Đề tài Sự thích nghi của động vật có xương

sống trên cây thường có màu xanh ( chàng hiu). Nhái bám nhỏ ( philautus) dễ lẫn trong đám địa y. Nhiều loài ếch có vết đen trên than làm ngụy trang cho những bộ phận chủ yếu của con vật ( mắt, đùi,ống chân..) Cóc thường dễ lẫn với đám đất, nhiều loài có thể thay đổi màu sắc cho phù hợp với môi trường ( ếch, nhái, chàng hiu…) Một số loài lưỡng cư có màu sắc sặc sỡ, có tính chất báo hiệu: ví dụ như cóc tía khi gặp nguy hiểm chúng cong lưng, nằm ngửa để lộ phần da phía trước bụng có màu sắc sặc sỡ để kẻ thù phải sợ; một số lưỡng cư có khả năng giả chết: cóc tía, nhái bầu khi gặp nguy hiểm thì nằm ngữa, nhắm mắt, nín thở. Một số loài lưỡng cư không ®u«i ph×nh th©n thËt lín ®Ó däa kÎ thï miÖng më to ®Ó däa n¹t. Th©n phßng lín gióp con vËt Èn giËt trong khe hãc khã bÞ l«i ra ngoµi ( £nh ¦¬ng, cãc nh¸i) Vñ khÝ lîi h¹i nhÊt cña l­ìng c­ lµ c¸c tuyÕn da tiÕt ra chÊt ®äc. Mét sè tuyÕn ®éc ph©n t¸n hoÆc tËp trung thµnh c¸c khèi tuyÕn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng n¬i träng yÕu nh­ ®Çu. VÝ dô: Näc cña cãc Bufo mariama lµm chÕt cho khi c¾m ph¶i, ®Æc biÖt lµ Õch ®éc Nam MÜ, cã nhùa ®äc * Tuæi thä: Tuæi thä l­ìng c­ kh«ng cao l¾m trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tuæi thä l­ìng c­ thÊp rÊt nhiÒu: Õch kho¶ng 6 n¨m, Sa dong 3 n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng con vËt nu«i nhèt l¹i sèng thä h¬n. VÝ dô mét con Õch chËu MÜ ®¹t 30 tuæi, mét con Ónh ­¬ng còng sèng ®Õn ®é tuæi 31, mét con kú dong mang Èn n­íc lín sèng ®Õn 29 n¨m, mét con kú going ®èm nhá 25 n¨m ë vïng «n ®íi, l­ìng c­ tö vong do ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi gian ngñ ®«ng, nhiÖt ®é l¹nh, nhiÒu b¨ng tuyÕt hoÆc sau khi ®Î trøng do khÝ hËu qu¸ kh« ë vïng nhiÖt ®íi sù tö vong cña l­ìng c­ lµ do kÎ thï: c¸, bß sat, chim ¨n l­ìng c­… III. Líp bß s¸t Còng nh­ c¸ vµ Õch bß s¸t mang nh÷ng tËp tÝnh riªng cña chóng ®iÒu kiÖn sèng Bß s¸t lµ nhãm ®éng vËt cã x­¬ng sèng ®Çu tiªn thÝch nghi hoµn toµn víi ®êi sèng trªn c¹n. Chóng cã kh¶ n¨ng sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng thay ®æi nhiÒu h¬n so víi l­ìng c­, ®Æc ®iÓm næi bËt lµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng ®é kh« h¹n cao ë m«i tr­êng c¹n. Ngay c¶ giai ®o¹n ph«i víi kh¶ n¨ng nµy bß s¸t kh«ng chØ tån t¹i ®­îc nh÷ng n¬i cã khÝ hËu nãng Èm nh­ l­ìng c­ mµ cßn sèng ®­îc nh÷ng vung sa m¹c rÊt kho. Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm biÕn nhiÖt mµ bß s¸t l¹i ­a sèng ë nh÷ng m«i tr­êng cã nhiÖt ®é cao. V× vËy chóng ph©n bè mét c¸ch phong phó ®a d¹ng: ë miÒn nhiÖt ®íi, cµng lªn phÝa B¾c sè l­înglßai bß s¸t gi¶m ®i rá rÖt Sau khi chiÕm lÜnh m«i tr­êng c¹n, bß s¸t ®· tiÕn hãa ®Ó thÝch nghi víi nh÷ng m«i tr­êng sèng kh¸c nhau trªn tr¸i ®Êt. Trong mæi m«i tr­êng sèng, bß s¸t cã nh÷ng thÝch nghi quan träng. Tïy thuéc vµo níi ë, n¬i sinh sèng cã thÓ chia bß s¸t theo c¸c nhãm: trªn c©y vµ bay, d­íi mÆt ®Êt, nhãm trªn mÆt ®Êt vµ nhãm d­íi n­íc * Ho¹t ®éng ngµy ®ªm: ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña bß s¸t phô thuéc chñ yÕu vµo nhiÖt ®é vµ phÇn nµo liªn quan ®Õn thøc ¨n. Bß s¸t ho¹t ®éng khi cã nhiÖt ®é m«i tr­êng phï hîp nhÊt, nãi chung lµ bß s¸t thÝch nhiÖt, lÊy thªm nhiÖt vµo c¬ thÓ. Do ®ã chóng chØ ho¹t ®éng ë nhiÖt ®é thuËn lîi nhÊt trong ngµy. Giíi h¹n nhiÖt ®é thay ®æi tïy loµi vµ tïy vïng ph©n bè trong kho¶ng 20 – 40 oC. HÇu hÕt c¸c loµi bß s¸t vïng «n ®íi kiÕm ¨n vµo ban ngµy, trõ mét sè Ýt ho¹t ®éng vµo lóc hoµng h«n, chØ cã hä t¾c kÌ lµ ®i ¨n ®ªm. §a sè bß s¸t vïng nhiÖt ®íi ®i ¨n ®ªm v× ban ngµy khÝ hËu qu¸ nãng - Ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña bß s¸t thay ®æi theo mïa: ë miÒn B¾c n­íc ta cã nhiÒu loµi ho¹t ®éng vµo ban ®ªm nh­ng vÒ mïa xu©n chóng vÈn cã thÓ ho¹t ®éng c¶ ban ngµy. VÝ dô r¾n hæ mang vµo mïa hÌ chóng th­êng kiÕm ¨n vµo ban ®ªm, mïa xu©n, khi ®ãi chóng vÈn ®i kiÕm ¨n vµo ban ngµy Ho¹t ®éng ngµy ®ªm cßn phô R¾n hæ mang thuéc vµo tuæi vµ ®Æc ®iÓm sinh lÝ, ®­îc thóc ®Èy bëi nhu cÇu s­ëi Êm trong mïa ®«ng, thØnh tho¶ng cã nhiÒu ngµy n¾ng Êm nhiÒu loµi bß s¸t rêi khái hang ®Õn nh÷ng chæ kÝn giã nhiÒu n¾ng vµ yªn tØnh ®Ó s­ëi Êm vµ thu lÊy nhiÖt l­îng. Khi nuèt ®­îc måi to mét sè loµi cã tËp tÝnh s­ëi n¨ng ®Ó t¨ng c­êng tèc ®é tiªu hãa Ho¹t ®éng mïa phô thuéc vµo sù biÕn ®æi khÝ hËu trong n¨m: Mïa ®«ng lanh lÏo ë vïng «n ®íi vµ hµn ®íi b¾t buéc nhiÒu loµi bß s¸t ph¶i ngñ ®«ng. Trong tr¹ng th¸i ngñ ®«ng, ho¹t ®éng trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu, t hêi gian nµy kÐo dµi tõ 5 – 7 th¸ng, cã khi 8 ®Õn 9 th¸ng ë vïng cùc B¾c ë miÒn nhiÖt ®íi cã khÝ hËu æn ®Þnh, nguån thøc ¨n æn ®Þnh, bß s¸t cã thÓ ho¹t ®éng quanh n¨m. Nh÷ng n¬i cã sù ph©n hãa mïa râ rÖt nh­ miÒn B¾c n­íc ta, bß s¸t cã hiÖn t­îng tró ®«ng, trong nh÷ng ngµy nhiÖt ®é giam xuèng < 190C, bß s¸t chui vµo hang,hè ®Ó tró ®«ng, nhu cÇu n¨ng l­îng gi¶m xuèng nh­ng chóng vÈn tØnh. Trong thêi gian tró ®«ng, gÆp thêi tiÕt Êm ¸p chóng vÉn bß ra kiÕm ¨n. lóc tró ®«ng chóng th­êng tËp trung tõng ®µn tõ 2 – 10 con( t¨c kÌ, r¾n hæ mang) cã thÓ nhiÒu h¬n ë nh÷ng vïng qu¸ nãng vµ kh«, thiÕu thøc ¨n,mét sè loµi cã hiÖn t­îng ngñ hÌ. Ngñ hÌ kh«ng ph¶i do nhiÖt ®é kh« mµ do thiÕu thøc ¨n. ë T©y Nguyªn, loµi rïa Indotestudo elongata vµo mïa kh«, róc vµo n¬i tró Èn, kh«ng cö ®éng, kh«ng ¨n uèng nh­ng còng kh«ng ngñ, gäi lµ ngñ hÌ. HiÖn t­îng nµy cã lÏ do thiÕu thøc ¨n t­¬i trong mïa nµy. Trong líp bß s¸t r¾n ho¹t ®éng kh«ng theo quy luËt râ rµng, r¾n lµ ®éng vËt ¨n måi lín , cã khi chiÕm 2/3 ®Õn ¾ träng l­îng c¬ thÓ, r¾n cã thÓ n»m tró Èn hµng tuÇn, hµng th¸ng. Khi ®ãi r¾n ®i kiÕm ¨n bÊt cø lóc nµo. * Thøc ¨n: - Thµnh phÇn thøc ¨n: Bß s¸t cã thÓ ¨n thùc vËt, ¨n thÞt hoÆc ¨n t¹p. Nhãm ¨n thùc vËt: bao gåm Ýt loµi rïa, th»n l»n. C¸c loµi r¾n hÇu nh­ kh«ng ¨n thùc vËt, trõ loµi r¾n n©u.( Herpetron tentaculatum) ë miÒn nam ViÖt Nam th­êng sèng trong ao hå, ¨n t¶o xanh. Mét sè loµi ¨n thùc vËt nh­ cù ®µ ( Conolophus) ¨n l¸ c©y keo, Th»n l»n sÇn ( Trahysaurus) ë ch©u óc ¨n qu¶ d©u vµ nÊm. Mét sè loµi rïa c¹n ¨n qu¶, l¸ non. Nhãm ¨n ®äng vËt: Da sè c¸c loµi bß s¸t ¨n ®éng vËt : ¨n Õch, nh¸i, bß s¸t kh¸c, chim, thó nhá, c¸, giun vµ nhiÒu lo¹i c«n trïng. Mçi loµi bß s¸t ®Òu cã mét ®èi t­îng thøc ¨n chñ yÕu: c¸c loµi sèng trªn c©y ¨n c¸c lo¹i c«n trïng, ngoµi ra ¨n nhÖn, giun ®Êt..R¾n r¸o ¨n chuét , tr¨n cã thÓ ¨n thó lín, mét sè r¾n ®éc ¨n rÊn nhá. Mét sè loµi bß s¸t ¨n thÞt lÉn nhau, con lín nuèt con nhá: th»n l»n bãng, th¹ch sïng gäi lµ hiÖh t­îng ¨n thÞt ®ång lo¹i. Nhãm ¨n t¹p: t­¬ng ®èi Ýt: ba ba ¨n c¸, cua, èc, cñ, l¸ c©y…; Rïa mèc ¨n thùc vËt thñy sinh, c«n trïng, gi¸p x¸c, th©n mÒm, Õch nh¸i… Thµnh phÇn thøc ¨n cña bß s¸t thay ®æi theo tuæi, C¸ sÊu non ¨n ®éng vËt kh«ng x­¬ng ®Õn khi lín chóng ¨n ®éng vËt cã x­¬ng: chim, thó… Cã loµi rïa khi nhá ¨n ®éng vËt, lín lªn ¨n thùc vËt tïy thuéc vµo nhu cÇu c¬ thÓ. Thµnh phÇn thøc ¨n cã thÓ thay ®æi theo mïa v× sè l­îng vµ thµnh phÇn con måi thay ®æi theo ®iÒu kiÖn - TËp tÝnh b¾t måi vµ ¨n måi: T¾c kÌ hoa dïng l­ìi b¾t måi §a sè r¾n ®Æc biÖt r¾n ®éc cã tËp tÝnh r×nh måi vµ b¾t måi, mai phôc chê con måi ®Õn ®óng tÇm lµ chép lÊy. NhiÒu loµi bß s¸t cã tËp tÝnh ®i t×m måi tÝch cùc th­êng lµ nh÷ng loµi th»n l»n vµ r¾n ¨n s©u bä, th­êng chóng cã gi¸c quan phat triÓn vµ con måi th­êng cã kÝch th­íc nhá. T¨c kÌ hoa dïng l­ìi b¾t måi tõ xa. - TÝnh phµm ¨n: Nh÷ng loµi bß s¸t cì nhá th­êng ®ßi hái ¨n th­êng xuyªn h¬n so víi nh÷ng loµi cã kÝch th­íc lín. Th»n l»n cì nhá cã thÓ t×m b¾t måi suèt ngµy , thêi gian tiªu hãa måi chØ ®ßi hái vµi giê. Nh÷ng loµi bß s¸t cì lín th­êng ¨n måi cì lín nªn tèc ®é tiªu hãa con måi chËm, nh÷ng loµi nµy cã b÷a ¨n th­a, cã kh¶ n¨ng ¨n mét l­îng thøc ¨n lín trong mét lóc. - TÝnh nhÞn ®ãi cña bß s¸t còng rÊt ®¸ng kÓ: c¸c loµi bß s¸t nhñ ®«ng, ngñ hÌ nhÞn ¨n trong suèt thêi gian ngñ, cã thÓ kÐo dµi 6 -7 th¸ng. Nh÷ng loµi bß s¸t cì lín ¨n con måi cì lín nªn cã thÓ nhÞn ¨n l©u h¬n c¸c loµi bß s¸t nhá. VÝ dô: Tr¨n m¾t vâng ( Pytho reticunlatus) cã thÓ nhÞn ¨n hai n¨m trong khi th»n l»n chØ cã thÓ nhÞn ®ãi ®­îc trong vßng mét tuÇn. Sù sinh s¶n: Qu¸ tr×nh sinh dôc còng nh­ ph¸t triÓn ë bß s¸t tiÕp diÓn ë c¹n. Nh÷ng loµi cã phÇn lín ®êi sèng ë n­íc ( c¸ sÊu, rïa biÓn) vÉn lªn c¹n vµo mïa sinh dôc. - Sù sai kh¸c ®ùc c¸i: Sù sai kh¸c bªn ngoµi gi÷a c¸ thÓ ®ùc vµ c¸ thÓ c¸i thÓ hiÖn kh«ng râ rµng l¾m. Th­êng th× c¸ thÓ c¸i v× mang trøng hoÆc mang con nªn lín h¬n c¸ thÓ ®ùc. Song khi cßn non ë nhiÒu loµi bß s¸t, c¸ thÓ ®ùc l¹i lín h¬n c¸ thÓ c¸i cïng løa: ë mét sè loµi r¾n nh­ r¾n r¸o ( Ptyas), r¾n rµo ( boiga), r¾n hæ mang (Naja)… Vµo mïa sinh s¶n, con ®ùc th­êng ®¸nh nhau ®Ó giµnh con c¸i ( r¾n hæ mang, r¾n r¸o) nªn c¬ thÓ ®ùc th­êng to kháe. Con ®ùc c¸c loµi rïa n­íc ngät, ®Çm lÇy th­êng nhá h¬n con c¸i. Ng­îc l¹i rïa ë c¹n, rïa biÓn con ®ùc th­êng lín h¬n con c¸i. Sai kh¸c chñng tÝnh rïa nói vµng ( indotestudo elongate) Sù kh¸c biÖt giíi tÝnh cña bß s¸t thÓ hiÖn ë h×nh th¸i c¬ thÓ. YÕm rïa ®ùc th­êng lâm, cßn ë con c¸i th× ph¼ng. Gèc ®u«i, sè v¶y ®u«i, v¶y bông cña con ®ùc vµ con c¸i ë nhiÒu loµi r¾n kh¸c nhau. R¾n roi hoa ( Dendrelabis pictus) c¸ thÓ ®ùc cã m¾t to h¬n c¸ thÓ c¸i. Ch©n tr­íc vich ®ùc cã nh÷ng vuèt dµi ®Ó b¸m vµo mai vich c¸i khi giao phèi. Mµu s¾c con ®ùc nhiÒu loµi th»n l»n sÆc sì h¬n con c¸i : nh«ng xanh (Calotes versicolor). ë nhiÒu loµi vµo thêi k× sinh s¶n mang mµu s¾c cña “ bé ¸o c­íi “, mµu s¾c th»n lµn ®ùc rùc rì h¬n lóc th­êng. §Çu th»n l»n tèt m· Eumeces cã mµu ®á g¹ch, c¸ thÓ ®ùc vµo mïa sinh dôc th­êng d÷ h¬n con c¸i - TËp tÝnh giao hoan TËp tÝnh sinh dôc Vµo mïa sinh s¶n nhiÒu loµi bß s¸t thÓ hiÖn ®Æc tÝnh sinh th¸i ®Æc tr­ng cña tËp tÝnh giao hoan, thÓ hiÖn ë chç: 2 c¸ thÓ ®ùc c¸i biÕt t×m nhau. TiÕng kªu cña rïa ®ùc vµo mïa sinh s¶n cã ý nghÜa l«i cuèn con c¸i. R¾n ®ùc ho¹t ®éng m¹nh tich cùc t×m kiÕm con c¸i. Trong cuéc t×m kiÕm con c¸i nhiÒu loµi nh­ th»n l»n, k× ®µ, tac kÌ, c¸ sÊu…®ùc ®¸nh nhau kh¸ quyÕt liÖt ®Ó giµnh con c¸i: r¾n ®u«i kªu ®ùc quÊn lÊy nhau , mæ nhau, con th¾ng sÏ ®­îc giao phèi víi con c¸i . Cuéc “ móa giao hoan “ cßn mang tÝnh chÊt th«ng b¸o cho con c¸i biÕt vµ kÝch thÝch con c¸i tr­íc khi giao phèi - Mïa sinh s¶n: Mïa sinh dôc tïy thuéc vµo khÝ hËu: ë vïng «n ®íi vµo mïa Êm, sau khi ngñ ®«ng mét thêi gian ng¾n. ë vïng nhiÖt ®íi vµo tr­íc mïa m­a. ë miÒn bawvs ViÖt Nam, mïa sinh s¶n kÐo dµi tõ mïa xu©n sang mïa thu Mïa sinh s¶n thay ®æi tïy loµi vµ tïy tõng ®Þa ph­¬ng: r¾n r¸o ( Ptyas korros) ë Qu¶ng §«ng Trung Quèc ®Î vµo th¸ng 5 – 6, ë ViÖt Nam vµo th¸ng 6 – 8 vµ ë Java ( Indonesia) ®Î vµo th¸ng 8. - Giao phèi: Bß s¸t ®ùc cã c¬ quan giao phèi lµ d­¬ng hµnh ®Ó ®ua tinh trïng vµo huyÖt cña con c¸i.Sù thô tinh thùc hiÖn bªn trong èng dÉn trøng. Th«ng th­êng ë bß s¸t con ®ùc ®ãng vai trß chñ ®éng vµ tÝch cùc. - TRøng vµ sè l­îng trøng: Trøng bß s¸t lín h¬n trøng c¸. Trøng cã h×nh d¹ng, kÝch th­íc kh¸c nhau tïy theo loµi. Trøng t¨c kÌ, th¹ch sïng, ba ba ®åi måi cã h×nh trßn. Trøng nhá nhÊt vµo kho¶ng 2 – 3 mm, trøng lín nhÊt lµ cña c¸ sÊu, k× ®µ, rïa vµo kho¶ng 90 – 120 mm. Cì lín cña tr­ng t¨ng theo cì lín con vËt. Sè l­îng trøng thay ®æi tïy loµi, nh×n chung bß s¸t ë c¹n ®Î Ýt trøng h¬n c¸c loµi sèng ë n­íc. Sè l­îng trøng còng cã liªn quan tíi møc ®é b¶o vÖ trøng vµ cì lín con vËt. T¨c kÌ, th¹ch sïng th­êng ®Î 2 trøng.. K× ®µ ®Î 17 – 35 trøng. R¾n r¸o ®Î 6 -11 trøng.. Tr¨n mèc ®Î 80 -100 trøng. Ba ba ®Î 20 – 30 trøng. Vich ®Î kho¶ng 100 – 150 trøng. ¥ r¾n sau khi giao phèi,tinh trïng n»m trong èng dÉn trøng cña con c¸i trong nhiÒu th¸ng ®Õn vµi n¨m. §a sè bß s¸t ®Î trøng, nh­ng mét så loµi r¾n vµ th»n l»n ®Î (r¾n liu ®iu, r¾n mßng, r¾n hai ®Çu, r¾n lôc…). Th»n l»n gièng Mabuia, r¾n biÓn, r¾n mèi(Mabuia multifasciata). §Î con ë bß s¸t lµ hiÖn t­îng no·n thai sinh, trøng ®­îc Êp trong c¬ thÓ con mÑ, ph«i ph¸t triÓn lín dÇn lªn nhê chÊt no·n hoµng dù tr÷ cña trøng. Khi ®· ®­îc h×nh thµnh, bã s¸t con tù c¾n r¸ch líp mµng trøng, chui ra ngoai qua lç huyÖt. Víi h×nh thøc ®Î con, bß s¸t con tr¸ ®­îc nh÷ng bÊt lîi cña m«i tr­êng. HiÖn t­îng ®Î con nµy Ýt gÆp ë vïng nhiÖt ®íi, chØ th­êng gÆp ë nh÷ng loµi sèng trong m«I tr­êng cã khÝ hËu m¸t( vïng «n ®íi, nói cao). - Sè løa ®Î: Thay ®æi tïy vïng, vïng «n ®íi bß s¸t chØ ®Î mét løa/ n¨m. Vïng hµn ®íi co loµi ph¶I hai n¨m míi ®Î mét løa. ë vïng nhiÖt ®íi, sè løa ®Î thay ®æi tïy loµi tõ 1-4 løa. Mät sè loµi r¾n, c¸ sÊu, k× ®µ ®Î 1 løa/n¨m. T¾c kÌ, th¹ch sïng, mét sè loµi rïa (Clemmys) ®Î 2 løa/n¨m. R¾n r¸o (Ptyas korros) ®Î 4 løa/n¨m. VÝch, ®åi måi, ba ba ë ViÖt Nam cã thÓ ®Î 3-4 løa/n¨m. - N¬i ®Î, b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trøng Bß s¸t h­êng ®Î trøng vµo trong hèc ®Êt thiªn nhiªn, khe ®¸ hoÆc do con c¸i ®µo. Mät sè bß s¸t nh­ t¾c kÌ, th¹ch sïng ®Î trøng dÝnh vµo gi¸ thÓ, th»n l»n, r¾n, ®Î trøng vµo hang, hèc c©y, bôi c©y. Cã tr­êng hîp c¸ thÓ mÑ tù ®µo hang( ®åi måi, vÝch) hoÆc lµm tå b»ng bïn hoÆc cµnh l¸ cao tíi 1 mÐt, ®­êng kÝnh cao tíi 2 mÐt, sau ®ã c¸ thÓ mÑ leo lªn mÆt tæ ®Î kho¶ng 80 trøng vµo ®Êy nh­ c¸ sÊu hoa cµ (Crocodilus Porosus) . Rïa ®Î trøng HiÖn t­îng ch¨m sãc trøng thay ®æi tïy loµi: cã thÓ n»m gÇn æ trøng nh­ tß te (Physignathus Cocincinus), c¸ sÊu hoÆc ba ba tr¬n (Pelodicus Sinensis ) hoÆc cuèn lÊy trøng nh­ tr¨n ( cã thÓ coi lµ Êp trøng). C¸c loµi rïa biÓn ®µo hè ®Î trøng, phñ c¸t che kÝn råi bá ®i. N­ng cã mét sè loµi nh­ th¹ch sïng, kú ®µ,…sau khi ®Î trøng trong c¸c hang hèc, kh«ng biÕt ch¨m sãc con vµ b¶o vÖ con, ®«I khi cßn ¨n c¶ con. - Sù sinh tr­ëng: tïy thuéc vµo loµi vµ ®iÒu kiÖn m«i tr­êng sèng. Mét sè th»n l»nthµnh thôc sau mét n¨m (T¾c kÌ) nhiÒu loµi rïa thµnh thôc ë tuæi thø 2 ®Õn thø 5, ®«i khi t¬i n¨m thø 10. Trong ®êi sèng, c¸c loµi bß s¸t th­êng cã hiÖn t­îng lét x¸c, trong thêi gian lét x¸c c¬ thÓ chóng lín lªn, sau ®ã ®­îc thay thÕ b»ng líp vá míi. * Tuæi thä: * Tuæi thä cña bß s¸t: Bß s¸t kh¸ thä, viÖc x¸c ®Þnh tuæi thä cña bß s¸t chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi v× ng­êi ta Ýt cã ®iÒu kiÖn ®Ó biÕt mét con vËt tõ khi míi në ®Õn khi con vËt chÕt. Tuæi thä cña bß s¸t còng nh­ c¸c lo¹i ®éng vËt kh¸c tuú thuéc vµo loµi, ®iÒu kiÖn ¨n uèng vµ m«i tr­êng. T¾c kÌ kho¶ng 07 n¨m, R¾n hæ mang kho¶ng 12 n¨m, Tr¨n kho¶ng 20 n¨m, c¸c loµi rïa c¹n sèng l©u h¬n 30-35 n¨m. C¸c loµi rïa Testudo sèng trªn 100 n¨m. Tuæi thä cña Th»n l»n kÐm h¬n chØ d­íi 10 n¨m. * Sù thÝch nghi b¶o vÖ: Mçi loµi Bß s¸t cã nh÷ng ×nh thøc tù vÖ riªng, cã thÓ lµ thÝch nghi thô ®éng hoÆc thÝch nghÞ chñ ®éng. H×nh thøc thÝch nghi thô ®éng: Cã thÓ lµ Èn nÊp, ch¹y trèn lµ h×nh thøc ®¬n gi¶n vµ phæ biÕn ë mäi loµi Bß s¸t. HoÆc lµ h×nh thøc nguþ trang. Mµu s¾c nguþ trang: R¾n liu ®iu (Enhy®ris Plumbea) th©n cã mµu ch× dÔ lÉn víi bïn ®Êt trong c¸c vùc n­íc, « r« v¶y (Acanthosaura Lepidogaster), R¾n roi (Ahaetunla Prasina) th©n cã mµu dÔ lÉn vµo cµnh l¸. T¾c kÌ, Nh«ng c¸nh (Praco Maculatus) cã mµu n©u dÔ lÉn d­íi vá c©y . CÊu t¹o nguþ trang: R¾n sèng trªn c©y cã th©n dµi, nhá võa dÔ di chuyÓn trªn cµnh nhá võa dÔ lÉn víi d©y leo. R¾n giun (Ramaphotyphlopsbramius) r¾n hai ®Çu ®á (Cilin®rophis Ruf) cã ®Çu ®u«i gièng hÖt nhau dÔ ®¸nh lõa. Nguþ trang b»ng b¾t ch­íc nh÷ng loµi r¾n ®éc: R¾n gi¶ c¹p nia (Lyco®onsubcintus) R¾n gi¶ hæ mang (Pseudosenodon Macrops) cã thÓ b¹nh cæ vµ dùng ®øng cæ lªn nh­: Hæ mang H×nh thøc tù vÖ tÝch cùc b»ng tËp tÝnh: Trong nh÷ng hoµn c¶nh nguy hiÓm kh¸c nhau, Bß s¸t cã thÓ cã nh÷ng h×nh thøc tù vÖ kh¸c nhau, nh÷ng h×nh thøc ®ã cã thÓ gièng nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ trong cïng loµi: Mét sè loµi nh­ Hæ mang (Naja Naja) Hæ tr©u cã thÓ b¹nh cæ phun ph× ph×. Nh«ng xanh (Klotesversicolor) cã thÓ ph×nh to cæ ®Ó lé phÇn da d­íi v¶y ®á nh­ m¸u. R¾n hai ®Çu ®á khi gÆp nguy hiÓm cã thÓ dÊu ®Çu vµo c¸c khoanh th©n, dùng ®u«i cã mµu ®á ®Ó do¹ kÎ thï. Cameleo nuèt khÝ lµm c¬ thÓ ph×nh to mét c¸ch kú dÞ, R¾n khiÕn x¸m (Olygo®on Cinereus) dïng mót ®u«i nhän vµ cøng lµm kÎ thï bÞ ®au. HiÖn t­îng tù c¾t ®u«i ë Th»n l»n còng lµ h×nh thøc tù vÖ. H×nh thøc tÝch cùc nhÊt ë Th»n l»n, r¾n, c¸ sÊu lµ c¾n, truyÒn näc ®éc (r¾n ®éc), dïng ®u«i quËt ng· kÎ thï (c¸ sÊu, kú ®µ) Rắn giả cạp nia (ophite subcintus) Tắc kè IV. Líp chim Chim ph©n bè hÇu kh¾p trªn thÕ giíi, th©m nhËp vµo c¶ vïng ®Þa cùc. Chim cã mÆt ë trªn nh÷ng d¶y nói cao nh­ Hymalia võa cã c¶ ë vung sa m¹c Sahara. Trong mét vïng chim cã mÆt ë mäi níi: Tõ ®ång ruéng ®Çm lÇy, rõng c©y ®Õn c¶ s«ng ngßi… Së dØ chim cã sù ph©n bè réng nh­ vËy lµ v× chim lµ ®éng vËt ®¼ng nhiÖt, cã kh¶ n¨ng bay l­în kh¾p n¬i, l¹i võa mang nh÷ng tËp tÝnh rÊt riªng, rÊt ®äc ®¸o nªn cã thÓ thÝch nghi víi nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸c nhau *Kh¶ n¨ng ®iÒu hßa th©n nhiÖt: chim lµ ®éng vËt m¸u nãng vµ lµ ®éng vËt cã kh¶ n¨ng duy tr× nhiÖt c¬ thÓ hÇu nh­ kh«ng ®æi vµ kh«ng phô thuéc vµo nhiÖt ®é m«i tr­êng, cã ®­îc kh¶ n¨ng nµy lµ do chim cã thÓ dö ®­îc sù c©n b»ng nhiÖt c©n b»ng trao ®æi chÊt vµ sù táa nhiÖt cña c¬ thÓ. Khi chim nãng sù mÊt nhiÖt t¨ng lªn do c¸c m¹ch m¸u gi¶n ra (táa nhiÖt) vµ t¨ng nhÞp thë (mÊt nhiÖt qua sù bay h¬i n­íc) khi trêi l¹nh, chim xu l«ng ®Ó ng¨n c¸ch kh«ng khÝ víi da, c¸c m¹ch m¸u ngo¹i vi co l¹i ®Ó gi¶m táa nhiÖt. NÕu c¬ thÓ kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ng¨n chÆn sù gi¶m nhiÖt khi c¬ thÓ bÞ l¹nh th× c¬ thÓ chim run, khi run c¬ co m¹nh sÏ t¹o ra nhiÖt cÇn thiÕt lµm t¨ng nhu cÇu thøc ¨n, oxy cña chim: ë nhiÖt ®é lµ 0oC chim sÏ tiªu thô l­¬ng oxy vµ thøc ¨n nhiÒu gÊp 2 lÇn so víi ë nhiÖt ®é 37 oC . Nhê møc ®é trao ®æi chÊt cao ®¶m b¶o cho th©n nhiÖt chim cao vµ kh«ng ®æi, lµm cho chim cã thÓ chÞu ®ùng nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu khã kh¨n Th©n nhiÖt chim cao, biÕn ®æi tõ 40 – 42 oC tïy loµi. ë chim nhá, nhiÖt ®é c¬ thÓ cã xu h­íng biÕn thiªn nhiÒu h¬n so víi chim l¬n. VÝ dô: NhiÖt ®é c¬ thÓ cña chim H«ng T­íc nu«i cã thÓ giao ®éng 8 oC qua 24 giê *Sù chuyÓn vËn cña chim H×nh thøc chuyÓn vËn c¬ b¶n cña chim lµ bay, chØ cã ë mét sè loµi chim Pinguin, ®µ ®iÓu vµ vµi loµi chim sèng ë ®¶o ®¹i d­¬ng mÊt kh¶ n¨ng bay. Ngoµi ra, chim cßn cã thÓ vËn chuyÓn b»ng c¸ch trÌo, leo trªn c©y, ch¹y hay ®i trªn mÆt ®Êt, hoÆc cã thÓ b¬i lÆn d­íi n­íc. Tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm c¬ thÓ, h×nh thøc ho¹t ®éng, møc ®é ph©n bè mµ c¸c loµi chim kh¸c nhau cã nh÷ng h×nh thøc vËn chuyÓn kh¸c nhau, hoÆc cã thÓ phèi hîp nhiÒu kiÓu vËn chuyÓn + ChuyÓn vËn bay ë chim: Tïy thuéc vµo h×nh d¹ng kÝch th­íc c¸nh cña c¸c loµi chim kh¸c nhau nhuw c¸nh d¹ng elip, c¸nh bay nhanh, c¸nh chim bay l­ít hay lµ c¸nh chim bay cao t¹o nªn nh÷ng kiÓu bay kh¸c nhau cña loµi chim Nh÷ng loµ- Những loài chim cã d¹ng c¸nh Elip nh­ SÏ, Gâ KiÕn, RÏ Qu¹t… cã kiÓu bay chÌo liªn tôc, lèi bµy chÌo nµy cßn kh¸c nhau tïy loµi tïy theo cë lín cña chim Nh÷ng loµi cã d¹ng c¸nh bay nhanh, d¹ng h¬I thu«n, c¸nh h¬I quÆt vÒ sau, ®Çu c¸nh nhän mÆt c¸nh ph¼ng kh«ng cã khe hë gi÷a l«ng nh­ nh÷ng loµi chim b¾t måi trong khi bay (Nh¹n, Ðn, Nhµn biÒn…) cã kiÓu bay ®Ëp c¸nh lªn xuèng gi÷ cho th©n ®øng yªn mét chæ, sè lÇn ®Ëp c¸nh Ýt, sö dông n¨ng l­îng c¬ thÓ Nh÷ng loµi chim ë biÓn cã c¸nh hÑp ngang cã d¹ng c¸nh bay l­ít c¸nh hÑp ngang kh«ng cã khe hë gi÷a l«ng nh­ nh÷ng chim bay liÖng trªn ®¹i (h¶I ©u) th× cã kiªu bay l­ít ®éng. KiÓu bay nµy lîi dông sù thay ®æi cña giã ®Ó bay, bay nhanh cao Nh÷ng loµi chÝm cã d¹ng c¸nh bay cao nh­ chim ¦ng, KÒn KÒn, C¾t, DiÒu H©u… lµ nh÷ng chim ¨n thÞt, c¸nh cã c¸c khe c¸nh, khung c¸nh vång lªn râ rµng, bÒ réng c¸nh lín cã kiÓu bay l­ít tÜnh, chim bay cao lîi dung c¸ buång kh«ng khÝ ®Ó n©ng c¸nh chim chim mÊt Ýt n¨ng l­îng Tèc ®é bay cña chim sai kh¸c tïy thuéc ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh: bå c©u bay 20 -60 Km/h vµ cã thÓ bay 500 – 600 Km/h, Qu¹ bay 25 – 30 Km/h, nh¹n 40 – 45 km/h, s¸o 45km/h VËn chuyÓn trªn mÆt ®Êt Trªn mÆt ®Êt, chim cã thÓ ®i, hay ch¹y nh­ng kh¶ n¨ng ®I hay ch¹y kh¸c nhau tïy loµi vµ tïy m«I tr­êng sèng: c¸c loµi chim ë n­íc, khi lªn c¹n th× di chuyÓ chËm ch¹p nÆng nÒ: Cãc, Le, vÞt, ngçng, ngan… Nh÷ng chim sèng ë ®Çm lÇy lªn miÒn ®Êt cøng cã thÓ ®I giái: c¸c loµi diÖc, rÏ, gµ n­íc, cã ch©n cao, ngãn dµi, lñi rÊt nhanh. Trong c¸c loµi chim ë c¹n, ®µ ®iÓu lµ chim ch¹y nhanh nhÊt: ®µ ®iÒu óc ch¹y 31 km/h, ®µ ®iÓu ch©u Phi cã thÓ ch¹y nhanh b»ng ngùa, mét sè loµi chim trong bé sÏ cã thÓ ch¹y nhanh trªn mÆt ®Êt cøng - VËn chuyÓn b»ng trÌo ë chim Nh÷ng loµi chim biÕt trÌo th× cã c¸c kiÓu trÌo kh¸c nhau tïy loµi: vÑt ngoµi dung ch©n trÌo cßn dïng má quÆp vµo cÇn c©y ë trªn ®Ó lÊy chæ tùa råi trÌo tõ cµnh nµy lªn cµnh kh¸c. gâ kiÕn nh¶y trªn thanh c©y vuèt s¾c nhän b¸m chÆt vµo vâ c©y. ch©n Ðn ®Òu cã 4 ngãn ®Òu h­íng vÒ phÝa tr­íc cã vuèt s¾c nh­ng ng¾n, yÕu, trong khi c¸nh dai nªn Ðn chØ b¸m vµo v¸ch ®¸ th©n c©y chø kh«ng dung ch©n ®Ó di chuyÓn ®­îc - VËn chuyÓn d­íi n­íc: C¸c loµi chim g¾n víi m«i tr­êng n­íc cã thÓ b¬i hay lÆn d­íi n­íc ®Ó b¾t måi. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng b¬i vµ lÆn gi÷a c¸c loµi kh«ng gièng nhau, nhiÒu loµi nh­ vÞt, ngâng thiªn nga… th­êng xóc má xuèng bïn ®Ó b¾t måi. NhiÒu loµi võa bíi giái võa lÆn giái nªn hiÖu qu¶ b¾t måi lín: Chim cèc, le, c¸nh côt… c¸nh côt cã thÓ lÆn d­íi n­íc víi vËn tèc 10m/s ®Ó ®uæi theo c¸ * Chu kú hoat ®éng ngµy ®ªm vµ mïa Chu kú ho¹t ®éng ngµy ®ªm cña chim g¾n liÒn víi kh¶ n¨ng kiÕm thøc ¨n vµ chÞu ¶nh h­ëng cña ®é chiÕu s¸ng. PhÇn lín nh÷ng loµi chim ho¹t ®éng vµo ban ngµy gåm nh÷ng chim b¾t måi b»ng thÞ gi¸c , cßn ngñ vÒ ban ®ªm nh­ chim ¨n s©u bä (chÝch chße, chµo mµo, s¸o, chim ¨n qu¹, h¹t (vÑt sÏ gµ…), nh÷ng loµi ¨n thÞch ban ngµy( c¾t, diÒu h©u…), chim ¨n c¸ (bãi c¸, bßng chanh…). Còng cã nh÷ng loµi chim ho¹t ®éng vµo ban ®ªm nhÊt lµ lóc hoµng h«n: chim ¨n thÞt ®ªm (có vä, thï th×…), mét sè loµi chim n­íc (diÖc, v¹c, sÕu, ngçng), chim ¨n s©u bä …nh÷ng vïng vÜ ®é cao, do ngµy ng¾n lµm thêi gian nghØ cña chim gi¶m ®i nªn chim tÝch cùc kiÕm ¨n vµo ban ngµy ®Ó ®¶m b¶o kiÕm ®ñ måi NhÞp ®iÖu ho¹t ®éng ngµy thay ®æi tïy loµi chim vµ tïy mïa. C¸c loµi chim ¨n s©u bä thøc giÊc vµ kiÕm ¨n muén h¬n c¸c loµi chim kh¸c. Mïa hÌ chim ®i ¨n sím h¬n mïa ®«ng. Vµo mïa sinh s¶n ho¹t ®éng ngµy thay ®æi kh¸ rá rµng: gµ g«, cuèc, tu hó… ho¹t ®éng s¸ng sím vµ chiÒu, nh­ng trong mïa sinh s¶n chóng kªu suet ngµy vµ ®ªm. Ho¹t ®éng mïa cña chim kh¸c h¼n Õch nh¸i, bß s¸t, gÆp ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi chim kh«ng tró ®«ng hoÆc ngñ ®«ng mµ di c­ sang vung kh¸c cè ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n t¹o nªn hiÖn t­îng di c­ cña chim * Sù di c­ NhiÒu loµi chim di chuyÓn theo mïa cã quy luËt gi÷a vïng sinh s¶n mïa hÌ vµ cïng tró ®«ng. Di cö gióp choc him tr¸nh ®­îc ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt kh«ng thuËn lîi ®Ó t×m ®Õn ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi nhÊt vµo mäi thêi ®iÓm trong n¨m ®Ó cã thÓ sinh sèng ë nh÷ng n¬i cã nguån thøc ¨n phong phó. Di c­ cßn t¹o ®iÒu kiÖn tèi ­u cho sù sinh s¶n vµ nu«i d­ìng chim non, lµm t¨ng kh«ng gian sèng, gi¶m sù c¹nh tranh. Tuú theo nhu cÇu kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn sèng, tËp tÝnh vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña c¸c loµi chim mµ cã c¸c h×nh thøc di c­ kh¸c nhau: + Chim di tró: Mét sè chim sèng ë ®íi l¹nh hay «n ®íi, cø ®Õn mïa l¹nh lµ cã tËp tÝnh di chuyÓn theo tõng ®µn sang c¸c n­íc cã khÝ hËu Èm h¬n ®Ó tró ®«ng. Mïa ®«ng n¨m sau chóng l¹i trë vÒ chèn cò ®Ó lµm tæ vµ sinh ®Î. VÝ dô: Nh÷ng loµi chim ®Õn tró ®«ng á n­íc ta nh­ cãc ®Õ, diÖc x¸m, mßng bÐt, mµy tr¾ng, vÞt vµng, diÒu h©u, c¾t, ngçng trêi, rÏ gµ vµ nhiÒu lo¹i trong hä mßng bÓ. Chim ®Þnh c­: Mét sè loµi chim quanh n¨m sèng trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi nªn chØ sèng trong mét ranh giíi æn ®Þnh nh­: Cß h­¬ng, le n©u, diÒu ¨n c¸ bÐ vµ ®a sè trong bé gµ nh­: C«ng, gµ rõng, gµ g« hay ®a ®a, vÝt, cu g¸y. Chim bay qua: Trªn ®­êng ®i tró ®«ng chóng kh«ng tró ®«ng ë mét n¬i nµo mµ chØ bay qua ®Ó ®Õn mét n¬i kh¸c, vÝ dô: Chim ®íp ruåi l­ng vµng, ph­êng chÌo tr¾ng lín, ®íp ruåi NhËt, ®íp ruåi vµng… Chim lang thang: NhiÒu loµi chim di chuyÓn hµng n¨m trong ph¹m vi vïng ph©n bè cña chóng, vÝ dô: Bé n«ng ch©n x¸m. ë ViÖt Nam cã le cæ ®en, cèc biÓn,… L¹i cã nh÷ng loµi ®Þnh c­, song còng tró ®«ng nh­: VÞt trêi lµm tæ ë vïng ®ång b»ng miÒn B¾c vµ miÒn Trung ViÖt Nam, vÒ mïa ®«ng l¹i cã nh÷ng quÇn thÓ l¹i bay ®Õn phÝa b¾c tró ®«ng lµm t¨ng sè l­îng. Ngoµi ra cßn cã chÌo bÎo ®en, vµnh khuyªn NhËt B¶n. - §­êng vµ sù ®Þnh h­íng di c­: HÇu hÕt chim di c­ ®Òu theo con ®­êng thuËn lîi cho chóng, cã liªn quan ®Õn viÖc kiÕm måi hoÆc tró ngô t¹m thêi trªn ®­êng ®i. NhiÒu loµi bay däc bê biÓn, bay qua biÓn hay däc theo c¸c con s«ng. Chim ®Þnh h­íng di c­ nhê vµo thÞ gi¸c, khi vù¬t biÓn, chim ®Þnh h­íng b»ng ph­¬ng bÞ ¸nh s¸ng mÆt trêi hoÆc ng«i sao lín. §­êng di c­ cã thÓ réng vµ hÑp, ®é cao vµ kho¶ng c¸ch sai kh¸c tuú loµi. Kho¶ng c¸ch di c­ xa nhÊt ®­îc thùc hiÖn bëi nh¹n biÓn (Hirundo Rustica) xuÊt ph¸t tõ bê biÓn b¾c cùc ë Liªn X« cò ®Õn Ch©u óc víi ®­êng dµi kho¶ng 12.000km. Chim di c­ th­êng bay ë ®é cao 450m-750m trªn mÆt biÓn, chØ kho¶ng 10% ë ®é cao 3000 m. Thêi gian trªn ®­êng di c­ tuú loµi: NhiÒu loµi chim n­íc th­êng hoµn thµnh ®­êng di c­ trong thêi gian ng¾n, loµi kh¸c kÐo dµi thêi gian trªn ®­êng di c­ v× chóng võa di c­ võa kiÕm måi. Cã thÓ di c­ vµo ban ngµy hoÆc c¶ ban ®ªm tuú loµi vµ tuú kÝch th­íc c¬ thÓ. §¹i bé phËn ®Òu lµ nh÷ng chim cã kÝch th­íc nhá th­êng bay vµo ban ®ªm, nghØ vµ ¨n uèng vµo ban ngµy ®Ó tr¸nh kÎ thï. Tr¸i l¹i nh÷ng chim cã cì lín nh­: diÒu, ®¹i bµng th× bay ngµy nghØ ®ªm. Sè c¸ thÓ di c­ thµnh ®µn rÊt ®«ng cã khi tíi hµng ngh×n c¸ thÓ nh­: Ngçng, vÞt, mßng kÐt…cã nh÷ng loµi vÉn th­êng sèng riªng lÎ nh­ng khi di tró l¹i kÕt thµnh ®µn, sog còng cã loµi di tró ®¬n ®éc nh­ có muçi. §éi h×nh bay: Còng kh«ng gièng nhau: Nh÷ng loµi chim cã kÝch thø¬c lín nh­: sÕu, ngçng…th­êng bay theo ®éi h×nh ch÷ V. Nh÷ng loµi chim nhá th­êng bay kh«ng cã thø tù Di c­ cña chim Thøc ¨n: Thøc ¨n quyÕt ®Þnh phÇn lín ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc cña chim, lµ nguyªn nh©n khëi ®Çu cña sù di c­, ¶nh h­ëng ®Õn sinh s¶n. HÇu hÕt c¸c loµi chim ®Òu cã thÓ ¨n nhiÒu lo¹i thøc ¨n, Ýt loµi chuyªn ¨n mét lo¹i thøc ¨n cã 03 nhãm c¬ b¶n: Nhãm chim ¨n ®éng vËt: gåm c¸c lo¹i chim ¨n ®éng vËt kh¸c nh­: chim ¨n s©u bä ban ngµy nh­: ChÝch choÌ b¾t måi trªn mÆt ®Êt, gâ kiÕn (Picidae) b¾t måi däc th©n c©y, chim s©u, chim b¹c m¸ b¾t måi trªn l¸ c©y…Chim ¨n s©u bä vÒ ®ªm nh­: có muçi võa bay võa h¸ réng miÖng ®Ó ®íp s©u bä; Chim ¨n thÞt ban ngµy nh­ ­ng, diÒu h©u, ®¹i bµng; chim ¨n thÞt vÒ ®ªm nh­ có lîn, có mÌo…; chim ¨n x¸c ®éng vËt nh­ mét sè loµi chim ¨n thÞt ë vïng cao nh­ kÒn kÒn (Gyps); chim b¾t c¸: c¸nh côt, cèc biÓn, bå n«ng, nh÷ng loµi b¾t c¸ ë n­íc n«ng nh­ diÖc x¸m (Ardea Cinerea), cß tr¾ng (Egretla Garzetta). Chim hót mËt Nhãm chim ¨n thùc vËt: Gåm c¸c loµi ¨n h¹t, qu¶ nh­: Chim ¨n h¹t: mét sè loµi trong bé sÎ; chim ¨n qu¶ ph©n bè ë vïng nhiÖt ®íi: chµo mµo, cu xanh, vÑt…; chim hót mËt: cã tíi 1/5 loµi chim trªn thÕ giíi Ýt hoÆc nhiÒu ®Òu ¨n mËt hoa lµ nh÷ng chim bÐ nhá, bay giái, l­ìi dµi, má dµi hoÆc cong tuú loµi. Nhãm chim ¨n t¹p: C¶ thùc vËt vµ ®éng vËt vµ cã thÓ lµ x¸c ­íp ®éng vËt nh­ qu¹ ®en, sÕu x¸m, giÎ cïi… Thøc ¨n ®· lµm thay ®æi h×nh d¹ng cña má chim Do sù trao ®æi n¨ng l­îng m¹nh mÏ nªn chim ¨n rÊt nhiÒu, chim nhá ¨n nhiÒu h¬n chim lín. VÝ dô: chim ruåi nÆng 03 g cã thÓ ¨n l­îng thøc ¨n trong mét ngµy b»ng 100% khèi l­îng c¬ thÓ, gµ nÆng kho¶ng 2 kg lµ 3,4%. Tuæi vµ mïa ¶nh h­ëng lín ®Õn l­îng thøc ¨n tiªu thô: chim non trong 48 giê sau khi në tiªu thô mét khèi l­îng b»ng 80% träng l­îng c¬ thÓ. VÒ mïa ®«ng ngµy ng¾n thêi gian ®i kiÕm måi h¹n chÕ nªn thøc ¨n tiªu thô Ýt h¬n mïa hÌ. VÒ mïa sinh s¶n l­îng thøc ¨n tiªu thô t¨ng lªn. Sù thay ®æi thµnh phÇn thøc ¨n cßn x¶y ra theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña con vËt: chim non chóng ¨n s©u bä cã vá mÒm tíi ngµy s¾p rêi tæ tû lÖ qu¸ mÒm trong thøc ¨n t¨ng tíi 50% chµo mµo chñ yÕu ¨n qu¶ thÞt. * Sinh s¶n: Sù sai kh¸c ®ùc c¸i: ThÓ hiÖn khi chim ®· tr­ëng thµnh sinh dôc chim cì nhá trong bé sÎ tr­ëng thµnh sinh dôc tõ 8-12 th¸ng, qu¹, chim ­ng 2 tuæi, nh÷ng loµi cì lín nh­ mßng biÓn lín, ngçng, vÞt vµo n¨m thø 3. + §Æc ®iÓm tr­ëng thµnh sinh dôc cè ®Þnh nh­ mét sè loµi chim trèng lín h¬n chim m¸i, ng­îc l¹i ë chim ¨n thÞt ban ngµy. ë vµi loµi con m¸i cã bé l«ng sÆc sì h¬n. NhiÒu loµi con trèng cã bé l«ng rÊt dµi (C«ng) hoÆc l«ng trªn ®Çu dµi thµnh mµo (uyªn ­¬ng). Sù sai kh¸c ®ùc c¸i cßn thÓ hiÖn ë tiÕng hãt. Mét sè loµi chim m¸i kh«ng biÕt hãt nh­ chim trèng mµ chØ biÕt kªu nh­ chÝch choÌ. + §Æc ®iÓm sinh dôc t¹m thêi chØ thÓ hiÖn trong mïa sinh dôc nh­ ë vÞt, mßng kÐt vµ mét sè lo¹i rÏ ng­îc l¹i ë nh÷ng loµi ch­ bå c©u, ngçng, có kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc sù sai kh¸c chñng tÝnh. TËp tÝnh khoe mÏ t×m b¹n t×nh, ghÐp ®«i: Tr­íc khi b­íc vµo ghÐp ®«i chim trèng x¸c lËp cho m×nh mét l·nh ®Þa. Lµ n¬i cã ®ñ ®iÒu kiÖn cho viÖc giao phèi, ®Î trøng vµ nu«i con. Nã cÊt cao tiÕng hãt hïng hån, ph« diÔn b¶n th©n b»ng mét sè h×nh thøc ®Æc biÖt hoÆc thùc hiÖn c¶ hai. TiÕng hãt hay c¸ch ph« diÔn lµ tÝn hiÖu ®e do¹ nh»m c¶nh b¸o nh÷ng con ®ùc kh¸c tr¸nh khái l·nh thæ cña chóng vµ còng lµ tÝn hiÖu ®Ó thu hót nh÷ng con chim m¸i ®éc th©n. Khi ®· quyÕn rò ®­îc chim m¸i, con ®ùc tiÕp tôc “tá t×nh” b»ng c¸ch nh¶y móa, ®i khÖnh kh¹ng, “cói chµo” tr­íc con m¸i. Chóng xÌo réng bé l«ng, gi­¬ng cao l«ng ®u«i, khoa tr­¬ng nh÷ng chiÕc l«ng vò rùc rì ®Çy mµu s¾c (c«ng, gµ t©y). Ng­îc l¹i cã mét sè Ýt loµi chim nh­: cun cót, nh¸t hoa, chim m¸i cã tËp tÝnh chñ ®éng khoe mÏ, gï chim ®ùc, ®¸nh nhau ®Ó dµnh con trèng. Trong mïa sinh s¶n, chim th­êng sèng theo ®«i, mét trèng mét m¸i. Tuy nhiªn ë mét sè loµi ®«i chØ tån t¹i trong mét løa ®Î vµ sèng cho hÕt mïa sinh dôc h­ ë hËn bông tr¾ng. Trong h×nh t­îng ®¬n thª, chim trèng vµ chim m¸i hîp thµnh ®oi trong nhiÒu n¨m hay suèt ®êi nh­ qu¹, ®¹i bµng, gåm ghi tr¾ng, thiªn nga, ngçng trêi, uyªn ­¬ng, c¸nh côt vµ mét vµi loµi có, ë h×nh t­îng ®a thª, mét chim trèng sèng chung víi nhiÒu chim m¸i nh­ gµ, ®µ ®iÓu phi, ®a phu cã ë cun cót vµ nh¸t hoa. * TËp tÝnh lµm tæ: Tæ chim lµ n¬i ®Î trøng Êp vµ nu«i con b¸o khÝ hËu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn chim non vµ che m¾t kÎ thï. Mçi loµi cã mét ph­¬ng thøc lµm tæ, ph¹m vi lµm tæ kh¸c nhau. VÝ dô cã loµi chim lµm c¸i tæ rÊt trau chuèt, dïng má vµ bµn ch©n ®Ó thu nhÆt, tha ®i vµ ®an .kÕt nh÷ng vËt liÖu ®an tæ l¹i víi nhau nh­ cheo l­o, chim chÝch, chim ri, chim sÊu… Có muçi t×m chç ®Êt trèng lßng ch¶o ®Ó ®Î trøng hoÆc cã thÓ ®µo hang trong ®ã nh­ rÇu, bãi c¸…chim có rèc khoÐt gâ môn vµ gâ kiÕn khoÐt gç t­¬i lµnm tæ, l¹i cã nh÷ng loµi chim kh«ng lµm tæ nh­: s¸o, yÓng, vÑt, b¹c m¸, chÝch choÌ mµ chØ ®Õn hèc c©y cã sµn ®Ó lãt æ råi ®Î trøng vµo ®ã. - Sù ®Î trøng vµ Êp trøng: S¬ lo¹i trøng kh¸c nhau ë c¸c loµi kh¸c nhau: C¸nh côt, yÕn mµo, h¶i ©u ®Ó ®Î trøng mét tÊy cu g¸y, ®¹i bµng… ®Î hai trøng, chim sÎ, chµo mµo, b¹c m¸ (Parus) ®Î 5-7 trøng. Gµ rõng, vÞt ®Î 12-15 trøng. Mét sè loµi chØ ®Î trøng h¹n ®Þnh nh­ cu g¸y,bå c©u chØ 2 trøng, choi choi 4 trøng dï mÊt còng kh«ng ®Î thªm mét sè loµi ®Î trøng kh«ng h¹n ®Þnh, nÕu bÞ lÊy mÊt trøng chóng ®Î thªm cho ®ñ sè l­îng kh«ng ®Þnh tuú loµi ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng Êp trøng cña nã. + ë phÇn ®«ng c¸c loµi chim th× viÖc Êp trøng ®­îc c¶ chim trèng vµ chim m¸i cïng tham gia nh­ng còng cã loµi chØ cã con m¸i Êp (nh¹n, gµ, qu¹…) hoÆc chØ cã con trèng Êp nh­ ®µ ®iÓu ch©u Mü, cun cót… + Thêi gian Êp trøng thay ®æi tuú tõng loµi: Nh÷ng loµi chim cã kÝch th­íc c¬ thÓ nhá th­êng cã chim Êp trøng ng¾n nh­ vµng anh 13 -15 ngµy. Chim cì trung b×nh nh­ cèc, gµ g«, bå c©u tõ 17 - 23 ngµy, chim cì lín: ®µ ®iÓu, c«ng, gµ l«i, h¶i ©u, kÒn kÒn Êp tõ 27 - 60 ngµy. + HÇu hÕt c¸c loµi chim th­êng ®Î trøng vµo tæ cña m×nh råi tù Êp lÊy, song còng cã loµi cã h×nh t­îng ®Ó nhí nh­ tu hó, t×m vÞt, chÌo chÑo, cu cu, b¾t c«, trãi cét…cã tËp kÝch kh«ng lµm tæ mµ ®Î nhê vµo tæ chim kh¸c vµ nhê c¸c loµi chim ®ã Êp trøng vµ nu«i con hé. + H×nh d¸ng, kÝch cì,mµu s¾c trøng tuú loµi: To nhÊt lµ trøng ®µ ®iÓu ch©u phi gÊp 20 lÇn trøng gµ, nhá nhÊt lµ trøng chim ruåi chØ to b»ng h¹t ®Ëu xanh. Tuy cã h×nh d¹ng qu¶ lª bÇu dôc trßn vµ dµi, mµu trøng tuú thuéc n¬i ®Î: Th­êng ®Î trøng c¸c loµi chim ®Ó n¬i kÝn cã mµu tr¾ng, n¬i hë cã mµu b¶o vÖ, cã lèm ®èm n©u, c¸nh trªn nÒn tr¾ng…có muçi ®Î trøng trªn ®Êt cã mµu vµng ®Êt. Tªt cùa ®Î trøng trªn b·i c¸t cã mµu x¸m n©uvµ nh÷ng chÊm ®en nh¹t. - Chim non: Chim non në ra cã hia lo¹i, chim non kháe vµ chim non yÕu. Chim non yÕu nh­ bå c©u, gâ kiÕn, s¶, yÕn, sÏ…khi míi në ch­a më m¾t th­êng cã Ýt l«ng t¬ kh«ng thÓ tù kiÕm thøc ¨n måi mµ ph¶i n»m trong tæ mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®­îc bè mÑ ch¨m sãc, mím måi ¨n chim non khoÎ míi më ®· më m¾t, cã bé l«ng dµy vµ chØ sau mét thêi gian ng¾n sau khi ®· në cã thÓ ®i theo chim bè mÑ ®Ó kiÕm ¨n: gµ, trÜ, vÞt. Chim non yÕu ®­îc bè mÑ ch¨m sãc, mím måi, ë l¹i tæ cho ®Õn khi tù bay vµ tù kiÕm måi, thêi gian chim non sèng trong tæ víi sù ch¨m sãc cña bè mÑ còng kh¸c nhau tuú tõng loµi th­êng th× loµi cã kÝch th­íc lín vµ bay giái cã thêi gian l­u ë tæ l©u h¬n nh­: sÕu 03 th¸ng, cèc ®Õ 02 th¸ng. §a sè nh÷ng chim cì trung b×nh thuéc chim sÎ kho¶ng 3 tuÇn, cì nhá 2 tuÇn tuæi. Tuy nhiªn còng vÉn cã nh÷ng ngo¹i lÖ nh­ ë chim cì nhá: chim nh¹n 06 tuÇn, yÕn 10 tuÇn. * Sù thÝch nghi tù vÖ. - H×nh thøc thô ®éng: §a sè chim co mµu s¾c gièng víi m«i tr­êng c¸c loµi chim cì nhá sèng trªn cay th­êng cã l«ng mµu xanh, c¸c loµi rÏ kiÕm ¨n ë ®Êt th­êng cã mµu vµng ®èm ®en vµ ®èm n©u x¸m ë chim ®Î trøng vµo ®Êt (có muçi). H×nh thøc lµm tæ tËp ®oµnvµ ®i kiÕm ¨n teo ®µn ë c¸c loµi chim nh­ s¸o, vÑt, diÖc…gióp ph¸t hiÖn nhanh chãng kÎ thï vµ n¬i cã nhiÒu thø ¨n. - H×nh thøc thÝch nghi chñ ®éng: Cùc ë ch©n gµ vµ ë gãc c¸ch cña t­ cùa (HOplopteus) c¸c loµi chim ¨n thÞt ®Òu cã ch©n khoÎ, vuèt nhän, má khoÎ, cã khÝa r¨ng s¾c ®Ó b¾t måi vµ tù vÖ. Ngçng, thiªn nga cã c¸nh to khoÎ cã thÓ ®Ëp kÎ thï. Mét sè loµi cã “tiÕng kªu b¸o ®éng” kÞp thêi b¸o cho ®ång lo¹i khi cã dÊu hiÖu nguy hiÓm cho ®µn. * TËp tÝnh tæ chøc x· héi gi÷a c¸c loµi: Khi kh«ng thanm gia vµo c¸c ho¹t ®éng sinh s¶n sè l­îng c¸c c¸ thÓ chim cïng loµi sÏ tËp hîp víi nhau thµnh bµy. Tån t¹i mét hÖ thèng trÞ cøng r¾n, c¸ thÓ hung h¨ng nhÊt sÏ thèng lÜnh tÊt c¶ nh÷ng thµnh viªn kh¸c ®¶m b¶o tÝnh tæ chøc trong ®µn. Ho¹t ®éng bÇy ®µn gióp viÖc t×m kiÕm dÔ h¬n vµ nhanh chãng h¬n so víi tõng c¸ thÓ riªng lÎ trèn ch¹y khái nguy hiÓm còng cã c¬ héi thµnh c«ng nhiÒu h¬n v× cã thÓ ph¸t hiÖn s¾m kÎ thï vµ cã ph¶n øng b¸c ®éng. V. Líp thó. * Sù ph©n bè cña thó. Nhê nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ thÝch nghi tiÕn bé mµ thó ph©n bè hÇu kh¾p trªn tr¸i ®Êt, bê lôc ®Þa nam cùc, ngay c¶ bê nam cùc còng cã chã bÎ (Phocidae) vµ c¸ voi, ë b¾c cùc mü cã gÊu tr¾ng, ch©n mµng vµ c¸ voi nac van (Monode monoceros). Thó kh«ng ph©n bè réng r·i mµ cßn sèng trong nhiÒu tæ sinh th¸i rÊt ®a d¹ng. * Trao ®æi sù thÝch nghi cña thó víi m«i tr­êng. TËp tÝnh trong ho¹t ®éng sèng cña thó cã ý nghÜa rÊt lín trong ®iÒu hoµ th©n nhiÖt cña cóng gióp chóng thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt trong ®iÒu kiÖn sèng, ph©n bè réng r·i. - Sù thÝch nghi cña thó víi m«i tr­êng nãng: §iÒu kiÖn sèng ë m«i tr­êng hoang m¹c rÊt kh¾c nghiÖt, nhiÖt ®é ban ngµy qu¸ nãng, ban ®ªm m¸t, thiÕu n­íc, cã c©y che phñ, mçi loµi thó thÓ hiÖn nh÷ng h×nh thøc chèng chÞu kh¸c nhau. + Thó nhá sèng trong hang, nhiÖt ®é cao hay thÊp h¬n bªn ngoµi, gióp chèng ®­îc sù mÊt n­íc cña c¬ thÓ qua bèc h¬i, thó nhá hoang m¹c lÊy n­íc qua thøc ¨n uèng n­íc nÕu cã ®iÒu kiÖn « xi ho¸ thø ¨n, sinh ra n­íc, n­íc tiÓu ®Ëm ®Æc, ph©n kh«. + Thó lín kh«ng thÓ sèng trong hang: cã c¬ chÕ chèng mÊt n­íc vµ ®un nãng c¬ thÓ khi ë ngoµi trêi kh¸ hoµn chØnh, bé l«ng mµu t¸i nhît, bãng l¸ng ph¶n x¹ ®­îc ¸nh s¸ng m«i tr­êng, bé l«ng c¸ch nhiÖt ®­îc to¶ søc nãng cña tia n¾ng mÆt trêi ra ngoµi, khi nhiÖt ®é c¬ thÓ bÞ ®un nãng thó tiÕt må h«i vµ thë gÊp. Sù bèc h¬i n­íc cña må h«i vµ h¬i thë sÏ lµm gi¶m nhiÖt ®é thë xuèng møc cÇn thiÕt, mÆt kh¸c cßn cã c¬ chÕ gi÷ n­íc l¹i trong c¬ thÓ, n­íc tiÓu ®Ëm ®Æc, ph©n kh«, « xi ho¸ líp mì d­íi da vµ b­íu t¹o n­íc cÇn thiÕt cho c¬ thÓ. - Sù thÝch nghi víi m«i tr­êng l¹nh: Thó vïng l¹nh cã bé l«ng dµy vµo mïa ®«ng, nh÷ng phÇn thß ra nh­ ch©n, ®u«i, tai, mòi ®­îc s­ëi Êm b»ng dßng m¸u ®«ng m¹ch. Trong ®iÒu kiÖn l¹nh thó s¶n ra nhiÖt nhiÒu h¬n b»ng sù ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n cña run, nh÷ng thó nhá cã bé l«ng b¶o vÖ c¬ thÓ chóng c¸ch ly víi nhiÖt ®é thÊp ë m«i tr­êng ngoµi, chóng th­êng sèng d­íi tuyÕt nhiÖt ®é tuyÕt Ýt khi thÊp h¬n 50C. - Tuú thuéc vµo nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸ nhau cña c¸c loµi thó mµ ta cã thÓ chia líp thó nh­ sau: + Nhãm thó ë ®Êt gåm nhiÒu loµi nhÊt, ph©n bè trªn kh¾p mÆt ®Êt. + Nhãm thó d­íi ®Êt gåm mét sè loµi chñ yÕu lµ gÆm nhÊm, thó ¨n s©u bä, ®µo hang ®Ó ë, kiÕm ¨n trªn mÆt ®Êt (tª tª, chuét ®ång, nhÝm…) vµ kiÕm ¨n d­íi ®Êt (chuét chòi, dÕ…) + Nhãm thó ë c©y gåm ®a sè c¸c loµi linh tr­ëng, gÆm nhÊm, tó tói, nhiÒu r¨ng, thó ¨n thÞt (cÇy vßi, cÇy m¸i…) - Thó ë n­íc gåm nhiÒu loµi thó thuéc nhiÒu bé kh¸c nhau, møc ®é ë n­í nµy tuú theo nhãm thó, sèng b¸m thuû sinh cã thó má vÞt, chuét chÞu n­íc h¶i ly, gÊu tr¾ng, hµ m·,…thó hoµn toµn ë n­íc, thó ch©n vÞt, bß biÓn vµ c¸ voi, hai bé sau chuyÓn ho¸ víi ®êi sèng ë n­íc, kh«ng thÓ lªn c¹n. * §Æc tÝnh l·nh thæ vµ vïng sèng: nh÷ng loµi thó cã l·nh thæ riªng Bao gåm c¸c c¬ thÓ riªng sèng chung víi nhau hoÆc cña riªng con ®ùc vµ con c¸i mµ c¸ thÓ kh¸c loµi thËm chÝ c¸c loµi kh«ng thÓ x©m nhËp tíi, ®Æc biÖt lµ thêi kú sinh dôc, kÝch th­íc l·nh thæ tuú thuéc cì vµ tËp qu¸n kiÕm ¨n cña loµi thó cã thÓ x¸c ®Þnh l·nh thæ b»ng c¸c vËt tù nhiªn vµ b»ng tuyÕn th¬m, n­íc tiÓu, ph©n…ë loµi h­¬u cã tuyÕn n­íc m¾t, tiÕt ra chÊt dÞch, quÖt lªn l¸ c©y ®Ó khoanh vïng chiÕm cø, ®éc quyÒn h­¬u c¸i. Do møc ®é tiÕn ho¸ cña hÖ thÇn kinh, c¸c hÖ thèng liªn l¹c trong bÇy, ®µn rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p. Chñ nh©n l·nh thæ b¶o vÖ l·nh thæ cña chóng, ph¹m vi l·nh thæ kh«ng theo kiÓu nhÊt ®Þnh, cã thÓ cã vïng ®Öm, 1-12 vïng l·nh thæ ®Ó t×m kiÕm thøc ¨n ë mét sè loµi chã rõng cã vïng ph©n bè l·nh thæ tæng hîp trong ®µn. HÇu hÕt c¸c loµi thó ®Òu cÇn n¬i tró Èn ®Ó nghØ, sinh s¶n, thay l«ng, riªng c¸ voi kh«ng cã n¬i tró. Theo møc ®é sö dông, tËp tÝnh cña c¸c loµi n¬i tró cña thó cã thÓ lµ: + N¬i tró t¹m thêi cña nh÷ng loµi thó sèng lang thang kh«ng cã n¬i ë x¸c ®Þnh: s­ tö biÓn, gÊu biÓn, c¸c loµi thó mãng guèc: nai, tr©u, bß, voi, tª gi¸c…chóng sinh ®Î ë nh÷ng chç bÊt kú. Con non sinh ra ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ ch¹y theo mÑ ®­îc ngay. + Mét sè loµi cã n¬i c­ tró t¹m thêi vµ lµm tæ ®Ó sinh ®Î t¹m thêi (lîn rõng). + Sè thó kh¸c nghØ ng¬i cè ®Þnh song l¹i chän chç kh¸c ®Ó ®Î, kÝn h¬n ®Ó b¶o vÖ con non (b¸o, hæ, c¸c loµi thó ¨n thÞt kh¸c) con non sinh ra yÕu, mï m¾t, cÇn mÑ ch¨m soc mét thêi gian. + N¬i tró vµ n¬i sinh s¶n cè ®Þnh ë mét n¬i nhÊt ®Þnh nh­ linh tr­ëng, d¬i, ®on…chóng cã n¬i ë cè ®Þnh trong hang, hèc, chungs sinh con, ch¨m sãc con non t¹i n¬i ë ®ã. Con non míi ®Î tuy cã l«ng, më m¾t, nh­ng ph¶i sèng trong tæ mét thêi gian. + NhiÒu loµi cã tæ chÝnh thøc ®Ó ë, sinh s¶n (nhiÒu loµi gÆm nhÊm, thó ¨n s©u bä) nh÷ng thó ®¬n thª nh­ h¶i ly, nhÝm…sèng thµnh “gia ®×nh” lµm tæ ®Ó ë sinh s¶n vµ cã sù ph©n c«ng c«ng viÖc x©y tæ vµ ch¨mm sãc con non. TËp tÝnh l·nh thæ ë ®éng vËt nãi chung vµ ®Æc biÖt ë thó, thay ®æi th­êng xuyªn trong qu¸ tr×nh sinh s¶n, sinh sèng do tranh dµnh, chiÕm cø nguån thøc ¨n do trèn tr¸nh kÎ thï…thay ®æi do ®Êu tranh sinh tån b¶o vÖ nßi gièng…tËp tÝnh l·nh ®¹o thÓ hiÖn trë hµnh vi b¶o vÖ ®µn, b¶o vÖ n¬i sinh sèng. * C¸ch thøc di chuyÓn: Thó ph©n bè ë kh¾p c¸c m«i tr­ßng trªn tr¸i ®Êt do ®ã cã nh÷ng c¸ch di chuyÓn kh¸c nhau. §i vµ ch¹y lµ c¸ch di chuyÓn cña c¸c loµi thó trªn mÆt ®Êt cã loµi ch¹y nhanh cã chi víi sè ngãn gi¶m, sè mãng guèc. NhiÒu loµi di chuyÓn b»ng nh¶y chi sau dµi h¬n chi tr­íc (thá rõng, c¨ng gu ru…). Nh÷ng loµi thó trªn mÆt ®Êt vông vÒ nh­ng l¹i ®µo hang rÊt giái nh­: nhÝm, dói… B¬i: §a sè thó ®Òu biÕt b¬i song nh÷ng loµi thó ë n­í cã cÊu t¹o thÝch nghi b¬i léi (chuét h¶i ly, r¸i c¸…) chi sau cã mµng b¬i. Mét sè loµi sèng gÇn nh­ hoµn toµn trong n­íc (thó ch©n vÞt) hoÆc sèng h¼n trong n­íc thiÕu h¼n chi Ýt nhiÒu bÞ biÕn ®æi thµnh m¸i chÌo nh­ c¸ voi. Bay: C¸c loµi thó ë c©y th­êng cã th©n vµ ®u«i dµi vµ xï, chi ph¸t triÓn cã loµi bµn ch©n n¾m ®­îc nh­ khØ, ®u«i cuèn vµo cµnh c©y. C¸c loµi ë c©y nh¶y tõ cµnh nµy sang cµnh kh¸c nhê ®u«i xï ®Þnh h­íng. V­în cã ®«i tay dµi di chuyÓn trªn c©y b»ng c¸ch ®u nhanh nh­ bay. C¸c loµi sãc bay, chån d¬i cã mµng da bªn th©n ®Ó l­în chuyÒn tõ cµnh nµy sang cµnh kh¸c. ChØ cã d¬i lµ thó bay thùc thô chóng bay ban ®ªm, bay vµ l¸i b»ng c¸ch ®Þnh h­íng b»ng siªu ©m. * Ho¹t ®éng ngµy vµ mïa: Kh«ng phô thuéc vµo khÝ hËu nh­ ®éng vËt ë c¹n bËc thÊp mµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng b¾t måi vµo nh÷ng thêi gian nµo trong ngµy. Thó ¨n ®ªm: Gåm thó ¨n thÞt nhá vµ cì lín (B¸o, hæ, chã sãi…) chóng th­êng chän lóc thËt tèi míi ra ho¹t ®éng, th­êng vµo lóc tr¨ng ch­a mäc hoÆc ®· lÆn. Thêi gian ho¹t ®éng ¨n ®ªm cã thÓ thay ®æi theo tuÇn tr¨ng hoÆc theo mïa. Thó ¨n ngµy gåm nh÷ng loµi chuyªn ¨n c¸ (r¸i c¸...) c¸c loµi ¨n chim (cÇy m¸i, cÇy triÕt (Mustela) thó ¨n thùc vËt th­êng ¨n ngµy (sãc, khØ, nai…), mét sè loµi ¨n thùc vËt vÒ chiÒu hoÆc ®ªm nh­ lîn rõng, chuét ®ång, nhÝm… Ho¹t ®éng mïa thÓ hiÖn sù thÝch øng cña thó ®èi víi nh÷ng bÊt lîi vÒ thêi tiÕt hoÆc thøc ¨n theo mïa trong n¨m, thÓ hiÖn râ ë thó vïng «n ®íi vµ hµn ®íi. * Sù di c­: Mét sè loµi di c­ theo mïa ®Ó kiÕm ¨n. VÒ mïa thu thøc ¨n trë nªn khan hiÕm nªn nhiÒu loµi di c­ vÒ ph­¬ng nam.Sù di c­ x¶y ra víi thó sèng ë biÓn (c¸ voi, ch©n mµng). D¬i mãng guèc, hæ, voi…còng di c­ hµng tr¨m km ®Ó kiÕm måi. Mét sè loµi thó ¨n s©u bä, ¨n thÞt nhá, gÆm nhÊm, kh«ng di c­. * Sù ngñ ®«ng: Lµ ®Æc tr­ng cña mét sè thó thÝch øng víi sù khan hiÕm thøc ¨n hay tr¸nh rÐt. Trong hiÖn t­îng ngñ ®«ng, thó mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ nhiÖt c¬ thÓ, nhÞp thë, nhÞp tim, c­êng ®é trao ®æi chÊt gi¶m xuèng râ rÖt. HiÖn t­îng nhñ ®«ng th­êng thÊy ë thó «n ®íi. Ngoµi ra ë thó vïng cËn nhiÖt, nhiÖt ®íi cßn cã hiÖn t­îng tró ®«ng. Trong khi tró ®«ng thó dÔ tØnh dËy do sù thay ®æi hoµn c¶nh. * Thøc ¨n: Nhu cÇu thø ¨n cña thó ®Æc biÖt cao, thøc ¨n lµ nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh ë h×nh th¸i, cÊu tróc, tËp tÝnh cña thó thÝch nghi víi tÊn c«ng, b¶o vÖ, t×m kiÕm thøc ¨n, cÊu t¹o c¬ quan tuÇn hoµn vµ tiªu ho¸ thøc ¨n, cã c¸c nhãm. Nhãm thó ¨n thùc vËt: nhãm ¨n cá (ngùa, dª, cõu, gÆm nhÊm…); nhãm ¨n cµnh l¸, vá c©y (h­¬u, voi, thá rõng…) ®a sè ¨n cá. Th­êng vÒ mïa ®«ng, chóng ¨n cµnh, vá c©y; Mét sè Ýt ¨n qu¶, l¸ nh­: khØ (Macaca), vooc mòi hÕch, v­în ®en; Mét sè kh¸c ¨n mËt hoa, ¨n cñ, rÔ c©y…. Nhãm thó ¨n s©u bä: Gåm c¸c loµi trong bé thó ¨n s©u bä, ®a sè c¸c loµi d¬i, tª tª, thó r¨ng èng. Thùc ra hÇu nh­ c¸c loµi thó Ýt nhiÒu ®Òu ¨n c«n trïng, vÝ dô: D¬i b¾t s©u bä trªn kh«ng; thó ¨n kiÕn; tª tª chuyªn b¾t kiÕn vµ Êu trïng cña kiÕn ë ®Êt. Chuét chòi sèng trong ®Êt chuyªn b¾t s©u bä Nhãm thó ¨n thÞt: Gåm bé thó ¨n thÞt, bé ch©n mµng vµ bé c¸ voi. Sè chuyªn ¨n thÞt nh­: Hæ, b¸o, chån, cÇy ¨n c¸c loµi thó nhá, chim, bß s¸t…cã loµi ®«i khi ¨n ®éng vËt chÕt nh­: Chã sãi Ch©u ¸, chóng ho¹t ®éng nhanh nhÑn. Tuú theo thµnh phÇn thøc ¨n cã thÓ cã: Thó ¨n c¸ (r¸i c¸, c¸ voi, thó ch©n vÞt…); thó ¨n r¾n, thó chuyªn ¨n chim, chuyªn chuyªn ¨n giun ®Êt (cÇy v»n, l÷ng lîn…); thó chuyªn ¨n th©n mÒm, cÇu gai (r¸i c¸ biÓn)… C¸ch b¾t måi còng thay ®æi tuú loµi: MÌo, b¸o, s­ tö chñ yÕu r×nh måi råi bÊt chît vå måi phï hîp víi viÖc kiÕm ¨n trong rõng cã c©y rËm r¹p; C¸o (Vulpes Vulpes) nhiÒu khi cßn r­ît ®uæi måi thÝch hîp víi lèi sèng ë b×a rõng; chån (Martes Flavigula), cÇy triÕt (Mustela Erminea) ®Õn tËn hang æ ®Ó t×m måi. Nhãm ¨n t¹p: ¨n c¶ ®éng vËt vµ thùc vËt. NhiÒu loµi cã chÕ ®é ¨n réng nªn ph©n bè réng r·i vµ dÔ thÝch øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau. ChÕ ®é vµ thµnh phÇn thøc ¨n ë nhiÒu loµi kh«ng hoµn toµn cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo khu ph©n bè vµ mïa. Hæ Dª Chuét chñi ( talpa) TËp tÝnh dù tr÷ thø ¨n ®Ó dïng trong thêi kú khã kh¨n, khan hiÕm thøc ¨n. HiÖn t­îng nµy phæ biÕn ë nhiÒu loµi thó vïng «n ®íi, Ýt gÆp ë vïng nhiÖt ®íi. Vµo nh÷ng n¨m ®­îc mïa Êm ë «n ®íi mét con sãc tÝch tr÷ ®­îc tõ vµi chôc ®Õn 2.000 nÊm kh«. Thó ¨n thÞt th­êng kh«ng dù tr÷ lín, c¸o, chån, khi giÕt ®­îc måi lín kh«ng thÓ ¨n hÕt ngay nªn t×m chç vïi xuèng trong khu vùc kiÕm måi ®Ó ¨n dÇn. Khèi l­îng c¬ thÓ vµ tiªu thô thøc ¨n: Nhu cÇu tiªu thô thøc ¨n ë thó tû lÖ víi diÖn tÝch t­¬ng ®èi cña bÒ mÆt trªn khèi l­îng c¬ thÓ. Do ®ã nh÷ng thó nhá cã nhu cÇu thøc ¨n lín h¬n thó lín. * Sù sinh s¶n: Sù sai kh¸c ®ùc c¸i kh«ng thÓ hiÖn râ ë thó. ChØ mét sè Ýt ë thó guèc ngãn ch½n, khØ, s­ tö thÓ hiÖn sù sai kh¸c ®ùc c¸i râ h¬n c¶: ë mét sè thêi ®iÓm trong n¨m voi ®ùc ë trong tr¹ng th¸i hung h¨ng, trong kho¶ng thêi gian nµy mét chÊt láng cã mïi rÊt nång tiÕt ra tõ c¸c tuyÕn gÇn m¾t,voi ®ùc trë nªn khã chÞu vµ bÞ kÝch ®éng ®ã lµ viÖc ®ßi ®­îc thùc hiÖn chøc n¨ng sinh s¶n, thó má vÞt ®ùc cã mét cÆp cùa sõng ë mÆt trong cña cÆp ch©n sau cã thÓ ®Èy lïi c¸c con ®ùc t×nh ®Þch trong mïa giao phèi. Con ®ùc trong hµu hÕt c¸c loµi h­¬u ®Òu cã cÆp sõng rÊt næi bËt. Tuæi thµnh thôc thay ®æi theo cì lín: Thó nhá thµnh thôc h¬n thó lín, gÆm nhÊm nhá kho¶ng 3 th¸ng; voi tõ 20-25 n¨m. §a sè thó ®¬n thª, chØ ssèng ®¬n trong mïa sinh s¶n, mét sè loµi sèng ®«i c¶ ®êi 9c¸o, sãi, h¶i li…). NhiÒu loµi thó ®a thª ( ngùa, lõa, h­¬u. nai.tr©u…) HÇu hÕt c¸c loµi thó sinh s¶n theo mïa, th­êng lµ vµo mïa xu©n lµ mïa cã thøc ¨n m«i tr­êng phong phó vµ nhiÖt ®é m«i tr­êng thuËn lîi. Ho¹t ®éng giao phèi cña thó cã nhiÒu sù kh¸c nhau râ rÖt gi÷a c¸c loµi. ¥ nhiÒu loµi thó con ®ùc cã thÓ giao phèi víi con v¸i bÊt k× thêi gian nµo nh­ng con c¸i chØ ho¹t ®éng giao phèi trong thêi k× ®éng dôc. Cã loµi chØ ®éng dôc mét lÇn trong n¨m, cã loµi hai hoÆc ba lÇn do ®ã thêi gian ghÐp ®«i tïy theo chu k× ®éng dôc cña con c¸i. - Thêi gian mang thai cña thó tïy thuéc vµo cì lín,thó nhá thêi gian mang thai ng¾n ( chuét nh¾t 21 ngµy, voi 12 th¸ng…). VÝ dô: chuét chòi giao phèi x¶y ra suèt ®Çu mïa xu©n vµ ®«i khi c¶ mïa thu; D¬i ngñ ®«ng giao phèi vµo mïa thu nh­ng trong mét tiÕn tr×nh lµ thô thai muén, tinh trïng ®­îc gi÷ trong tö cung suèt mïa ®«ng vµ trøng kh«ng rông, sù thô tinh tiÕn hµnh khi mïa xu©n ®Õn. ¥ c¸ voi, suèt mïa giao phèi, c¸ voi ®ùc vµ c¸ voi c¸i cña mét sè loµi b¬i bªn nhau, cä x¸t sôc mòi vµo nhau, vên nhau b»ng ch©n chÌo, vµ nh¶y bæng lªn khái mÆt n­íc. Linh tr­ëng vµ hæ cã thÓ chän b¹n ®êi vµo bÊt cø lóc nµo, H­¬u ®ùc chØ t×m ®Õn h­¬u c¸i vµo mïa giao phèi sau ®ã bá ®i bá mÆc con c¸i. ë thó cã 3 kiÓu sinh s¶n: + KiÓu ®Î trøng ë thó huyÖt,chóng kh«ng cã thêi gian mang thai, thó má vÞt ®Î 2 qña trøng kÝch th­íc nhotrong mét c¸i hè s©u trong hang c¹nh mét con s«ng dµi hoÆc c¸i hå, nã Êp trøng b»ng c¸ch cuén trßn xung quanh trøng + KiÓu ®Î con ë thó tói: Thêi gian mang thai rÊt ng¾n ( kho¶ng 1 tuÇn), ®Î con non kh«ng cã sù trî gióp cña c¬ thÓ mÑ. Con non kh«ng biÕt bó, chØ g¾n miÖng vµo nóm vó, s÷a tiÕt vµo miÖng con non nhê c¬ bong ®Æc biÖt cña con mÑ. + KiÓu ®Î con ph¸t triÓn ë thó nhau: ph«i n»m trong tö cung con mÑ, hÊp thô chÊt dinh d­ìng c¬ thÓ mÑ qua nhau. Thêi gian mang thai kh¸c nhau tïy loµi > con non ®Î ra ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, tù bó mÑ : c¸ voi mang thai 1 n¨m- 16 th¸ng, voi kho¶ng 21 th¸ng. Sè k­îng con sinh ra trong mét løa phô thuéc nhiÒu yÕu tè: Th­êng thó lín ®Î Ýt h¬n thó nhá: gÆm nhÊm ®Î mçi løa 4-12 con, thó ¨n thÞt lín ®Î tõ 1-2 con, voi 50 n¨m ®Î 4-5 lÇn mçi lÇn mét con, d¬i ®Î mét n¨m 1 con… - Mét sè loµi cã hiÖn t­îng ch¨m sãc con non sau khi ®Î: mét vµi con ®¬i h×nh thµnh nªn ®µn nu«i con,víi hµng ngµn d¬i con treo víi nhau trong khi mÑ chóng ®i kiÕm måi bªn ngoµi. C¸ voi mÑ b¬i chËm r·i, xoay vßng mét bªn khi c¸ con ch¹m vµo nóm vó mÑ, c¬ chung quanh vó co th¾t ®Èy s÷a vµo miÖng c¸ con. C¸ heo con lóc cßn nhá cã mét c¸ “ d×” b¬i bªn c¹nh nã ®èi diÖn víi c¸ mÑ ®Ó nã ®­îc b¶o vÖ c¶ hai phÝa. * Tuæi thä: Tuæi thä cña thó phô thuéc vµo kÝch cì con vËt, loµi thó lín th­êng sèng l©u h¬n loµi thó nhá. Tuæi voi ¢ns §é thä 70-80 n¨m,gÆm nhÊm nhá Ýt khi qu¸ 2,5 n¨m, Chã nhµ 20-30 n¨m, gÊu n©u sèng trªn 45 n¨m, h­¬u sao 15-25 n¨m… * Sù thÝch nghi víi tù vÖ ë thó cã hai h×nh thøc thÝch nghi: + ThÝch nghi thô ®éng: M»u s¾c ngôy trang: ®a sè thó cã mµu s¾c c¬ thÓ gièng víi m«i tr­êng khiÕn nhiÒu kÎ thï khã ph¸t hiÖn. C¸c loµi thó sèng ë B¾c cùc ( gÊu tr¾ng, c¸o…) cã bé l«ng mµu tr¾ng dÓ lÈn víi tuyÕt, c¸c loµi thó sèng sèng ë c¸c lïm c©y gÇn ®Çm lÇy Ýt ¸nh s¸ng nh­ tr©u rõng, lîn lßi, lîn rõng… th­êng cã bé l«ng mµu x¸m hoÆc ®en. Tª tª cã bé l«ng v¶y song cøng r¾n cã tËp tÝnh tù vÖ b»ng c¸ch cuén m×nh, ®Çu Èn vµo phÝa bong ch×a l­ng ra ngoµi. nhÝm cã bé l«ng s¾c nhän nªn khi cuén m×nh thµnh mét qu¶ bãng tua tña nh÷ng gai lµm kÎ thï ph¶i sî. Nh÷ng tuyÕn ë gÇn hËu m«n tiÕt mïi h«i khã ngöi cña c¸c loµi chuét chï , cµy v»n (chrotogale) , long chã (nyctereutes), cÇy triÕt(mustela)lµm kÎ thï kh«ng gi¸m l¹i gÇn. NhiÒu loµi s«ng ®µn nh­ khØ, chã, ngùa v»n cã thÓ ph¸t hiÖn sím kÎ thï ®Ó c¶ ®µn cïng ch¹y trèn. Mét bé ¸o ®èm che chë cho h­¬u nhá vµ sù Ýt di chuyÓn khiÕn nã kh«ng thÓ nh×n they ®èi víi chóa ¨n thÞt. Thá rõng chän c¸ch ¸n binh bÊt ®éng tr­íc khi nh¶y vät trong cuéc ®µo tÈu l¾t lÐo bÊt ngê. Con opossum gi¶ chÕt duçi ch©n tay, nh¾m m¾t vµ l­ìi thß ra ngoµi + H×nh thøc thÝch nghi chñ ®éng b»ng tËp tÝnh: tïy thuéc vµo nh÷ng bé phËn cã choc n¨ng tù vÖ mµ con vËt ®­îc së h÷u th× chóng cã nh÷ng c¸ch thøc tù vÖ kh¸c nhau. Mét trong nhòng biÖn ph¸p tù vÖ rµng nhÊt lµ ch¹y trèn vÝ dô: kangaroo vµ thá rõng cã cÆp ch©n sau dµi nªn tho¸t th©n víi tèc ®é cao. C¸c loµi thó ¨n thÞt(hæ, b¸o, chã sãi, gÊu…) cã nanh s¾c ®Ó c¾n xÐ, nhiÒu loµi cã vuèt s¾c ®Ó cµo vµ gi÷ chÆt ®èi ph­¬ng. c¸c loµi mèng guèc cã sõng ®Ó hóc (tr©u, bß, h­u, nai) hoÆc ®¸ b»ng ch©n cã guèc kháe nh­ ngùa, lîn lßi cã r¨ng nanh dµi nhon, voi dung vßi ®Ó qu¨ng, ®Ëp vµ dïng ch©n ®Ó dµy xÐo kÎ thï. Víi nh÷ng h×nh thøc thÝch nghi rÊt riªng vµ rÊt ®éc ®¸o ®ã ®· gióp cho thó tr¸nh ®­îc hiÓm häa ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nh­ vËy, tõ m«i tr­êng n­íc lªn m«I tr­êng c¹n lµ sù thay ®æi lín cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng, thøc ¨n. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn sù kh¸c biÖt râ rÖt trong ca cÊu t¹o, h×nh th¸i, lÈn ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña c¸c loµi ®éng vËt cã x­¬ng. B¾t ®Çu tõ ®êi sèng ë n­íc nh­ líp c¸, cïng víi sù tiÕn ho¸ vÒ cÊu t¹o con vËt chuyÓn dÇn lªn chiÕm lÜnh m«i tr­êng c¹n vµ ph¸t triÓn ë ®ã (bß s¸t, chim, thó). Dï ë d­íi n­íc hay chuyÓn lªn c¹n con vËt ®Òu thÝch nghi víi ®êi sèng cña m×nh. chÝnh m«i tr­êng sèng ®· t¹o nªn cho chóng nh÷ng tËp tÝnh ho¹t ®éng riªng biÖt, nh÷ng tËp tÝnh ®ã ®­îc æn ®Þnh vµ gi÷ v÷ng qua nhiÒu thÕ hÖ. Mçi loµi mang mét tËp tÝnh riªng ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng phong phó cña giíi sinh vËt. ViÖc t×m hiÒu tËp tÝnh ®éng vËt cã x­¬ng sèng (ë c¸, Õch nh¸i, bß s¸t, chim, thó) ®· gióp cho em cã thªm hiÓu biÕt vÒ giíi ®éng vËt xung quanh m×nh ®Ó cã thÓ gÇn gòi víi chóng h¬n.