Đề tài Các giải pháp nhằm tăng cường khả năng quản lý các dự án ODA

èng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ hiÖn ¸p dông vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ thuéc mét trong c¸c lo¹i h×nh sau ®©y: 1.1 HÖ thèng tæ chøc ë 3 cÊp vµ nhËn ®­îc sù hç trî cao ®é vÒ mÆt chÝnh trÞ. C«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ®­îc tËp chung ho¸ ë cÊp Bé kÕ häach vµ thùc hiÖn vµ hoÆc chÞu sù ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t toµn bé cña v¨n phßng Thñ t­íng. Mçi bé ngµnh cßn cã mét ®¬n vÞ theo dâi vµ ®¸nh gi¸ tÊt c¶ nh÷ng dù ¸n thuéc bé ngµnh qu¶n lý. ë cÊp dù ¸n cã mét ®¬n vÞ theo dâi vµ ®¸nh gi¸, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. T¹i Trung Quèc, Uû ban kÕ häach Nhµ n­íc l·nh ®¹o ë cÊp Trung ­¬ng sau ®ã ®Õn c¸ bé ngµnh c¬ quan ngang bé råi ®Õn c¸c ®¬n vÞ TØnh cÊp dù ¸n. ë cÊp TØnh, v¨n phßng qu¶n lý c¸c dù ¸n ®ãng vai trß lµm c¸nh tay ®iÒu phèi ®Ó thu nhËp, ph©n tÝch vµ xö lý d÷ liÖu dù ¸n, ë ®©u cã cam kÕt chÝnh trÞ ë møc ®é cao vµ s½n lßng t¨ng c­êng n¨ng lùc thÓ chÕ cña c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ nh­ Malaixia vµ Trung Quèc th× ë ®ã hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng rÊt thµnh c«ng. 1.2 HÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ cã sù hç trî cao vÒ mÆt chÝnh trÞ nh­ng n¨ng lùc thÓ chÕ cßn h¹n chÕ ë c¸c cÊp kh¸c nhau. ë mét sè quèc gia, mÆc dï cam kÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ ®· ®­îc ®Èy manh song do n¨ng lùc thÓ chÕ ch­a ®ñ, l¹i h¹n chÕ vÒ mÆt tµi chÝnh vµ nguån nh©n lùc nªn qu¸ tr×nh thÓ chÕ ho¸ vµ thiÕt lËp c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ®· bÞ c¶n trë. Trong khi c¸c ®¬n vÞ theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ë cÊp Trung ­¬ng b¾t ®Çu ph¸t huy vai trß th× nç lùc thiÕt lËp c¸c ®¬n vÞ theo dâi ë c¸c bé ngµnh l¹i rÊt h¹n chÕ. T¹i cÊp dù ¸n, kh«ng cã mét ®¬n vÞ theo dâi vµ ®¸nh gi¸ nµo ho¹t ®éng trõ hoµn c¶nh ngo¹i lÖ khi c¸c nhµ tµi trî mét mùc yªu cÇu thµnh lËp ®¬n vÞ nµy. C¸c n­íc nh­ ViÖt Nam vµ mét sè khu vùc Thµi B×nh D­¬ng vµ Nam Mü cã hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ thuéc lo¹i nµy. 1.3 HÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ cã sù hç trî võa ph¶i vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ ®­îc tæ chøc ë 3 cÊp. NhiÒu n­íc nh­ Th¸i Lan, Indonesi a, PhillippinÐ, BangladÐh vµ Sri lanka cã hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ thuéc lo¹i nµy. C¬ cÊu tæ chøc ë cÊp Trung ­¬ng kÐm, c¸c nguån lùc phôc vô cho c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ch­a ®­îc ®¸p øng ®ñ vµ kÞp thêi do thiÕu sù ñng hé m¹nh mÏ vÒ chÝnh trÞ. N¨ng lùc thÓ chÕ th­êng ch­a ®ñ, c¸c c¸n bé theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kh«ng nhËn ®­îc sù hç trî ®Çy ®ñ trong viÖc n©ng cao kü n¨ng. Nh÷ng hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ trong hoµn c¶nh nµy th­êng cã nhiÒu h¹n chÕ vµ kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ nhu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. 1.4 HÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ thiÕu sù cam kÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ thiÕu mét khung thÓ chÕ cho c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸. HÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ tæ chøc hoÆc qu¸ tËp trung hoÆc qu¸ ®¬n gi¶n t¹i c¸c Bé, ngµnh, c¬ quan thùc hiÖn. ThiÕu nguèn, thiÕu n¨ng lùc thÓ chÕ vµ thiÕu ®éng lùc, thiªn vÒ lËp kÕ häach vµ thùc hiÖn, dÉn ®Õn viÖc Ýt quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¸m s¸t qu¶n lý dù ¸n. C¸c n­íc nh­ Nepal, Mianma chÞu ®ùng nh÷ng khiÕm khuyÕt nµy. 2. ¦u vµ nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. 2.1 ¦u ®iÓm. - Nh÷ng quèc gia cã hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ®­îc g¾n kÕt víi qu¸ tr×nh lËp kÕ häach, th× nh÷ng hÖ thèng nµy gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o ra nh÷ng thay ®æi quan träng vÒ thiÕt kÕ dù ¸n vµ qu¶n lý ph¸t triÓn tæng thÓ. - Nh÷ng quèc gia cã hç trî vµ quyÕt t©m cao cña chÝnh giíi vÒ thiÕt lËp hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ th× c¬ héi thµnh c«ng cña hÖ thèng nµy cao h¬n. - Sù hç trî vÒ mÆt ph¸p luËt vµ thÓ chÕ cho ho¹t ®éng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ t¹o ra søc m¹nh vµ ®éng lùc cho ®éi ngò c¸n bé lµm viÖc trong c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. - ViÖc cã ®­îc hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý (MIS) ®­îc tin häc ho¸ gióp n©ng cao c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸, ë ®©u mµ MIS ®­îc g¾n kÕt víi c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ th× ë ®ã thµnh c«ng cña c¸c hÖ thèng b¸o c¸o vµ nh÷ng g× tiÕp theo ®­îc ®¶m b¶o. - Mét khi viÖc b¸o c¸o tiÕn ®é thùc hiÖn g¾n liÒn víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c v­íng m¾c th× c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ sÏ ho¹t ®éng rÊt h÷u hiÖu. - Nh÷ng quèc gia nµo cã qu¸ tr×nh gi¸m s¸t ®­îc thÓ chÕ ho¸, bao gåm c¶ gi¸m s¸t thùc ®Þa, th× cã nhiÒu triÓn väng h¬n cho c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng tèt. - Yªu cÇu bøc thiÕt ®èi víi viÖc cung cÊp c¸c b¸o c¸o tiÕn ®é ®Þnh kú cho c¸c nhµ tµi trî lµ nh©n tè thóc ®Èy vµ gióp c¶i thiÖn c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ còng nh­ c¶i thiÖn t×nh h×nh. 2.2 Nh­îc ®iÓm. - ThiÕu sù hç trî vµ quyÕt t©m vÒ mÆt chÝnh trÞ lµ mét trë lùc cho viÖc thiÕt lËp vµ triÓn khai cã hiÖu qu¶ c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. - ThiÕu chó träng ®Õn c«ng t¸c gi¸m s¸t vµ b¸o c¸o thùc ®Þa, kh«ng khuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c ®èi t­îng sö dông vµ ng­êi thô h­ëng trong c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. - C¸c hÖ thèng b¸o c¸o phøc t¹p vµ thiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c bé ngµnh ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. - ThiÕu mèi liªn kÕt hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ë cÊp Trung ­¬ng víi c¸c bé ngµnh, së vµ c¸c ®¬n vÞ cÊp tØnh lµm cho c«ng t¸c theo dâi kh«ng th­êng xuyªn liªn tôc. - ThiÕu hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý (MIS) ®­îc tin häc ho¸ ®· ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thÓ chÕ ho¸ c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸, c¶n trë viÖc ®­a ra c¸c ph­¬ng ph¸p c¶i tiÕn vµ tiÒn hµnh c«ng t¸c theo dâi. - N¨ng lùc thÓ chÕ kÐm, thiÕu nguån nh©n lùc vµ tµi chÝnh t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ cña hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ë c¸c cÊp. - ThiÕu sù hiÖn diÖn cña nhµ tµi trî hoÆc ph¶i ¸p lùc tõ phÝa c¸c nhµ tµi trî ch­a ®ñ ®èi víi c¸c b¸o c¸o tiÕn ®é ®Þnh kú vÒ nh÷ng dù ¸n hç trî b»ng nguån tµi chÝnh bªn ngoµi, ®«i khi dÉn ®Õn sù thiÕu ®éng lùc so víi mong muèn. 3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. Qua nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ­u nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ trªn ta rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm sau: - Thùc tiÔn vµ v¨n ho¸ theo dâi vµ ®¸nh gi¸ cÇn cã sù quyÕt t©m vµ hç trî liªn tôc vÒ mÆt chÝnh trÞ. - CÇn c¶i thiÖn c¬ së ph¸p lý vµ thÓ chÕ cho c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ t¹i nhiÒu quèc gia. - Sö dông hÖ thèng th«ng tin (MIS) ®­îc tin häc ho¸ lµ mét yÕu tè rÊt quan träng cã ý nghÜa ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸. - N©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña ®éi ngò c¸n bé theo dâi vµ ®¸nh gi¸ lµ yÕu tè rÊt quan träng ®èi víi viÖc triÓn khai thµnh c«ng c¸c hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸. Sù ®¸p øng ®Çy ®ñ nguån nh©n lùc vµ tµi chÝnh cho c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ lµ rÊt quan träng. HiÖn ngµy cµng cã khuynh h­íng ®­a néi dung theo dâi vµ ®¸nh gi¸ cïng nguån tµi chÝnh phôc vô cho ho¹t ®éng v¸o ngay tõ kh©u thiÕt kÕ. Kinh nghiÖm theo dâi vµ ®¸nh gi¸ cña Ch©u ¸. (1) §Æc ®iÓm cña hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. - Sù hç trî cao vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ c¬ cÊu tæ chøc ë 3 cÊp. - Sù hç trî cao vÒ mÆt chÝnh trÞ nh­ng bÞ h¹n chÕ bëi n¨ng lùc thÓ chÕ ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau. - Sù hç trî võa ph¶i vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ khung thÓ chÕ cho c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸. (2) ¦u ®iÓm. - HÇu hÕt c¸c quèc gia nµy ®Òu cã hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ (M & E) víi c¸c møc ®é hiÖu qu¶ kh¸c nhau. - Cïng víi c¸c hÖ thèng M & E ë cÊp Trung ­¬ng, mét sè n­íc ®· ph¸t triÓn hÖ thèng M & E ë c¸c cÊp c¬ së g¾n kÕt víi cÊp Trung ­¬ng. - Nh÷ng n­íc mµ chÝnh giíi thÓ hiÖn quyÕt t©m ph¸t triÓn, th× hÖ thèng M & E ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ vµ c¸c ®inh chÕ M & E nhËn ®­îc sù hç trî cÇn thiÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ. - Th«ng qua viÖc sö dông c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i, mét sè n­íc ®· thµnh c«ng trong viÖc kÕt nèi vµ tinh gi¶n c¸c hÖ thèng b¸o c¸o. - Nh÷ng n­íc cã b¸o c¸o tiÕn ®é g¾n bã chÆt chÏ víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò v­íng m¾c, th× hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. - Nh÷ng n­íc cã c¸c nghiªn cøu c¸c tæ chøc M & E g¾n víi c«ng t¸c kÕ häach ho¸, M & E gãp phÇn t¹o ra nh÷ng thay ®æi quan träng ®èi víi ho¹t ®éng qu¶n lý ph¸t triÓn tæng thÓ liªn quan tíi c¸c thñ tôc rót vèn, tuyÓn c¸n bé, ®Êu thÇu... kÓ c¶ nhøng thay ®æi trong kh©u thiÕt kÕ dù ¸n. - Nh÷ng n­íc coi viÖc gi¸m s¸t thù ®Þa lµ mét bé phËn quan träng cÊu thµnh trong ph­¬ng ph¸p luËn M & E th× tÝnh chÝnh x¸c trong c¸c b¸o c¸o tiÕn ®é, sù nhanh nh¹y trong viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh ë cÊp cao h¬n còng nh­ nh÷ng vÊn ®Ò nµy sÏ ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n. - Nh÷ng n­íc cã hÖ thèng M & E ®· ®­îc thÓ chÕ ho¸ ë cÊp quèc gia th× nhËn thøc vÒ M & E ë cÊp dù ¸n th­êng do c¸c nhµ tµi trî ®Ò x­íng, sÏ cao h¬n. (3) Nh­îc ®iÓm. - C¸c ®Þnh chÕ M & E thiÕu sù hç trî vµ ñng hé cµn thiÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ. - HÇu hÕt c¸c hÖ thèng M & E chØ ®­îc thiÕt kÕ ®Ó theo dâi t×nh h×nh thùc hiÖn nh­ng chØ cã mét sè hÖ thèng phôc vô cho viÖc ®¸nh gÝa tÝnh bÒn v÷ng vµ ®¸nh gi¸ sau dù ¸n. - HÖ thèng b¸o c¸o phøc t¹p, Ýt cã sù phèi hîp vµ g¾n kÕt ®Æt mét g¸nh nÆng cho c«ng t¸c qu¶n lý sù ¸n, ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng b¸o c¸o. - ViÖc gi¸m s¸t kh«ng ®Çy ®ñ, th­êng xuyªn vµ ®«i khi kh«ng tiÕn hµnh gi¸m s¸t thùc ®Þa. - Trong mét sè tr­êng hîp viÖc lËp b¸o c¸o kh«ng g¾n víi viÖc gi¶i quyÕt v­íng m¾c vµ do ®ã lµm gi¶m bít ®éng c¬ b¸o c¸o. - HÖ thèng M & E cÊp Trung ­¬ng ch­a kÕt nèi ®Çy ®ñ víi c¸c hÖ thèng cÊp d­íi trong khi ®ã c¸c hÖ thèng cÊp d­íi hoÆc tæ chøc kÐm hiÖu qu¶ hoÆc ch­a ®­îc thiÕt lËp. - B¸o c¸o thiÕu tÝnh thêi sù. - C¸c ®Ò xuÊt M & E th­êng kh«ng g¾n víi qu¸ tr×nh lËp kÕ häach, do ®ã kh«ng t¸c ®éng tíi kh©u lËp thiÕt kÕ dù ¸n. - C¸c ®Þnh chÕ M & E thiÕu c¸n bé, ph­¬ng tiÖn vµ ng©n s¸ch. - C¸c c¸n bé M & E Ýt cã c¬ héi trong sù nghiÖp, ®iÒu nµy ¶nh h­ëng tíi ®¹o ®øc vµ ®éng c¬ ®ãng gãp mét c¸ch cã hiÖu qu¶. - ThiÕu m«i tr­êng trung thùc do v¨n ho¸ chÝnh trÞ t¸c ®éng tíi chÊt l­îng b¸o c¸o. (4). Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. - Thùc tiÔn vµ v¨n hãa M & E ®ßi hái ph¶i cã quyÕt t©m vµ sù tham gia th­êng xuyªn cña nh÷ng ng­êi ®øng ®Çu chÝnh giíi. - Duy tr× ho¹t ®éng M & E c¶i thiÖn cong t¸c qu¶n lý tæng thÓ vÒ ph¸t triÓn, n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm khu vùc c«ng, t¨ng tr­ëng kinh tÕ. - §µo t¹o lµ yÕu tè v« cïng quan träng gióp cho c«ng t¸c M & E thµnh c«ng. - ViÖc sö dông c«ng nghÖ tin häc ®ãng vai trß quan träng trong viÖc qu¶n lý M & E cã hiÖu qu¶. - Sù tham gia cña ChÝnh phñ trong qu¶n lý ph¸t triÓn kinh tÕ vÉn ®ãng mét vai trß quan träng t¹i c¸c n­íc khu vùc Ch©u ¸, do ®ã ®ßi hái cã c¸c biÖn ph¸p t¨ng c­êng ho¹t ®éng vµ n©ng cao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý. - CÇn chó träng h¬n n÷a ho¹t ®éng theo dâi tÝnh bÒn v÷ng (SM) vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng (IE) víi sù tham gia cña c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ ®Ó ®¶m b¶o viÖc ®¸nh gi¸ vµ bo¸ c¸o kh«ng thiªn vÞ. Ch­¬ng III. Mét sè dù ®o¸n trong t­¬ng lai vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c dù ¸n oda. I. NhËn ®Þnh vÒ m«i tr­êng vµ chÝnh s¸ch thu hót nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA. 1. M«i tr­êng thu hót ODA. M«i tr­êng thu hót ODA bao gåm c¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi trong vµ n­íc. NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang tr¶i qua mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi s©u s¾c víi c¸c xu thÕ chÝnh sau: 1.1 Kinh tÕ thÕ giíi ®ang cã c¬ cÊu l¹i. Tr­íc hÕt, c¬ cÊu s¶n xuÊt cña kinh tÕ thÕ giíi biÕn ®æi theo xu h­íng gi¶m tû träng cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, t¨ng tû träng cña dÞch vô. ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp tû träng n«ng nghiÖp gi¶m m¹nh, tû träng c«ng nghiÖp còng cã xu h­íng gi¶m nh­ng chËm h¬n so víi n«ng nghiÖp trong khi ®ã tû träng dÞch vô t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¬ cÊu s¶n xuÊt thay ®æi vµ theo ®ã vai trß cña c¸c n­íc nµy chuyÓn tõ viÖc chñ yÕu lµ nguån cung cÊp nguyªn liÖu sang ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Tû träng n«ng nghiÖp gi¶m m¹nh nh­ng tû träng dÞch vô t¨ng ch­a nhiÒu. 1.2 Nhu cÇu tiªu dïng thay ®æi m¹nh. §©y võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶ sù thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi sè thu nhËp t¨ng lªn, ng­êi tiªu dïng ®ang chuyÓn sang nh÷ng nhu cÇu cao cÊp h¬n, ®a d¹ng h¬n. Sù gia t¨ng c¸c nhu cÇu vÒ hiÓu biÕt, kh¸m ph¸, du lÞch, nhu cÇu ®­îc sèng an toµn, sèng trong m«i tr­êng trong s¹ch ®· thóc ®Èy sù hîp t¸c gi÷a c¸c n­íc. NhiÒu vÊn ®Ò cã liªn quan gi÷a c¸c n­íc vµ cã tÝnh chÊt toµn cÇu nh­ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr­êng sèng, h¹n chÕ sù gia t¨ng d©n sè... chØ cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua sù phçi hîp chÆt chÏ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. 1.3 Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. §Æc tr­ng b»ng viÖc ra ®êi c¸c c«ng nghÖ míi cho phÐp n©ng cao hÖ sè lîi dông thiªn nhiªn vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng qu¶n lý (ë c¸c giai ®o¹n tr­íc, c«ng nghÖ míi chñ yÕu nh»m n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng s¶n xuÊt trùc tiÕp). Nh÷ng h­íng ph¸t triÓn chñ yÕu lµ ®iÖn tö vµ tin häc, tù ®éng ho¸, vËt liÖu míi vµ c«ng nghÖ sinh häc. BiÕn ®æi kü thuËt vµ biÕn ®æi qu¶n lý ®an xen nhau. ThÕ giíi ®ang chuyÓn tõ x· héi c«ng nghiÖp sang x· héi th«ng tin víi sù xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu cña c¸c c«ng nghÖ míi vµ s¶n phÈm míi. §i ®«i víi giai ®o¹n míi cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ diÕn ra réng kh¾p trªn quy m« toµn thÕ giíi. §iÒu nµy ®· lµm cho qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c n­íc diÔn ra nhanh chãng, ®êi sèng kinh tÕ bÞ quèc tÕ ho¸ ngµy cµng m¹nh. Tuy nhiªn, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n­íc ®Ó ®i vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ kh«ng ®ång ®Òu. Trªn thÕ giíi qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ (®i kÌm víi nã lµ chuyÓn giao vèn) ®ang diÔn ra s«i ®éng. 1.4 Quèc tÕ ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®íi sèng kinh tÕ thÕ giíi. GÇn ®©y, do ®­îc c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ tiÕp søc, qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi diÔn ra víi quy m« lín h¬n, tr×nh ®é s©u h¬n vµ tèc ®é nhanh h¬n tr­íc ®©y. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nµy lµm cho nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng nhiÒu, tr­íc hÕt lµ phô thuéc vÒ hµng ho¸, thÞ tr­êng, tiÕn tíi phô thuéc vÒ vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng, thu nhËp vµ gi¸ c¶. Quèc tÕ ho¸ hÖ thèng s¶n xuÊt quèc tÕ lµ h×nh thøc cao nhÊt cña qu¸ tr×nh quèc tÕ quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã kho¶ng 37.000 c«ng ty xuyªn quèc gia ®ang qu¶n lý kho¶ng 1/3 quy m« s¶n xuÊt thÕ giíi. C¸c c«ng ty mang tÝnh toµn cÇu ë c¸c ngµnh c«ng nghiÖp « t«, vi ®iÖn tö, ®iÖn d©n dông, m¸y v¨n phßng, trang thiÕt bÞ gia ®×nh, d­îc phÈm vµ dÞch vô tµi chÝnh. GÇn ®©y song song víi qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, nÒn kinh tÕ thÕ giíi cßn diÕn ra qu¸ tr×nh khu vùc ho¸ kinh tÕ. §ã lµ viÖc ra ®êi c¸c khu vùc mËu dÞch tù do nh­ AFTA, diÕn ®µn kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (APEC), liªn minh Ch©u ¢u (EU)... Trªn thùc tÕ, ®©y lµ h×nh thøc thóc ®Èy qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vèn ®· vµ ®ang diÔn ra s«i ®éng. C¸c thµnh viªn tham gia tæ chøc nµy kh«ng chØ dµnh cho nhau sù ­u ®·i trong trao ®æi mËu dÞch mµ cßn hîp t¸c víi nhau trong lÜnh vùc ®Çu t­, nguyªn liÖu, n¨ng l­îng, dÞch vô... 1.5 ViÖc thèng trÞ cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ c¸c cuéc c¹nh tranh gay g¾t. KÓ tõ khi Liªn x« vµ khèi XHCN §«ng ¢u sôp ®æ, kÕ häach ho¸ tËp trung víi t­ c¸ch lµ mét c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi còng hÕt t¸c dông. Ngay Trung Quèc vµ ViÖt Nam lµ nh÷ng n­íc ®i theo con ®­êng XHCN còng ®· ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr­êng (ë Cu Ba còng ®ang cã dÊu hiÖu chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng). Dï ë mçi n­íc møc ®é can thiÖp cña Nhµ n­íc vµ thÞ tr­êng vµo nÒn s¶n xuÊt x· héi cã kh¸c nhau, nh­ng c¸c n­íc ®Òu ¸p dông m« h×nh kinh tÕ hçn hîp vµ nãi chung qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ do nhu cÇu trong vµ ngoµi n­íc quyÕt ®Þnh. Xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ ho¸ dÉn tíi sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng lín nh­ng còng dÉn ®Õn c¹nh tranh ngµy cµng m¹nh gi÷a c¸c c«ng ty, c¸c tËp ®oµn vµ gi÷a c¸c n­íc. C¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, v× lîi Ých cña m×nh ®ang ra søc t×m kiÕm më réng thÞ tr­êng vµ më réng ph¹m vi ¶nh h­ëng cña m×nh. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ®ang v­¬n lªn m¹nh mÏ ®Ó gi÷ v÷ng thÞ tr­êng trong n­íc vµ më mang thÞ tr­êng bªn ngoµi. Nh×n chung: Qu¸ tr×nh biÕn ®éng nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay hµm chøa c¶ c¸c yÕu tè thuËn lîi còng nh­ nh÷ng khã kh¨n cho mét n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam t×m kiÕm nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, tuy nhiªn c¸c yÕu tè thuËn lîi lµ c¬ b¶n. XÐt trªn ph¹m vi quèc tÕ ODA cã thÓ huy ®éng ®­îc vµo chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn cña ngay b¶n th©n tøng n­íc. C¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ nh×n chung ngµy cµng thuËn lîi cho viÖc thu hót ODA. §ã lµ: - Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ sù thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn kinh tÕ khÐp kÝn vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung - quam liªu bao cÊp sang mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Mét nÒn kinh tÕ më ®èi víi c¶ trong vµ ngoµi n­íc ®ang ®­îc ®Þnh h×nh vµ ph¸t triÓn. Nhê chÝnh s¸ch më cöa, ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ hîp t¸c ®Õn nay ViÖt Nam ®· cã quan hÖ bu«n b¸n ®Õn h¬n 100 n­íc, l·nh thæ vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ. §· cã h¬n 700 c«ng ty thuéc 44 n­íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t­ trùc tiÕp vµo ViÖt Nam. ViÖt Nam ®· cã quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi hÇu hÕt c¸c n­íc thuéc tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn (OECD), c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vµ c¸c tæ chøc thuéc Liªn hiÖp quèc. L­îng ODA t¨ng rÊt nhanh trong c¸c n¨m võa qua, nhÊt lµ theo cam kÕt tµi chÝnh, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù ®ång t×nh cña céng ®ång quèc tÕ ®èi víi c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch më khÈu ViÖt Nam. Cã thÓ coi n¨m 1995 lµ mèc míi cña chÝnh s¸ch më cöa víi viÖc ViÖt Nam ra nhËp ASEAN, ký hiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c víi liªn minh Ch©u ¢u (EY) vµ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ngo¹i gaio víi Mü. - Mét yÕu tè thuËn lîi kh¸c n÷a lµ kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n­íc ngoµi cña nÒn kinh tÕ, ®iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë chç tÝch luü trong n­íc ngµy cµng cao. - YÕu tè thø 3: Lµ mét hÖ thèng tæ chøc cïng víi c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ sö dông ODA ®· ®­îc h×nh thµnh vµ ®ang ngµy cµng hoµn thiÖn. Cã thÓ nãi, sau nh÷ng khã kh¨n ngay giai ®o¹n ban ®Çu, ®Õn nay bé m¸y qu¶n lý vÒ c¬ b¶n ®· lµm quen víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vµ quy tr×nh dù ¸n cña nhµ tµi trî. Mét sè dù ¸n cã quy m« hµng tr¨m triÖu USD ®· hoµn thµnh thñ tôc vµ sÏ ®­îc thùc hiÖn trong thêi gian tíi. Bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ - x· héi ®­îc kÕt cÊu l¹i theo h­íng t¹o sù phèi hîp c¸c nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn vµo mét c¬ quan còng lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó n©ng cao viÖc hÊp thô vµ sö dông cã hiÖu qu¶ ODA. 2. ChÝnh s¸ch thu hót vèn ODA. Thêi kú 1996 - 2000, ViÖt Nam tiÕp tôc thùc hiÖn ph­¬ng ch©m coi nguån lùc bªn ngoµi, trong ®ã cã ODA, lµ quan träng, kh«ng g¾n víi c¸c rµng buéc vÒ chÝnh trÞ, phï hîp víi chñ tr­¬ng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. XÐt vÒ khÝa c¹nh c¸c nhµ tµi trî, nh×n chung hä th­êng sö dông ODA nh­ lµ mét c«ng cô ®Ó thÓ hiÖn c¸c môc tiªu chÝnh trÞ hoÆc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña hä nh­: t¹o vïng ¶nh h­ëng, më réng uy tÝn, khai th¸c thÞ tr­êng ®Çu t­, tiªu thô s¶n phÈm cho c¸c doanh nghiÖp n­íc hä... C¸c n­íc lín th­êng cã chiÕn l­îc ODA. Nh×n vµo c¬ cÊu ODA ë c¸c khu vùc trªn thÕ giíi cã thÓ thÊy sù quan t©m vÒ chÝnh trÞ, ®èi ngo¹i cña c¸c c­êng quèc. N¨m 1992, ODA cña Mü chiÕm 40% ë Trung §«ng (chñ yÕu lµ cung cÊp cho Israen). ë Ch©u ¸ ODA cña NhËt B¶n chiÕm 52,3%, ë Ch©u Phi ODA cña Ph¸p chiÕm 26,5 %. ViÖn trî cña Mü n¨m 1997 giµnh 3 tû USD cho Israen vµ 2,1 tû USD cho Ai cËp trong tæng sè 12,2 tû USD. Sö dông ODA nh­ lµ mét ®iÒu kiÖn ®Ó ¸p ®Æt "d©n chñ", "nh©n quyÒn" theo quan hÖ cña ph­¬ng T©y còng th­êng hay gÆp trong quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi mét sè n­íc. Mét sè tæ chøc phi ChÝnh phñ, nhÊt lµ nh÷ng tæ chøc cã tÝnh chÊt t«n gi¸o, cã tr­êng hîp lîi dông viÖn trî ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kh«ng hîp ph¸p. T¹i mét sè tæ chøc quèc tÕ, n¬i mµ mét sè n­íc cã ¶nh h­ëng (cã møc ®ßng gãp) th­êng chi phèi c¸c tæ chøc nµy, h­íng viÖc cung cÊp ODA vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Tr­íc th¸ng 10/ 1993, Mü ®· kh«ng cho phÐp c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ IMFvµ WB nèi l¹i quan hÖ víi ViÖt Nam. Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) tÝch cùc triÓn khai tiÓu vïng s«ng Mªk«ng më réng, trªn thùc tÕ lµ hç trî ph¸t triÓn toµn diÖn §«ng D­¬ng n»m trªn chiÕn l­îc cñng cè t­ thÕ chÝnh trÞ vµ vÞ trÝ kinh tÕ cña NhËt B¶n ë Ch©u ¸ nãi chung vµ khu vùc §«ng Nam ¸. Nh­ vËy, trªn thùc tÕ kh«ng cã lo¹i viÖn trî hoµn toµn v« t­. ViÖn trî lµ cïng cã lîi, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña c¸c bªn. §Ó vÉn cã thÓ tranh thñ ®­îc nguån ODA vµ kh«ng bÞ khèng chÕ bëi c¸c nhµ tµi trî, ViÖt Nam cÇn cã mét chiÕn l­îc huy ®éng vµ sö dông ODA. Nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ chiÕn l­îc ®ã lµ: * Kiªn tr× vµ kiªn quyÕt ®Êu tranh víi c¸c nhµ tµi trî ®Ó lo¹i bá c¸c rµng buéc vÒ chÝnh trÞ ra khái quan hÖ hç trî ph¸t triÓn. Kinh nghiÖm trong ®µm ph¸n víi EU vµ mét sè nhµ tµi trî kh¸c trong thêi gian võa qua cho thÊy nÕu chóng ta gi÷ v÷ng c¸c nguyªn t¾c chñ ®¹o, biÕt mÒm dÎo th× vÉn tr¸nh ®­îc nh÷ng can thiÖp cña hä. * Quan t©m ®Õn lîi Ých cña c¸c nhµ tµi trî trªn c¸c ph­¬ng diÖn më réng quan hÖ ®Çu t­, th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam. Nh­ vËy chiÕn l­îc huy ®éng vµ sö dông ODA cÇn ®­îc phèi hîp thèng nhÊt víi chiÕn l­îc th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi Mü còng cã thÓ ®­îc khai th«ng thuËn lîi cho c¸c c«ng ty Mü vµo ®Çu t­ vµ ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. * T¹o thÕ chñ ®éng trong viÖc thu hót vµ sö dông ODA trªn c¬ së mét danh môc hîp t¸c ®Çu t­ b»ng nguån vèn nµy ®­îc chuÈn bÞ tèt, phï hîp víi môc tiªu chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. * Cã s¸ch l­îc ®èi tho¹i víi tõng nhµ tµi trî kh¸c nhau, t¹o ra sù quan t©m cao cña céng ®ång c¸c nhµ tµi trî ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam. §a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng hãa lµ chñ tr­¬ng nhÊt qu¸n trong kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi chung còng nh­ trong khai th¸c vµ sö dông ODA nãi riªng. II. Nh÷ng t¸c ®éng vµ bµi häc kinh nghiÖm. 1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc. Trong thêi gian võa qua, do cã sù chuyÓn ®æi ®èi t¸c, l­¬ng ODA vµo ViÖt Nam kh«ng nhiÒu, kho¶ng 3 tû USD vµ 5- 6 tû RCN. Nh­ng l­îng ODA nµy ®· cã ý nghÜa quan träng va cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam: Mét lµ: ODA ®· thùc sù trë thµnh mét nguån vèn quan träng, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cÊp b¸ch vÒ c©n ®èi ng©n s¸ch, c¸n c©n xuÊt nhËp khÈu, ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ mét phÇn tiªu dïng th­êng xuyªn. Tr­íc n¨m 1990, khi nÒn kinh tÕ ch­a cã tÝch luü néi bé, vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n nh×n chung chñ yÕu dùa vµo viÖn trî tõ Liªn x« vµ c¸c n­íc XHCN kh¸c. Ngoµi ra, viÖn trî tõ c¸c n­íc SEV cßn ®¸p øng mét phÇn c¸c nhu cÇu tiªu dïng th­êng xuyªn. TÝnh riªng ®èi víi viÖn trî tõ Liªn x«, l­îng ODA dïng ®Ó nhËp siªu hµng n¨m th­êng gÊp 2-3 lÇn l­îng viÖn trî d­íi h×nh thøc thiÕt bÞ toµn bé. §èi víi ODA cña c¸c nhµ tµi trî mìi còng cã t×nh tr¹ng t­¬ng tù. Bªn canh vai trß lµ mét nguån vèn ph¸t triÓn, ODA cßn gióp tr¶ nî cò, c©n ®«is ng©n s¸ch vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ét xuÊt. Mét sè ch­¬ng tr×nh dù ¸n lín ®· ®­îc gi¶i ng©n mét phÇn hoÆc toµn bé trong thêi kú nay lµ: tÝn dông phôc håi n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang ®­îc h×nh thµnh b»ng nguån vèn ODA. Tr­íc n¨m 1990, c¸c c«ng tr×nh nh­ Nhµ m¸y Thuû ®iÖn Hoµ B×nh, nhµ m¸y Thuû ®iÖn TrÞ An, nhµ mµy giÊy B·i B»ng, nhµ m¸y xi m¨ng Hoµng Th¹ch, cÇu Th¨ng Long... ®­îc hoµn thµnh ®· kÞp thêi ®¸p øng c¸c nhu cÇu bøc sóc lóc ®ã. Tõ n¨m 1991 trë l¹i ®©y cã sù chuyÓn träng t©m sö dông ODA, tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc ­u tiªn cña ChÝnh phñ vµ nhµ tµi trî, ®ã lµ viÖc c¶i t¹o n©ng cÊp vµ ph¸t triÓn mét b­íc h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi. MÆc dï kh«ng cã c¸c dù ¸n lín ®­îc hoµn thµnh trong giai ®o¹n nµy nh­ng hµng lo¹t c¸c dù ¸n cã quy m« hµng tr¨m triÖu USD ®· lµm song b­íc chuÈn bÞ ®Çu t­ ®Ó ®i vµo thùc hiÖn c¸c n¨m 1996 - 2000, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ. Hai lµ: Cïng víi viÖc nguån vèn ODA, mét sè ngµnh kinh tÕ, khoa häc kü thuËt ®· ®­îc t¹o lËp, cã ý nghÜa l©u dµi cho sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc (tr­íc ®©y lµ ngµnh c¬ khÝ ho¸ chÊt, hiÖn nay lµ ngµnh th«ng tin liªn l¹c). Sè c¸n bé khoa häc - kü thuËt do c¸c n­íc XHCN ®µo t¹o tr­íc ®©y ®· tá ra lµ mét lùc l­îng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, vÒ c¬ b¶n ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Ba lµ: ODA cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c ®Þa ph­¬ng vµ c¸c vïng l·nh thæ. Tr­íc ®©y, râ nÐt nhÊt lµ t¸c ®éng cña nhµ m¸y Thuû ®iÖn Hoµ B×nh ®èi víi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vïng T©y B¾c, cña c¸c dù ¸n trång c©y c«ng nghiÖp (cao su, cµ phª) ®èi víi miÒn §«ng Nam Bé vµ T©y Nguyªn. GÇn ®©y, ODA gióp c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn cung cÊp n­íc, y tÕ vµ vÖ sinh m«i tr­êng ë nhiÒu thµnh phè, thÞ x·. §èi víi c¸c vïng khã kh¨n, c¸c dù ¸n trång rõng, ®¾p ®ª ven biÓn... ®· gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn sèng cho nh©n d©n trong vïng. C¸c ch­¬ng trinh tÝn dông n«ng th«n, giao th«ng n«ng th«n, n­íc s¹ch n«ng th«n... ®· vµ ®ang gãp phÇn t¹o vèn vµ lµm thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 2. Mét sè mÆt h¹n chÕ. Nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam. ViÖc sö dông ODA trong thêi gian võa qua ®· ®em l¹i mét sè tÝch cùc, tuy nhiªn cßn cã mét sè mÆt yÕu kÐm lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña nguån vèn nµy. Tr­íc ®©y, c¸c yÕu kÐm trong viÖc sö dông ODA th­êng g¾n liÒn víi c¬ chÕ tËp chung quan liªu - bao cÊp mµ nÐt ®Æc tr­ng lµ tr¸ch nhiÖm sö dông vèn kh«ng râ rµng. T©m lý û l¹i lµ phæ biÕn: cÊp d­íi û vµo cÊp trªn, ®Þa ph­¬ng û l¹i Trung ­¬ng vµ nÒn kinh tÕ û l¹i vµo viÖn trî tõ bªn ngoµi c¶ vÒ vèn ®Çu t­ lÉn tiªu dïng. C¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng dïng mäi c¸ch ®Ó sö dông vèn, bÊt kÓ c«ng tr×nh cã hiÖu qu¶ hay kh«ng. ViÖc ph©n bæ mang nÆng tÝnh ban ph¸t nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng dµn tr¶i. Khu vùc ­u tiªn lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp mÆc dï c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ lóc bÊy giê ch­a cho phÐp tËp trung vµo c¸c khu vùc nµy. Trong 3 n¨m (1993 - 1995) chñ yÕu míi lµ thêi gian t×m hiÓu vÒ c¸c ®èi t¸c tµi trî míi víi c¸c quy chÕ vµ thñ tôc cung cÊp ODA cña hä, còng nh­ thêi gian chuÈn bÞ c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n lín. §Õn nay ch­a cã ®iÒu kiÖn ®¸nh gi¸ tæng hîp hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña nguån tµi trî nµy. Tuy nhiªn, ®· n¶y sinh yªu cÇu nhanh chãng kh¾c phôc mét sè mÆt tån t¹i vÒ quy tr×nh thñ tôc ODA trong n­íc, vÒ c¬ chÕ tµi chÝnh, sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý... nh»m ®¶m b¶o sö dông ODA víi hiÖu qu¶ cao: - Trong thêi gian võa qua, thùc hiÖn ý kiÕn Thñ t­íng ChÝnh phñ, Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ ®· x©y dùng vµ tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ xem xÐt mét sè v¨n b¶n vÒ ®inh h­íng thu hót vµ sö dông ODA. Song ch­a cã mét quy ho¹ch ODA ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt do vËy lµm gi¶m tÝnh chñ ®éng cña phÝa ViÖt Nam trong viÖc chuÈn bÞ tr­íc c¸c dù ¸n. - Do ch­a qhu ho¹ch ODA, trong mét sè tr­êng hîp viÖc h×nh thµnh c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA thêi gian qua mang tÝnh tù ph¸t, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhu cÇu riªng cña c¸c bé, ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng theo gîi ý cña nhµ tµi trî, thiÕu sù phèi hîp víi c¸c kÕ häach vµ g¾n víi chñ tr­¬ng cña nhµ n­íc, do ®ã chÊt l­îng cña dù ¸n ch­a cao vµ kh«ng phï hîp víi thùc tÕ ViÖt Nam, chång chÐo gi÷a c¸c nhµ tµi trî. - ViÖc vËn ®éng viÖn trî b­íc ®Çu ®· ®i vµo nÒ nÕp theo tinh thÇn nghÞ ®Þnh 87/ CP, song còng cã tr­êng hîp c¸c ®èi t¸c ViÖt Nam tù ý ký kÕt víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi råi sau ®ã yªu cÇu ChÝnh phñ th«ng qua. §iÒu nµy ®· ®Æt ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý vµo t×nh huèng khã xö ®èi víi c¸c nhµ tµi trî nh­ viÖc nhËp « t«, xe m¸y, b¶o ®¶m nguån vèn trong n­íc ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n, ch­¬ng tr×nh ®· ký kÕt. - Nh×n chung trong thêi gian võa qua, viÖc lËp c¸c tµi liÖu chuÈn bÞ ®Çu t­ (nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi, nghiªn cøu kh¶ thi) c¸c dù ¸n ODA, phÝa ViÖt Nam cßn thiÕu chñ ®éng, ch­a cã sù ph©n phèi gi÷a c¸c chñ dù ¸n vµ bªn tµi trî. Cã nhiÒu tr­êng hîp chñ dù ¸n ®Ó mÆc c«ng viÖc nµy cho bªn tµi trî, kÕt qu¶ lµ néi dung tµi trî kh«ng phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu cña c«ng t¸c thÈm ®Þnh vµ xÐt duyÖt, g©y ra sù chËm trÔ trong qu¸ tr×nh phª duyÖt dù ¸n. H¬n n÷a, phÝa ®èi t¸c ViÖt Nam còng ch­a ®­îc cung cÊp ®Çy ®ñ nh÷ng th«ng tin vµ kh¶ n¨ng ®­îc nhµ tµi trî chÊp nhËn dù ¸n nªn th­êng kh«ng cã kinh phÝ vµ kh«ng chñ ®éng trong viÖc lËp b¸o c¸o tiÒn kh¶ thi vµ kh¶ thi. Trong mét sè tr­êng hîp, b¸o c¸o kh¶ thi mang tÝnh chÊt gi¶ ®Þnh, thiÕu c¬ së v÷ng ch¾c, nhÊt lµ nguån vèn ngoµi n­íc vµ ®iÒu kiÖn sö dông. - Nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh vÒ viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t­ (nghÞ ®inh 177/ CP) ch­a tÝnh hÕt c¸c tÝnh chÊt ®Æc thï cña c¸c døan ®Çu t­ b»ng nguån ODA cña c¸c nhµ tµi trî kh¸c nhau mµ nguyªn t¾c khi míi chÊp nhËn nguån tµi trî ®ã ta ph¶i tu©n thñ. Do thiÕu phèi hîp trong kh©u chuÈn bÞ dù ¸n nªn cã mét sè tr­êng hîp mét sè thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t­ b»ng ODA tiÕn hµnh sau khi ChÝnh phñ c¸c n­íc tµi trî ®· phª duyÖt dù ¸n. KÕt qu¶ lµ nh÷ng kÕt luËn khuyÕn nghÞ cña ChÝnh phñ ViÖt Nam ®èi víi c¸c dù ¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc. CÇn nãi thªm r»ng c¸c dù ¸n ODA, nhÊt lµ ODA kh«ng hoµn l¹i, møc ®é chñ ®éng phÝa ViÖt Nam còng cã giíi h¹n. Do vËy, chóng ta cÇn chñ ®éng míi cã c¬ héi nhiÒu h¬n trong viÖc sö dông ODA ®óng víi c¸c môc tiªu cña ViÖt Nam. Quy ®Þnh hiÖn hµnh cña nghÞ ®Þnh 177/ CP ®èi víi mäi dù ¸n ODA ®Òu ph¶i qua hai b­íc nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi vµ kh¶ thi, kh«ng tuú thuéc vµo quy m« vµ tÝnh chÊt dù ¸n ®· lµm kÐo dµi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c døan nµy. - Trong kh©u thùc hiÖn dù ¸n, bøc xóc nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò: c¬ chÕ tµi chÝnh, nguån vèn ®èi øng, ®Òn bï di d©n gi¶i phãng mÆt b»ng. HiÖn nay ch­a cã mét c¬ chÕ tµi chÝnh trong n­íc ®­îc quy ®Þnh tr­íc ®èi víi c¸c lo¹i dù ¸n ODA. Sau khi dù ¸n ®­îc ký kÕt, chñ dù ¸n míi ®Ò suÊt c¬ chÕ tµi chÝnh ®Ó c¸c c¬ quan tæng hîp xem xÐt tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt, c«ng viÖc nµy chiÕm rÊt nhiÒu thêi gian. C¸c v¨n b¶n hiÖn hµnh còng ch­a thèng nhÊt giao cho c¬ quan tæng hîp nµo tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ c¬ chÕ tµi chÝnh trong n­íc ®èi víi c¸c lo¹i ODA. ViÖc gi¶i ng©n nhiÒu dù ¸n ODA trong thêi gian qua bÞ chËm mét phÇn lµ do thiÕu c¬ chÕ tµi chÝnh trong n­íc, tr­íc hÕt lµ khung l·i suÊt vµ ®iÒu kiÖn cho vay l¹i c¸c dù ¸n ODA. ë ®©y th­êng cã sù bÊt ®ång vÒ quan ®iÓm ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt vµ ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. Trõ tr­êng hîp ta ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i do c¸c nhµ tµi trî ®Ò xuÊt, cßn l¹i theo quan ®iÓm tµi chÝnh th× ph¶i ®¶m b¶o l·i suÊt ngang b»ng víi l·i suÊt trong n­íc, thêi gian tr¶ nî ph¶i ng¾n h¬n nhiÒu so víi thêi gian tr¶ nî theo hiÖp ®Þnh ODA ®Ó ®¶m b¶o tµon vèn. §©y lµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc sö dông ODA vèn vay, v× hÇu hÕt c¸c vèn nµy ®­îc sö dông cho c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi mµ kh¶ n¨ng hoµn vèn chËm hoÆc c¸c tr­êng hîp kh«ng thÓ hoµn vèn. Võa qua viÖc kÕ häach ho¸ vèn trong n­íc cho c¸c dù ¸n ODA ch­a ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch chÆt chÏ. Th«ng th­êng c¸c dù ¸n ®Èy vÊn ®Ò nµy lªn c¸c c¬ quan cÊp trªn quyÕt ®Þnh, coi viÖc ChÝnh phñ ®· chÊp nhËn dù ¸n lµ ®­¬ng nhiªn ph¶i cung cÊp nguån vèn ®èi øng. §· cã nh÷ng tr­êng hîp c¸c dù ¸n ®· ®­îc triÓn khai, vËt t­, thiÕt bÞ ®­îc tËp chung nh­ng kh«ng cã vèn trong n­íc ®Ó thùc hiÖn. HoÆc cã tr­êng hîp chóng ta nhËn ®¶m b¶o nguïon vèn trong n­íc qu¸ cao, kh«ng phï hîp víi thùc tÕ cã thÓ cung cÊp dÉn tíi t×nh tr¹ng dù ¸n kh«ng thÓ triÓn khai thùc hiÖn. §Òn bï di d©n gi¶i phãng mÆt b»ng lµ nh÷ng khã kh¨n lín cña c¸c dù ¸n ODA, nhÊt lµ giao th«ng, thuû lîi... cÊp ®Êt còng lµ mét khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA. NhiÒu tr­êng hîp, sau khi c¸c dù ¸n ®· ®­îc thÈm ®Þnh, chñ dù ¸n l¹i ph¶i xin cÊp ®Êt tõ ®Çu, nhÊt lµ c¸c dù ¸n ODA ë thµnh phè lín. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc nµy ch­a nhÊt qu¸n, qua nhiÒu cöa, thiÕu sù thèng nhÊt gi÷a Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng... kÕt qu¶ lµ nhiÒu dù ¸n ký ®· l©u nh­ng kh«ng triÓn khai ®­îc. - ViÖc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n ODA ch­a ®­îc lµm th­êng xuyªn, do vËy ë c¸c c¬ quan Trung ­¬ng lÉn ®Þa ph­¬ng thiÕu th«ng tin cËp nhËt vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA còng nh­ thiÕu c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú vµ quyÕt to¸n tµi chÝnh. 3. Bµi häc kinh nghiÖm. Tõ b¶n chÊt vµ t×nh h×nh cung cÊp ODA trªn thÕ giíi còng nh­ tõ thùc tÕ huy ®éng vµ sö dông ODA cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, ta cã thÓ nªu lªn mét sè bµi häc kinh nghiÖm sau : Mét lµ: ODA g¾n liÒn víi c¸c ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, ngo¹i trõ mét sè kho¶n cã tÝnh chÊt cøu trî khÈn cÊp, viÖn trî cho n­íc ngoµi nh×n chung cã thÓ ®­îc coi lµ"®Çu ra" cña mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. §èi víi c¸c kho¶n viÖn trî song ph­¬ng cña c¸c n­íc thµnh viªn OECD vµ OPEC, mçi n­íc ®Òu cã nh÷ng ­u tiªn riªng thÓ hiÖn trong viÖc lùa chän n­íc ®­îc viÖn trî. Sù ­u tiªn nµy ®èi víi tõng n­íc cô thÓ kh«ng thÓ ph¶n ¸nh râ nÐt nh÷ng quan t©m vÒ chiÕn l­îc hay chÝnh trÞ cña n­íc viÖn trî mµ cßn cho thÊy mét mèi quan hÖ lÞch sö gi÷a n­íc viÖn trî vµ n­íc nhËn viÖn trî. C¸c dßng viÖn trî lín cho khu vùc truyÒn thèng (viÖn trî cña Mü vµo Trung §«ng, cña Ph¸p vµo Ch©u Phi, cña NhËt vµo §«ng Nam ¸...) Gi¶i thÝch râ ®éng c¬ chÝnh trÞ cña n­íc viÖn trî trong viÖc lùa chän n­íc nhËn viÖn trî ( hoÆc ®·, ®ang hay sÏ lµ ®ång minh hoÆc b¹n hµng lín). Tuy nhiªn, b»ng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i kh«n khÐo c¸c n­íc tiÕp nhËn viÖn trî vÉn cã thÓ ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ hç trî ph¸t triÓn cña m×nh, sö dông cã quan hÖ c¸c nguån vèn ODA phôc vô c¸c môc tiªu ph¸t triÓn trong khi vÉn gi÷ ®­îc ®éc lËp tù chñ cña ®Êt n­íc. Nh­ ë ViÖt Nam, chóng ta ®· tr¸nh ®­îc nh÷ng ®ßi hái, thóc Ðp cña IMF, WB vÒ t­ nh©n ho¸ nÒn kinh tÕ hay c¸c rµng buéc cña EU vÒ nh©n quyÒn, d©n chñ ho¸ ®Ó vËn ®éng ®­îc nh÷ng kho¶n viÖn trî lín. Hai lµ: Ph¶i coi träng hiÖu qu¶ sö dông ODA h¬Nhµ n­íc lµ sè l­îng ODA sö dông. Tæng lîi Ých kinh tÕ - x· héi do vèn ODA mang l¹i lµ tÝch sè cña lîi Ých do mçi ®¬n vÞ vèn ODA vµ tæng sè ODA. Víi l­îng ODA kh«ng ®æi,tæng lîi Ých sÏ cao h¬n nÕu dù ¸n ®­îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n. Coi träng hiÖu qu¶ h¬n sè l­îng ODA cßn tr¸nh cho nÒn kinh tÕ nguy c¬ chÞu ®ùng g¸nh nÆng vÒ nî n­íc ngoµi. Coi träng hiÖu qu¶ sö dông ODA cã nghÜa lµ mçi ch­¬ng tr×nh dù ¸n mét khi quyÕt ®Þnh tµi trî b»ng vèn ODA ®Òu ph¶i b¶o ®¶m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt trong mét ®iÒu kiÖn cho phÐp. §iÕu ®ã ®ßi hái tr­íc hÕt ch­¬ng tr×nh hay dù ¸n ®ã ph¶i lµ ch­¬ng tr×nh hay dù ¸n ­u tiªn. MÆt kh¸c, viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh dù ¸n ODA ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh vÒ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ qu¶n lý tµi chÝnh, nh­ng kh«ng l·ng phÝ thêi gian lµm gi¶m ®i tÝnh ­u ®·i cña viÖn trî. Ba lµ: TÝnh chñ ®éng cña bªn nhËn viÖn trî lµ yÕu tè cã tÝnh quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña viÖc sö dông vèn ODA. ë ViÖt Nam còng nh­ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, nhu cÇu sö dông ODA rÊt lín trong khi nguån ODA lµ h÷u h¹n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lùa chän ®óng ®èi t­îng ­u tiªn tµi trî bõng nguån vèn ODA vµ thùc hiÖn nhanh, tr¸ch thÊt tho¸t thêi gian vµ tiÒn vèn. Sù chñ ®éng cña bªn viÖn trî thÓ hiÖn ë chç: - Lùa chän c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n ­u tiªn. - X©y dùng vµ thÈm ®Þnh l¹i c¸c v¨n kiÖn dù ¸n theo ®óng yªu cÇu. - H×nh thµnh néi dung vµ c¸c ®iÒu kiÖn cã liªn quan ®Õn thùc hiÖn dù ¸n ®Ó ®µm ph¸n víi nhµ tµi trî. - H×nh thµnh c¬ chÕ qu¶n lý ®Çu t­ x©y dùng, qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi dù ¸n. - ChuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, kÓ c¶ vèn ®ãi øng, c¸n bé qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn dù ¸n, ®­a c«ng tr×nh vµo ®óng tiÕt ®é... Nh­ v©y tÝnh chñ ®éng cña bªn nhËn tµi trî cã liªn quan ®Õn ChÝnh phñ (c¸c c¬ quan qu¶n lý ODA ë tÇm vÜ m«), c¬ quan cÊp trªn cña chñ dù ¸n, chñ dù ¸n vµ nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng thô. §i ®«i víi tÝnh chñ ®éng cña tõng ®Çu mèi trªn lµ yªu cÊu phèi hîp c«ng viÖc theo mét quy chÕ chung thèng nhÊt, trong ®ã lµm râ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña c¸c ®Çu mèi ®ã. Bèn lµ: Vèn ODA lµ quan träng nh­ng vèn trong n­íc lµ quyÕt ®Þnh. Nh­ ®· ®Ò cËp, ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vèn ODA la cùc kú quan träng. Nh­ng vèn ODA chØ lµ chÊt xóc t¸c cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn khai th¸c tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn, vèn ODA kh«ng thÓ thay thÕ cho nguån vèn trong n­íc v× c¸c lý do sau: Thø nhÊt: Vèn ODA chØ ®­îc sö dông trong khu vùc h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi, tøc lµ gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn søc m¹nh cña mçi quèc gia. §iÒu nµy lµ t«n chØ, môc ®Ých cña nhµ tµi trî quy ®Þnh. Thø hai: Vèn ODA dï cã s½n còng chØ ®­îc thùc hiÖn theo møc kh¶ n¨ng hÊp thô ®­îc nÒn kinh tÕ n­íc nhËn viÖn trî, ®iÒu nµy cã nghÜa nã phô thuéc vµo kh¶ n¨ng tÝch luü néi bé cña nÒn kinh tÕ còng nh­ c¸c ®iÒu kiÖn s½n cã vÒ nh©n tµi, vËt lùc kh¸c cña n­íc nhËn tµi trî, trong ®ã cã vÊn ®Ò vèn b¶o ®¶m trong n­¬c cña mçi dù ¸n ODA. Kinh nghiÖm cho thÊy dï cho vèn b¶o ®¶m trong n­íc chiÕm tû lÖ 15-20% tæng gi¸ trÞ dù ¸n vÉn bÞ ¸ch t¾c mét khi trong n­íc kh«ng ®­îc chuÈn bÞ s½n. Thø ba: Vèn ODA g¾n liÒn víi kho¶n viÖn trî n­íc ngoµi cña nÒn kinh tÕ. §èi ViÖt Nam hiÖn nay, trong sè ®· cã hiÖp ®Þnh cã 85% tæng nguån ODA lµ nguån vèn vay ­u ®·i. V× vËy khi tÝnh to¸n nhu cÇu vay vèn ODA, mçi n­íc ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng tr¶ nî cña m×nh. III. Mét sè gi¶i ph¸p. Trong mÊy n¨m võa qua kÓ tõ khi c¸c nhµ tµi trî nèi l¹iviÖn trî ODA hoµn toµn cho ViÖt Nam, ChÝnh phñ ®· tÝch luü nh÷ng bÝ quyÕt rÊt cã ý nghÜa trong c«ng t¸c qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA. Trong mét thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n, ChÝnh phñ ®· n¾m b¾t ®­îc c¸c vÊn ®Ò qu¶n lý kh¸c nhau ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ ®· quy ®Þnh h×nh khung khæ thÓ chÕ vµ ph¸p lý ®Ó qu¶n lý ODA tèt h¬n vµ hiÖu qu¶. Khi mµ sè l­îng c¸c dù ¸n ODA t¨ng lªn, c¸c nguån lùc trong vµ ngoµi n­íc trë nªn khan hiÕm, vÒ nguån vèn còng nh­ vÒ nguån nh©n lùc. Do ®ã trong hoµn c¶nh nµy mét trong nh÷ng nhiÖm vô chÝnh cña ChÝnh phñ trong nh÷ng n¨m tíi lµ sö dông c¸c nguån lùc trong n­íc, chñ yÕu lµ nguån vèn vµ con ng­êi, mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Mäi nç lùc cña ChÝnh phñ cÇn tËp trung vµo khÝa c¹nh huy ®éng nguån lùc, trong giíi h¹n vÒ thêi gian, ng©n s¸ch vµ chuyªn m«n. Nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA cßn cã mét sè ý kiÕn nh­ sau: 1. Hoµn thiÖn m«i tr­êng ph¸p lý ®èi víi qu¶n lý ODA vµ ph©n c«ng ph©n cÊp ra quyÕt ®Þnh trong quy tr×nh dù ¸n. C¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ dù ¸n ®Çu t­ sö dông vèn ODA nhê cã ChÝnh phñ cã nh÷ng nç lùc to lín trong viÖc x©y dùng khung khæ ph¸p lý ®· nªu ë trªn cho c¸c dù ¸n ODA ë ViÖt Nam mµ ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn vÒ thÓ chÕ trong c¸c lÜnh vùc nh­ tµi chÝnh, qu¶n lý ng©n s¸ch, ®Çu t­,®Êu thÇu mua s¾m vµ t¸i ®Þnh c­. §ång thêi ®· cã c¸c nç lùc tinh gi¶n vµ ph©n c«ng ph©n cÊp chÝnh quyÒn, cÊp Trung ­¬ng vµ cÊp tØnh. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu lÜnh vùc mµ ChÝnh phñ ph¶i c¶i tiÕn v÷ng ch¾c c«ng t¸c qu¶n lý cña c¸c dù ¸n ®Çu t­: 1.1 C¸c khung ph¸p lý hiÖn hµnh. Tr­íc ®©y vµo n¨m 1994 ChÝnh phñ ®· ®Ò ra mét sè nghÞ ®Þnh quy ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c dù ¸n ®Çu t­ sö dông vèn ODA nh­ng nh÷ng nghÞ ®Þnh ®ã cßn nhiÒu thiÕu xãt, cã nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý vµ cã vªnh trong néi bé v¨n b¶n vµ cã nhiÒu ®iÓm kh«ng phï hîp víi quy ddÞnh cña bªn tµi trî n­íc ngoµi (nh­ nh÷ng nghÞ ®Þnh 20/ CP ra ngµy 15/3/1994, nghÞ ®Þnh 177 CP ra ngµy 20/10/19940 tr­íc nh÷ng nh­îc ®iÓm ®ã ChÝnh phñ ta ®· ®­a ra c¸c nghÞ ®Þnh míi bæ sung söa ®æi ®Ó ngµy mét hoµn thiÖn h¬n vÒ qu¶n lý vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). HiÖn nay khung thÓ chÕ c¸c dù ¸n ODA ë ViÖt Nam nh­ sau: c¸c nghÞ ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c dù ¸n ®Çu t­ sö dông vèn ODA nh­ nghÞ ®Þnh 87/ CP vÒ qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån vèn ODA, nghÞ ®Þnh 52/CP vÒ quy chÕ qu¶n lý vµ x©y dùng, nghÞ ®Þnh 88/CP vÒ quy chÕ ®Êu thÇu vµ nghÞ ®Þnh 22/ CP vÒ t¸i ®Þnh c­. Ngoµi nh÷ng nghÞ ®Þnh nµy cßn cã mét sè h­íng dÉn ®i kÌm cña ChÝnh phñ vµ c¸c d¹ng chÕ bæ sung kh¸c. 1.2 Ph¶i tinh gi¶m ho¸ c¸c quy tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Quy tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®èi víi dù ¸n sö dông vèn ODA vÉn cßn dµi dßng ch¼ng h¹n nh­ phª duyÖt ph¶i tõ cÊp cao nhÊt. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vÉn cßn tËp trung ho¸ vµ ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh l©u dµi ®Ó ®i ®Õn mét nhÊt trÝ chung tèn kÐm thêi gian vµ lµm chËm trÔ qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu nç lùc h¬n n÷a dùa trªn sù ph©n cÊp, n©ng cao qu¶n lý vµ t¨ng c­êng n¨ng lùc: - C¸c ban qu¶n lý dù ¸n kh«ng cã ®ñ thÈm quyÒn vµ quyÒn lùc ®Ó qu¶n lý c¸c dù ¸n mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Hä ph¶i tu©n thñ theo c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn vµ tèn nhiÒu thêi gian chê ®îi phª chuÈn tõ cÊp bé trong phÇn lín c¸c vÊn ®Ò. - Quy tr×nh r­êm rµ còng t¹o nªn qu¸ tr×nh thùc hiÖn v× chóng c¶n trë c¸c ban qu¶n lý dù ¸n ®iÒu chØnh dù ¸n trong mét m«i tr­êng thay ®æi. §¬n gi¶n ho¸ quy tr×nh lµ cÇn thiÕt nh­ng cã thÓ lµm ®­îc muèn cã sù kÕt hîp tèt nhÊt gi÷a "sù gi¸m s¸t cña cÊp trªn" vµ "viÖc ®­a ra khuyÕn khÝch vµ quyÒn tù chñ". - C¸c ban qu¶n lý dù ¸n cÇn yªu cÇu cÊp trªn phª duyÖt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thùc hiÖn dù ¸n. §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù kÐm n¨ng lùc cña mét sè c¸c ban qu¶n lý dù ¸n vµ ChÝnh phñ ®¶m b¶o bõng c¸ch kiÓm tra tÊt c¶ c¸c b­íc trong quy tr×nh mµ c¸c ban qu¶n lý dù ¸n ph¶i tu©n theo vµ mäi khÝa c¹nh cña viÖc ho¹t ®éng thùc hiÖn dù ¸n ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy ChÝnh phñ cã thÓ tiÕn mét thªm mét b­íc b»ng c¸ch thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p linh ho¹t h¬n nh­ níi láng viÖc kiÓm tra thñ tôc cña cÊp trªn ®èi víi c¸c ban qu¶n lý dù ¸n cã nhiÒu kinh nghiÖm. 1.3 Ph¶i kÕt hîp hµi hoµ gi÷a chu kú dù ¸n cña nhµ tµi trî vµ cña ChÝnh phñ. Sù cÇn thiÕt ph¶i hµi hoµ chu kú dù ¸n cña ChÝnh phñ vµ nhµ tµi trî, ®é trÔ thêi gian gi÷a chu kú dù ¸n cña ChÝnh phñ vµ cña nhµ tµi trî lµ thùc hiÖn th­êng xuyªn x¶y ra, ch¼ng nh­ trong qu¸ tr×nh phª duyÖt dù ¸n, ®· dÉn ®Õn sù chËm trÔ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n, hoÆc sù thiÕu nguån vèn ®èi øng t¹i chç. * ViÖc ph©n c«ng ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña ChÝnh phñ trong qu¸ tr×nh dù ¸n ODA ®· vµ ®ang h×nh thµnh t­¬ng ®èi râ. Tuy nhiªn cÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò sau: - Vai trß cña Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ vµ Bé Tµi chÝnh ®èi víi c¸c dù ¸n ODA cã hoµn l¹i. - Tr¸ch nhiÖm cña Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ víi t­ c¸ch lµ c¬ quan ®Çu mèi ODA ®èi víi qu¶n lý tµi chÝnh ODA ®Õn møc ®é nµo. - BiÖn ph¸p t¨ng c­êng tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan chñ qu¶n ®èi víi viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ ODA. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cô thÓ cña c¸c c¬ quan nãi trªn trong qu¶n lý, ®iÒu phèi vµ sö dông ODA ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ, râ rµng, kh«ng chång chÐo dùa trªn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan ®· ®­îc c¸c cÊp cã thÈm quyÒn quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm quyÒn h¹n cña tõng cÊp, tõng c¬ quan trong qu¶n lý vµ ®iÒu phèi ODA. Ngoµi ra ph¶i quy ®Þnh c¸c mèi quan hÖ vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng gi÷a c¸c c¬ quan sao cho b¶o ®¶m nguyªn t¾c "mét cöa" trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu phèi ODA nh­ng kh«ng ®­îc ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng cöa quyÒn, quan liªu g©y ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. MÆt kh¸c, nh­ ®· ®Ò cËp c¸ch tiÕp cËn míi lµ ®i tõ dù ¸n ®Õn kim ng¹ch viÖn trî. Do ®ã, kÕ häach vay nî n­íc ngoµi ph¶i tuú kÕ häach ®Çu t­ ph¸t triÓn. Víi chøc n¨ng chuÈn bÞ c¸c kÕ häach quèc gia vµ danh môc c¸c dù ¸n ­u tiªn, c©n ®èi c¸c nguån lùc theo môc tiªu ph¸t triÓn... c¸c c¬ quan gióp ChÝnh phñ qu¶n lý ODA ë tÇm vÜ m« kh¸c còng nh­ c¸c c¬ quan chñ qu¶n cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ trong viÖc lùa chän ®óng dù ¸n, ®óng nguån viÖn trî vµ néi dung ®µm ph¸n theo h­íng ®¹t ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc vay nî cã lîi nhÊt. TiÕp theo, mét khi nguån viÖn trî ®· vµo ®Õn ViÖt Nam, tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nguån vèn ®ã theo chÕ ®é qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc tr­íc hÕt thuéc vÒ Bé tµi chÝnh. ViÖc qu¶n lý nî ®èi víi mét kho¶n ODA còng thuéc ng©n hµng Nhµ n­íc (nh÷ng kho¶n nî do ng©n hµng Nhµ n­íc thay mÆt ChÝnh phñ ký hiÖp ®Þnh). Cuèi cïng, khi dù ¸n ®· hoµn thµnh ®­a vµo sö dông, khai th¸c, tr¸ch nhiÖm qu¶n lý l¹i thuéc vÒ c¬ quan chñ qu¶n. §Ó t¨ng c­êng sù phèi hîp cña c¸c c¬ quan chñ qu¶n ngay tõ kh©u x¸c ®Þnh dù ¸n ­u tiªn, ®iÒu quan träng lµ quy ®inh râ tr¸ch nhiÖm nhÊt lµ tr¸ch nhiÖ tµi chÝnh cho c¸c bé, ngµnh vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. Trong khu«n khæ h¹n ng¹ch quy ®Þnh cho ph¹m vi qu¶n lý cña m×nh trong kú, c¸c bé ngµnh vµ Uû ban nh©n d©n c¸c tØnh sÏ n©ng cao chÊt l­¬ng dù ¸n ®¸ng ­u tiªn nhÊt ®Ó tr×nh lªn c¬ quan ®Çu mèi viÖn trî. VÒ hoµn thiÖn ph©n cÊp qu¶n lý vèn ODA, thùc chÊt lµ x¸c ®Þnh cÊp ra quyÕt ®Þnh trong quy tr×nh cña dù ¸n. Theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc mµ vÉn b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn nµy, cÇn t¨ng c­êng quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan gióp ChÝnh phñ qu¶n lý vÜ m« ODA. Mét sè h­íng chñ yÕu cã thÓ lµ: - Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt quy ho¹ch ®Þnh h­íng ODA, c¸c kÕ ho¹ch vËn ®éng ODA vµ néi dung hiÖp ®Þnh, nghÞ ®Þnh th­ sÏ ®µm ph¸n vµ ký kÕt víi c¸c nhµ tµi trî còng ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ c¸c dù ¸n ODA nhãm A vµ phª duyÖt kÕt qu¶ ®Êu thÇu c¸c dù ¸n ODA cã trÞ gi¸ trªn 10 triÖu USD. - Bé kÕ häach vµ ®Çu t­ r© quyÕt ®Þnh ®Çu t­ c¸c dù ¸n ODA nhãm B bao gåm c¶ kÕ häach tµi chÝnh ®Ó thùc thi dù ¸n, phª duyÖt kÕt qu¶ ®Êu thÇu c¸c dù ¸n ODA cã trÞ gi¸ d­íi 10 triÖu USD. - Bé tµi chÝnh qu¶n lý viÖc cÊp ph¸t tµi chÝnh, thu håi vµ tr¶ nî ChÝnh phñ vµ quyÕt ®inh ng©n hµng ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n quèc tÕ hoÆc cho vay l¹i trong n­íc, phª duyÖt quyÕt to¸n c¸c dù ¸n ODA nhãm A, B. 2. Hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ häach ho¸. ViÖc chuyÓn c¸ch tiÕp cËn tõ kim ng¹ch viÖn trî - dù ¸n sang dù ¸n - kim ng¹ch viÖn trî lµm thay ®æi vai trß cña ChÝnh phñ vµ chñ dù ¸n so víi tr­íc ®©y: - ChÝnh phñ chuyÓn tõ vai trß chØ huy hoµn toµn sang vai trß hç trî thóc ®Çy. - Chñ dù ¸n tõ chç bÞ ®éng, hµnh ®éng hoµn toµn theo mÖnh lÖnh cÊp trªn th× nay ®· cã quyÒn nhÊt ®Þnh trong viÖc h×nh thµnh vµ thùc hiÖn dù ¸n. Nh­ vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ cÇn cã mét quy ho¹ch tæng thÓ ODA nh»m t¨ng c­êng chÊt l­îng ®Çu vµo cña c«ng t¸c kÕ häach h¸o ®Çu t­ b¨ng vèn ODA. Quy hoach nÕu ®­îc ChÝnh phñ th«ng qua sÏ lµ c¨n cø ph¸p lý quan träng nhÊt ®Ó c¬ quan ®iÒu phèi viÖn trî h×nh thµnh kÕ häach vËn ®éng viÖn trî. Mét kÕ häach vËn ®éng viÖn trî cã chÊt l­îng kh«ng chØ bao gåm nh÷ng dù ¸n ®· ®­îc lùa chän theo tiªu chuÈn ­u tiªn vÒ vèn, thêi gian thùc hiÖn mµ cßn phï hîp víi t«n chØ, môc ®Ých vµ thÕ m¹nh vÒ vèn, c«ng nghÖ cña tõng nhµ tµi trî. Mét néi dung kh¸c cña hoµn thiÖn kÕ ho¹ch ho¸ vèn ODA lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó liªn tôc ho¸ c¸c bé phËn cña kÕ häach ®Çu t­ x©y dùng : kÕ ho¹ch chuÈn bÞ ®Çu t­, kÕ häach chuÈn bÞ thùc hiÖn dù ¸n. Muèn vËy, ®èi cíi mçi dù ¸n sau khi cã sù cam kÕt cña nhµ tµi trî cÇn ph¶i kÕ häach ho¸ chu tr×nh toµn bé cña dù ¸n. C¸c bé phËn cña kÕ häach ®Çu t­ x©y dùng, kÓ c¶ phÇn kÕ häach dù phßng ®­îc phª duyÖt dùa trªn chu tr×nh dù ¸n sÏ tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng võa thiÕt kÕ võa thi c«ng. KÕ ho¹ch gi¶i ng©n c¸c dù ¸n ODA cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®iÒu hµnh c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu c¨n cø cña kÕ häach nµy hiÖn nay, cÇn t¨ng c­êng mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ dù ¸n vµ c¬ quan ®iÒu phèi viÖn trî. VÒ mÆt tæ chøc, còng cÇn t¨ng c­êng c¬ quan kÕ häach vµ ®Çu t­ ë c¸c cÊp (Së kÕ häach vµ ®Çu t­ ë c¸c tØnh thµnh phè, c¸c vô kÕ häach ®Çu t­ ë c¸c bé...) ®Ó ®¶m ®­¬ng ®­îc vai trß lµ c¬ quan ®Çu mèi qu¶n lý, ®iÒu phèi vµ sö dông ODA. 3. C¶i tiÕn qu¶n lý vèn cña dù ¸n ODA : C¶i tiÕn c«ng t¸c qu¶n lý vèn cña dù ¸n ODA lµ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho dù ¸n ®­îc thùc hiÖn ®óng tiÕn bé, nh­ng vÉn b¶o ®¶m vèn ®­îc sö dông theo ®óng chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh. Sau ®©y lµ mét sè ®Ò xuÊt : * §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc rót vèn. Mét ® Æc ®iÓm cña vèn ODA lµ chÞu sù qu¶n lý tµi chÝnh kh«ng chØ cña chÝnh phñ mµ cßn cña c¸c nhµ tµi trî, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c dù ¸n viÖn trî cã hoµn l¹i. V× vËy, c¸c thñ tôc rót vèn ODA ë trong n­íc ®Ò nghÞ kh«ng ¸p dông phøc t¹p h¬n so víi thñ tôc rót c¸c nguån vèn Ng©n s¸ch kh¸c. Tr­íc khi vèn dù ¸n ®­îc gi¶i ng©n, ng©n hµng ®­îc chän ®· ký hîp ®ång nhËn vèn víi bé tµi chÝnh (hoÆc víi ng©n hµng Nhµ n­íc) vµ hîp ®ång cho vay l¹i víi chñ dù ¸n. MÆt kh¸c, kÕ häach thùc hiÖn vèn dù ¸n ®· ®­îc c¸c c¬ quan chñ qu¶n tæng hîp trong kÕ häach hµng n¨m tr×nh bé kÕ häach vµ ®Çu t­ vµ ng©n hµng Nhµ n­íc. V× vËy, cã thÓ chØ cÇn ng©n hµng ®­îc chän xem xÐt hä rót vèn tr­íc khi chñ dù ¸n göi hå s¬ xin rót vèn cho nhµ tµi trî lµ ®ñ. Sau khi rótvèn, b¶n kª rót vèn do nhµ tµi trî göi cho chñ dù ¸n sÏ lµ mét c¨n cø (cïng víi c¸c v¨n b¶n kh¸c theo quy ®Þnh hiÖn hµnh) ®Ó chñ dù ¸n lµm giÊy x¸c nhËn viÖn trî, hoµn tÊt c¸c thñ tôc nhËn hµng, rót tiÒn vµ thanh to¸n víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. * ChÊn chØnh c«ng t¸c kiÓn to¸n, quyÕt to¸n vèn. §Ó thùc hiÖn ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc rót vèn, ph©n cÊp c©n ®èi vèn b¶o ®¶m trong n­íc c¸c dù ¸n ODA,®iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ph¶i chÊn chØnh, t¨ng c­êng viÖc ®Þnh kú b¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ quyÕt to¸n vèn. b¸o c¸o quyÕt to¸n cÇn ®­îc kiÓm to¸n (do c¬ quan kiÓm to¸n tiÕn hµnh theo hîp ®ång) tr­íc khi göi ®Õn c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng thÈm tra vµ phª duyÖt quyÕt to¸n. 4. N©ng cao n¨ng lùc cho c¸c c¬ quan, c¸n bé lµm nhiÖm vô qu¶n lý dù ¸n. §µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i vµ båi d­ìng lùc l­îng c¸n bé qu¶n lý, ®iÒu phãi vµ sö dông ODA lµ mét biÖn ph¸p quan träng nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c ®iÒu phèi, qu¶n lý vµ sö dông ODA hiÖn nay. C¸ch tiÕp cËn viÖn trî míi “dù ¸n - kim ng¹ch viÖn trî ng­îc l¹i hoµn toµn so víi c¸ch tiÕp cËn tr­íc ®©y cho thÊy tÇm quan träng cña kiÕn thøc xung quanh viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc vµ qu¶n lý c¸c dù ¸n ph¸t triÓn phôc vô c¸c môc tiªu ph¸t triÓn ®Êt n­íc. CÇn ph¶i cã mét ch­¬g tr×nh huÊn luyÖn réng r·i ®Ó t¹o ra nh÷ng thay ®æi vÒ nhËn thøc th¸i ®é vµ kü n¨ng ë tÊt c¶ c¸c cÊp, t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ODA. C¸c c¬ quan c¸n bé lµm nhiÖm vô qu¶n lý c¸c dù ¸n ph¶i cã kiÕn thøc ®Çy ®ñ vÒ c¸c mÆt: C¸c lo¹i h×nh viÖn trî cã thÓ vËn ®éng vµ c¸c chi phÝ cã liªn quan ®Ó hÊp thô viÖn trî. ChÝnh s¸ch vµ lîi Ých cña c¸ nhµ tµi trî. Chu kú dù ¸n, sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan còng nh­ tr¸ch nhiÖm quyÒn h¹n cña mçi c¬ quan ë tõng giai ®o¹n cña chu tr×nh dù ¸n. C¸c kiÕn thøc vÒ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp víi c¬ chÕ quèc tÕ míi. N©ng cao kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ngo¹i giao, luËt ph¸p quèc tÕ, tr×nh ®é ngo¹i ng÷. T¨ng c­êng n¨ng lùc c¸n bé vµ c¸c c¬ quan lµ c¬ së ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cho c¸c c¬ quan qu¶n lý ODA. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, c¸c bé, së KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, cÇn cã kÕ ho¹ch tæ chøc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i c¸n bé. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ cÇn ph¶i ®¶m b¶o träng tr¸ch tæ chøc h­íng dÉn nghiÖp vô cho c¸c ®¬n vÞ ®Çu mèi ODA ë c¸c cÊp. KÕt luËn Nguån vèn ODA lµ mét trong nh÷ng nguån vèn ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. ChÝnh v× vËy, viÖc n©ng cao c¸c kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong giíi h¹n cña luËn v¨n nµy, em chØ xin tr×nh bµy nh÷ng kiÕn nghÞ vµ c¸c quan ®iÓm c¸ nh©n nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA. Tuy nhiªn do tr×nh ®é nhËn thøc cßn nhiÒu h¹n chÕ còng nh­ c¸c kiÕn thøc trong lÜnh vùc qu¶n lý dù ¸n ODA cßn ch­a ®­îc s©u s¾c nªn luËn v¨n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt còng nh­ c¸c quan ®iÓm thiÕu tÝnh kh¸ch quan. V× vËy, em mong cã ®­îc cã ®­îc nh÷ng nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña thÇy, c« ®Ó luËn v¨n cña em ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu cña nghiªn cøu còng nh­ cã tÝnh kh¶ thi trong thùc tÕ.