Đề tài Một số vấn đề về việc xây dựng cơ quan bảo hiến ở Việt Nam
Tóm tắt đề tài Trang I.Phần mở đầu: 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài 2 2. Mục đích của đề tài 3 3. Phạm vi nghiên cứu 4 4.Phương pháp nghiên cứu 4 II. Phần nội dung Phần một : Vấn đề bảo hiến ở Việt Nam hiện nay 1. Cơ sở thực tế:1.1Vài nét về bảo vệ hiến pháp ở Việt Nam hiện nay 5 1.2 Thực trạng vi hiến 9 2. Cơ sở lý luận: 2.1 Vai trò của bảo vệ hiến pháp 13 2.2 Cơ sở cho sự tồn tại của CQBH ở Việt Nam 17 Phần hai: Một số mô hình cơ quan bảo hiến trên thế giới 1. Mô hình phi tập trung 20 2. Mô hình tập trung 24 Phần ba: Một số ý kiến về việc xây dựng cơ quan bảo hiến ở Việt Nam 1. Những phương án thành lập cơ quan bảo hiến ở Việt Nam 28 2. Các nguyên tắc cho cơ quan bảo hiến ở Việt Nam 2.1 Độc lập 32 2.2 Chuyên nghiệp 36 2.3 Uy tín cao 37 2.4 Phù hợp với tổ chức bộ máy nhà nước 40 III,Kết luận 42 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Lịch sử lập hiến Việt Nam cũng chính là một phần lịch sử giữ nước và dựng nước. Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là một văn kiện pháp lý có ý nghĩa vô cùng to lớn: đưa người dân Việt Nam từ địa vị nô lệ lên làm chủ đất nước. Từ Hiến pháp 1946, các bản Hiến pháp sau đó không ngừng phát triển hơn nữa những quyền cơ bản của công dân cũng như ghi nhận những nguyên tắc tổ chức bộ máy Nhà nước. Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung theo Nghị quyết số 51/2001/QH10)khẳng định tại điều 2: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”. Từ trước tới nay, bản chất dân chủ của nhà nước ta luôn được khẳng định và ngày càng được mở rộng. Hiện nay, việc xây dựng nhà nước pháp quyền là một hình thức hữu hiệu để phát huy dân chủ. Nhà nước pháp quyền là nhà nước đặt pháp luật ở vị trí tối thượng đối với toàn bộ đời sống xã hội . Trong đó, Hiến pháp là văn bản pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất. Có thể lược giản vấn đề này bằng chuỗi: Dân chủ - Nhà nước pháp quyền - Hiến pháp. Như vậy vấn đề đảm bảo việc thực thi Hiến pháp là trọng tâm của vấn đề nhà nước pháp quyền và xây dựng dân chủ. Nhưng thực tế ở Việt Nam hiện nay cho thấy chưa có một cơ chế cụ thể chuyên biệt nào để bảo vệ Hiến pháp. Điều đó khiến cho có những văn bản pháp luật, những hành vi của cơ quan công quyền vi phạm hiến pháp, ảnh hưởng đến quyền lợi của công dân, uy tín của nhà nước mà chưa được xử lý nghiêm minh. Điều này đã làm nảy sinh ý kiến về việc thành lập một cơ quan riêng biệt ở Việt Nam với chức năng bảo vệ Hiến pháp. Rất nhiều bài viết trên các tạp chí chuyên ngành, nhiều hội thảo đã được tổ chức bàn luận sôi nổi về vấn đề trên nhằm đưa ra giải pháp thích hợp nhất. Chính thức tại báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X khi đề cập tới phương hướng “tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” đã nêu rõ : “Xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quy định của các cơ quan công quyền”. Đồng thời phải “xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp”. Tất cả đã chứng tỏ sự quan tâm thực sự của Đảng và Nhà nước đối với vấn đề bảo đảm việc thực thi Hiến pháp ở nước ta hiện nay. Bảo vệ Hiến pháp thực chất là bảo vệ những quyền cơ bản của công dân, bảo vệ những nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, bảo vệ chế độ chính chị, chế độ kinh tế Với ý nghĩa như vậy, việc xây dựng một cơ quan bảo hiến là một yêu cầu cấp thiết ở nước ta hiện nay. Vì thế, việc nghiên cứu đề xuất phương án để đáp ứng yêu cầu trên là không thể thiếu. Chính vì những lí do trên mà tôi lựa chọn đề tài “Một số vấn đề về việc xây dựng cơ quan bảo hiến ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích của đề tài Nếu như trên thế giới, một cơ quan có chức năng bảo vệ hiến pháp đã được thành lập từ lâu thì ở Việt Nam chưa từng tồn tại một cơ quan độc lập nào có chức năng tương tự như vậy. Vì thế đối với khoa học pháp lý Việt Nam đây là một vấn đề mới mẻ, thiếu cả tính thực tiễn cũng như lý luận. Trong phạm vi nghiên cứu của sinh viên, tác giả mong muốn tìm hiểu những kiến thức về mô hình các cơ quan bảo hiến trên thế giới và cơ chế hoạt động của các loại hình cơ quan này. Mục đích cuối cùng của việc nghiên cứu đề tài đó là từ việc tiếp thu những kinh nghiệm nước ngoài, đề xuất ý kiến cho việc xây dựng cơ quan bảo hiến ở nước ta trong thời gian tới. 3. Phạm vi nghiên cứu: Bảo vệ hiến pháp là một vấn đề rộng và cơ quan bảo hiến chỉ là một bộ phận của vấn đề ấy. Song nó lại giữ một vị trí hết sức quan trọng, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến cơ quan này. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được dựa trên phương pháp chung là phương pháp duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lê nin. Đồng thời còn sử dụng thêm một số phương pháp như phương pháp hệ thống, phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp lịch sử.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Một số vấn đề về việc xây dựng cơ quan bảo hiến ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
mµ cßn cã mèi quan hÖ víi c¸c c¸ nh©n kh¸c. Nh÷ng gi¸ trÞ nh©n quyÒn khi ®· ®îc thÕ giíi c«ng nhËn th× theo xu thÕ cña thêi ®¹i héi nhËp, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu ph¶i thõa nhËn nh÷ng gi¸ trÞ Êy. ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh t¹i HiÕn ph¸p: “ë níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam c¸c quyÒn con ngêi vÒ chÝnh trÞ, d©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi ®îc t«n träng, thÓ hiÖn ë c¸c quyÒn c«ng d©n vµ ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p vµ luËt”. Khi nh÷ng quyÒn ®ã ®îc Nhµ níc cam kÕt t«n träng th× còng cã nghÜa lµ nã sÏ ®îc b¶o vÖ bëi Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Trong ph¹m vi thÈm quyÒn cña m×nh c¬ quan b¶o hiÕn sÏ ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do c¬ b¶n cña con ngêi. Nh vËy nã còng sÏ gãp phÇn n©ng cao uy tÝn cña níc ta trªn chÝnh trêng quèc tÕ.
Víi nh÷ng ý nghÜa vµ vai trß lín lao nh vËy th× viÖc x©y dùng mét c¬ chÕ b¶o hiÕn mµ cô thÓ lµ mét c¬ quan b¶o hiÕn ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp, hiÖu qu¶ lµ hoµn toµn phï hîp víi c«ng cuéc x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam hiÖn nay. B¶o hiÕn chÝnh lµ b¶o vÖ tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ b¶o ®¶m ®îc tinh thÇn cña Nhµ níc ph¸p quyÒn lµ mäi chñ thÓ, kÓ c¶ Nhµ níc ®Òu ph¶i chÞu sù kiÓm so¸t cña HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. XÐt ®Õn môc ®Ých cuèi cïng cña Nhµ níc ph¸p quyÒn lµ b¶o vÖ c¸c quyÒn c«ng d©n ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p. Mµ c¬ chÕ b¶o hiÕn l¹i chÝnh lµ b¶o ®¶m ®Ó quyÒn tù do cña c«ng d©n kh«ng bÞ vi ph¹m tõ phÝa c¸c c¬ quan Nhµ níc. Nh vËy mét c¬ quan b¶o hiÕn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ lµ thµnh tè kh«ng thÓ thiÕu trong Nhµ níc ph¸p quyÒn. Hay nãi nh GS – TS Otto th× ®ã chÝnh lµ “v¬ng miÖn cña Nhµ níc ph¸p quyÒn”, “®Ønh cao cña Nhµ níc ph¸p quyÒn”. ViÖc thµnh lËp ®îc mét c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam v× vËy sÏ cã ý nghÜa to lín, ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ë níc ta.
2.2 C¬ së cho sù tån t¹i cña c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam
Tríc nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tÕ, tríc nh÷ng vai trß cña viÖc b¶o vÖ HiÕn ph¸p th× c¬ së lý luËn – ph¸p lý nµo cho sù tån t¹i mét c¸ch v÷ng ch¾c cho c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam?
Nh×n l¹i lÞch sö b¶o hiÕn trªn thÕ giíi tõ sù ra ®êi cña b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn trªn thÕ giíi – HiÕn ph¸p Mü 1787 víi ý nghÜa lµ ®¹o luËt tèi cao ®· ®¸nh dÊu sù ra ®êi chÕ ®é gi¸m s¸t HiÕn ph¸p th× nh÷ng t tëng, quan ®iÓm vÒ c¬ së cña viÖc ®¶m b¶o tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p còng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Hamilton mét trong nh÷ng cha ®Î cña HiÕn ph¸p Mü cho r»ng: HiÕn ph¸p ph¶i ®îc coi lµ mét ®¹o luËt c¬ b¶n.... Do ®ã c¸c thÈm ph¸n ph¶i cã quyÒn x¸c ®Þnh néi dung, ý nghÜa cña HiÕn ph¸p còng nh cña c¸c ®¹o luËt do c¬ quan lËp ph¸p ban hµnh. NÕu x¶y ra trêng hîp kh¸c nhau gi÷a hai lo¹i v¨n b¶n nµy th× ®¬ng nhiªn HiÕn ph¸p ph¶i cã hiÖu lùc cao h¬n. Nãi c¸ch kh¸c, HiÕn ph¸p ph¶i ®îc coi lµ u thÕ h¬n so víi luËt, ý chÝ cña nh©n d©n ph¶i cao h¬n ý chÝ cña nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho hä. T tëng nµy cña Hamilton ®· ®îc thÓ hiÖn râ trong nh÷ng ph¸n quyÕt cña Ch¸nh ¸n Jonh Marshal xö vô ¸n næi tiÕng Mabury kiÖn Madison:
1. HiÕn ph¸p lµ luËt tèi cao cña ®Êt níc.
2. Nh÷ng luËt, quyÕt ®Þnh ®îc ban hµnh bëi c¬ quan lËp ph¸p lµ mét bé phËn cña HiÕn ph¸p vµ kh«ng ®îc tr¸i HiÕn ph¸p.
3. ThÈm ph¸n, ngêi ®· tõng tuyªn thÖ b¶o vÖ HiÕn ph¸p ph¶i tuyªn bè huû bá nh÷ng luËt, lÖ, quy ®Þnh nµo cña c¬ quan lËp ph¸p m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p.
Nh vËy, m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn ë Hoa Kú lµ m« h×nh phi tËp trung víi vai trß cña Toµ ¸n Tèi cao vµ Toµ ¸n thêng trong viÖc b¶o vÖ HiÕn ph¸p. Kh¸c víi Hoa Kú, c¸c níc Ch©u ¢u lôc ®Þa chØ trao thÈm quyÒn gi¸m s¸t b¶o hiÕn cho mét Toµ ¸n ®Æc biÖt lµ Toµ ¸n HiÕn ph¸p. Lo¹i h×nh Toµ ¸n nµy xuÊt ph¸t tõ t tëng cña hai luËt gia Adolf Merkl vµ Hans Kelsen. T tëng cña hai «ng còng xuÊt ph¸t tõ viÖc kh¼ng ®Þnh tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p trong hÖ thèng ph¸p luËt (v× ®Æt HiÕn ph¸p ë vÞ trÝ ®ã nªn cÇn cã mét c¬ chÕ ®Ó xem xÐt, kiÓm tra viÖc tu©n thñ tÝnh tèi cao cña nã).
Víi c¬ së nh vËy th× viÖc x©y dùng mét thiÕt chÕ b¶o hiÕn ë ViÖt Nam lµ hoµn toµn phï hîp. HiÕn ph¸p ViÖt Nam t¹i ®iÒu 2 kh¼ng ®Þnh: “Nhµ níc Céng hoµ XHCN lµ Nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n” vµ “HiÕn ph¸p níc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam lµ luËt c¬ b¶n cña Nhµ níc, cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt. Mäi v¨n b¶n ph¸p luËt ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p” (§iÒu 146 – HiÕn ph¸p 1992); “HiÕn ph¸p lµ luËt c¬ b¶n cña Nhµ níc, cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt. V¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®îc ban hµnh ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p, b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt, thø bËc hiÖu lùc ph¸p lý cña v¨n b¶n trong hÖ thèng ph¸p luËt” (§iÒu 2 – LuËt ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt).
Tuy nhiªn bµn vÒ vÞ trÝ còng nh thÈm quyÒn cña c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam còng cã nhiÒu quan ®iÓm cßn cha thèng nhÊt. Quan ®iÓm vÒ Nhµ níc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam: ph©n c«ng quyÒn lùc, cßn ë c¸c níc ph¬ng t©y lµ: ph©n chia quyÒn lùc. §Æc biÖt lµ mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan b¶o hiÕn víi Quèc héi – c¬ quan quyÒn lùc Nhµ níc cao nhÊt khi c¬ quan nµy cã quyÒn b·i bá nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt cña Quèc héi kh«ng phï hîp víi HiÕn ph¸p. VÊn ®Ò nµy còng ®· ®îc bµn luËn tõ khi nh÷ng mÇm mèng cña t tëng gi¸m s¸t hiÕn ph¸p h×nh thµnh. Khi Hamilton cho r»ng toµ ¸n cã quyÒn tuyªn bè ®¹o luËt vi ph¹m HiÕn ph¸p lµ v« hiÖu th× mét sè ngêi ®· suy ra r»ng ®iÒu ®ã lµ ¸m chØ u thÕ lín h¬n cña hÖ thèng t ph¸p so víi lËp ph¸p. Hamilton ®· ®¸p l¹i quan ®iÓm ®ã nh sau: Toµ ¸n ph¶i u tiªn HiÕn ph¸p h¬n so víi c¸c ®¹o luËt thêng bëi lÏ quyÒn lùc cña nh©n d©n cao h¬n c¶ quyÒn lËp ph¸p, t ph¸p vµ khi ý chÝ cña c¬ quan lËp ph¸p ®îc tuyªn bè trong c¸c ®¹o luËt cña nã chèng l¹i ý chÝ cña nh©n d©n ®îc tuyªn bè trong HiÕn ph¸p th× c¸c thÈm ph¸n ph¶i tu©n theo HiÕn ph¸p h¬n lµ theo c¸c ®¹o luËt thêng. C¸c ph¸n quyÕt cña thÈm ph¸n ph¶i c¨n cø vµo luËt c¬ b¶n h¬n lµ c¨n cø vµo c¸c luËt kh«ng c¬ b¶n.Do vËy kh«ng cã v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nµo tr¸i víi HiÕn ph¸p l¹i cã hiÖu lùc. NÕu tõ chèi ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng nghÞ sü l¹i cao h¬n c¸i gèc cña hä hay nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng ngêi c«ng béc cña nh©n d©n l¹i cao h¬n nh©n d©n. (Lêi më ®Çu cña HiÕn ph¸p Hoa Kú kh¼ng ®Þnh râ rµng r»ng vµ ch¾c ch¾n: chóng t«i, nh©n d©n Hîp chñng quèc Hoa Kú víi môc ®Ých x©y dùng mét liªn bang hoµn h¶o h¬n n÷a, thiÕt lËp c«ng lý, ®¶m b¶o an ninh trong níc, t¹o dùng phßng thñ chung, thóc ®Èy sù thÞnh vîng trong toµn khèi, gi÷ v÷ng nÒn tù do cho b¶n th©n vµ con ch¸u chóng ta, quyÕt ®Þnh x©y dùng HiÕn ph¸p nµy cho Hîp chñng quèc Hoa Kú).
Còng tõ quan ®iÓm trªn cña Hamilton mµ cã ý kiÕn cho r»ng: HiÕn ph¸p cña ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng ph¶i do nh©n d©n trùc tiÕp lµm ra (kh«ng qua trng cÇu d©n ý). Song phÇn lín c¸c ý kiÕn hiÖn nay ®Òu ®ång t×nh víi quan ®iÓm sau: ViÖt Nam ®ang x©y dùng mét Nhµ níc ph¸p quyÒn, mét Nhµ níc mµ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña c«ng d©n, c¬ quan Nhµ níc ®Òu n»m trong khu«n khæ ph¸p luËt. Trong hÖ thèng ph¸p luËt ®ã th× HiÕn ph¸p ®îc ghi nhËn lµ cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao nhÊt. V× vËy, c¬ quan b¶o hiÕn víi chøc n¨ng b¶o vÖ nh÷ng quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p kh«ng bÞ x©m ph¹m sÏ lµ mét c¬ quan nh©n danh HiÕn ph¸p, v× HiÕn ph¸p thùc hiÖn nh÷ng thÈm quyÒn cña m×nh. Vµ ch¾c ch¾n chÝnh c¬ quan nµy còng sÏ ho¹t ®éng trong giíi h¹n mµ ph¸p luËt t¹o dùng ra nã. Vµ viÖc c¬ quan b¶o hiÕn cã thÓ b·i bá mét ®¹o luËt vi hiÕn cña Quèc héi còng kh«ng cã nghÜa lµ nã cao h¬n Quèc héi – c¬ quan quyÒn lùc Nhµ níc cao nhÊt. Bëi xÐt trong mèi quan hÖ cô thÓ víi hiÖu lùc tèi cao cña HiÕn ph¸p th× ®¹o luËt ®ã râ rµng kh«ng thÓ cã gi¸ trÞ thi hµnh (hiÖu lùc). Nh vËy Nhµ níc ph¸p quyÒn lµ c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng mét c¬ quan b¶o hiÕn chuyªn tr¸ch. Vµ viÖc x©y dùng c¬ quan nµy còng gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN, mét yªu cÇu quan träng trong viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn Nhµ níc ta hiÖn nay.
Tãm l¹i, víi nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tÕ nªu trªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc xem xÐt ®Ó thµnh lËp mét c¬ quan b¶o hiÕn chuyªn tr¸ch ë ViÖt Nam lµ ®iÒu hoµn toµn cÇn thiÕt, lµ mét yªu cÇu, ®ßi hái kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn ë níc ta hiÖn nay ®Ó Nhµ níc ta thùc sù lµ mét Nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n.
PhÇn hai
Mét sè m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn trªn thÕ giíi
Trªn c¬ së thèng nhÊt lµ tÝnh tèi cao vµ kh«ng thÓ bÞ x©m ph¹m cña HiÕn ph¸p, c¸c níc ®· tæ chøc nh÷ng c¬ quan víi chøc n¨ng b¶o vÖ HiÕn ph¸p theo c¸ch thøc riªng cña m×nh. §iÒu ®ã ®· t¹o nªn nh÷ng m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn trªn thÕ giíi víi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thÈm quyÒn, vÞ trÝ, vai trß rÊt kh¸c nhau. Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu cã ®îc, xin giíi thiÖu vÒ mét sè m« h×nh tiªu biÓu vÒ c¬ quan b¶o hiÕn trªn thÕ giíi vµ ®ã chÝnh lµ nh÷ng c¸i nh×n tham kh¶o cho mét c¬ quan ch¨m lo b¶o vÖ HiÕn ph¸p ë ViÖt Nam.
1 - M« h×nh phi tËp trung (®¹i diÖn lµ Hoa Kú)
a) §Æc ®iÓm næi bËt cña m« h×nh nµy chÝnh lµ viÖc trao thÈm quyÒn b¶o vÖ HiÕn ph¸p cho hÖ thèng Toµ ¸n thêng vµ Toµ ¸n Tèi cao.
M« h×nh nµy ra ®êi ë Hoa Kú vµ cã ¶nh hëng m¹nh mÏ tíi ph¸p luËt cña nhiÒu níc kh¸c, cïng víi sù ¶nh hëng vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Sè quèc gia tæ chøc thùc hiÖn viÖc b¶o hiÕn theo m« h×nh nµy cã kho¶ng 90 quèc gia. M« h×nh nµy tríc tiªn dùa trªn c¬ së lý luËn HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt cao nhÊt, nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c kh«ng phï hîp víi HiÕn ph¸p th× kh«ng cã gi¸ trÞ cña c¸c häc gi¶ ®· nªu ë phÇn trªn. Cïng víi nã lµ nguyªn t¾c tæ chøc cña quyÒn lùc Nhµ níc: ph©n chia quyÒn lùc rÊt r¹ch rßi gi÷a ba nh¸nh: lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p. Víi mét níc theo truyÒn thèng Common Law nh Mü th× sù kiÖn cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi quyÒn gi¸m s¸t b¶o hiÕn cña hÖ thèng Tßa ¸n chÝnh lµ vô ¸n Mabury kiÖn Madison (1803). §Ó cã c¸i nh×n hÖ thèng vÒ vÊn ®Ò nµy xin tãm t¾t vô ¸n nh sau: “Ngay tríc khi rêi khái vÞ trÝ th¸ng 3 n¨m 1801, Tæng thèng John Adam ®· cè g¾ng bæ nhiÖm nh÷ng ngêi cña ®¶ng m×nh vµo nh÷ng vÞ trÝ míi trong ngµnh t ph¸p. Tæng thèng míi, Thomas Jefferson ®· rÊt bÊt b×nh víi hµnh ®éng «ng cho lµ ®· l¹m dông quyÒn lùc. Sau khi ®· ph¸t hiÖn ra mét sè bæ nhiÖm cha ®îc thùc hiÖn, «ng ®· ra lÖnh cho Bé trëng ngo¹i giao cña m×nh lµ James Madison b·i bá c¸c sù bæ nhiÖm ®ã.William Marbury, mét trong nh÷ng ngêi ®îc bæ nhiÖm bÞ b·i bá, ®· kiÖn yªu cÇu toµ ¸n buéc «ng James Madison tu©n thñ c¸c quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm hä lµm thÈm ph¸n cña Tæng thèng John Adam. ¤ng cho r»ng §¹o luËt t ph¸p n¨m 1789 ®· trao cho Tßa ¸n Tèi cao liªn bang quyÒn ban hµnh lÖnh yªu cÇu mét quan chøc chÝnh quyÒn thùc hiÖn nghÜa vô cña hä. ¤ng muèn Toµ ¸n Tèi cao buéc Madison chÊp nhËn viÖc bæ nhiÖm chÝnh ®¸ng cña m×nh. Vô ¸n nµy ®· ®Æt Toµ ¸n Tèi cao vµo t×nh tr¹ng tiÕn tho¸i lìng nan. NÕu Tßa ¸n yªu cÇu c¬ quan hµnh ph¸p trao quyÒn cho Marbury th× cã thÓ Tæng thèng sÏ tõ chèi vµ uy tÝn cña Toµ ¸n tèi cao v× thÕ cã thÓ sÏ gi¶m sót. Cßn ngîc l¹i, nÕu toµ ¸n khíc tõ yªu cÇu nµy th× v« h×nh chung ®· c«ng khai thõa nhËn t ph¸p kh«ng cã quyÒn g× ®èi víi hµnh ph¸p. Tuy nhiªn trong t×nh thÕ tëng chõng nh bÕ t¾c ®ã, Ch¸nh ¸n Toµ ¸n Tèi cao John Marshall ®· tuyªn bè Toµ ¸n tèi cao liªn bang kh«ng cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy mÆc dï Môc 13 cña §¹o luËt t ph¸p liªn bang trao cho toµ ¸n thÈm quyÒn trong lÜnh vùc ®ã nhng quy ®Þnh nµy tr¸i víi ®iÒu 3 cña HiÕn ph¸p Hoa Kú 1787. ¤ng cho r»ng HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt c¬ b¶n cña Nhµ níc vµ cã hiÖu lùc ph¸p lý tèi cao. V× vËy khi mét ®¹o luËt th«ng thêng tr¸i víi HiÕn ph¸p th× ®¹o luËt ®ã ph¶i bÞ tuyªn bè lµ v« hiÖu”. Theo nguyªn t¾c ¸n lÖ th× nh÷ng vô ¸n sau nµy nÕu c¸c bªn chøng minh mét v¨n b¶n nµo lµ vi hiÕn th× thÈm ph¸n sÏ kh«ng ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh trong v¨n b¶n ®ã.
b) ThÈm quyÒn:
C«ng viÖc b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ to lín cña HiÕn ph¸p ®îc trao cho c¸c thÈm ph¸n ë c¶ Tßa ¸n thêng vµ Toµ ¸n Tèi cao. V× thÕ mµ thÈm quyÒn gi¸m s¸t ë ®©y lµ gi¸m s¸t cô thÓ. Tøc lµ viÖc gi¸m s¸t ®îc thùc hiÖn g¾n víi mét vô viÖc cô thÓ (thêng lµ vô kiÖn t¹i Toµ ¸n). Theo ®ã, Toµ ¸n thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t th«ng qua viÖc xem xÐt c¸c quy ®Þnh cã liªn quan ®Õn vô ¸n ®ã cã hîp hiÕn hay kh«ng. NÕu xÐt thÊy nã tr¸i víi HiÕn ph¸p, Toµ ¸n cã quyÒn tõ chèi kh«ng ¸p dông. Thêng th× Toµ ¸n kh«ng ®îc quyÒn huû bá, b·i bá ®¹o luËt ®ã nhng ®¹o luËt ®ã sÏ kh«ng ®îc ¸p dông n÷a, v× vËy nã mÊt hiÖu lùc thùc tÕ.
Vµi nÐt vÒ thñ tôc: Theo m« h×nh nµy v× viÖc tæ chøc gi¸m s¸t HiÕn ph¸p thêng kh«ng ph¶i thùc hiÖn theo mét thñ tôc ®Æc biÖt nµo. ViÖc gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña mét v¨n b¶n ph¸p luËt sÏ ®îc thùc hiÖn lu«n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn thñ tôc tè tông th«ng thêng t¹i Toµ ¸n. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi h×nh thøc gi¸m s¸t cô thÓ ë m« h×nh nµy.
§îc thiÕt lËp trªn c¬ së “tam quyÒn ph©n lËp” mét c¸ch triÖt ®Ó, hÖ thèng Toµ ¸n theo m« h×nh nµy cã mét sù ®éc lËp nhÊt ®Þnh víi hai nh¸nh quyÒn lùc cßn l¹i lµ lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p ®Ó ®¶m b¶o tèt nhÊt cho viÖc thùc thi thÈm quyÒn ®Æc biÖt nµy.¦u ®iÓm næi bËt nhÊt cã thÓ thÊy ®îc ë m« h×nh nµy lµ viÖc gi¸m s¸t HiÕn ph¸p g¾n víi thùc tÕ ¸p dông cña tõng vô viÖc cô thÓ nªn rÊt linh ho¹t, h÷u hiÖu. “NÕu nh gi¸m s¸t trõu tîng cho phÐp c¬ quan gi¸m s¸t HiÕn ph¸p cã c¸i nh×n tæng thÓ vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt víi HiÕn ph¸p, tÝnh thèng nhÊt cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t, tÝnh ®ång bé vµ hÖ thèng cña hÖ thèng ph¸p luËt th× gi¸m s¸t cô thÓ cho phÐp c¬ quan gi¸m s¸t HiÕn ph¸p cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ c¸c quyÒn con ngêi, quyÒn c«ng d©n mét c¸ch cô thÓ, cã hiÖu qu¶ râ rÖt”. Bªn c¹nh ®ã còng cã ý kiÕn cho r»ng viÖc trao chøc n¨ng b¶o hiÕn cho c¬ quan t ph¸p th× sÏ kh«ng tån t¹i sù lÊn s©n vµo ho¹t ®éng lËp ph¸p.
Víi nh÷ng u ®iÓm nh trªn, còng cã ý kiÕn ®Ò xuÊt vÒ viÖc trao cho hÖ thèng Toµ ¸n cña níc ta chøc n¨ng b¶o hiÕn. Tuy nhiªn nh÷ng u ®iÓm trªn chØ cã thÓ thËt sù ph¸t huy hiÖu qu¶ ë hoµn c¶nh thùc tÕ cña níc ta nÕu nh nã phï hîp víi c¬ së chÝnh trÞ – ph¸p lý ®· ®îc x¸c lËp. Xin ®îc nh¾c l¹i r»ng m« h×nh b¶o hiÕn th«ng qua Toµ ¸n thêng vµ To¸ ¸n Tèi cao lµ mét m« h×nh ®îc x©y dùng dùa trªn nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lùc rÊt r¹ch rßi (ph©n quyÒn cøng) trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Bé m¸y Nhµ níc. Theo ®ã th× ba quyÒn: lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p rÊt ®éc lËp, cã sù kiÒm chÕ, ®èi träng lÉn nhau khiÕn cho kh«ng thÓ mét nh¸nh quyÒn lùc nµo cã kh¶ n¨ng l¹m quyÒn. Trong khi Bé m¸y Nhµ níc ë ViÖt Nam l¹i ®îc tæ chøc theo nguyªn t¾c ph©n c«ng quyÒn lùc, quyÒn lùc Nhµ níc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng,phèi hîp thùc hiÖn : gi÷a lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p. Song ®iÒu quan träng h¬n cÇn quan t©m tíi khi trao thÈm quyÒn b¶o vÖ HiÕn ph¸p cho hÖ thèng Toµ ¸n chÝnh lµ viÖc hÖ thèng Toµ ¸n cña ViÖt Nam cã ®ñ sù ®éc lËp (sau ®ã lµ sù chuyªn nghiÖp) ®Ó tù ph¸n xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt khi vô viÖc cô thÓ ph¸t sinh cã liªn quan. MÆc dï c¶ HiÕn ph¸p vµ LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n ®Òu cã quy ®Þnh r»ng: Khi xÐt xö, thÈm ph¸n vµ héi thÈm nh©n d©n ®éc lËp chØ tu©n theo ph¸p luËt” nhng ®Ó cã mét nÒn t ph¸p ®éc lËp th× râ rµng chóng ta ph¶i cè g¾ng rÊt nhiÒu. §ã lµ cha ®Ò cËp tíi tr×nh ®é chuyªn m«n cña ®éi ngò thÈm ph¸n ë níc ta cha cao, c«ng t¸c c¶i c¸ch t ph¸p míi ®ang ë giai ®o¹n ®Çu.
Víi nh÷ng lý do trªn mµ viÖc x©y dùng theo m« h×nh phi tËp trung trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay lµ cha phï hîp. Xung quanh vÊn ®Ò nµy còng cã nhiÒu ý kiÕn ®Ò xuÊt: chØ trao thÈm quyÒn b¶o vÖ HiÕn ph¸p cho Toµ ¸n Tèi cao (ý kiÕn nµy sÏ ®îc ®Ò cËp râ h¬n ë phÇn sau). HoÆc ý kiÕn ®Ò nghÞ trao cho c¸c Toµ ¸n thêng thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o hiÕn trong c¸c vô viÖc cô thÓ khi c«ng d©n yªu cÇu toµ ¸n kiÓm tra tÝnh hîp hiÕn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt sÏ ®îc ¸p dông ®èi víi m×nh. NÕu khiÕu kiÖn cña ®¬ng sù lµ cã c¨n cø th× Toµ ¸n ph¶i tõ chèi ¸p dông v¨n b¶n ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh v¨n b¶n cã hîp hiÕn hay kh«ng l¹i kh«ng do c¸c toµ ¸n thêng x¸c ®Þnh mµ chuyÓn cho Toµ ¸n HiÕn ph¸p ®Ó kiÓm tra, xem xÐt, quyÕt ®Þnh. Vµ Toµ ¸n thêng sÏ c¨n cø vµo ph¸n quyÕt cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt vô viÖc. Còng theo ý kiÕn ®Ò nghÞ nµy th× viÖc Toµ ¸n thêng thùc hiÖn viÖc gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i HiÕn ph¸p cña c«ng d©n cã u ®iÓm lµ kh«ng m©u thuÉn víi nguyªn t¾c thèng nhÊt cña quyÒn lùc Nhµ níc: kh«ng cã sù m©u thuÉn gi÷a tÝnh quyÒn lùc cao nhÊt cña Quèc héi vµ tÝnh ®éc lËp cña Toµ ¸n khi thõa nhËn thÈm quyÒn gi¶i quyÕt khiÕu kiÖn cña To¸ ¸n v× theo c¸ch thøc nµy vÒ mÆt nguyªn t¾c Toµ ¸n kh«ng cã quyÒn trùc tiÕp b·i bá hiÖu lùc v¨n b¶n bÊt hîp hiÕn cña Quèc héi mµ chØ tuyªn bè kh«ng ¸p dông v¨n b¶n ®ã trong mét trêng hîp cô thÓ.
Dï cã hay kh«ng thiÕt lËp c¬ quan víi chøc n¨ng b¶o vÖ HiÕn ph¸p theo m« h×nh phi tËp trung th× chóng ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc h×nh thøc gi¸m s¸t cô thÓ rÊt cã hiÖu qu¶ tõ m« h×nh nµy. ViÖc gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vô viÖc cña c«ng d©n, tæ chøc cã liªn quan ®Õn HiÕn ph¸p sÏ gãp phÇn më réng d©n chñ, t¨ng cêng lßng tin cña quÇn chóng nh©n d©n ®èi víi Nhµ níc, n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt ph¸p luËt cña ngêi d©n. §èi víi ViÖt Nam th× viÖc kÕt hîp ®ång thêi c¶ hai h×nh thøc gi¸m s¸t cô thÓ vµ gi¸m s¸t trõu tîng sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Nã kh«ng nh÷ng t¹o nªn tÝnh thèng nhÊt, hoµn chØnh cho hÖ thèng ph¸p luËt mµ cßn b¶o vÖ trùc tiÕp cho quyÒn, lîi Ých c¬ b¶n cña c«ng d©n ®· ®îc HiÕn ph¸p ghi nhËn. Víi h×nh thøc gi¸m s¸t trõu tîng th× chóng ta cã thÓ häc hái rÊt nhiÒu tõ m« h×nh tËp trung (th«ng qua Toµ ¸n HiÕn ph¸p hoÆc Héi ®ång b¶o hiÕn) phæ biÕn nhÊt ë c¸c níc Ch©u ¢u lôc ®Þa.
2 – M« h×nh tËp trung (Ph¸p, §øc,)
Kh¸c víi m« h×nh phi tËp trung, m« h×nh nµy thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t hiÕn ph¸p b»ng mét c¬ quan chuyªn tr¸ch, chØ cã c¬ quan nµy míi cã thÈm quyÒn xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt còng nh viÖc gi¶i
quyÕt c¸c khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p. M« h×nh nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn ë c¸c níc Ch©u ¢u lôc ®Þa (truyÒn thèng Civil Law) víi nh÷ng tªn gäi nh: Toµ ¸n HiÕn Ph¸p hoÆc Héi ®ång b¶o hiÕn (Ph¸p). C¬ quan gi¸m s¸t hiÕn ph¸p ®îc x¸c lËp theo m« h×nh nµy lÇn ®Çu tiªn t¹i ¸o theo HiÕn ph¸p ¸o 1920. Nhê nh÷ng ®iÓm u viÖt mµ nã nhanh chãng ®îc nh©n réng ë nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. Theo thèng kª hiÖn nay cã kho¶ng gÇn 60 quèc gia thµnh lËp c¬ quan b¶o vÖ HiÕn ph¸p theo m« h×nh nµy. §iÓn h×nh lµ §øc,¸o, Nga, Italia…
Vµi nÐt vÒ thÈm quyÒn;
Nh×n mét c¸ch tæng thÓ c¬ quan gi¸m s¸t b¶o vÖ HiÕn ph¸p cã nh÷ng thÈm quyÒn sau:
- Gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt vµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c.
- Gi¶i thÝch HiÕn ph¸p.
- Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thÈm quyÒn gi÷a c¸c nh¸nh quyÒn lùc, gi÷a c¬ quan trung ¬ng vµ c¬ quan ®Þa ph¬ng.
- Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn bÇu cö, trng cÇu ý d©n.
- Gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p.
- QuyÒn gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn trong ho¹t ®éng cña c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, gi¶i t¸n c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ.
* §èi víi thÈm quyÒn gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt vµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt:
Toµ ¸n HiÕn ph¸p cã thÓ tiÕn hµnh c¸c h×nh thøc: Gi¸m s¸t tríc, gi¸m s¸t sau, gi¸m s¸t cô thÓ hoÆc gi¸m s¸t trõu tîng. Riªng hai h×nh thøc gi¸m s¸t tríc vµ gi¸m s¸t trõu tîng t¹o nªn ®Æc ®iÓm riªng cho m« h×nh nµy.
+ Gi¸m s¸t tríc lµ ho¹t ®éng kiÓm tra tÝnh hîp hiÕn cña v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt tríc khi v¨n b¶n ®ã cã hiÖu lùc ph¸p lý. Th«ng thêng gi¸m s¸t tríc ®îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n ®¹o luËt ®· ®îc th«ng qua vµ ®ang trong thêi gian chê nguyªn thñ quèc gia c«ng bè.
+ Gi¸m s¸t trõu tîng lµ h×nh thøc kiÓm tra tÝnh hîp hiÕn cña v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mµ kh«ng g¾n víi bÊt cø mét vô viÖc cô thÓ nµo. ViÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy thêng ph¸t sinh trªn c¬ së yªu cÇu cña c¸c c¬ quan, c¸ nh©n cã vÞ trÝ quan träng trong bé m¸y Nhµ níc nh: nguyªn thñ quèc gia, Thñ tíng…
ThÈm quyÒn xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt, v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c lµ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cu¶ bÊt cø Toµ ¸n HiÕn ph¸p nµo. §©y lµ ®èi tîng gi¸m s¸t hÕt søc quan träng bëi nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nµy ®îc coi lµ nh÷ng chuÈn mùc chung, ®îc ¸p dông cho nhiÒu ®èi tîng trªn ph¹m vi réng. Môc ®Ých cña gi¸m s¸t HiÕn ph¸p ë ®©y lµ ®¶m b¶o cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh«ng lîi dông ®Æc quyÒn nµy ®Ó vît lªn trªn HiÕn ph¸p, ph¸ vì nh÷ng trËt tù HiÕn ph¸p, x©m ph¹m nh÷ng quyÒn c¬ b¶n vµ tù do cña con ngêi vµ c«ng d©n ®îc HiÕn ph¸p b¶o vÖ. Song Toµ ¸n HiÕn ph¸p kh«ng tù m×nh quyÕt ®Þnh viÖc xem xÐt tÝnh hîp hiÕn, hîp ph¸p cña mét v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mµ ph¶i th«ng qua yªu cÇu cña chñ thÓ kh¸c do HiÕn ph¸p quy ®Þnh. Trªn c¬ së yªu cÇu nµy, Toµ ¸n HiÕn ph¸p tiÕn hµnh thùc hiÖn thÈm quyÒn cña m×nh. Quy ®Þnh nµy lµ mét trong nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ sù chuyªn quyÒn cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p, ®ång thêi nh»m ®¶m b¶o c©n b»ng vµ kiÓm so¸t quyÒn lùc. Ph¸n quyÕt cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p vÒ tÝnh hîp hiÕn cña mét v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt lµ chung thÈm vµ kh«ng thÓ kh¸ng c¸o.. Kh¸c víi m« h×nh phi tËp trung, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n thêng cã thÓ ®îc xem xÐt l¹i.
Sù kÕt hîp ®îc nhiÒu h×nh thøc ®Ó b¶o vÖ HiÕn ph¸p ®· t¹o nªn nh÷ng u ®iÓm næi bËt cho m« h×nh nµy. Cã thÓ thÊy ®îc mèi liªn hÖ cña c¸ch thøc trªn khiÕn cho hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn trë nªn toµn diÖn vµ rÊt h÷u hiÖu. ViÖc xem xÐt nh÷ng quy ®Þnh cña mét v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nµo ®ã cã phï hîp víi quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p hay kh«ng mµ kh«ng g¾n víi mét vô viÖc cô thÓ nµo còng gãp phÇn ph¸t triÓn khoa häc ph¸p lý ë nh÷ng quèc gia nµy.
*§èi víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn hiÕn ph¸p cña c«ng d©n.
Thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn nµy ®îc tu©n theo mét thñ tôc ®Æc biÖt, chØ cã Toµ ¸n HiÕn ph¸p míi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn nµy. §©y còng lµ ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a hai m« h×nh. KhiÕu kiÖn hiÕn ph¸p cã nghÜa lµ c«ng d©n yªu cÇu Toµ ¸n HiÕn ph¸p b¶o vÖ quyÒn c¬ b¶n cña m×nh (®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p) bÞ x©m h¹i do viÖc thùc hiÖn hoÆc kh«ng thùc hiÖn hµnh vi hoÆc do v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña c¬ quan Nhµ níc. Toµ ¸n HiÕn ph¸p chØ gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu liªn quan trùc tiÕp ®Õn b¶o vÖ quyÒn c¬ b¶n hiÕn ®Þnh cña con ngêi vµ c«ng d©n. V× thÕ phÇn lín c¸c ph¸n quyÕt cña Toµ ¸n thêng kh«ng thÓ bÞ Toµ ¸n HiÕn ph¸p xem xÐt theo thñ tôc khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p. ViÖc c¸c níc quy ®Þnh quyÒn khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p cña c«ng d©n vµ quy ®Þnh c¬ quan chuyªn tr¸ch gi¶i quyÕt chóng ®îc ®¸nh gi¸ lµ nh÷ng gi¸ trÞ s©u s¾c, cã ý nghÜa thiÕt thùc cña mét nÒn d©n chñ.
* Riªng vÒ Héi ®ång B¶o hiÕn ë Ph¸p cã ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¸c thiÕt chÕ gi¸m s¸t HiÕn ph¸p kh¸c: cã chøc n¨ng ®¶m b¶o cho nh¸nh quyÒn lùc lËp ph¸p ho¹t ®éng trong ph¹m vi thÈm quyÒn ®îc HiÕn ph¸p quy ®Þnh. V× thÕ ®©y lµ mét c¬ quan n»m trong hÖ thèng lËp ph¸p. C¬ quan nµy ®îc quyÒn huû bá v¨n b¶n ph¸p luËt ®îc coi lµ vi hiÕn. Héi ®ång b¶o hiÕn cña Ph¸p trë thµnh mét Toµ ¸n ®Æc biÖt, ë ®ã c¸c vÊn ®Ò HiÕn ph¸p ®îc ®a ®Õn ®Ó xin ý kiÕn vÒ tÝnh hîp hiÕn nhng chØ mang tÝnh chÊt t vÊn vµ trõu tîng.
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn cña m« h×nh tËp trung phæ biÕn ë c¸c níc Ch©u ¢u lôc ®Þa cã thÓ thÊy ®îc nh÷ng u ®iÓm næi bËt nh sau:
H×nh thøc gi¸m s¸t trõu tîng lµ mét h×nh thøc xem xÐt mang tÝnh kh¸i qu¸t tæng thÓ. Nã phï hîp víi t duy ph¸p lý vèn tån t¹i tõ l©u ë c¸c níc lôc ®Þa thuéc dßng hä ph¸p luËt Civil Law. V× thÕ nã gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng, thèng nhÊt cña hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt tõ trªn xuèng díi, lÊy chuÈn mùc lµ nh÷ng gi¸ trÞ cña HiÕn ph¸p.
Víi nh÷ng hÖ thèng ph¸p luËt coi träng luËt thµnh v¨n, mµ nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt do Nhµ níc ban hµnh phÇn nhiÒu mang tÝnh nguyªn t¾c chung th× nh÷ng quy ph¹m híng dÉn míi lµ nh÷ng quy ph¹m ®îc ¸p dông nhiÒu nhÊt trong thùc tÕ. Nh vËy cã thÓ thÊy ®îc hiÖu qu¶ còng nh vai trß cña viÖc gi¸m s¸t nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã.
Bªn c¹nh ®ã viÖc kÕt hîp c¶ gi¸m s¸t cô thÓ vµ gi¸m s¸t trõu tîng lµm cho hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn ®îc n©ng cao vµ më réng h¬n. Nã kÕt hîp ®¶m b¶o c¶ lîi Ých chung (®èi víi gi¸m s¸t trõu tîng) vµ lîi Ých riªng (®èi víi gi¸m s¸t cô thÓ). Hai h×nh thøc nµy bæ sung cho nhau, h×nh thøc nµy cã thÓ lµ c¬ së cña h×nh thøc kia. VÝ dô nh tõ gi¸m s¸t trõu tîng cã thÓ ®a ra nh÷ng híng gi¶i quyÕt cho gi¸m s¸t cô thÓ; ngîc l¹i, viÖc ®a ra nh÷ng khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p cña c«ng d©n cã thÓ tiÕn tíi nh÷ng ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn gi¸m s¸t trõu tîng.
¦u ®iÓm trªn cïng nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång vèn cã gi÷a hÖ thèng ph¸p luËt cña níc ta vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña c¸c níc Ch©u ¢u lôc ®Þa khiÕn cho viÖc häc hái vµ ¸p dông m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn nµy trë thµnh ph¬ng ¸n ®îc nhiÒu ý kiÕn t¸n ®ång. Tríc hÕt, mét Toµ ¸n HiÕn ph¸p (hoÆc Héi ®ång b¶o hiÕn) víi vai trß lµ mét c¬ quan ®éc lËp thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng, nhiÖm vô trong ph¹m vi ph¸p luËt quy ®Þnh sÏ ®¶m b¶o viÖc ph¸n xÐt c«ng b»ng ho¹t ®éng cña mäi c¬ quan c«ng quyÒn. Gi¸m s¸t trõu tîng lµ h×nh thøc tá ra h÷u hiÖu trong giai ®o¹n hiÖn nay, bëi muèn gi¸m s¸t hiÕn ph¸p th«ng qua gi¸m s¸t cô thÓ th× b¾t buéc ph¶i cã nh÷ng khiÕu kiÖn hiÕn ph¸p cña c«ng d©n. Song thùc tÕ cho thÊy kh¶ n¨ng sö dông nh÷ng ®iÒu kho¶n phÇn nhiÒu mang tÝnh c¬ng lÜnh, nguyªn t¾c cña c«ng d©n cha cao. Nªn gi¸m s¸t trõu tîng lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých chung cña toµn x· héi khi nh÷ng v¨n b¶n vi hiÕn kh«ng cã hiÖu lùc, sÏ kh«ng cßn ai ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña chóng. Mét Toµ ¸n HiÕn ph¸p (hoÆc Héi ®ång b¶o hiÕn) nÕu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ lµ mét gi¸ trÞ d©n chñ míi ë ViÖt Nam.
PhÇn ba
mét sè ý kiÕn vÒ c¬ quan b¶o hiÕn ë viÖt nam.
1 - Nh÷ng ph¬ng ¸n thµnh lËp c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam (phÇn nµy tham kh¶o tõ bµi viÕt cña PGS – TS Tr¬ng §¾c Linh).
Tríc nh÷ng ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tÕ ®· cã nhiÒu ý kiÕn vÒ mét m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam .HiÖn nay, cã thÓ kÓ ®Õn ba ph¬ng ¸n sau:
1.1. Ph¬ng ¸n thø nhÊt
Quèc héi thµnh lËp ñy ban gi¸m s¸t hiÕn ph¸p trùc thuéc quèc héi ®Ó gióp quèc héi thùc hiÖn viÖc b¶o hiÕn ®èi víi c¸c v¨n b¶n díi luËt do ñy ban thêng vô quèc héi, chñ tÞch níc, chÝnh phñ, thñ tíng chÝnh phñ, tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ban hµnh. ñy ban nµy cã tr¸ch nhiÖm tr×nh kÕt qu¶ gi¸m s¸t ®Ó quèc héi xem xÐt, quyÕt ®Þnh
Ph¬ng ¸n nµy ®îc ®¸nh gi¸ cã u ®iÓm lµ kh«ng lµm cång kÒnh thªm bé m¸y nhµ níc, thµnh lËp thªm ñy ban gi¸m s¸t hiÕn ph¸p cña quèc héi còng t¬ng tù nh viÖc quèc héi quyÕt ®Þnh thµnh lËp thªm ñy ban t ph¸p vµ ñy ban tµi chÝnh – ng©n s¸ch ®îc t¸ch ra tõ ñy ban ph¸p luËt vµ ñy ban kinh tÕ vµ ng©n s¸ch cña quèc héi.Thµnh lËp c¬ quan nµy kh«ng cÇn söa ®æi hiÕn ph¸p, chØ cÇn söa ®æi luËt tæ chøc quèc héi. Quèc héi vÉn gi÷ ®îc vai trß lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt, vÉn thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ níc, trong ®ã cã gi¸m s¸t tèi cao viÖc tu©n theo hiÕn ph¸p, luËt vµ nghÞ quyÕt cña quèc héi
Tuy nhiªn, nhîc ®iÓm cña ph¬ng ¸n nµy lµ c¸c ®¹o luËt, c¸c nghÞ quyÕt cña quèc héi ban hµnh vÉn do quèc héi tù gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña chóng. Trong trêng hîp quèc héi kh«ng b·i bá luËt, nghÞ quyÕt tr¸i hiÕn ph¸p th× kh«ng cã biÖn ph¸p ph¸p lý nµo xö lý ®îc.Vµ nh vËy lµ kh«ng gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cèt lâi c¬ b¶n cña mét c¬ chÕ b¶o hiÕn. Cßn nÕu trao cho ñy ban nµy quyÒn gi¸m s¸t c¸c luËt, nghÞ quyÕt cña quèc héi th× kh«ng t¬ng xøng vµ kh¸ch quan khi ®©y chØ lµ mét c¬ quan gióp viÖc cho quèc héi. V× thÕ ®©y lµ ph¬ng ¸n cã tÝnh chÊt nöa vêi, kh«ng triÖt ®Ó
1.2. Ph¬ng ¸n 2
Thµnh lËp Toµ ¸n hiÕn ph¸p ®éc lËp hoÆc héi ®ång b¶o hiÕn kh«ng thuéc quèc héi, thùc hiÖn quyÒn b¶o hiÕn tÊt c¶ ho¹t ®éng nhµ níc, trong ®ã cã c¬ quan lËp ph¸p lµ quèc héi. §©y lµ ph¬ng ¸n kh¸ phæ biÕn ë c¸c níc trªn thÕ giíi. TÝnh ®éc lËp cña c¬ quan b¶o vÖ hiÕn ph¸p ®îc ®¶m b¶o bëi tÝnh c©n b»ng trong quan hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p. M« h×nh nµy ®· ®îc giíi thiÖu kh¸i qu¸t ë phÇn tríc
Song vÊn ®Ò khi lùa chän m« h×nh nµy lµ viÖc thay ®æi mét sè quan hÖ trong viÖc tæ chøc quyÒn lùc nhµ níc, trong ®ã vai trß cña quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt sÏ ph¶i ®îc nhËn thøc l¹i. ViÖc häc tËp nh÷ng quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p n¨m 1946 ®îc bµn luËn ®Õn
HiÕn ph¸p 1946 quy ®Þnh t¹i ®iÒu 70: söa ®æi hiÕn ph¸p ph¶i theo c¸ch thøc sau ®©y:
a, Do hai phÇn ba tæng sè nghÞ viªn yªu cÇu
b, NghÞ viÖn bÇu ra mét ban dù th¶o nh÷ng ®iÒu thay ®æi
c, Nh÷ng ®iÒu thay ®æi khi ®· ®îc nghÞ viÖn ng chuÈn th× ph¶i ®a ra toµn d©n phóc quyÕt
§iÒu 21: Nh©n d©n cã quyÒn phóc quyÕt vÒ hiÕn ph¸p vµ nh÷ng viÖc quan hÖ ®Õn vËn mÖnh quèc gia, theo ®iÒu thø 32 vµ 70
§iÒu 32: Nh÷ng viÖc quan hÖ ®Õn vËn mÖnh quèc gia sÏ ®a ra nh©n d©n phóc quyÕt, nÕu hai phÇn ba tæng sè nghÞ viªn ®ång ý. C¸ch thøc phóc quyÕt sÏ do luËt ®Þnh
Ph¬ng ¸n nµy ®îc nhiÒu ngêi ®ång t×nh ñng hé v× nh÷ng u ®iÓm næi bËt cña nã lµ gi¶i quyÕt kh¸ triÖt ®Ó nh÷ng tån t¹i cña thùc tÕ hiÖn nay
1.3. Ph¬ng ¸n 3
Trao quyÒn b¶o vÖ hiÕn ph¸p cho tßa ¸n tèi cao. Tßa ¸n tèi cao ®îc nhËn xÐt lµ cã nghÒ nhng vÊn ®Ò bÊt lîi chÝnh lµ chøc n¨ng, thÈm quyÒn xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù d©n sù kinh tÕ lao ®éng vµ hµnh chÝnh cña tßa ¸n tèi cao hiÖn nay vµ trong t¬ng lai cßn qu¸ t¶i nªn tßa ¸n tèi cao cña níc ta kh«ng thÓ chuyªn t©m ch¨m lo lÜnh vùc míi lµ gi¸m s¸t hiÕn ph¸p ®îc. §Êy lµ cha kÓ ®Õn yªu cÇu vÒ: tiªu chuÈn thÈm ph¸n, sè lîng thÈm ph¸n, c¸ch thøc bæ nhiÖm, nhiÖm kú cña thÈn ph¸n, thñ tôc tè tông… cña tßa ¸n tèi cao (tßa ¸n t ph¸p) vµ tßa ¸n hiÕn ph¸p nÕu ®îc thµnh lËp ë níc ta sÏ lµ rÊt kh¸c nhau
Trªn ®©y lµ nh÷ng ph¬ng ¸n tiªu biÓu cho m« h×nh c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Song nãi vÒ b¶o hiÕn th× kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ nãi tíi viÖc c¬ quan ®ã sÏ tån t¹i díi h×nh thøc nµo . Mµ xung quanh vÊn ®Ò nµy cßn nhiÒu ph¸t sinh. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ¶nh hëng kh«ng nhá tíi ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn. Nã ®îc GS - TSKH §µo TrÝ óc nªu ra nh sau:
* Thùc chÊt cña sù kiÓm tra tÝnh hîp hiÕn lµ g×? Nã cã n»m trong khu«n khæ ph¹m vi cña ba quyÒn lùc truyÒn thèng cña sù ph©n quyÒn hay kh«ng hay ®©y lµ mét lo¹i chøc n¨ng hoµn toµn riªng biÖt so víi c¸c chøc n¨ng nãi trªn vµ do ®ã còng cã quyÒn riªng, cã vÞ thÕ lín trong sè c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt?
* Sù kiÓm tra vµ gi¸m s¸t hiÕn ph¸p cã dõng l¹i ë viÖc x¸c ®Þnh tÝnh phï hîp hiÕn ph¸p ®èi víi c¸c ®¹o luËt, hay lµ cßn ®èi víi c¸c lÜnh vùc kh¸c, ch¼ng h¹n nh kiÓm tra ho¹t ®éng t ph¸p ; ®èi víi viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña c¸ nh©n c«ng d©n?
* Sù kiÓm tra tÝnh hîp hiÕn cã bao gåm c¶ viÖc ®¸nh gi¸ vµ xem xÐt hµnh vi hay kh«ng, hay chØ giíi h¹n trong viÖc ®¸nh gi¸ v¨n b¶n?
* NÕu nãi vÒ sù phï hîp víi HiÕn ph¸p th× cÇn ®îc hiÓu lµ sù phï hîp vÒ h×nh thøc (lêi v¨n) quy ®Þnh hay cßn bao gåm c¶ sù phï hîp vÒ néi dung, thùc chÊt, tinh thÇn cña HiÕn ph¸p
Râ rµng lµ cµng muèn gi¶i quyÕt thÊu ®¸o vÊn ®Ò l¹i cµng gÆp ph¶i nhiÒu c©u hái r¾c rèi. Trong ph¹m vi ®Ò tµi, viÖc t×m hiÓu tÊt c¶ luËn ®iÓm trªn lµ ®iÒu hoµn toµn kh«ng thÓ còng nh kh«ng nªn. V× thÕ, t¸c gi¶ chØ m¹nh d¹n ®a ra mét sè ý kiÕn vÒ nh÷ng nguyªn t¾c cho c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam. Dï c¬ quan nµy cã ®îc tæ chøc theo m« h×nh nµo, thÈm quyÒn, c¬ cÊu, tæ chøc ra sao th× muèn ho¹t ®éng hiÖu qu¶ nã còng ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nµy. Bèn nguyªn t¾c mµ t¸c gi¶ cho lµ quan träng ®èi víi c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam vµ sÏ ®îc tr×nh bµy lµ:
§éc lËp
Chuyªn nghiÖp
Uy tÝn cao
Phï hîp víi tæ chøc bé m¸y nhµ níc.
2.C¸c nguyªn t¾c cho c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam
2.1, §éc lËp
§éc lËp ®îc coi lµ yÕu tè hµng ®Çu cña bÊt kú mét c¬ quan b¶o hiÕn nµo, thuéc bÊt cø m« h×nh nµo. M« h×nh tËp trung thµnh lËp mét c¬ quan míi, riªng biÖt víi hÖ thèng c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p. (Tuy Tßa ¸n HiÕn ph¸p thuéc quyÒn lùc t ph¸p nhng nã kh«ng chÞu sù qu¶n lý, l·nh ®¹o cña Toµ ¸n Tèi cao). Nguyªn t¾c chung nhÊt ®îc ghi nhËn ®èi víi c¸c Toµ ¸n HiÕn ph¸p lµ: thÈm ph¸n ®éc lËp vµ chØ tu©n theo HiÕn ph¸p. §Ó ®¶m b¶o ®Þa vÞ ®éc lËp ®ã cho thÈm ph¸n, HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt c¸c níc ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ nh»m t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thÈm ph¸n cã thÓ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh xuÊt ph¸t tõ ®¸nh gi¸, nhËn thøc cña chÝnh b¶n th©n m×nh, tr¸nh sù g©y ¶nh hëng tõ phÝa c¸c c¸ nh©n c¬ quan, tæ chøc kh¸c th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ ®¶m b¶o:
- §¶m b¶o quyÒn miÔn trõ t ph¸p cho thÈm ph¸n (t¬ng ®¬ng víi nghÞ sü vµ thÈm ph¸n Toµ ¸n Tèi cao).
- Kh«ng b·i miÔn thÈm ph¸n nÕu kh«ng cã c¸c c¨n cø do luËt quy ®Þnh.
- QuyÒn b¶o ®¶m cña thÈm ph¸n trong viÖc thùc hiÖn mäi chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh, quyÒn t chøc, quyÒn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ nh÷ng g× m×nh ph¸t biÓu khi thùc hiÖn nhiÖm vô, nh÷ng ®¶m b¶o vÒ l¬ng, b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c lîi Ých vËt chÊt kh¸c.
§ång thêi HiÕn ph¸p còng quy ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô cña thÈm ph¸n nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp ®ã nh nghÜa vô kh«ng kiªm nhiÖm, nghÜa vô t«n träng c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, LuËt vÒ Toµ ¸n HiÕn ph¸p …
Cßn ®èi víi m« h×nh phi tËp trung, mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó hÖ thèng Toµ ¸n (Toµ ¸n thêng vµ Toµ ¸n Tèi cao) cã chøc n¨ng b¶o vÖ HiÕn ph¸p th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn hiÕn ph¸p lµ hÖ thèng toµ ¸n cã vÞ trÝ ®éc lËp rÊt cao trªn c¬ së ph©n chia quyÒn lùc r¹ch rßi. QuyÒn lùc t ph¸p trë thµnh mét ®èi träng thùc sù ®èi víi lËp ph¸p, hµnh ph¸p, lµm c©n b»ng viÖc thùc thi quyÒn lùc Nhµ níc.
Theo mét suy luËn th«ng thêng th× viÖc b¶o vÖ HiÕn ph¸p chØ cã thÓ ®îc thùc thi trªn thùc tÕ nÕu nh cã mét sù vi ph¹m nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p. Vi ph¹m HiÕn ph¸p nghÜa lµ vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc, vi ph¹m nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi, quyÒn c«ng d©n, vi ph¹m chÕ ®é kinh tÕ, chÝnh trÞ … cña ®Êt níc. NghÜa lµ chÝnh nh÷ng c¬ quan c«ng quyÒn n¬i thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, n¬i ®îc HiÕn ph¸p trao quyÒn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c«ng d©n l¹i chÝnh lµ nh÷ng chñ thÓ cã kh¶ n¨ng vi hiÕn. V× thÕ mµ c¬ quan b¶o vÖ HiÕn ph¸p muèn thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh th× ph¶i cã mét vÞ thÕ ®éc lËp víi nh÷ng c¬ quan c«ng quyÒn kh¸c. Cã nh vËy nh÷ng ph¸n quyÕt cña c¬ quan b¶o hiÕn míi ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan, míi cã kh¶ n¨ng ®îc t«n träng vµ thi hµnh, míi b¶o vÖ ®îc HiÕn ph¸p – nÒn t¶ng chÝnh trÞ – ph¸p lý cña x· héi. §ã lµ thùc tÕ ë c¸c níc trªn thÕ giíi vµ còng lµ ë ViÖt Nam. Trong thêi gian tíi nÕu mét c¬ quan b¶o hiÕn thµnh lËp ë ViÖt Nam th× nh÷ng thÈm quyÒn c¬ b¶n cña nã lµ:
- Gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt vµ ®iÒu íc quèc tÕ mµ Quèc héi ®· phª chuÈn.
- Tµi ph¸n c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao khi ph¸t hiÖn cã dÊu hiÖu tr¸i víi HiÕn ph¸p.
- Gi¶i quyÕt c¸c khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p cña c«ng d©n.
Nh vËy dï gi¶i quyÕt bÊt kú c«ng viÖc nµo th× gi÷a c¬ quan b¶o hiÕn vµ c¬ quan Nhµ níc kh¸c còng cã nh÷ng mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh. NÕu c¬ quan b¶o hiÕn kh«ng ®îc b¶o ®¶m sù ®éc lËp cña m×nh th× víi nh÷ng ¶nh hëng cña c¬ quan Nhµ níc cã liªn quan, c¸c ph¸n quyÕt cña c¬ quan b¶o hiÕn sÏ kh«ng cã ý nghÜa g× ®èi víi viÖc b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ cña HiÕn ph¸p, còng nh b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do c¬ b¶n cña con ngêi, cña c«ng d©n.
Gi¸m s¸t tÝnh hîp hiÕn cña c¸c ®¹o luËt, nghÞ quyÕt, ®iÒu íc quèc tÕ mµ Quèc héi phª chuÈn lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng nhÊt cña c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam. Quèc héi níc ta hiÖn nay ®îc HiÕn ph¸p c«ng nhËn lµ c¬ quan quyÒn lùc Nhµ níc cao nhÊt, c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n víi sè lîng ®¹i biÓu lªn ®Õn gÇn 500 ngêi. Mét ®¹o luËt muèn ®îc th«ng qua ph¶i ®îc qu¸ nöa tæng sè ®¹i biÓu Quèc héi biÓu quyÕt t¸n thµnh. Trong c¸c kú häp Quèc héi, c¸c ®¹o luËt thêng ®îc ®a sè ®¹i biÓu t¸n thµnh víi tû lÖ rÊt cao. ViÖc c¬ quan b¶o hiÕn víi bé m¸y xÊp xØ 10 thµnh viªn phñ nhËn tÝnh hîp hiÕn cña mét ®¹o luËt tøc lµ phñ nhËn ý kiÕn cña h¬n 250 thµnh viªn Quèc héi qu¶ thùc lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n. Khã kh¨n ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ qu¸ tr×nh xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña ®¹o luËt b»ng nh÷ng suy luËn, ph©n tÝch l«gic. Khã kh¨n tiÕp theo chÝnh lµ viÖc chÝnh thøc tuyªn bè vÒ sù vi hiÕn cña ®¹o luËt, tøc lµ ®èi lËp l¹i víi hµng tr¨m ý kiÕn cña c¸c ®¹i biÓu d©n cö. Khã kh¨n thø hai nµy lµ cã thùc, nhiÒu khi cã thÓ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ph¸n quyÕt cña c¬ quan b¶o hiÕn bëi nã chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ nh¹y c¶m, tÕ nhÞ, khã ®Ò cËp.
Cßn ®èi víi ho¹t ®éng gi¸m s¸t v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, gi¶i quyÕt nh÷ng khiÕu kiÖn HiÕn ph¸p cña c«ng d©n còng mang nh÷ng khã kh¨n t¬ng tù.
LuËt ph¸p hiÖn nay ®îc so s¸nh víi h×nh ¶nh c¸n c©n. §Ó c¸n c©n Êy lu«n c©n b»ng th× ph¶i ®¶m b¶o kh«ng cã mét ngo¹i lùc nµo t¸c ®éng vµo nã. §Æc biÖt víi nh÷ng c¬ quan cã chøc n¨ng ph¸n xÐt, tøc lµ xem xÐt l¹i vµ ®¸nh gi¸ tÝnh ®óng, sai cña mét vÊn ®Ò th× sù ®éc lËp cµng ph¶i ®îc ®¶m b¶o. Nh ®· kh¼ng ®Þnh, HiÕn ph¸p kh«ng ®¬n thuÇn lµ mét v¨n b¶n ph¸p luËt mµ nã cßn cã ý nghÜa nh mét v¨n kiÖn chÝnh trÞ cña quèc gia. V× thÕ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hiÕn ph¸p còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÝnh trÞ. Céng hoµ Liªn bang §øc lµ mét quèc gia cã Toµ ¸n HiÕn ph¸p ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶, lµ kinh nghiÖm ®Ó chóng ta häc tËp. GS – TS Otto trong bµi ph¸t biÓu t¹i Héi th¶o khoa häc quèc tÕ ®· nhÊn m¹nh vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan b¶o hiÕn vµ ®êi sèng chÝnh trÞ. Mäi ho¹t ®éng cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang chØ lÊy ph¸p luËt lµm thíc ®o. Gi¸o s Otto lÊy vÝ dô ë níc m×nh ®Ó chøng minh vÒ vÊn ®Ò nµy: “VÞ thÕ ®éc lËp néi t¹i cña thÈm ph¸n bÞ ®e do¹ bëi thñ tôc lùa chän thÈm ph¸n. 50% c¸c thÈm ph¸n cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang ®îc bÇu bëi hai viÖn cña nghÞ viÖn víi ®a sè phiÕu bÇu trªn 2/3 tæng sè nghÞ sü. Ngìng ®a sè tuyÖt ®èi Êy nh»m lo¹i trõ kh¶ n¨ng c¸c phe c¸nh trong nghÞ viÖn chØ bÇu thÈm ph¸n lµ ngêi cña phe th©n m×nh. Nhng thay vµo ®ã lµ viÖc xuÊt hiÖn mét kiÓu thèng nhÊt néi bé. Mäi chÝnh ®¶ng cã ®ñ quyÒn tham dù, bÊt kÓ ®ang ë trong chÝnh phñ hay phe ®èi lËp, thèng nhÊt víi nhau vµ chia ch¸c c¸c ghÕ thÈm ph¸n, còng nh ®a øng cö riªng mµ m×nh tin cËy, cè nhiªn mong ®îi lµ héi ®ång tuyÓn chän sÏ chÊp nhËn øng viªn cña m×nh
N¨m 1993, liªn minh hai ®¶ng CDU vµ CSU tõ chèi mét n÷ øng viªn cña ®¶ng SDP ®a ra, g©y c¨ng th¼ng chÝnh chÝnh trÞ ghª gím, tùa nh ®ã lµ mét hµnh ®éng ph¹m ph¸p. ViÖc bÇu chän thÈm ph¸n theo c¸c tiªu chÝ vÒ chÝnh ®¶ng g©y ra Ên tîng r»ng vÞ trÝ cña c¸c thÈm ph¸n hiÕn ph¸p cã ®îc nhê sù tÝn nhiÖm cña ®¶ng m×nh chø kh«ng ph¶i do tr×nh ®é.Vµ hä ®îc göi g¾m nh÷ng mong ®îi c«ng khai hoÆc thÇm kÝn ph¶i lµm viÖc theo sù mong ®îi cña ®¶ng m×nh”
§¶m b¶o vÞ thÕ ®éc lËp cho c¬ quan b¶o hiÕn hay cô thÓ h¬n lµ ®¶m b¶o sù ®éc lËp trong c¸c quyÕt ®Þnh cña nh÷ng c¸ nh©n ë c¬ quan ®ã. §iÒu nµy ®ßi hái nh÷ng ngêi lµm viÖc trong c¬ quan b¶o hiÕn ph¶i lµ nh÷ng ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, cã uy tÝn cao, phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt, b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng, tinh thÇn b¶o vÖ tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p.
2.2. Chuyªn nghiÖp:
NÕu nh ®éc lËp t¹o kh¶ n¨ng ®Ó c¬ quan b¶o hiÕn ®a ra nh÷ng ph¸n quyÕt cña chÝnh m×nh th× tÝnh chuyªn nghiÖp lµ c¬ së ®Ó nh÷ng ph¸n quyÕt nµy thùc sù ®óng ®¾n. DÜ nhiªn mét ph¸n quyÕt ®óng th× míi cã ý nghÜa, míi ®îc ñng hé réng r·i vµ míi ®îc thi hµnh. TÝnh chuyªn nghiÖp cña c¬ quan b¶o hiÕn ®îc nãi tíi ë ®©y chÝnh lµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸c thÈm ph¸n. Hä ph¶i lµ ngêi cã tri thøc s©u s¾c vÒ LuËt HiÕn ph¸p ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c nhÊt sù phï hîp hay kh«ng cña mét vÊn ®Ò liªn quan ®Õn HiÕn ph¸p. §©y kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®¬n gi¶n v× HiÕn ph¸p vèn lµ mét v¨n kiÖn chÝnh trÞ ph¸p lý cã néi dung phong phó nhng ng«n tõ, c¸ch diÔn ®¹t l¹i ng¾n gän, c« ®äng. §iÒu quan träng lµ ph¶i hiÓu nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p theo tinh thÇn cña nã, kh«ng thÓ tuú tiÖn kÕt luËn. Bëi viÖc ®¸nh gi¸ mét v¨n b¶n vi hiÕn, mét c¬ quan Nhµ níc x©m ph¹m quyÒn c«ng d©n cã ¶nh hëng lín tíi uy tÝn cña c¬ quan ®ã. ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn mµ Toµ ¸n HiÕn ph¸p c¸c níc quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn, tiªu chuÈn t¬ng ®èi cao ®èi víi chøc danh thÈm ph¸n Toµ ¸n HiÕn ph¸p, ®Æc biÖt lµ tiªu chuÈn vÒ kiÕn thøc, chuyªn m«n, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp. Thêng th× thÈm ph¸n Toµ ¸n HiÕn ph¸p ph¶i cã tr×nh ®é ph¸p lý cao, cã uy tÝn nghÒ nghiÖp, cã kinh nghiÖm c«ng t¸c trong lÜnh vùc ph¸p luËt, hä thêng lµ nh÷ng thÈm ph¸n, c«ng tè viªn, c¸c quan chøc cÊp cao cña Nhµ níc, c¸c luËt s, gi¸o s, tiÕn sü luËt ë c¸c trêng ®¹i häc danh tiÕng. Kinh nghiÖm c«ng t¸c còng lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®èi víi c¸c thÈm ph¸n ë Toµ ¸n HiÕn ph¸p. VÝ dô nh ë Liªn bang Nga, ¸o, Céng hoµ Sec lµ 10 n¨m kinh nghiÖm, Hµn Quèc, Italia, T©y Ban Nha lµ 20 n¨m.
¸p dông kinh nghiÖm ®ã ®èi víi níc ta, nh÷ng thÈm ph¸n cña c¬ quan b¶o hiÕn cã thÓ lµ nh÷ng gi¸o s, tiÕn sü luËt, nh÷ng nhµ chÝnh trÞ cã uy tÝn, nh÷ng cùu quan chøc cao cÊp cña Nhµ níc nh: cùu Thñ tíng, c¸c Ch¸nh ¸n TAND Tèi cao, ViÖn trëng VKS nh©n d©n Tèi cao …
Víi thÈm quyÒn cña c¬ quan b¶o hiÕn, mét c¬ quan xem xÐt, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ë tÇm cao thuéc lÜnh vùc lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p th× tÝnh chuyªn nghiÖp lµ rÊt cÇn thiÕt. Bëi cã chuyªn nghiÖp th× nh÷ng ®¸nh gi¸, gi¶i thÝch cña c¬ quan nµy míi ®¶m b¶o chÝnh x¸c, míi cã tÝnh thuyÕt phôc vµ ®îc mäi ngêi tin tëng. Díi mét khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh th× tÝnh chuyªn nghiÖp lµ c¬ së cho tÝnh ®éc lËp cña c¬ quan b¶o hiÕn (dÜ nhiªn ®©y kh«ng ph¶i lµ c¬ së quan träng nhÊt). Khi mçi thÈm ph¸n tù nhËn thøc ®îc tÝnh ®óng, sai cña vÊn ®Ò th× ®©y lµ c¬ së ®Çu tiªn cho nh÷ng ph¸n quyÕt xuÊt ph¸t tõ chÝnh thÈm ph¸n ®ã
2.3. Uy tÝn cao:
Sau qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ho¹t ®éng ë mét sè níc trªn thÕ giíi, c¸c c¬ quan b¶o vÖ HiÕn ph¸p ngµy cµng ph¸t triÓn, hoµn thiÖn vµ gi÷ vai trß quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ x· héi. Bëi nã kh«ng ®¬n thuÇn lµ c¬ quan g×n gi÷ sù tèi cao cña HiÕn ph¸p mµ nã chÝnh lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña nÒn d©n chñ . DÉn chøng tiªu biÓu nh ë Céng hoµ Liªn bang §øc, Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang ®· vµ ®ang ®îc nh©n d©n ®¸nh gi¸ lµ mét trong hai c¬ quan ®¸ng tin cËy nhÊt trong bé m¸y Nhµ níc, xÕp trªn ChÝnh phñ vµ Quèc héi.
Uy tÝn muèn nãi ®Õn ë ®©y tríc hÕt lµ uy tÝn vÒ mÆt ph¸p lý cña c¬ quan b¶o hiÕn.
C¬ quan b¶o hiÕn lµ mét c¬ quan ®îc thõa nhËn mang tÝnh chÊt tµi ph¸n. §iÒu nµy ph¶i ®îc hiÓu cô thÓ r»ng mäi ph¸n quyÕt cña c¬ quan b¶o hiÕn ph¶i thùc hiÖn ®óng trªn thùc tÕ. Nh÷ng ph¸n quyÕt ®ã kh«ng chØ n»m trªn giÊy, mang tÝnh t vÊn, kiÕn nghÞ. NÕu ®Ó sù viÖc ®ã x¶y ra th× sù tån t¹i cña c¬ quan b¶o hiÕn chØ lµm cång kÒnh thªm bé m¸y nhµ níc mµ th«i. Uû ban gi¸m s¸t HiÕn ph¸p ë Liªn X« tríc ®©y lµ mét vÝ dô. Nã ®îc thµnh lËp n¨m 1990 vµ chØ tån t¹i trong mét n¨m rìi. Nguyªn nh©n khiÕn cho uû ban ®ã kh«ng thÓ tiÕp tôc tån t¹i lµ nã chØ ®a ra mét sè kÕt luËn mang tÝnh tham kh¶o vµ kiÕn nghÞ cho c¸c c¬ quan quyÒn lùc Nhµ níc, hoµn toµn kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ hiÖu lùc thi hµnh.
§Ó viÖc thµnh lËp c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam kh«ng trë thµnh mét viÖc lµm h×nh thøc th× ®iÒu quan träng lµ ph¶i thiÕt lËp nh÷ng quy ®Þnh ®¶m b¶o tÝnh b¾t buéc thi hµnh ®èi víi nh÷ng ph¸n quyÕt cña c¬ quan b¶o hiÕn. Nh÷ng quyÕt ®Þnh cña c¬ quan b¶o hiÕn dï cã chÝnh x¸c tíi ®©u nhng kh«ng ®îc thi hµnh trªn thùc tÕ th× sÏ trë nªn v« nghÜa. NÕu vËy th× ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn còng kh«ng cã mét ý nghÜa nµo.Vµ ®iÒu tÊt yÕu sÏ ®Õn lµ sù tån t¹i cña c¬ quan b¶o hiÕn chØ lµ g¸nh nÆng cho bé m¸y Nhµ níc, hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ c¬ quan b¶o hiÕn sÏ chÊm døt sù tån t¹i.
Nh×n l¹i m« h×nh ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o hiÕn trªn thÕ giíi cã thÓ thÊy uy tÝn ph¸p lý rÊt lín cña hä khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m, quan träng. Cã thÓ kÓ ®Õn ho¹t ®éng cña Toµ ¸n Tèi cao Hoa Kú víi nh÷ng ph¸n quyÕt ®Çy hiÖu lùc.
Ch¸nh ¸n John Marshall, ngêi ®· ra nh÷ng ph¸n quyÕt rÊt s¸ng suèt trong vô ¸n Mabury vµ Madison ®· ra tiÕp nh÷ng ph¸n quyÕt trong vô ¸n Mc Culloch vµ Marylan (1819). ¤ng ®· kh¼ng ®Þnh Ng©n hµng Hîp chñng Quèc Hoa Kú n»m díi sù l·nh ®¹o cña Quèc héi Hoa Kú lµ kh«ng tr¸i víi HiÕn ph¸p vµ quyÕt ®Þnh nµy ®· gãp phÇn t¹o nªn nÒn t¶ng HiÕn ph¸p cho chÕ ®é phóc lîi x· héi cña thÕ kû 20 sau nµy.
N¨m 1850, c¨n cø vµo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, Toµ ¸n Tèi cao Hoa Kú ®· tuyªn bè b¸c bá nh÷ng biÓu quyÕt cña Quèc héi nh»m duy tr× chÕ ®é n« lÖ cho MiÒn Nam.
Trong giai ®o¹n 1861 – 1937, Toµ ¸n Tèi cao Hoa Kú tiÕp tôc lµm v« hiÖu 72 dù luËt cña Quèc héi vµ hµng tr¨m luËt kh¸c cña c¸c tiÓu bang.
TÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p ®îc b¶o vÖ ngay trong c¶ giai ®o¹n níc Mü tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc; mét sè v¨n b¶n trong thêi kú nµy m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p còng bÞ Toµ ¸n Tèi cao Hoa Kú tuyªn bè lµ vi hiÕn nh LuËt phôc håi c«ng nghiÖp quèc gia, LuËt ®iÒu chØnh n«ng nghiÖp vµ nhiÒu dù ¸n luËt kh¸c trong ch¬ng tr×nh c¶ gãi do F . D. Rooserveltkhëi xíng.
N¨m 1952, Toµ ¸n Tèi cao ®·a tuyªn bè: viÖc Tæng thèng Truman ra lÖnh trng dông ngµnh c«ng nghiÖp thÐp lµ vi hiÕn v× ®· vît qu¸ thÈm quyÒn mµ HiÕn ph¸p quy ®Þnh. Toµ ¸n Tèi cao Hoa Kú còng ®· xem xÐt ho¹t ®éng tr¸i HiÕn ph¸p cña Tæng thèng Nichxon khi «ng nµy sö dông tr¸i môc ®Ých nh÷ng kho¶n tiÒn mµ Quèc héi ®· ph©n bæ ®Ó chi dïng cho viÖc ban hµnh nh÷ng ®¹o luËt ®Æc biÖt. N¨m 1974, trong vô ¸n Watergate, vai trß cña Toµ ¸n Tèi cao næi bËt trong viÖc ra quyÕt ®Þnh buéc Tæng thèng Nichxon ph¶i nép c¸c tµi liÖu liªn quan mÆc dï Nichxon ®· ph¶i dïng ®Õn chiªu bµi cuèi cïng lµ dïng ®Æc quyÒn cña Tæng thèng trong viÖc gi÷ bÝ mËt c¸c tµi liÖu cña m×nh theo quy ®Þnh t¹i ch¬ng II cña HiÕn ph¸p.
N¨m 1971, Toµ ¸n Tèi cao Liªn bang ®· x¸c nhËn quyÒn cña tê b¸o “New York Times” ®îc quyÒn xuÊt b¶n c¸c b¸o c¸o cña LÇu n¨m gãc cña Daniel Ellsburg nh©n viªn cña Bé Quèc phßng, bÊt chÊp sù ph¶n ®èi tõ ChÝnh phñ Hoa Kú.
Trë l¹i vÊn ®Ò vÒ c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam. Khi thùc thi nh÷ng nhiÖm vô còng nh thÈm quyÒn cña m×nh ch¾c ch¾n sÏ ®ông ch¹m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò hÖ träng, nh¹y c¶m cña bé m¸y Nhµ níc mµ réng h¬n lµ c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ. ViÖc nh÷ng ph¸n quyÕt chÝnh x¸c, phï hîp ®îc triÖt ®Ó thi hµnh sÏ cã ý nghÜa lín trong viÖc b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ cña HiÕn ph¸p, b¶o vÖ vµ ph¸t huy d©n chñ ë níc ta. NÕu nh ®iÒu nµy ®îc thùc hiÖn th× uy tÝn ph¸p luËt cña c¬ quan b¶o hiÕn cßn trë thµnh uy tÝn cao h¬n, ®ã chÝnh lµ uy tÝn chÝnh trÞ. C¬ quan b¶o hiÕn sÏ trë thµnh biÓu tîng niÒm tin cña c«ng d©n vµo Nhµ níc, lµ minh chøng cô thÓ cho tuyªn ng«n: “TÊt c¶ quyÒn lùc Nhµ níc thuéc vÒ nh©n d©n”. §©y sÏ lµ mét gi¸ trÞ míi cña nÒn d©n chñ XHCN ë ViÖt Nam. Uy tÝn chÝnh trÞ to lín nµy chØ cã thÓ x©y dùng ®îc b»ng chÝnh nh÷ng ph¸n quyÕt ®· thùc thi cña c¬ quan b¶o hiÕn. Uy tÝn Êy ®îc vun ®¾p b»ng chÝnh lßng tin cña nh©n d©n vµo ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn. Nh vËy uy tÝn cña c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së uy tÝn ho¹t ®éng cña c¸c thÈm ph¸n, tiÕp ®ã lµ nh÷ng ph¸n quyÕt chÝnh x¸c, cã hiÖu lùc. §¹t ®îc ®iÒu nµy th× viÖc x©y dùng c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam míi thùc sù cã hiÖu qu¶, gi¸ trÞ.
2.4. Phï hîp víi tæ chøc bé m¸y nhµ níc
ViÖc x¸c ®Þnh tÝnh phï hîp lµ ®iÒu cÇn thiÕt khi thùc hiÖn bÊt kú mét ho¹t ®éng nµo. Khi kh«ng ®¶m b¶o ®îc tÝnh phï hîp th× tÊt yÕu sÏ bÞ lo¹i th¶i vµ thay thÕ. Riªng ®èi víi c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam th× theo t¸c gi¶ tÝnh phï hîp víi thùc tÕ ë níc ta lµ ®iÒu ®¸ng chó ý vµ cÇn quan t©m víi hai lý do sau:
- C¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam lµ c¬ quan ®îc thµnh lËp míi. Tõ khi níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®îc khai sinh th× níc ta cha tõng tån t¹i mét c¬ quan nµo cã tÝnh chÊt t¬ng tù. V× vËy sù ra ®êi cña mét c¬ quan míi rÊt cÇn tíi sù phï hîp víi nh÷ng c¬ quan ®ang tån t¹i ®Ó t¹o nªn mét hÖ thèng c¬ quan Nhµ níc ho¹t ®éng æn ®Þnh trong sù thèng nhÊt.
- Víi nh÷ng thÈm quyÒn ®îc giao, ho¹t ®éng cña c¬ quan b¶o hiÕn cã ý nghÜa còng nh ¶nh hëng rÊt lín tíi ®êi sèng chÝnh trÞ, ph¸p lý cña ®Êt níc ta. ViÖc gi¶i quyÕt hµi hoµ lîi Ých chung vµ lîi Ých riªng, ®¶m b¶o tÝnh tèi cao cña HiÕn ph¸p lµ c¬ së ®Ó c¬ quan b¶o hiÕn ®îc thµnh lËp ë ViÖt Nam vµ ®i vµo ho¹t ®éng, mang l¹i lîi Ých cho nh©n d©n, n©ng cao uy tÝn cña Nhµ níc Céng hoµ XHCN ViÖt Nam.
§¶m b¶o ®îc tÝnh phï hîp cña c¬ quan b¶o hiÕn trong quan hÖ víi c¸c c¬ quan Nhµ níc kh¸c míi ®¶m b¶o cho sù tån t¹i l©u dµi vµ ho¹t ®éng thùc tÕ cña c¬ quan nµy. NÕu kh«ng ®¹t ®îc sù phï hîp, ho¹t ®éng cña c¬ quan nµy sÏ kh«ng hiÖu qu¶. §¬ng nhiªn nÕu kh«ng ®¹t ®îc kÕt qu¶ nh mong ®îi th× tÊt yÕu sÏ kh«ng cßn lý do ®Ó tån t¹i. ViÖc thµnh lËp råi gi¶i t¸n mét c¬ quan râ rµng cã ¶nh hëng lín tíi ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc. Víi nh÷ng gi¸ trÞ mµ c¬ quan b¶o hiÕn høa hÑn mang l¹i th× viÖc gi¶i t¸n nã sÏ ¶nh hëng kh«ng tèt tíi uy tÝn cña Nhµ níc.
Trªn ®©y lµ bèn nguyªn t¾c cho viÖc x©y dùng c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam. Bèn nguyªn t¾c nµy kh«ng t¸ch rêi mµ cã sù liªn kÕt víi nhau, bæ sung, hç trî cho nhau trong ®ã b¶o ®¶m nguyªn t¾c nµy còng lµ c¬ së ®Ó ®¶m b¶o nguyªn t¾c kia. V× thÕ muèn c¬ quan b¶o hiÕn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× ph¶i ®ång thêi gi÷ v÷ng nh÷ng t tëng ®Þnh híng ®ã.
III-phÇn kÕt luËn
Trªn c¬ së t×m tßi, suy nghÜ vµ tham kh¶o c¸c tµi liÖu, ®Ò tµi ®· tr×nh bµy ®îc mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tÕ còng nh lý luËn cña c¬ chÕ b¶o hiÕn ë ViÖt Nam còng nh ë níc ngoµi. Tõ ®ã t¸c gi¶ nªu nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cho viÖc x©y dùng c¬ quan b¶o hiÕn ë ViÖt Nam. §©y lµ phÇn thÓ hiÖn râ nhÊt kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt cña t¸c gi¶ , lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh häc hái vµ t×m hiÓu vÒ ®Ò tµi. Qua nh÷ng kiÕn thøc lÜnh héi ®îc trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu ®Ò tµi, t¸c gi¶ thÊy ®îc r»ng viÖc x©y dùng mét c¬ chÕ b¶o hiÕn cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p. Thùc tÕ c¸c níc trªn thÕ giíi còng cho thÊy r»ng kh«ng cã mét c©u tr¶ lêi, mét gi¶i ph¸p chung nµo cho tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn. Muèn x©y dùng ®îc mét c¬ chÕ b¶o hiÕn hiÖu qu¶ th× ph¶i kÕt hîp mét c¸ch hµi hoµ, phï hîp gi÷a c¬ së lý luËn vµ t×nh h×nh thùc tiÔn. Víi nh÷ng néi dung ®· tr×nh bµy trong ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ chØ mong muèn ®ãng gãp nh÷ng suy nghÜ, ý kiÕn cña mét sinh viªn ®èi víi vÊn ®Ò quan träng cña ®Êt níc. ThiÕt nghÜ ®ã còng lµ c¸ch thÓ hiÖn sù quan t©m cña b¶n th©n t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn h¬n n÷a ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc. T¸c gi¶ còng hy väng r»ng trong thêi gian tíi ë ViÖt Nam mét c¬ quan b¶o hiÕn thùc sù ®îc thµnh lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng. NÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cña ®Ò tµi nµy ®ãng gãp ®îc mét phÇn, dï rÊt nhá cho c¬ quan nµy th× ®ã còng lµ thµnh c«ng ngoµi mong ®îi cña t¸c gi¶.
§©y lµ lÇn ®Çu tiªn b¾t tay vµo c«ng viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi khoa häc nªn ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khuyÕt ®iÓm, thiÕu xãt. §©y sÏ lµ mét bµi häc kinh nghiÖm cho b¶n th©n t«i trong thêi gian häc tËp tiÕp theo. V× thÕ rÊt mong nhËn ®îc sù ®¸nh gi¸, ®ãng gãp ý kiÕn phª b×nh cña c¸c thÇy c« vµ b¹n bÌ
.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
BH.CHA.doc
