Đề án Tiền lương tối thiểu trong nền kinh tế quốc dân và ảnh hưởng của nó đến cung- Cầu lao động trong thị trường lao động Việt Nam

cho ăn uống (lương thực, thực phẩm) và chi nhu cầu x· hội kh¸c trong tổng chi tiªu của gia đ×nh người lao động (về việc x¸c định c¸c yếu tố này cßn cã ý kiến kh¸c nhau). Ph­¬ng ph¸p 2: X¸c định từ điều tra mức chi trả tiền lương đối với lao động giản đơn (chưa  qua đào tạo nghề) trªn thị trường lao động. Phương ph¸p này được x¸c định trªn cơ sở: (1) thống kª c¸c mức lương thấp nhất ChÝnh phủ quy định ¸p dụng cho c¸c đối tượng hưởng lương kh¸c nhau; và (2) tÝnh b×nh qu©n c¸c mức lương thấp nhất thực trả trªn thị trường lao động. Kết quả của phương ph¸p này phụ thuộc vào mẫu và c¸c tiªu chÝ điều tra tiền lương thực trả thấp nhất trªn thị trường lao động (hiện chưa cã mẫu điều tra chuẩn). Ph­¬ng ph¸p 3: X¸c định từ khả năng của nền kinh tế. Phương ph¸p này được x¸c định trªn cơ sở c¸c số liệu c«ng bố của Tổng cục Thống kª về quỹ tiªu dïng c¸ nh©n d©n cư trong GDP, lao động làm việc trong nền kinh tế, quy m« hộ gia đ×nh, thời gian làm việc hưởng lương, năng suất lao động x· hội và tương quan về thu nhập giữa c¸c tầng lớp d©n cư. Kết quả của phương ph¸p này phụ thuộc vào việc x¸c định hệ số nu«i con, tỷ trọng tiền lương trong tổng thu nhập, quan hệ giữa lương b×nh qu©n so với lương thấp nhất... (về c¸c hệ số điều chỉnh này cßn cã ý kiến kh¸c nhau). Ph­¬ng ph¸p 4: X¸c định từ chỉ số tăng gi¸ tiªu dïng. Kết quả của phương ph¸p này là tÝnh đủ trượt gi¸ tiªu dïng vào lương tối thiểu hiện ¸p dụng để giữ tiền lương thực tế bằng thời kỳ trước (chưa tÝnh tăng trưởng GDP và mức tăng năng suất lao động x· hội). Trước năm 2001, bù đủ trượt gi¸ vào lương là mục tiªu của chÝnh s¸ch tiền lương ở nước ta, nhưng từ năm 2001 mức lương tối thiểu chung đã được điều chỉnh cao hơn mức tăng gi¸ tiªu dïng do Tổng cục Thống kª c«ng bố. Tuy nhiªn, đến nay mức lương tối thiểu chung (450.000 đồng/th¸ng), theo nhiều chuyªn gia đ¸nh gi¸ là vẫn chưa đ¸p ứng được mức sống tối thiểu của người lao động, chưa thực hiện được c¸c chức năng của tiền lương tối thiểu. V× vậy, phương ph¸p này chỉ cã ý nghĩa thực tiễn khi tiền lương tối thiểu đã đảm bảo được mức sống tối thiểu theo nhu cầu thiết yếu của người lao động. Căn cứ kết quả của 4 phương ph¸p tiếp cận x¸c định mức lương tối thiểu chung nªu trªn, từ năm 1993 đến nay khi tr×nh ChÝnh phủ ấn định mức lương tối thiểu chung, chóng ta đều đưa ra một miền x¸c định lương tối thiểu, với sự chªnh lệch nhau nhiều lần giữa mức cao nhất so với mức thấp nhất (thấp nhất bằng mức bù trượt gi¸; cao nhất là nhu cầu tối thiểu, theo những tÝnh to¸n thời gian gần đ©y đã là mức lương thấp nhất được ¸p dụng ở doanh nghiệp nhà nước 1.050.000 đồng/th¸ng). Với c¸ch làm này và trong điều kiện ng©n s¸ch khã khăn th× đương nhiªn quyết định chÝnh s¸ch là ấn định mức lương tối thiểu thuộc miền x¸c định gần cận dưới. Đây là nhược điểm cơ bản của việc xác định tiền lương tối thiểu ở nước ta từ năm 1993 đến nay; đồng thời do mức lương tối thiểu chung là “nền” của chế độ tiền lương đã dẫn đến chÝnh s¸ch tiền lương rất lạc hậu so với thực tiễn, g©y khã khăn cho cải c¸ch cơ bản chÝnh s¸ch tiền lương theo yªu cầu của nền kinh tế thị trường. 2.3.2. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu vïng. Mức lương tối thiểu vïng cã thể được x¸c định theo 5 yếu tố: (1) mức sống tối thiểu của người lao động trong vïng; (2) mức sống chung đạt được trong vïng (vïng mức sống); (3) mặt bằng tiền lương trong vïng; (4) gi¸ cả tiªu dïng trong vïng; và (5) c¸c yếu tố về vị trÝ, vai trß, mức độ hấp dẫn của vïng.  2.3.3. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu nghµnh. Mức lương tối thiểu ngành cã thể được x¸c định theo 3 yếu tố: (1) chất lượng và điều kiện lao động theo yªu cầu của ngành; (2) quan hệ cung cầu lao động của ngành; và (3) c¸c yếu tố về vị trÝ, vai trß, mức độ hấp dẫn của ngành. CH¦¥NG II: THùC TR¹NG cña tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë viÖt nam vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng. I- ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cña Nhµ n­íc nh»m t¹o ra m¹ng l­íi an toµn chung cho nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng trong ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi tõ chÕ ®é tr¶ l­¬ng b»ng hiÖn vËt sang chÕ ®é tr¶ l­¬ng b»ng tiÒn mÆt. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng, Nhµ n­íc sÏ c«ng bè møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu chung theo tõng vïng, tõng nghµnh. Việt Nam, từ năm 1993 đến th¸ng 10/2006 đ· cã đến 7 lần điều chỉnh mức lương tối thiểu. TÝnh b×nh qu©n, chưa đến 2 năm th× lại cã một lần điều chỉnh tiền lương tối thiểu. Nhµ n­íc quy ®Þnh møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu vµ ®­îc ®iÒu chØnh tõng n¨m theo møc ®é tr­ît gi¸ ®Ó bï ®¾p tiÒn l­¬ng thùc tÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng theo møc ®é t¨ng tr­ëng GDP. Cô thÓ lµ: +) Năm 1993 : 120.000đ/th¸ng +) Năm 1997: 144.000đ/th¸ng +) Năm 1999: 180.000đ/th¸ng +) Năm 2001: 210.000đ/th¸ng +) Năm 2003: 290.000đ/th¸ng +) N¨m 2005: 350.000®/th¸ng +) N¨m 2006: 450.000®/th¸ng Đặc biệt từ năm 2000 đến năm 2006, chỉ trong vßng 6 năm, Nhà nước đã phải thực hiện 5 lần điều chỉnh tiền lương tối thiểu. XÐt về mặt bản chất, việc điều chỉnh lương tối thiểu trong thời gian qua cã cả yếu tố tăng thu nhập thực tế cho người lao động, và cã cả yếu tố bï đắp phần thu nhập thực tế bị mất đi do gi¸ của nhiều mặt hàng thiết yếu tăng lªn. Tất nhiªn, đ©y là cả một sự nỗ lực rất lớn của Đảng và Nhà nước trong việc chăm lo đời sống của người lao động trong khu vực Nhà nước. Theo quy định của Bộ luật Lao động, việc trả lương cho người lao động kh«ng được thấp hơn mức lương tối thiểu chung, khuyến khÝch c¸c đơn vị, c¸c doanh nghiệp trả lương cao hơn cho người lao động, như sau: - Đối với đơn vị sự nghiệp cã thu: thủ trưởng cơ quan, đơn vị được quyền quyết định điều chỉnh hệ số tăng thªm tiền lương so với tiền lương tối thiểu chung. Nhà nước cho phÐp điều chỉnh tiền lương tối thiểu kh«ng qu¸ 3,5 lần so với lương tối thiểu chung (nếu đơn vị tự trang trải kinh phÝ); kh«ng qu¸ 3 lần (nếu đơn vị tự trang trải một phần kinh phÝ) tuỳ theo mức độ hoàn thành kế hoạch tài chÝnh, làm căn cứ tÝnh tổng quỹ lương trả cho người lao động. - Đối với c«ng ty Nhà nước: được ¸p dụng hệ số điều chỉnh tăng thªm kh«ng qu¸ 2 lần so với mức lương tối thiểu chung làm cơ sở tÝnh đơn gi¸ tiền lương với điều kiện: nộp ng©n s¸ch theo quy định, lợi nhuận kế hoạch kh«ng thấp hơn lợi nhuận thực hiện của năm trước liền kề, tốc độ tăng tiền lương b×nh qu©n phải thấp hơn tốc độ tăng năng suất lao động. - Đối với doanh nghiệp cã vốn đầu tư nước ngoài: Năm 1999, Bộ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xa hội cã Quyết định số 708/1999/QĐ ngày 15/6/1999 quy định mức lương tối thiểu đối với người lao động Việt Nam làm c«ng việc giản đơn nhất (chưa qua đào tạo) với điều kiện lao động, m«i trường lao động b×nh thường trong c¸c doanh nghiệp cã vốn đầu tư nước ngoài với 4 mức kh¸c nhau theo 4 địa bàn thành phố, quận, huyện và doanh nghiệp khã khăn, hạ tầng cơ sở thấp kÐm như sau: +) Khu vực 1: kh«ng thấp hơn 626.000đ/th¸ng +) Khu vực 2: kh«ng thấp hơn 556.000đ/th¸ng +) Khu vực 3: không thÊp hơn 487.000đ/th¸ng +) Khu vực 4: từ 417.000đ/th¸ng đến 486.000đ/th¸ng Theo Quyết định này th× đối với lao động Việt Nam làm việc trong c¸c doanh nghiệp cã vốn đầu tư nước ngoài mà mức lương tối thiểu và c¸c mức lương kh¸c ghi trong hợp đồng bằng đ« la Mỹ (USD) th× nay chuyển đổi mức lương bằng đồng Việt Nam theo tỷ gi¸ 13.910VNĐ/1USD. Đầu năm nay, ChÝnh phủ cã Nghị định số 03/2006/NĐ-CP ngày 06/01/2006 và cã hiệu lực từ ngày 01/02/2006 quy định: Mức lương tối thiểu để trả c«ng đối với lao động là người Việt Nam làm c«ng việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động b×nh thường cho doanh nghiệp cã vốn đầu tư nước ngoài, cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế và c¶ nh÷ng người nước ngoài tại Việt Nam (sau đ©y gọi chung là doanh nghiệp) như sau: - Mức 870.000đồng/th¸ng ¸p dụng đối với doanh nghiệp hoạt động trªn địa bàn c¸c quận thuộc thành phố Hà Nội, thành phố Hồ ChÝ Minh; - Mức 790.000đồng/th¸ng ¸p dụng đối với doanh nghiệp hoạt động trªn địa bàn c¸c huyện thuộc thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh; c¸c quận thuộc thành phố Hải Phßng; thành phố Hạ Long thuộc tỉnh Quảng Ninh; thành phố Biªn Hoà thuộc tỉnh Đồng Nai; thành phố Vũng Tàu thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu; thị x· Thủ Dầu Một và c¸c huyện Thuận An, Dĩ An, Bến Cát và Tân Uyên thuộc tỉnh B×nh Dương; - Mức 710.000đồng/th¸ng ¸p dụng đối với doanh nghiệp hoạt động trªn c¸c địa bàn cßn lại. Mức lương tối thiểu quy định tại Nghị định này được dùng làm căn cứ tÝnh c¸c mức lương trong thang lương, bảng lương, c¸c loại phụ cấp lương; tÝnh c¸c mức lương ghi trong hợp đồng lao động, thực hiện c¸c chế độ kh¸c do doanh nghiệp x©y dựng và ban hành theo thẩm quyền đã được ph¸p luật lao động quy định. Mức tiền lương thấp nhất trả cho người lao động đã qua học nghề (kể cả lao động do doanh nghiệp tự dạy nghề) phải cao hơn Ýt nhất 7% so với mức lương tối thiểu này. Khuyến khÝch c¸c doanh nghiệp thực hiện mức lương tối thiểu cao hơn mức lương tối thiểu quy định trªn. Mức lương tối thiểu này được ChÝnh phủ điều chỉnh tuỳ thuộc vào mức tăng trưởng kinh tế, chỉ số gi¸ sinh hoạt và cung cầu lao động theo từng thời kỳ. II- T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam. 1. T×nh h×nh chung. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm khu vùc thµnh thÞ ngµy 01/07/1999 do Bé L§- TBXH phèi hîp víi tæng côc thèng kª thùc hiÖn cho thÊy, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu tõ n¨m 1993 tíi nay cã thÓ thÊy nh÷ng ®iÒu mµ chóng ta ®· lµm ®­îc. Mét lµ, tõng b­íc hoµn thiÖn c¬ së lý thuyÕt vÒ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, ®· x©y dùng ®­îc hÖ thèng khung lý thuyÕt t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc x©y dùng, ¸p dông vµ qu¶n lý tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n ®æi míi. Hai lµ,®· x©y dùng ®­îc møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ngµy cµng khoa häc qua c¸c thêi kú. TiÒn l­¬ng tèi thiÓu chung, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu theo nghµnh, theo vïng, l­¬ng tèi thiÓu cho khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi…HÖ thèng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu nµy ë chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· trë thµnh c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng mang ®Æc thï cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay, b­íc ®Çu lµm c¬ së cho viÖc ®iÒu tiÕt quan hÖ lao ®éng trong x· héi còng nh­ trong c¸c tæ chøc c¸c doanh nghiÖp. Ba lµ, hoµn thiÖn dÇn c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Tõ chç chØ cã mét møc l­¬ng duy nhÊt, ®­îc më réng theo nghµnh, theo vïng, theo khu vùc, tõ chç quy ®Þnh viÖc ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu thuéc quyÒn cña Nhµ n­íc ®Õn chç cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã thÓ n©ng møc l­¬ng tèi thiÓu trong ®iÒu kiÖn khu«n khæ nhÊt ®Þnh. Tõ chç quy ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu cè ®Þnh ®Õn chç ®iÒu chØnh theo sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng… §Ó nh×n nhËn cô thÓ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy, chóng ta ®i vµo tõng khu vùc thµnh phÇn kinh tÕ. 1.1. Khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc. Từ th¸ng 10/2006, mức lương tối thiểu chung là 450.000 đồng/th¸ng. Từ mức lương tối thiểu chung này, ChÝnh phủ quy định cơ chế ¸p dụng mức lương thấp nhất được trả cao hơn mức lương tối thiểu chung như sau: - Đối với doanh nghiệp nhà nước (DNNN), được ¸p dụng mức lương tối thiểu (để tÝnh đơn gi¸ trả lương) từ 450.000 đồng đến 1.050.000 đồng/th¸ng; - Đối với doanh nghiệp d©n doanh, kh«ng được trả lương thấp hơn 450.000 đồng/th¸ng và kh«ng khống chế mức tối đa; - Đối với khu vực hành chÝnh, sự nghiệp, lực lượng vũ trang, về cơ bản mức lương trong c¸c bảng lương và c¸c chế độ phụ cấp được tÝnh theo mức lương tối thiểu chung 450.000 đồng/th¸ng (mức thấp nhất trªn thị trường lao động). Phần kinh phÝ tiết kiệm và thu sự nghiệp tăng thªm để bổ sung thu nhập là kh«ng nhiều, nếu cã th× ở mức phấn đấu tiền cã tiền ăn trưa và trợ cấp khã khăn cho c¸n bộ, c«ng chức, viªn chức (trừ một số đơn vị sự nghiệp tự đảm bảo toàn bộ chi phÝ hoạt động cã nhiều nguồn thu). Cơ chế ¸p dụng tiền lương tối thiểu nªu trªn cho kết quả là người hưởng lương thấp nhất 1.050.000 đồng/th¸ng trong DNNN bằng mức lương chuyªn viªn bậc 1 (đại học hết tập sự) trong cơ quan hành chÝnh; người hưởng lương cao nhất (Chủ tịch Hội đồng Quản trị), tÝnh theo Nghị định số 207/2004/NĐ-CP được trả lương đến  26,775 triệu đồng/th¸ng (bằng khoảng 6 lần mức lương Bộ trưởng). So s¸nh này là đối với DNNN làm ăn cã hiệu quả được ¸p dụng lương tối thiểu 1.050.000 đồng/th¸ng. Tuy nhiªn, trong thực tế mức này được ¸p dụng phổ biến ở c¸c Tổng C«ng ty nhà nước (nếu tÝnh lương thực hiện theo đơn gi¸, tiền ăn ca, tiền thưởng th× thu nhập cßn cao hơn nhiều). Kết quả so s¸nh này đã giải thÝch rõ lý do v× sao hiện nay tiền lương b×nh qu©n ở c¸c Tổng C«ng ty, đặc biệt là lĩnh vực dịch vụ (tài chÝnh, ng©n hàng, chứng kho¸n, bảo hiểm) đạt từ 4 đến 5 triệu đồng/th¸ng (bằng nhiều lần so với c«ng chức cïng tr×nh độ). Đ©y là m©u thuẫn lớn nhất về tương quan tiền lương giữa c¸n bộ, c«ng chức với người lao động trªn thị trường, g©y khã khăn cho cải c¸ch hành chÝnh. 1.2.Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi Theo đ¸nh gi¸ của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, sau 6 năm thực hiện, mức lương tối thiểu tại c¸c doanh nghiệp cã vốn đầu tư nước ngoài đã kh«ng cßn phï hợp. Mức tiền c«ng thực tế trªn thị trường đã tăng từ 35% đến 50% và lương tối thiểu của c¸c doanh nghiệp Nhà nước tăng khoảng 39%, cïng đã là chỉ số tăng gi¸ tiªu dïng chung khoảng 25% và thực phẩm tăng khoảng 40% so với năm 1999 (khi bắt đầu cã quy định về mức lương tối thiểu trong doanh nghiệp FDI), th× mức lương tối thiểu trong doanh nghiệp FDI kh«ng được điều chỉnh. Đ©y sẽ là thiệt thßi lớn cho những lao động tại khối này khi tham gia bảo hiểm. ở các nước đang phát triển, lương tối thiểu không phải là một định chế bền vững, mà co giãn rất nhiều cùng với môi trường kinh tế. Trong các thời kì khủng hoảng, mức lương tối thiểu thường bị hi sinh để kích thích đầu tư. Chẳng hạn, trong gần 10 năm suy thoái thập kỉ 80, trong số 48 nước mà Tổ chức Lao động Quốc tế có số liệu, có tới 38 nước đánh tụt lương tối thiểu xuống ít nhất 20%, thậm chí tới 50% như Mehico. Một lần nữa, việc giảm lương tối thiểu trong các doanh nghiệp (DN) FDI ở Việt Nam từ 50 USD vào năm 1990 xuống còn 45, 40 và 35 USD từ cuộc khủng hoảng Tài chính tiền tệ Đông Nam Á cũng không nằm ngoài thông lệ này. Có một lo ngại là hiện nay nếu tiếp tục quy định các mức lương tối thiểu khác nhau giữa doanh nghiệp trong và ngoài nước, thì đi ngược lại xu hướng tiến tới bình đẳng giữa hai khu vực, và khó hội nhập. Đây là lo ngại hoàn toàn chính đáng về mặt pháp lý. Một chiến lược vừa đảm bảo nhu cầu hội nhập vừa đảm bảo quyền của người lao động là: thay vì áp một mức lương tối thiểu thật cao cho DN nước ngoài, hãy tạo điều kiện cho các công đoàn cơ sở "đeo bám” từng DN một để đòi hỏi mức lương cao hơn mức lương tối thiểu chung. 2. ¶nh h­ëng cña tiÒn l­¬ng tèi thiÓu tíi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lao ®éng. Hiện nay thị trường lao động ở một số địa phương đang trong t×nh trạng “DN th«ng b¸o cần tuyển 1 th× cã tới 10 người đăng ký dự tuyÓn”. Đ©y là mảnh đất tốt để cho "cß" lao động hoạt động bất hợp ph¸p. Nhiều người v× miếng cơm manh ¸o thậm chÝ phải đi vay tiền đÓ "t×nh nguyện" mua lấy một chỗ làm việc. Kh«ng chỉ cã vậy, người lao động dï cã việc làm vẫn phải đối mặt với đồng lương Ýt ỏi, trong khi c¸c chi phÝ sinh hoạt hàng ngày gia tăng; chấp nhận làm thử việc và hưởng lương thử việc kÐo dài qu¸ quy định v× lo kh«ng được ký hợp đồng lao động (HĐLĐ); chấp nhận ký HĐLĐ ngắn hạn; chấp nhận chậm đãng BHXH, c¸c chế độ, điều kiện lao động và hàng loạt vấn đề liªn quan đến quyền lợi của người lao động kh«ng được đảm bảo. Đa phần người lao động được đào tạo vẫn phải làm tr¸i nghề hoặc làm những việc kh«ng cần tay nghề cao chỉ để cã việc làm, g©y tổn thất lớn cho người lao động và cho cả x· hội. Nhiều lao động cã tr×nh độ cao, kinh nghiệm l©u năm trong nghề, sau khi bị DN "vắt chanh" cßn bị đơn phương chấm dứt HĐLĐ để DN tuyển lao động kh¸c cã mức lương thấp hơn. ở t×nh thế bất lợi, người lao động bị chủ DN và c¸n bộ quản lý chÌn Ðp từ nhiều phÝa. Trong khi hầu hết c¸n bộ c«ng đoàn b¸n chuyªn cũng là “c¸nh làm thuª”, nªn kh«ng thể tr¸nh khỏi sự điều khiển của chủ DN, đành phải xu«i chiÒu để tr¸nh bị sa thải. Hơn nữa, c¸c DN trªn cïng địa bàn đã liªn kết trả lương đồng mức đÓ người lao động hết cơ hội đứng nói này tr«ng nói nọ. C¸c cơ quan quản lý nhà nước th× kh«ng xử phạt đối với c¸c hành vi vi phạm ph¸p luật của DN hoặc cã xử phạt th× DN vẫn tiếp tục t¸i phạm v× "tổn thất" do bị xử phạt còng nhỏ hơn rất nhiều so với lợi Ých từ sự vi phạm mang lại. Bản chất chủ yếu của c¸c vấn đề trªn xuất ph¸t từ sự mất c©n đối về cung - cầu lao động. MÆt kh¸c, n­íc ta lµ mét n­íc n«ng nghiÖp, nghÌo cã d©n sè ®«ng víi tèc ®é t¨ng cßn cao, nguån lao ®éng dåi dµo, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, cung lao ®éng lín h¬n cÇu lao ®éng, bëi vËy trong nÒn kinh tÕ lu«n tån t¹i lùc l­îng lao ®éng d­ thõa d­íi nhiÒu h×nh thøc, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm lµ phæ biÕn. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h­ëng ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ®ã chÝnh lµ yÕu tè gi¸ c¶ søc lao ®éng. Gi¸ c¶ lµ yÕu tè quan träng trong viÖc lùa chän c¸c ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt, t¸c ®éng ®Õn tû träng lao ®éng vµ vèn. ë n­íc ta còng nh­ trong nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, gi¸ c¶ giao ®éng víi biªn ®é lín, lµm sai lÖch lín so víi gi¸ trÞ hµng ho¸, do chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông, ng©n hµng ®ang chuyÓn ®æi vµ hiÖn ®¹i ho¸. H¬n n÷a tû gi¸ hèi ®o¸i th­êng thÊp h¬n so víi gi¸ thÞ tr­êng cña c«ng nghÖ, m¸y mãc thiÕt bÞ, trªn ph­¬ng diÖn vi m«, ®iÒu ®ã khuyÕn khÝch t¨ng dung l­îng vèn h¬n lµ khuyÕn khÝch sö dông vèn cã hiÖu qu¶. Trªn ph­¬ng diªn vÜ m«, nã thóc ®Èy, nã thóc ®Èy c¸c c«ng nghÖ ®¾t tiÒn, kh«ng thÝch hîp, ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn viÖc lµm, sö dông vèn kÐm hiÖu qu¶. MÆt kh¸c, nÕu ®iÒu tiÕt tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng kh«ng tèt sÏ lµm biÕn d¹ng gi¸ c¶, ch¼ng h¹n nÕu t¨ng tiÒn l­¬ng ë khu vùc qu¶n lý nhµ n­íc vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ vÉn gi÷ nguyªn biªn chÕ th× sÏ lµm t¨ng tiÒn l­¬ng ®èi víi khu vùc kh¸c. 3. ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè trªn thÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam tíi tiÒn l­¬ng. Trong những năm gần đây, thị trường lao động ở nước ta bước đầu hình thành và phát huy tác dụng, giúp người lao động có định hướng về nghề nghiệp, học nghề, tìm được việc làm phù hợp và có thu nhập để đảm bảo cuộc sống của mình, góp phần vào việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu kinh tế-xã hội của đất nước. Sù vËn ®éng cña cung vµ cÇu lao ®éng sÏ chi phèi sè l­îng ng­êi tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng vµ møc tiÒn c«ng. NÕu møc cung lao ®éng phï hîp víi møc cÇu lao ®éng, víi ®iÒu kiÖn møc cÇu cã kh¶ n¨ng thu hót tÊt c¶ nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ mong muèn lµm viÖc th× thÞ tr­êng lao ®éng vËn hµnh tèt. Trong tr­êng hîp ng­îc l¹i th× thÞ tr­êng lao ®éng sÏ l©m vµo tr¹ng th¸i kh«ng æn ®Þnh. NÕu møc cung lao ®éng cao h¬n cÇu lao ®éng, th× lao ®éng sÏ thõa vµ ng­îc l¹i. MÆt kh¸c, gi¸ c¶ hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng chØ quyÕt ®Þnh ë gi¸ trÞ cña nã, mµ cßn chÞu ¶nh h­ëng cña quan hÖ cung, cÇu lao ®éng. Khi cung lao ®éng lín h¬n cÇu, th× gi¸ c¶ søc lao ®éng sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng. Khi cung lao ®éng kh«ng ®¸p øng ®­îc cÇu th× gi¸ c¶ søc lao ®éng sÏ t¨ng lªn. Giá cả sức lao động được hình thành và điều chỉnh theo quy luật giá trị, cung cầu và cạnh tranh. Như vậy các yếu tố này đã tác động qua lại và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thị trường lao động. Khi thị trường được xác lập người lao động và người sử dụng lao động tự do thỏa thuận mức tiền lương, tiền công theo yêu cầu công việc và trình độ năng lực làm việc và đương nhiên mức thỏa thuận này bị chi phối bởi các quy luật nêu trên. Có thể nhận thấy, các hoạt động phát triển thị trường lao động đang được lành mạnh hóa, các giao dịch thuê mướn, sử dụng lao động được thực hiện công khai, minh bạch, người lao động có quyền làm việc cho bất cứ ai, miễn là công việc đó không bị pháp luật cấm và được trả lương xứng đáng với công sức bỏ ra. Chính vì vậy mức lương cho các vị trí công việc đang được điều chỉnh phù hợp với quy luật thị trường. Chênh lệch mức lương giữa người làm quản lý, kỹ thuật, khoa học ngày được phân định rõ hơn. Thu nhập tiền lương giữa các công việc, ngành nghề ngày càng phân biệt rõ và đã trở thành động lực thúc đẩy tăng năng suất lao động, khuyến khích người lao động nâng cao trình độ nghiệp vụ, chuyên môn để có thể làm việc ở những vị trí có mức lương cao hơn. Theo báo cáo thống kế gần đây, mức thu nhập của người lao động trong các loại hình doanh nghiệp từng bước được cải thiện, năm 2005, bình quân đạt 1.840 nghìn đồng/người/tháng, tăng 11,5% so với năm 2004. Tuy nhiên, tiền lương bình quân tháng của một lao động trong các doanh nghiệp hoạt động theo luật doanh nghiệp mặc dù tăng qua các năm, nhưng nhìn chung vẫn còn nhiều bất cập so với giá cả sức lao động của họ. Số vụ đình công vẫn tiếp tục tăng, đặc biệt là ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các doanh nghiệp tư nhân và chủ yếu tập trung ở các tỉnh/thành phố có thị trường lao động phát triển như Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai cho thấy dấu hiệu bộc lộ các mâu thuẫn giữa người lao động và sử dụng lao động mà nguyên nhân sâu xa là bất hợp lý về tiền công, tiền lương và một số quyền lợi khác. BÊt kú mét ho¹t ®éng lao ®éng nµo muèn ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèi ­u n¸o còng khoong thÓ kh«ng nãi tíi nguån nh©n lùc. Nã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho mäi ho¹t ®éng, do ®ã cÇn ph¶i nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ nã mét c¸ch cô thÓ chi tiÕt vÒ nã. - VÒ sè l­îng: nguån nh©n lùc cña n­íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó: Do d©n sè løon mÆt kh¸c d©n sè trÎ chiÕm tû träng lín trong tæng d©n sè do ®ã sè l­îng ng­êi lao ®éng tham gia vµo ho¹t ®éng kinh tÕ rÊt lín. Do nÒn kinh tÕ n­íc ta kÐm ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ch­a nhiÒu do vËy sè l­îng nguån nh©n lùc d­ thõa rÊt nhiÒu Do qu¸ tr×nh ®µo t¹o trµn lan, ®µo t¹o ng­êi ch­a hîp lý gi÷a c¸c nghµnh, c¸c vïng dÉn ®Õn nguån nh©n lùc chñ yÕu tËp trung ®«ng ë c¸c thµnh phè lín, c¸c trung t©m, c¸c khu c«ng nghiÖp vµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ chñ yÕu. - VÒ chÊt l­îng nh©n lùc ch­a cao cô thÓ: Tr×nh ®é chuyªn m«n vµ kü thuËt nghÒ nghiÖp thÊp do qu¸ tr×nh ®µo t¹o chØ chó ý ®Õn sè l­îng mµ kh«ng chó ý ®Õn chÊt l­îng. Do ng­êi lao ®éng chØ ®­îc häc chñ yÕu vÒ lý thuyÕt mµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hµnh. Tr×nh ®é ®µo t¹o chuyªn m«n cã sù bÊt hîp lý gi÷a nam vµ n÷ cô thÓ lµ nam ®­îc ®µo t¹o nhiÒu h¬n n÷, n÷ Ýt cã c¬ héi ®­îc häc tËp do vËy tr×nh ®é chuyªn m«n cña n÷ rÊt thÊp. V× v©yh cÊn cã mét chÕ ®é tiÒn l­ên hîp lý ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho ng­êi lao ®éng. Nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp do ®ã chØ ®¸p øng ®­îc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc con ®èi víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th× ch­a thÓ ®¸p øng ®ñ ®­îc Nh×n chung nguån nh©n lùc n­íc ta phong phó vÒ sè l­îng nh­ng rÊt h¹n chÕ vÒ chÊt l­îng lao ®éng, tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp, n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng cao nªn tiÒn l­¬ng tr¶ cho ng­êi lao ®éng lµ thÊp so víi gi¸ c¶ sinh ho¹t, møc t¨ng tr­ëng cña n­íc ta hiÖn nay. 4. §¸nh gi¸ nh÷ng h¹n chÕ cña tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Nh­ chóng ta ®· biÕt, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ban hµnh n¨m 1993, mÆc dï cã nh÷ng ­u ®iÓm nhÊt ®Þnh, song vÉn cßn mét sè nh­îc ®iÓm cÇn ph¶i kh¾c phôc nh­: - Mức độ bao phủ của tiền lương tối thiểu cßn thấp. Việt Nam hiện tại cã khoảng 8 triệu người làm c«ng ăn lương, chiếm 20% lao động x· hội. Tuy nhiªn, hệ thống tiền lương tối thiểu chỉ ¸p dụng chủ yếu trong 2 khu vực là Nhà nước và đầu tư nước ngoài, tức là khoảng 10% lao động x· hội. Thực tế c¸c nước đã chỉ ra rằng, t¸c động của tiền lương tối thiểu phụ thuộc vào phạm vi bao phủ. Nếu phạm vi bao phủ của tiền lương tối thiểu thấp, th× việc tăng tiền lương tối thiểu Ýt cã t¸c dụng trong việc cải thiện vị thế của những người lao động kh«ng cã tr×nh độ tay nghề trªn thị trường. -Thiếu khung ph¸p lý và bộ m¸y quản lý cho phÐp theo dâi, gi¸m s¸t và điều chỉnh c¸c mức tiền lương tối thiểu. Vai trß của tiền lương tối thiểu chỉ thực sự ph¸t huy nếu cã cơ chế gi¸m s¸t thực hiện. Tuy nhiªn, kể từ năm 1993 đến nay, chóng ta vẫn chưa cã khung chÝnh s¸ch và thể chế thÝch hợp để thực hiện việc gi¸m s¸t t×nh h×nh thực hiện. - Quan điểm ng©n s¸ch nặng nề khi thiết kế, điều chỉnh tiền lương tối thiểu. Một trong những tồn tại lớn (nếu kh«ng nãi là quyết định) trong khi thiết kế và điều chỉnh tiền lương tối thiểu là gắn qu¸ chặt với việc c©n đối ng©n s¸ch. Việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu thường do “sức Ðp bªn ngoài” hơn là do t¸c động của c¸c yếu tố cã liªn quan như gi¸ cả sinh hoạt, tr×nh độ ph¸t triển của mức sống, năng suất lao động... Theo tổng kết của ILO, việc ¸p dụng quan điểm ng©n s¸ch khi điều chỉnh tiền lương tối thiểu đã khiến cho tiền lương kh«ng phải là đßn bẩy cho c¸c cải c¸ch hành chÝnh và kinh tế, mà trở thành c¸c yếu tố cản trở qu¸ tr×nh cải c¸ch này, là sự minh hoạ, chạy theo đu«i của c¸c nh©n tố về tổ chức và quản lý. Bªn cạnh đã, quan điểm ng©n s¸ch đã bã hẹp bản chất của tiền lương trong phạm trï ph©n phối đơn thuần, mà kh«ng nh×n nhận việc tăng tiền lương (trong đã cã tiền lương tối thiểu) như một yếu tố đầu tư (v× lao động là yếu tố đầu vào của sản xuất); Điều này đã t¸ch tiền lương tối thiểu khỏi c¸c căn cứ kỹ thuật của nã như tr×nh độ ph¸t triển sản xuất, năng suất lao động, c¸c lîi thÕ c¹nh tranh. -Tiền lương tối thiểu điều chỉnh thấp, không đủ chi cho nhu cầu thiết yếu của người lao động và gia đình họ. Về lý thuyết, khi xây dựng các mức tiền lương tối thiểu, nhu cầu của người lao động được ưu tiên xem xét và tính toán tỷ mỷ. Tuy nhiên, khi ban hành thường không bảo đảm. Ví dụ, tại thời điểm 1/4/1993, mức tiền lương tối thiểu tính toán là 170 nghìn đồng/người/tháng, trong khi đó, mức tiền lương tối thiểu ban hành chỉ có 120 nghìn, bằng 70%. Việc điều chỉnh các mức tiền lương tối thiểu rất chậm, không theo kịp với tốc độ tăng giá cả các mặt hàng thiết yếu, nên khả năng tái sản xuất sức lao động của tiền lương tối thiểu ngày càng bị giảm đi. Ví dụ: Nếu điều chỉnh tương ứng với tốc độ tăng giá cả thì mức tiền lương đủ sống tại thời điểm điều chỉnh lần 1 (năm 1997) phải đạt 289 ngàn; tại lần điều chỉnh thứ 2 (1999) phải đạt 312 ngàn đồng và tại lần điều chỉnh thứ 3 (2001) phải đạt 308 ngàn đồng. Nếu lấy mức tiền lương tối thiểu qui định năm 1993 là 120 ngàn đồng, điều chỉnh với tốc độ trượt qua các năm thì cần phải đạt 200 ngàn (1997); 225 ngàn (1999) và 240 ngàn (2001).Kết quả, tiền lương tối thiểu rất gần với người nghèo.Nếu áp dụng định nghĩa về chuẩn nghèo quốc tế (2100 kcalo/người/ngày), tiền lương tối thiểu do Nhà nước ban hành năm 1993 gấp 1,9 lần ngưỡng nghèo về lương thực, thực phẩm; 1,2 lần ngưỡng nghèo chung. Năm 1997 các chỉ số tương ứng là 1,3 và 0,8. Năm 1999 là 1,4 và 0,9 và năm 2001 tăng lên khoảng 1,7 và 1,1 (lưu ý là mức nghèo chỉ tính cho một người, còn mức tiền lương tối thiểu phải bảo đảm nuôi 0,6 người). Năm 2003 với mức tiền lương tối thiểu khoảng 290 ngàn đồng, thì gấp khoảng 1,8 lần ngưỡng nghèo theo chuẩn quốc tế. Dưới giác độ kinh tế, chính sách tiền lương tối thiểu “thấp hợp lý” đã hạn chế tính linh hoạt và hiệu quả của các doanh nghiệp, không khuyến khích các cơ sở kinh tế nhà nước sử dụng và bố trí lao động hợp lý, tạo ra sự chia cắt thị trường lao động giả tạo, sự gian dối và lộn xộn trong hạch toán kinh doanh của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhà nước, khiến thất thu ngân sách. Tiền lương tối thiểu thấp đã tác động tiêu cực đến năng suất lao động. Trong thời kỳ 1993-1998, theo tính toán của một số chuyên gia quốc tế, mức tăng tiền lương vượt quá mức tăng năng suất lao động (khoảng 8%/năm so với mức tăng NSLĐ khoảng 6%). Nếu coi tiền lương là một trong những chỉ số phản ánh hiệu quả sử dụng lao động, thì chỉ tiêu này của Việt Nam vào loại thấp của châu á. Tỷ lệ hoàn trả của tiền lương của Việt Nam đối với mỗi năm học tuy có cao hơn nhưng chỉ đạt khoảng 5% so với mức 11% của các nước châu á, 13% châu Phi và 14% của châu Mỹ la tinh. Hơn nữa, do tiền lương là một bộ phận chính của thu nhập, việc áp dụng chính sách tiền lương thấp có tác động tiêu cực đến tổng cầu hàng hoá, làm giảm sức mua của dân cư, giảm khả năng mở rộng sản xuất của các doanh nghiệp, kìm hãm giá cả, kết quả là giảm khả năng tích luỹ, đầu tư và do vậy tác động tiêu cực đến khả năng mở rộng việc làm của doanh nghiệp. - Trong thiết kế, việc gắn tiền lương tối thiểu của khu vực nhà nước với mức tiền lương tối thiểu chung trong điều kiện cơ chế thị trường còn nhiều bất cập Mặc dù có sự phân định khá rõ vai trò của tiền lương tối thiểu trong nền kinh tế thị trường, nhưng khi thiết kế lại gắn quá chặt với mức tiền lương tối thiểu thấp nhất trong khu vực nhà nước, kết quả là điều chỉnh rất khó khăn (cũng cần nhấn mạnh đây là một thực tế không riêng ở Việt Nam, mà là ở nhiều nước XHCN trước kia, trong đó có Trung Quốc trước cải cách tiền lương lần thứ 2 vào năm 1990). Về bản chất, các yếu tố chi phối mức tiền lương tối thiểu chung và mức tiền lương thấp nhất trong khu vực ngân sách khác nhau. Tiền lương tối thiểu chủ yếu bị điều chỉnh theo quan hệ cung-cầu lao động trên thị trường, trong khi đó, khu vực hưởng lương từ ngân sách không có quan hệ thị trường. Theo các chuyên gia ILO, việc gắn mức tiền lương tối thiểu chung với hệ thống tiền lương trong khu vực nhà nước đã gây các tác động tiêu cực cho cả 2 khu vực. Đối với khu vực có quan hệ thị trường, tiền lương tối thiểu không thực hiện được chức năng “lưới an toàn trong xã hội” do không có các chế tài thực hiện. Đối với khu vực hưởng lương ngân sách, lại gây cản trở việc mở rộng hệ số, bội số thang lương, bảo đảm mức tiền công tương xứng. Nhìn chung, cách làm này đã biến tiền lương tối thiểu trở thành một công cụ kiểm soát các mức chi trả hơn là công cụ bảo vệ người lao động -Tương tự, việc gắn tiền lương tối thiểu chung với các chính sách trợ cấp và ưu đãi xã hội đã khiến tiền lương tối thiểu trở thành một công cụ kiểm soát mức chi tiêu xã hội hơn là công cụ để bảo đảm mức sống cho cho các đối tượng này. Theo kinh nghiệm của ILO, thiết kế các mức trợ cấp trên cơ sở mức tiền lương tối thiểu chung đã tạo ra những vòng luẩn quẩn. Một mặt, không thể tăng tiền lương tối thiểu chung do mỗi lần điều chỉnh lại liên quan đến rất nhiều các đối tượng khác nhau, tạo gánh nặng cho ngân sách. Mặt khác, cũng không cho phép sự điều chỉnh các mức trợ cấp và ưu đãi xã hội linh hoạt để bảo đảm mức sống tối thiểu cho các đối tượng thụ hưởng. Kết quả là đời sống của những người hưởng trợ cấp xã hội gặp khó khăn, nhiều người sống dưới mức nghÌo khổ. CH¦¥NG III: Mét sè gi¶i ph¸p hoµn thiÖn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu phï hîp víi thÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam. Tõ nh÷ng ph©n tÝch thùc tr¹ng vÒ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc th× vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam vÉn ®ang cßn tån t¹i nhiÒu thiÕu sãt vµ bÊt hîp lý. V× vËy ®Ó kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò ®Êy th× Nhµ n­íc ta cÇn cã nh÷ng ®Þnh h­íng vµ biÖn ph¸p hoµn thiÖn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu phï hîp thùc tÕ cña ®Êt n­íc ta. I. §èi víi tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. 1. §Þnh h­íng thay ®æi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam. Thực trạng tiền lương tối thiểu ở nước ta nêu trên đã dẫn đến các doanh nghiệp không bình đẳng trong cạnh tranh trên thị trường; đồng thời đã tạo ra chênh lệch quá lớn về tương quan tiền lương giữa đội ngũ cán bộ, công chức (những người sáng tạo ra và vận hành thể chế nền hành chính, quyết định sự tăng trưởng và phát triển kinh tế đất nước) với mặt bằng tiền lương trên thị trường lao động (công chức chỉ được tính lương trên cơ sở mức lương tối thiểu chung 450.000 đồng/tháng là mức thấp nhất trên thị trường lao động). Để giải quyết những bất hợp lý này cần thay đổi cơ bản chính sách tiền lương tối thiểu theo hướng: 1.1. Thay ®æi ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu chung. Trên cơ sở hoàn chỉnh các thông số của 4 phương pháp tiếp cận xác định mức lương tối thiểu chung đang được sử dụng ở nước ta nêu trên, cần đẩy nhanh tiến độ điều chỉnh mức lương tối thiểu chung để có thể áp dụng được một mức lương tối thiểu chung thống nhất giữa các loại hình doanh nghiệp. Khi mức lương tối thiểu chung đạt tới mức bảo đảm được mức sống tối thiểu theo nhu cầu thiết yếu của người lao động (nhiều chuyên gia đánh giá mức này chính là mức lương tối thiểu ở các doanh nghiệp FDI) thì dùng kết quả của phương pháp tiếp cận theo nhu cầu thiết yếu này làm “trung tâm”, trên cơ sở đó ấn định và điều chỉnh mức lương tối thiểu chung (MLmin chung) theo công thức: MLmin chung = MSmin x k1 x k2 x k3     Trong đó: - MSmin: Kết quả (mức tiền) của phương pháp tiếp cận từ mức sống tối thiểu theo nhu cầu thiết yếu của người lao động. MSmin cũng cần được điều chỉnh trong từng kế hoạch 5 năm để tiếp cận với chuẩn nghèo trong khu vực và từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống theo hướng giảm dần chi cho ăn uống trong tổng chi tiêu cho đời sống; - Hệ số k1: Hệ số điều chỉnh theo kết quả của phương pháp tiếp cận từ điều tra tiền lương của lao động giản đơn trên thị trường lao động; - Hệ số k2: Hệ số điều chỉnh theo kết quả của phương pháp tiếp cận từ khả năng  của nền kinh tế. Các phương án điều chỉnh (các giá trị k2 khác nhau) trong từng giai đoạn được xác định xoay quanh (thấp hơn, bằng hoặc cao hơn) mức tăng trưởng GDP; - Hệ số k3: Hệ số điều chỉnh của phương pháp tiếp cận từ  chỉ số giá tiêu dùng. Khi lạm phát (k3 > 1,0) thì phải tính đủ để không giảm tiền lương thực tế; khi giảm phát (k3 < 1,0) thì xác định k3 = 1,0 (coi như đã tăng lương thực tế). Xác định mức lương tối thiểu chung theo công thức nêu trên sẽ thực hiện được chính sách tiền lương tối thiểu linh hoạt, có bảo đảm trong cơ chế thị trường (cơ sở của Luật lương tối thiểu) và tạo thuận lợi để cải cách cơ bản chính sách tiền lương. Phương pháp tích số này khác cơ bản và khắc phục được nhược điểm của việc xác định miền tiền lương tối thiểu theo 4 phương pháp tiếp cận đã thực hiện ở nước ta hiện nay. 1.2. X¸c ®Þnh tÇn suÊt ®iÒu chØnh møc l­¬ng tèi thiÓu. Do các yếu tố dùng để xác định mức lương tối thiểu được xác định theo số liệu thống kê hàng năm, vì vậy về nguyên tắc mức lương tối thiểu cũng phải điều chỉnh theo năm. Tuy nhiên, trong trường hợp nền kinh tế gặp khó khăn do tăng trưởng chậm, khủng hoảng, thiên tai,... thì mức lương tối thiểu có thể điều chỉnh theo giai đoạn trong nhiều năm, nhưng nguyên tắc cao nhất là phải bảo đảm tái sản xuất sức lao động của người lao động. Đồng thời để duy trì trạng thái cân bằng của thị trường lao động thì tỷ lệ thất nghiệp là căn cứ rất quan trọng để quyết định tần suất điều chỉnh mức lương tối thiểu. 1.3. Thay ®æi c¬ chÕ ¸p dông møc l­¬ng tèi thiÓu. Trên cơ sở thay đổi phương pháp xác định mức lương tối thiểu chung như đề cập ở trên, cần thay đổi cơ chế áp dụng mức lương tối thiểu theo hướng: - Đối với các doanh nghiệp và đơn vị sự nghiệp tự đảm bảo chi phí hoạt động: Tiến tới bãi bỏ cơ chế quy định hệ số tăng thêm tiền lương tối thiểu so với mức lương tối thiểu chung như đang làm hiện nay, tiến tới áp dụng 01 mức lương tối thiểu chung giữa các loại hình doanh nghiệp (kể cả doanh nghiệp FDI). Việc áp dụng mức lương tối thiểu thực trả cao hơn mức lương tối thiểu chung để doanh nghiệp và đơn vị sự nghiệp tự quyết định tuỳ thuộc vào kết quả hoạt động và quyền tự chủ của đơn vị. - Đối với các đối tượng hưởng lương từ ngân sách nhà nước: + Xem xét sửa đổi lại Luật Bảo hiểm xã hội theo hướng quy định đóng, hưởng bảo hiểm xã hội trên cơ sở mức lương thực trả thay cho việc tính theo mức lương tối thiểu chung như đang làm hiện nay. Trên cơ sở đó, tiền lương của các đối tượng này được điều chỉnh (tăng, giảm) theo mặt bằng tiền lương thực trả trên thị trường và như vậy có lẽ không cần thiết phải quy định lương tối thiểu đối với các đối tượng này. + Trường hợp chưa sửa Luật Bảo hiểm xã hội (vẫn tính đóng, hưởng trên cơ sở mức lương tối thiểu chung) thì để đồng thuận trong xã hội (do lương hưu tính theo % lương tại chức) không nên áp dụng mức lương tối thiểu riêng đối với công chức tại chức cao hơn mức lương tối thiểu chung mà thực hiện theo hướng quy định áp dụng chế độ phụ cấp đối với cán bộ, công chức tại chức theo sự thay đổi của tiền lương trên thị trường lao động (mức phụ cấp được xác định bằng chênh lệch giữa mức lương thấp nhất thực trả tính bình quân trên thị trường lao động so với mức lương tối thiểu chung từng thời kỳ). Thực hiện thống nhất 01 mức lương tối thiểu giữa các loại hình doanh nghiệp và thực hiện cơ chế điều chỉnh tiền lương của cán bộ, công chức theo mặt bằng tiền lương thực trả trên thị trường lao động chính là cơ sở để thực hiện chính sách tiền lương linh hoạt (có lên, có xuống) theo thị trường lao động; đồng thời cơ bản  khắc phục được bất hợp lý giữa tiền lương của cán bộ, công chức với tiền lương của khu vực doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy cải cách hành chính và chống tham nhũng. Theo định hướng này thì mức lương tối thiểu chung hiện nay cần điều chỉnh tăng tương đối cao (hiện nay mức lương tối thiểu chung 450.000 đồng cho khu vực trong nước mới đạt khoảng 63% mức lương tối thiểu theo vùng thấp nhất 710.000 đồng của khu vực FDI, đó là chưa tính trượt giá và tăng trưởng kinh tế hằng năm). Việc tăng lương tối thiểu ảnh hưởng trực tiếp đến các chỉ tiêu kinh tế vĩ mô như cơ cấu chi ngân sách nhà nước, thất nghiệp, giá cả, lạm phát, tăng trưởng kinh tế, tương quan mức sống giữa các tầng lớp dân cư,... Đây là thách thức lớn nhất của cải cách cơ bản chính sách tiền lương ở nước ta và chỉ khi tiền lương tối thiểu (nền của chính sách tiền lương) phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường thì việc xây dựng các thang lương, bảng lương, phụ cấp lương, cơ chế quản lý tiền lương và thu nhập đối với các đối tượng hưởng lương mới có ý nghĩa đầy đủ trong thực tiễn. 2. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam. - Trước hết, trong điều kiện của nền kinh tế ph¸t triển nhanh chãng và hội nhập, cần phải khắc phục quan điểm “trả lương thấp”, mà cần hướng tới n©ng cao “khả năng cạnh tranh của tiền lương”. Theo tổng kết của c¸c chuyªn gia Trung Quốc, chÝnh s¸ch tiền lương thấp thực chất làm triệt tiªu động lực tăng năng suất lao động, người lao động thiếu động lực làm việc, người quản lý kh«ng muốn thay đổi. Lương thấp sẽ làm nghÌo nguồn vốn nh©n lực và dẫn họ đến vßng luẩn quẩn của nghÌo đãi và năng suất thấp. TÝnh cạnh tranh của tiền lương, tr¸i lại đo bằng gi¸ trị mới s¸ng tạo ra trªn một đơn vị lao động. Tỷ lệ gi¸ trị mới s¸ng tạo ra trªn một đồng tiền lương càng lớn (hay tỷ lệ hoàn trả của tiền lương trªn một đơn vị chi phÝ lao động càng lớn) th× khả năng cạnh tranh càng lớn. Hiện nay, chóng ta chưa kiểm so¸t đuợc mối quan hệ này do phương ph¸p tÝnh năng suất lao động vẫn chưa thay đổi và mối tương quan này chưa thực sự trở thành chỉ tiªu đ¸nh gi¸ t¸c động của chÝnh s¸ch tiền lương. Trong tương lai, cần phải nghiªn cứu, ph©n tÝch và kiểm so¸t mối tương quan trªn. - Thứ hai, tăng cường tÝnh hiệu lực của chÝnh s¸ch tiền lương tối thiểu. Nếu kh«ng tăng cường việc thanh kiểm tra t×nh h×nh thực hiện tiền lương tối thiểu và kh«ng cã chế tài để buộc doanh nghiệp ¸p dụng, th× việc tăng tiền lương tối thiểu kh«ng cã nhiều ý nghĩa. Thậm chÝ cßn cã những t¸c động kh«ng tốt. Theo Matin Rama, nếu việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu chỉ t¸c động đến khu vực hưởng lương từ ng©n s¸ch và doanh nghiệp nhà nước, th× sẽ kh«ng cã t¸c dụng làm tăng năng suất lao động do “đặc điểm của việc làm trong khu vực này kh«ng bị chi phối bởi sự biến động của c¸c mức tiền lương”. Nghiªn cứu của Jonh Luke Gallup cho thấy, do tỷ lệ hoàn trả về tiền lương của khu vực thành thị cao hơn n«ng th«n, việc tăng lương trong khu vực nhà nước sẽ khoÐt s©u hơn sự “bất b×nh đẳng trong tiền lương” giữa c¸c khu vực này, kết quả cã thể làm gia tăng lượng di d©n từ khu vực n«ng th«n ra thành thị. Nếu như số lao động này t×m được việc làm trong khu vực chÝnh thức th× sẽ làm tăng cung lao động thành thị và kết quả làm giảm mức tiền lương của lao động trong khu vực nhà nước. Tuy nhiªn, do tr×nh độ thấp, sự gia tăng của lao động n«ng th«n chỉ làm tăng qui m« của thị trường khu vực phi chÝnh thức. Như vậy, nếu chỉ đơn thuần tăng tiền lương tối thiểu, th× kh«ng giải quyết được triệt để vấn đề cải c¸ch tiền lương tối thiểu (càng kh«ng giải quyết được triệt để cải c¸ch chÝnh s¸ch tiền lương). - Thứ ba, tập trung đ¸nh gi¸ t¸c động của việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu đến c¸c chỉ số của thị trường lao động (tăng tiền lương trung b×nh, năng suất lao động, tổng cầu về việc làm, tỷ lệ thất nghiệp... ). Vấn đề tạo nguồn để tăng tiền lương tối thiểu cần phải được nh×n nhận như một yếu tố “nội sinh”, tức là việc tăng tiền lương là kết quả hoặc sẽ là kết quả của việc tăng năng suất lao động, nếu kh«ng sẽ là g¸nh nặng của ng©n s¸ch. Do tiền lương là khoản tiền đầu tư nªn c¸c quyết định tăng lương cần dựa trªn ước tÝnh tỷ lệ hoàn trả của việc đầu tư này. Giới hạn hay mức tiền lương tối thiểu “hợp lý” là mức mà tại đã việc tăng tiền lương tối thiểu kh«ng làm ảnh hưởng đến c¸c quyết định về đầu tư và việc làm của c¸c cơ sở. C©u hỏi này chỉ cã thể trả lời nếu c¸c th«ng tin về mối quan hệ tiền lương-năng suất-chi phÝ lao động được khảo s¸t một c¸ch định kỳ. - Hoàn thiện phương ph¸p x¸c định tiền lương của khu vực nhà nước. Việc mở rộng hệ số, bội số của thang lương sẽ kh«ng cã ý nghĩa (hay nãi đóng hơn là kh«ng thể) nếu như kh«ng hoàn thiện phương ph¸p x¸c định tiền lương của lao động trong khu vực nhà nước. Lao động trong khu vực nhà nước, đặc biệt là c«ng chức là thành viªn của bộ m¸y quản lý nhà nước, do vậy tầm ảnh hưởng của c¸c quyết định cã tÝnh chất vĩ m«. Tại rất nhiều nước, mức tiền lương của khu vực này dựa vào tốc độ tăng trưởng kinh tế, mối tương quan với mức tiền lương của c¸c chức danh tương đương trong thị trường lao động và bản th©n hệ nhu cầu của lao động c«ng chức. Rất Ýt nước gắn tiền lương của khu vực này với mức tiền lương tối thiểu của thị trường lao động một c¸ch trực tiếp như thực tiễn của Việt Nam bấy l©u nay. - Cuối cïng, x©y dựng một cơ chế cã hiệu quả để từng bước t¸ch tiền lương ra khỏi c¸c khoản trợ cấp x· hội để cã điều kiện tạo nguồn tăng tiền lương cũng như tăng khả năng ng©n s¸ch cho c¸c chÝnh s¸ch bảo đảm x· hội. Kinh nghiệm của c¸c nước XHCN trước kia cho thấy, việc t¸ch bạch ra, thậm chÝ đã tạo cơ hội cho việc giải quyết hài hoà hơn c¸c mối quan hệ này, mặt kh¸c, cho phÐp cải c¸ch tiền lương (trong đã cã tiền lương tối thiểu), cïng với việc điều chỉnh c¸c khoản trợ cấp x· hội. II.Mét sè gi¶i ph¸p kh¸c 1. §èi víi thÞ tr­êng lao ®éng. Giá cả sức lao động được hình thành và điều chỉnh theo quy luật giá trị, cung cầu và cạnh tranh. Như vậy các yếu tố này đã tác động qua lại và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động thị trường lao động. V× vËy, ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn thÞ tr­êng lao ®éng theo h­íng: Một là, đẩy mạnh hoàn thiện thể chế thị trường lao động, tạo hành lang pháp lý phù hợp, đảm bảo đối xử bình đẳng giữa người sử dụng lao động và người lao động: (i) Xây dựng Luật dạy nghề, Luật tiền lương tối thiểu, Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Xuất khẩu lao động, Pháp lệnh đình công; sửa đổi Bộ Luật Lao động; phê chuẩn các công ước và khuyến nghị của tổ chức lao động quốc tế (ILO) về lao động, việc làm và thị trường lao động; các thông lệ quốc tế và cam kết quốc tế liên quan của Việt Nam trong hội nhập; (ii) Tiếp tục cải cách hành chính, tăng cường phân cấp, nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương trong quản lý Nhà nước về lao động, thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch; đơn giản các thủ tục hành chính trong cấp phép cho người lao động nước ngoài, cho dịch vụ cung ứng xuất khẩu lao động. Hai là, ban hành các chính sách, cơ chế huy động các nguồn lực trong nước và quốc tế cho đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, nhất là những ngành, lĩnh vực có khả năng thu hút nhiều lao động như: phát triển các vùng kinh tế động lực, trọng điểm ở 3 miền, phát triển mạnh khu vực dân doanh, phát triển kinh tế trang trại, hợp tác xã, khôi phục và phát triển các làng nghề tiểu thủ công, mỹ nghệ sản xuất sản phẩm cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu; chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế và lao động nông thôn theo hướng công nghiệp hoá-hiện đại hoá Ba là, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về việc làm giai đoạn 2006-2010 với các hoạt động hỗ trợ tạo việc làm việc làm với lãi suất thấp từ Quỹ quốc gia về việc làm, nâng cao năng lực các Trung tâm giới thiệu việc làm, tổ chức hội chợ việc làm, xây dựng hệ thống thông tin thị trường lao động nhanh vµ chÝnh x¸c, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý lao động việc làm… Bốn là, phát triển mạnh hệ thống dạy nghề với đa cấp trình độ, chuyển từ dạy nghề trình độ thấp sang trình độ cao: (i) Mở rộng và nâng cấp hệ thống dạy nghề cho người lao động ở 3 cấp trình độ (sơ cấp nghề, trung cấp nghề và cao đẳng nghề) và liên thông giữa các cấp trình độ; đào tạo theo định hướng gắn với cầu lao động, cung cấp lao động có chất lượng về tay nghề, sức khoẻ, có kỷ luật, tác phong công nghiệp, có văn hoá… Đa dạng hoá các loại hình trường, lớp dạy nghề, hình thành thị trường dạy nghề phù hợp với pháp luật; (ii) Quy hoạch hệ thống các trường dạy nghề, trung tâm dạy nghề trong cả nước, đầu tư tập trung vào hệ thống dạy nghề kỹ thuật thực hành, xây dựng 40 trường dạy nghề trọng điểm quốc gia, trong đó có 15 trường đạt tiªu chuÈn khu vùc. Năm là, hoàn thiện hệ thống giao dịch của thị trường lao động: (i) Quy hoạch hệ thống Trung tâm giới thiệu việc làm và các cơ sở giới thiệu việc làm; đầu tư nâng cao năng lực các Trung tâm ở các tỉnh vùng kinh tế trọng điểm, xây dựng 3 Trung tâm ở 3 vùng kinh tế trọng điểm đạt tiêu chuẩn các nước trong khu vực; (ii) Đa dạng hoá các kênh giao dịch trên thị trường lao động: thông qua hội chợ việc làm, các trang Web việc tìm người-người tìm việc, thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng…; (iii) Xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin thị trường lao động, ưu tiên các vùng kinh tế trọng điểm, các thành phố lớn, khu công nghiệp tập trung, thu thập và phổ biến thông tin thị trường lao động nhanh chóng, kịp thời. Sáu là, mở rộng và phát triển thị trường lao động ngoài nước: mở rộng thị trường xuất khẩu lao động sang các khu vực, các nước phù hợp với lao động Việt Nam; ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về xuất khẩu lao động, tập trung đào tạo nghề cho xuất khẩu lao động, nâng cao tay nghề, ngoại ngữ, ý thức chấp hành pháp luật, tác phong công nghiệp. 2. §èi víi Nhµ n­íc. ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng lµ mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. ChÝnh s¸ch nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn lîi Ých cña ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng trong x· héi vµ ®­îc nhµ n­íc qu¶n lý. V× vËy chóng ta cÇn cã nh÷ng ph¶i cã nh÷ng h­íng hoµn thiÖn sau: - Tăng cường quản lý Nhà nuớc về tiền lương, tiền công trong khu vực sản xuất kinh doanh theo hướng tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý. Xây dựng luật tiền lương tối thiểu, luật việc làm; sắp xếp doanh nghiệp nhà nước; thực hiện cơ chế ký hợp đồng cho thuê cán bộ quản lý và thuê giám đốc; thành lập uỷ ban các bên về quan hệ lao động, ngành và cấp quốc gia và thực hiện chương trình định kỳ giám sát, và điều chỉnh mức lương tối thiểu. - Nhà nước quy định mức lương tối thiểu chung, trên cơ sở đó, công đoàn và đại diện người sử dụng lao động thoả thuận hình thành mức lương tối thiểu ngành. - Hàng năm Nhà nước sẽ khảo sát, điều tra và công bố mức lương của một số ngành nghề thực tế trên thị trường để các doanh nghiệp và người lao động tham khảo khi thoả thuận tiền lương trong hợp đồng. Các doanh nghiệp sẽ được quyền tự chủ trong việc trả lương, tiền thưởng KÕT LUËN TiÒn l­¬ng tèi thiÓu là một trong những công cụ kinh tế cực kỳ quan trọng và vô cùng nhạy cảm trong đời sống kinh tế - chính trị và xã hội của bất cứ một quốc gia nào. Đồng thời, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cũng là một trong những vấn đề cực kỳ phức tạp trên cả phương diện lý thuyết và thực tiễn. Chính vì vậy, liên quan đến tiền lương, liên quan đến một trong những vấn đề luôn luôn được xã hội quan tâm cần có những trao đổi thường xuyên và liên tục để có thể giúp các nhà hoạch định chính sách cũng như các nhà chức trách có được một cái nhìn đầy đủ, toàn diện, chính xác và sâu sắc hơn nữa về “đòn bẩy” kinh tế đặc biệt quan trọng này. Qua nghiªn cøu ®Ò tµi “ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn thÞ tr­êng lao ®éng ë ViÖt Nam”, kh«ng nh÷ng ®­a ra cho ta mét bøc tranh sèng ®éng vÒ sù biÕn ®éng cña tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cña n­íc ta trong thêi gian qua, th«ng qua nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh: nhu cÇu tèi thiÓu, møc sèng tèi thiÓu…Mét h×nh ¶nh vÒ thÞ tr­êng lao ®éng: cung lao ®éng vµ cÇu lao ®éng. Vµ còng qua ®ã cho ta thÊy ®­îc mèi quan hÖ gi÷a tiÒn l­¬ng tèi thiÓu víi thÞ tr­êng lao ®éng, nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng bÊt cËp trong viÖc thùc hiÖn tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp, nh÷ng c¶n trë ®èi víi viÖc thay ®æi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. Mét lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh cÊp b¸ch vµ thiÕt thùc nh­ vËy, nh÷ng ®iÒu quan träng nhÊt ®èi víi mçi sinh viªn chóng ta( ®Æc biÖt lµ sinh viªn khoa KTL§) lµ: ta ®· trau dåi ®­îc nh÷ng kiÕn thøc vÒ m«n chuyªn nghµnh, n¾m ®­îc thùc tÕ t×nh h×nh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, thÞ tr­êng lao ®éng ë n­íc ta ®Ó tõ ®ã tù nh©n thÊy m×nh ph¶i cã phÇn tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®Êt n­íc, tr¸ch nhiÖm ®ã chÝnh lµ viÖc häc tËp, n¾m ®­îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n céng víi sù t×m tßi s¸ng t¹o trong nghiªn cøu ®Ó ®­a ra nh÷ng ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p vÒ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu phï hîp víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thùc t¹i cña ®Êt n­íc, nh»m kh¬i dËy ®­îc tiÒm lùc cña mçi con ng­êi trong lao ®éng gãp phÇn vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n­íc. §Ó hoµn thµnh tèt ®Ò tµi nµy em ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña c« gi¸o h­íng dÉn NguyÔn Ph­¬ng Mai, xong kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt do kiÕn thøc b¶n th©n cßn h¹n chÕ. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh ®ã vµ mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp kh¸c ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn thiÖn h¬n. DANH MôC TµI LIÖU THAM KH¶O gi¸o tr×nh Kinh TÕ Lao §éng. GS-TS Ph¹m §øc Thµnh- Nhµ xuÊt b¶n lao ®éng- x· héi. Qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. GS-TS Bïi V¨n Nh¬n. Gi¸o tr×nh luËt lao ®éng ViÖt Nam. Chu Thanh H­¬ng- Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n. T×m hiÓu vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. GS-PTS Hoµng V¨n H¶o. T¹p chÝ lao ®éng x· héi. Sè 08-2006. 6. Gi¸o tr×nh Qu¶n TrÞ Nh©n Lùc. ThS. NguyÔn V©n §iÒm vµ PGS-TS. NguyÔn Ngäc Qu©n. Nhµ xuÊt b¶n lao ®éng- x· héi. ThÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam – Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn. PGS.TS Ph¹m Quý Thä Nhµ xuÊt b¶n lao ®éng- x· héi. Môc lôc Trang