Đề tài Phương pháp xếp hạng Doanh nghiệp và ứng dụng vào Việt Nam

ủ thể khác nhau trong nền kinh tế. Một trong các mối quan hệ đó chính là mối quan hệ giữa doanh nghiệp và người cho vay trong quá trình tìm kiếm nguồn tài trợ. Đây là mối quan hệ quan trọng, có tính chất quyết định tới nhiều mặt hoạt động của doanh nghiệp bởi đối với bất cứ doanh nghiệp nào, nguồn vốn huy động được sẽ là cơ sở cho các hoạt động khác được tiến hành suôn sẻ và thuận lợi. Có nhiều nguồn tài trợ khác nhau mà doanh nghiệp có thể lựa chọn, trong đó nguồn tài trợ từ các cá nhân cho vay và các TCTD là nguồn tài trợ quan trọng, dồi dào và hiệu quả nếu doanh nghiệp có được kế hoạch cụ thể nhằm khai thác một cách hợp lý. Tuy nhiên do hoạt động cấp tín dụng của các NH đối với doanh nghịêp luôn hàm chứa các rủi ro cho chính người cấp vốn, nên đôi khi việc tìm kiếm nguồn tài trợ này trở nên khó khăn và tương đối phức tạp. Đặc biệt do không có một tiêu chuẩn nào để đánh giá khả năng trả nợ của doanh nghiệp trong tương lai, việc cấp tín dụng càng khó khăn hơn trong việc xác định lãi suất cho vay. Bởi vậy trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp phải chấp nhận một mức lãi suất cao để có khoản vốn vay. Vấn đề này đã làm nảy sinh một nhu cầu khách quan đối với công tác xếp hạng doanh nghiệp, vì hạng của doanh nghiệp sẽ là cơ sở để đưa ra các quyết định cho vay cũng như thời hạn của khoản tín dụng. Công tác xếp hạng doanh nghiệp khi được thực hiên bài bản và công khai sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn vay một cách dễ dàng, góp phần giảm chi phí vốn và thúc đẩy quá trình mở rộng sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Không chỉ gây khó khăn trong khả năng khai thác nguồn vốn vay của doanh nghiệp, công tác xếp hạng tín dụng doanh nghiệp nếu không được tiến hành, còn gây cả sự bất công do tiềm năng của doanh nghiệp không được đánh giá đúng. Khi không có công tác xếp hạng doanh nghiệp tức là không có thông tin công khai chính xác đánh giá năng lực của doanh nghiệp, các doanh nghiệp có hiệu quả hoạt động cao sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn và hạn chế khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong khi đó, lại xuất hiện những doanh nghiệp làm ăn kém hơn song lại có thể nhận được nguồn vốn vay với lãi suất thấp hơn và dễ dàng hơn do người cho vay không có đầy đủ các thông tin xác thực về doanh nghiệp. Điều này đã tạo ra sự mất bình đẳng trong hoạt động huy động vốn của doanh nghiệp, làm giảm đi khả năng cạnh tranh và hạn chế hiệu quả kinh doanh chung của cả nền kinh tế. Khi công tác xếp hạng doanh nghiệp được thực hiện, hoạt động cấp tín dụng sẽ được tiến hành dựa trên các kết quả xếp hạng có được, nguồn vốn sẽ được chuyển giao đến doanh nghiệp có hiệu quả kinh doanh cao nhất, những doanh nghiệp tốt sẽ nhận được nguồn vốn rẻ và dễ dàng hơn các doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả. Như vậy sẽ khuyến khích các doanh nghiệp tiếp tục phát triển. Như vậy hoạt động xếp hạng doanh nghiệp là một đòi hỏi cần thiết khách quan, nó không chỉ ảnh hưởng đến bản thân doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế cho vay mà còn tác động đến toàn bộ nền kinh tế. Thực hiện được công tác xếp hạng doanh nghiệp một cách khoa học bài bản sẽ là cơ sở nâng cao hiệu quả hoạt động cho các doanh nghiệp, giảm thiểu rủi ro và tăng cao thu nhập cho các tổ chức cho vay. Vai trò của xếp hạng doanh nghiệp Xếp hạng doanh nghiệp không những chỉ là công tác rất quan trọng trong hoạt động của NH mà nó còn có vai trò quan trọng với những chủ thể khác trong nền kinh tế. Tại hầu hết các quốc gia trên thế giới, xếp hạng doanh nghiệp đã được phổ biến từ giữa thế kỷ 20 vì nó có tác động tích cực đến nhiều chủ thể trong nền kinh tế như: NH, các nhà đầu tư, doanh nghiệp, bạn hàng, các nhà quản lý….. Đối với doanh nghiệp Dựa vào kết quả xếp hạng, doanh nghiệp tự đánh giá được một cách tổng quan tình hình kinh doanh của mình, tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu từ đó đề ra những biện pháp, phương hướng trong tương lai nhằm khắc phục những thiếu sót, phát huy những điểm mạnh để hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp đạt hiệu quả hơn. Xếp hạng doanh nghiệp cũng giúp cho doanh nghiệp tiếp xúc được với các TCTD một cách dễ dàng hơn vì doanh nghiệp nào có thứ hạng cao sẽ được các TCTD cho vay với những điều kiện ưu đãi về hạn mức tín dụng, về lãi suất cho vay….. đồng thời nâng uy tín của mình, củng cố và xây dựng thương hiệu, uy tín của doanh nghiệp. Ngược lại doanh nghiệp có thứ hạng thấp thì uy tín trên thị trường giảm và trở nên khó khăn hơn trong việc tiếp cận các nguồn vốn. Do đó xếp hạng doanh nghiệp sẽ là động lực để các doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả hơn. Đối với nhà đầu tư Trước khi đưa ra quyết định đầu tư vào một doanh nghiệp, nhà đầu tư phải nghiên cứu, xem xét tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong quá khứ và hiện tại, dựa trên các tài liệu thu thập được để từ đó dự đoán được tình hình hoạt động của doanh nghiệp, khả năng thu hồi gốc, lãi trong thời gian tới. Đó cũng chính là công việc của công tác xếp hạng doanh nghiệp, do đó các nhà đầu tư có thể sử dụng kết quả công tác xếp hạng doanh nghiệp mà không phải tốn thời gian đi thu thập, xử lý thông tin để đánh giá doanh nghiệp, không bỏ lỡ cơ hội đầu tư. Đối với các tổ chức tín dụng Do có mối quan hệ thanh toán, tín dụng đối với các doanh nghiệp các TCTD cũng hết sức quan tâm đến công tác xếp hạng doanh nghiệp bởi kết quả của quá trình này sẽ là cơ sở cho các TCTD đưa ra các quyết định liên quan đến công việc cung cấp tín dụng cho doanh nghiệp. Các TCTD không thể ra quyết định cho vay khi không nắm rõ thông tin về doanh nghiệp đặc biệt là các thông tin liên quan đến khả năng trả nợ của khách hàng. Xếp hạng tín dụng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của các TCTD trong việc tránh rủi ro và tăng thu nhập của NH. Đối với các cơ quan quản lý Mục tiêu của các cơ quan quản lý là đảm bảo tính ổn định của thị trường. Thông qua công tác xếp hạng doanh nghiệp, các cơ quan đảm nhiệm chức năng quản lý có thể sử dụng các kết quả xếp hạng doanh nghiệp làm tiêu chuẩn để xem xét tình hình lành mạnh và tình hình kinh doanh của doanh nghiệp dự báo trước xu hướng của thị trường, đồng thời thấy được những sai phạm để kịp thời điều chỉnh và có biện pháp xử lý, giảm thiểu tính bất ổn của thị trường. Điều này giúp ngăn chặn và hạn chế các hậu quả tiêu cực do các doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả gây nên và các quyết định sai lầm của các chủ thể liên quan khác. 2.2 Thực trạng xếp hạng tín dụng các doanh nghiệp ở Việt Nam Phần trên đã cho chúng ta thấy tầm quan trọng của công tác xếp hạng tín dụng các doanh nghiệp. Và thực tiễn ở trên Thế giới đã kiểm nghiệm điều này, xếp hạng doanh nghiệp là một hoạt động rất phổ biến ở các nước phát triển từ những năm 1960. Chỉ số xếp hạng tín dụng của một số tổ chức xếp hạng tín dụng chuyên nghiệp được công nhận rộng rãi, có ảnh hưởng rất lớn về kinh tế, chính trị như: Moody’s, Standard and poor, Experian, Equifax, Transunion…Riêng tại Việt Nam việc xếp hạng tín dụng chỉ thực sự bắt đàu từ năm 1999. 2.2.1 Kinh nghiệm của Thế giới Các mô hình xếp hạng thường được các tổ chức xếp hạng tín dụng áp dụng gồm: Các mô hình phát hiện Các mô hình phát hiện sử dụng phương pháp chuyên gia và dựa trên những kinh nghiệm đã được đúc kết để có thể tìm ra bản chất của mối quan hệ giữa vỡ nợ và các nhân tố ảnh hưởng đến nó. Trong xếp hạng tín dụng, những mô hình này sử dụng kinh nghiệm trong trả nợ, cho vay để đưa ra đánh giá về khả năng trả nợ của các doanh nghiệp và người đi vay trong tương lai. Chất lượng của những mô hình này phụ thuộc vào kinh nghiệm chủ quan của các chuyên gia. Không chỉ những nhân tố liên quan tới khả năng trả nợ mà trọng số của các nhân tố này cũng được xác định bằng kinh nghiệm của các chuyên gia. Trong mô hình loại này, các nhân tố được sử dụng không được kiểm chứng thống kê và xét tính tối ưu. Mô hình thống kê Các mô hình thống kê kiểm tra các giả thiết bằng cách sử dụng các thủ tục thống kê trên bộ dữ liệu thực nghiệm. Đối với thủ tục đánh giá tín dụng, điều này liên quan tới việc thiết lập giả thuyết đối với các tiêu chuẩn đánh giá khả năng trả nợ tiềm năng. Những giả thuyết này xem xét những giá trị có thể là cao hơn (hoặc thấp hơn) giá trị trung bình đối với những người vay có khả năng trả nợ so với những người vay không có khả năng trả nợ. Khi khả năng trả nợ của mỗi người vay thể hiện rõ trên bộ số liệu thực nghiệm, những giả thuyết này có thể bị bác bỏ hoặc chấp nhận một cách phù hợp. Các thủ tục thống kê có thể đạt được sự lựa chọn khách quan và đặt trọng số cho những nhân tố có khả năng trả nợ từ những thông tin có sẵn về khả năng có thể trả nợ. Các mô hình thống kê thường sử dụng: mô hình phân tích thống kê nhiều chiều; mô hình hồi quy… Một mô hình thống kê: Mô hình điểm số Z (Z – credit scoring model) Mô hình điểm số “Z” do E.I.Altman hình thành để cho điểm tín dụng đối với các công ty sản xuất của Mỹ. Đại lượng Z là thước đo tổng hợp để phân loại rủi ro tín dụng đối với người vay và phụ thuộc vào: Trị số của các chỉ tiêu tài chính của người vay (Xi). Tầm quan trọng của các chỉ số này trong việc xác định xác suất vỡ nợ của người vay trong quá khứ Từ đó, Altman đi đến mô hình cho điểm như sau: Z = 1,2X1 + 1,4X2 +3,3X3 +0,6X4 +1,0X5 Trong đó: X1: tỷ số “vốn lưu động ròng / tổng tài sản” X2: tỷ số “lợi nhuận giữ lại / tổng tài sản” X3: tỷ số “lợi nhuận trước thuế và tiền lãi / tổng tài sản” X4: tỷ số “thị giá cổ phiếu / giá trị ghi sổ của nợ dài hạn” X5: tỷ số “doanh thu / tổng tài sản” Trị số Z càng cao, thì người vay có xác suất vỡ nợ càng thấp. Như vậy, khi trị số Z thấp hoặc là Z < 0 sẽ là căn cứ để xếp hạng khách hàng vào nhóm có nguy cơ vỡ nợ cao. Theo mô hình cho điểm số “Z”, bất cứ công ty nào có điểm số Z thấp hơn 1,81 phải được xếp vào nhóm có nguy cơ cao. Căn cứ vào kết luận này, Ngân hàng sẽ không cấp tín dụng cho khách hàng này cho đến khi cải thiện được điểm số Z lớn hơn 1,81. Ngoài những ưu điểm, thì mô hình điểm số tín dụng có những hạn chế sau: - Mô hình này chỉ cho phép phân biệt khách hàng thành hai nhóm là “vỡ nợ” và “không vỡ nợ”. Trong thực tế, vỡ nợ được phân thành nhiều loại, từ không trả hay chậm trễ trong việc trả lãi tiền vay, đến việc không hoàn trả gốc và lãi tiền vay. Điều này hàm ý, cần có một mô hình cho điểm chính xác hơn, toàn diện hơn theo nhiều thang điểm để phân loại khách hàng thành nhiều nhóm tương ứng với mức độ vỡ nợ khác nhau. Không có lý do rõ ràng, để giải thích sự bất biến về tầm quan trọng của các biến số theo thời gian, dù là trong ngắn hạn. Tương tự như vậy, các biến số (Xi) cũng không phải là bất biến, đặc biệt là khi điều kiện thị trường và kinh doanh thường xuyên thay đổi. Ngoài ra, mô hình cũng giả thiết rằng các biến số Xi là hoàn toàn độc lập không phụ thuộc lẫn nhau. Đã không tính tới một số nhân tố quan trọng khó lượng hoá, nhưng lại ảnh hưởng đáng kể đến mức độ rủi ro tín dụng của khách hàng. Ví dụ, yếu tố “danh tiếng” của khách hàng, yếu tố “mối quan hệ truyền thống” giữa khách hàng và Ngân hàng. Nhìn chung, các nhân tố này thường không được đề cập trong mô hình ghi điểm tín dụng “Z”. Mặt khác, mô hình cho điểm thường không sử dụng các thông tin đại chúng có sẵn, như giá cả thị trường của các tài sản tài chính. Cơ cấu chấm điểm của các công ty xếp hạng tín nhiệm trên thế giới (trọng số áp dụng cho các yếu tố) như sau: Bảng 2.1: Cơ cấu chấm điểm của các công ty xếp hạng tín nhiệm . Trong đó: 35% - Lịch sử các khoản vay 30% - Số dư nợ hiện tại 15% -Thời gian sử dụng vốn vay 15% -Loại vốn vay 5% - Số lần có nợ quá hạn Chương trình phần mềm chấm điểm FICO score được thực hiện dựa trên nguyên tắc sau: Bảng 2.2: Phần mềm chấm điểm FICO Điểm Tỷ lệ Số điểm 720 -850 5,49% 851$ 700 - 719 5,61% 862$ 675 - 699 6,15% 914$ 620 -674 7,30% 1028$ 560 - 619 8,53% 1157$ 500 - 559 9,29% 1238$ Trong đó: Số điểm tương ứng độ rủi ro tối thiểu: 850 Số điểm tương ứng độ rủi ro cao nhất: 350 Dựa trên số điểm đưa ra, Ngân hàng sẽ áp dụng mức lãi suất tương ứng cho từng loại khách hàng: Bảng 2.3: Bảng cơ cấu điểm của toàn dân Mỹ 2.1.2 Thực trạng tại Việt Nam Ở Việt Nam hiện nay chỉ có 2 tổ chức chuyên về xếp hạng tín dụng doanh nghiệp đó là CIC và Việt Nam Solution. CIC là trung tâm do Ngân hàng Nhà nước thành lập vào năm 1999. CIC xây dựng chỉ số xếp hạng tín dụng bằng phương pháp cho điểm. Quy trình phân tích xếp hạng tín dụng tại CIC gồm các bước sau: Bước 1: Thu thập thông tin Bước 2: Phân loại doanh nghiệp theo ngành Bước 3: Phân loại doanh nghiệp theo quy mô Bước 4: Xây dựng các chỉ tiêu phân tích Bước 5: Tổng hợp kết quả tính điểm Bước 6: Đưa ra chỉ số xếp loại Bước 7: Nhận xét tình hình hoạt động của doanh nghiệp Hiện nay CIC phân loại doanh nghiệp thành 8 ngành kinh tế như sau: Trồng trọt, chăn nuôi Chế biến các sản phẩm nông lâm ngư nghiệp Xây dựng Thương mại hàng hoá Dịch vụ Công nghiệp năng lượng (điện, than, dầu khí) Công nghiệp chế tạo Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng Đối với các doanh nghiệp có nhiều lĩnh vực hoạt động kinh doanh khác nhau thì CIC phân loại dựa vào ngành kinh doanh chính. Ngành kinh doanh chính của doanh nghiệp (theo CIC) là hoạt động tạo ra doanh thu lớn nhất cho doanh nghiệp. CIC phân loại doanh nghiệp theo quy mô thành 3 loại: Quy mô lớn Quy mô trung bình Quy mô nhỏ Các tiêu chí để CIC thực hiên việc phân loại doanh nghiệp theo quy mô là: nguồn vốn kinh doanh, số lao động, doanh thu thuần, nộp ngân sách nhà nước. Các chỉ tiêu tài chính được sử dụng để xếp hạng tín dụng là: Khả năng thanh toán ngắn hạn (đơn vị: lần) Khả năng thanh toán ngắn hạn = TSLĐ và đầu tư ngắn hạn Tài sản nợ ngắn hạn `Khả năng thanh toán ngắn hạn cho biết quy mô những khoản phải trả ngắn hạn được bù đắp bởi những tài sản có dự kiến sẽ chuyển đổi thành tiền trong một thời gian ngắn. Chỉ tiêu này dùng để kiểm tra trạng thái vốn lưu động và tính thanh khoản; xem xét mức độ bảo vệ người cho vay trong trường hợp doanh nghiệp vay ngắn hạn để tài trợ vốn lưu động, thể hiện sự an toàn của người cho vay ngắn hạn. Đối với chỉ tiêu này: Khoảng giá trị từ 1 → 4 là chấp nhận được. Nếu khả năng thanh toán ngắn hạn < 1 : dùng vốn ngắn hạn để đầu tư cho tài sản cố định → rủi ro trong thanh toán ngắn hạn. Nếu khả năng thanh toán ngắn hạn > 4: không tốt, có thể vì sử dụng không tốt khoản tiền đi vay, quỹ tiền mặt tồn đọng nhiều… Khả năng thanh toán nhanh (đơn vị: lần) Khả năng thanh toán nhanh = TSLĐ và đầu tư ngắn hạn - Hàng tồn kho bình quân Nợ ngắn hạn Tỷ lệ này cho biết khả năng chuyển đổi các tài sản có của doanh nghiệp thành tiền để đáp ứng yêu cầu thanh toán cấp thiết cho các khoản nợ. Giá trị của tỷ lệ càng cao chứng tỏ độ rủi ro thấp. Tuy nhiên điều này cũng có ý nghĩa rằng hiệu quả quản lý tài sản lưu động chưa tốt vì những tài sản này có tỷ lệ sinh lời thấp đối với doanh nghiệp. Nếu tỷ lệ nhỏ thì khả năng đáp ứng nghĩa vụ nợ ngắn hạn kém. Giá tri có thể chấp nhận được là 1 → 2. Vòng quay hàng tồn kho (đơn vị: vòng) Vòng quay hàng tồn kho = Giá vốn hàng bán Hàng tồn kho bình quân Hệ số này thấp chứng tỏ giá trị của các loại hàng hoá tồn kho quá cao so với doanh thu; số ngày hàng nằm trong kho lâu; hiệu quả quản trị ngân quỹ của doanh nghiệp thấp vì lượng tiền tồn đọng trong hàng hoá quá lâu. Kỳ thu tiền bình quân (đơn vị: ngày) Kỳ thu tiền bình quân = Các khoản phải thu Doanh thu thuần/365ngày Hệ số này cho biết số ngày thu hồi tiền bán hàng bình quân. Giá trị này càng cao chứng tỏ hiệu quả thu hồi nợ của doanh nghiệp càng thấp, khả năng có những khoản nợ khó đòi cao. Giá trị có thể chấp nhận được 30 → 60 ngày. Hiệu quả sử dụng tài sản (đơn vị: lần) Hiệu quả sử dụng tài sản = Doanh thu thuần Tổng tài sản có Hệ số này thể hiện một đồng vốn đầu tư vào doanh nghiệp tạo ra được bao nhiêu đồng doanh thu trong kỳ. Giá trị này càng cao càng thể hiện hiệu quả hoạt động nhằm tăng thị phần và sức cạnh tranh. Nợ phải trả trên tổng tài sản (đơn vị: %) Nợ phải trả trên tổng tài sản = Nợ phải trả Tổng tài sản có Hệ số này phản ánh cơ cấu đầu tư của doanh nghiệp. Trên phương diện chủ nợ: tỷ lệ này càng cao thì khả năng thu hồi nợ càng thấp, mức độ phá sản của doanh nghiệp càng cao. Trên phương diện doanh nghiệp: tỷ lệ cao chứng tỏ thành tích vay mượn tốt, nếu doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận cao hơn tỷ lệ lãi vay thì tỷ lệ cao là tốt. Ngược lại nếu tỷ suất lợi nhuận thấp hơn tỷ lệ lãi vay thì doanh nghiệp sẽ bị lỗ nặng, độ phá sản cao. Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu (đơn vị: %) Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu = Nợ phải trả Nguồn vốn chủ sở hữu Hệ số này phản ánh mức độ đảm bảo cho các khoản nợ bằng vốn riêng của doanh nghiệp. Giá trị này càng cao chứng tỏ mức độ rủi ro đối với các chủ nợ lớn. Nợ quá hạn trên tổng dư nợ ngân hàng (đơn vị: %) Nợ quá hạn trên tổng dư nợ ngân hàng = Nợ quá hạn Tổng dư nợ ngân hàng Tỷ số này thể hiện việc hoàn trả vốn vay ngân hàng đúng hạn của doanh nghiệp, đây là chỉ tiêu quan trọng khi xét duyệt cho vay. Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu = Lợi tức sau thuế Doanh thu thuần Tỷ số này phản ánh khả năng sinh lời của doanh nghiệp. Tỷ số này càng cao và doanh thu của doanh nghiệp lớn thì tiềm năng sinh lời càng lớn. Tổng lợi tức sau thuế trên tài sản (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên tổng tài sản = Lợi tức sau thuế Tổng tài sản có Chỉ tiêu này dùng để so sánh với chi phí vốn (chi phí sử dụng ngân quỹ của doanh nghiệp). Nếu tỷ lệ này lớn hơn chi phí vốn thì doanh nghiệp kinh doanh có lãi, nếu nhỏ hơn chi phí vốn thì doanh nghiệp bị thua lỗ. Tổng lợi tức sau thuế trên nguồn vốn (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên nguồn vốn = Tổng lợi tức sau thuế Nguồn vốn chủ sở hữu Hệ số này có ý nghĩa quan trọng đối với chủ sở hữu và tiềm tàng của doanh nghiệp, nó cho biết khả năng thu nhập có thể nhận được khi họ đầu tư vốn vào công ty. Tỷ số này thể hiện sức hấp hẫn của doanh nghiệp đối với các nhà đầu tư tiềm tàng, rất hữu ích khi so sánh với tỷ lệ sinh lời cần thiết trên thị trường (trái phiếu chính phủ). Nếu tỷ lệ này cao hơn tỷ lệ lãi trung bình trên thị trường thì hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp cao, có sức hấp dẫn các nhà đầu tư. Nếu tỷ lệ này bằng tỷ lệ lãi trung bình trên thị trường của doanh nghiệp thì hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ở mức trung bình, có thể chấp nhận được. Nếu nhỏ hơn tỷ lệ lãi trung bình thì doanh nghiệp hoạt động hiệu quả thấp, không tạo được sự hấp dẫn đối với nhà đầu tư. Các chỉ tiêu phi tài chính được sử dụng gồm: Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Số năm kinh nghiệm của giám đốc (tổng giám đốc) Trình độ của giám đốc (tổng giám đốc) Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Số điểm 2 điểm 3 điểm 5 điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm <3 3 → 5 >5 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm <3 3 → 5 >5 3. Trình độ Giám đốc Dưới ĐH ĐH Trên ĐH Sau khi tiến hành phân tích các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính CIC xác định điểm cho từng chỉ tiêu của doanh nghiệp bằng cách so sánh với trung bình ngành theo từng quy mô. Tiếp theo là tính tổng điểm của doanh nghiệp bằng cách gắn trọng số cho từng chỉ tiêu; đối với chỉ tiêu tài chính có trọng số là 0.7, còn chỉ tiêu phi tài chính có trọng số là 0.3 và tiến hành xếp hạng doanh nghiệp. Dựa trên tổng điểm của từng doanh nghiệp CIC tiến hành xếp hạng doanh nghiệp thành các loại sau: Loại AAA có số điểm từ 139 trở lên Loại AA có số điểm từ 124 đến 138 Loại A có số điểm từ 109 đến 123 Loại BBB có số điểm từ 94 đến 108 Loại BB có số điểm từ 79 đến 93 Loại B có số điểm từ 64 đến 78 Loại CCC có số điểm từ 49 đến 63 Loại CC có số điểm từ 34 đến 48 Loại C số điểm từ 33 trở xuống Bảng 2.4: Bảng xếp loại tín dụng tại CIC Ký hiệu xếp loại Nội dung AAA Loại tối ưu: Doanh nghiệp hoạt động hiệu quả cao. Khả năng tự chủ tài chính rất tốt. Triển vọng phát triển lâu dài, tiềm lực tài chính mạnh. Lịch sử vay trả nợ tốt. Rủi ro thấp nhất. AA Loại ưu: Doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả và ổn định. Khả năng tự chủ tài chính tốt, triển vọng phát triển tốt. Lịch sử vay trả nợ tốt. Rủi ro thấp. A Loại tốt: Tình hình tài chính ổn định, hoạt động kinh doanh có hiệu quả. Lịch sử vay trả nợ tốt. Rủi ro tương đối thấp. BBB Loại khá: Hoạt động tương đối hiệu quả, tình hình tài chính ổn định, có hạn chế nhất định về tình hình tài chính. Rủi ro trung bình. BB Loại trung bình khá: Doanh nghiệp hoạt động tốt trong hiện tại nhưng dễ bị ảnh hưởng bởi những biến động lớn trong kinh doanh do sức ép cạnh tranh. Tiềm lực tài chính trung bình. Rủi ro trung bình B Loại trung bình: Doanh nghiệp hoạt động chưa có hiệu quả, khả năng tự chủ tài chính thấp. Rủi ro tương đối cao CCC Loại trung bình yếu: Doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả thấp, năng lực quản lý kém, khả năng trả nợ thấp, tự chủ về tài chính yếu. Rủi ro cao. CC Loại yếu: Doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả, tự chủ tài chính yếu kém. Khả năng trả nợ ngân hàng kém. Rủi ro rất cao. C Loại yếu kém: Doanh nghiệp hoạt động yếu kém, thua lỗ kéo dài, không tự chủ về tài chính. Năng lực quản lý yếu kém, có nợ quá hạn. Rủi ro rất cao Dưới đây là tổng hợp kết quả phân tích, xếp hạng tín dụng doanh nghiệp theo ngành, thành phần kinh tế CIC đã đạt được trong năm 2004: Bảng 2.5: Kết quả xếp hạng doanh nghiệp có báo cáo tài chính năm 2004 theo ngành kinh tế Xếp hạng tín dụng Ngành nông lâm ngư nghiệp Ngành công nghiệp Ngành xây dựng Ngành thương mại dịch vụ Tổng số Số DN Tỷ lệ (%) Số DN Tỷ lệ (%) Số DN Tỷ lệ (%) Số DN Tỷ lệ (%) AAA 0 0 58 2.0 2 0.5 10 0.6 70 AA 6 5.3 148 5.0 3 0.8 47 2.7 204 A 10 8.8 350 11.8 13 3.3 126 7.3 499 BBB 20 17.7 362 12.2 15 3.8 179 10.4 576 BB 17 15.0 564 19.0 47 11.8 370 21.5 998 B 28 24.8 543 18.3 105 26.3 370 21.5 1046 CCC 18 15.9 486 16.4 140 35.0 329 19.1 973 CC 12 10.6 345 11.6 51 12.8 208 12.1 616 C 2 1.8 109 3.7 24 6.0 82 4.8 217 Tổng số 113 100 2965 100 400 100 1721 100 5199 Bảng 2.6: Xếp hạng doanh nghiệp có báo cáo tài chính năm 2004 theo loại hình doanh nghiệp Xếp hạng tín dụng DNNN DN có vốn ĐTNN Công ty TNHH, Cty cổ phần Tổng số Số DN Tỷ lệ (%) Số DN Tỷ lệ (%) Số DN Tỷ lệ (%) AAA 8 0.7 9 3.9 54 1.4 71 AA 32 2.6 16 6.9 160 4.2 208 A 75 6.2 43 18.5 386 10.1 504 BBB 105 8.7 34 14.7 446 11.7 585 BB 182 15.0 34 14.7 798 20.8 1014 B 262 21.7 36 15.5 760 19.9 1058 CCC 315 26.0 32 13.8 637 16.6 984 CC 165 13.6 18 7.8 441 11.5 624 C 66 5.5 10 4.3 146 3.8 222 Tổng số 1210 100 232 100 3828 100 5270 Như vậy thời gian qua Việt nam đã có những chuyển biến hết sức sâu sắc từ việc chưa có tổ chức nào xếp hạng doanh nghiệp, hiện nay đã có một tổ chức chuyên trách về xếp hạng tín dụng - CIC. CIC sử dụng mô hình chẩn đoán để xếp hạng tín dụng đối với các doanh nghiệp là các khách hàng có quan hệ tín dụng đối với các Ngân hàng. Tuy nhiên việc sử dụng mô hình chẩn đoán để đánh giá hiện nay thể hiện một số hạn chế nhất định như: chưa đảm bảo tính khách quan, đầy đủ và nhất quán do chưa có hội đồng tín dụng bao gồm những chuyên gia tín dụng có kinh nghiệm. Do đó trong thời gian thực tập ở CIC em có đề xuất về phương pháp xếp hạng tín dụng doanh nghiệp dựa trên xác suất vỡ nợ của doanh nghiệp. Chương 3: Phương pháp xếp hạng tín dụng các doanh nghiệp Mô hình Logistic và ứng dụng trong xếp hạng doanh nghiệp 3.1.1 Mô hình Logistic Mô hình Logistic là mô hình hồi quy trong đó biến phụ thuộc là biến giả. Có rất nhiều hiện tượng, nhiều quá trình mà khi mô tả bằng mô hình kinh tế lượng, biến phụ thuộc lại là biến chất, do đó cần phải dùng đến biến giả (biến giả là biến rời rạc, nó có thể nhận một trong hai giá trị: 0 và 1). Mô hình Logistic – Phương pháp Goldberger (1964) Trong mô hình này, các pi được xác định bằng: (1.1) X = (1, X2); Xi =(1, X2i); Trong mô hình trên, pi không phải là hàm tuyến tĩnh của các biến độc lập. Phương trình (1.1) được gọi là hàm phân bố Logistic. Trong hàm này khi nhận các giá trị từ - đến thì pi nhận giá trị từ 0-1. pi phi tuyến đối với cả X và các tham số . Điều này có nghĩa là ta không thể áp dụng trực tiếp OLS để ước lượng. Người ta dùng ước lượng hợp lý tối đa để ước lượng. Vì Y chỉ nhận một trong hai giá trị 0 – 1. Y có phân bố nhị thức, nên hàm hợp lý với mẫu kích thước n có dạng sau đây: L = L = = Đặt t* = , t* là véc tơ hai chiều (số hệ số hồi quy). Ta cần tìm ước lượng hợp lý tối đa của , ta có: Ln(L) = = 0 (1.2) Phương trình trên phi tuyến đối với , người ta dùng phương pháp Newton-Raphson để giải hệ phương trình này. = = được gọi là ma trận thộng tin. Nếu như là nghiệm của S(), khai triển Taylor tại , ta có: Ta có quá trình lặp như sau: Bắt đầu với giá trị ban đầu nào đó của , chẳng hạn , ta tính được và , sau đó tìm mới bằng công thức sau đây: Quá trình lặp trên sẽ được thực hiện cho đến khi hội tụ. Do là dạng toàn phương xác định dương, nên quá trình trên sẽ cho ước lượng hợp lý cực đại. Tương ứng với , ta có là ma trận hiệp phương sai của . Chúng ta sử dụng ma trận này để kiểm định giả thiết và thực hiện các suy đoán thống kê khác. Sau khi ước lượng được , ta có thể tính được ước lượng xác suất pi=P(Y=1/Xi). Kết hợp với (1.2) ta có Phương trình này dùng để kiểm định lại các . Như vậy trong mô hình Logit chúng ta không nghiên cứu ảnh hưởng trực tiếp của biến độc lập Xk đối với Y mà xem xét ảnh hưởng của Xk đến xác suất Y để nhận giá trị bằng 1 hay kỳ vọng của Y. Ảnh hưởng của Xk đến pi được tính như sau: Ứng dụng mô hình Logistic vào xếp hạng doanh nghiệp Xác suất vỡ nợ được mô hình hoá bởi hàm Logit, trong mô hình này biến phụ thuộc là các chỉ số đặc trưng của đất nước, chỉ số này được tính nhờ vào các biến số kinh tế ở trong quá khứ và hiện tại. Chúng ta mô tả hàm này như sau: (2.1) Ở đây: pi,t là xác suất vỡ nợ có điều kiện trong khoảng thời gian t của doanh nghiệp i. Yi,t là giá trị chỉ số nền kinh tế nhận được từ mô hình đa nhân tố được mô tả sau đây (phương trình 2.2). Chú ý rằng mô hình (2.1) đảm bảo xác suất vỡ nợ nhận một giá trị trong khoảng 0 đến 1. Dễ dàng nhận biết được, xác suất vỡ nợ trung bình trong điều kiện nền kinh tế bị suy thoái sẽ cao hơn trong nền kinh tế đang tăng trưởng mạnh. Chỉ số kinh tế đạt được trong mỗi giai đoạn phát triển của nền kinh tế của một đất nước được xác định bởi mô hình đa nhân tố sau đây: (2.2) Ở đây: Yi,t là giá trị chỉ số kinh tế trong khoảng thời gian t cho doanh nghiệp hoặc đất nước i. là hệ số xác định cho doanh nghiệp hoặc đất nước i. Xi,1,t, Xi,2,t, ……, Xi,m,t là giá trị các biến kinh tế cho doanh nghiệp hoặc đất nước i trong khoảng thời gian t. Vi,t là sai số ngẫu nhiên, giả thiết nó không phụ thuộc Xi,t. Và chúng ta cũng giả định vi,t phân phối chuẩn. Mỗi biến kinh tế là đặc trưng đại diện cho mỗi đất nước, những nước khác nhau có thể sử dụng những biến kinh tế riêng phù hợp với kinh tế của nước mình. Khi số liệu đủ lớn, mô hình có thể xác định hạng doanh nghiệp dựa trên xác suất vỡ nợ Pi,t và chỉ số Yi,t và sau đó chỉ rõ sự phù hợp của hạng doanh nghiệp và ma trận các hệ số . Để việc đề xuất được đầy đủ, mỗi một biến kinh tế được giả định thuộc loại mô tình tự hồi quy hoặc là mô hình AR(2) dưới đây: (2.3) Ở đây Xj,i,t-1, Xj,i,t-2 là giá trị quá khứ của biến Xj,i,t là ma trận các hệ số ej,i,t là sai số ngẫu nhiên.. Từ phương trình (2.3) chúng ta có thể dự báo được giá trị các chỉ tiêu tài chính trong năm tới. Mô hình xác suất vỡ nợ được xác định bởi (2.1), (2.2), (2.3), và vì vậy chúnh ta phải giải quyết hệ phương trình sau: Như vậy thông qua hệ phương trình trên chúng ta có thể dự báo xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp. Phương pháp dự báo được thực hiện dựa trên việc dự báo các chỉ tiêu phi tài chính thông qua phương trình (2.3), từ đó chúng ta tiến hành thay các chỉ tiêu vừa được dự báo vào phương trình (2.1) sẽ dự báo được xác xuất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp. Thông qua giá trị dự báo của xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp các Ngân hàng có thể có có các biện pháp nhằm thực hiện nghiệp vụ quản trị rủi ro tín dụng của Ngân hàng được tốt hơn. Phương pháp xếp hạng tín dụng cho các doanh nghiệp Việt Nam Các bước tiến hành xếp hạng tín dụng Kết quả xếp hạng Phân tích các chỉ tiêu tài phi tàichính Bảng 3.1: Các bước xếp hạng tín dụng Thu thập số liệu Phân tích các chỉ tiêu tài chính Tổng điểm Xác suất vỡ nợ Các chỉ tiêu tài chính Quy mô của doanh nghiệp Quy mô của doanh nghiệp được chia làm 3 loại: Quy mô lớn Quy mô trung bình Quy mô nhỏ Việc phân chia thành 3 loại quy mô như trên dựa trên nguồn vốn kinh doanh, số lao động, doanh thu thuần, nộp ngân sách nhà nước. Khả năng thanh toán ngắn hạn (đơn vị: lần) Khả năng thanh toán ngắn hạn = TSLĐ và đầu tư ngắn hạn Tài sản nợ ngắn hạn Khả năng thanh toán ngắn hạn cho biết quy mô những khoản phải trả ngắn hạn được bù đắp bởi những tài sản có dự kiến sẽ chuyển đổi thành tiền trong một thời gian ngắn. Khả năng thanh toán nhanh (đơn vị: lần) Khả năng thanh toán nhanh = TSLĐ và đầu tư ngắn hạn - Hàng tồn kho bình quân Tài sản nợ ngắn hạn Tỷ lệ này cho biết khả năng chuyển đổi các tài sản có của doanh nghiệp thành tiền để đáp ứng yêu cầu thanh toán cấp thiết cho các khoản nợ. Vòng quay hàng tồn kho (đơn vị: vòng) Vòng quay hàng tồn kho = Giá vốn hàng bán Hàng tồn kho bình quân Hệ số này dùng để xác định hiệu quả quản trị ngân quỹ của doanh nghiệp Kỳ thu tiền bình quân (đơn vị: ngày) Kỳ thu tiền bình quân = Các khoản phải thu Doanh thu thuần / 365 ngày Hệ số kỳ thu tiền bình quân cho biết số ngày thu tiền bán hàng bình quân. Giá trị này càng cao chứng tỏ hiệu quả thu hồi nợ của doanh nghiệp càng thấp, khả năng có những khoản nợ khó đòi cao. Hiệu quả sử dụng tài sản (đơn vị: lần) Hiệu quả sử dụng tài sản = Doanh thu thuần Tổng tài sản có Hệ số này thể hiện một đồng vốn đầu tư vào doanh nghiệp tạo ra được bao nhiêu đồng doanh thu trong kỳ. Nợ phải trả trên tổng tài sản (đơn vị: %) Nợ phải trả trên tổng tài sản = Nợ phải trả Tổng tài sản có Hệ số này phản ánh cơ cấu đầu tư của doanh nghiệp. Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu (đơn vị: %) Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu = Nợ phải trả Nguồn vốn chủ sở hữu Hệ số này phản ánh mức độ đảm bảo cho các khoản nợ bằng vốn riêng của doanh nghiệp. Giá trị này càng cao chứng tỏ mức độ rủi ro đối với các chủ nợ càng lớn. Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu = Lợi tức sau thuế Doanh thu thuần Tỷ số này phản ánh khả năng sinh lời của doanh nghiệp. Tổng lợi tức sau thuế trên tài sản (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên tổng tài sản = Lợi tức sau thuế Tổng tài sản có Tổng lợi tức sau thuế trên nguồn vốn (đơn vị: %) Tổng lợi tức sau thuế trên nguồn vốn = Tổng lợi tức sau thuế Nguồn vốn chủ sở hữu Hệ số này cho biết khả năng thu nhập có thể nhận được khi nhà đầu tư quyết định đầu tư vào doanh nghiệp. 3.2.1.2 Các chỉ tiêu phi tài chính Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Số năm kinh nghiệm của Giám đốc ( Tổng giám đốc) Trình độ Giám đốc (Tổng giám đốc) Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Số điểm 2 điểm 3 điểm 5 điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm <2 3 → 5 >5 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm <3 3 → 5 >5 3. Trình độ Giám đốc Dưới ĐH ĐH Trên ĐH Mô hình xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn Mô hình Logistic Mô hình Logistic với đầy đủ các biến số Kết quả ước lượng được trình bày ở Bảng 8 sau đây: Bảng 3.2: Mô hình Logitstic đầy đủ biến số Trong đó: Y: tình hình nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp Y=1 doanh nghiệp có nợ không đủ tiêu chuẩn Y=0 doanh nghiệp không có nợ không đủ tiêu chuẩn X1: Quy mô của doanh nghiệp. X1 tạo thành các biến giả sau: D2=1 khi quy mô của doanh nghiệp trung bình D2=0 khi quy mô của doanh nghiệp không phải là trung bình D3=1 khi quy mô của doanh nghiệp nhỏ D3=0 khi quy mô của doanh nghiệp không phải là nhỏ X2: Khả năng thanh toán ngắn hạn X3: Khả năng thanh toán nhanh X4: Vòng quay hàng tồn kho X5: Kỳ thu tiền bình quân X7: Nợ phải trả trên tổng tài sản X8: Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu X9: Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu X10: Tổng lợi tức sau thuế trên tài sản X11: Tổng lợi tức sau thuế trên nguồn vốn chủ sở hữu Theo quyết định 493/2005/QĐ – NHNN ngày 22/4/2005 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước. Nợ không đủ tiêu chuẩn bao gồm các loại nợ thuộc nhóm 2, 3, 4, 5 gồm nợ cần chú ý, nợ dưới tiêu chuẩn, nợ nghi ngờ, nợ có khả năng mất vốn. Nợ cần chú ý là nợ được đánh giá là có khả năng thu hồi đầy đủ gốc và lãi nhưng có dấu hiệu khách hàng suy giảm khả năng trả nợ. Nợ dưới tiêu chuẩn là nợ được đánh giá là không có khả năng thu hồi gốc và lãi khi đến hạn. Nợ nghi ngờ là nợ được đánh giá là có khả năng tổn thất cao. Nợ có khả năng mất vốn là nợ được đánh giá là không còn khả năng thu hồi, mất vốn. Nhận xét Từ các giá trị z-statistic và p-value thu được từ việc ước lượng mô hình Logistic (Bảng 8) cho biến phụ thuộc Y: Xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp ta thấy: tất cả các biến độc lập D2, D3, X2, X3, X4, X5, X6, X8, X9, X10, X11 đều không ảnh hưởng đến biến phụ thuộc Y. Có thể giải thích nguyên nhân dẫn đến kết quả trên như sau: Trong các chỉ tiêu tài chính có các chỉ tiêu: X1 (Khả năng thanh toán ngắn hạn); X2 (Khả năng thanh toán nhanh) chủ yếu được sử dụng để đo lường khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp. X1 được sử dụng để kiểm tra trạng thái vốn lưu động và tính thanh khoản của doanh nghiệp. X2 cho biết khả năng chuyển đổi các tài sản có của doanh nghiệp thành tiền để đáp ứng yêu cầu thanh toán cấp thiết các khoản nợ. Do vậy 2 chỉ tiêu tài chính X1 và X2 chỉ ảnh hưởng đến tính thanh khoản của doanh nghiệp. Nó ít ảnh hưởng đến xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp. Vì vậy ta có thể bỏ biến số này ra khỏi mô hình. Giữa các chỉ tiêu tài chính X6 (Hiệu quả sử dụng tài sản), X9 (Tổng lợi tức sau thuế trên doanh thu) và X10 (Tổng lợi tức sau thuế trên tài sản) có mối quan hệ tương quan . Tồn tại mối quan hệ tương quan giữa các biến X7, X8 và X10, X11 như sau: Nợ phải trả / Nợ phải trả = Lợi tức sau thuế / Lợi tức sau thuế Tổng tài sản có Nguồn vốn chủ sở hữu Tổng tài sản có Nguồn vốn chủ sở hữu Giữa 2 biến độc lập X7, X8 cũng có mối quan hệ tuyến tĩnh. X7: Nợ phải trả trên tổng tài sản Nợ phải trả trên tổng tài sản = Nợ phải trả Tổng tài sản có X8: Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu = Nợ phải trả Nguồn vốn chủ sở hữu Trong tài chính doanh nghiệp ta có: Tổng tài sản có = Tổng tài sản nợ Tổng tài sản nợ = Nợ phải trả + Nguồn vốn chủ sở hữu Do đó quan hệ tương quan tuyến tĩnh giữa X7, X8 được biểu hiện như sau: Vì vậy ta có thể bỏ bớt các biến số ra khỏi mô hình ban đầu. Thông qua kết quả ước lượng ta thấy có thể bỏ bớt các biến số sau: X2, X3, X6, X7, X9, X10, X11. Mô hình Logistic sau khi bỏ các biến số Kết quả ước lượng như sau: Bảng 3.3: Mô hình Logistic chuẩn Như vậy ta có thể mô tả xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp như sau: Với các giá trị z-statistic và p-value các hệ số của phương trình trên có ý nghĩa về mặt thống kê với mức ý nghĩa 5%. Các biến số tác động đến xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn bao gồm: X1: quy mô của doanh nghiệp D2=1 khi doanh nghiệp có quy mô trung bình D2=0 khi quy mô của doanh nghiệp không phải là trung bình D3=1 khi doanh nghiệp có quy mô nhỏ D3=0 khi quy mô của doanh nghiệp không phải là nhỏ X4: Vòng quay hàng tồn kho X5: Kỳ thu tiền bình quân X7: Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu Phân tích Ta thấy trong thực nghiệm doanh nghiệp có quy mô nhỏ thì xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn lớn hơn đối với doanh nghiệp có quy mô trung bình điều này được thể hiện qua hệ số c(1)=0.37 < c(2)=0.49 Biến độc lập X4 thể hiện vòng quay hàng tồn kho của doanh nghiệp Vòng quay hàng tồn kho= (Giá vốn hàng bán/Hàng tồn kho bình quân) Do đó vòng quay hàng tồn kho biểu hiện hiệu quả quản trị ngân quỹ của doanh nghiệp. Nếu giá trị này thấp chứng tỏ hiệu quả quản trị ngân quỹ của doanh nghiệp thấp vì lượng tiền tồn đọng trong hàng hoá quá lâu do đó xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn sẽ cao. Như vậy vòng quay hàng tồn kho có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp điều này cũng được thể hiện qua hệ số c(3)=-0.0028 < 0 Biến độc lập X5: Kỳ thu tiền bình quân của doanh nghiệp Kỳ thu tiền bình quân={Các khoản phải thu/(Doanh thu thuần/365 ngày)} Kỳ thu tiền bình quân cho biết số ngày thu hồi tiền bán hàng bình quân. Giá trị của chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ hiệu quả thu hồi nợ của doanh nghiệp càng thấp, khả năng có những khoản nợ khó đòi cao, do đó xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn sẽ cao. Như vậy kỳ thu tiền bình quân và xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn có mối quan hệ tỷ lệ thuận điều này cũng được thể hiện qua hệ số c(4)=1.23*10-5 > 0 Biến độc lập X8: Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu = Nợ phải trả Nguồn vốn chủ sở hữu Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu phản ánh mức độ đảm bảo cho các khoản nợ bằng vốn riêng của doanh nghiệp. Giá trị của chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ mức độ rủi ro đối với chủ nợ càng lớn do đó xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp cao. Như vậy giữa chỉ tiêu nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu và xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn có mối quan hệ tỷ lệ thuận điều này được thể hiện qua hệ số c(5)=0.00012 > 0 Ảnh hưởng của Xk đến pi được tính như sau: Ảnh hưởng của quy mô lớn đến Pi được tính dựa vào: Ảnh hưởng của quy mô trung bình đến pi: Ảnh hưởng của quy mô nhỏ đến pi: Mô hình tự hồi quy – AR(2) Mô hình tự hồi quy AR(2) được dùng để dự báo các chỉ tiêu tài chính cho doanh nghiệp trong năm tới từ đó đó sẽ tạo điều kiện cho các Ngân hàng dự báo được xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp trong năm tới từ đó sẽ có biện pháp nhằm hạn chế rủi ro tín dụng. Tuy nhiên do còn nhiều hạn chế về việc tiếp cận với số liệu nên việc ước lượng mô hình tự hồi quy cho các doanh nghiệp Việt Nam không thể tiến hành được. Vậy ta có mô hình mô tả xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn: Như vậy ta có bảng xếp loại về tình hình xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn của doanh nghiệp dựa vào xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn như sau: Bảng 3.4: Mô tả xếp loại dựa vào xác suất vỡ nợ Xác suất có NKĐTC NỘI DUNG 0 → 0.1 Xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn thấp nhất 0.1 → 0.2 Xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn rất thấp 0.2 → 0.3 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn thấp 0.3 → 0.4 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn tương đối thấp 0.4 → 0.5 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn trung bình 0.5 → 0.6 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn trung bình 0.6 → 0.7 Xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn tương đối cao 0.7 → 0.8 Xác suất xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn cao 0.8 → 0.9 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn rất cao 0.9 → 1 Xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn cao nhất Ứng dụng mô hình vào một số doanh nghiệp Việt Nam Các chỉ tiêu tài chính của một số doanh nghiệp Bảng 3.5: Các chỉ tiêu tài chính của các doanh nghiệp Tên chỉ tiêu DN HA DN MP DN XNK DN SĐ DN HH Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Các chỉ tiêu tài chính A-Tổng tài sản 2568642 2654249 16573 17356 160273 179611 1785697 2689646 355354 983778 1.TSLĐ và đầu tư ngắn hạn 2428908 2441939 8534 9408 156881 176733 1495262 1839024 355354 983778 2.Các khoản phải thu 0 199984 1403 973 97809 81728 1009520 731290 94702 246942 3.Hàng tồn kho 3443598 1850669 6787 8013 42942 76312 399225 523745 245194 304381 4.TSCĐ và đầu tư dài hạn 651151 3813 8039 7948 3392 2878 290435 850622 0 0 B-Tổng tài sản nợ 2568642 2654249 16573 17356 160273 179611 1785697 2689646 355354 983778 1.Nợ phải trả 2560640 2645978 11110 11912 154923 173711 1442316 2278891 352290 978251 2.Nợ ngắn hạn 2196703 208310 8610 10037 137451 165254 898769 1755768 352290 978251 3.Nguồn vốn chủ sở hữu 8002 8271 5463 5444 5350 5900 343381 410754 3064 5527 C-Doanh thu thuần 211400 349254 15512 11969 293554 227415 3120766 4755579 1686158 590267 1.Giá vốn hàng bán 197532 332979 13133 9902 279855 212302 2578980 3802769 1348252 565771 2.Lợi tức sau thuế 0 349 223 196 323 751 26902 47416 2529 945 D-Vốn lưu động thường xuyên 3294 1205 -76 -629 19430 11479 596493 83255 3064 5527 Quy mô DN Nhỏ Nhỏ Nhỏ Nhỏ Trung bình Trung bình Lớn Lớn Trung bình Trung bình Các chỉ tiêu phi tài chính 1.Thời gian hoạt động của DN 4 6 13 13 22 22 11 11 3 3 2.Số năm kinh nghiệm của Giám đốc 4 6 15 15 15 15 10 10 4 4 3.Trình độ của Giám đốc ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH ĐH Kết quả Như vậy ta có bảng tính xác suất có nợ KĐTC của doanh nghiệp như sau: Bảng 3.6: Bảng tính xác suất có NKĐTC Chỉ tiêu Đơn vị tính DN HA DN MP DN XNK DN SĐ DN HH Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 1. Quy mô 2 2 3 3 2 2 1 1 3 3 2. D2 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 3. D3 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 4.Vòng quay hàng tồn kho Vòng 8.0 44.2 3.0 1.3 9.2 3.6 11.1 8.2 0.9 1.2 5.Kỳ thu tiền bình quân Ngày 0.0 209.0 33.0 29.7 121.6 131.2 118.1 56.1 20.5 152.7 6.Nợ phải trả trên nguồn vốn chủ sở hữu % 32000.0 31991.0 203.4 218.8 2895.8 2944.3 420.0 554.8 11497.7 17699.5 Xác suất có NKĐTC 0.80 0.78 0.09 0.09 0.11 0.11 0.06 0.06 0.28 0.45 Ảnh hưởng của X4 đối với pi của các doanh nghiệp Đối với doanh nghiệp HA - Năm 2004 0.8*(1-0.8)*(-0.003)=-0.0005 - Năm 2005 0.78*(1-0.78)*(-0.003)=-0.00052 Đối với doanh nghiệp MP - Năm 2004 0.09*(1-0.09)*(-0.003)=-0.00025 - Năm 2005 0.09*(1-0.09)*(-0.003)=-0.00025 Đối với doanh nghiệp XNK - Năm 2004 0.11*(1-0.11)*(-0.03)=-0.00029 - Năm 2005 0.11*(1-0.11)*(-0.03)=-0.00029 Đối với doanh nghiệp SĐ - Năm 2004 0.06*(1-0.06)*(-0.03)=-0.00016 - Năm 2005 0.06*(1-0.06)*(-0.03)=-0.000165 Đối với doanh nghiệp HH - Năm 2004 0.28*(1-0.28)*(-0.03)=-0.0006 - Năm 2005 0.48*(1-0.45)*(-0.03)=-0.00074 - Ảnh hưởng của X5 đối với các doanh nghiệp Đối với doanh nghiệp HA - Năm 2004 0.8*(1-0.8)*(1.23*10-5)=1.2*10-6 - Năm 2005 0.78*(1-0.78)*(1.23*10-5)=2.12*10-6 Đối với doanh nghiệp MP - Năm 2004 0.09*(1-0.09)*(1.23*10-5)=10-6 - Năm 2005 0.09*(1-0.09)*(1.23*10-5)=9.8*10-6 Đối với doanh nghiệp XNK - Năm 2004 0.11*(1-0.11)*(1.23*10-5)=1.17*10-6 - Năm 2005 0.11*(1-0.11)*(1.23*10-5)=1.19*10-6 Đối với doanh nghiệp SĐ - Năm 2004 0.06*(1-0.06)*(1.23*10-5)=6.5*10-6 - Năm 2005 0.06*(1-0.06)*(1.23*10-5)=6.6*10-6 Đối với doanh nghiệp HH - Năm 2004 0.28*(1-0.28)*(1.23*10-5)=2.4*10-5 - Năm 2005 0.48*(1-0.45)*(1.23*10-5)=3*10-5 - Ảnh hưởng của X8 đối với các doanh nghiệp Đối với doanh nghiệp HA - Năm 2004 0.8*(1-0.8)*0.00012=1.94*10-5 - Năm 2005 0.78*(1-0.78)*0.00012=2.07*10-5 Đối với doanh nghiệp MP - Năm 2004 0.09*(1-0.09)*0.00012=9.88*10-6 - Năm 2005 0.09*(1-0.09)*0.00012=9.82*10-6 Đối với doanh nghiệp XNK - Năm 2004 0.11*(1-0.11)*0.00012=1.14*10-5 - Năm 2005 0.11*(1-0.11)*0.00012=1.16*10-5 Đối với doanh nghiệp SĐ - Năm 2004 0.06*(1-0.06)*0.00012=6.5*10-6 - Năm 2005 0.06*(1-0.06)*0.00012=6.6*10-6 Đối với doanh nghiệp HH - Năm 2004 0.28*(1-0.28)*0.00012=2.41*10-5 - Năm 2005 0.48*(1-0.45)*0.00012=2.97*10-5 Các chỉ tiêu thông tin phi tài chính của các doanh nghiệp Đối với doanh nghiệp HA Bảng 3.7: Bảng thông tin phi tài chính của DN HA Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Kết quả Số điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm 4 3 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm 4 3 3. Trình độ của Giám đốc ĐH 3 Tổng điểm 9 Đối với doanh nghiệp MP Bảng 3.8: Bảng thông tin phi tài chính của DN MP Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Kết quả Số điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm 13 5 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm 15 5 3. Trình độ của Giám đốc ĐH 3 Tổng điểm 13 Đối với doanh nghiệp XNK Bảng 3.9: Bảng thông tin phi tài chính của DN XNK Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Kết quả Số điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm 22 5 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm 15 5 3. Trình độ của Giám đốc ĐH 3 Tổng điểm 13 Đối với doanh nghiệp SĐ Bảng 3.10: Thông tin phi tài chính của DN SĐ Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Kết quả Số điểm 1. Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm 22 5 2. Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm 15 5 3. Trình độ của Giám đốc ĐH 3 Tổng điểm 13 Đối với doanh nghiệp HH Bảng 3.11: Thông tin phi tài chính của DN HH Tên chỉ tiêu Đơn vị tính Kết quả Số điểm 1.Thời gian hoạt động của doanh nghiệp Năm 3 3 2.Số năm kinh nghiệm của Giám đốc Năm 4 3 3.Trình độ của Giám đốc ĐH 3 Tổng điểm 9 Như vậy chúng ta có bảng xếp hạng doanh nghiệp như sau: Bảng 3.12: Bảng xếp hạng một số doanh nghiệp Tên DN Xác suất có NKĐTC Tổng điểm Xếp hạng DN Năm 2004 Năm 2005 Năm 2004 Năm 2005 DN HA 0.8 0.78 9 CC CCC  DN MP 0.09 0.09 13  AA AA  DN XNK 0.11 0.11 13 AA  AA  DN SĐ 0.06 0.06 13 AAA  AAA  DN HH 0.28 0.45 9  BBB B  Từ bảng trên ta thấy, DN HA năm 2004 có pi = 0.8 khả năng xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn rất cao, năm 2005 có pi = 0.78 khả năng xảy ra nợ không đủ tiêu chuẩn cao, tổng điểm của các chỉ tiêu phi tài chính bằng 9, do đó ta có thể xếp doanh nghiệp HA năm 2004 vào loại CC, năm 2005 vào loại CCC. Như vậy DN năm 2004 được đánh giá là yếu, hoạt động kém hiệu quả, khả năng tự chủ tài chính yếu kém, khả năng trả nợ Ngân hàng kém, rủi ro rất cao. Sang năm 2005 doanh nghiệp đã có phát triển hơn, được đánh giá là trung bình yếu, hoạt động có hiệu quả thấp, khả năng trả nợ thấp, rủi ro cao. Doanh nghiệp MP năm 2004 và năm 2005 đều có pi=0.09 khả năng có nợ không đủ tiêu chuẩn thấp nhất, tổng điểm của các chỉ tiêu phi tài chính là 13, do đó ta xếp doanh nghiệp vào loại AA trong cả 2 năm 2004 và 2005. Như vậy doanh nghiệp được đánh giá vào loại ưu, hoạt động kinh doanh có hiệu quả và ổn định, rủi ro thấp. Doanh nghiệp XNK năm 2004 và năm 2005 đều có pi=0.11 khả năng có nợ không đủ tiêu chuẩn là rất thấp, tổng điểm của các chỉ tiêu phi tài chính là 13, do đó ta xếp doanh nghiệp vào loại AA. Như vậy doanh nghiệp được đánh giá là hoạt động kinh doanh có hiệu quả và ổn định, rủi ro thấp. Doanh nghiệp SĐ năm 2004 và năm 2005 đều có pi=0.06 khả năng có nợ không đủ tiêu chuẩn thấp nhất, tổng điểm của các chỉ tiêu phi tài chính là 13, do đó ta có thể xếp doanh nghiệp vào loại AAA trong cả 2 năm 2004 và 2005. Như vậy doanh nghiệp được đánh giá vào loại tối ưu, hoạt động hiệu quả cao. Khả năng tự chủ tài chính rất tốt, tiềm lực tài chính manh, triển vọng phát triển lâu dài, lịch sử vay trả nợ tốt, rủi ro thấp nhất. Năm 2004, doanh nghiệp HH có pi = 0.28 khả năng có nợ không đủ tiêu chuẩn thấp, nhưng sang năm 2005 pi = 0.45 khả năng có nợ không đủ tiêu chuẩn trung bình, tổng điểm các chỉ tiêu phi tài chính của DN là 8; do đó có thể xếp DN loại BBB vào năm 2004, loại B vào năm 2005. Như vậy, năm 2004 DN được đánh giá là khá, hoạt động tương đối hiệu quả, rủi ro trung bình nhưng sang năm 2005 DN chỉ được xếp vào loại trung bình, hoạt động chưa có hiệu quả, rủi ro tương đối cao. NHẬN XÉT VÀ KẾT LUẬN B ằng cách sử dụng phương pháp xếp hạng tín dụng các doanh nghiệp thông qua xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn chúng ta đã kết hợp giữa hai mô hình: mô hình thống kê và mô hình của hệ thống chuyên gia. Vì vậy có thể phát huy những điểm mạnh và hạn chế những mặt yếu của hai mô hình trên. Chẳng hạn như mô hình phát hiện phụ thuộc vào kinh nghiệm chủ quan của các chuyên gia. Những nhân tố được sử dụng không có sự kiểm chứng thống kê. Còn mô hình thống kê dựa trên số liệu định tính, tuy nhiên nó đòi hỏi một số lượng dữ liệu lớn mới có thể có những đánh giá tốt. Tuy nhiên mô hình trên vẫn còn một số nhược điểm. Chẳng hạn như mô hình chỉ xét đến khối lượng nợ phải trả của doanh nghiệp ( thông qua biến X3: Nợ phải trả / Nguồn vốn chủ sở hữu) mà không xét đến ảnh hưởng của các loại vốn, thời hạn vay vốn…. Trong mô hình cũng không xét đến tình hình của nền kinh tế trong nước và trên thế giới, bởi vì khi nền kinh tế trong tình trạng suy thoái thì xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn của các doanh nghiệp sẽ lớn hơn xác suất có nợ không đủ tiêu chuẩn của chính các doanh nghiệp này trong nền kinh tế đang tăng trưởng mạnh. Đối với các chỉ tiêu phi tài chính được sử dụng cũng có một số nhược điểm chỉ tiêu trình độ và số năm kinh nghiệm của Giám đốc (Tổng giám đốc) đã được xem xét, tuy nhiên số năm kinh nghiệm và trình độ của Giám đốc chỉ là xét trong một lĩnh vực nhất định. Vậy lĩnh vực đấy có liên quan đến lĩnh vực mà doanh nghiệp sẽ sử dụng vốn vay để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh hay không? Đặc biệt trong điều kiện hiện nay tiêu chí phá sản (Lâm vào tình trạng phá sản) áp dụng trong thực tế chưa được đồng bộ nên việc đưa ra mô hình tốt nhất áp dụng cho các doanh nghiệp Việt Nam còn khó khăn. Do vấn đề nghiên cứu phức tạp và với kiến thức còn hạn chế, kinh nghiệm thực tế về lĩnh vực này của em còn nhiều hạn hẹp nên chuyên đề tốt nghiệp không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn để hoàn thiện hơn nữa chuyên đề này. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình kinh tế lượng và bài tập kinh tế lượng - Trường Đại học Kinh tế quốc dân – Khoa Toán Kinh tế, Bộ môn điều khiển học kinh tế, Nxb khoa học và kỹ thuật Tạp chí Ngân hàng và Tạp chí Tài chính tiền tệ các năm 2005, 2006 Giáo trình Ngân hàng thương mại - Trường đại học Kinh tế quốc dân – Khoa Ngân hàng tài chính, Chủ biên PGS.TS Phan Thị Thu Hà, Nxb Thống kê 2006 Đánh giá và phòng ngừa rủi ro trong kinh doanh Ngân hàng – TS Nguyễn Văn Tiến, Nxb Thống kê 2002 Quản trị Ngân hàng thương mại – PGS.TS Nguyễn Thị Mùi, Nxb Tài chính 2006