Đề tài Nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay

t ®­îc nhiÒu c¶m t×nh cña thanh niªn, nh­ ch­¬ng tr×nh “MTV most wanted”, hay ch­¬ng tr×nh “Ca khóc ViÖt Nam chän läc”… còng lµ nh÷ng nh©n tè kh«ng nhá trong viÖc lµm cho nhu cÇu nghe nh¹c cña thanh niªn gia t¨ng ®¸ng kÓ trong thêi gian 1996 - 2000. Lo¹i h×nh gi¶i trÝ thø 3 ®­îc ­a thÝch lµ ho¹t ®éng thÓ thao. §iÒu nµy ®­îc nhiÒu b¹n trÎ lý gi¶i nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do thanh niªn Hµ Néi ®· thùc sù coi thÓ thao lµ mét lo¹i h×nh gi¶i trÝ, th­ gi·n, kho¶ng thêi gian tõ n¨m 2000 hÇu nh­ ®· ®¸nh dÊu sù h×nh thµnh mét phong trµo tËp luyÖn thÓ thao trong thanh niªn. Mét nguyªn nh©n kh¸c cã thÓ thÊy lµ hä coi ch¬i thÓ thao lµ mét h×nh thøc tËp luyÖn ®Ó cã mét søc khoÎ dÎo dai h¬n. §äc s¸ch b¸o bÞ gi¶m tõ vÞ trÝ sè 1 trong n¨m 1996 xuèng vÞ trÝ thø 4 trong n¨m 2000. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc lý gi¶i lµ vµo thêi ®iÓm n¨m 1996 c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ kh¸c cßn ch­a ®­îc phæ biÕn so víi c¸c lo¹i h×nh cã ®­îc b»ng ph­¬ng tiÖn ®äc lµ s¸ch b¸o. Nh­ng ®Õn n¨m 2000, ­u ®iÓm cña s¸ch b¸o ®· ph¶i nh­êng chç cho c¸c lo¹i h×nh nghe nh×n. TÝnh “kÐn ®éc gi¶” cña s¸ch b¸o, vµ h¬n n÷a ®Ó tiÕp cËn th«ng tin tõ s¸ch b¸o cÇn ph¶i cã mét l­îng thêi gian rÊt l©u dµi còng khiÕn cho thanh niªn kh«ng cßn ­a thÝch s¸ch b¸o nh­ ë thêi ®iÓm n¨m 1996. ViÖc gi¸ thµnh cña s¸ch b¸o, t¹p chÝ cao còng lµ mét nguyªn nh©n kh«ng nhá lý gi¶i cho sù “ tôt h¹ng” cña lo¹i h×nh gi¶i trÝ nµy so víi lo¹i h×nh gi¶i trÝ rÎ h¬n, l¹i tiÖn Ých h¬n lµ c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng kh¸c. Mét ý kiÕn pháng vÊn s©u cho biÕt: “T«i rÊt muèn cã mét gi¸ s¸ch ®Çy ®ñ c¸c cuèn s¸ch truyÖn mµ m×nh thÝch, nh­ng h×nh nh­ cµng ngµy s¸ch cµng ®¾t h¬n, t«i kh«ng thÓ mua næi”. H×nh thøc gi¶i trÝ tiÕp b¹n bÌ vÉn æn ®Þnh ë thø h¹ng cuèi cïng trong thang bËc c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ ®­îc ­a thÝch. Theo nhiÒu ý kiÕn pháng vÊn s©u th× th«ng th­êng, thanh niªn chØ t×m ®Õn b¹n bÌ khi cã chuyÖn kh«ng vui, hoÆc khi cã c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ tËp thÓ kh¸c (nh­ sinh nhËt, hoÆc ®i picnic…), vµ v× lÝ do nµy mµ c¸c ho¹t ®éng tiÕp b¹n bÌ kh«ng trë thµnh th­êng xuyªn trong thanh niªn Hµ Néi. Nh­ vËy, quan b¶ng kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ sù biÕn ®æi c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi trong thêi gian nhµn rçi 1996-2000, cã thÓ thÊy râ rµng xu h­íng sö dông thêi gian nhµn rçi cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay lµ g¾n víi nh÷ng ho¹t ®éng nh»m thu ®­îc nhiÒu th«ng tin trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n. §iÒu nµy tá ra hoµn toµn phï hîp víi lèi sèng nhanh nh¹y, hiÖn ®¹i cña thanh niªn khi b­íc vµo thÕ ký XXI Những tổng kết trên đây của tác giả Phan Thanh Tá chỉ cho thấy nhu cầu và hoạt động giải trí trong thời gian rỗi của thanh niên Hà Nội đến thời điểm năm 2000. Theo nghiên cứu mới đây của tác giả Đinh Triết, trong thời gian rỗi cấp ngày, những hình thức giải trí phổ biến nhất của thanh niên Hà Nội là (theo thứ tự) là xem ti vi, nghe nhạc, chơi các môn thể thao phổ thông hoặc đọc sách báo. Tỷ lệ thấp hơn một chút là đi chơi với bạn bè. Nhìn chung hoạt động giải trí được thanh niên Hà Nội ưa thích nhất là “xem ti vi”. Và hai chương trình họ thường xem nhất là chương trình giải trí và phim. Bên cạnh ti vi là đầu đĩa và với hàng ngàn cửa hàng bán và cho thuê băng đĩa ở Hà Nội thì nhu cầu xem băng đĩa của người dân Hà Nội được thỏa mãn một cách dễ dàng Đinh Triết 1999 “Chính sách và cơ chế tài chính đối với hoạt động điện ảnh”, Văn hóa nghệ thuật, (2), tr.14 . Đối với việc nghe nhạc như một loại hình giải trí của thanh niên, những thể loại âm nhạc càng phổ thông (pop/rock) hoặc càng đơn giản và sôi động (nhạc trẻ) càng có tỷ lệ thanh niên ưa thích cao Đoàn Minh Châu (1998), Nâng cao hiểu biết về văn hóa truyền thống để xây dựng bản lĩnh văn hóa cho thanh niên Hà Nội trong bối cảnh giao lưu - hội nhập quốc tế hiện nay, Báo cáo đề tài NCKH cấp thành phố vì chúng phù hợp đặc điểm tâm lý lứa tuổi của họ. Nhạc cổ điển - thể loại âm nhạc bác học - hầu như chưa đạt được sự quan tâm của thanh niên Hà Nội, bởi nó cần một tri thức âm nhạc tương đối cao mà mặt bằng dân trí Việt Nam chưa thể có được. Nhạc truyền thống dân tộc chỉ chiếm một tỷ lệ khiêm tốn trong sự ưa thích của thanh niên có lẽ vì tiết tấu chậm rãi và những ca từ được thả âm nhấn nhá của nó không bắt kịp nhịp sống nhanh vội, gấp gáp và có phần “đơn giản hóa” của thanh niên hiện nay. Trong khi đó, nhạc cách mạng được một bộ phận đáng kể thanh niên Hà Nội ưa thích và thường nghe như những ca khúc giải trí. Điều này gợi ý rằng, mọi lĩnh vực của cuộc sống (kể cả lĩnh vực chính trị vốn bị coi là khô cứng), nếu được “âm nhạc hóa” một cách thích hợp, đều có thể được chuyển tải tới thanh niên một cách nhẹ nhàng và hữu hiệu. Các hoạt động thể thao sau giờ làm việc dường như đã trở thành hoạt động không thể thiếu sau quá trình lao động, học tập của không chỉ thanh niên mà còn đối với các giai tầng khác trong xã hội. Trong nghiên cứu của mình, tác giả Đoàn Minh Châu đã nhận thấy đây là hoạt động chiếm vị trí thứ ba trong cơ cấu các hoạt động giải trí trong thời gian nhàn rỗi của thanh niên Hà Nội hiện nay. Hoạt động thứ tư trong thời gian rỗi cấp ngày của thanh niên Hà Nội là “đọc truyện, sách báo”. Đây là sở thích "cổ điển" của nhiều tầng lớp xã hội, nhất là thanh niên. Ở đây không đề cập tới nhu cầu đọc với mục đích học tập, nâng cao kiến thức mà chỉ xem xét nhu cầu đọc giải trí. Xét từ góc độ này, những loại sách báo mà thanh niên Hà Nội đọc giải trí là truyện Việt Nam, truyện nước ngoài, báo Tiền phong, Tuổi trẻ, báo An ninh Đoàn Minh Châu (1998), tµi liÖu ®· dÉn . Đối với báo, thanh niên Hà Nội có xu hướng ưa chuộng những báo phổ thông, những thông tin đời thường cụ thể, tính giải trí cao, không đòi hỏi phải suy ngẫm, tìm hiểu. Cho đến thời điểm hiện nay, có thể nhận thấy nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội trong thời gian nhàn rỗi cấp ngày không thực sự quá khác biệt so với thời điểm năm 2000, 2001. Sự khác biệt lớn nhất, có chăng là việc họ có thêm một dạng thức giải trí mới - truy cập Internet, lướt web. Mạng Internet đã cung cấp cho thanh niên một phương tiện thông tin mới, nhanh nhạy hơn, cập nhật hơn và giúp họ có những hiểu biết toàn diện hơn về cuộc sống hiện đại. Điều đó có nghĩa là, thanh niên Hà Nội hiện nay vẫn ổn định với xu hướng thiên về việc tiêu thụ những sản phẩm nghe nhìn tại chỗ và các hoạt động thể thao. Những hoạt động khác như thưởng thức nghệ thuật tại các thiết chế văn hóa (nhà hát, rạp chiếu phim…), sáng tạo nghệ thuật không chuyên (câu lạc bộ sở thích) ít được thực hiện hơn. b. Hoạt động giải trí trong thời gian nhàn rỗi cấp tuần của thanh niên Hà Nội Mặc dù mỗi ngày con người đều có khoảng thời gian nhất định tái sản xuất sức lao động song các hoạt động giải trí cấp ngày là những hình thức quen thuộc (mà do điều kiện thời gian rỗi cấp ngày hạn chế khó thay đổi được), do đó nó dường như đã tạo ra những nhàm chán, giảm hiệu quả giải trí. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi để gây hưng phấn thực sự cho trí não, giúp nó đủ sức đón nhận một kỳ làm việc dài ngày tiếp theo. Đó chính là chức năng của giải trí cấp tuần. Theo kết quả điều tra của tác giả Phan Thanh Tá, hoạt động giải trí của thanh niên trong thời gian nhàn rỗi cấp tuần cũng có những biến đổi khá mạnh mẽ trong thời gian 1996-2000. b. B¶ng 2 : Ho¹t ®éng gi¶i trÝ trong thêi gian nhµn rçi cÊp tuÇn Phan Thanh Tá. Tài liệu đã dẫn . H×nh thøc ho¹t ®éng gi¶i trÝ Tû lÖ vµ thø tù tham gia N¨m 1996 N¨m 2000 Tû lÖ Thø tù Tû lÖ Thø tù Xem phim, ca nh¹c 74 1 8.13 5 Tham quan, du lÞch 68 2 18.25 2 §i ch¬i víi b¹n bÌ 61 3 47.82 1 D¹o ch¬i 60 4 4.76 6 Lµm nh÷ng viÖc ­a thÝch - - 13.89 3 Ch¬i thÓ thao - - 12.30 4 B¶ng 2 cho thÊy: NÕu nh­ vµo n¨m 1996 thø tù ­a thÝch cña c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®­îc s¾p xÕp theo : Xem phim, ca nh¹c ®øng ë vÞ trÝ thø 1, vÞ trÝ thø 2 thuéc vÒ tham quan, du lÞch, thø 3 lµ ®i ch¬i víi b¹n bÌ, d¹o ch¬i xÕp vÞ trÝ thø 4; th× ®Õn n¨m 2000, trËt tù ­a thÝch ®· cã nhiÒu kh¸c biÖt, s¾p xÕp lÇn l­ît theo: 1/ §i ch¬i víi b¹n bÌ, 2/ Tham quan, du lÞch, 3/ Lµm nh÷ng viÖc ­a thÝch, 4/ Ch¬i thÓ thao, 5/ Xem phim, ca nh¹c, vµ thø 6 lµ d¹o ch¬i. Cũng sử dụng nguồn số liệu nêu trên, tác giả Đinh Thị Vân Chi cho biết trong hai ngày cuối tuần, thanh niên Hà Nội thường giải trí ngoài trời như đi chơi với bạn bè, dã ngoại, làm những việc ưa thích hoặc chơi thể thao. Thứ nhất, “đi chơi với bạn bè” thực chất là giải trí với nhóm sở thích. Đây là môi trường xã hội hóa rất tự nhiên và hiệu quả, thông qua tương tác liên cá nhân. Hình thức “đi chơi với bạn bè” bao gồm nhiều hoạt động đa dạng như đi uống cà phê, đi giải khát, ăn kem, ăn quà… của các nhóm có cùng sở thích, đặc biệt là học sinh PTTH. Tại các thiết chế văn hoá như rạp hát, các hoạt động như đi xem phim, ca nhạc, sân khấu chưa thực sự được thanh niên Hà Nội ưa thích. Điều này có thể lý giải do sự bùng nổ của các phương tiện truyền thông và đầu đĩa tỏ ra phù hợp hơn với thị hiếu và khả năng thụ hưởng sản phẩm văn hoá của thanh niên. Tuy nhiên số liệu điều tra của ngành điện ảnh gần đây cho thấy: số người thích xem phim không hề giảm, thậm chí sở thích đối với các loại phim có thay đổi theo chiều hướng chúng ta mong đợi Phùng Anh Thơ (1998) “Mấy vấn đề của điện ảnh Việt Nam, Ấn tượng và suy ngẫm…”, Văn hóa nghệ thuật, (2), tr 63 - 65. . Nhưng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật tại các thiết chế văn hóa không tồn tại biệt lập mà thường đan xen với các nhu cầu khác (giao tiếp với bạn bè, trưng diện các trang phục mới…). Do vậy nếu các rạp không cùng lúc thỏa mãn những nhu cầu đó thì thanh niên sẽ chọn địa điểm khác (hình thức khác) để thưởng thức nghệ thuật. Bên cạnh xem phim là thưởng thức âm nhạc (nghe nhạc, xem biểu diễn ca nhạc, hát karaoke…). Trong đó hát karaoke và hát tại các quán cà-phê - nhạc không đơn thuần là một hình thức giải trí mà còn là một phương tiện thử nghiệm khả năng âm nhạc và tự thể hiện. Ngoài ra hoạt động “đi chơi với bạn bè” ở cấp tuần còn thể hiện qua việc đi câu cá giải trí hay dạo chơi, đến với thiên nhiên…dưới những hình thức rất đa dạng. Loại hình hoạt động giải trí thứ hai trong thời gian nhàn rỗi cấp tuần mà thanh niên thường tham gia là những cuộc dã ngoại. Trong dịp cuối tuần, các chuyến đi thường gói gọn trong ngày, đôi khi cũng có những chuyến đi qua đêm do gia đình hoặc tập thể tổ chức nhưng nhiều hơn cả là do thanh niên tự tổ chức. Qua quan s¸t cã thÓ thÊy ®a sè thanh niªn ®i du lÞch nh»m gi¶i to¶, “x¶ h¬i” sau mét tuÇn lµm viÖc c¨ng th¼ng. Môc ®Ých ®i du lÞch cña hä kh¸ ®¬n gi¶n, hä cho r»ng ®©y lµ dÞp ®Ó hä gÆp mÆt b¹n bÌ. §i du lÞch víi hä kh«ng nhÊt thiÕt xuÊt ph¸t tõ mong muèn t×m hiÓu, kh¸m ph¸ tù nhiªn vµ v¨n ho¸, nªn viÖc tæ chøc còng t­¬ng ®èi gän nhÑ. §Õn n¨m 2000, kh¶ n¨ng ®i tham quan, du lÞch cña thanh niªn cßn tá ra dÔ dµng h¬n, do hä cã tíi 2 ngµy nghØ cuèi tuÇn, thay cho chØ cã 1 ngµy ë thêi gian tr­íc kia. Hoạt động giải trí thứ ba mà thanh niên Hà Nội thường tham gia trong thời gian rỗi cấp tuần là làm những việc ưa thích: vẽ, làm thơ, may vá, nội trợ, hoặc “đi dạo” siêu thị… Thanh niªn ®Æc biÖt coi ®©y lµ mét lo¹i h×nh gi¶i trÝ thiÕt thùc, gióp hä thÓ hiÖn ®­îc kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña m×nh mµ trong nh÷ng ngµy bËn rén víi c«ng viÖc hä ®· phÇn nµo xao nh·ng. Xem phim ®· “tôt h¹ng” tõ vÞ trÝ sè 1 n¨m 1996 xuèng vÞ trÝ thø 5 n¨m 2000. Lý gi¶i ®iÒu nµy cã ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ do sù gi¶m sót chÊt l­îng cña c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®­îc tr×nh chiÕu ë r¹p h¸t, r¹p chiÕu phim…, trong khi kh¸n gi¶ trÎ tuæi ë thñ ®« ngµy cµng trë nªn khã tÝnh h¬n trong viÖc th­ëng thøc c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt nµy. Theo mét ý kiÕn pháng vÊn s©u: “C¸c r¹p chiÕu phim nh­ r¹p D©n chñ, trung t©m chiÕu phim Quèc gia… giê ®©y ®a sè chiÕu c¸c phim cña n­íc ngoµi nªn ®«i khi mong muèn ®­îc th­ëng thøc mét bé phim trong n­íc còng c¶m thÊy qu¸ khã kh¨n”. Mét ý kiÕn kh¸c cho r»ng: “B©y giê c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t trªn T.V theo dâi cßn kh«ng “xuÓ”, nãi g× ®Õn viÖc ®i xem ë r¹p?”. H¬n n÷a, thÞ tr­êng b¨ng ®Üa ngµy nay còng ®¸p øng kh¸ ®Çy ®ñ nhu cÇu mua ®Üa phim, ca nh¹c cña b¹n trÎ, thÓ lo¹i l¹i v« cïng phong phó. Mét b¹n nãi: “§i ®Õn r¹p xem phim thµ mua ®Üa vÒ nhµ xem cßn h¬n, võa kh«ng ph¶i ra ngoµi, võa kh«ng mÊt tiÒn mua vÐ, mµ l¹i cã thÓ xem ®­îc nhiÒu lÇn”. Qu¶ thËt, thanh niªn Hµ Néi ngµy nay tá ra ­a thÝch viÖc tiÕp cËn phim ¶nh t¹i nhµ h¬n lµ t¹i c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c. Mét lý do kh¸c lµ hä cã thÓ xem phim trùc tiÕp trªn m¹ng Internet, mµ Internet hiÖn ®ang cã mét søc l«i cuèn lín ®èi víi c¸c b¹n trÎ thñ ®«. H¬n thÕ, thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay cßn bÞ cuèn hót bëi c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ kh¸c, nh­ ch¬i bowling, hoÆc tæ chøc c¸c ®ît ®i th¨m quan tËp thÓ…., v× thÕ hä cã thÓ “bá quªn” viÖc xem phim ë r¹p. Ngoài ra, trong thời gian rỗi cấp tuần, thanh niên Hà Nội còn tham gia các hoạt động thể thao thông thường. So với cấp ngày thời gian và địa điểm hoạt động thể thao cấp tuần không có gì khác, điều khác biệt duy nhất là vào cuối tuần các hoạt động này ít bị hạn chế về thời gian và thường đông người tham gia hơn. H×nh thøc d¹o ch¬i tá ra kÐm hÊp dÉn, biÓu hiÖn qua thø bËc xÕp h¹ng cuèi cïng cña nã. Nh­ vËy, b¶ng sè liÖu vÒ viÖc sö dông thêi gian rçi cÊp tuÇn trong ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ ®· cho thÊy ­u thÕ râ rµng ®· thuéc vÒ c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ, mµ ®iÓn h×nh lµ viÖc ®i ch¬i víi b¹n bÌ, ®i tham quan, du lÞch, những hoạt động ngoài trời, đến với thiên nhiên. Đây là điểm khác biệt cơ bản nếu so với khuôn mẫu giải trí cấp ngày. Ở cấp tuần thanh niên Hà Nội thể hiện rõ hơn sự năng động vốn là đặc tính của tuổi trẻ. Giải trí cấp tuần dù diễn ra với tần suất thấp hơn cấp ngày nhưng lại có xu hướng trở thành khuôn mẫu ứng xử, khuôn mẫu văn hóa chứ không đơn thuần là khuôn mẫu giải trí. Ho¹t ®éng c¸ nh©n kh¸ khiªm tèn vµ thiªn vÒ xu h­íng c¸ nh©n chñ ®éng t×m ®Õn ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®­îc ­a thÝch nhiÒu h¬n. Những xu hướng biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội giai đoạn 1996-2000 được trình bày trên đây tỏ ra không có nhiều khác biệt so với thời điểm từ năm 2000 đến nay. Có nghĩa là trong thời gian nhàn rỗi cấp tuần thanh niên Hà Nội vẫn dành nhiều thời gian giải trí cho những hoạt động tập thể, với những hoạt động thăm thú thiên nhiên. Như một ý kiến phỏng vấn sâu cho biết: "Cả tuần đã đi làm rồi không được gặp mặt bạn bè, đến cuối tuần phải tranh thủ gặp chuyện trò, ăn uống thoải mái để đến tuần sau lại tiếp tục làm việc". Gặp mặt bạn bè trong các buổi đi chơi, dã ngoại dường như đã trở thành nhu cầu đối với thanh niên Hà Nội hiện nay. c. Hoạt động giải trí trong thời gian nhàn rỗi cấp năm của thanh niên Hà Nội Giải trí cấp năm diễn ra trong thời gian nhàn rỗi cấp năm. Thời gian nhàn rỗi cấp năm là khoảng thời gian con người được nghỉ ngơi dài ngày sau một năm lao động, để thay đổi không khí, thoát khỏi những lo toan, những khó khăn thường ngày. Thời gian rỗi cấp năm đôi khi cũng là thời gian “buộc phải nghỉ” đối với những người quá say mê làm việc, tách họ khỏi công việc vì lợi ích của chính họ. Do đó, hầu hết người lao động tập thể đều có thời gian rỗi cấp năm thể hiện qua kỳ nghỉ hàng năm. Đối với đối tượng thanh niên, phần đông trong số họ đều có một kỳ nghỉ hàng năm (nghỉ hè đối với học sinh, sinh viên và nghỉ phép đối với những người đã đi làm). Chỉ những người làm nghề tự do thì kỳ nghỉ này có thể có hoặc không. Nhưng dù có kỳ nghỉ cố định hay không thì phần lớn thanh niên Hà Nội đều thu xếp đi nghỉ đâu đó (đi tham quan, tắm biển) hoặc về quê thăm họ hàng. Đối với hoạt động này (khác với các hoạt động cấp ngày và tuần) ta thấy có vai trò tổ chức của các cơ quan tập thể, chứ không chỉ gia đình và nhóm sở thích. Mỗi năm cơ quan đều có khoản kinh phí tổ chức đi nghỉ tập thể cho nhân viên. Hoạt động này đã thành “truyền thống” như một tiêu chí đánh giá sự chăm lo cuộc sống vật chất và tinh thần cho nhân viên Đinh Thị Vân Chi, Nhu cầu giải trí của thanh niên, NXB. Chính trị quốc gia. Hà Nội, 2003. Tr. 109 . Nhìn chung, các hoạt động giải trí cấp năm diễn ra không thực sự sôi nổi như đối với thời gian nhàn rỗi cấp ngày và cấp tuần. Các hoạt động hầu hết mang tính tập thể cao, hoạt động cá nhân diễn ra không thực sự phổ biến. d. Sự biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội theo thời gian Lứa tuổi thanh niên là lứa tuổi nhanh nhạy với cái mới, họ năng động và mang nhiều nhiệt huyết với cuộc sống. Đối với hoạt động giải trí, có thể nói thanh niên với cá tính sôi nổi của mình thực sự là tầng lớp đi đầu trong việc đưa những hoạt động giải trí trở thành phổ biến hơn trong đời sống xã hội. Trong thời gian vừa qua, chúng ta đã chứng kiến nhiều sự đổi thay trong các loại hình dịch vụ giải trí. Sự có mặt của chúng chính là lý do quan trọng khiến cho nhu cầu giải trí của thanh niên biến đổi theo. Thêm vào đó, những thành tựu kinh tế - xã hội của nước nhà đã khiến cho điều kiện vật chất được cải thiện, tạo tiền đề quan trọng để thanh niên ngày nay có thể thụ hưởng các hoạt động giải trí mà trước đây có phần còn xa lạ đối với thế hệ thanh niên đi trước. Tuy nhiên, có thể nhận thấy thời gian gần đây, những biến đổi loại hình giải trí của thanh niên có phần chững lại, sự vận động vẫn đang diễn ra, song mức độ và quy mô biến đổi có phần suy giảm hơn so với khoảng thời gian 1996-2000. Thực tế cho thấy các dịch vụ giải trí dường như cũng đã đạt tới “ngưỡng”. Như một ý kiến phỏng vấn sâu cho biết: “Mấy năm gần đây tôi không thấy có loại hình giải trí gì mới mẻ cả. Chỉ thấy số đầu sách nhiều hơn, Internet phổ biến hơn, games online cũng phong phú hơn (...) Thời gian trước đây sự biến đổi cách giải trí diễn ra rõ ràng hơn. Chẳng hạn tôi đọc tin trên mạng thay vì đọc trên báo. Còn bây giờ thì tôi có nhiều việc trên mạng hơn là chỉ ngồi để đọc tin như trước đây”. Một cách đại thể, nếu nói theo quan điểm triết học, chúng ta có thể hình dung những biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội thời gian trước năm 2000, 2001 là những biến đổi về chất, còn những biến đổi thời gian gần đây giống như là sự biến đổi về lượng. Chúng ta cùng theo dõi kết quả nghiên cứu của tác giả Trần Hoàng Doãn về nhu cầu giải trí của sinh viên Hà Nội hiện nay: B.3.5. Lùa chän c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ cña sinh viªn TrÇn Hoµng Do·n. Nhu cÇu ®iÖn ¶nh cña sinh viªn ë Hµ Néi. Hµ Néi. 2005 (TÝnh theo tû lÖ % vµ gi¸ trÞ trung b×nh, n=1375) TT C¸c h×nh thøc gi¶i trÝ Møc ®é lùa chän (*) XÕp bËc M§1 M§2 M§3 M§4 1 §äc s¸ch, b¸o 42,5 16,6 0 40,9 5 2 §i ch¬i víi b¹n 56,4 10,8 0 32,8 3 3 §i qu¸n uèng n­íc, nãi chuyÖn 39,4 15,3 7,0 45,3 5 4 §i mua s¾m 4,3 15,2 19,0 61,5 11 5 Xem phim (R¹p,TV,b¨ng ®Üa) 64,0 19,2 5,4 11,3 1 6 Xem c¸c nghÖ thuËt kh¸c 25,1 43,4 5,0 26,5 4 7 Ch¬i thÓ thao 28,2 24,9 15,7 31,2 7 8 Xem c¸c ch­¬ng tr×nh TV kh¸c 61,2 13,3 6,9 18,6 2 9 Ch¬i c¸c trß ch¬i ®iÖn tö 24,3 14,4 12,7 48,6 10 10 Vµo internet ®Ó t×m th«ng tin 25,4 21,8 13,6 39,2 7 11 Chat trªn internet 19,6 23,6 14,7 42,1 9 (*) M§1:Th­êng xuyªn; M§2: §«i khi; M§3: Ýt khi; M§4: Kh«ng bao giê C¸c sè liÖu ë b¶ng 3.5. cho thÊy sinh viªn lùa chän ®iÖn ¶nh ®Ó gi¶i trÝ lµ rÊt cao: 88,6% (c¶ ba lùa chän th­êng xuyªn, ®«i khi vµ Ýt khi). Trong ®ã th­êng xuyªn lµ 64,0%. Sinh viªn còng thÝch sö dông c¸c lo¹i h×nh v¨n ho¸ nghe nh×n: v« tuyÕn truyÒn h×nh, trß ch¬i ®iÖn tö, internet... ®Ó gi¶i trÝ. C¸c lùa chän h×nh thøc gi¶i trÝ víi truyÒn h×nh cña hä lµ 81,4% (th­êng xuyªn, ®«i khi vµ Ýt khi), xÕp thø 2; lùa chän víi internet lµ 60,8% ( th­êng xuyªn ®«i khi vµ Ýt khi), xÕp thø 7; vµ lùa chän víi trß ch¬i ®iÖn tö lµ 51,4% (th­êng xuyªn, ®«i khi vµ Ýt khi), xÕp thø 10 cho thÊy râ ®iÒu ®ã. §èi chiÕu víi kÕt qu¶ nghiªn cøu thêi gian 1996-2000 cña t¸c gi¶ Phan Thanh T¸, chóng ta cã thÓ nhËn they những biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội trong thời gian nhàn rỗi là một thực tế trong điều kiện hiện nay. Trong đó có những biến đổi do thời gian, có biến đổi do điều kiện thực tế gây ra, lại có những biến đổi là hệ quả của sự thay đổi các chuẩn mực - giá trị xã hội. Nếu so với thời kỳ trước thì nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay đã phát triển một cách rõ ràng về mặt số lượng. Trước đây các hình thức giải trí chủ yếu của họ có thể được phân loại như sau: Giải trí cá nhân: chủ yếu là nghe đài, đọc sách báo, giao tiếp với bạn bè. Thời gian cuối có ti vi để xem và cassette để nghe nhạc. Giải trí tập thể: Các hoạt động thể thao, văn nghệ, thưởng thức nghệ thuật, thi thoảng có du lịch dã ngoại. Hiện nay các hình thức giải trí nêu trên mới chỉ là một bộ phận nhỏ trong các khả năng lựa chọn để thanh niên Hà Nội thỏa mãn nhu cầu giải trí của mình. Có rất nhiều hình thức giải trí mới xuất hiện và nhận được sự tán thưởng của thanh niên: Giải trí cá nhân: Thanh niên Hà Nội hiện nay có thể ngồi nhà xem các chương trình ti vi nước ngoài phát qua vệ tinh, qua đầu kỹ thuật số. Họ cũng có thể chơi điện tử, truy nhập mạng Internet để đọc báo điện tử và chơi trò chơi với những người không thấy mặt… Giải trí tập thể: Các tụ điểm giải trí mở ra những hình thức phong phú và đổi mới theo thời gian: từ cà phê tranh, cà phê nhạc, tới câu cá, đua thuyền, vui chơi có thưởng…các thiết chế giải trí nhà nước (nhà văn hóa, câu lạc bộ) mở nhiều lớp năng khiếu, CLB thể thao, CLB văn nghệ… Bên cạnh đó, do nhu cầu phát triển và do sự mở cửa, giao lưu với bên ngoài mà nhiều hoạt động giải trí mới đã du nhập vào Việt Nam và trở thành quen thuộc với thanh niên Hà Nội: tennis, bowling…Thậm chí, điều kiện kinh tế phát triển cũng làm xuất hiện những hình thức giải trí mà trước đây chưa mấy người hình dung tới: không ít thanh niên Hà Nội coi “đi dạo siêu thị” trong thời gian rỗi là một thú giải trí của mình. Trên thực tế, tất cả những trình bày trên đây đều phản ánh thực trạng cũng như sự biến đổi nhu cầu và hoạt động giải trí của thanh niên Hà Nội từ năm 1996 đến nay. Cho dù không có các kết quả nghiên cứu cụ thể, chúng ta cũng không thể phủ nhận một thực tế là, nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội đang hàng ngày, hàng giờ vận hành và chuyển biến theo những xu hướng hiện đại, năng động và sáng tạo hơn. Dường như họ đã có ý thức hơn trong việc sử dụng quỹ thời gian nhàn rỗi có phần còn eo hẹp của mình vào những hoạt động thiết thực, để một mặt đáp ứng nhu cầu cập nhật thông tin của mình, mặt khác, đáp ứng nhu cầu giải trí vốn là điều không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của mỗi thành viên xã hội. Kết quả khảo sát trong phạm vi thời gian nhàn rỗi cấp ngày và cấp tuần đã cho thấy phần nào khuynh hướng đó. Việc họ tìm đến với TV, Internet trong thời gian nhàn rỗi cấp ngày, tìm đến với nhóm bạn bè trong thời gian nhàn rỗi cấp tuần đã cho thấy dường như đối với họ, nhu cầu giải trí cá nhân và nhu cầu giải trí tập thể, cộng đồng có sự đan cài. Đối với đa số thanh niên Hà Nội, chúng ta có thể nhận thấy đây là một định hướng giải trí hợp lý và tiện ích. Tóm lại có thể nhận thấy rõ một số xu hướng biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội như sau: Cùng với sự phát triển và phổ biến rộng rãi của các phương tiện kỹ thuật, những hoạt động giải trí đơn giản trước đây đang được thay thế dần bằng những hoạt động phức tạp hơn, đòi hỏi trang bị hiện đại hơn. Những hoạt động giải trí của thanh niên Hà Nội ngày càng phong phú hơn về hình thức, đa dạng hơn về thể loại là chỉ báo tin cậy về sự gia tăng nhu cầu giải trí. Khác với các thời kỳ trước, nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay và khả năng tham gia của họ vào các hoạt động giải trí không còn thuần nhất, mà phân hóa ngày càng rõ rệt, như hệ quả của kinh tế thị trường, khi mà sự phân hóa diễn ra trong mọi khía cạnh đời sống của họ, từ mức sống, thời gian rỗi tới sở thích, thị hiếu và quan niệm thẩm mỹ. Cũng như một hệ quả khác của kinh tế thị trường, nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay được đáp ứng bằng mọi nguồn lực xã hội. Bên cạnh mặt tích cực, điều này dẫn tới sự thương mại hóa các dịch vụ giải trí, khiến sự đáp ứng nó càng khó khăn hơn đối với những thanh niên có thu nhập khiêm tốn. 2.2. Khả năng đáp ứng nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay. 'Nhu cầu giải trí chỉ có thể được biểu hiện ra ngoài thông qua các hoạt động giải trí. Tuy nhiên do sự chi phối của nhiều nhân tố chủ quan và khách quan, các hoạt động đó không phải trong mọi trường hợp đều trùng khớp với nhu cầu. Có nhiều hoạt động thực sự là mong muốn của chủ thể nhưng trên thực tế lại không thể thực hiện được. Điều đó phụ thuộc vào chi phí tiền bạc, thời gian, phụ thuộc nhiều vào sự tổ chức của các chủ thể đáp ứng (du lịch, CLB sở thích, hoạt động xã hội…) hay đòi hỏi sân bãi, trang bị kỹ thuật hoặc dụng cụ tốn kém (đối với các môn thể thao)…. Trong khuôn khổ đề tài của mình, tôi xin đề cập đến 2 vấn đề dưới đây: a. Khả năng đáp ứng nhu cầu giải trí của các dịch vụ giải trí nhà nước Các địa điểm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa (Nhà hát, rạp chiếu phim…): từ chỗ có 14 rạp (trước năm 90), Hà Nội hiện còn 9 rạp duy trì được các buổi chiếu phim, số còn lại đã bị đóng cửa, bị chuyển hướng hoạt động hoặc bị chuyển chủ sở hữu. Hà Nội hiện có 12 nhà hát nhưng hoạt động thường xuyên chỉ đôi ba chiếc. Nghĩa là phấn lớn các nhà hát đều ở tình trạng hoạt động không ổn định, phụ thuộc nguồn kinh phí dựng vở mới. Khi có vở mới, thời gian công diễn lại phụ thuộc vào lượng khán giả. Còn thanh niên tham gia sinh hoạt tại các nhà văn hóa của quận, huyện cũng rất ít. Thanh niên không đòi hỏi những sinh hoạt cầu kỳ, phức tạp hoặc tốn kém mà chỉ cần những gì sôi nổi, mới lạ và hấp dẫn. Nhưng những yếu tố này ít hoạt động nào của nhà văn hóa đáp ứng được. Nói khác đi (trừ một số ít nhà văn hóa hoạt động hiệu quả) hệ thống nhà văn hóa của Hà Nội hiện nay là sự lãng phí về đầu tư trong khi hiệu quả hoạt động thấp, chưa thực hiện được chức năng xây dựng đời sống văn hóa cơ sở cho cư dân. Các điểm vui chơi giải trí công cộng khác: Trừ công viên nước Hồ Tây, các công viên tại Hà Nội đều quá cũ với một vài khu giải trí quy mô nhỏ, công nghệ và kỹ thuật lạc hậu. Hơn thế, sự xuống cấp của chúng đã vượt quá mức độ đầu tư, bảo trì tối thiểu, khiến chúng chỉ còn là nơi các bậc cha mẹ đưa con em tới chơi những trò chơi đơn giản vào dịp cuối tuần. Còn việc đáp ứng nhu cầu giải trí cho thanh niên ở những nơi này là không khả thi. Ngay sự thư giãn ở đây không phải lúc nào cũng có thể vì những hiện tượng tiêu cực thường xảy ra ở đó. Thậm chí có công viên đã bị biến thành tụ điểm tệ nạn xã hội, khiến cho cụm từ “vào công viên” đã bị hiểu theo nghĩa xấu làm cho nhiều thanh niên ngần ngại. Hệ thống thư viện và phương tiện thông tin đại chúng: Các thư viện lớn như thư viện Quốc gia, thư viện Khoa học xã hội…chủ yếu phục vụ nhu cầu nghiên cứu và học tập của giới trí thức. Chỉ có thư viện Hà Nội phục vụ nhu cầu đọc và mượn sách của đông đảo độc giả có hộ khẩu Hà Nội. Tại các địa bàn dân cư, một số phường quận có thư viện riêng, đáp ứng được một phần nhu cầu đọc sách của thanh niên tại địa bàn. Tuy nhiên tình trạng chung của các thư viện này là số đầu sách hạn chế, số bản của mỗi đầu sách cũng ít, lại thường cũ, ít được cập nhật, do điều kiện kinh phí không cho phép. b. Khả năng đáp ứng nhu cầu giải trí của khu vực dịch vụ giải trí tư nhân: Cũng giống như dịch vụ giải trí nhà nước, khu vực dịch vụ giải trí tư nhân cũng ra đời từ đòi hỏi khách quan, nhằm thỏa mãn những nhu cầu nhất định của xã hội. Nhưng nó được sở hữu và quản lý bởi các cá nhân (hoặc nhóm cá nhân) góp vốn đầu tư. Khu vực giải trí tư nhân đang là đối thủ cạnh tranh của khu vực giải trí nhà nước. Thậm chí ở nhiều lĩnh vực nó đang tỏ ra thắng thế trong việc thu hút thanh niên Hà Nội tới giải trí. Cụ thể như sau: Bể bơi: theo thống kê sơ bộ, có không dưới một trăm bể bơi ở nội, ngoại thành Hà Nội (chưa kể hơn 30 hồ và nhiều ao, bể khác), nhưng chúng đều quá tải khi phải phục vụ gần 3 triệu cư dân Hà Nội. Thật dễ hiểu là nhu cầu bơi lội của thanh niên (và cư dân Hà Nội nói chung) còn xa mới có thể đáp ứng được đầy đủ, dẫu chỉ về mặt số lượng. Sân vận động, sân bóng: Theo thống kê chưa đầy đủ trên Hà Nội có khoảng 27 sân vận động và 53 sân bóng. Với số lượng ít ỏi như vậy chúng chưa thể đáp ứng dù chỉ một phần nhỏ nhu cầu tập luyện thể thao và vui chơi giải trí của thanh niên Hà Nội. Tình trạng thanh niên phải chạy “sô” sân bãi, xếp hàng đăng ký thuê sân là hiện tượng thường xuyên xảy ra. Ngay cả các sân bóng của các trường đại học cũng bị “tư nhân hóa” và buộc sinh viên phải thuê Sông Hà (1999), “Sinh viên nội trú: Khao khát một sân chơi”, Tiền phong, 147 Vũ trường: Hà Nội hiện nay có khá nhiều vũ trường các loại Minh Ngọc (1999) “Vũ trường những điều tai nghe, mắt thấy”, Công an nhân dân. Nhưng không kể các vũ trường cổ điển dành cho những người có tuổi hoạt động tương đối nghiêm túc, còn các vũ trường hiện đại dành cho thanh niên dường như đã trở thành một môi trường không mấy văn hóa, “lọc” dần như những thanh niên đứng đắn, bởi họ không có đủ tiền để vào đó và cũng bởi họ không muốn bị hiểu nhầm khi vào sàn nhảy. Nguyên nhân trước hết là sự thương mại hóa các sàn nhảy, biến chúng thành những địa điểm mà tính kinh doanh nhiều hơn tính văn hóa. Hơn nữa khiêu vũ là môn giải trí “cao cấp”, đòi hỏi những chi phí lớn mà không phải thanh niên nào cũng có khả năng đáp ứng. Những thanh niên nghèo muốn vào vũ trường phải tìm kiếm những bạn nhảy giàu có, và vì mối quan hệ ở dạng “liên kết” nên khi rời vũ trường họ thường đưa nhau đi nghỉ qua đêm. Vô hình chung vũ trường trở thành nơi hẹn hò của họ. Cũng bởi lịch sinh hoạt của vũ trường về đêm nên nó còn bị biến thành những điểm tập trung của những nhóm thanh niên quậy phá vào “giải trí” đợi tới “giờ hành động”. Có những vũ trường đã trở thành ổ mại dâm trá hình với “đội ngũ vũ nữ” sẵn sàng phục vụ mọi “nhu cầu” của khách. Quán cà phê: Hầu như mỗi góc phố Hà Nội đều có một vài quán cà phê, thậm chí có phố được coi là “phố cà phê” như phố Triệu Việt Vương. “Công nghệ” pha cà phê đã được hiện đại hóa bằng cà phê hòa tan, cà phê pha sẵn…với thời gian đôi ba phút nên khách uống cà phê không chỉ là những người có nhiều thời gian mà còn có rất đông thanh niên. Thậm chí có cả những quán dành riêng cho học sinh, sinh viên. Các quán cà phê của Hà Nội hiện nay có thể chia làm 3 dạng: Những quán đáp ứng nhu cầu tâm sự tình cảm của khách gồm “những quán sâu trong ngõ, kín đáo, yên tĩnh, có thiên nhiên…Những quán có các “lô”, “ngăn” dành riêng cho từng đôi, với nhiều mức “kín đáo” cho nhiều mức độ quan hệ “thân - sơ” khác nhau…Những quán vườn vùng ngoại ô thành phố mà ở đó vườn cây được chia ô san sát…không trang bị gì vì khách tới đây không phải để uống cà phê. Những quán này là nơi tạo điều kiện cho những sinh hoạt không lành mạnh của khách. Những quán đáp ứng nhu cầu giải khát. Đây là những quán cà phê đúng nghĩa với các mức sang trọng và bình dân khác nhau, phù hợp với nhiều tầng lớp dân cư. Những quán kết hợp thỏa mãn nhu cầu giải khát với nhu cầu thưởng thức nghệ thuật. Những quán được đầu tư trang bị nội thất lạ mắt, với những tiểu không gian có thiên nhiên, có hệ thống ánh sáng hợp lý, dành cho khách muốn thưởng thức thiên nhiên. Những quán cà phê - video với một hai đầu video (thường chiếu những phim chưởng hoặc phim tâm lý xã hội. Những quán cà phê - nhạc, cà phê - thời trang, cà phê - tranh…vừa là nơi giải khát vừa là địa điểm biểu diễn của các nhóm nghệ sĩ chuyên và không chuyên. Cũng có những quán cà phê - ca nhạc hát cho nhau nghe mà ca sĩ chính là các ẩm khách. Những quán này có sức thu hút mạnh mẽ đối với thanh niên. Quán karaoke: Giống như cà phê, các quán karaoke cũng gồm nhiều loại, đa dạng, tương ứng với các “gu” khác nhau và phục vụ nhiều đối tượng khách khác nhau. Quán karaoke thường chia thành các phòng biệt lập, diện tích lớn nhỏ khác nhau để phù hợp số lượng từng đợt khách. Vì yêu cầu cách âm nên phòng nào cũng rất kín đáo. Mục đích tới quán karaoke của khách rất đa dạng: giải trí, giao lưu văn nghệ, tiếp đãi đối tác làm ăn, thậm chí ký kết hợp đồng…Vì thế không phải đối tượng nào, lúc nào cũng quan tâm tới việc hát. Và vì các phòng đều kín và cách biệt nên karaoke là điều kiện nảy sinh những tiêu cực xã hội đối với những “khách không hát”. Một số chủ quán chạy theo lợi nhuận đã cố ý tiếp tay họ, khiến quán karaoke trở thành tấm bình phong để tệ nạn xã hội (mại dâm, cờ bạc, hút hít ma túy…) núp bóng. Những quán đấy đã gây tiếng xấu cho karaoke, khiến nhiều thanh thiếu niên không dám đi hát vì sợ bị hiểu lầm. Và khi lượng khách giảm thì chủ quán chuyển hướng nhằm vào nhóm “khách không hát” bằng cách thiết kế phòng kín hơn, móc nối với mạng lưới gái gọi, mạng lưới cung cấp ma túy…Thật đáng tiếc khi nhu cầu giải trí mang tính văn hóa cao như karaoke đã bị tiêu cực hóa, khiến cho nó rơi vào tình trạng thừa mà vẫn thiếu. Quán trò chơi điện tử, internet: Đây là một trong những địa điểm giải trí đắt khách nhất và khách đều là thanh thiếu nhi. Cảnh thường thấy ở các hàng điện tử, internet là thanh niên ngồi kín các máy trong những căn phòng chật chội và ngột ngạt. Tiếng nhạc, tiếng đấm đá trên máy lẫn với tiếng reo hò của người chơi thật hỗn loạn. Chỉ có tuổi thanh niên sung sức mới có thể ngồi lỳ hàng giờ (thậm chí cả ngày đêm) trong một không gian dễ sợ như vậy. Các quán điện tử cũng như những quán internet có giá thuê rất vừa phải chỉ 2000 - 3000 đồng/h vì thế thanh niên rất dễ dàng tiếp cận được với những hình thức giải trí này. Tóm lại về sự đáp ứng của Hà Nội với nhu cầu giải trí của thanh niên ta có thể thấy: Những hoạt động giải trí có định hướng, có tính giáo dục, có khả năng nâng cao thẩm mỹ cho thanh niên còn hạn chế về số lượng, chưa thường xuyên về tần suất và chưa đạt chất lượng nghệ thuật nên chưa thu hút được thanh niên. Những hoạt động giải trí tại các điểm giải trí tư nhân có nhiều biểu hiện bị biến dạng vì các chủ đầu tư thường lợi dụng nhu cầu giải trí để khuyến khích những sinh hoạt không lành mạnh (thậm chí các tệ nạn xã hội) nhằm thu lợi nhuận. Sự đáp ứng của Hà Nội đối với nhu cầu giải trí của thanh niên vẫn ở tình trạng bị động, chạy theo nhu cầu chứ chưa có nghiên cứu để dự báo, đón trước nhu cầu một cách khoa học và có kế hoạch. Khi nhu cầu giải trí không được đáp ứng thỏa đáng, thanh niên buộc phải tự tổ chức những hoạt động giải trí tùy theo khả năng và điều kiện của từng người. Những hoạt động này không có định hướng, không có tổ chức, không được quản lý nên mang tính tự phát cao. Không ít trường hợp chúng bị biến dạng thành những hoạt động tiêu cực, tác động xấu tới sự phát triển toàn diện của thanh niên. Tác động tiêu cực này được thể hiện rõ trong sự xuất hiện những lệch chuẩn trong giải trí của thanh niên Hà Nội như cá cược, chơi trò chơi ăn tiền, đua xe trái phép, đọc sách xem băng hình độc hại. Thể hiện việc lệch chuẩn trong hành động như hành nghề mại dâm, nghiện ma túy, phạm tội…lệch chuẩn trong lối sống như lối sống của một xã hội tiêu dùng, lối sống tự do không khuôn khổ… Trong thực tế đó, thoạt nhìn các hoạt động giải trí của thanh niên Hà Nội rất đa dạng, sôi nổi, tạo cảm giác về một đời sống văn hóa - tinh thần phong phú. Nhưng xét thực chất, trong đời sống văn hóa tinh thần đó đang tồn tại những nghịch lý chứng tỏ sự đáp ứng của xã hội chưa được định hướng và quản lý chặt chẽ. Bởi vậy, trong đời sống văn hóa - tinh thần của thanh niên Hà Nội vẫn còn những “khoảng trống” mà họ buộc phải tự “lấp đầy” bằng những hoạt động tự phát. Đây chính là mảnh đất thuận lợi để các lệch chuẩn xã hội nảy sinh. III. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña sù biÕn ®æi trong viÖc lùa chän c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ trong thêi gian nhµn rçi cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay. 3.1 . C¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan. Trong xã hội Việt Nam vẫn tồn tại quan niệm phổ biến coi giải trí đối lập với lao động. Nếu lao động là tốt đẹp, là vinh quang, là cần thiết thì giải trí ngược lại là lười biếng là không cần thiết, là lãng phí thời gian một cách vô bổ, thậm chí dẫn tới hậu quả xấu (nhàn cư vi bất thiện). Chính quan niệm sai lệch này đã khiến giải trí bị coi nhẹ, hầu như không có mặt trong các chương trình của nhà nước. Nó thậm chí bị cắt bỏ khỏi các hoạt động thực tiễn và dịch vụ. Quan niệm lệch lạc trên của xã hội dẫn tới hệ quả: chỉ khoảng thời gian dành cho lao động mới được coi là thời gian có ích, còn thời gian dành cho giải trí bị coi như sự lãng phí. Sự bận rộn được coi là dấu hiệu đặc trưng của những nhân vật quan trọng, đáng kính nên không ít người cố tỏ ra bận rộn, tỏ vẻ không có thời gian nghĩ tới giải trí. Ngay cả những người giàu có, khi hưởng thụ thành quả lao động của mình cũng thường giết thời gian bằng những bữa tiệc hậu hĩ, những cuộc chơi “đốt tiền”, chứ ít nghĩ tới những hình thức giải trí đúng nghĩa. Sự mở cửa giao lưu văn hóa với bên ngoài đã du nhập vào Việt Nam một số loại hình giải trí mới, chưa tương đồng với văn hóa và lối sống của người Việt làm nảy sinh quan niệm gắn chúng với các tệ nạn xã hội. Chúng bị nhìn nhận như điều kiện làm nảy sinh các tệ nạn đó (ví dụ đua xe máy, hát karaoke…) Trong khi một bộ phận không nhỏ thanh niên còn gặp nhiều khó khăn về đời sống vật chất, thì giá vé của các hoạt động giải trí hiện nay quá cao, khó chấp nhận đối với nhiều tầng lớp xã hội chứ không chỉ riêng với thanh niên: Xem ca nhạc: 50.000 - 120.000 đ/vé, xem phim: 10.000 - 30.000 đ/vé, xem kịch: 30.000 - 50.000 đ/vé. Khi các nhà tổ chức chú trọng trước hết tới hiệu quả kinh tế như vậy, thưởng thức nghệ thuật hãy còn là món hàng “xa xỉ” mà số đông thanh niên khó có điều kiện tham dự. Các dịch vụ giải trí ngoài trời cũng trong tình trạng tương tự mà đơn cử là giá vé các dịch vụ ở công viên nước Hồ Tây, thanh niên Hà Nội khó có điều kiện tham gia các hoạt động mình ưa thích. Nếu như các điểm giải trí tư nhân còn là đắt đỏ đối với phần đông thanh niên, thì các thiết chế giải trí nhà nước vào tình trạng ngược lại; phục vụ miễn phí nhưng vẫn không thu hút được họ vì chất lượng hoạt động chưa cao, nội dung sinh hoạt chưa hấp dẫn, cán bộ văn hóa cơ sở vừa thiếu lại vừa yếu, cộng thêm kinh phí không nhiều. Nguồn kinh phí dành cho giải trí chưa được đưa vào danh mục chi ngân sách và thậm chí chưa bao giờ được đề cập tới ở các văn bản của các cấp quản lý. Nó hầu như còn chưa trở thành một khái niệm trong nhận thức của không ít người Việt Nam. Tất nhiên vẫn có một khoản kinh phí nhỏ từ ngân sách nhà nước cấp cho ngành văn hóa - thông tin dành cho việc tổ chức đời sống văn hóa tinh thần của cư dân. Khoản này cũng khá khiêm tốn bởi chính ngân sách của ngành văn hóa thông tin cũng đang ở tình trạng bất hợp lý, mặc dù văn hóa được xác định là mục tiêu và động lực phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời với việc kinh phí là nhân tố con người trong lĩnh vực giải trí chưa được quan tâm đúng mức. Người tổ chức giải trí cần phải đáp ứng những đòi hỏi rất cao cả về nghiệp vụ lẫn văn hóa và tâm lý lứa tuổi thanh niên. Nhưng trên thực tế, yêu cầu này hầu như không được đảm bảo. Hà Nội đã từng được chứng kiến những “cơn sốt” một số hình thức giải trí nào đó. Nhưng chỉ 1 - 2 năm sau chúng đã nhanh chóng bị quên lãng. Nguyên nhân khiến chúng nhanh chóng bị quên lãng không phải vì thanh niên chóng chán mà do sự đầu tư theo kiểu “ăn xổi”, lại thêm cung cách phục vụ, quản lý của nhà kinh doanh mang tính thả nổi, không đảm bảo chất lượng dịch vụ. Các điểm giải trí như trò chơi điện tử, bi-a, vũ trường, karaoke…cũng ở tình trạng tự do tương tự. Số điểm có đăng kí kinh doanh và thực hiện đúng nội dung đăng kí chỉ chiếm một tỷ lệ hết sức khiêm tốn so với thực tế. Số còn lại hoạt động tự do, có nơi còn có những biểu hiện lệch lạc, thậm chí cả tiêu cực và tệ nạn xã hội. Điều đó khiến cho những thanh niên trong sáng không dám lui tới kể cả khi họ thực sự muốn. Kết quả là họ không biết thỏa mãn nhu cầu giải trí của mình ở đâu. NÒn kinh tÕ - x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc ®« thÞ, biÓu hiÖn qua viÖc ngµy cµng cã nhiÒu ®Þa ®iÓm vui ch¬i cho thanh niªn, nh­ sù cã mÆt ngµy cµng nhiÒu cña c¸c dÞch vô Internet, c¸c s©n ch¬i bowling…, ®· gãp phÇn to lín trong viÖc xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i h×nh gi¶i trÝ míi cho tÇng líp trÎ, tõ ®ã trùc tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña hä. Qu¸ tr×nh giao l­u víi v¨n ho¸ ph­¬ng T©y còng khiÕn cho rÊt nhiÒu lo¹i h×nh gi¶i trÝ ®­îc du nhËp vµo n­íc ta, ®Æc biÖt lµ ë c¸c ®« thÞ lín trong ®ã cã thñ ®« Hµ Néi (nh­ bowling, khiªu vò….) cµng t¹o cho thanh niªn cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi nhiÒu ho¹t ®éng vui ch¬i míi. C¸c lo¹i h×nh dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu gi¶i trÝ cho thanh niªn ngµy cµng ®a d¹ng h¬n, c¸c mÆt hµng phôc vô gi¶i trÝ còng ngµy cµng nhiÒu lªn khiÕn thanh niªn cã thÓ chñ ®éng h¬n trong viÖc lùa chän lo¹i h×nh gi¶i trÝ cho riªng m×nh trong thêi gian nhµn rçi. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n lý gi¶i cho sù thay ®æi h×nh thøc gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi giai ®o¹n hiÖn nay. Sù phæ biÕn réng r·i cña c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i (nh­ dµn VCD, m¸y vi tÝnh….) còng lµ mét nh©n tè gãp phÇn vµo sù biÕn ®æi nãi trªn, cã nghÜa lµ c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ cña thanh niªn d­êng nh­ ngµy cµng phøc t¹p h¬n, hiÖn ®¹i vµ tinh vi h¬n thêi kú tr­íc ®ã. Trªn ®©y lµ c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lý gi¶i cho sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ trong giíi thanh niªn Hµ Néi. Sù biÕn ®æi nµy cã thÓ nãi phÇn nµo ®· cho thÊy tÝnh “thøc thêi” cña hä trong ho¹t ®éng gi¶i trÝ. 3.2. C¸c nguyªn nh©n chñ quan Nh­ trªn ®· nãi, løa tuæi thanh niªn lµ løa tuæi cã nhu cÇu tiÕp thu, cËp nhËt c¸c th«ng tin rÊt cao, trong khi quÜ thêi gian cña hä l¹i tËp trung phÇn lín cho c¸c ho¹t ®éng häc tËp vµ c«ng t¸c. ChÝnh bëi vËy mµ hä buéc ph¶i lùa chän mét lo¹i h×nh gi¶i trÝ sao cho phï hîp víi yªu cÇu cña b¶n th©n hä, gióp hä võa gi¶i trÝ, th­ gi·n, l¹i võa ®­îc liªn tôc cËp nhËt th«ng tin. B¶ng sè liÖu sau ®©y cho thÊy thùc tr¹ng thêi gian nhµn rçi cÊp ngµy cña thanh niªn Hµ Néi. B¶ng 3: Thêi gian nhµn rçi cÊp ngµy cña thanh niªn Hµ Néi Phan Thanh Tá. Tài liệu đã dẫn Møc ®é thêi gian rçi Tû lÖ ( % ) Kh«ng cã thêi gian rçi 13.5 Thêi gian rçi 1 giê/ ngµy 25.8 Thêi gian rçi 2 giê/ ngµy 25.2 Thêi gian rçi 3 giê/ ngµy 19.4 Thêi gian rçi nhiÒu h¬n 3 giê/ ngµy 16.1 B¶ng 3 cho thÊy rÊt râ rµng sè thanh niªn kh«ng cã, hoÆc cã Ýt thêi gian rçi chiÕm tû lÖ kh¸ cao, ®· sè thanh niªn chØ cã tõ 1 ®Õn 2 giê nhµn rçi trong mét ngµy (51%). §iÒu nµy cã t¸c ®éng lín ®Õn viÖc lùa chän sö dông lo¹i h×nh gi¶i trÝ cña hä. Mét lý do kh¸c cã thÓ thÊy qua mét sè ý kiÕn pháng vÊn s©u vµ qua quan s¸t lµ ngµy nay hÖ gi¸ trÞ cña thanh niªn Hµ Néi ®· cã nhiÒu biÕn ®æi, phï hîp h¬n víi thêi kú bïng næ th«ng tin. Hä cho biÕt c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ truyÒn thèng kh«ng cßn søc hÊp dÉn víi hä n÷a, nªn thay v× ®äc c¸c t¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt, ®äc s¸ch b¸o th× hä cã thÓ tiÕp cËn qua truyÒn h×nh vµ c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c. Bªn c¹nh ®ã hä còng nhËn ®­îc mét sù ñng hé ®¸ng kÓ lµ c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ dµnh cho hä ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng h¬n. Hä cßn cã xu h­íng ch¹y theo c¸i gäi lµ “mèt” trong giíi trÎ, ch¼ng h¹n cã rÊt nhiÒu b¹n trÎ Hµ Néi thÝch nghe ca nh¹c quèc tÕ h¬n lµ nghe nh¹c trong n­íc. §«i khi, viÖc sö dông thêi gian nhµn rçi cña thanh niªn còng theo mét trµo l­u chung, cã nghÜa lµ khi thÊy b¹n bÌ vµ nh÷ng ng­êi xung quanh ­a thÝch gi¶i trÝ theo mét c¸ch thøc nµo ®ã th× b¶n th©n còng cã c¸ch gi¶i trÝ t­¬ng tù. Møc sèng cña c¸c hé gia ®×nh Hµ Néi còng cao h¬n thêi kú tr­íc ®©y rÊt nhiÒu, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, nhiÒu gia ®×nh Hµ Néi ®· giµu lªn nhanh chãng. §iÒu nµy ñng hé thanh niªn trong viÖc thay ®æi nhu cÇu ®èi víi c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ ®ang hiÖn h÷u trªn thÞ tr­êng. PhÇn kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ 1 . KÕt luËn 1.1. C¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ dµnh cho thanh niªn Hµ Néi ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng h¬n phï hîp víi sù tiÕn bé kinh tÕ - x· héi cña n­íc nhµ. 1.2. Cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi trong thêi gian rçi theo cÊp ngµy vµ cÊp tuÇn trong thêi kú 1996 - 2000 vµ tõ n¨m 2000 ®Õn nay. Nguyªn nh©n c¬ b¶n ¶nh h­ëng ®Õn sù thay ®æi nµy lµ: - Kinh tÕ - x· héi ph¸t triÓn khiÕn møc sèng cña ®«ng ®¶o bé phËn d©n c­ ë Hµ Néi ®­îc n©ng cao, trùc tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn sù thay ®æi ho¹t ®éng gi¶i trÝ cña hä. - Sù du nhËp cña c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ tõ ph­¬ng T©y vµo ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc Hµ Néi. §iÒu nµy mét mÆt lµm phong phó c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ dµnh cho thanh niªn, mÆt kh¸c cã thÓ g©y t¸c ®éng kh«ng tÝch cùc ®Õn sù h×nh thµnh nh©n c¸ch cña hä do sù xuÊt hiÖn cña c¸c lo¹i v¨n ho¸ ngoµi luång, kh«ng phï hîp víi truyÒn thèng v¨n ho¸ ViÖt Nam - Sù ®a d¹ng cña c¸c lo¹i h×nh dÞch vô phôc vô nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn ®em l¹i cho thanh niªn nhiÒu c¬ héi lùa chän lo¹i h×nh gi¶i trÝ phï hîp víi b¶n th©n. - Nhu cÇu cËp nhËt th«ng tin cña thanh niªn Hµ Néi ngµy cµng t¨ng, do ®ã hä cã xu h­íng t×m ®Õn c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng, ®Æc biÖt lµ T.V vµ m¹ng Internet - Sù biÕn ®æi hÖ gi¸ trÞ cña thanh niªn theo thêi gian qua ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù lùa chän c¸c lo¹i h×nh gi¶i trÝ cña hä. 2. Một số khuyên nghị, giải pháp nâng cao hiệu quả đáp ứng nhu cầu giải trí của thanh niên Trước hết cần tác động tới nhận thức của người dân làm thay đổi quan niệm xã hội về giải trí. Muốn vậy cần phải cung cấp cho người dân nói chung và thanh niên nói riêng những tri thức khoa học về giải trí, giúp họ hiểu giải trí là nhu cầu khách quan của con người, là một trong những điều kiện quan trọng của sự phát triển toàn diện bản thân. Từ đó mỗi cá nhân cần có kế hoạch cho giải trí. Và khi chưa có điều kiện thuận lợi để tham gia những hoạt động giải trí ưa thích, họ cũng cần lựa chọn những hoạt động thay thế theo định hướng phù hợp hệ thống chuẩn mực xã hội. Tác động tới nhận thức của các nhà quản lý, giúp họ hiểu vai trò của giải trí trong xã hội, coi việc đáp ứng nhu cầu giải trí là một mục tiêu của các chính sách kinh tế - văn hóa - xã hội, tiến tới xây dựng hướng chiến lược phát triển ngành công nghiệp giải trí Việt Nam. Cần phải nghiên cứu dự báo nhu cầu giải trí của thanh niên: hiện nay nhu cầu giải trí của thanh niên chưa được nghiên cứu đầy đủ. Có rất ít những nghiên cứu thực sự về vấn đề này. Thực tế đó dẫn tới tình trạng “chưa nắm bắt được nhu cầu giải trí của thanh niên và toàn dân Hà Nội nói chung. Chưa tìm hiểu, nghiên cứu, khảo sát về nhu cầu giải trí mà cứ tổ chức đáp ứng một cách chủ quan. Kết quả là chúng ta luôn chạy theo sau nhu cầu của dân và đang làm cái mình muốn chứ không phải cái cần làm” Sự thiếu hụt những nghiên cứu khoa học về nhu cầu giải trí của thanh niên khiến chúng ta chưa trả lời được câu hỏi: “Thanh niên thực sự cần gì?”. Những kế hoạch đáp ứng nhu cầu giải trí cho thanh niên đều còn mang tính chủ quan, võ đoán, hoặc dựa trên kinh nghiệm. Chúng ta đầu tư xây dựng khu giải trí này, mở dịch vụ kinh doanh hoạt động giải trí khác…thường dựa trên khả năng và mong muốn chủ quan của người xây dựng kế hoạch hoặc chủ đầu tư, mà không biết đó có thực sự là mong muốn của thanh niên hay không. Tăng cường quản lý nhà nước về văn hóa. Bên cạnh đường lối chiến lược xây dựng nền văn hóa Việt Nam hiện đại, tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc cần xây dựng sách lược cụ thể về những khía cạnh quan trọng của chiến lược đó, ví dụ như bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống. Xây dựng đời sống văn hóa tinh thần tại cơ sở. Giao lưu văn hóa với nước ngoài và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa thế giới… Định hướng phát triển nhu cầu giải trí của thanh niên vì một đời sống văn hóa - tinh thần phong phú và lành mạnh. Đảm bảo cho các điểm giải trí hoạt động đúng chức năng. Muốn đáp ứng đầy đủ và có hiệu quả nhu cầu giải trí của thanh niên cần trả lại cho các điểm giải trí sự trong sáng, lành mạnh vốn có, không để chúng bị lạm dụng làm môi trường cho các tiêu cực và tệ nạn xã hội nảy sinh. Từng bước hình thành nền công nghiệp giải trí tại Việt Nam. Quy hoạch xây dựng các tổ hợp giải trí một cách khoa học. Các điểm giải trí cần phải được xây dựng dưới dạng tổ hợp, trên một diện tích liên hoàn với nhiều loại hình hoạt động phong phú, đáp ứng được nhiều loại sở thích, nhiều lứa tuổi khác nhau. Sáng tạo những mô hình đa dạng đáp ứng nhu cầu giải trí đồng thời nâng cao chất lượng các sản phẩm phục vụ giải trí. Cho dù mô hình giải trí như thế nào đi nữa, chúng vẫn không thu hút nổi khách nếu chất lượng các dịch vụ giải trí không cao. Ví dụ nhu cầu xem phim của cư dân không hề giảm, thậm chí vẫn tăng theo chiều hướng chúng ta mong đợi, nhưng các rạp chiếu phim lại rơi vào “khủng hoảng” vì chất lượng phim chưa cao. Tương tự, sân khấu đang cần những vở diễn, những chương trình thật sự có chất lượng giúp các nhà hát tìm lại sức sống cho mình.. Nâng cao hiệu quả hoạt động của các khu giải trí hiện có bằng cách thay đổi phương pháp cơ chế và đổi mới đội ngũ những người quản lý. Song sông với nó, cần nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ chuyên viên, khắc phục tình trạng bố trí công việc không đúng chuyên môn hoặc kiêm nhiệm quá nhiều. Chuyển chức năng những cơ sở hoạt động yếu kém hoặc không có điều kiện hoạt động, tập trung đầu tư cho những cơ sỏ hoạt động tốt. Phi quốc doanh hóa một số địa điểm dịch vụ giải trí nhà nước hoạt động không hiệu quả bằng những hình thức như liên doanh, cổ phần hóa. KẾT LUẬN Nhu cầu giải trí đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống của cá nhân và toàn xã hội nói chung. Nó tạo sự cân bằng với những hoạt động lao động sản xuất - chính trị - xã hội khác. Chính nhờ có nó mà xã hội luôn luôn ổn định và phát triển. Dối với thanh niên, những người đang phát triển và hoàn thiện nhân cách của mình nhu cầu này càng quan trọng. So với trước đây, nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay đã có nhiều biến đổi sâu sắc cả về lượng và chất. Trong khi đó sự đáp ứng của Hà Nội đối với nhu cầu giải trí của thanh niên hiện nay còn tồn tại nhiều hạn chế. Thực trạng này là hệ quả tất yếu của những nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau. Thực tế đó đang đòi hỏi sự quan tâm hơn nữa của toàn xã hội đối với nhu cầu giải trí của thanh niên. Cần triển khai đồng bộ các biện pháp đa dạng trên nhiều lĩnh vực, từ biện pháp quản lý hành chính, xử lý dân sự và hình sự, đến biện pháp giáo dục, tác động tới nhận thức, làm thay đổi dần quan niệm xã hội đối với giải trí. Đây là công việc phức tạp và khó khăn, đòi hỏi thời gian và sự đầu tư thỏa đáng không chỉ về kinh phí mà cả công sức và trí tuệ của xã hội. Nó đồng thời đòi hỏi sự quan tâm của toàn xã hội: các cấp các ngành, các đoàn thể cũng như từng gia đình và nhóm sở thích. Cần có sự kết hợp chặt chẽ và phối hợp nhịp nhàng giữa tất cả các chủ thể trên mới có thể đáp ứng thỏa đáng nhu cầu giải trí cho thanh niên nói riêng và toàn xã hội nói chung.