Đề tài Lý luận về giai đoạn thực hiện kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán báo cáo tài chính

víi môc ®Ých thu thËp c¸c b»ng chøng b¶o ®¶m sù tin cËy cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Cô thÓ tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu c«ng viÖc ®­îc hiÓu lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c thñ tôc kÕ to¸n hay thñ tôc qu¶n lý cã liªn quan ®Õn ®èi t­îng kiÓm to¸n. §èi t­îng kiÓm to¸n cã thÓ dùa trªn c¸c dÊu vÕt (nh­ ch÷ ký trªn c¸c chøng tõ) hoÆc kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt cô thÓ (nh­ ph©n c«ng, ph©n nhiÖm). Trong quan hÖ ®ã tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®­îc thùc hiÖn trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau: cã dÊu vÕt vµ kh«ng cã dÊu vÕt.Trong tr­êng hîp cã dÊu vÕt c¸c kiÓm to¸n viªn cÇn ®èi chiÕu víi c¸c ch÷ ký trªn c¸c chøng tõ vµ xem sÐt tr¸ch nhiÖm t­¬ng x­íng cña tõng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm. Trong tr­êng hîp kh«ng cã dÊu vÕt, c¸c kiÓm to¸n viÒn cÇn pháng vÊn c¸c nh©n viªn cã liªn quan vµ quan s¸t c¸c ho¹t ®éng thùc tÕ cu¶ hä. Nh­ vËy, tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu ®­îc thùc hiÖn nh»m kh¼ng ®Þnh sù tu©n thñ c¸c qui ®Þnh ®­îc thiÕt kÕ nh»m kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng hµng ngµy cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n h­íng tíi tÝnh hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶. Qua ®ã ®¸nh gi¸ møc ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin thu thËp ®­îc. Giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. §ã lµ giai ®o¹n cung cÊp nhiÒu nhÊt c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n cã ®é tiªn cËy cao trong hÖ thèng c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®­îc l­u tr÷ trong hå s¬ kiÓm to¸n. §ång thêi ®©y còng lµ giai ®o¹n chiÕm rÊt nhiÒu chi phÝ trong cuéc kiÓm to¸n. II.Giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹c kiÓm to¸n trong qui tr×nh kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh Thñ tôc kiÓm to¸n lµ hÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®­îc thùc hiÖn theo mét qui tr×nh nhÊt ®Þnh. Còng nh­ c¸c ngµnh khoa häc kh¸c, kiÓm to¸n cã ph­¬ng ph¸p chung nh­: c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn vµ ph­¬ng ph¸p kü thuËt ®Ó h×nh thµnh ph­¬ng ph¸p x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn cña m×nh phï hîp víi ®èi t­îng kiÓm to¸n cô thÓ. MÆc dï, thùc tiÔn ch­a nhiÒu nh­ng kinh nghiÖm ®­îc tÝch luü ®ñ ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp trong kiÓm to¸n. Do ®ã, ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n chung cÇn ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ trªn c¶ mÆt lý luËn vµ kü thuËt. C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n lµ phÐp biÖn chøng duy vËt duy vËt. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ lý luËn khoa häc nghiªn cøu qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ng­êi còng nh­ mèi quan hÖ cña c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong thÕ giíi vËt chÊt. Néi dung chñ yÕu cña lý luËn nµy lµ quan niÖm c¸c sù vËt hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸ch quan lu«n lu«n vËn ®éng trong mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Trong ®ã, tr¹ng th¸i vËn ®éng lµ chñ yÕu cßn tr¹ng th¸i tÜnh chØ lµ t¹m thêi. Theo lý luËn nµy, c¸c mÆt trong b¶n th©n c¸c sù vËt, hiÖn t­îng lu«n m©u thuÉn vµ ®Êu tranh lÉn nhau, tr¹ng th¸i c©n ®èi chØ t¹m thêi ®Ó t¹o ra sù m©u thuÉn míi ë tr¹ng th¸i míi cña sù vËt, hiÖn t­îng. C¸c sù vËt, hiÖn t­îng lu«n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng t¹o nªn ®a d¹ng gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t­îng. Tuy nhiªn, c¸i riªng Êy lu«n tån t¹i trong c¸i chung. C¬ së ph­ong ph¸p kü thuËt cña kiÓm to¸n tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn ph­¬ng ph¸p to¸n häc. Do c¸c ®èi t­îng kiÓm to¸n lµ c¸c th«ng tin ®­îc qui ®æi sang ®¬n vÞ tiÒn tÖ. Nªn ph­¬ng ph¸p to¸n häc lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông phæ biÕn trong kiÓm to¸n. Ngoµi ra, ®èi t­îng kiÓm to¸n tµi chÝnh lµ B¶ng khai tµi chÝnh ®­îc lËp nªn tõ c¸c c©n ®èi kÕ to¸n. Do ®ã, kiÓm to¸n kh«ng chØ sö dông ph­¬ng ph¸p to¸n häc mµ cßn sö dông kÕt hîp ph­¬ng ph¸p to¸n häc vµ ph­¬ng ph¸p chøng tõ ®Ó thu thËp nh÷ng b»ng chøng tin cËy minh chøng cho ý kiÕn cña m×nh. §ång thêi, kiÓm to¸n sö dông ph­¬ng ph¸p ngoµi chøng tõ ®Ó thu thËp nh÷ng b»ng chøng vÒ kh¸ch hµng mµ B¶ng khai tµi chÝnh kh«ng ph¶n ¸nh hÕt. 1.Thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓn to¸n: T×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t lµ phÇn viÖc quan träng mµ kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn trong mét cuéc kiÓm to¸n. VÊn ®Ò nµy ®­îc chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400, ®¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé:”kiÓm to¸n ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶” Thö nghiÖm kiÓm so¸t bao gåm c¸c tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i c«ng viÖc vµ c¸c tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu. Møc ®é thùc hiÖn c¸c tr¾c nghiÖm nµy tuú thuéc vµo møc ®é ®¸nh gi¸ ban ®Çu cña c¸c kiÓm to¸n viªn ®èi víi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Qui tr×nh thu thËp b»ng chøng qua thö nghiÖm kiÓm so¸t (thñ tôc kiÓm so¸t) ®­îc thùc hiÖn theo c¸c b­íc sau: B­íc mét, t×m hiÓu vµ mé t¶ chi tiÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. §©y lµ b­íc ®Çu trong qui tr×nh thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n qua viÖc t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. ViÖc t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ nh»m môc ®Ých: +)Thu thËp c¸c th«ng tin vÒ tÝnh trung thùc cña ban gi¸m ®æc trong viÖc lËp vµ tr×nh bµy c¸c sæ s¸ch kÕ to¸n nh»m tho¶ m·n c¸c b»ng chøng thu thËp ®­îc cã thÓ minh chøng cho c¸c ý kiÕn ®· nªu ra trong b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ sè liÖu trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. +)NhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c sai ph¹m tiÒm tµng (lµ c¸c sai ph¹m thuéc b¶n th©n c¸c nghiÖp vô kinh tÕ cô thÓ kh«ng kÓ ®Õn sù cã m¹t cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi cña kh¸ch hµng). +)§¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ møc rñi ro kiÓm so¸t (lµ rñi ro do hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®în vÞ kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa vµ söa ch÷a kÞp thêi c¸c sai ph¹m s¶y ra th­êng ngµy t¹i ®¬n vÞ ®uîc kiÓm to¸n). Theo ®ã ¶nh h­ëng ®Õn rñi ro ph¸t hiÖn (rñi ro do c¸c kiÓm to¸n viªn kh«ng ph¸t hiÖn hÕt c¸c sai ph¹m ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh). Tõ ®ã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sè l­îng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp. +)Cã kÕ ho¹ch thiÕt kÕ c¸c cuéc kh¶o s¸t thÝch hîp. Trong giai ®o¹n nµy kiÓm to¸n viªn t×m hiÓu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng trªn hai mÆt chñ yÕu: thø nhÊt lµ tÝnh thiÕt kÕ cña kiÓm so¸t néi bé bao gåm thiÕt kÕ vÒ c¸c chÝnh s¸ch vµ thiÕt kÕ vÒ bé m¸y kiÓm so¸t cã phï hîp víi ®Æc ®iÓm t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng; thø hai lµ tÝnh ho¹t ®éng liªn tôc vµ cã hiÖu lùc cña kiÓm so¸t néi bé cã ph¸t hiÖn ng¨n ngïa vµ söa ch÷a kÞp thêi c¸c ph¹m trong qu¸ tr×nh kinh doanh hµng ngµy cña ®¬n vÞ. T×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, trong ®ã kiÓm to¸n viªn ph¶i t×m hiÓu vÒ thiÕt kÕ vµ vËn hµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng theo tõng yÕu tè cÊu thµnh ®Ó ®¹t c¸c môc tiªu trªn. C«ng t¸c t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng th­êng ®­îc tiÕn hµnh theo c¸c kho¶n môc hoÆc theo c¸c chu tr×nh (theo tõng tµi kho¶n, tõng bé phËn trªn b¸o c¸o tµi chÝnh hoÆc theo c¸c chu tr×nh nh­ chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn...). ThÓ thøc ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng: +)NÕu lµ kh¸ch hµng l©u n¨m cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n, viÖc t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã thÓ dùa vµo nh÷ng kinh nghiÖm tr­íc ®©y cña kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng. Th«ng th­êng c¸c cuéc kiÓm to¸n hµng n¨m cña c«ng ty kiÓm to¸n lµ ë c¸c kh¸ch hµng truyÒn thèng cña ®¬n vÞ . Do ®ã, tr­íc khi b¾t ®Çu cuéc kiÓm to¸n hµng n¨m c¸c nh©n viªn kiÓm to¸n ®· cã khèi l­îng lín c¸c th«ng tin vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t né bé cña kh¸ch hµng. Tuy nhiªn, c¸c kiÓm to¸n viªn vÉn ph¶i t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ l¹i hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó cËp nhËt c¸c söa ®æi th­êng xuyªn cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. +)ThÈm vÊn c¸c nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng. C«ng viÖc nµy gióp cho kiÓm toµn viªn thu thËp ®­îc sù hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng (nÕu ®ã lµ kh¸ch hµng míi). Trong tr­êng hîp kh¸ch hµng lµ truyÒn thèng cña c«ng ty kiÓm to¸n th× c«ng viÖc nµy gióp cho c¸c kiÓm to¸n viªn cËp nhËt c¸c th«ng tin thay ®æi trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. +)Xem xÐt sæ tay vÒ c¸c thñ tôc vµ chÕ ®é cña c«ng ty kh¸ch hµng: c«ng viÖc nµy gióp cho kiÓm to¸n viªn cã thÓ hiÓu râ c¸c thñ tôc vµ chÕ ®é liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. Tõ ®ã, cã nhËn xÐt ban ®Çu vÒ tÝnh thiÕt kÕ cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. +)KiÓm tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt: c«ng viÖc nµy gióp cho kiÓm to¸n viªn thÊy®­îc c¸c thñ tôc ®· thiÕt kÕ ®­îc vËn hµnh vµ vËn hµnh nh­ thÕ nµo. Tõ ®ã cã nhËn xÐt ban ®Çu vÒ tÝnh ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. +)Quan s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸ch hµng: C«ng viÖc nµy cñng cè thªm sù hiÓu biÕt vµ kiÕn thøc vÒ thùc tÕ sö sông c¸c thñ tôc vµ chÝnh s¸ch kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng. Sau khi cã ®­îc sù hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th«ng qua c¸c thÓ thøc trªn. C¸c kiÓm to¸n viªn m« t¶ chi tiÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé b»ng sù kÕt hîp 3 ph­¬ng ph¸p : *B¶ng hÖ thèng c©u hái: b¶ng nµy do c¸c kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n thiÕt kÕ s½n bao gåm hÖ thèng c¸c c©u hái vÒ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. C¸c c©u hái thiÕt kÕ d­íi d¹ng c©u tr¶ lêi cã hoÆc kh«ng vµ c¸c c©u tr¶ lêi kh«ng cho thÊy nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. *B¶ng t­êng thuËt: §©y lµ h×nh thøc kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n m« t¶ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé b»ng v¨n b¶n v¨n xu«i. *L­u ®å: kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n sö dông c¸c l­u ®å ngang vµ c¸c l­u ®å däc ®Ó m« t¶ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng. Trong thùc tÕ ®Ó cã c¸i nh×n tæng quan vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé c¸c kiÓm to¸n viªn th­êng sö dông phèi hîp c¶ 3 ph­¬ng ph¸p trªn. Tuy nhiªn, møc ®é sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nµy l¹i phô thuéc vµo chi phÝ kiÓm vµ kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp cña c¸c kiÓm to¸n viªn. B­íc thø hai, ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t vµ lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cho tõng kho¶n môc. *§¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t: lµ viÖc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa vµ söa ch÷a kÞp thêi c¸c sai ph¹m träng yÕu ¶nh h­ëng ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña kh¸ch hµng. ChuÈn mùc sè 400: ®¸nh gi¸ rñi ro v µ kiÕm so¸t néi bé “sau khi t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ hÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ban ®Çu rñi ro kiÓm so¸t theo c¸c c¬ së dÉn liÖu cho sè d­ cña mçi tµi kho¶n träng yÕu ” Nh­ vËy, sau khi ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t cho tõng kho¶n môc chi tiÕt. NÕu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng ho¹t ®éng cã hiÖu lùc th× rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp vµ ng­îc l¹i. C«ng viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn cho tõng nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu theo thø tù c¸c b­íc sau: +)NhËn diÖn môc tiªu kiÓm so¸t mµ theo ®ã qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ vËn vËn dông. B­íc nµy c¸c kiÓm to¸n viªn nhËn biÕt c¸c môc tiªu kiÓm so¸t cô thÓ ®èi víi tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu cña c«ng ty kh¸ch hµng mµ theo ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t cho tõng kho¶n môc. +)NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®èi víi tõng kho¶n môc chñ yÕu: ®Ó b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n kiÓm to¸n viªn kh«ng cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt mäi qu¸ tr×nh kiÓm so¸t mµ chØ xem xÐt c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t cã ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn viÖc tho¶ m¶n c¸c môc tiªu kiÓm so¸t. +)NhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng kiÕm so¸t néi bé: nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc hiÓu lµ kh«ng thiÕt kÕ c¸c thñ tôc cÇn thiÕt hoÆc kh«ng ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa, söa ch÷a c¸c sai ph¹m ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. +)§¸nh gi¸ ban ®Çu rñi ro kiÓm so¸t: sau khi ®· nhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ c¸c nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ban ®Çu møc ®é rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi tõng môc tiªu kiÓm so¸t cña tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ cô thÓ. KiÓm to¸n viªn cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro kiÓm so¸t theo ph­¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh (cao, trung b×nh, thÊp) hoÆc theo tû lÖ %. KiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro kiÓm so¸t lµ cao khi: -HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ¸p dông c¸c thñ tôc c¸c chÝnh s¸ch ®· ®­îc thiÕt kÕ. -HoÆc hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé cã ¸p dông c¸c thñ tôc vµ c¸c chÝnh s¸ch kiÓm so¸t nh­ng kh«ng ®ñ dÉn ®Õn kh«ng ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu kiÓm so¸t chñ yÕu. Tuy nhiªn ®©y míi chØ lµ møc rñi ro kiÓm so¸t (CR) ban ®Çu vµ sÏ ®­îc ®iÒu chØnh l¹i sau khi thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Mèi quan hÖ gi÷a viÖc ®¸nh gi¸ møc rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu vµ viÖc x¸c ®Þnh c¸c thö nghiÖm ¸p dông: viÖc ®¸nh gi¸ ban ®Çu møc rñi ro kiÓm so¸t cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh c¸c thö nghiÖm ®­îc ¸p dông. NÕu nh­ møc ®¸nh rñi ro kiÓm so¸t lµ tèi ®a th× kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ dùa vµo ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÕm so¸t néi bé ®Ó gi¶m bít c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n. Tr¸i l¹i cÇn ph¶i t¨ng c­êng c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®Ó thu thËp ®Çy ®ñ b»ng chøng kiÓm to¸n. Trong tr­êng hîp nµy c¸c kiÓm to¸n viªn kh«ng ph¶i thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t. Thö nghiÖm kiÓm so¸t còng kh«ng ®­îc thùc hiÖn nÕu kiÓm to¸n viªn cho r»ng viÖc thùc hiÖn nã kh«ng hiÖu qu¶ b»ng trùc tiÕp thùc hiÖn ngay c¸c thö nghiÖp c¬ b¶n. §¸nh gi¸ møc rñi ro kiÓm so¸t lµ tèi ®a khi: hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng kh«ng ®ñ c¸c thñ tôc, chÝnh s¸ch cÇn thiÕt hoÆc viÖc vËn dông c¸c thñ tôc kh«ng hiÖu qu¶ trong viÖc ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa, vµ söa ch÷a c¸c sai ph¹m ¶nh h­ëng träng yÕu tíi B¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn ®­îc ®¸nh gi¸ møc rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n møc tèi ®a khi: KiÓm to¸n viªn thÊy r»ng c¸c thñ tôc kiÓm so¸t cña kh¸ch hµng liªn quan ®Õn c¬ së dÉn liÖu cã thÓ ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa c¸c gian lËn vµ sai sãt ¶nh h­ëng träng yÕu tíi B¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Trong tr­êng hîp nµy kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i nhËn ®Þnh ban ®Çu vÓ møc rñi ro kiÓm so¸t mµ kiÓm to¸n viªn ®· nªu ra tr­íc ®ã. B­íc thø ba, thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t. Môc ®Ých cña viÖc thùc hiÖn thñ tôc tu©n thñ lµ thu thËp c¸c b»ng chøng vÒ sù thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t vµ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng ®Ó nhËn ®Þnh l¹i møc rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu. Tõ ®ã thiÕt kÕ c¸c thñ tôc c¬ b¶n trong mèi quan hÖ víi tÝnh hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500: B»ng chøng kiÓm to¸n, qui ®Þnh c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt sù ®Çy ®ñ vµ tÝnh thÝch hîp cña c¸c b»ng chøng lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ møc rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu. KiÓm to¸n viªn thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n tõ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vÒ c¸c ph­¬ng diÖn sau: #TÝnh thiÕt kÕ: kiÓm to¸n viªn thu thËp c¸c b»ng chøng ®Ó kh¼ng ®Þnh hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã ®­îc thiÕt kÕ sao cho cã thÓ ph¸t hiÖn, ng¨n ngõa vµ söa ch÷a c¸c sãt träng yÕu. #TÝnh hiÖu lùc: kiÓm to¸n viªn thu thËp c¸c b»ng chøng ®Ó kh¼ng ®Þnh hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã tån t¹i vµ ho¹t ®éng mét c¸ch hiÓu hiÖu trong suèt thêi k× xem xÐt hay kh«ng. +)Mét sè ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh khi thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t: ·KiÓm tra: lµ viÖc so¸t xÐt chøng tõ, sæ s¸ch, B¸o c¸o tµi chÝnh vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan. Møc ®é tin cËy cña c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp qua viÖc kiÓm tra phô thuéc vµo nguån gèc cu¶ b»ng chøng kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn chØ thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm tra khi c¸c tµi liÖu cßn “dÊu vÕt” trùc tiÕp cña c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. § Møc ®é tin cËy theo thø tù gi¶m dÇn cña c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n: *Tµi liÖu do bªn thø 3 (Nh÷ng bªn cã quan hÖ kinh tÕ víi kh¸ch hµng kiÓm to¸n nh­: c¸c nhµ cung cÊp, ng©n hµng,...) l­u vµ tù nguyÖn cung cÊp. *Tµi liÖu do bªn thø 3 lËp vµ l­u t¹i ®¬n vÞ. *Tµi liÖu do kh¸ch hµng lËp vµ l­u ë bªn thø 3. *Tµi liÖu do kh¸ch hµng lËp vµ l­u t¹i ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. ·KiÓm tra l¹i c¸c thñ tôc kiÓm so¸t: lµ xem xÐt l¹i qui tr×nh lËp, l­u chuyÓn chøng tõ, sæ s¸ch, tµi liÖu cïng víi c¸c thñ tôc nh»m môc tiªu kiÓm so¸t cô thÓ t¹i ®¬n vÞ kh¸ch hµng còng nh­ c¸c ®¬n vÞ liªn quan víi kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn chØ thùc hiÖn kiÓm tra l¹i c¸c thñ tôc kiÓm so¸t khi c¸c “dÊu vÕt” ®Ó l¹i lµ gi¸n tiÕp. ·Quan s¸t: lµ viÖc theo dâi mét hiÖn t­îng, mét chu tr×nh hoÆc mét thñ tôc do c¸c nh©n viªn trong ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n tiÕn hµnh. Quan s¸t ®­îc thùc hiÖn trong tr­êng hîp c¸c thñ tôc kiÓm so¸t kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt teªn tµi liÖu . ·Pháng vÊn c¸c nh©n viªn trong ®¬n vÞ: lµ thu thËp c¸c b»ng chøng qua hÖ thèng c¸c hái, trao ®æi. KiÓm to¸n viªn thùc hiÖn pháng vÊn khi c¸c thñ tôc kiÓm so¸t kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt. 2.Thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹h kiÓm to¸n: Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500: Thñ tôc ph©n tÝch lµ viÖc ph©n tÝch c¸c sè liÖu, th«ng tin, c¸c tû suÊt quan träng qua ®ã t×m ra nh÷ng xu h­íng biÕn ®éng vµ t×m ra mèi quan hÖ cã m©u thuÉn víÝ c¸c th«ng tin cã liªn quan kh¸c hoÆc cã sù chªnh lÖch lín so víi gi¸ trÞ ®· dù kiÕn. Th«ng th­êng thñ tôc ph©n tÝch tr¶i qua c¸c giai ®o¹n chñ yÕu sau: B­íc thø nhÊt, x©y dùng m« h×nh ph©n tÝch: trong b­íc nµy kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c biÕn tµi chÝnh hoÆc c¸c ho¹t ®éng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. Ch¼ng h¹n nh­ chi phÝ nguyªn vËt liÖu tiªu dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bao gåm c¸c biÕn sè sau: ®Þnh møc tiªu hao nguyªn vËt liÖu cho tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm, sè l­îng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt, ®¬n gi¸ nguyªn vËt liÖu, phÕ liÖu thu håi,…vv. Tuú theo môc ®Ých cô thÓ cña viÖc ¸p dông thñ tôc ph©n tÝch vµ nguån cung cÊp tµi liÖu mµ c¸c kiÓm to¸n viªn x©y dùng hÖ thèng c¸c biÕn sè cô thÓ cho tæng chØ tiªu cÇn ph©n tÝch. C¸c thñ tôc th­êng dïng ®Ó dù ®o¸n c¸c chØ tiªu cÇn ph©n tÝch nh­ sè d­ tµi kho¶n hay thay ®æi sè d­ tµi kho¶n so víi n¨m tr­íc. §Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ cña cuéc kiÓm to¸n ®ßi hái c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c biÕn sè kh«ng thay ®æi gi÷a c¸c kú ph©n tÝch. VÝ dô nh­: khi ph©n tÝch chØ tiªu hao phÝ nguyªn vËt liÖu kiÓm to¸n viªn thÊy ®Þnh møc tiªu hao nguyªn vËt liÖu cho tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm kh«ng thay ®æi. §Ó lo¹i bá ra khái m« h×nh ph©n tÝch. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho kiÓm to¸n viªn thªm c¸c biÕn cã liªn quan ®Ó cã ®­îc nhËn ®Þnh ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c vÒ ®èi t­îng cÇn ph©n tÝch. Ng­îc l¹i, nÕu m« h×nh cã c¶ c¸c biÕn cè ®Þnh sÏ g©y phøc t¹p kh«ng cÇn thiÕt vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn xem xÐt sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè chÝnh yÕu lµm gi¶m tÝnh hiÖu lùc cña b»ng chøng kiÓm to¸n. B­íc thø hai, xem xÐt tÝnh ®éc lËp vµ ®é tin cËy cña c¸c d÷ liÖu tµi chÝnh vµ nghiÖp vô. §é tin cËy cña c¸c d÷ liÖu tµi chÝnh cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c dù ®o¸n vµ tíi b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp ®­îc qua thñ tôc ph©n tÝch. §Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy cña c¸c d÷ liÖu tµi chÝnh kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt trªn nhiÒu mÆt nh­: nguån gèc cña d÷ liÖu, më réng ph¹m vi sö dông, tÝnh kÕ thõa vµ ph¸t triÓn cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n d÷ liÖu tõ nh÷ng n¨m tr­íc. B­íc thø ba, ­íc tÝnh gi¸ trÞ vµ so s¸nh víi gi¸ trÞ ghi sæ. Trªn c¬ së x©y dùng m« h×nh ph©n tÝch vµ c¸c nguån d÷ liÖu kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh dù ®o¸n gi¸ trÞ cña c¸c chØ tiªu cÇn ph©n tÝch vµ ®èi chiÕu víi gi¸ trÞ ghi sæ. Khi tiÕn hµnh so s¸nh kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý tíi c¸c xu h­ãng sau: +)KiÓm to¸n viªn cÇn lùa chän kho·ng thêi gian hîp lý ®Ó tiÕn hµnh so s¸nh nh¨m thu thËp ®­îc nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n cã ®é tin cËy cao. Th«ng th­êng kho¶ng thêi gian cµng ng¾n th× møc ®é tin cËy cña b»ng chøng kiÓm to¸n cµng cao vµ ng­îc l¹i. VÝ dô: kiÓm to¸n viªn so s¸nh møc chi phÝ tiªu hao nguyªn vËt liÖu theo th¸ng sÏ thu thËp ®­îc nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n cã tÝnh thuyÕt phôc cao h¬n so víi nh÷ng b»ng chøng nµy thu thËp qua thñ tôc ph©n tÝch theo n¨m. +)Khi tiÕn hµnh so s¸nh kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý tíi tÝnh biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu cÇn ph©n tÝch. Cã thÓ chªnh lÖch gi÷a c¸c th¸ng trong kú ph©n tÝch sÏ rÊt lín nÕu mÆt hµng kinh doanh cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n lµ mÆt hµng theo mïa vô. V× vËy khã cã thÓ nhËn ®Þnh x¸c ®¸ng nÕu chØ tiÕn hµnh so s¸nh theo c¸c th¸ng trong cïng mét kú ph©n tÝch. Do ®ã trªn thùc tÕ kiÓm to¸n viªn th­êng tiÕn hµnh so s¸nh gi÷a c¸c th¸ng cïng kú hoÆc so víi sè tæng céng c¶ n¨m ®Ó cã ®­îc nhËn ®Þnh chÝnh x¸c vÒ ®èi t­îng cÇn ph©n tÝch. Tõ ®ã cã ®­îc b»ng chøng kiÓm to¸n tin cËy. Tuy nhien ®©y lµ kÕt qu¶ cña qu¶ tr×nh chi tiÕt ho¸ ­íc tÝnh vµ qu¸ tr×nh t×m hiÓu ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng trong b­íc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. B­íc thø t­, ph©n tÝch nguyªn nh©n vµ tÝnh chÊt cña c¸c chªng lÖch. Chªnh lÖch gi÷a sè liÖu thùc tÕ víi sè liÖu trªn sæ s¸ch cã thÓ do chøa ®ùng nh÷ng sai sãt nh­ng còng cã thÓ do tõ chÝnh c¸c ­íc tÝnh. §Ó lµm râ kiÓm to¸n viªn cÇn tiÕp xóc víi c¸c nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng, Ýt nhÊt còng chøng minh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng. NÕu qua tiÕp xóc kh«ng cã nh÷ng lêi gi¶i thÝch hîp lý th× kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt l¹i c¸c gi¶ ®Þnh vµ d÷ liÖu sö dông ®Ó ­íc tÝnh. NÕu vÉn cßn chªnh lÖch th× lêi gi¶i ®¸p vµ b»ng chøng cÇn ®­îc gi¶i quÕt qua thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt. B­íc thø n¨m, xem xÐt nh÷ng ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n. B»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp qua c¸c thñ tôc ph©n tÝch cÇn ®­îc ®¸nh gi¸ kh«ng chØ bao gåm c¸c sai sãt trong c¸c tµi liÖu mµ c¶ nh÷ng quan s¸t qua hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, hÖ thèng th«ng tin vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan. Do vËy mäi chªnh lÖch cÇn ph¶i ®iÒu tra vÒ nguyªn nh©n vµ tÝnh chÊt vÒ c¸c c¬ së dÉn liÖu, môc tiªu kiÓm to¸n vµ c¶ t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng. 3.Thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt trong giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ·C¸c quan ®iÓm chung vÒ thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt HiÖn nay, kh¸i niÖm chung vÒ kiÓm tra chi tiÕt sö dông cho mäi cuéc kiÓm to¸n tµi chÝnh ë quèc gia kh¸c nhau cßn ch­a thèng nhÊt. Tuú theo môc ®Ých kh¸c nhau khi nghiªn cøu, thùc hµnh mµ cã kh¸i niÖm kh¸c nhau. Sau ®©y lµ mét sè c¸c quan ®iÓm : Thø nhÊt, nh»m môc ®Ých kiÓm to¸n c¸c kho¶n môc hoÆc nghiÖp vô t¹o nªn sè d­ trªn kho¶n môc hay lo¹i nghiÖp vô dùa trªn c¸c thñ tôc cô thÓ. Theo cuèn “ kiÓm to¸n tµi chÝnh’’ chñ biªn : GS.TS. NguyÔn Quang Quynh, Nhµ xuÊt b¶n tµi chÝnh th¸ng 7/2001. “ kiÓm tra chi tiÕt lµ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt cô thÓ cña tr¾c nghiÖm tin cËy thuéc tr¾c nghiÖm c«ng viÖc vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d­ ®Ó kiÓm to¸n tõng kho¶n môc hoÆc nghiÖp vô t¹o nªn sè d­ trªn kho¶n môc hay lo¹i nghiÖp vô’’ Thø hai, nh»m môc ®Ých thu thËp nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt trªn b¸o c¸o tµi chÝnh, chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ISA 500 quy ®Þnh: kiÓm tra chi tiÕt bao gåm: + KiÓm tra chi tiÕt sè d­ vµ nghiÖp vô. + Thñ tôc ph©n tÝch. Trong khi ®ã, theo chuÈn møc sè 500 “b»ng chøng kiÓm to¸n’’ cña quyÓn 2, Nhµ xuÊt b¶n tµi chÝnh, 02/2001. KiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ vµ quy tr×nh ph©n tÝch lµ hai phÇn viÖc trong khi thùc hiÖn thö nghiÖm c¬ b¶n ( kiÓm tra c¬ b¶n) vµ kh¸i niÖm nµy còng ®­îc ®Ò cËp trong chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 530: “ lÊy mÉu kiÓm to¸n vµ c¸c thñ tôc lùa chän kh¸c’’. Khi thu tËp b»ng chøng kiÓm to¸n tõ c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n, kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt sù ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cña c¸c b»ng chøng tõ c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n kÕt hîp víi c¸c b»ng chøng thu thËp tõ c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t nh»m kh¼ng ®Þnh c¬ së dÉn liÖu cña B¸o c¸o tµi xhÝnh. C¬ së dÉn liÖu cña B¸o c¸o tµi chÝnh: lµ c¨n cø cña c¸c kho¶n môc vµ th«ng tin tr×nh bµy trong b¸o c¸o tµi chÝnh do Gi¸m ®èc (hoÆc ng­êi ®øng ®Çu) ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm lËp trªn c¬ së c¸c chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n qui ®Þnh ph¶i ®­îc thÓ hiÖn râ rµng hoÆc cã c¬ së ®èi víi tõng chØ tiªu trong b¸o c¸o tµi chÝnh. C¬ së d÷ liÖu cña b¸o c¸o tµi chÝnh: +)TÝnh hiÖn h÷u: Mét tµi s¶n hay mét kho¶n nî ph¶n ¸nh trªn b¸o c¸o tµi chÝnh thùc tÕ ph¶i tån t¹i (cã thùc) vµo thêi ®iÓm b¸o c¸o. +)QuyÒn vµ nghÜa vô: Mét tµi s¶n hay mét kho¶n nî ph¶n ¸nh trªn b¸o c¸o tµi chÝnh ®¬n vÞ ph¶i cã quyÒn së h÷u hoÆc cã tr¸ch nhiªm hoµn tr¶ t¹i thêi ®iÓm lËp b¸o c¸o. +)Ph¸t sinh: Mét nghiÖp vô hay mét sù kiÖn ®· ghi chÐp th× ph¶i x¶y ra vµ cã liªn quan ®Õn ®¬n vÞ trong thêi kú xem xÐt. +)§Çy ®ñ: Toµn bé tµi s¶n, c¸c kho¶n nî, nghiÖp vô hay giao dÞch ®· x¶y ra liªn quan ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i ®­îc ghi chÐp hÕt c¸c sù kiÖn cã liªn quan. +)§¸nh gi¸: Mét tµi s¶n hay mét kho¶n nî ®­îc ghi chÐp theo gi¸ trÞ thÝch hîp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh (hoÆc thõa nhËn réng r·i). +)ChÝnh x¸c: Mét nghiÖp vô hay mét sù kiÖn ®­îc ghi chÐp theo ®óng gi¸ trÞ cña nã, doanh thu hay chi phÝ ®­îc ghi nhËn ®óng kú, ®óng chuÈn mùc vµ ®óng vÒ to¸n häc. +)Tr×nh bµy vµ c«ng bè: C¸c kho¶n môc ®­îc ph©n lo¹i vµ c«ng bè phï hîp víi chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh (hoÆc ®­îc chÊp nhËn). C¸c lo¹i b»ng chøng kh«ng ®­îc bï trõ gi÷a c¸c c¬ së dÉn liÖu cho nhau. Qui tr×nh kiÓm to¸n (tr×nh tù kiÓm to¸n): lµ thø tù c¸c b­íc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc cô thÓ ®Ó ®¹t môc ®Ých ®Æt ra mét c¸ch hiÖu qu¶. Trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh, tuú theo ®èi t­îng kiÓm to¸n mµ qui tr×nh cã thÓ thay ®æi cho phï hîp. Song qui tr×nh chung cña kiÓm to¸n bao gåm ba b­íc: lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ kÕt thóc kiÓm to¸n. Trong mèi quan hÖ víi c¸i chung ®ã, qui tr×nh kiÓm tra chi tiÕt còng bao gåm ba b­íc: lËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt, thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt vµ kÕt thóc kiÓm tra chi tiÕt. Tuy nhiªn, tuú theo tõng ®èi t­îng cÇn kiÓm tra chi tiÕt kh¸c nhau mµ c«ng viÖc cô thÓ trong mçi b­íc cô thÓ cã thÓ kh¸c nhau cho phï hîp. Th«ng th­êng qui tr×nh thùc hiÖn thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt ®­îc thùc hiªn th«ng qua c¸c b­íc sau: B­íc 1: LËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh nh»m môc tiªu cô thÓ: Thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sai ph¹m träng yÕu trªn c¬ së dÉn liÖu cña vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh, ­íc l­îng gi¸ trÞ chªnh lÖch kiÓm to¸n víi nh÷ng c¬ së dÉn liÖu cña b¸o c¸o tµi chÝnh ®ang chøa ®ùng kh¶ n¨ng sai ph¹m träng yÕu. Tuy nhiªn, viÖc thiÕt kÕ kÕ ho¹ch thùc hiÖn thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt th­êng rÊt khã kh¨n v× nã cßn bÞ ¶nh h­ëng bëi kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng còng nh­ thêi gian, chi phÝ kiÓm to¸n tËp trung cho thñ tôc ph©n tÝch vµ thñ tôc kiÓm so¸t. Th«ng th­êng kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chi tiÕt ®­îc thiÕt kÕ theo m« h×nh chung nh­ sau: S¬ ®å 1: Kh¸i qu¸t tr×nh tù kiÓm tra chi tiÕt trong m« h×nh chung §¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng víi c¸c tµi kho¶n §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi sè d­ cña c¸c tµi kho¶n ThiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi c¸c tµi kho¶n ThiÕt kÕ c¸c thñ tôc ph©n tÝch ®èi víi c¸c tµi kho¶n ThiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt d÷ c¸c tµi kho¶n ®Ó tháa m·n c¸c môc tiªu trªn c¬ së dÉn liÖu C¸c thñ tôc kiÓm tra Quy m« mÉu C¸c kho¶n môc ®­îc chän Thêi h¹n B­íc 2: X¸c ®Þnh c¸c kho¶n môc trªn tµi kho¶n ®Ó thùc hiÖn kiÓm tra chi tiÕt Lùa chän c¸c kho¶n môc trong tæng thÓ bao gåm x¸c ®Þnh ®­îc sè l­îng c¸c kho¶n môc cÇn ®­îc kiÓm tra chi tiÕt. Vµ trªn c¬ së ®ã, chän mÉu c¸c kho¶n môc ®Ó thùc hiÖn kiÓm tra chi tiÕt (mÉu chän). MÉu ®­îc chän ph¶i cã tÝnh ®¹i diÖn cao. Cã nh­ vËy, nh÷ng b»ng chøng thu thËp ®­îc míi cã tÝnh tin cËy. Do kh«ng kiÓm to¸n toµn bé c¸c kho¶n môc trong c¸c tµi kho¶n nªn c«ng ty kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n viªn ph¶i chÊp nhËn mét møc rñi ro nhÊt ®Þnh v× c¸c kÕt luËn trªn c¬ së c¸c b»ng chøng h¹n chÕ vÒ møc ®é gi¶i thÝch do h¹n chÕ quy m«. Nh­ng cã thÓ chÊp nhËn ®­îc do: *Môc tiªu cña thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt kh«ng ph¶i lµ thu thËp c¸c b»ng chøng mang tÝnh kÕt luËn mµ thu nhËp c¸c b»ng chøng mang tÝnh thuyÕt phôc. *KÕt luËn kiÓm to¸n ®èi víi kho¶n môc trªn B¸o c¸o tµi chÝnh kh«ng chØ dùa trªn c¸c b»ng chøng thu thËp ®­îc qua thùc hiÖn thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt, mµ cßn dùa trªn sù kÕt hîp cña nh÷ng b»ng chøng thu thËp ®­îc qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t vµ thñ tôc ph©n tÝch. *Cho dï thùc hiÖn thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt tÊt c¶ kho¶n môc trªn c¸c tµi kho¶n trªn B¸o c¸o tµi chÝnh chóng ta còng kh«ng ®¶m b¶o lµ kh«ng cã sai sãt. Do h¹n chÕ chñ quan vÒ kinh nghiÖm, tµi liÖu..., vµ c¸c h¹n chÕ kh¸ch quan nh­: m«i tr­êng xung quanh, thiÕu ph­¬ng tiÖn... *Chi phÝ kiÓm tra tÊt c¶ c¸c kho¶n môc trªn B¸o c¸o tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c nghiÖp vô th­êng xuyªn nãi chung lµ kh«ng kinh tÕ. B­íc 3: Lùa chän c¸c kho¶n môc chÝnh. Kho¶n môc chÝnh ®­îc hiÓu lµ c¸c kho¶n môc x¶y ra kh«ng th­êng xuyªn, khã dù ®o¸n hoÆc kh«ng dù ®o¸n ®­îc. ViÖc xÐt ®o¸n c¸c kho¶n môc nh­ trªn ®Òu dù ®o¸n dùa trªn kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng cña kiÓm to¸n viªn. ViÖc lùa chän c¸c kho¶n môc chÝnh nh­ trªn lµ hiÖu qu¶ khi cã ®iÒu kiÖn: *Sö dông ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn kho¶n môc hÖ thèng vµ ®· sö dông thñ tôc ph©n tÝch ®èi víi tæng thÓ mÉu. *Tæng thÓ mÉu bao gåm Ýt c¸c kho¶n môc cã quy m« gi¸ trÞ lín. *Tæng thÓ mÉu kho¶n môc Ýt cã nh÷ng nghiÖp vô kh«ng th­êng xuyªn vµ khã dù ®o¸n hoÆc ph¶i ­íc tÝnh. ViÖc chän mét sè c¸c kho¶n môc trong mét tæng thÓ nh»m thu thËp vµ ®¸nh gi¸ b»ng chøng cña sè d­ nghiÖp cã ®Æc ®iÓm t­¬ng tù nhau gäi lµ chän mÉu kiÓm to¸n (theo nguyªn t¾c 19 cña chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc IPAC phª chuÈn 10/1984). NÕu nh­ môc tiªu cña viÖc chän mÉu c¸c kho¶n môc kh«ng h­íng tíi hiÖu qu¶ mµ h­íng tíi hiÖu lùc th× quy m« mÉu c¸c kho¶n môc sÏ t¨ng lªn. Mét sè c¸c dÊu hiÖu lµm t¨ng quy m« chän mÉu cña c¸c kho¶n môc. +)§· lùa chän hÖ thèng tiÕp cËn kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc vµ cã Ýt hoÆc kh«ng cã nh÷ng b»ng chøng thu thËp qua qu¸ tr×nh ph©n tÝch. +)C¸c tµi kho¶n chøa c¸c kho¶n môc cã quy m« gi¸ trÞ lín vµ t­¬ng tù nhau. +)C¸c kho¶n môc trong c¸c tµi kho¶n môc chñ yÕu bao gåm nh÷ng nghiÖp vô kh«ng th­êng xuyªn. Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chän mÉu kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc. ·Chän mÉu theo x¸c suÊt (trong ®ã chän mÉu ngÉu nhiªn lµ phæ biÕn): +)Chän mÉu kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc theo b¶ng sè ngÉu nhiªn. Ph­¬ng ph¸p chän mÉu nµy dùa trªn b¶ng ngÉu nhiªn vÒ c¸c ch÷ sè ®éc lËp, s¾p xÕp theo thø tù thuËn lîi d­íi d¹ng b¶ng biÓu. +)Chän mÉu kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc theo hÖ thèng: kiÓm to¸n viªn ph¶i tÝnh mét kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh, sau ®ã lùa chän phËn tö ®Çu tiªn mét c¸ch ngÉu nhiªn råi x¸c ®Þnh phÇn tö thø hai b»ng c¸ch lÊy phÇn tö thø nhÊt céng víi kho¶ng c¸ch cho ®Õn khi ®ñ vÒ sè l­îng mÉu cÇn chän. Kho¶ng c¸ch mÉu ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng dån c¸c gi¸ trÞ mÉu råi chia cho sè l­îng phÇn tö mong muèn. ·Chän mÉu kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc kh«ng x¸c suÊt. +)Chän mÉu theo l«: lµ chän mÉu mét l­îng liªn tiÕp cña c¸c mÉu b»ng c¸ch x¸c ®Þnh sè ®Çu tiªn vµ sè liÒn kÒ nã cø nh­ vËy cho ®Õn khi ®ñ sè mÉu cÇn kiÓm tra. +)Chän bÊt kú: lµ c¸ch chän mÉu mét c¸ch v« t­ cña kiÓm to¸n viªn mµ kh«ng kÓ ®Õn ®Æc ®iÓm, quy m« cña c¸c sè d­ kho¶n môc. +)Chän kh¸m xÐt: lµ c¸ch chän mÉu dùa trªn kinh nghiÖm vµ suy ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn vÒ c¸c sè liÖu cña c¸c kho¶n môc trong c¸c tµi kho¶n. Tuy nhiªn, mçi h·ng kiÓm to¸n kh¸c nhau ®Òu cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p chän mÉu cô thÓ kh¸c nhau. Tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c kh¸ch hµng kiÓm to¸n vµ tïy theo ®Æc ®iÓm ngµnh nghÒ kinh doanh còng nh­ ®Æc ®iÓm vÒ quy m«, lo¹i h×nh doanh nghiÖp cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n. B­íc 4: Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kiÓm tra chi tiÕt trªn c¸c kho¶n môc ®· chän. Dùa trªn c¸c kho¶n môc ®­îc x¸c ®Þnh qua c¸c b­íc trªn, kiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh c¸c kü thuËt kiÓm tra chi tiÕt phï hîp ®èi víi tõng kho¶n môc trªn c¸c tµi kho¶n nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n ®ßi hái ph¶i ®iÒu tra, x¸c nhËn. Trong c¸c biÖn ph¸p kiÓm tra chi tiÕt th­êng ®­îc sö dông h¬n c¶ lµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thùc tÕ. Cßn ®èi víi c¸c kho¶n môc kh¸c trªn b¸o c¸o tµi chÝnh th× ph­¬ng ph¸p sö dông réng r·i lµ: quan s¸t, x¸c nhËn, tÝnh to¸n l¹i vµ x¸c minh tµi liÖu. ·Ph­¬ng ph¸p kiÓm tra thùc tÕ: lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh cã thùc vµ thùc tr¹ng cña ®èi t­îng kiÓm to¸n th«ng qua qu¸ tr×nh tham dù vµo qu¸ tr×nh kiÓm kª t¹i ®¬n vÞ kh¸ch hµng. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra thùc tÕ kh«ng chØ gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®­îc nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh cã thùc vµ thùc tr¹ng vÒ cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng mµ cßn gióp kiÓm to¸n viªn cã ®iÒu kiÖn xem xÐt c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®èi víi ®èi t­îng kiÓm to¸n, tõ ®ã nªu lªn ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng. Do cã tÇm quan träng nh­ vËy, ph­¬ng ph¸p kiÓm tra thùc tÕ lµ mét trong hai ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông th­êng xuyªn trong c¸c cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. §Æc biÖt ®èi víi kho¶n môc chiÕm tû träng lín trªn b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng nh­ hµng tån kho th× ph­¬ng ph¸p kiÓm tra thùc tÕ lµ b¾t buéc. Th«ng qua qu¸ tr×nh quan s¸t nh÷ng thñ tôc kiÓm kª cña kh¸ch hµng vµ trùc tiÕp kiÓm kª chän mÉu vµ ®èi chiÕu víi hå s¬ kho. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn thñ tôc kiÓm tra thùc tÕ kiÓm kª bao gåm 2 b­íc: *Thø nhÊt, lËp kÕ ho¹ch kiÓm kª kho t¹i ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n, cÇn xem xÐt c¸c yÕu tè sau: - Xem xÐt hÖ thèng th«ng tin vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ¸p dông ®èi víi c¸c kho¶n môc. - §Þa ®iÓm l­u gi÷ hµng tån kho vµ tÇm quan träng cña t¹i mçi ®Þa ®iÓm. - Rñi ro tiÒm tµng liªn quan ®Õn. - Xem xÐt c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t vµ c¸c biÖn ph¸p do Ban Gi¸m ®èc ®­a ra nh»m gi¶m thiÓu c¸c rñi ro. - Xem xÐt thêi gian kiÓm kª. - Xem xÐt kh¶ n¨ng cÇn ®Õn c¸c chuyªn gia khi ®¸nh gi¸. *Thø hai, thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc trong suèt qu¸ tr×nh tham gia kiÓm kª. - Xem xÐt ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c cña hå s¬ kiÓm kª b»ng c¸ch ®èi chiÐu c¸c kho¶n môc trªn hå s¬ kiÓm kª kho víi danh môc thùc tÕ kiÓm kª. - LËp mét b¶n sao hå s¬ kiÓm kª kho ®Ó so s¸nh sau nµy. - Ghi chÐp nh÷ng biÕn ®éng trong suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh kiÓm kª. - §Ó xem xÐt viÖc h¹ch to¸n sau nµy ®èi víi nghiÖp vô tr­íc vµ sau khi kiÓm kª. - T×m nguyªn nh©n g©y ra chªnh lÖch ®¸ng kÓ gi÷a sæ kho vµ thùc tÕ kiÓm kª vµ nh÷ng thñ tôc ®iÒu chØnh sæ cña kh¸ch hµng. - Xem xÐt tÝnh chÝnh x¸c cña doanh môc cuèi cïng cña c¸c tµi kho¶n. §èi víi hµng tån kho ®­îc l­u gi÷ cho ®¬n vÞ thø ba th× th«ng th­êng lÊy x¸c nhËn cña bªn thø ba vÒ sè l­îng, chÊt l­îng hµng tån kho do kh¸ch hµng gi÷ hé cho ®¬n vÞ thø ba vµ c©n nh¾c: +)Bªn thø ba kh«ng cã tÝnh ®éc lËp víi kh¸ch hµng kiÓm to¸n. + )Bªn thø ba cö ng­êi cña hä tham gia vµo qu¸ tr×nh kiÓm kª. NÕu ng­êi cña hä lµ kiÓm to¸n viªn kh¸c th× cã thÓ th«ng qua ng­êi nµy ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña bªn thø ba ®èi víi kiÓm kª kho vµ l­u gi÷ hµng tån kho t¹i kho. ·Ph­¬ng ph¸p x¸c nhËn: Lµ x¸c nhËn víi c¸c sè d­ vµ nghiÖp vô tõ mét nguån bªn ngoµi. §©y lµ ph­¬ng ph¸p kiÓm tra chi tiÕt cung cÊp b»ng chøng cã ®é thuyÕt phôc cao. X¸c nhËn th­êng lµ thñ tôc kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ v× thñ tôc nµy cã thÓ x¸c nhËn ®­îc thêi ®iÓm x¶y ra nghiÖp vô còng nh­ qu¸ tr×nh xö lý nghiÖp vô ®ã . X¸c nhËn ®­îc biÕt ®Õn víi nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, ph¹m vi øng dông réng r·i vµ c¸c b­íc c«ng viÖc tiÕt hµnh t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n. Lo¹i x¸c nhËn, tuú theo lo¹i c©u hái vµ c©u tr¶ lêi t­¬ng øng, c¸c lo¹i x¸c nhËn cã thÓ ¸p dông lµ: ¨X¸c nhËn lo¹i më, yªu cÇu cung cÊp th«ng tin chø kh«ng yªu cÇu chøng minh c¸c th«ng tin do kh¸ch hµng cung cÊp. ¨X¸c nhËn ®ãng, chØ yªu cÇu c©u tr¶ lêi ®óng hoÆc sai ®Ó chøng minh cho c¸c d÷ liÖu cÇn x¸c nhËn. Tuú theo yªu cÇu cÇn chøng minh, x¸c nhËn ®ãng l¹i chia lµm hai lo¹i cô thÓ: *X¸c nhËn chñ ®éng hay x¸c nhËn kh¼ng ®Þnh: yªu cÇu trùc tiÕp chøng minh vÒ c¸c sè liÖu do kh¸ch hµng cung cÊp theo h­íng mäi th­ x¸c nhËn göi ®i ®Òu cÇn cho dï ng­êi x¸c nhËn cã ®ång ý víi nh÷ng th«ng tin ®É ®­a ra hay kh«ng. Nh»m t¨ng ®­îc tû lÖ th­ tr¶ lêi, x¸c nhËn tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nh­ tõng ho¸ ®¬n riªng lÎ chø kh«ng ph¶i vµo sè d­ tµi kho¶n. MÆt kh¸c cã nhiÒu kh¶ n¨ng x¸c nhËn ®­îc tr¶ lêi nÕu nh­ néi dung c©u hái x¸c nhËn cµng nhÊt qu¸n víi nguån th«ng tin ng­êi x¸c nhËn cung cÊp. *X¸c thô ®éng hay x¸c nhËn phñ ®Þnh: chØ yªu cÇu tr¶ lêi khi khi ng­êi x¸c nhËn kh«ng ®ång ý víi th«ng tin ®­a ra trong th­. Tuy nhiªn, viÖc ph©n biÖt nh÷ng ng­êi kh«ng ®ång ý víi nh÷ng th«ng tin vµ nh÷ng ng­êi kh«ng tr¶ lêi lµ viÖc rÊt khã. Do vËy kÕt qu¶ thu ®­îc tõ nh÷ng x¸c nhËn nµy kh«ng cã ®é tin cËy cao. KiÓm to¸n viªn kh«ng th­êng xuyªn sö dông ph­¬ng nµy ®Ó thu thËp b»ng chøng. MÆc dï vËy th­ x¸c nhËn thô ®éng ®­îc ¸p dông khi kh¶ n¨ng x¶y ra sai sãt träng yÕu thÊp. Bªn c¹nh ®ã ngoµi x¸c nhËn qua th­, kiÓm to¸n viªn cßn cã thÓ sö dông x¸c nhËn qua ®èi tho¹i. Tuy nhiªn nh÷ng x¸c nhËn b»ng lêi nµy còng ®­îc l­u l¹i trong giÊy tê lµm viÖc.Víi nh÷ng th«ng tin quan träng, kiÓm to¸n viªn yªu cÇu ng­êi tr¶ lêi cung cÊp b¶n x¸c nhËn trùc tiÕp hoÆc biªn b¶n cô thÓ. ¨Ph¹m vi øng dông cña x¸c nhËn: NÕu c©u tr¶ lêi ®èi víi c©u hái x¸c nhËn do ng­êi tr¶ lêi thiÕt lËp dùa trªn nh÷ng nguån riªng cu¶ hä th× nh÷ng c©u tr¶ lêi nµy ®éc lËp víi tµi liÖu kh¸ch hµng. Do ®ã ph¹m vi sö dông ph­¬ng ph¸p nµy rÊt phæ biÕn cho nhiÒu tµi kho¶n. Tuy nhiªn viÖc ®­a ra kÕt luËn dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt tõ nh÷ng c©u tr¶ lêi nµy kh«ng ph¶i bao giê còng chÝnh x¸c. V× vËy, kiÓm to¸n viªn lu«n cã sù thËn träng thÝch ®¸ng v×: Thø nhÊt, nh÷ng b»ng chøng nµy chñ yÕu chØ cung cÊp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ viÖc b¸o c¸o qu¸ thÊp hoÆc qu¸ cao. Thø hai, kh¶ n¨ng söa ®æi nh÷ng tho¶ thuËn b»ng miÖng rÊt dÔ x¶y ra. Møc ®é hoµi nghi nghÒ nghiÖp ®­îc t¨ng lªn nÕu kiÓm to¸n viªn cã ®­îc th«ng tin mµ nh÷ng th«ng tin nµy khiÕn kiÓm to¸n viªn cã nghi ngê vÒ n¨ng lùc, kiÕn thøc, ®éng c¬ kh¶ n¨ng hay ý muèn tr¶ lêi,...cña ng­êi tr¶ lêi. Khi ®ã, x¸c nhËn sÏ cã hiÖu qu¶ kh«ng cao. Ph¹m vi ¸p dông x¸c nhËn thu hÑp nhÊt khi c¸c thñ tôc thay thÕ ®­îc thùc hiÖn v× kiÓm to¸n viªn kh«ng nhËn ®­îc th­ tr¶ lêi x¸c nhËn v× mét lý do nµo ®ã. Tuy nhiªn còng kh«ng thùc hiÖn thñ tôc thay thÕ nÕu: +)Tæng c¸c th­ x¸c nhËn kh«ng ®­îc phóc ®¸p cã thÓ kh«ng ¶nh h­ëng tíi c¸c ý kiÕn chÊp nhËn toµn phÇn B¸o c¸o tµi chÝnh cho dï sè liÖu cÇn x¸c nhËn cã kh¶ n¨ng sai sãt 100%. +) Kh«ng ph¸t hiÖn thÊy dÊu hiÖu bÊt th­êng cña nh÷ng th­ x¸c nhËn kh«ng ®­îc phóc ®¸p. C¸c b­íc c«ng viÖc tiÕn hµnh khi göi th­ x¸c nhËn: § LËp c¸c c©u hái x¸c nhËn hay yªu cÇu kh¸ch hµng lËp chóng. §KiÓm tra l¹i c¸c c©u hái x¸c nhËn, bá chóng vµo phong b× ghi ®Þa chØ cña kiÓm to¸n viªn ®Ó ng­êi tr¶ lêi göi khi cã phóc ®¸p. §èi víi c©u hái x¸c nhËn ®· göi ®i nh­ng bÞ göi tr¶ l¹i kiÓm to¸n viªn ®iÒu tra x¸c minh ®Þa chØ vµ b»ng chøng chøng tá ng­êi ng­êi nhËn th­ x¸c nhËn cß tån t¹i §Theo dâi nh÷ng tµi kho¶n kh«ng ®­îc tr¶ lêi ®ång thêi c©n nh¾c tíi kh¶ n¨ng göi th­ x¸c nhËn lÇn hai vµ lÇn ba. NÕu cÇn thiÕt thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c ®­îc thùc hiÖn. ·TÝnh to¸n l¹i. Ph­¬ng ph¸p nµy tËp trung vµo kü thuËt kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c vÒ mÆt sè häc cña c¸c tÝnh to¸n vµ ghi sæ. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc vËn dông ®èi víi nh÷ng sè d­ vµ nghiÖp vô cã kh¶ n¨ng sai sãt träng yÕu thuÇn tuý vÒ mÆt sè häc. KiÓm to¸n viªn cã thÓ tÝnh to¸n l¹i sè tiÒn trªn c¸c chøng tõ gèc nh­ ho¸ ®¬n, phiÕu nhËp, phiÕu xuÊt,... hoÆc c¨n cø vµo c¸c chøng tõ ®Ó tÝnh c¸c kho¶n chi phÝ khÊu hao, l·i vay, ph©n bæ,... ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ cung cÊp b»ng chøng cã ®é tin cËy cao vÒ mÆt kü thuËt tÝnh to¸n. Kh«ng chØ cã vËy kiÓm to¸n viªn th«ng qua ®ã cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c sai sãt tiÒm tµng kh¸c ch­a ®­îc ph¸t hiÖn. Nh­ng do tÝnh chÊt phøc t¹p vÒ tÝnh to¸n nªn khi tiÕn hµnh ph­¬ng ph¸p nµy, kiÓm to¸n viªn th­êng kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c. ·So¸t xÐt l¹i chøng tõ, sæ s¸ch. §©y lµ ph­¬ng ph¸p kiÓm tra chi tiÕt sè d­ vµ nghiÖp vô b»ng c¸ch xem xÐt, kiÓm tra ®èi chiÕu c¸c chøng tõ sæ s¸ch cã liªn quan s¼n cã trong ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ tiÕn hµnh theo hai h­íng: +)KiÓm to¸n viªn thu thËp tµi kiÖu lµ c¬ së cho mét kÕt luËn cÇn kh¼ng ®Þnh. +)KiÓm to¸n viªn thu thËp tµi liÖu cña tõ khi ph¸t sinh cho ®Õn khi vµo sæ. KiÓm to¸n viªn cã thÓ quyÕt ®Þnh kiÓm tra tõ chøng tõ gèc lªn sæ s¸ch theo tr×nh tù kÕ to¸n hoÆc cã thÓ kiÓm tra theo tr×nh tù ng­îc l¹i. Ph­¬ng ph¸p kiÓm tra nµy t­¬ng ®èi thuËn tiÖn do tµi liÖu cã s¼n trong ®¬n vÞ. Do ®ã chi phÝ thu thËp b»ng chøng thÊp h¬n so víi c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c.Tuy nhiªn, møc ®é tin cËy cña c¸c b»ng chøng thu thËp qua ph­¬ng ph¸p nµy l¹i phô thuéc vµo nguån gèc cña b»ng chøng kiÓm to¸n. ViÖc söa ®æi hay gi¶ m¹o chøng tõ gèc cã thÓ lµm mÊt ®i tÝnh kh¸ch quan vµ x¸c thùc cña b»ng chøng. B­íc thø 5: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc. §Ó ®¶m b¶o tÝnh tin cËy vµ ®Çy ®ñ cña c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ thu thËp ®­îc sau khi tiÕn hµnh thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt kho¶n môc trong B¸o c¸o tµi chÝnh. KiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt vÒ kh«ng chØ vÒ c¸c sè d­, sè ph¸t sinh trªn mçi tµi kho¶n mµ cßn ph¶i nªu lªn ®­îc ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t, tÝnh kh¸ch quan cña Ban Gi¸m ®èc vµ hÖ thèng hå s¬, còng nh­ n¨ng lùc cña nh©n viªn. B­íc 6: Xö lý c¸c chªnh lÖch kiÓm to¸n hay sai sãt kiÓm so¸t ®èi víi c¸c kho¶n môc. Xö lý chªnh lÖch kiÓm to¸n tïy thuéc vµo lo¹i chªnh lÖch kiÓm to¸n, nguyªn nh©n cña nh÷ng chªnh lÖch vµ c¸c thñ tôc tiÕn hµnh ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n cho thÊy cã sai sãt. Ph©n lo¹i c¸c chªnh lÖch: ph©n lo¹i chªnh lÖch theo kú quyÕt to¸n chªnh lÖch cña n¨m tr­íc vµ chªnh lÖch cña n¨m nay. - Chªnh lÖch cña n¨m: chªnh lÖch do kh«ng thèng nhÊt gi¸ trÞ, c¸ch ph©n lo¹i, tr×nh bµy hay thuyÕt minh kho¶n môc vµ chªnh lÖch do lçi hay sai sãt ®­îc ph¸t hiÖn. §ã lµ nh÷ng chªnh lÖch mµ chóng ta ®· l­îng hãa ®­îc nhê vµo viÖc ¸p dông nh÷ng thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt. - Chªnh lÖch n¨m tr­íc: lµ nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n vÒ mµ kh¸ch hµng kh«ng ®iÒu chØnh ®· ¶nh h­ëng sè d­ ®Çu kú cña c¸c tµi kho¶n trong kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh nh­: chªnh lÖch lµm t¨ng thªm sai sãt míi trong b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh n¨m nay do b¸o c¸o qu¸ cao vÒ kho¶n dù phßng n¨m tr­íc vµ b¸o c¸o qu¸ thÊp kho¶n dù phßng n¨m nay; chªnh lÖch n¨m tr­íc ®­îc ®iÒu chØnh trong n¨m nay do ghi nhÇm gi¸ trÞ n¨m tr­íc ch­a ®iÒu chØnh... §iÒu tra tÝnh chÊt vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n cÇn ®­îc thùc hiÖn víi møc ®é hoµi nghi nghÒ nghiÖp thÝch hîp. Theo ®ã, c¸c chªnh lÖch ®­îc ph©n lo¹i dùa trªn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn nh©n g©y ra sai ph¹m cã thÓ lµ v« ý hay cè t×nh ®Ó ®¸nh gi¸ ®ã lµ vi ph¹m do sai sãt hay ®ã lµ hµnh vi gian lËn. §ång thêi xem xÐt kh¶ n¨ng x¶y ra chªnh lÖch chØ do mét lo¹i h×nh nµo ®ã g©y nªn ®Ó thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung hay ¸p dông c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, kiÓm to¸n viªn cÇn xem xÐt c¸c chªnh lÖch träng yÕu víi th¸i ®é thËn träng nghÒ nghiÖp thÝch hîp. Th«ng th­êng khi ph¸t hiÖn nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n viªn th­êng yªu cÇu kh¸ch hµng x¸c ®Þnh vµ söa ch÷a tr­íc khi tiÕn hµnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung hay thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c. Nh÷ng thñ tôc ®­îc tiÕn hµnh khi ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu vi ph¹m ®èi víi kho¶n môc. Tïy theo møc ®é ¶nh h­ëng tiÒm tµng cña c¸c chªnh lÖch cña c¸c kho¶n môc trªn c¸c tµi kho¶n ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh. NÕu nh­ kiÓm to¸n viªn tin r»ng nh÷ng sai ph¹m lµ nh÷ng sai ph¹m träng yÕu ®èi víi B¸o c¸o tµi chÝnh th× cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung hay c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c nh»m kh¼ng ®Þnh møc ®é sai ph¹m cña c¸c hµnh vi vi ph¹m. NÕu nh­ kiÓm to¸n viªn kh¼ng ®Þnh møc ®é cña c¸c vi ph¹m ®ã lµ träng yÕu ®èi v¬i b¸o c¸o tµi chÝnh, ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i ®­a ra ®Çy ®ñ nh÷ng b»ng chøng tin cËy chøng minh cho kh¼ng ®Þnh cña m×nh. Trong tr­êng hîp sau khi tiÕn hµnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung hay thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c mµ kiÓm to¸n viªn vÉn cßn nghi vÊn th× kiÓm to¸n viªn xem xÐt nh÷ng chªnh lÖch ®ã ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn c¸c phÇn hµnh kh¸c. Tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn kho¶n môc chÝnh trªn b¸o c¸o tµi chÝnh nh­ kho¶n môc lîi nhuËn gi÷ l¹i vµ kho¶n môc kh¸c... Trªn c¬ së ®ã, kiÓm to¸n viªn ®­a ra ý kiÓm to¸n xem xÐt c¸c ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vÒ chØ sè tr­íc khi ®­a ra ý kiÕn cuèi cïng. B¸o c¸o nh÷ng chªnh lÖch kiÓm to¸n: ®èi víi nh÷ng ph¸t hiÖn chªnh lÖch kiÓm to¸n cÇn ph¶i b¸o c¸o ngay lËp tøc víi Ban Gi¸m ®èc vµ tïy theo møc ®é chªnh lÖch cã thÓ th«ng tin cho Héi ®ång qu¶n trÞ trong nh÷ng tr­êng hîp. - Ph¸t hiÖn nh÷ng sai ph¹m cè ý liªn quan ®Õn c¸c c¬ së dÉn liÖu. - Ph¸t hiÖn ra ®iÓm yÕu cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vÒ c¸c kho¶n môc. - Ph¸t hiÖn ra nh÷ng sai sãt träng yÕu ®èi víi kho¶n môc cã ¶nh h­ëng ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh. §èi víi tr¸ch nhiÖm ph¶i th«ng b¸o víi ng­êi liªn quan: NÕu nh­ ph¸t hiÖn nh÷ng gian lËn kiÓm to¸n viªn th­êng th«ng b¸o cho Héi ®ång qu¶n trÞ. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp kiÓm to¸n viªn th­êng th«ng b¸o cho ng­êi qu¶n lý vÒ m¶ng s¶n xuÊt trùc tiÕp qu¶n lý kho ®ã. §èi víi nh÷ng chªnh lÖch kh«ng ®­îc söa ®æi th× ph¶i lËp mét b¶ng tãm t¾t tÝnh träng yÕu cña nh÷ng chªnh lÖch nµy vµ xÐt kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng cña chóng tíi b¸o c¸o tµi chÝnh. Thùc chÊt cña kiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n. Do vËy ba thñ tôc kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau cïng h­íng tíi môc tiªu chung. Môc tiªu thu thËp ®­îc ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng cã ®é tin cËy cao. §Æc ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¸c thñ tôc tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ ®èi t­îng. Tõ ®ã, c¸ch kÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¶n: c©n ®èi, ®èi chiÕu logic, ®èi chiÕu trùc tiÕp, thùc nghiÖm, kiÓm kª, ®iÒu tra. Ch¼ng h¹n, thñ tôc kiÓm so¸t thùc chÊt lµ kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc ®· ghi vµo nhËt ký vµ chuyÓn sang sæ c¸i. V× vËy, thñ tôc kiÓm to¸n cã thÓ sñ dông tÊt c¶ c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n c¬ b¸n song chó träng nhiÒu ®Õn ®èi chiÕu logic, thùc nghiÖm, kiÓm kª. Trong khi ®ã thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt chñ yÕu xem xÐt c¸c cè d­ cuèi kú trªn c¸c sæ c¸i. Do ®ã thñ tôc nµy chó träng ®Õn sè tiÒn trªn c¸c sè d­ hoÆc c¸c sè ph¸t sinh. Tõ ®ã, thñ tôc nµy th­êng sö dông réng r·i c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra (pháng vÊn vµ x¸c nhËn). ChØ trong tr­êng hîp ®Æc biÖt thñ tôc nµy míi kÕt hîp víi ph­¬ng ph¸p kiÓm kª kÕt hîp c©n ®èi vµ chi tiÕt ho¸ (ph©n tÝch). §Æc biÖt ®èi víi thñ tôc ph©n tÝch th­êng sö dông c¸c ph­ong ph¸p ®èi chiÕu logic, ®èi chiÕu trùc tiÕp thËm chÝ sö dông c¶ ph­¬ng ph¸p to¸n häc, thèng kª...vv. ViÖc chän lùa c¸c thñ tôc cô thÓ víi tõng ph­¬ng ph¸p x¸c dÞnh ph¶i xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých chung cña mçi cuéc kiÓm to¸n lµ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu lùc. §©y lµ vÊn ®Ò träng yÕu nhÊt trong viÖc lùa chän c¸c thñ tôc cô thÓ còng nh­ sù kÕt hîp c¸c thñ tôc trong tõng cuéc kiÓm to¸n cô thÓ.Th«ng th­êng ®Ó thu thËp ®­îc ®Çy ®ñ vµ cã tÝnh hiÖu lùc víi chi phÝ thÊp nhÊt. KiÓm to¸n viªn ®i tõ thñ tôc ph©n tÝch ®Õn thñ tôc kiÓm so¸t qua thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt.Tuy nhiªn trong tõng tr­êng hîp cô thÓ tr×nh tù trªn cã bÞ ®¶o lén. III. §«i ®iÒu vÒ thùc tr¹ng cña kiÓm to¸n ViÖt Nam. KiÓm to¸n ViÖt Nam lµ ngµnh non trÎ. V× vËy so víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi còng nh­ c¸c n­íc trong khu vùc chóng ta cã nhiÒu thuËn lîi cïng víi nh÷ng th¸ch thøc to lín ®ßi hái häc tËp, x©y dùng quy tr×nh kiÓm to¸n mÉu dùa trªn c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn réng r·i vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ phï hîp víi t×nh tr¹ng cña n­íc ta. Trong xu h­íng héi nhËp quèc tÕ, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n hµng ®Çu trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc, nh÷ng n­íc kinh tÕ ph¸t triÓn cã bÒ dµy kinh nghÖm trong lÜnh vùc kiÓm to¸n ®· ®i tr­íc ViÖt Nam mÊy thËp niªn thËm chÝ hµng thËp kü, lÇn l­ît më réng thÞ tr­êng sang viÖt nam. §ã lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n trong n­íc trong viÖc gi÷ v÷ng thÞ tr­êng néi ®Þa ch­a kÓ viÖc më réng thÞ tr­êng sang c¸c n­íc b¹n. H¬n n÷a hµnh lang ph¸p lý cña ta míi ban hµnh vµ ch­a hoµn thiÖn ®Æc biÖt trong viÖc x©y dùng qui tr×nh kiÓm to¸n chuÈn cña c¸c c«ng ty kÓm to¸n. §ã còng lµ t×nh tr¹ng chung cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n cßn non trÎ ë ViÖt Nam. Thùc tÕ cho tíi nay nhiÒu c«ng ty kiÓm to¸n trong n­íc ch­a cã qui tr×nh kiÓm to¸n mÉu. §iÒu ®ã cho thÊy c«ng viÖc kiÓm to¸n cña ta cßn nhiÒu h¹n chÕ c¶ vÒ tr×nh ®é còng nh­ c¸c c«ng viÖc hç trî trong c«ng t¸c kiÓm to¸n. V× vËy chÊt l­îng thua kÐm lµ ®iÒu tÊt yÕu. §Ó n©ng cao chÊt l­îng cña cuéc kiÓm to¸n vµ hi nhËp trong xu thÕ hiÖn nay c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®ßi hái ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o hîp lý, kh«ng ng­êng cËp nhËt c¸c th«ng tin còng nh­ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn qui tr×nh kiÓm to¸n riªng nh»m n©ng cao chÊt l­îng vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh. KÕt luËn Mäi lý luËn ®Òu nh»m môc ®Ých ®em l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho x· héi (lîi Ých cña con ng­êi). Muèn biÕn tri thøc thµnh lîi Ých ®Ých thùc cho x· héi.Tr­íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng tri thøc.Trong lÜnh vùc kiÓm to¸n, yªu cÇu ®Çu tiªn ®èi víi nh÷ng ng­êi thùc hiÖn ph¶i cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc nghÒ nghiÖp. Tr×nh ®é nghÒ nghiÖp kh«ng chØ lµ nh÷ng tri thøc ®­îc trang bÞ ë tr­êng, líp mµ ph¶i th­êng xuyªn n©ng cao vµ bæ xung liªn tôc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu kh¾t khe cña nghÒ nghiÖp. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i v× vËy, mµ ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña lý luËn trªn con ®­êng ®i t×m tri thøc n©ng cao n¨ng lùc nghÒ nghiÖp. §Ò ¸n ®· tËp trung vµo c¸c viÖc t×m hiÓu lý luËn vÒ giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh. Trªn c¬ së ®ã so s¸nh ®èi chiÕu víi nh÷ng lý luËn nµy ®­îc qui ®Þnh trong c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam cã liªn quan víi c¸c qui ®Þnh trong c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ, tõ ®ã nªu ra mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tr¹ng cña kiÓm to¸n viÖt nam vµ ph­¬ng h­íng chung trong qu¸ tr×nh héi nhËp. KiÓm to¸n lµ lÜnh vùc cßn non trÎ ë n­íc ta, trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp. LÜnh vùc nµy ®ang ®øng tr­íc nh÷ng thËn lîi vµ th¸ch thøc. §Ó cã thÓ ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn trong xu thÕ héi nhËp, bªn c¹nh viÖc x©y dùng c¸c chuÈn mùc cho phï hîp víi nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ chung trong ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n vµ c¸c kiÓm to¸n viªn cÇn næ lùc cña b¶n th©n trong viÖc hoµn thiÖn tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. §ã lµ ®iÒu kiÖn thiÕt thùc cho sù ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n ViÖt Nam nãi riªng vµ kiÓm to¸n thÕ giíi nãi chung. Tµi liÖu tham kh¶o 1 .Lý thuyÕt kiÓm to¸n - GS . TS . NguyÔn Quang Quynh NXB Tµi chÝnh - Hµ Néi -1998. 2 .KiÓm to¸n tµi chÝnh - GS . TS . NguyÔn Quang Quynh NXB Tµi chÝnh - Hµ Néi-1998. 3 .Auditing - Alvin A.arens - NXB Thèng kª. 4 .HÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam - QuyÓn 2 - Bé T¸i chÝnh - Hµ néi 5 .Nh÷ng qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ kiÓm to¸n - NXB Tµi chÝnh. Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Néi dung 2 I.Qui tr×nh kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh 2 1 Kh¸i niÖm 2 2.Vai trß, vÞ trÝ cña giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n.....................................3 II.Giai ®o¹n thùc hiÖn kÕ ho¹c kiÓm to¸n ........................................................5 1.Thùc hiÖn thñ tôc kiÓm so¸t.........................................................................6 2.Thùc hiÖn thñ tôc ph©n ...............................................................................12 3.Thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt .............................................................................15 III. §«i ®iÒu vÒ thùc tr¹ng cña kiÓm to¸n ViÖt Nam......................................29 KÕt luËn 31 Tµi liÖu tham kh¶o 32