Đề tài Lựa chọn chính sách và một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động ngoại thương Việt Nam

ng cÊp cho bé m¸y ®µn ¸p. VÒ xuÊt khÈu, chØ cã g¹o vµ cao su (d­íi d¹ng nguyªn liÖu) lµ ®¸ng kÓ , nh­ng còng ngµy cµng gi¶m sót. Nh×n chung, do ®iÒu kiÖn chiÕn tranh chi phèi, nª ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam thêi kú nµy cßn hÕt søc nhá bÐ. MÆc dï ngay tõ nh÷ng n¨m 1960, ®· cã 44 n­íc ký kÕt quan hÖ ngo¹i th­¬ng víi ViÖt Nam nh­ng, thùc tÕ c¶ thêi gian dµi tr­íc n¨m 1975 c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi thÕ giíi míi chØ bã hÑp trong c¸c n­íc khu vùc I (ChÝnh phñ n­íc XHCH). XuÊt khÈu sang c¸c n­íc nµy th­¬ng xuyªn chiÕm trªn 70% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu tõ c¸c n­íc nµy còng th­êng xuyªn chiÕm trªn 80% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu. 2-/ Ngo¹i th­¬ng thêi kú sau thèng nhÊt 1976 -1985. Tõ nh÷ng n¨m 1976, n­íc ViÖt Nam ®­îc thèng nhÊt ®· cã thªm nhiÒu thuËn lîi míi ®Ó ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt lµ ngo¹i th­¬ng víi bªn ngoµi. Nh­ng do cßn nhiÒu h¹n chÕ, thËm chÝ sai lÇm nghiªm träng trong ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nª ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng thêi kú nµy vÉn cßn yÕu kÐm, ch­a bøt lªn ®­îc. NhËp siªu vÉn lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¸n c©n ngo¹i th­¬ng suèt c¶ thêi kú nµy. B¶ng 3: XuÊt nhËp khÈu theo 2 khu vùc thêi kú 1976 -1985 (®¬n vÞ: triÖu róp - USD) N¨m Khu vùc I Khu vùc II X.khÈu N.khÈu CC NT X.khÈu N.khÈu CC NT 1976 132,9 557,5 -414,6 89,8 446,6 -356,8 1977 221,2 505,5 -284,3 101,3 712,9 -611,8 1978 246,7 518,2 -271,5 80,1 785,0 -704,9 1979 235,0 797,8 -562,8 85,5 728,3 -642,8 1980 225,0 455,1 -529,2 112,7 559,1 -446,4 1981 235,0 947,8 -712,2 164,6 434,4 -268,8 1982 337,1 1087,9 -750,8 189,5 384,3 -194,8 1983 381,3 1140,5 -579,2 235,2 386,2 -151,0 1984 407,9 1232,6 -824,7 241,7 512,4 -270,7 1985 425,8 1408,1 -982,3 272,7 449,3 -176,6 Nguån: Sè liÖu thèng kª 1976 -1985, Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 1991 §iÒu ®¸ng kÓ nhÊt cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam thêi kú nµy lµ ®· t¨ng c­êng quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc thuéc khu vùc II (c¸c n­íc TBCN vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn) nh­ NhËt B¶n, Ph¸p, CH liªn bang §øc, Thuþ §iÓn, Ên §é, §µi Loan.... Nhê ®ã, tû träng khu vùc II trong tæng sè kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· t¨ng lªn 39,1% n¨m 1985, trong ®ã næi bËt lªn vai trß cña NhËt B¶n, ®· lµ mét trong 5 b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam ngoµi c¸c n­íc thuéc khu vùc I. §¸ng l­u ý, mÆc dï kim ng¹ch xuÊt khÈu sang c¸c n­íc thuéc khu vùc I so víi sang khu vùc II tiÕp tôc t¨ng lªn tuyÖt ®èi song do vÒ mÆt t¨ng t­¬ng ®èi th× chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ ( khu vùc I t¨ng 3,2 lÇn, khu vùcII t¨ng 3,1 lÇn). Nguyªn nh©n g©y ra yÕu kÐm cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng n­íc ta thêi kú nµy bao gåm c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan. Chñ quan lµ do ViÖt Nam ch­a tho¸t khái cung c¸ch lµm ¨n theo c¬ chÕ cò, do nh÷ng h¹n chÕ, nh÷ng sai lÇm cña ChÝnh phñ trong viÖc ho¹ch ®Þnh ®­¬ng lèi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ... dÉn ®Õn gi¸ c¶ t¨ng lªn, l¹m ph¸t cã nguy c¬ ngµy cµng trÇm träng, ®êi sèng nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã, ViÖt Nam cßn chÞu nhiÒu bÊt lîi bëi c¸c yÕu tè bªn ngoµi (nguyªn nh©n kh¸ch quan) t¸c ®éng, chi phèi nh­: Ph¶i ®­¬ng ®Çu víi 2 cuéc chiÕn tranh biªn giíi phÝa T©y nam vµ phÝa B¾c; HÖ thèng XHCN ®· vµ ®ang béc lé nh÷ng dÊu hiÖu cña sù khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, lµm cho viÖc gióp ®ì cña c¸c n­íc (®Æc biÖt lµ Liªn X«) ®èi víi ViÖt Nam bÞ h¹n chÕ; thªm vµo ®ã Mü vÉn tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch cÊm vËn kinh tÕ víi n­íc ta, nªn nh×n chung kinh tÕ ®èi ngo¹i, trong ®ã cã ngo¹i th­¬ng vÉn ch­a thÓ v­¬n m¹nh lªn ®­îc. Sù yÕu kÐm cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam thêi kú nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ë chç c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu võa nhá bÐ vÒ sè l­îng, võa ®¬n ®iÖu vÒ c¬ cÊu chñng lo¹i, chÊt l­îng vµ bao b×. ChiÕm trªn 80% trong tæng gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu vÉn lµ c¸c hµng n«ng l©m s¶n, tiÓu thñ c«ng, mü nghÖ vµ kho¸ng s¶n, nghÜa lµ vÉn chñ yÕu lµ nh÷ng s¶n phÈm th« vµ s¬ chÕ. C¸c s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chÕ biÕn cßn ®¬n gi¶n vµ chiÕm tû lÖ thÊp. Qua b¶ng 3 ta thÊy, ®Æc tr­ng cña thêi kú 1976 - 1985 lµ nhËp siªu, lµm cho c¸n c©n ngo¹i th­¬ng th©m hôt nghiªm träng. N¨m 1976, tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam lµ 1226,8 triÖu róp - USD, th× th©m hôt c¸n c©n ngo¹i th­¬ng lªn ®Õn 771,4 TriÖu róp - USD, tû lÖ th©m hôt so víi toµn bé kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu lµ 62,88%; N¨m 1985 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu 2555,9 triÖu róp - USD, th©m hôt c¸n c©n ngo¹i th­¬ng lµ 1158, 9 triÖu róp - USD vµ tû lÖ th©m hôt trªn tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu lµ 45,34%. Trong quan hÖ xuÊt - nhËp khÈu víi 2 khu vùc, khu vùc I vÉn vhiÕm tû träng lín trong thêi kú nµy, tuy nhiªn víi khu vùc II, tuy tû träng cßn thÊp nh­ng ph¶n ¸nh nh÷ng tÝn hiÖu tèt h¬n cho quan hÖ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Víi khu vùc I, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cã gia t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m nh­ng theo chiÒu h­íng xÊu, ®ã lµ sù gia t¨ng tuyÖt ®èi cña kim ng¹ch nhËp khÈu h¬n rÊt nhiÒu so víi kim ng¹ch xuÊt khÈu, cßn víi khu vùc II kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu còng gia t¨ng nh­ng ph¶n ¸nh ë møc t¨ng lªn cña kim ng¹ch xuÊt khÈu, cßng kim ng¹ch nhËp khÈu t­¬ng ®èi æn ®Þnh qua c¸c n¨m; V× vËy, th©m hôt c¸n c©n ngo¹i th­¬ng cña khu vùc nµy ngµy cµng gi¶m, tõ chç th©m hôt 356,8 triÖu róp - USD n¨m 1976 xuèng cßn 176,6 triÖu róp - USD n¨m 1985. Tãm chung l¹i ta thÊy, ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n tr­íc 1986 cßn rÊt nhá bÐ, h¹n chÕ... MÆc dï r»ng, nh÷ng h¹n chÕ nµy phÇn nµo cã c¶ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan g©y ra, nh­ng phÇn kh«ng nhá lµ bëi do ®­¬ng lèi, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ViÖt Nam cßn nhiÒu v­íng m¾c, sai tr¸i. §iÒu nµy lý gi¶i t¹i sao sau 10 n¨m kÓ tõ khi thèng nhÊt ®Êt n­íc (1976), mÆc dï c¸c ®iÒu kiÖn trong n­íc còng nh­ quèc tÕ ®· cã nhiÒu thuËn lîi cho ViÖt Nam ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i ®Æc biÖt lµ ngoaÞ th­¬ng, nh­ng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng cña n­íc ta vÉn cßn lÇn chÇn, ch­a cã b­íc tiÕn nµo ®¸ng kÓ. Cho ®Õn 1985 n¨m mµ ViÖt Nam ®¹t ®­îc kim ng¹ch xuÊt khÈu cao nhÊt so víi c¸c n¨m tr­íc ®ã nh­ng còng chØ ®Õn con sè xÊp xØ 700 triÖu róp - USD. NÕu so víi c¸c n­íc kh¸c, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu tÝnh theo ®Çu ng­êi cña ViÖt Nam n¨m nµy lµ kho¶ng 12 róp - USD, thuéc vµo lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi. II-/ Ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nay. N¨m 1986, §¹i héi VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam diÔn ra vµ nã ®­îc coi lµ mèc son ®¸nh dÊu nh÷ng ®æi míi trong ®­êng lèi, chÝnh s¸ch kinh tÕ, còng nh­ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Qua §H, chóng ta ®· ®¸nh gi¸, nh×n nhËn ra nh÷ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ cò, thÊy ®­îc tÝnh bÊt hîp lý cña nã so víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i còng nh­ t­¬ng lai, vµ tiÕn tíi kiªn quyÕt chuyÓn ®æi c¬ chÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN, ®Æc biÖt lµ ®· thùc hiÖn më cöa réng r·i nÒn kinh tÕ. Víi nhËn thøc ®ã, kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· ®­îc coi lµ mòi nhän cña sù ®æi míi. LÇn ®Çu tiªn c¸c thuËt ng÷ “më cöa nÒn kinh tÕ”, “®a d¹ng ho¸ kinh tÕ ®èi ngo¹i”, “ ®a ph­¬ng ho¸ thÞ tr­êng”... kh«ng cßn xa l¹, nã ®· ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c chñ ch­¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan niÖm cøng nh¾c vÒ “®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng” tõng b­íc ®­îc xem xÐt l¹i. §¸ng l­u ý, ngo¹i th­¬ng ®Æc biÖt lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh, xuÊt khÈu ®· ®­îc ®Ò cao, coi ®ã lµ mét trong 3 ch­¬ng tr×nh kinh tÕ träng ®iÓm cña ViÖt Nam (l­¬ng thùc, thùc phÈm; s¶n xuÊt hµng tiªu dung, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu). Bªn c¹nh ®ã, t×nh h×nh khu vùc vµ thÕ giíi l¹i ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn thuËn lîi ®èi víi c¬ chÕ më cña ta, ®ã lµ sù bïng næ cña xu h­íng toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc hãa, ®èi ®Çu qu©n sù ®· ®­îc thay b»ng hîp t¸c kinh tÕ, c¸ch m¹ng khoa häc kyc thuËt diÔn ra m¹nh mÏ ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Víi nh÷ng thuËn tiÖn trªn, kinh tÕ ®èi ngo¹i, trong ®ã cã ngo¹i th­¬ng, ®· cã ®­îc ®éng lùc, thêi c¬ ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña m×nh, lµm cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n nµy chuyÓn biÕn, b­íc ®i quan träng , gãp phÇn kh«ng nhá cho t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Ta cã thÓ ®i xem x­t t×nh h×nh ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng qua tõng thêi kú cô thÓ . 1-/ Thêi kú 1986- 1990. LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc Quèc héi n­íc céng hoµ XHCN ViÖt Nam th«ng qua th¸ng 12/1987 vµ cã hiÖu lùc tõ th¸ng 1/1988 lµ v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn ®¸nh dÊu sù chuyÓn h­íng thùc sù sang chÝnh s¸ch më cöa theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. NghÞ ®Þnh 64/H§BT ngµy 16/6/1989 cña Héi ®ång Bé tr­ëng vÒ chÕ ®é tæ chøc , qu¶n lý kinh doanh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu lµ c¬ së cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i thêi kú nµy, vÒ c¬ b¶n ®· thÓ hiÖn ®­îc b­íc ngoÆt quan träng ®Çu tiªn cña sù l¬i láng c¬ chÕ qu¶n lý ngo¹i th­¬ng theo tinh thÇn ®· nãi trªn ®©y. Ngoµi ra, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c nh­: Du lÞch, kiÒu hèi, dÞch vô tµu biÓn, hµng kh«ng... ®Òu ®­îc ChÝnh phñ ViÖt Nam coi träng vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. §iÒu nµy ®· t¸c ®éng tÝch cùc tíi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, thÓ hiÖn: B¶ng 4: §éng th¸i chu chuyÓn cña kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam 1986 - 1990. N¨m KNXNK TriÖu R-USD KNXK (chia ra) KNNK (chia ra) TriÖu R-USD Trong ®ã : triÖu USD TriÖu R-USD Trong ®ã : triÖu USD 1986 2944,2 789,1 350,1 2155,1 509,1 1987 3309,3 854,2 363,2 2455,1 523,7 1988 3759,1 1038,4 447,7 2756,7 804,3 1989 4511,8 1946,0 1138,2 2565,8 879,4 1990 5156,4 2404,0 1352,2 2752,4 1372,5 Nguån: Sè liÖu 1986 - 1990. Niªn gi¸m thèng kª 1994, Nxb Thèng kª, Hµ néi, 1995. VÒ kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu d· cã sù gia t¨ng ®¸ng kÓ, tõ 2944,2 triÖu R-USD n¨m 1986, ®Õn n¨m 1990 con sè nµy lµ 5156,4 TriÖu R-USD, tèc ®ä t¨ng c¶ thêi kú 1986 -1990 lµ 75,14%, trung b×nh ®¹t 18,78%/n¨m. §©y lµ tèc ®ä t¨ng b×nh qu©n cao nhÊt tÝnh cho ®Õn thêi ®iÓm nµy. MÆt kh¸c, ®¸ng l­u ý lµ cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, trong khi ®ã kim ng¹ch nhËp khÈu vÉn gi÷ ë møc t­¬ng ®èi æn ®Þnh. §iÒu nµy ph¶n ¸nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc tõ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu, §Õn n¨m 1986, kim ng¹ch xuÊt khÈu míi chØ ®¹t 789,1 triÖu R-USD th× ®Õn n¨m 1990 ®· len tíi 2404 triÖu R-USD, tèc ®ä t¨ng c¶ thêi kú 1986 - 1990 lµ 2,05 lÇn, trung b×nh hµng n¨m t¨ng 51,16% riªng n¨m 1989 so víi n¨m 1988 t¨ng 75,3% (gÇn b»ng møc t¨ng cña c¶ 15 n¨m tõ 1960 ®Õn 1975). N¨m 1990, lÇn ®Çu tiªn kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®¹t xÊp xØ 2,5 tû R-USD. ChÝnh v× sù t¨ng ®ét biÕn cña kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ sù æn ®Þnh cña kim ng¹ch nhËp khÈu nªn kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ngµy cµng ®­îc ®­îc rót ng¾n l¹i, tõ tû lÖ 1/7 giai ®o¹n 1960 - 1975 xuèng 1/2,7 n¨m 1986 vµ ®Õn n¨m 1990 chØ cßn chªnh lÖch víi tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ 1/1,14 (kim ng¹ch xuÊt khÈu 2404 triÖu R-USD; kim ng¹ch nhËp khÈu 2752,5 triÖu R-USD). Trong nh÷ng n¨m nµy, ngoµi viÖc tiÕp tôc duy tr× quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc khu vùc I, quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc thuéc khu vùc II ngµy cµng ®­îc më réng. XuÊt khÈu sang khu vùc nµy trong 5 n¨m (1986-1990) ®· ®¹t 3,5 tû USD gÊp 3,1 lÇn so víi 5 n¨m tr­íc ®ã 1981-1985. Sè l­îng nhËp khÈu t­¬ng øng víi kho¶ng thêi gian trªn còng diÔn biÕn theo xu h­íng ngµy cµng t¨ng: Giai ®o¹n 1986 -1990 lµ 3,8 tû USD gÊp 1,6 lÇn so cíi 2,1 tû USD cña giai ®o¹n 1981-1985 (xem b¶ng 5). Trong ®ã, riªng 2 n¨m 1989-1990 thÓ hiÖn sù ®ét ph¸ trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc khu vùc II nµy. B¶ng 5: XuÊt nhËp khÈu theo khu vùc II thêi kú 1981 - 1990 N¨m XuÊt khÈu (triÖu USD) NhËp khÈu (triÖu USD ) C¸n c©n ngo¹i th­¬ng 1981 -1985 1104,7 2166,6 -1061,9 1986 -1990 3506,4 3087,0 -300,6 1989 - 1990 2308,3 2081,7 +2266,6 Nguån: Sè liªu thèng kª 1981 - 1990, Nxb Thèng kª, HN, 1991 Tuy nhiªn, trong thêi kú nµy, khi c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ®· gÆt h¸i ®­îc mét sè thµnh c«ng b­íc ®Çu th× ViÖt Nam l¹i ph¶i ®­¬ng ®aµu víi nh÷ng khoa kh¨n, thö th¸ch míi: - Sù tan r· cña Liªn X« vµ c¸c n­íc XHCN ë §«ng ¢u trong nh÷ng n¨m nµy ®· lµm cho ViÖt Nam kh«ng nh÷ng mÊt h¼n chç dùa vÒ nguån viÖn trî vèn, nguån cung cÊp c¸c vËt t­ chiÕn l­îc,... mµ cßn g©y ra nh÷ng hÉng hôt do viÖc ®ét ngét bÞ mÊt ®i mét thÞ tr­êng lín tiªu thô nhiÒu lo¹i hµng xuÊt khÈu truyÒn thèng cña ViÖt Nam. ChØ riªng viÖc chÊm døt viÖn trî cña Liªn X« lµ hµng n¨m ViÖt Nam mÊt ®i gÇn 1 tû USD. Ngoµi ra, thÞ tr­êng Liªn X« tan r· ®· g©y ra ®¶o lén lín cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (xuÊt khÈu sang Liªn X« víi c¸c mËt hµng truÌn thèng chiÕm h¬n 60% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta hµng n¨m) ViÖc cho phÐp “bung ra” mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam cßn nhiÒu bì ngì, thiÕu kinh nghiÖm qu¶n lý, ®· t¹o kÏ cho n¹n tham nhòng, bu«n lËu, trèn thuÕ, vµ nhiÒu tÖ n¹n kh¸c ph¸t sinh. - Hµng lo¹t c¸c c¬ së kinh tÕ lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, thua lç sau khi xo¸ bá bao cÊp ®· kh«ng cßn chç dùa, ®æ vì hµng lo¹t, tõ ®ã n¶y sinh nh÷ng khã kh¨n phøc t¹p, ®ã lµ hµng v¹n ng­êi lao ®éng r¬i vµo c¶nh thÊt nghiÖp, dêi sèng gÆp rÊt nhiÒu bÊp bªnh. - Bªn c¹nh ®ã, c¸c thÕ lùc thï ®Þch víi n­íc ta ®· lîi dông t×nh h×nh, kh«ng ngõng c«ng kÝch, chèng ph¸ c«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n­íc 2-/ Thêi kú tõ 1991 ®Õn nay. T×nh h×nh trªn ®©y ®ßi hái ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn tiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn h¬n n÷a, sao cho phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i, nh­ng l¹i kh«ng ®i chÖch c¸c ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. KÕ thõa vµ ph¸t huy c¸c quan ®iÓm ®æi míi cña ®¹i héi VI, §¹i héi VII th¸ng 6/1991 cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra “chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000”, trong ®ã, víi t­ t­ëng chØ ®¹o “ ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc” vµ “më cöa ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc ë tÊt c¶ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi”. ChÝnh phñ ViÖt Nam kh«ng ngõng tiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng “ ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i”. Trong lÜnh vùc ngo¹i th­¬ng, ®Ó tiÕn “tíi tù do ho¸ th­¬ng m¹i” , nhiÒu v¨n b¶n, chÕ ®é, chÝnh s¸ch míi nh»m khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ s¶n xuÊt kinh doanh hµng xuÊt khÈu ®· ®­îc ChÝnh phñ ban hµnh. NghÞ ®Þnh 114/H§BT ngµy 7/4/1992 cña héi ®ång bé tr­ëng vÒ qu¶n lÝ Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu lµ mét dÉn ch÷ng ®iÓn h×nh, ®¸nh dÊu b­íc chuyÓn tõ m« h×nh Nhµ n­íc ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng sang tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Cho ®Õn n¨m 1994, tr­íc nh÷ng chuyÓn biÕn kinh tÕ xuÊt khÈu trong n­íc vµ quèc tÕ, ChÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 33/CP ngµy 19/4/1994 vÒ qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu nh»m bæ sung, söa ®æi nh÷ng khiÕm khuyÕt cña nghÞ ®Þnh 114/H§BT tr­íc ®ã. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ còng cã nh÷ng v¨n b¶n, quy ®Þnh h­íng dÉn cô thÓ nh­ quy ®Þnh sè 296/TMDL/XNK ngµy 9/4/1992 cña Bé Th­¬ng m¹i vµ Du lÞch vÒ cÊp giÊy phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu,... nh»m n©ng cao h¬n tÝnh s¸t thùc ®èi víi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Nhê kiªn tr× sù nghiÖp ®æi míi theo nhiÒu gi¶i ph¸p tÝch cùc kh¸c nhau, ChÝnh phñ ®· l¸i con thuyÒn kinh tÕ ViÖt Nam v­ît qua ®­îc c¬n sãng giã vµ ®i dÇn vµo thÕ æn ®Þnh, ®Æc biÖt lµ thóc ®Èy ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc tiÕn v­ît bËc trong ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung cña ®Êt n­íc. B¶ng 6: §éng th¸i chu chuyÓn cña kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam 1991-1995 N¨m KNXNK TriÖu R-USD KNXK (chia ra) KNNK (chia ra) TriÖu R-USD Trong ®ã : triÖu USD TriÖu R-USD Trong ®ã : triÖu USD 1991 4425,2 2087,1 2009,8 2338,1 2049,0 1992 5121,4 2580,7 2552,4 2540,7 2540,3 1993 6909,2 2985,2 2952,0 3924,0 3924,0 1994 8600,0 3600,0 3571,0 5000,0 5000,0 1995 12.800,0 5300,0 5300,0 7500,0 7500,0 Nguån: - Sè liÖu 1991- 1994. Niªn gi¸m thèng kª 1994, NXB Thèng kª, HN, 1995 - Sè liÖu 1995: B¸o c¸o cña ChÝnh phñ t¹i kú häp thø 9, Quèc héi kho¸ IX, 3/1996. Qua b¶ng 6 ta thÊy, nh×n chung kÕ ho¹ch 5 n¨m ®· ®­îc Quèc héi ®Ò ra lµ 12 - 15 USD, b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng kho¶ng 18,7%; tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 21,3 tû USD, so víi chØ tiªu kÕ ho¹ch ®Ò ra cña Quèc héi lµ 12 - 14 tû USD th× ®· v­ît 52%, b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng kho¶ng 22,3%. NÕu gép chung l¹i th× tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña 5 n¨m 1991 - 1995 lµ 37,8 tû ód, con sè nµy v­ît møc 30,3% so víi kÕ ho¹ch. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam suèt c¶ mét thêi kú dµi sau ®æi míi (tõ 1986 ®Õn 1995) ®· ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, æn ®Þnh. Trong thêi gian nµy, tèc ®ä t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m cña xuÊt khÈu lµ 24,7%, cña nhËp khÈu lµ 15,4%, vµ møc t¨ng chung cña xuÊt nhËp khÈu hµng n¨m lµ 20,1%. Bªn c¹nh nh÷ng con sè ®Þnh l­îng ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, trªn nhiÒu mÆt kh¸c, ngo¹i th­¬ng cßn thÓ hiÖn sù chuyÓn biÕn tÝch cùc vÒ chÊt nh­ lµ: vÒ mÆt hµng xuÊt khÈu ®· dÇn cã sù chuyÓn dÞch trong c¬ cÊu, c¸c mÆt hµng th« vµ s¬ chÕ tõ chç chiÕm 80% tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu trong giai ®o¹n tr­íc, ®Õn nay ®· gi¶m xuèng cßn 65%, vµ song song víi sù gi¶m tû träng cña s¶n phÈm th«, s¬ chÕ lµ sù t¨ng lªn cña c¸c s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn, chÕ t¹o (tuy r»ng sù chuyÓn biÕn cßn diÔn ra chËm ch¹o); VÒ thÞ tr­êng, ngµy cµng ®­îc më réng kh«ng ngõng, tõ chç thÞ tr­êng ch©u ¸ lµ chñ yÕu (chiÕm tíi 80% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu) thf nay ®· vµ ®ang ®­îc më réng sang Ch©u ¢u, ch©u Mü; con sè b¹n hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng tõ 34 n­íc n¨m 1986 lªn 51 n­íc n¨m 1990, vµ ®Õn n¨m 1995 ®· lµ gÇn 100 n­íc. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n nµy ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã h¹n cghÕ yÕu kÐm. Sù yÕu kÐm nµy ®­îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua c¬ cÊu hµng xuÊt nhËp khÈu. VÒ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu, nã ®­îc ®¸nh gi¸ lµ vÉn cßn tû träng cao cña s¶n phÈm d­íi d¹ng th«, s¬ chÕ, sè hµng xuÊt khÈu cã hµm l­îng chÊt x¸m cao cßn qu¸ Ýt; ch­a cã hµng xuÊt khÈu chñ lùc nµo cã gi¸ trÞ lín hµng tû USD; ch­a cã quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu quy m« lín vµ ®ång bé ... v× vËy, c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cßn manh món, chÊt l­îng thÊp, søc c¹nh tranh kh«ng cao. VÒ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu, tuy cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc theo h­íng ­u tiªn nhËp c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ míi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nh­ng thùc tÕ cßn næi cém lªn mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m lµ viÖc nhËp khÈu thiÕt bÞ cßn nÆng vÒ nhËp khÈu c¸c coong nghÖ trung gian cã tr×nh ®é trung b×nh trë xuèng, ch­a tiÕn ®Õn c«ng nghÖ nguån gèc vµ hiÖn ®¹i; c¸c ®¬n vÞ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cßn tù do, tuú tiÖn, m¹nh ai nÊy lµm, t×nh tr¹ng nhËp lËu trèn thuÕ d­íi mäi h×nh thøc, kÓ c¶ hµng quèc cÊm vÉn tiÕp tôc gia t¨ng m¹nh. Thªm vµo ®ã, mét kh©u yÕu kÐm kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn , ®ã lµ c¬ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. MÆc dï Nhµ n­íc ®· rÊt chó träng lµm tèt c«ng t¸c nµy, nh­ng thùc tÕ vÉn cßn nhiÒu kÏ hë cho bän tham nhòng, bu«n lËu lîi dông ®Ó lµm ¨n phi ph¸p. Víi nh÷ng v­íng m¾c trªn, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta vÉn kh«ng ngõng c¶i c¸ch, hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu trong nh÷ng n¨m tiÕp theo ®Ó n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña lÜnh vùc nµy. Qua §¹i héi VIII cña §¶ng n¨m 1996, mét lÇn n÷a chóng ta l¹i kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong viÖc lùa chän ®­êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊn m¹nh, ®Ò cao vai trß cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ më. C¸c nghÞ ®Þnh, quy ®Þnh, v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt nhËp khÈu liªn tiÕp ®­îc ®­a ra ®Ó bæ sung, söa ®æi nh÷ng yÕu kÐm, v­íng m¾c trong c«ng t¸c nµy, vµ nh÷ng cè g¾ng ®ã ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh qua thùc tiÔn ph¸t triÓn cña nÒn ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Tõ 1996 cho ®Õn nay, ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng n­íc ta vÉn liªn tôc gi÷ ®­îc nhÞp ®é t¨ng tr­ëng cao, æn ®Þnh. §¸ng l­u ý nhÊt lµ trong 2 n¨m 1998 -1999, mÆc dï cuéc khñng ko¶ng khu vùc (n¨m 1998) ®· g©y ra c¸c tæn thÊt nÆng nÒ cho c¸c n­íc vµ kh«ng Ýt sãng giã cho nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ngo¹i th­¬ng n­íc ta, nh­ng thùc tÕ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam vÉn ®øng v÷ng tr­íc khã kh¨n nµy. N¨m 1998, tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu vÉn ®¹t con sè 20.856 triÖu USD, kh«ng gi¶m so víi n¨m 1997 ( tr­íc khñng ho¶ng lµ 20.777,3 triÖu USD), vµ trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1999 nµy, kim ng¹ch xuÊt khÈu vÉn ®¹t 5 tû USD, b»ng 50% kÕ ho¹ch c¶ n¨m (t¨ng 8% so víi cïng kú n¨m 1998) vµ kim ng¹ch nhËp khÈu lµ 3230 triÖu USD, b»ng 46% kÕ ho¹ch c¶ n¨m. Tæng quan l¹i thùc tr¹ng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua, ta thÊy, mÆc dï nh×n réng ra c¸c n­íc, nã vÉn thÓ hiÖn lµ mét nÒn ngo¹i th­¬ng nhá bÐ, nh­ng xÐt trªn ®iÒu kiÖn, t×nh h×nh cô thÓ cña ViÖt Nam, nã ®· kh¼ng ®Þnh phÇn nµo sù thµnh c«ng trªn b­íc ®­êng ph¸t triÓn. Sù thµnh c«ng ®ã tr­íc hÕt ®­îc biÓu hiÖn ë nhÞp ®é ph¸t triÓn cao, æn ®Þnh qua c¸c n¨m, ë tÝnh h­íng ngo¹i ®ang dÇn ®­îc béc lé . Vµ ®Æc biÖt ë kú väng cao trong t­¬ng lai ®Ó tiÕn tíi mét nÒn ngo¹i th­¬ng linh ho¹t, ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, chóng ta còng kh¸ch quan nh×n nhËn thÊy cßn nhiÒu yÕu kÐm, tõ kh©u mÆt hµng cho ®Õn thÞ tr­êng, lÉn c«ng t¸c qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu. Trªn c¬ së ®ã, chóng ta cã ®­îc c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n, nh÷ng nhËn xÐt thùc chøng vÒ mÆt ®­îc còng nh­ ch­a ®­îc cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, tõ ®ã, gióp cho viÖc lùa chän chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng mµ ta sÏ ®i nghiªn cøu ë phÇn sau cã tÝnh kh¶ thi, s¸t thùc h¬n. PhÇn III Lùa chän chÝnh s¸ch vµ mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam Trªn c¬ së lý luËn ®· ngiªn cøu ë phÇn I, thùc tr¹ng ho¹t ®éng oÎ phÇn II, nhiÖm vô ë phÇn II lµ lùa chän ra nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam trong tr¬ig gian tíi. Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ bªn trong quy ®Þnh, ®Ó cã thÓ lùa chän ®­îc nh÷ng chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng hîp lý vµ cã tÝnh khoa häc , chóng ta cÇn lµm râ c¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi, ®ã lµ xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan cµ nh÷ng ®Þnh h­íng lín cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam thêi gian tíi, cô thÓ lµ giai ®o¹n 2000 - 2010 mµ chóng ta sÏ ®i kh¸i qu¸t d­íi ®Ëy. I-/ Xu thÕ vµ ®Þnh h­íng cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2000 - 2010. 1-/ Xu thÕ ph¸t triÓn cña ngo¹i th­¬ng. Dùa trªn ®Æc ®iÓm, t×nh h×nh quèc tÕ, xu h­íng ph¸t triÓn kh¸ch quan cña thêi ®¹i quy ®Þnh, chóng ta cã thÓ thÊy mét sè xu h­íng ph¸t triÓn chÝnh cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng thêi gian tíi sÏ h­íng vµo c¸c vÊn ®Ò sau: * §ång thêi víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng xuÊt khÈu h÷u h×nh (ngo¹i th­¬ng h÷u h×nh), c¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu dÞch vô (ngo¹i th­¬ng v« h×nh) vµ c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ, b¶o vÖ hoÆc cho thuª hoÆc chuyÓn nh­îng c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ sÏ kh«ng ngõng t¨ng vÒ quy m« gi¸ trÞ trong th­¬ng maÞ thÕ giíi. * C¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng chÊt x¸m (kü thuËt - c«ng nghÖ cao), cã gi¸ trÞ gia t¨ng lín còng sÏ kh«ng ngõng t¨ng vÒ tèc ®ä ph¸t triÓn, quy m« gi¸ trÞ vµ tû träng gi¸ trÞ trong gi¸ trÞ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Ng­îc l¹i, c¸c s¶n phÈm s¬ cÊp, bao gåm c¸c s¶n phÈm th« vµ s¬ chÕ sÏ tiÕp tôc gi¶m tû träng trong tæng gi¸ trÞ th­¬ng m¹i thÕ giíi. Trong tiªu dïng, c¸c s¶n phÈm cã kÝch cì nhá, gän nhÑ, h×nh thøc ®Ñp cã xu h­íng ph¸t triÓn m¹nh, mÆc dï tuæi thä cña chóng cã thÓ gi¶m h¬n tr­íc. * Gi¸ c¶ cña c¸c s¶n phÈm s¬ cÊp ngµy cµng bÊt lîi so víi c¸c s¶n phÈm ®· qua c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chÕ biÕn s©u, ®Æc biÖt lµ c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng chÊt x¸m cao. * Cïng víi xu thÕ quèc tÕ ho¸, toµn cÊu ho¸, qu¸ tr×nh “tù do ho¸ th­¬ng m¹i”ngµy cµng gia t¨ng lµ yªu cÇu ph¸t triÓn kh¸ch quan cña ngo¹i th­¬ng quèc tÕ. Qu¸ tr×nh nµy sÏ n¶y sinh vµ phøc t¹p, võa cã lîi võa kh«ng cã lîi cho sù nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ ®èi víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch­a cao. 2-/ §Þnh h­íng cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2000 - 2010. Qua néi dung vµ tinh thÇn chØ ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc t¹i c¸c kú §¹i héi §¶ng VI, VII, VIII, ta cã thÓ thÊy râ mét sè ®Þnh h­íng cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n 200 - 2010 nh­ sau: - §¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Quan ®iÓm nµy chØ râ, ®æi míi vµ ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng chØ thùc sù cã ý nghÜa tÝch cùc khi ®¶m b¶o ®­îc hiÖu qu¶. HiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ xem xÐt trªn mÆt hiÖu qu¶ kinh doanh mµ nã cßn ph¶i ®¶m b¶o vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi. HiÖu qu¶ kinh doanh thÓ hiÖn ë kÕt qu¶ lîi nhuËn thu ®­îc vµ lµ lý do tån t¹i cña mét tæ chøc kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. HiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi lµ nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi nh­: N©ng cao quy m«, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña GDP vµ b×nh qu©n GDP ®Çu ng­êi; chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng CNH, H§H, më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng, n©ng cao møc sèng thùc tÕ, t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng; ph¸t huy ®­îc c¸c lîi thÕ so s¸nh, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i,... ViÖc kÕt hîp chÆt chÏ hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi víi hiÖu qu¶ kinh doanh chÝnh lµ sù cô thÓ ho¸ quan ®iÓm kÕt hîp kinh tÕ víi chÝnh trÞ trong kinh doanh ngo¹i th­¬ng theo ®Þnh h­íng XHCN, trong ®ã, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cÇn ®­îc coi lµ tiªu chuÈn hµng ®Çu ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. - Më réng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a yªu cÇu, ph¸t triÓn kinh tÕ víi yªu cÇu b¶o vÖ ®éc lËp chñ quyÒn chÝnh trÞ, an ninh quèc gia, kh«ng ®i chÖch h­íng XHCN. Thùc chÊt t­ t­ëng chØ ®¹o cña quan ®iÓm nµy lµ ®æi míi vµ ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng, tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ lîi Ých quèc gia, d©n téc bao gåm c¶ lîi Ých chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. Mäi ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng lµm tæn h¹i ®Õn l¬i Ých quèc gia ®Òu tr¸i víi quan ®iÓm nµy. - §æi míi vµ ph¸t triÓn m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng theo ®­êng lèi më cöa kinh tÕ ph¶i h­íng tíi môc tiªu xo¸ bá t×nh tr¹ng chia c¾t thÞ tr­êng trong n­íc vµ tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc cña nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng, më réng thÞ tr­êng ngoµi n­íc, tõng b­íc héi nhËp vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc b»ng c¸ch phµt huy cã hiÖu qu¶ c¸c lîi thÕ so s¸nh ®Ó t¨ng cña ®Êt n­íc tr­ëng nhanh xuÊt khÈu, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. T­ t­ëng nµy chØ râ, ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ph¶i ph¸t triÓn theo h­íng më cöa, phñ nhËn hoµn toµn hÖ thèng kinh tÕ ®ãng, tù cÊp, tù tóc, khÐp kÝn tr­íc ®©y. T­ duy nµy còng cho thÊy nh÷ng nhiÖm vô nÆng nÒ mµ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ph¶i ®¶m nhËn, ®ã lµ më cöa theo tinh thÇn ®¶m b¶o kh¶ n¨ng hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ kh«ng quªn môc tiªu tèi cao cña XHCN, ®ã lµ c«ng b»ng x· héi. II-/ Lùa chän chÝnh s¸ch cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. 1-/ ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng. Trong quan hÖ th­¬ng m¹i quèc tÕ, thÞ tr­êng lµ mét lý dfo quan träng bËc nhÊt ®Ó ho¹t ®éng th­ong m¹i mét n­íc tån t¹i vµ ph¸t triÓn. V× vËy mét chÝnn s¸ch më réng thÞ tr­êng ®óng ®¾n vf linh ho¹t sÏ lµ cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ph¸t triÓn trong thêi gian tíi, ®Æc biÖt nã sÏ lµ mét h­íng quan träng ®Ó gia t¨ng xuÊt khÈu, phï hîp víi xu thÕ h­íng ngo¹i. Xem xÐt ®¸nh gi¸ t×nh h×nh quan hÖ ngo¹i th­¬ng gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc vµ triÓn väng thÞ tr­êng trong t­¬ng lai, ta cã thÓ thÊy thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh mµ ViÖt nam cÇn h­íng vµ trong thêi gian tíi sÏ lµ: 1. Ch©u ¸ -Th¸i b×nh d­¬ng, trong ®ã c¸c n­íc NhËt B¶n, NICs, ASEAN, Trung Quèc lµ träng ®iÓm. 2. Liªn minh ch©u ¢u(EU), trong ®ã Ph¸p §øc lµ träng ®iÓm. 3. B¾c Mü víi thÞ tr­êng träng ®iÓm lµ Mü. 4. C¸c n­íc SNG vµ §«ng ©u lµ thÞ tr­êng tiÒm n¨ng, cÇn thiÕt ph¶i cã mét thêi gian n÷a khi t×nh h×nh khu vùc nµy trë nªn æn ®Þnhh¬n sÏ tiÕn hµnh ph¸t triÓn bu«n b¸n víi quy m« lín. Víi khu vùc Ch©u ¸ - th¸i b×nh d­¬ng, ngµy nay mäi ng­êi ®Òu thõa nhËn lµ khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, cã triÓn väng nhÊt, vµ còng lµ khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh nhÊt cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Mé thuËn lîi lín cho ViÖt nam lµ cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng nèi liÒn Nam vµ §«ng nam ¸ víi §«ng vµ B¾c ¸, v× vËy cã thÓ nãi t­¬ng lai cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam phô thuéc chñ yÕu vµo thÞ tr­êng khu vùc nµy. Ph­¬ng ch©m “®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng” kh«ng nªn hiÓu theo nghi· ph©n t¸n c¸c thÞ tr­êng bu«n b¸n ®Ó t¹o ra mét thÕ c©n ®èi nµo ®ã, bÊt chÊp hiÖu qu¶ mµ ph¶i lÊy hiÖu qu¶ lµm ®Çu. Trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, mét sè thÞ tr­êng träng ®iÓm cÇn chó ý khai th¸c lµ thÞ tr­êng c¸c n­íc ASEAN, NhËt B¶n, NICs vµ Trung quèc. Víi thÞ tr­êng c¸c n­íc ASEAN vµ thÞ tr­êng NhËt B¶n ®©y lµ nh÷ng b¹n hµng lín, truyÒn thèng víi ViÖt Nam. ViÖc gia nhËp lµm thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN vµ tham gia vµo ch­¬ng trÞnh CEPT nh»m tiÕn tíi khu vùc mËu dÞch tù do AFTA vµo n¨m 2006 lµm cho thÞ tr­êng nh÷ng n­íc nµy ngµy cµng trë nªn quan träng, tuy nhiªn chóng ta sÏ khai th¸c theo h­íng t¨ng tr­ëng bu«n b¸n chø kh«ng ph¶i lµ t¨ng tû träng. Cßn vÒ NhËt B¶n, víi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao vµ ®¹t ®Õn tr×nh ®é hiÖn ®¹i, thÞ tr­êng NhËt b¶n cÇn ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ nguyªn, nhiªn liÖu vµ c¸c hµng ho¸ tiªu dïng kh«ng ®ßi hái c«ng nghÖ tinh vi mµ ViÖt Nam cã thÓ ®¸p øng ®­î, vµ tiÕn tíi t¨ng tr­ëng quan hÖ th­¬ng m¹i jh¬n n÷a. Víi thÞ trêng c¸c n­íc NICs, hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam phï hîp víi nhu cÇu nhËp khÈu cho tiªu dïng hoÆc t¸i xuÊt khÈu cña hä, mÆt kh¸c viÖc c¸c n­íc NICs chuyÓn sang ph¸t triÓn c¸c ngµnh ®ßi hái vèn lín vµ c«ng nghÖ cao ®· t¹o ra nh÷ng kho¶ng trèng cho hµng ho¸ xuÊt khÈu `cña ViÖt Nam, kh«ng chØ trªn thÞ tr­êng c¸c c¸c n­íc ®ã mµ cßn th«ng qua ®ã ®Õn thÞ tr­êng mµ tr­íc ®ã c¸c n­íc nµy ®· h­íng tíi. Mét thÞ tr­êng trë nªn thËt sù s«i ®éng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ thÞ tr­êng Trung Quèc. §©y lµ mét thÞ tr­êng réng lín vµ khã kh¨n h¬n c¶ ®èi víi ViÖt Nam. HiÖn cän ®­êng ®Ó dÉn ®Õn thÞ tr­êng h¬n mét tû d©n bµy ®ang cßn lµ bµi to¸n cho hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam, nh­ng ch¾c ch¾n trong t­¬ng l¹i kh«ng xa, thÞ tr­êng Trung Quèc sÏ trë thµnh quan trän sè mét do nã võa cã thuËn lîi vÒ quy m«, vµ thuËn lîi vÒ ®Þa lý ®èi víi ViÖt Nam. Ph­¬ng h­íng cho thÞ tr­êng ViÖt Nam trong dµi h¹n lµ ph¶i v­¬n xa tãi thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, v× vËy nh÷ng thÞ tr­êng nh­ EU, B¾c Mü, SNG vµ §«ng ©u còng cÇn chó träng vµ chiÕm lÜnh ngay tõ b©y giê. Víi EU, ViÖt Nam tuy cã quan hÖ bu«n b¸n, trao ®æi kh¸ th©n thiÕt tõ l©u nh­ng søc khai th¸c ch­a cao; thÞ tr­êng B¨c Mü th× cßn míi mÎ, chñ yÕu ta míi quan hÖ víi Mü vµ Cana®a trong vµi n¨m trë l¹i ®©y; dung l­îng khai th¸c thÞ tr­êng c¸c n­íc §«ng au vµ SNG còng vÉn cßn rÊt khiªm tèn. Thêi gian tíi cÇn thiÕt ViÖt Nam ph¶i n©ng ®­îc tû träng cña c¸c thÞ tr­êng nµy, c¶ vÒ quy m« vµ tû phÇn trong c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu. 2-/ ChÝnh s¸ch s¶n phÈm. B¶ng 7. M­êi mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh trong 7 th¸ng ®Çu n¨m 1999 §¬n vÞ: triÖu USD STT MÆt hµng KNXK STT MÆt hµng KNXK 1 DÇu th« 8244 6 thuû s¶n 534 2 G¹o 2851 7 M¸y tÝnh + ®iÖn tö 313 3 Than 1880 8 Cµ phª 233.4 4 DÖt may 910 9 Cao su 115.2 5 GiÇy da 827 10 Thñ c«ng mü nghÖ 91.3 Nguån: Bé th­¬ng m¹i Qua sè liÖu míi nhÊt cña Bé th­¬ng m¹i vµ m­êi mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh trong 7 th¸ng ®Çu n¨m 1999, ta thÊy cßn trªn 60% KNXK vÉn lµ kho¸ng s¶n, n«ng , l©m thuû s¶n chÕ biÕn th«. Ph­¬ng h­íng cho c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu thêi gian tíi lµ ph¶i t¨ng tû träng hµng chÕ biÕn vµ cã hµm l­îng chÊt x¸m cao ®Ó phï hîp víi xu thÕ vµ kh«ng g©y bÊt lîi cho ViÖt Nam c¶ vÒ thÞ tr­êng lÉn gi¸ c¶. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn hµng xuÊt khÈu cho ®Õn n¨m 2010 sÏ lµ: 30-35% lµ s¶n phÈm th«, s¬ chÕ vµ 65-70% lµ hµng chÕ biÕn vµ chÊt x¸m cao, ®Æc biÖt lµ ®i vµo chÕ biÕn s©u. Tuy nhiªn, víi c¸c s¶n phÈm tho vµ s¬ chÕ trong ng¾n h¹n ( ®Õn n¨m 2005) vÉn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cÇn thiÕt vµ vÉn chiÕm tû träng cao, sau n¨m 2005 tû träng cña nã ®­îc gi¶m xuèng víi tèc ®é nhanh h¬n, c¬ cÊu nh÷ng mÆt hµng nµy dµnh cho xuÊt kgÈu tho sÏ ®­îc lùa chän khÜ vµ mét phÇn thÝch hîp sÏchuyÓn qua giai ®o¹n chÕ biÕn, kÓ c¶ lµ sÏ chÕ biÕn s©u ®Ó t¹o ra s¶n phÈm xuÊt khÈu cuèi cïng vµ tiÕn tíi mét tû träng hîp lý vµo n¨m 2010. Víi chiÕn l­îc h­íng ngo¹i ®­îc ­u tiªn trong thêi gian tíi, ngoµi mét c¬ cÊu s¶n phÈm hîp ;ý chóng ta còng cÇn x©y dùng mét c¬ cÊu mÆt hµng mòi nhän chñ chèt mµ nh÷ng mÆt hµng nµy sÏ dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn c¸c ngµnh cùc t¨ng tr­ëng. Theo xu h­íng ph¸t triÓn kh¸ch quan vµ thùc tr¹ng ViÖt Nam quy ®Þnh ccs ngµnh cùc t¨ng tr­ëng sÏ ph¶i lµ nh÷ng ngµnh mang dÊu hiÖu vÒ lîi thÕ, vÒ tÝnh h­íng ngo¹i cao vµ dÊu hiÖu vÒ sù ph¸t triÓn cña kho häc c«ng nghÖ. Sau n¨m 2000, c¸c ngµnh cùc t¨ng tr­ëng cña ViÖt Nam sÏ lµ: 1. Khai th¸c vµ chÕ biÕn thuû s¶n 2. Khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ 3. Ngµnh dÖt may 4. ChÕ biÕn, l¾p r¸p c¸c lo¹i linh kiÖn ®iÖn tö, m¸y mãc thiÕt bÞ. Vµ ®ång thêi còng sÏ lµ c¸c cùc h­íng ngo¹i, tøc lµ c¸c cùc t¨ng tr­ëng trªn c¬ së t¹o ra c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu chñ chèt. VÒ mÆt hµng nhËp khÈu, h­íng ­u tiªn vµ chó ý cña ViÖt Nam trong giai do¹n tíi vÉn lµ c¸c lo¹i t­ liÖu s¶n xuÊt, m¸y mäc thiÕt bÞ phôc vô cho qu¸ t×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕn tíi mét c«ng nghÖ phï hîp, hiÖn ®¹i. Tuy nhiªn chóng ta còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã b­íc ®i tuÇn tù ë tÊt c¶ c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc, tøc lµ ®i tõ c«ng gnhÖ thÊp ®Õn c«ng nghÖ cao, tõ c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng ®Õn c¸c c«ng nghÖ ®ßi hái cao vÒ vèn vµ kü thuËt, mµ víi mçi ngµnh, mçi lÜnh vùc, tuú vµo n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ hiÖn thêi vµ h­íng ph¸t triÓn mµ sÏ chän ra ®­îc laäi c«ng nghÖ chuyÓn giao cho phï hîp nhÊt. 3-/ ChÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu. ViÖc më cöa, tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®ang bïng næ vµ ph¸t triÓn theo xu h­íng thêi ®¹i ngµy nay, chóng ta thÊy c«ng cô thuÕ xuÊt nhËp khÈu Ýt nhiÒu ®· bÞ gi¶m ®i vÒ møc ®é còng nh­ ph¹m vi t¸c ®éng, tuy nhiªn nã vÉn lu«n gi÷ vai trß quan träng ®«id víi viÖc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt nhËp khÈu vµ kh«ng thÓ xem nhÑ. T×nh h×nh trong n­íc vµ quèc tÕ biÕn ®æi tõng ngµy, do vËy, chÝnh s¸ch thóe xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam còng ph¶i th­êng xuyªn ®­îc söa ®æ, bæ sung ®Ó phôc vô tèt h¬n n÷a cho c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu. HiÖn nay, viÖc thay ®æi hoµn chØnh hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu ë n­íc ta næi lªn hai yªu cÇu: Thø nhÊt, ViÖc gia nhËp ASEAN vµ tham gia ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ cã hiÖu lùc chung (CEPT) ®Æt ra yªu cÇu ®èi víi ViÖt Nam lµ ®Õn n¨m 2006, khi mµ thêi h¹n c¾t gi¶m hÕt, chóng ta ph¶i ®¶m b¶o ®óng lÞc tr×nh c¸c s¶n phÈm trong danh s¸ch c¾t gi¶m thuÕ quan, ®ång thêi kh«ng g©y ra c¬n sèc, sù x¸o trén cho thÞ tr­êng trong n­íc. Thø hai, víi mét nÒn s¶n xuÊt cßn nhiÒu yÕu kÐm, yªu cÇu h­íng néi cßn cÇn thiÕt ®Ó vùc s¶n xuÊt trong n­íc lªn th× thuÕ xuÊt nhËp khÈu còng ph¶i gãp phÇn kh«ng nhá trong vÊn ®Ò nµy, tøc vÉn ph¶i lµ mét c«ng cô b¶o hé thÝch ®¸ng ®èi víi s¶n xuÊt trong n­íc. Trªn c¬ së ®ã ta thÊy mét sè yªu cÇu ®Æt ra víi hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖnnay lµ: · §èi víi thuÕ xuÊt khÈu: Trong viÖc söa ®æi biÓu thuÕ xuÊt khÈu hiÖn hµnh cÇn thu hÑp diÖn c¸c mÆt hµng chÞu thuÕ. V× vËy, chØ nªn thu thuÕ nh÷ng mÆt hµng lµ nguyªn liÖu s¶n xuÊt trong n­íc, nh÷ng tµi nguyªn kho¸ng s¶n kh«ng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, nh÷ng s¶n phÈm cã thÞ tr­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Trong t­¬ng lai, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ph¸t triÓ cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam th× sè l­îng mÆt hµng ph¶i thu thuÕ xuÊt khÈu cßn tiÕp tôc gi¶m xuèng. · §èi víi thuÕ nhËp khÈu, yªu cÇu ®Æt ra lµ: - CÇn x©y dùng c¸c møc ®é b¶o hé klh¸c nhau cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt, nh»m b¶o vÖ, hç trî tèi ®a cho nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ xuÊt khÈu. - Gi¶m bít sè møc thuÕ nhËp khÈu vµ møc thuÕ cao nhÊt ®Ó phï hîp víi yªu cÇu héi nhËp. - BiÓu thuÕ vµ thuÕ xuÊt nhËp khÈu ph¶i phï häp víi c¸c quy ®Þnh quèc tÕ mµ n­íc ta ®· vµ sÏ cam kÕt thùc hiÖn. - CÇn x¸c ®Þnh râ møc thuÕ xuÊt nhËp khÈu t¹m thêi cho c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt. 4-/ ChÝnh s¸ch tû gi¸: Kinh tÕ häc vÜ m« ®· x¸c ®Þnh r»ng, tû gi¸ hèi ®o¸i lµ lo¹i gi¸ ®Çy nh¹y c¶m vµ uy lùc nhÊt trong chÝnh s¸ch h­íng vÒ xuÊt khÈu. Quan träng h¬n, khi mµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®­îc ®Ì cao vµ bïng næ nh­ n=hiÖn nay, chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu bÞ h¹n chÕ t¸c dông ®i rÊt nhiÒu th× chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i cµng lªn ng«i, tá ra h÷u hiÖu h¬n c¶ trong vÊn ®Ò b¶o hé s¶n xuÊt vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. Yªu cÇu ®Æt ra trong viÖc c¸c ®Þnh tû gi¸ lµ ph¶i lµm sao cho cã lîi cho xuÊt khÈu ®ång thêi bï ®¾p ®­îc nh÷ng ¶nh h­ëng bÊt lîi cña tiÕn tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i g©y ra. Trong bèi c¶nh ®ång tiÒn c¸c n­íc chung quanh cã xu h­íng gi¶m m¹nh vµ c¸c n­íc ®ã ®ang nç lùc kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ sau khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ b»ng viÖc cñng cè vµ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu.ViÖt Nam nÕu cø ®Ó ®ång tiÒn b¨ng cøng ch¾c ch¾n sÏ lµm gi¶m sót søc c¹nh trnh cña hµng ho¸ trong n­íc trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Gi¶m gi¸ ®ång tiÒn tÊt nhiªn sÏ g©y ra ¸p lùc l¹m ph¸t vµ t¨ng m¾c tr¶ nä vay n­íc ngoµi nh­ng ®iÒu nµy cã thÓ ng¨n chÆn ®­îc nÕu nhµ n­íc chñ ®éng ®Æt ra sù ph¸ gi¸ ®ã trong sù thµnh c«ng t¹o lËp m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh b»ng viÖc c¾t gi¶m béi chi ng©n s¸ch, kiÓm so¸t viÖc mua b¸n ngaäi tÖ víi môc ®Ých ®Çu c¬, ®iÒu chØnh c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n. B»ng chøng thùc tÕ chøng minh cho sù hîp lý cña viÖc gi¶m gi¸ ®ång néi tÖ lµ viÖc chÝnh phñ ViÖt Nam ®· gi¶m møc tû gi¸ trao ®æi gi÷a ®ång ViÖt Nam vµ ®ång ®« la Mü xuèng cßn kho¶ng 14.000VND=1USD trong thêi gian qua ®· kh«ng nh÷ng kh«ng g©y ra x¸o trén, bÊt l­äi cho thÞ tr­êng trong n­íc mµ cßn khuyÕn khÝch ®­îc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu. Thêi gian tíi khi xu thÕ h­íng ngo¹i c¸c ®­îc nhÊn m¹nh h¬n n÷a, tû gi¸ nµy cÇn ph¶i ®­îc tiÕp tôc ®iÒu chØnh gi¶m xuèng trong mét tû lÖ thÝch hîp theo tõng thêi kú cô thÓ . Nh­ vËy, trªn ®©y chóng ta ®· nghiªn cøu vµ lùa chän 4 chÝnh s¸ch c­ b¶n nhÊt cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch: chÝnh s¸ch thÞ tr­êng, chÝnh s¸ch s¶n phÈm, chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu, vµ chÝnh s¸ch tû gi¸. ViÖc thùc thi vµ kÕt hîp hµi hoµ c¸c chÝnh s¸ch nµy trong thùc tÕ ch¾c ch¾n sÏ n©ng cao ®­îc hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng n­íc ta thêi gian tíi ®©y. §Ó n©ng cao tÝnh s¸t thùc cho c¸c chÝnh s¸ch, môc cuèi cïng cña phÇn nµy sÏ ®i s©u vµo mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ ®èi víi c¸c s¶n phÈm xuÊt nhËp khÈu. III-/ Mét sè biÖn ph¸p cô thÓ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. 1-/ Gi¶i ph¸p cho s¶n phÈm xuÊt khÈu. Víi viÖc ®Ò ca¬u tiªn chiÕn l­îc h­íng vÒ xuÊt khÈu th× viÖc xem xÐt t×m ra nh÷ng yÕu kÐm vµ biÖn ph¸p th¸o gì cho c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Qua thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu hiÖn nay cña ViÖt Nam, chóng ta thÊy cßn nhiÒu vÊn ®Ò næi cém, cÇn ®­îc kh¾c phôc. Cã thÓ ®óc kÕt trªn nh÷ng mÆt sau: 1.1. YÕu kÐm trong c«ng nghÖ chÕ biÕn, c«ng nghÖ sau thu ho¹ch Víi nh÷ng yªu cÇu t¨ng l­în s¶n phÈm chÕ biÕn, ®Æc biÖt lµ chÕ biÕn s©u th× nh÷ng yÕu kÐm trong c«ng nghÖ chÕ biÕn, c«ng nghÖ sau thu ho¹ch cÇn ph¶i kh¾c phôc ngay. trong giai ®o¹n ®Çu CNH-H§H ®Êt n­íc, ph­¬ng ch©m hµng ®Çu cña ViÖt Nam lµ ph¸t triÓn m¹nh vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phôc vô trùc tiÕp cho n«ng nghiÖp, nh­ng trªn thùc tÕ, viÖc kÕt hîp hai lÜnh vùc nµy cßn tá ra láng lÎo. B»ng chøng lµ c«ng nghÖ sau thu ho¹ch cña ta cßn qu¸ thiÕu vµ yÕu, g©y bÊt lîi cho hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu. Còng lµ mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu, nh­ng do c«ng nghÖ xay x¸t cña ta l¹c hËu dÉn ®Õn g¹o bÞ g·y n¸t, ®é bãng kh«ng cao, gi¶m phÈm chÊt nªn gi¸ thµnh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam thÊp h¬n nhiÒu so víi Th¸i lan... Bªn c¹nh c«ng nghÖ sau thu ho¹ch, c«ng nghÖ chÕ biÕn vµi n¨m trë l¹i ®©y tuy ®· ®­îc t¨ng c­êng nh­ng vÉn cßn yÕu vµ ch­a ®ång bé. C«ng nghÖ chÕ biÕn míi chØ tËp chung vµo mét sè ngµnh, lÜnh vùc nhÊt ®Þnh víi tr×nh ®é trung b×nh vµ thÊp, nhiÒu ngµnh ®ßi hái c«ng nghÖ chÕ biÕn cao h¬n, nh­ dÇu khÝ ch¼ng h¹n th× ta ch­a ®¸p øng ®­îc. Trong khi ta xuÊt khÈu dÇu th« th× l¹i kh«ng cã c«ng nghÖ chÕ biÕn, tõ ®ã ph¶i nhËp x¨ng, dÇu tõ n­íc ngoµi víi gi¸ thµnh rÊt cao. VÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam lµ ph¶i t¨ng c­êng ®­îc c«ng nghÖ ë hai khÝa c¹nh nµy. §iÒu ®ã cã thÓ tiÕn hµnh song song b»ng hai c¸ch sau: - Thø nhÊt, víi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong n­íc, cÇn chó ý t¨ng c­êng h¬n n÷a ®Õn ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn, c«ng nghÖ sau thu ho¹ch ®Ó ®Èm b¶o tÝnh g¾n kÕt gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp - Thø hai, nÕu søc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong n­íc ch­a ®¸p øng ®ñ vµ hîp cho yªu cÇu nµy th× cÇn thiÕt ph¶i bæ sung b»ng c«ng nghÖ nhËp khÈu cña n­íc ngoµi qua viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. 1.2. Ch­a khai th¸c ®­îc c¸c thÞ tr­êng cÇn. Mét sè quan ®iÓm chØ ®¹o cña c¸c cÊp c¸c ngµnh hiÖn nay tËp chung vµo khÈu hiÖu: Ph¶i xuÊt vµo c¸c ngµnh ng­êi ta cÇn, kh«ng chØ xuÊt c¸i ta cã. Trªn thùc tÕ, xuÊt khÈu cña ta vÉn ch¹y theo h­íng “c¸i ta cã” chø ch­a thùc sù ®¸p øng ®­îc c¸i “ng­êi ta cÇn”. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, ®ßi hái cÇn cã tr×nh ®é nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn nhÊt ®inh, nh­ng ®¸ng tiÕc viÖc ®Çu t­ cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. Trong nh÷ng n¨m tíi, viÖc ®Çu t­ thÝch ®¸ng cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn lµ rÊt cÇn thiÕt. Kh«ng ph¶i ta cã g¹o lµ xuÊt khÈu g¹o, mµ ph¶i xem thÞ tr­êng thÕ giíi cÇn g¹o g×, p¬hÈm chÊt ra sao mµ h­íng thay ®æi gièng lóa phôc vô xuÊt khÈu ®¹t chÊt l­îng cao, hay nh­ cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång g× vµ c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ra sao ®Ó t¹o ra ®­îc ®óng s¶n phÈm xuÊt khÈu nh­ thÞ tr­êng thÕ gií mong muèn. 1.3. Sù lÖ thuéc t­¬ng ®èi voµ thÞ tr­êng trung gian. NhiÒu doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®Òu thõa nhËn trong giai ®o¹n hiÖn nay cßn ph¶i lÖ thuéc t­¬ng ®èi vµo nh÷ng thÞ tr­êng trung gian nghÜa lµ kh«ng cã nh÷ng thÞ tr­êng trung gian nµy, s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khã cã thÓ ®Õn ®­îc thÞ tr­êng thø ba vµ ®­îc thÞ tr­êng nµy chÊp nhËn. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ do s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ta ch­a t¹o ®­îc uy tÝn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ cßn thiÕu c¸c kªnh ph©n phèi vµ tiªu thô. NÕu kh«ng cã mét hÖ thèng kªnh ph©n phèi vµ tiªu thô trùc tiÕp ®Õn ng­êi tiªu dïng th× ®Õn bao giê kh¸ch hµng quèc tÕ míi biÕt ®­îc vÒ s¶n phÈm “made in ViÖt Nam “ bao gi¬ s¶n phÈm cña ta míi t¹o ®­îc lßng tin víi kh¸ch hµng ®Ó hä chÊp nhËn. VËy, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i tiÕp cËn trùc tiÕp ®­îc víi kh¸ch hµng qua c¸c kªnh ph©n phèi vµ tiªu thô. §©y chÝnh lµ g¹ch nèi quan träng gi÷a nhµ s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. VÊn ®Ò ®Æt ra víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ víi mçi mÆt hµng cô thÓ vµ thÞ tr­êng cô thÓ vµ tÝnh chÊt c«ng viÖc cô thÓ mµ cÇn ph¶i ®Þnh h­íng cho m×nh ®i vµo lo¹i kªnh ph©n phèi nµo? Víi chñng lo¹i hµng ho¸ cao cÊp, trung b×nh hay ®¹i chóng? vµ b»ng con ®­íng tham gia vµo c¸c tæ chøc, hiÖp héi chuyªn ngµnh, hay liªn kÕt víi c¸c nhµ s¶n xuÊt t¹i chç, hoÆc ph¶i tÝnh ®Õn viÖc liªn doanh h×nh thµnh nh÷ng c«ng ty b¸n lÎ cña ViÖt Nam ®ãng vai trß cÇu nèi cho hµng ViÖt Nam chen ch©n vµo thÞ tr­êng cña hµng nµy. 1.4. CÇn khai th¸c tèi ®a c¬ héi, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm xuÊt khÈu. Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, chóng ta ®· kh«ng khai th¸c hÕt gi¸ trÞ cña s¶n phÈm xuÊt khÈu nh­: yÕu kÐm trong kh©u chÕ biÕn dÉn ®Õn ph¶i suÊt c¸c s¶n phÈm s¬ chÕ víi hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp; ch­a th©n nhËp vµo ®­îc c¸c thÞ tr­êng cuèi cïng nªn ph¶i chia sÎ gi¸ trÞ víi n­íc nhËp khÈu trung gian. Kh«ng chØ cã vËy, nhiÒu c¬ héi cho s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam giµnh phÇn th¾ng nh­ng chóng ta vÉn ch­a khai th¸c ®­îc tè, vËn dông ®­îc tèi ®a. Cã thÓ nªu mét sè vÝ dô nh­: - Víi ngµnh dÖt may, vÊn ®Ò ®¸p øng tiªu chuÈn xuÊt xø ®Ó ®­îc h­ëng ­u ®·i thuÕ quan cña n­íc nhËp khÈu (GSP) lµ hÕt søc hÊp d©n. VÝ dô nh­ t¹i NhËt b¶n, møc ­u ®·i nµy cho s¶n phÈm dÖtmay th­êng b»ng 50% m¾c thuÕ chung; t¹i EU, chªnh lÖch nµy tõ 7 ®Õn 12%; hay t¹i Mü, c¸c s¶n phÈm dÖt may h­ëng ­u ®·i GSP kh«ng nhiÒu, nh­ng khi ®· ®­îc th× cã thÓ miÔn thuÕ... Nh­ng trªn thùc tÕ, chóng ta ch­a ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn xuÊt sø ®Ó tËn dông ®­îc c¬ héi h­ëng GSP nµy. Do vËy, cÇn ph¶i lµm g× ®Ó ®­îc h­ëng ­u ®·i GSP cho s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc th¸o gì. - Hay nh­ t¹i thÞ tr­êng Mü, còng lµ hµng may mÆc nhËp khÈo, nh­ng hµng cña ta ph¶i chÞu thuÕ nhËp khÈu tõ 40-90% ( gi¸ nhËp ), trong khi hµng may mÆc cña nhiÒu n­íc kh¸c chØ ph¶i chÞu møc thuÕ 25%. §ã chÝnh lµ sù ph©n biÖt ®èi xö. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ do chóng ta ch­a thùc sù t¹o ra ®­îc mèi quan hÖ tè víi b¹n hµng, tõ ®ã dÉn ®Õn sù ph©n biÖt ®èi xö bÊt lîi cho ta, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam. Tãm l¹i ph¶i t×m ®­îc ch×a kho¸ th¸o gì c¸c vÊn ®Ò trªn ®ã lµ c¬ héi nÕu ta biÕt n¾m b¾t vµ ng­îc l¹i nã còng sÏ lµ ®e do¹ nÕu kh«ng khai th¸c ®­îc. 1.5. CÇn cã sù g¾n kÕt h¬n n÷a gi÷a nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. Cã mét nguyªn nh©n kh«ng kÐm phÇn quan träng khiÕn cho c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu cña ta hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm lµ sù g¾n kÕt gi÷a nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp trong n­íc cßn láng lÎo, thiÕu chÆt chÏ. Chóng ta thÊy cÇn thiÕt ph¶i t¹o lËp ®­îc mèi liªn hÖ nµy tèt h¬n trªn c¬ së nhµ n­íc trî gióp, t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy søc c¹nh tranh, ng­îc l¹i, c¸c doanh nghiÖp nÕu lµm tèt sÏ t¸c ®éng trë l¹i gióp nhµ n­íc æn ®Þnh m«i tr­êng kinh doanh vµ thµnh c«ng trong vÊn ®Ò qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. Víi h­íng lµm nh­ trªn, thêi gian tíi chÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn b¾t tay vµo lµm tèt nh÷ng mÆt sau: - N©ng cao chÊt l­îng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm xuÊt khÈu: §Ó më réng thÞ tr­êng, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu th× ®©y lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu nh»m t¨ng tÝnh c¹nh tr¹nh cho s¶n phÈm ViÖt Nam. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, cÇn thiÕt ph¶i t¨ng c­êng h¬n n÷a nÕu cho ®Çu t­ chiÒu s©u, tiÕp cËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cñng cè kh©u qu¶n lý, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, thùc hµnh tiÕt kiÖm vµ gi÷ ch÷ “tÝn” víi kh¸ch hµng. §Æc biÖ, cÇn sím ¸p dôngc¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt l­îng, n¨ng suÊt theo tiªu chuÈn quèc tÕ ISO. - Cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu: §©y lµ ®iÓm yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn chËm ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam. “®ãi” th«ng tin vÒ thÞ tr­ßng ngoµi n­íc g©y rÊt nhiÒu trë ng¹i cho h­íng ®i cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhµ n­íc cÇn cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vÌ thÞ tr­êng thÕ giíi cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, tr­íc m¾t lµ 68 thÞ tr­êng cã quan hÖ ­u ®·i th­ong m¹i víi ViÖt Nam b»ng nhiÒu c¸ch: th«ng tin ®¹i chóng, tËp san, nãi chuyÖn chuyªn ®Ò... - Gi¶m c­íc, gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn sö dông réng r·i m¹ng internet ®Ó truy cËp th«ng tin, giao dÞch víi kh¸ch hµng, më trang Web ®Ó giíi thiÖu vÒ m×nh. - Dïng mäi biÖn ph¸p gióp doanh nghiÖp hiÓu ®­îc thÞ tr­êng n­íc ngoµi ®Ó hä cã thÓ b¸n nh÷ng g× mµ kh¸ch hµng cÇn chø kh«ng ph¶i nh÷ng g× hä cã. - §µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i ®éi ngò c¸n bé doanh nh©n ViÖt Nam víi nghiÖp vô giái, ngo¹i ng÷ th«ng th¹o, cã b¶n lÜnh, giµu nghÞ lùc, tÝnh tiÕn thñ, s½n sµng ®­¬ng ®Çu víi mäi khã kh¨n. - §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i, cÇn thµnh lËp c¬ quan xóc tiÕn th­¬ng m¹i quèc gia, cã chi nh¸nh ë c¸c trung t©m th­ong m¹i lín cña ®Êt n­íc ®Ó qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh cho ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. 2-/ Gi¶i ph¸p cho s¶n phÈm nhËp khÈu. Song song víi c«ng t¸c k, chóng ta còng kh«ng thÓ xem nhÑ c¸c ho¹t ®éng nhËp khÈu. Qua con ®­êng nhËp khÈu, chóng ta cã thÓ bæ sung nh÷ng g× cßn thiÕu vµ yÕu cho s¶n xuÊt trong n­íc. HiÖn nay, vÊn ®Ò nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam vÉn cßn mét sè yÕu kÐm cÇn th¸o gì ngay, ®ã lµ: 2.1. Cßn nhËp khÈu c«ng nghÖ l¹c hËu kh«ng phï hîp. Th«ng qua c«ng t¸c nhËp khÈu, vai trß quan träng nhÊt cña nã lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ cho ViÖt Nam tõ n­íc cã tr×nh ®é khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Qua viÖc chuyÓn giao nµy, chóng ta cã thÓ bæ sung hoµn thiÖn hÖ thèng m¸y mãc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ cßn l¹c h¹u. §ã lµ lîi thÕ cña n­íc ®i sau. ChÝnh v× vËy mµ chÝnh phñ ViÖt Nam ®· rÊt coi gträng, ­u tiªn vµ khuyÕn khÝch cho viÖc nhËp khÈu t­ liÖu s¶n xuÊt, m¸y mäc thiÕt bÞ. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng nµy thùc tÕ vÉn cßn nhiÒu v­íng m¾c. V× môc tiªu thu lîi, nhiÒu c«ng nghÖ ®· ®­îc nhËp vÒ kh«ng b¶o ®¶m tiªu chuÈn kü thuËt, qu¸ l¹c hËu hay lµ c«ng nghÖ cò trong t­¬ng lai. C¸i khã lµ ta cßn thiÕu kü thuËt viªn giái nªn nhiÒu khi m¸y mãc ph¶i qua thêi gian sö dông míi ph¸t hiÖn ®­îc. ViÖc nhËp khÈu m¸y mäc, t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ®ßi hái lµ ph¶i ®¹t ®Õn tr×nh ®é kü thuËt tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, nh­ng nhÊt thiÕt lµ ph¶i ®¶m b¶o phï häp víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña ViÖt Nam vµ h­íng ®­îc vµo c«ng nghÖ nguån. Thêi gian tíi, c«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng nhËp khÈu cÇn chó träng h¬n n÷a tíi kh©u nµy, tr¸nh v× t­ lîi mµ nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng phï hîp, ®em l¹i nh÷ng hËu qu¶, tæn thÊt khã cã thÓ l­êng hÕt ®­îc, ®Æc biÖt lµ cÇn ®µo t¹o ®­îc mét ®éi ngò kü thuËt viªn giái, tr×nh ®é cao, ®ñ kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®­îc víi khoa häc-c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. 2.2. HiÖn t­îng hµng nhËp lËu, trèn thuÕ vÉn cßn phæ biÕn. Mét vÊn ®Ò nhøc nhèi víi c«ng t¸c nhËp khÈu cña ta hiÖn nay lµ hiÖn t­îng nhËp lËu, trèn thuÕ. Vµi n¨m trë l¹i ®©y, ngoµi viÖc trèn thuÕ hµng nhËp khÈu g©y ra thÊt thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c lo¹i hµng nhËp lËu b»ng nhiÒu con ®­êng, nhiÒu biÖn ph¸p c¸ch thøc kh¸c nhau ®· trµn vµo ViÖt Nam g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«ng nhá cho nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sãng giã cho c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n­íc. Th­êng hµng nhËp lËu lµ nh÷ng mÆt hµng quèc cÊm, hµng kh«ng khuyÕn khÝch nhËp khÈu vµ bÞ ®¸nh thuÕ rÊt cao. Nh­ng thÞ tr­êng cµng khan hiÕm th× l¹i cµng hÊp dÉn cho bän t­ th­¬ng t­ lîi. NÕu cø tiÕp tôc ®Ó cho lo¹i hµng nµy trµn vµo trong n­íc sÏ g©y ra nh÷ng ®¶o lén cho thÞ tr­êng, bãp chÕt c¸c nhµ x¶n xuÊt trong n­íc vµ nhiÒu hËu qu¶ xÊu kh¸c. Thêi gian tíi, ®Ó qu¶n lý chÆt nhËp khÈu trªn tuyÕn nµy, chóng ta cÇn lµm tèt c¸c mÆt sau: - Qu¶n lý, gi¸m s¸t chÆt c¸c con ®­êng, ®Çu mèi mµ hµng nhËp lËu cã thÓ ®i qua. - Kiªn quyÕt ph¹t nÆng nh÷ng kÎ vi ph¹m - Sö dông c¸c biÖn ph¸p hç trî kh¸c nh­ d¸n tem, th«ng b¸o réng rÉi cho ng­êi tiªu dïng... Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ ®­a ra nh»m th¸o gì nh÷ng yÕu kÐm trong c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu cña ta hiÖn nay. Lµm ®­îc tèt nh÷ng ®iÒu nµy sÏ gãp phÇn hç trî ®Ó cã thÓ thùc thi ®­îc ®óng vµ tèt c¸c chÝnh s¸ch ®· nªu ra. KÕt luËn Nh­ vËy xuyªn suèt bµi viÕt nµy, chóng ta ®· ®i nghiªn cøu kh¸ chi tiÕt, ®Çy ®ñ c¸c vÊn ®Ò tõ c¬ së lý luËn cña viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng, c¸c chiÕn l­îc ®óc rót ra tõ kinh nghiÖm cña c¸c n­íc, thùc tr¹ng th¨ng tÇm cña ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, vµ ®Æc biÖt lµ ®­a ®­îc ra nh÷ng chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p cô thÓ víi môc ®Ých n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng n­íc ta trong thêi gian tíi. Tuy nhiªn do nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, bµi viÕt kh«ng thÓ ®­a ra hÕt mäi vÊn ®Ò, nh­ng mong r»ng víi nh÷ng ®ãng gãp nhá bÐ qua c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®· nªu sÏ gãp Ých phÇn nµo cho h­íng ®i cña ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n tíi ®©y. Theo tin míi nhÊt tõ Tæng côc thèng kª, dù kiÕn n¨m 1999 nµy tæng KNXNK sÏ ®¹t con sè 22,7 tû USD, tèc ®é t¨ng tr­ëng KNXNK lµ 20%, trong ®ã nhËp khÈu siªu chØ kho¶ng 200USD con sè thÊp nhÊt tõ tr­íc tíi nay. §©y lµ mét tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam ®Ó v÷ng b­íc vµo mét thiªn niªn kû míi.