Đề tài Đổi mới phương pháp dạy học trong dạy học toán ở trường cao đẳng sư phạm Quảng Trị

3 ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM QUẢNG TRỊ INNOVATION IN METHODS OF TEACHING MATHEMATICS AT QUANG TRI TEACHER TRAINING COLLEGE Th.S LÊ THỊ HƯƠNG Trường CĐSP Quảng Trị TÓM TẮT Hiện nay, việc đổi mới PPDH vẫn đang là vấn đề quan trọng có tính thời sự được nhiều cấp học, bậc học quan tâm đặc biệt là đối với các trường Sư phạm. Trước hết trong bài viết này chúng tôi đánh giá về việc đổi mới PPDH ở trường CĐSP Quảng Trị nói chung và các phân môn Toán nói riêng. Đồng thời từ những vấn đề đó đưa ra những giải pháp để thực hiện tốt hơn việc đổi mới PPDH môn Toán ở trường CĐSP Quảng Trị trong thời gian tới góp phần đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục - đào tạo nước nhà. ABSTRACT Today, innovation in teaching methods is still a topical question, which lecturers/teachers in various education levels have taken into consideration, especially those in pedagogical institutions. This article focuses on evaluating innovation in teaching methods in general and in methods of teaching sub- branches of Mathematics at Quang Tri Teacher Training College in particular. Simultaneously, based on these matters a number of solutions will be suggested so as to better implement the innovation in teaching Mathematics in the coming time, contributing to meeting the need of the cause of education and training. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Chủ trương của Bộ Giáo dục & Đào tạo cũng như thực tiễn đào tạo hiện nay vẫn đang đặt ra yêu cầu cần thiết phải tiếp tục thực hiện đổi mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH trong các trường ĐH - CĐ nói riêng. Điều đó được thể hiện trong nhiều văn bản quan trọng. Nghị quyết TW2 Khoá VIII đã chỉ rõ "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thói quen, nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp dạy học tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh nhất là sinh viên..."; Chỉ thị 15/1999/CT-BGV và ĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo về việc đẩy mạnh hoạt động đổi mới PPGD và học tập ở trong các trường Sư phạm nhằm tích cực hoá hoạt động học tập phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo và năng lực tự học tự nghiên cứu của HS SV..."; Chiến lược phát triển Giáo dục 2001 - 2010 cũng đã vạch ra:"Cùng hoà nhập với xu thế đổi mới PPDH đang diễn ra sôi nổi khắp nơi trên toàn thế giới, việc đổi mới PPDH đại học, cao đẳng ở nước ta cần được xúc tiến mạnh mẽ hơn nữa trên cơ sở quan 4 niệm đầy đủ và thống nhất về đổi mới PPDH cũng như những giải pháp phù hợp, khả thi..." Như vậy, có thể nói rằng việc đổi mới PPDH vẫn đang là vấn đề thời sự ở các cấp học, bậc học đặc biệt là đối với các trường sư phạm. Mục tiêu đào tạo người giáo viên lao động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay của ngành giáo dục đang được đặt ra hết sức cấp thiết. Chính vì thế tìm tòi các PPDH, các giải pháp nhằm vận dụng các PPDH đó theo quan điểm mới ở trên để nâng cao chất lượng dạy học đang được đặt ra cho từng môn học, từng bài học và là yêu cầu quan trọng đòi hỏi các giảng viên phải luôn quan tâm. II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PPDH MÔN TOÁN Ở TRƯỜNG CĐSP QUẢNG TRỊ 1. Một số kết quả đạt được Trong những năm qua, việc đổi mới PPDH ở trường CĐSP Quảng Trị nói chung và đối với các phân môn toán nói riêng đã được chú trọng và có sự đầu tư đúng mức từ công tác chỉ đạo, xây dựng kế hoạch đến việc tổ chức thực hiện và đã đạt được những kết quả nhất định. - Nhiều giảng viên được tham gia các lớp tập huấn, hội thảo của Bộ về việc đổi mới PPDH. - Tổ chức được các hội thảo khoa học báo cáo chuyên đề đổi mới PPDH, triển khai áp dụng các PPDH hiện đại, sử dụng các thiết bị, phần mềm hỗ trợ dạy học toán... - Xây dựng và thực hiện chương trình chi tiết các học phần theo hướng đổi mới PPDH. Tổ chức nhiều tiết thao giảng thử các chuyên đề đổi mới PPDH Toán. Nhiều tiết dạy đã được các giảng viên chuẩn bị đầu tư công phu từ việc thiết kế bài giảng, lựa chọn phối hợp các PPDH phù hợp đến việc tổ chức hiệu quả các hoạt động học tập của sinh viên cũng như việc hướng dẫn sinh viên tự học, tự nghiên cứu.... - Tổ chức hội thảo báo cáo thực hiện, rút kinh nghiệm việc đổi mới chương trình, giáo trình, PPDH theo chương trình Cao đẳng sư phạm mới. - Chỉ đạo thực hiện các đề tài NCKH theo hướng đổi mới PPDH ở trường sư phạm và phổ thông. Nhiều đề tài mang tính thực tiễn cao, có khả năng ứng dụng hiệu quả. Tất cả những hoạt động thực hiện đổi mới PPDH đó về cơ bản đã tạo ra một bước chuyển biến tích cực trong quá trình dạy học ở khoa Tự nhiên cũng như ở trường góp phần thúc đẩy chất lượng dạy và học ngày càng phát triển. 2. Một số tồn tại cần khắc phục Bên cạnh các kết quả đạt được, việc thực hiện đổi mới PPDH ở các phân môn toán cũng còn gặp một số hạn chế sau: - Việc thực hiện đổi mới PPDH chưa thực hiện thường xuyên, đôi lúc chưa được đồng bộ. 5 - Việc áp dụng các phương tiện, thiết bị dạy học hiện đại, việc khai thác các phần mềm ứng dụng dạy học toán đạt hiệu quả chưa cao. Một số tiết thao giảng dự giờ còn mang tính hình thức. - Việc hướng dẫn sinh viên tự học tự nghiên cứu, các hoạt động thảo luận xemina ở trong một số học phần chưa được đầu tư đúng mức. - Chưa coi trọng việc bồi dưỡng các chuyên đề đổi mới PPDH toán ở bậc THCS cho sinh viên. 3. Nguyên nhân - Quy mô lớp học còn đông, không gian lớp chưa đủ rộng để thực hiện các hoạt động hiệu quả hơn. - Cơ sở vật chất phục vụ dạy và học chưa đầy đủ; thiết bị dạy học, sách giáo trình một số học phần vẫn còn thiếu. - Nhận thức về vấn đề đổi mới PPDH của một số ít giáo viên cũng như sinh viên còn hạn chế. - Vẫn còn nhiều sinh viên quen với lối học tập thụ động, thiếu năng động trong việc tham gia các hoạt động học tập trên lớp, điều đó cùng gây khhó khăn cho việc áp dụng các PPDH tích cực. - Dạy học theo định hướng đổi mới đòi hỏi mất nhiều thời gian, chuẩn bị một tiết dạy rất công phu đòi hỏi nhiều công sức trí tuệ nên một số giáo viên còn ngại. III. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN ĐỔI MỚI PPDH TOÁN Ở TRƯỜNG CĐSP QUẢNG TRỊ Giải pháp 1: Tiếp tục làm chuyển biến, nâng cao hơn nữa nhận thức của đội ngũ giảng viên về vấn đề đổi mới PPDH để từ đó tất cả các giảng viên thấy được sự cần thiết là phải tiếp tục thực hiện đổi mới PPDH. Giải pháp 2: Xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH trong từng năm học. Tổ chức các buổi hội thảo về các chuyên đề đổi mới PPDH. • Các chuyên đề tập trung giải quyết các vấn đề cụ thể về nội dung, chương trình, giáo trình CĐSP cũng như những bất cập, khó khăn hạn chế khi thực hiện chương trình. • Các chuyên đề đổi mới PPDH cần tập trung giải quyết cả hai vấn đề đổi mới ở trường Sư phạm và đổi mới ở trường THCS. • Trong các hội thảo đó cần phải xây dựng những tiết dạy minh hoạ để giáo viên cùng thảo luận, trao đổi và đúc rút được nhiều kinh nghiệm. Giải pháp 3: Thực hiện biên soạn các tài liệu dạy học, các chuyên đề bồi dưỡng thực hiện đổi mới PPDH . • Để khắc phục tình trạng vẫn còn thiếu một số giáo trình và phục vụ tốt hơn cho việc dạy học, các giảng viên cần đầu tư vào việc biên soạn các tài liệu dạy 6 học, được hội đồng khoa học thẩm định kết quả và lưu hành cho sinh viên sử dụng. • Đặc biệt là đối với các học phần PPDH toán, giảng viên cần phải biên soạn bổ sung thêm các chuyên đề bồi dưỡng việc đổi mới PPDH ở phổ thông, từ đó giúp sinh viên nhận thức rõ hơn vai trò quan trọng của việc đổi mới PPDH ở phổ thông và sau này có khả năng vận dụng tốt hơn. Chẳng hạn như các chuyên đề áp dụng PPDH tích cực, các chuyên đề tự chọn, các chuyên đề áp dụng các phần mềm trong dạy học toán, hướng dẫn sử dụng máy tính bỏ túi... Giải pháp 4: Vận dụng linh hoạt các PPDH thích hợp cho từng phân môn, từng đối tượng sinh viên. Phối hợp có hiệu quả các PPDH truyền thống và PPDH hiện đại để một mặt kế thừa tận dụng ưu thế, những mặt tích cực của PPDH truyền thống đồng thời tiếp cận được những tính năng ưu việt của PPDH hiện đại phù hợp với xu thế đổi mới. Hình thành phát huy tư duy tích cực, độc lập và sáng tạo của sinh viên trong quá trình học tập đó là mục tiêu quan trọng trong định hướng đổi mới PPDH toán hiện nay. • Một số HS chăm chỉ nghe Tư duy tích cực thầy giảng cách chứng minh định lí, Tư duy độc lập cố gắng để hiểu được tài liệu, Tư duy sáng tạo đây mới có thể nói đến tư duy tích cực. • Nếu giáo viên đáng lẽ ra giải thích nhưng lại yêu cầu của học sinh tự phân tích định lí dựa vào sách, giáo trình, tự tìm hiểu cách chứng minh thì trong trường hợp này có thể nói đến tư duy độc lập (và tất nhiên đó cũng là tư duy tích cực). • Có thể nói đến tư duy sáng tạo khi học sinh tự khám phá, tự tìm ra cách chứng minh mà học sinh đó chưa biết. Chỉ có thể nói đến tư duy sáng tạo khi học sinh đã có tư duy tích cực và độc lập. Một trong những xu hướng được vận dụng khá phổ biến rộng rãi và tỏ ra có hiệu quả thích hợp với định hướng đổi mới PPDH, đó là dạy học nêu và giải quyết vấn đề. Trong quá trình vận dụng phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề theo định hướng đổi mới, giảng viên cần chú ý từ khâu thiết kế bài giảng (xây dựng hệ thống các câu hỏi, các hoạt động nhận thức, đưa ra các tình huống có vấn đề...) đến việc tổ chức cho sinh viên hoạt động như thế nào (hướng dẫn thảo luận, giải quyết các vấn đề đặt ra...) đồng thời cần phải coi trọng việc hướng dẫn sinh viên tự học tự nghiên cứu... Đối với bậc học cao đẳng, đại học, cũng cần chú trọng hơn nữa trong việc tổ chức hoạt động thảo luận nhóm, nâng cao chất lượng xemina, tăng cường các bài tập tình huống....dưới nhiều hình thức khác nhau tạo cho sinh viên độc lập giải quyết các vấn đề học tập. Từ đó giúp sinh viên lĩnh hội được những nội dung 7 học tập mới theo tinh thần tự khám phá, tự phát hiện. Vì vậy theo tinh thần đổi mới, dạy học cần phải để sinh viên suy nghĩ nhiều hơn, làm việc nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn. Có như thế mới đáp ứng được mục tiêu đào tạo ở trường cao đẳng - đại học là biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Giải pháp 5: Chú trọng hơn nữa công tác NCKH đặc biệt là quan tâm đến vấn đề đổi mới PPDH ở bậc cao đẳng cũng như ở phổ thông. Tăng cường phối hợp với các trường thực hành, trường THCS để thực hiện tốt hơn việc đổi mới PPDH. Xây dựng môi trường cho sinh viên tập dượt NCKH, đối với các sinh viên khá giỏi có thể tạo điều kiện cho các em làm bài tập lớn, làm các đề tài NCKH và được miễn thi học phần đó. Giải pháp 6: Tăng cường cơ sở vật chất - thiết bị dạy học, huy động các nguồn lực hổ trợ tối đa cho việc thực hiện đổi mới PPDH. Khai thác có hiệu quả việc áp dụng công nghệ thông tin, sử dụng các phần mềm hỗ trợ trong dạy học toán. Đặc biệt các học phần toán cao cấp, thực hành giải toán sơ cấp, hình học sơ cấp... cần sử dụng và khai thác hiệu quả sự hỗ trợ của các phần mềm Maple, The Geometer's Sketchpad. Minh hoạ: BÀI DẠY: SUY LUẬN - SUY LUẬN SUY DIỄN Học phần : Logíc học * Mục tiêu bài dạy: 1- Kiến thức: Nắm được khái niệm suy luận, cấu trúc logíc của suy luận và phân loại suy luận. Nắm vững các hình thức suy luận trực tiếp. 2- Kỹ năng: Rèn luyện kỹ năng thực hiện các hình thức suy luận. 3- Thái độ: Rèn luyện tư duy logíc trong lập luận. * Để thực hiện bài giảng bày theo định hướng đổi mới cần chú ý một số vấn đề sau: 1- Một số yêu cầu đối với sinh viên - Chuẩn bị bài ở nhà - Hoạt động lên lớp 2- Thiết kế bài giảng 2.1. Xây dựng các hoạt động tiếp nhận kiến thức. Hoạt động 1: Nắm được những đặc trưng chung của suy luận. a) Hình thành khái niệm suy luận - Cấu trúc logíc của suy luận. b) Nắm được các điều kiện để đạt đến tri thức chân thực trong lập luận. c) Hình thành các loại suy luận. Hoạt động 2: Nắm và vận dụng được các hình thức suy luận suy diễn trực tiếp. 8 a) Xây dựng phép chuyển hoá. b) Xây dựng phép đảo ngược c) Xây dựng phép đối lập vị ngữ. 2.2. Xây dựng hệ thống các câu hỏi, các tình huống có vấn đề trong từng hoạt động nhận thức đó. Tổ chức hướng dẫn sinh viên thảo luận giải quyết các vấn đề đặt ra. • Thông qua các ví dụ cụ thể -> Đặt ra vấn đề suy luận là gì? -> Từ đó hình thành khái niệm. • Phân tích các ví dụ -> Đặt ra vấn đề suy luận có những yếu tố nào -> Đưa ra cấu trúc. • Trong quá trình nhận thức, suy luận để đạt được tư thức chân thực cần đưa ra những điều kiện nào? (thông qua xem xét các ví dụ cụ thể có thể thoả và không thoả các điều kiện). • Phân tích sự giống nhau khác nhau của các ví dụ đưa ra -> suy luận có những loài nào -> Phân loại suy luận. • Đưa ra các ví dụ, các ví dụ hình thành các phép suy luận suy diễn trực tiếp (Ví dụ -> Khái niệm -> Cách thức thực hiện -> Ví dụ). 2.3. Kết hợp việc dạy học nêu và giải quyết các vấn đề với việc sơ đồ hoá các mô hình trong bài giảng. CẤU TRÚC SUY LUẬN TIỀN ĐỀ KẾT LUẬN LẬP LUẬN SUY LUẬN SL SUY DIỄN SL QUY NẠP SD TRỰC TIẾP QN HOÀN TOÀN QN.K HOÀN TOÀN SD GIÁN TIẾP Chung riêng 1 riêng 2 riêng ... riêng 1 riêng 2 riêng ... Chung QN. KHOA HỌC 9 Trên đây là một số ý kiến trao đổi của bản thân tôi về vấn đề đổi mới PPDH môn toán ở trường CĐSP. Chắc chắn không tránh khỏi những hạn chế thiếu sót. Rất mong được các đồng chí góp ý thêm. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Trần Kiều: Đổi mới PPDH ở trường THCS. NXB Khoa học Giáo dục, 1997. [2] Kỷ yêú hội thảo đổi mới Giáo dục Việt Nam. Bộ GD& ĐT, 2004. [3] Đổi mới PPDH trong các trường Sư phạm. CĐSP Nghệ An, 2002.