Đề tài Thực trạng nền kinh tế Mỹ thập kỷ 70 là tiền đề cho đổi mới chính sách kinh tế thập kỷ 80, khả năng phục hồi cũng như những nhân tố giúp tăng trưởng kinh tế Mỹ những năm đầu 90

Lời nói đầu Trong đời sống kinh tế thế giới hiện nay, không ai có thể phủ nhận vai trò trung tâm của nền kinh tế Mỹ. Bản thân Mỹ cũng luôn thể hiện quyền bá chủ của mình không chỉ trong lĩnh vực kinh tế mà còn trong lĩnh vực chính trị và quân sự, đồng thời Mỹ cũng luôn phải tìm cách duy trì vị thế đó giữa sự canh tranh mạnh mẽ của Nhật Bản, liên minh Châu Âu và các nền kinh tế khác. Thật là đáng khâm phục, vì chỉ sau hơn 200 năm lịch sử, từ hoang mạc hiu quạnh của thế giới mới bên kia, với bao thăng trầm kinh tế, từ đại khủng hoảng cho đến các chu kỳ suy thoái liên miên, tượng thần tự do vẫn đứng đó với hậu thuẫn của một nền kinh tế lớn mạnh nhất thế giới. Xuất phát từ những kiến thức về kinh tế Mỹ trong môn học lịch sử kinh tế quốc dân, em đi sâu nghiên cứu: “Thực trạng kinh tế Mỹ thập kỷ 70 là tiền đề cho đổi mới chính sách kinh tế thập kỷ 80, khả năng phục hồi cũng như những nhân tố giúp tăng trưởng kinh tế Mỹ những năm đầu 90, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại (xuất nhập khẩu và đầu tư). Từ đó giúp em có cái nhìn mới về kinh tế Mỹ, cũng như thấy được những kinh nghiệm mà Việt Nam cần xem xét trong quá trình phát triển đi lên đưa nền kinh tế hoà nhập với thế giới và khu vực. Do khả năng và điều kiện thời gian có hạn, bài viết có tính chất tìm hiểu của em chắc chắn còn có những thiếu sót nhất định. Sự đóng góp, bổ sung ý kiến của cô là điều rất có ích cho quá trình học tập và nghiên cứu của em. Em xin chân thành cảm ơn cô ! Phần I Tổng quan nền kinh tế Mỹ và thực trạng những năm 70 I-/ Tổng quan về nền kinh tế Mỹ Hiện nay, Mỹ là một trong những nước có nền kinh tế phát triển nhất thế giới. Tuy nhiên, so với nhiều nước lịch sử phát triển nền kinh tế Mỹ còn tương đối ngắn. Nước Mỹ ra đời trong quá trình chiến tranh giành độc lập của nhân dân Mỹ (1775 - 1782). Sau khi ách thống trị của thực dân Anh bị đánh đổ, nền kinh tế Mỹ bước vào một giai đoạn phát triển mới. Do lợi dụng nguồn tài nguyên phong phú, lại được thừa hưởng những thành tựu của cuộc cách mạng chủ nghĩa Châu Âu và nguồn nhân lực có kỹ thuật từ những người di cư, Hoà Kỳ đã có điều kiện thuận lợi để xây dựng nền kinh tế TBCN, phát triển nền sản xuất công nghiệp với nhịp độ khẩn trương. Đến những năm 80 của thế kỷ 19, nước Mỹ trẻ tuổi đã đứng đầu thế giới về sản lượng công nghiệp bằng 50% tổng sản lượng công nghiệp của tất cả các nước Châu Âu. Hai cuộc đại chiến thế giới thứ nhất và thứ hai cũng là những cơ hội thuận lợi cho sự phát triển và giàu lên nhanh chóng của nền kinh tế Mỹ. Trong thời gian giữa hai cuộc chiến tranh này, vào những năm 1929 - 1933, kinh tế Mỹ lâm vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng. Từ sau thế chiến II tới nay, nền kinh tế Mỹ cũng đã trải qua 7 cuộc khủng hoảng và suy thoái (trong những năm 1948 - 1949, 1953 - 1954, 1957 - 1958, 1960 - 1961, 1970 - 1971, 1973 - 1975, 1980 - 1982 ) sản xuất công nghiệp trong những năm khủng hoảng bị giảm sút nghiêm trọng. Nhịp điệu phát triển cuả nền công nghiệp sau thế chiến II chậm hơn so với Nhật, CHLB Đức, Italia, Pháp... Nông nghiệp cũng vấp phải khó khăn mỗi khi lâm vào khủng hoảng “thừa”. Địa vị của Mỹ trong nền kinh tế thế giới có xu hướng giảm dần. Tuy Mỹ vẫn chiếm tỷ trọng cao nhất trong sản xuất công nghiệp nhưng ngày càng thấp đi. Mỹ tuy là một nước giàu, song phần lớn nguồn của cải của nước này tập trung trong tay các tập đoàn Tư bản. Chủ nghĩa Tư Bản lũng đoạn - Nhà nước đã phát mạnh ở Mỹ từ sau thế chiến II. Các tập đoàn tư bản ngày càng nắm chặt lấy bộ máy Nhà nước biến nó thành một công cụ phục vụ đắc lực cho quyền lợi của mình. Quân sự hoá nền kinh tế, đẩy mạnh chạy đua vũ trang là một chính sách lớn của Mỹ. Chi phí quân sự luôn chiếm tỷ lệ cao trong toàn bộ ngân sách hàng năm của Nhà nước. Một trong những căn bệnh kinh niên của nền kinh tế Mỹ - nạn thất nghiệp - luôn phát sinh và thường kéo dài trong nhiều năm liền. Trong quá trình phát triển, nền kinh tế Mỹ luôn gặp phải sự cạnh tranh từ phía các nước Tư bản chủ nghĩa phát triển khác nhất là Nhật và Tây Âu. II-/ Cơ sở cho sự đổi mới chính sách kinh tế trong thập kỷ 80. Như chúng ta đã biết trong suốt cả thập kỷ 70 những năm cuối 80 và đầu 90, nước Mỹ đã vấp phải nhiều vấn đề gay cấn. Với những căn bệnh như khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, sự rối loạn trong hoạt động tài chính tiền tệ, năng suất lao động suy giảm chính thực trạng này đã tạo lập cơ sở hay nhu cầu thực tiễn cho sự đổi mới chính sách kinh tế của chính quyền Mỹ trong thập kỷ 80. Nói cách khác, tính cấp thiết của sự đổi mới chính sách kinh tế Mỹ trong thập kỷ qua bắt nguồn từ. 1-/ Hiệu quả của các chính sách kinh tế bị suy giảm. Thực tiễn cho thấy, vai trò của chính sách kinh tế Mỹ trong thời kỳ trước đây không phát huy tác dụng. Thời kỳ trước cuộc đại khủng hoảng 1929 - 1933, các hoạt động kinh tế diễn ra do cơ chế thị trường điều tiết là chủ yếu. Tự do cạnh tranh và độc quyền được coi là nhân tố chi phối hầu như toàn bộ quá trình phát triển kinh tế Mỹ. Nhà nước chỉ tham gia vào quá trình này với tư cách là “người thu thuế” chứ không phải với tư cách là người hoạch định chính sách kinh tế để hướng dẫn và điều hành nền sản xuất xã hội. Thời kỳ sau cuộc đại khủng hoảng 1929 - 1933 đến cuối những năm 1960, nền kinh tế Mỹ phát triển như vũ bão. Lực lượng sản xuất có bước phát triển vượt bậc nhờ vào các doanh nghiệp Mỹ biết khai thác và áp dụng thành công nhiều tiến bộ kỹ thuật mới. Thời kỳ này, vai trò của chính sách kinh tế của Nhà nước liên bang được coi là nhân tố hết sức quan trọng trong việc hướng dẫn và điều tiết các hoạt động kinh tế. Kết quả phát triển kinh tế - xã hội Mỹ trong hơn 4 thập niên đó đã khẳng định tính hiệu quả của các chính sách kinh tế của Chính phủ dựa trên lý thuyết Keynen đề cập đến ba vấn đề hết sức then chốt của nền kinh tế thị trường là tiền tệ, lãi suất và việc làm. Song, đến thập kỷ 70, khi mà các điều kiện của quá trình tái sản xuất trở nên xấu đi thì các chính sách kinh tế của Nhà nước được xây dựng trên cơ sở lý thuyết Keynen tỏ ra không còn thích hợp nữa và bộc lộ nhược điểm: + Sự lạc hậu của lý thuyết kinh tế. + hệ thống các mục đích chính của chính sách không còn phù hợp với yêu cầu của sự phát triển kinh tế xã hội. + Nhiều chính sách kinh tế không được giới kinh doanh chấp nhận. 2-/ Khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng Mức độ nghiêm trọng của các cuộc khủng hoảng kinh tế diễn ra trong những năm 70 và đầu những năm 80 thể hiện ở mức tàn phá rộng lớn và tính kéo dài của nó. Cuộc khủng hoảng kinh tế 1974 - 1975 nhất là cuộc khủng hoảng kinh tế chu kỳ 1979 - 1982 đã nổ ra trong hầu như toàn bộ các ngành kinh tế Mỹ, từ công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải đến thương mại và dịch vụ. Cùng với sự giảm sút của sản xuất, hàng loạt các xí nghiệp bị phá sản, đặc biệt nghiêm trọng là trong các ngành công nghiệp truyền thống, trong nông nghiệp, trong lĩnh vực ngân hàng. Chỉ số sản xuất công nghiệp giảm sút mạnh dưới 8%, công nghiệp khai khoáng 11%, công nghiệp dệt 10%. Đặc biệt sản phẩm công nghiệp luyện kim năm 1982 giảm 47% so với năm 1981. Đó là một mức giảm kỷ lục trong vòng 30 năm trở lại đây. Nhiều chính sách kinh tế được gọi là tối ưu nhất được Chính phủ của các Tổng thống Ford, Carter, sử dụng nhằm giảm mức độ nghiêm trọng và rút ngắn thời gian tác độ của các cuộc khủng hoảng đều vô hiệu. 3-/ Sự rối loạn trong hoạt động tài chính, tiền tệ ,tín dụng ngày càng tăng lên. Vào đầu thập kỷ 70 hệ thống tiền tệ Bretton Wood đã mất hiệu lực, vị trí chúa tể của đồng đô la sụp đổ là điểm báo hiệu cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ sâu nặng nhất bắt đầu. Nó diễn ra liên tục, gây ra những tác động hết sức nguy hiểm tới toàn bộ quá trình tái sản xuất ở Mỹ trong suất thập kỷ 70. Tình hình tài chính, tiền tệ không ổn định: - Lạm phát: Người ta gọi thập kỷ 70 ở Mỹ là “thập kỷ lạm phát”. Vì tình trạng lạm phát phi mã diễn ra liên tục, không chỉ tăng lên nhanh chóng về tốc độ (so với những năm 60 trở về trước) mà nó còn gắn liền với suy thoái kinh tế. Nửa đầu thập kỷ 70 chỉ số lạm phát biến động trên dưới 5% (trừ 1974 - 1975) thì đến 1977 là 7%; 1978: 9%; 1979: 13,2%; 1980: 14%. Nhiều chính sách chống lạm phát như “chính sách kiểm soát giá cả và khống chế tiền lương” được cả chính quyền Ford và carter áp dụng nghiêm ngặt, cuối cùng lạm phát vẫn không giải quyết được. - Thâm hụt ngân sách trầm trọng. Mức thâm hụt ngân sách hàng năm ở thập kỷ 60 là 7 tỷ đô la thì trong thập kỷ 70 tăng lên cao gấp 5 lần là 35 tỷ. Trong vòng 20 năm (1960 - 1980) tỷ trọng của thiếu hụt ngân sách liên bang (TB hàng năm) trong tổng thu nhập của ngân sách liên bang là 10% Những năm 1981 là : 9,7% 1982 : 17% 1983 : 30%. Nhiều nhà kinh tế Mỹ cho rằng, sự gia tăng của nạn thâm hụt ngân sách này là do: Thứ nhất là ngân sách quân sự tăng lên, thứ hai là chính sách trợ cấp tràn lan cho các chương trình kinh tế - xã hội. Do đó muốn ổn định sự phát triển của nền kinh tế thì đòi hỏi Chính phủ liên bang phải cải tổ lại toàn bộ hệ thống tài chính quốc gia. 4-/ Sự suy giảm của năng suất lao động xã hội. - Trong suốt thập kỷ 70 năng suất lao động ở Mỹ bị suy giảm hết sức nghiêm trọng. Nó đã trở nên phổ biến, diễn ra trong hầu hết các ngành sản xuất kinh doanh các khu vực sản xuất xã hội. Tình trạng “không thể cứu vãn nổi” đó không chỉ làm giảm hiệu suất kinh doanh, phá sản và thất nghiệp mà còn đe doạ phá hoại sức mạnh kinh tế của Mỹ trên trường quốc tế. Thực tế nhịp độ tăng TB hàng năm của năng suất lao động xã hội biến động là: 2,77% (58 - 66); 1,44% (67 - 73); 0,43% (74 - 81) Trong đó: Năm Ngành 1958 - 1966 1967 - 1973 1974 - 1981 Công nghiệp chế biến 3,4 2,79 1,118 Nông nghiệp 2,81 1,58 1,115 Tài chính bảo hiểm 2,0 0,3 0,3 Dịch vụ khác 1,08 0,5 0,5 - Năng suất lao động suy giảm là kết quả của 4 nguyên nhân chủ yếu sau: + Trang thiết bị trong nhiều ngành công nghiệp lạc hậu, tốc độ, đổi mới chậm chạp. + Nhịp độ tăng tích luỹ giảm sút 4,6% (1960 - 1970); 3% (1971 - 1978) + Nguồn cung cấp nguyên liệu - năng lượng không ổn định. Đặc biệt là 2 cuộc khủng hoảng năng lượng nổ ra năm (1973; 1979) làm đảo lộn quá trình sản xuất làm cho nhịp độ tăng năng suất lao động giảm sút. + Việc kéo dài quá lâu kiểu điều tiết kinh tế theo mô hình Keynes khiến cho các khó khăn về kinh tế xã hội sẽ nảy sinh và chất chứa nguy cơ bùng nổ. 5-/ Sự suy yếu tương đối trong lĩnh vực cạnh tranh quốc tế Biểu hiện sự suy yếu tương đối của kinh tế Mỹ trong lĩnh vực cạnh tranh quốc tế là hậu quả của các cuộc khủng hoảng kinh tế chu kỳ và sự suy yếu của một bộ phận quan trọng trong chiến lược bành trướng kinh tế toàn cầu của họ. Bao gồm: * Sự không nhất quán và mâu thuẫn trong chính sách kinh tế đối ngoại của giới cầm quyền Mỹ. * Nhập siêu nghiêm trọng. Kể từ sau thế chiến II, từ 1971 trong buôn bán quốc tế, liên tục trong nhiều năm, Mỹ bị nhập siêu nghiêm trọng, giá trị hàng xuất khẩu có tăng nhưng không bù đắp nổi chi phí nhập khẩu. Tỷ lệ giá trị xuất nhập khẩu trong GDP của Mỹ trong 30 năm từ 60 đến 90 luôn thua kém các nước G7 khác. Từ vị trí nước chủ nợ lớn nhất thế giới, đến giữa những năm 80, Mỹ trở thành nước con nợ và số nợ ngày càng tăng lên, hiện khoảng 4000 tỷ USD. Điều đó một mặt phản ánh sự suy yếu khả năng cạnh tranh hàng hoá của Mỹ trên thị trường thế giới. Mặt khác chứng tỏ sự thích ứng kém và khả năng nhạy cảm chậm của tư bản độc quyền trước sự biến đổi nhu cầu của khách hàng. * Trong lĩnh vực xuất khẩu tư bản. “Sức mạnh” của Mỹ bị lấn át bởi Cộng hoà liên bang Đức và Nhật Bản. Tuy vẫn đứng đầu nhưng so về tốc độ tăng hàng năm thì Mỹ phải nhường cho Nhật và CHLB Đức. FDI của Mỹ trong tổng FDI của ba trung tâm kinh tế (Mỹ - Nhật - Tây âu) đã giảm từ 51% năm 61 xuống 48% năm 1975 và 45% - 1980. * Vị trí dẫn đầu về kỹ thuật và công nghệ của Mỹ bị suy yếu. Đặc biệt trong các ngành chế tạo người máy vi điện tử, công nghệ sinh học, v.v... Nhật và CHLB Đức đang là những đối thủ nguy hiểm của Mỹ. Nói tóm lại, đây là những biểu hiện quan trọng nhất của sự sút kém của kinh tế nước Mỹ trong hầu như suốt cả thập kỷ 70. Chính thực trạng đó đã làm nảy sinh nhu cầu phải xem xét hay sửa đổi chính sách kinh tế của họ cả về đối nội và đối ngoại. Chỉ bằng cách đó mới có thể chấn hưng lại nền kinh tế Mỹ, mới từng bước khôi phục lại vị trí quốc tế của Mỹ. Phần II Đổi mới chính sách kinh tế và khả năng phục hồi kinh tế Mỹ thập kỷ 80 I-/ Nội dung chính sách đổi mới kinh tế. Xuất phát từ thực trạng kinh tế trong những năm 70, những đổi mới chủ yếu trong chính sách kinh tế của Mỹ trong thập kỷ 80 nhất quán với 4 nội dung chính: - Đẩy mạnh cải tổ cơ cấu kinh tế. - Cải cách tài chính. - ổn định tiền tệ, chống lạm phát. - Củng cố vị trí của Mỹ trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại. Mục đích cơ bản của những đổi mới này là nhằm ổn định lâu dài và khắc phục sự suy yếu tương đối của kinh tế Mỹ. Nhờ đó để tạo cơ hội đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế, hướng các hoạt động tiền tệ trở lại bình thường không để chúng gây ra các tác động tiêu cực, đẩy lùi lạm phát và không ngừng tăng việc làm. Khắc phục những mất cân đối diễn ra lâu dài trong nền kinh tế. Hiện đại hoá nền công nghiệp Mỹ, tạo lập cho kinh tế Mỹ một cơ sở phát triển vững chắc đủ mạnh để cạnh tranh và đè bẹp các đối thủ. Cuối những năm 80, tình hình kinh tế thế giới có sức biến đổi hết sức quan trọng, chiến tranh lạnh kết thúc và Mỹ vượt qua những năm suy thoái 1989 - 1991 và hiện nay đang có những bước phát triển đi lên với sức mạnh kinh tế số một thế giới, trong bối cảnh đó Mỹ đã có những điều chỉnh quan trọng trong chính sách kinh tế đối ngoại nhằm phục vụ lợi ích duy trì và tăng cường sức mạnh kinh tế của mình. Sau đây là những vấn đề nổi bật trong đổi mới chính sách kinh tế đối ngoại của Mỹ. 1-/ “ổn định hoá” sự phát triển của ngoại thương Với các giải pháp cụ thể: - Thúc đẩy xuất khẩu và giành lại những thị trường đã mất, tạo sức ép mọi mặt để mở cửa những thị trường khó vào, nhất là đối với những hàng hoá cao cấp mà Mỹ đã giành lại ưu thế của mình, giữ vững các vị trí độc quyền như: + Nhóm các sản phẩm của ngành công nghiệp chế biến: như các thiết bị thăm dò và khai thác dầu mỏ, các máy móc thiết bị trong ngành xây dựng, y tế, giao thông vận tải, máy bay, hàng không vũ trụ, hoá chất, thiết bị vô tuyến, viễn thông, các loại máy tính lớn v.v... + Nhóm các mặt hàng nông sản truyền thống như thịt, sữa, hoa quả, lúa mì, gạo, đỗ tương thức ăn gia súc... Thị trường chính cho các sản phẩm này vẫn là Tây Âu, Nhật bản và Đông Âu. - Khuyến khích xuất khẩu và các hoạt động phục vụ xuất khẩu bằng cách tài trợ trực tiếp cho các hoạt động này và hạn chế tối đa sự can thiệp của Nhà nước. Ví dụ như năm 1982 hơn 100 dự luật và quy chế trong lĩnh vực thương mại đã được Quốc hội Mỹ xem xét và điều chỉnh. Chính quyền Reagan và sau đó là chính quyền Bush thực hiện tháo gỡ những vướng mắc “hành chính” cản trở tính hiệu quả của các hoạt động thương mại hay việc phi điều tiết hoạt động ngoại thương một cách rộng rãi và triệt để nhất. - Hạn chế nhập khẩu những mặt hàng có thể tự sản xuất tốt ở trong nước, nhất là nguyên liệu, mở rộng việc nhập những loại hàng hoá cần thiết cho ý nghĩa chiến lược đối với quá trình hiện đại hoá công nghiệp Mỹ như: khoáng sản quan trọng và khan hiếm; các mặt hàng của công nghiệp chế biến: máy phát điện, tuabin... và các thiết bị có công dụng đặc biệt và một số hàng hoá tiêu dùng thiết yếu như: dệt, da, may mặc. - Để bảo trợ cho xuất nhập khẩu ổn định, Mỹ kiểm ra chặt chẽ biểu thuế quan xuất nhập khẩu danh mục các mặt hàng xuất nhập khẩu. Nếu làm được sẽ cho phép giảm bớt dần thiếu hụt buôn bán với nước ngoài. 2-/ Chính sách khuyến khích đầu tư. - Mở rộng thị trường để thu hút đầu tư nước ngoài vào Mỹ. Bằng cách, sử dụng chính sách tiền tệ 2 mặt, vừa dùng các thủ động tăng lãi suất cho vay, áp dụng chế độ “lãi suất ưu tiên” và tiếp tục lợi dụng các ưu thế và quyền phủ quyết của Mỹ trong hai tổ chức tiền tệ lớn là quỹ tiền tệ (I.M.F) và ngân hàng thế giới WB nhằm hướng hoạt động của các tổ chức này phục vụ trực tiếp các lợi ích cục bộ của Mỹ. Thu hút vốn đầu tư nước ngoài và Mỹ nhất là Nhật và Tây Âu là một chính sách lớn của các chính quyền từ Reagan đến Bush. Theo tính toán của Washington, đầu tư nước ngoài vào Mỹ không chỉ giúp họ tái thiết lại nền công nghiệp mà còn tạo nhiều cơ hội tăng việc làm mới va trong một giác độ nào đó, có thể hạn chế phần nào khả năng phát triển của các đồng minh. - Chú trọng việc đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, Mỹ áp dụng chính sách kết hợp tăng viện trợ phát triển đi đôi với đầu tư trực tiếp để giúp các công ty Mỹ đi vào thị trường các nước. Năm 1990 Mỹ viện trợ cho phát triển 10,17 tỷ USD đứng đầu thế giới và năm 1991: 9,64 tỷ USD (đứng thứ hai sau Nhật Bản: 11,03 tỷ) Để thúc đẩy xuất khẩu và đầu tư ra nước ngoài, chẳng hạn đầu tư vào khu vực Châu á - Thái Bình Dương, Mỹ có cơ quan vạch chính sách là USAID và cơ quan tài trợ xuất khẩu là EXIMBANK. Thông qua hai cơ quan này, Mỹ lập quỹ cho vay để khuyến khích bạn hàng xuất nhập hàng hoá của Mỹ với lãi suất thấp, lập quỹ hỗ trợ xuất khẩu cho các nhà sản xuất Mỹ. Đồng thời, mở rộng quyền của USAID trong việc cấp tín dụng trong danh mục viện trợ có điều kiện cho các nước mua hàng hoá và dịch vụ của Mỹ. 3-/ Quan hệ kinh tế quốc tế. Điều chỉnh và khai thác triệt để chính sách thực dụng kiểu Mỹ trong các quan hệ kinh tế quốc tế. Giống như trước đây, chính sách “cái gậy và củ cà rốt” vẫn được Nhà Trắng sử dụng một cách linh hoạt, các chính trị gia Mỹ nhận thức rất rõ ràng bên cạnh các nguyên tắc tồn tại trong hợp tác quốc tế, còn có một nguyên tắc khác, đó là “ưu thế của kẻ mạnh” mà người Mỹ thì có nhiều ưu thế đó. - Đối với các nước Tư Bản phát triển, nguyên tắc lợi ích ngang nhau được Mỹ đề cao trong quan hệ buôn bán và kinh doanh của họ. Giải quyết các xung đột hoặc mâu thuẫn về lợi ích với các bạn hàng chủ yếu vẫn là giải pháp thương lượng. Việc xây dựng diễn đàn “đàm phán Urugoay” là một thí dụ nổi bật để thực thi giải pháp này. Diễn đàn này đã bổ sung cho các cuộc thương lượng vượt quá tầm giải quyết các mâu thuẫn về buôn bán thông qua tổ chức GATT. - Đối với các nước đang phát triển, bên cạnh việc sử dụng chính sách buôn bán bất bình đẳng, Mỹ còn sử dụng cơ chế “ưu tiên lựa chọn, phân hoá” một cách linh hoạt để lôi kéo và khống chế các nước này. Suy cho cùng, qua đó, Mỹ nhằm giải quyết các mâu thuẫn nảy sinh trong các vấn đề nguyên liệu, năng lượng thị trường tiêu thụ, ô nhiễm môi trường... làm cho các nước này thích ứng với những thay đổi cơ cấu đang diễn ra trong nền kinh tế Mỹ. - Đặc biệt, đối với khu vực các nước đang phát triển có nền kinh tế hàng hoá phát triển cao như Hồng Kông, Đài Loan, Hàn Quốc, Singapore, Braxin, Mê Hi Cô, Mỹ sẽ sử dụng “cơ chế ưu tiên” và chính sách “mềm hoá” trong các quan hệ kinh tế đối với họ. Vì đây là các bạn hàng lớn và tin cậy của Mỹ về các sản phẩm công nghiệp nhẹ, như hàng dệt, giầy da, may mặc. Hơn nữa, sự ưu đãi của Mỹ đối với các nước này còn nằm trong ý đồ chiến lược của Nhà Trắng nhằm xây dựng hệ thống vành đai kinh tế tin cậy ở khu vực Châu á - Thái Bình Dương. Như vậy Mỹ đã sử dụng “sức mạnh tổng hợp” phục vụ lợi ích phát triển kinh tế, trong đó có các sức mạnh kinh tế như viện trợ, đầu tư, lãi suất, kỹ thuật công nghệ, sức mạnh quân sự và Chính phủ Mỹ trực tiếp gây sức ép với các Chính phủ, công ty nước ngoài để mở rộng thị trường và tăng đầu tư trên thế giới... Những loại sức mạnh này sẽ được sử dụng tổng hợp để duy trì vị trí độc tôn của Mỹ trên thế giới, làm cho các nước phát triển trong phạm vi của Mỹ. II-/ Kết quả phục hồi kinh tế thập kỷ 80 và thực tiễn phát triển kinh tế đầu thập kỷ 90. Những thay đổi trong chính sách kinh tế Mỹ thập kỷ 80 là phù hợp với yêu cầu và khả năng phát triển của nền kinh tế Mỹ và nhờ đó đã tạo cơ hội đẩy mạnh sự tăng trưởng kinh tế. Khối lượng và tốc độ tăng GNP diễn biến khả quan hơn rất nhiều so với thập kỷ 70. Mặc dù cuối những năm 80 đầu 90 Mỹ đã có những giảm sút lớn về tốc độ tăng trưởng kinh tế 1988 là 3,9%, năm 1980 giảm xuống 2,5% và năm 1990 còn 1,2% đến 1991 là - 0,7%. Tuy nhiên, năm 1992 đánh dấu bước phục hồi phát triển cao hơn đạt 2,1% và đến 1993 tăng lên 2,8% (số liệu của OECD) trong đó các nước G7 khác đều có tốc độ thấp hơn. Điều này cho thấy khả năng phục hồi của kinh tế Mỹ là khá cao. Và sự giảm sút tương đối của Mỹ so với các nước khác có thể có sự thay đổi ? 1-/ Các chỉ tiêu phát triển kinh tế vĩ mô. 1.1 GDP - Cho đến năm 1993, quá trình phục hồi và phát triển kinh tế Mỹ được củng cố hơn, chỉ số GDP đạt 2,8% cao hơn 2 lần so với tốc độ tăng của các nước công nghiệp phát triển (1,2%). Tuy tổng sản phẩm kinh tế những năm 80 chỉ bằng 23% thế giới (1945 - 1950 là 40%) nhưng xét về tổng sản phẩm thu nhập quốc dân vẫn đứng đầu thế giới ở mức 5,567 tỷ đô la (1991), GDP/đầu người là 22099 đô la đứng sau Thuỵ Sĩ, Nhật, Luychxămbua, Phần Lan, Na Uy... - Về cơ cấu kinh tế, các ngành công nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp ngày càng giữ vị trí thứ yếu trong nền kinh tế. Năm 1991, nông nghiệp Mỹ vẫn đứng hàng đầu thế giới dù cả ngành nông nghiệp, ngư nghiệp, lâm nghiệp chỉ chiếm 2% GDP (năm 88 là 4,2% năm 89 là 2,3%). Các ngành công nghiệp chế biến chiếm 19%GDP, trong khi đó các ngành giao thông, dịch vụ và thông tin phát triển và ngày càng chiếm tỷ lệ lớn. Hiện nay khu vực dịch vụ Mỹ cung cấp 76% việc làm và chiếm 69% tổng thu nhập quốc dân. Trong những năm 81 - 88, thặng dư thương mại trong khu vực dịch vụ là 27 tỷ đô la/năm, góp phần làm giảm thâm hụt cán cân thương mại nói chung của Mỹ. 1.2 Thất nghiệp. - Tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ so với các nước công nghiệp phát triển ở Châu Âu trong 10 năm từ năm 1975 đến 1984 là 7,7% và 7% nhưng 10 năm tiếp theo thì có xu hướng giảm và tương đối ổn định ở mức 6,5 - 7%. Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp ở các nước công nghiệp Châu Âu có xu hướng tăng lên và duy trì ở mức cao 10 - 11% như ở Đức, Pháp, Anh, Italia và cả Canada. - Mặt khác, Mỹ có tốc độ tăng trưởng về việc làm khá khả quan. Tuy năm 1991 mức tăng việc làm giảm sút nghiêm trọng (- 0,9%) do GDP đạt - 0,7% - thấp nhất trong nhiều năm qua, những đến năm 1992 đã tăng lên 0,6% và năm 1993 vẫn tiếp tục tăng (khoảng 1,7%), trong khi tất cả các nước G7 khác số việc làm đang giảm sút tới mức thấp nhất trong nhiều năm qua. Năm 1993 các công ty nhỏ và vừa đã tạo thêm 1,7 triệu việc làm. ở Mỹ, số việc làm sẽ tăng lên ở mức 1,5 - 2%, điều này sẽ đảm bảo cho kinh tế phát triển khá ổn định, đời sống được bảo đảm hơn. 1.3 Nhu cầu nội địa. Chính công ăn việc làm ổn định, kinh tế phục hồi và phát triển đã làm cho nhu cầu nội địa tăng lên: năm 1992 tăng 2,9% và năm 1993 tăng 3,4% - cao hơn các nước G7 khác (1,8% và 1,5%), chỉ số đó ở các nước Nhật, Đức, Pháp, Italia đang có xu hướng giảm đi. Nhật tương ứng là 0,6% và 0,1%. Đức là 2,4% và 1,4% Pháp là 0,4% và 1,1% Italia là 1,0% và 1,5%. Nhu cầu nội địa tăng lên ở Mỹ là kết quả của điều kiện sống được cải thiện. 1.4 Lạm phát. Theo đánh giá chung, lạm phát ở Mỹ hiện nay sẽ rất khó có những thay đổi lớn, do chính sách của Chính Phủ và nhất là do những điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay và nhiều năm tới, lạm phát sẽ được bảo đảm duy trì ở mức thấp 2,5% - 2,6% (1993) - mức thấp nhất trong 21 năm qua và trong 5 năm tới không thể tăng quá 3,6%/năm. Tình hình kinh tế tốt dần lên giá hàng tiêu dùng cả năm 1993 tăng 3 - 3,2%. Lãi suất 3 năm qua có xu hướng giảm từ 5,4% (1991) - 3% (1993). Nhìn chung, tỷ lệ lạm phát ở Mỹ năm 1993 thấp hơn so với các nước OECD (3,2 - 3,3%). 1.5 Thâm hụt ngân sách Thâm hụt ngân sách có xu hướng giảm. Thâm hụt ngân sách năm 92 chiếm tới 4,5% GDP (290,2 tỷ USD), năm 1993 tuy có giảm nhưng vẫn chiếm 3,6% GDP (285,3 tỷ USD) năm 94 giảm xuống 203 tỷ USD và năm 1996 là 192 tỷ USD. Quốc hội Mỹ đã thông qua các đạo luật về ngân sách: chỉ tiêu là giảm mức thâm hụt ngân sách 500 tỷ USD trong vòng 5 năm thông qua cắt giảm chỉ tiêu, tăng thuế. 1.6 Năng suất lao động. Nhờ đầu tư sản xuất và nhu cầu xã hội tăng lên, kinh tế phục hồi, nhiều ngành sản xuất quan trọng của Mỹ đã lấy lại được sức sống của mình. Những năm 90, trong các xí nghiệp năng suát lao động tăng lên đáng kể (những năm 70 x 80 chỉ (1%) 1993: Quý I ¯ 1,8% Quý III ư 4,3% Quý II ¯ 0,4% Quý IV ư 4,2% Bảng 1 - Các chỉ số phát triển kinh tế mỹ (%) 82 - 83 85 89 90 91 92 93 - GDP 2,5 3,2 2,5 1,2 - 0,7 2,6 2,8 - Lạm phát 7,3 3,6 4,6 4,3 2,6 2,9 2,6 - Thất nghiệp 7,7 7,2 5,3 5,5 6,7 7,4 6,9 - Lãi suất 7,5 8,1 7,5 5,4 3,4 3,0 - Thâm hụt ngân sách - 3,8 - 3,1 - 1,5 - 2,5 - 3,4 - 4,4 - 3,6 Nguồn: World Economic Outlook, October 1998 2-/ Kinh tế đối ngoại Đổi mới chính sách kinh tế đã góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngoại thương và đầu tư quốc tế. Theo Bộ Thương Mại Mỹ “Những phương hướng lớn trong chính sách kinh tế của Chính phủ đã được thực thi, song không phải lúc nào cũng có thể đạt được mong muốn”. 2.1 Hoạt động ngoại thương. Kim ngạch xuất - nhập khẩu hàng hoá trong những năm cuối thập kỷ 80 tăng lên mạnh. Nhưng đáng chú ý là kim ngạch nhập khẩu tăng nhanh hơn so với nhập khẩu, kết quả của bảng cân đối thương mại chỉ ra là Mỹ liên tục nhập siêu, năm 1990 là nước con nợ lớn nhất thế giới với 700 tỷ đô la nợ nước ngoài, thâm hụt buôn bán quốc tế của Mỹ chiếm phần quan trọng. Điều này phản ánh những cố gắng của ngành ngoại thương để thực hiện chính sách đẩy mạnh xuất khẩu hạn chế của Chính phủ Liên bang, song còn vấp phải nhiều khó khăn và vẫn chưa đạt được các chỉ số dự kiến. Khối lượng xuất khẩu - nhập khẩu (% thay đổi hàng năm) 75-84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 Nhập khẩu 1,9 1,3 6,0 6,3 20,7 10,8 7,6 7,7 6,9 1,2 Xuất khẩu 6,2 5,6 9,9 3,5 4,1 3,9 1,9 0,7 10,9 8,8 Thâm hụt (tỷ USD) 133,7 155,14 170,32 137,11 129,11 123,4 86,63 105,76 138,71 - Vấn đề đặt ra là tại sao Mỹ liên tục nhập siêu mặc dù chỉ số này có giảm cuối thập kỷ 80 ? Hầu hết các nhà nghiên cứu cho là Mỹ đã suy yếu đến mức không còn khả năng kinh tế để cân bằn cán cân thương mại. Thực ra không hẳn vậy. Theo số liệu thống kê từ 1975 đến 1993: + Khối lượng xuất khẩu luôn tăng đỉnh cao là năm 1988 với 20,7%, sau đó có xu hướng giảm sút và đến 1993 chỉ đạt 1,2%. Nhập khẩu từ 75 - 86 có xu hướng tăng và 1987 - 1991 thì giảm rõ rệt. + Về giá trị tuyệt đối, xuất khẩu từ 1985 - 1992 tăng 2 lần từ 219 tỷ USD à 448 tỷ USD. Từ 1986 đến 1993, tỷ lệ tăng xuất khẩu luôn cao hơn các nước G7 còn lại. Chứng tỏ khả năng và tiềm lực của Mỹ luôn cao hơn những nước này và rõ ràng Mỹ có thâm hụt trong buôn bán với nước ngoài không phải do sa sút trong xuất khẩu mà chính là mức nhập khẩu rất lớn, cao hơn hẳn mức xuất khẩu mà chính là mức nhập khẩu rất lớn, cao hơn hẳn mức xuất khẩu về giá trị tuyệt đối để đáp ứng nhu cầu phát triển bên trong của đất nước. Mức thâm hụt cao nhất là năm 1987: 170,32 tỷ USD và có xu hướng giảm dần dù giá trị nhập khẩu ngày một tăng, đặc biệt rất cao trong 2 năm 1992 và 1993 (Đó là biểu hiện của sự phục hồi kinh tế của Mỹ và sự sút kém trong cán cân thương mại chỉ mang tính chất tương đố. Cần phải nói thêm rằng, thâm ý sâu xa của chính sách nhập siêu của Mỹ là việc họ tiếp tục lợi dụng cơ chế này để tạo nguồn vốn cho các hoạt động kinh tế trong nước theo kiểu “chiếm dụng vốn” của bạn hàng). Mặt khác, thâm hụt thương mại trong GDP đã thu hẹp từ 2,8% năm 1987 giảm xuống 1,4% năm 1992. - Do những thay đổi trong chính sách kinh tế đối ngoại, cho nên quan hệ buôn bán của Mỹ với các khu vực cũng có những biến đổi đáng kể. Quy mô và khối lượng trao đổi hàng hoá của Mỹ với các nước phản ánh một khía cạnh quan trọng trong việc thực hiện chiến lược kinh tế đối ngoại toàn cầu của Mỹ. Thứ tự cả về tầm quan trọng và khối lượng buôn bán của Mỹ và các nước trên thế giới như sau: Tây Âu, Canada, Nhật Bản, ASEAN, OPEC và các nước khác. Đáng chú ý là kim ngạch, buôn bán giữa Mỹ và các nước Mỹ la tinh, các nước vùng Châu á - Thái Bình Dương và nhất là với Hồng Kông, Đài Loan, Hàn Quốc, ASEAN tăng lên tục. Các nước này ngày càng trở thành những thị trường xuất khẩu quan trong của Mỹ. Thị trường Châu á - Thái Bình Dương chiếm 50% xuất khẩu của Mỹ. Từ đầu những năm 1990, buôn bán Mỹ - Châu á đã vượt buôn bán Mỹ - Tây Âu 350 tỷ USD. Mỹ xuất khẩu cho Nhật nhiều hơn Đức, Italia và Pháp cộng lại. Xuất khẩu cho Indonesia nhiều hơn cho Trung và Đông Âu cộng lại, xuất khẩu cho Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore vượt toàn bộ xuất khẩu cho Trung và Nam Mỹ cộng lại. Tuy nhiên, cho đến nay Mỹ vẫn có thâm hụt lớn trong buôn bán với khu vực này: Năm 1993 với Nhật là 59,3 tỷ USD tăng 23,7% so với năm 1992; với Trung Quốc là 22,77 tỷ USD. Cả hai nước này đã chiếm 213 mức thâm hụt trong buôn bán của Mỹ với thế giới trong năm 1993. Kinh tế Tây Âu phục hồi chậm chạp đến năm 1993 nhiều nước vẫn chưa thoát khỏi khó khăn vướng mắc của suy thoái kinh tế, chính vì thế mà hàng hoá Mỹ xuất sang vùng này bị hạn chế, và đấy cũng là nguyên nhân quan trọng khiến cho kinh tế Mỹ chưa thể có tốc độ tăng trưởng cao hơn. Năm 92, Mỹ có bội thu buôn bán với Tây Âu là 6,37 tỷ USD, nhưng năm 1993 lại thâm hụt buôn bán so với khu vực này là 280 triệu USD, là một con số nhỏ bé so với mức thâm hụt của Mỹ ở Châu á. Riêng khu vực Mỹ La tinh, Mỹ có bội thu 562 triệu USD trong năm 1993, đây là dấu hiệu của sự yếu kém của các nước Mỹ La Tinh trong những năm đầu vừa thoát khỏi cảnh trì trệ kinh tế. Vậy thập kỷ 80 vừa qua và đầu những năm 90, thâm hụt thương mại của Mỹ đã giảm mạnh, khối lượng xuất khẩu tăng mạnh và nhập khẩu vẫn tăng với mức kiềm chế lớn, kinh tế Mỹ phục hồi và có cơ sở để phát triển với tốc độ 2 - 3% hoặc hơn trong những năm tới. 2.2 Hoạt động đầu tư. Đầu tư nước ngoài của Mỹ và ở Mỹ là một bộ phận hết sức quan trọng khác của kinh tế đối ngoại, chịu tác động trực tiếp của những đổi mới trong chính sách kinh tế của các chính quyền Mỹ từ thập kỷ 80 đến nay. Nếu thập kỷ 70, Mỹ tăng cường xuất khẩu tư bản, tìm kiếm thị trường đầu tư ở nước ngoài là phương hướng kinh doanh chủ yếu của các nhà đầu tư và Chính phủ Mỹ thì tới những năm 80 lại diễn ra một quá trình song hành, vừa mở rộng đầu tư ở nước ngoài, vừa khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư vào Mỹ. * Đầu tư nước ngoài tại mỹ. - Sự di chuyển dòng chảy tư bản quốc tế vào Mỹ đã mang lại nhiều lợi thế cho Mỹ trên phương diện vốn và kéo theo nó là kinh nghiệm quản lý, công nghệ... và công việc làm. Đây là vấn đè mà các nhà chính sách Mỹ đã tính toán được trong quá trình hoạch định chính sách của họ. Bảng 3 - Đầu tư nước ngoài của Mỹ (tỷ đô la), thời giá Loại đầu tư 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 A. Đầu tư ra nước ngoài - Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Mỹ 223,8 207,8 207,2 211,5 230,3 259,8 358,0 326,9 - Đầu tư chứng khoán 63,2 75,3 83,4 88,9 112,2 131,7 146,7 156,8 B. Đầu tư nước ngoài ở Mỹ - Đầu tư trực tiếp 108,7 124,7 137,1 164,6 184,6 220,4 271,8 328,9 - Đầu tư chứng khoán 18,5 25,8 33,8 58,2 83,6 91,5 78,3 96,6 Nguồn: Economic Report of the President 1990, p.409 Qua biểu số 3, chúng ta thấy FDI của nước ngoài vào Mỹ ngày càng tăng, và đến năm cuối 88, 89 FDI tại Mỹ đã vượt mức đầu tư của Mỹ ra nước ngoài là > 2 tỷ/88) và 27,381 tỷ USD /89), tính đến năm 1989, có 400 tỷ USD đã được đầu tư trực tiếp vào Mỹ, đứng đầu là Châu âu chiếm 65,4% (262,011 tỷ USD), các nước Châu Phi, Châu á - Thái Bình Dương (không kể Nhật) chỉ chiếm trên 1%. Các nước riêng biệt đầu tư vào Mỹ như Canada chiếm 7,8%, Đức trên 7%, Anh 29,7%; Nhật 17,39%. Như vậy, không phải Nhật mua cả nước Mỹ vì Nhật còn đứng sau Anh và các nước Châu Âu nói chung. Đáng chú ý, bên cạnh các nhà kinh doanh của các nước công nghiệp hàng đầu của thế giới, trong những năm gần đây đã xuất hiện các nhà doanh nghiệp của Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc và cũng nói thêm rằng, chính sách nhập cư đổi mới của Chính phủ đã mở rộng cửa cho các nhà kinh doanh đến Mỹ, nếu họ có khoản đầu tư từ 500.000 đô la và tạo việc làm cho từ 5 - 10 người trở lên, là được phép nhập cư vào Mỹ để kinh doanh. * Đầu tư ra nước ngoài của Mỹ. - Bên cạnh việc thu hút đầu tư nước ngoài ở Mỹ, Mỹ đã không ngừng mở rộng đầu tư ra nước ngoài. Theo số liệu chính thức, hiện nay đầu tư FDI của Mỹ có mặt ở hầu hết các nước trên thế giới. Biểu số sau cho chúng ta thấy tỷ lệ đầu tư của Mỹ ở các nước ngoài, các khu vực trong tổng đầu tư ra nước ngoài của Mỹ trong những năm 80. Biểu 4 - Đầu tư trực tiếp của Mỹ ở nước ngoài (%) 1980 1984 1985 1986 1987 1988 1989 Tổng số 100 100 100 100 100 100 100 Các nước phát triển 73,45 74,30 74,72 74,78 75,56 75,79 74,79 Các nước đang phát triển 24,70 23,24 22,91 23,50 23,23 23,25 24,24 - Mỹ la tinh 17,99 11,64 12,27 14,18 15,13 15,30 16,43 - Châu Phi 1,75 2,40 1,95 1,54 1,39 1,26 1,15 - Trung Đông 1,00 2,37 2,00 1,88 1,30 1,14 1,04 - Châu á - Thái Bình Dương 4,00 7,11 6,69 5,90 5,24 5,55 5,62 Tổ chức quốc tế 1,84 2,46 2,36 1,74 1,20 0,59 0,21 Nhìn chung, khoảng 75% tổng đầu tư trực tiếp của Mỹ ra nước ngoài được chuyển đến khu vực các nước phát triển, gần 25% còn lại thì hướng vào các nước đang phát triển. Và theo thứ tự là các nước Mỹ la tinh, Châu á - Thái Bình Dương, Châu Phi và Trung Đông. Người ta thấy rằng, mục tiêu quan trọng của FDI của Mỹ là thực thi việc kiểm soát các nguồn tài nguyên, các ngành chế tạo quan trọng, lẫn các mạch máu kinh tế thiết yếu của các quốc gia nhận đầu tư nhằm phục vụ lợi ích kinh tế và chính trị của Mỹ. - Trên thực tế, khu vực nào đáp ứng tốt những lợi ích kinh tế này thì Mỹ chú trọng nhiêu hơn: Các nước Đông á và Đông Nam á là một ví dụ điển hình. Nhìn tổng quát trong thời gian dài, đầu tư của Mỹ vào các nước này tăng lên nhanh chóng. Trong những năm 80, đầu tư vào ASEAN đã tăng gấp đôi từ 4700 triệu USD lên 9968 triệu USD; đầu tư vào Đài Loan tăng 4 lần, vào Hàn Quốc và Hồng Kông tăng 3 lần. Bước sang những năm 90, đầu tư của Mỹ vào những nước này cũng tăng lên nhanh chóng: năm 1992 tăng 15% so với năm 1991, năm 1993 tăng 16% so với năm 1992. Trong năm 1992, chỉ 8 nước NIC và ASEAN đã chiếm tới khoảng 83% tổng đầu tư của Mỹ vào các nước đang phát triển ở Châu á - Thái Bình Dương (1992: Châu á - Thái Bình Dương: 32,2 tỷ USD) Trong các nước Châu á nêu trên, Mỹ chú ý đầu tư vào các nước NIC nhiều hơn vì trình độ phát triển kinh tế của các nước này cao hơn. Tuy nhiên, tốc độ đầu tư vào các nước ASEAN tăng một cách khá ổn định, đạt trung bình 9 - 10 tỷ USD trong 1 năm. Việt Nam ở trong khu vực này rõ ràng có nhiều thuận lợi để tham gia vào quá trình phát triển chung. Tuỳ theo trình độ và nhu cầu phát triển kinh tế của từng nước ở khu vực, Mỹ tập trung vào các ngành chính như thương nghiệp bán buôn, điện - điện tử, ngân hàng, tài chính - bảo hiểm, mua bán bất động sản, hoá chất. Những ngành công nghiệp nặng như Cơ khí, luyện kim, sản xuất thiết bị giao thông vận tải ít được chú ý hơn, có thể do những ngành này chậm đưa lại hiệu quả cho nước đầu tư lẫn nước chủ nhà trong giai đoạn hiện tại. Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao của các nước NIC và ASEAN đem lại lợi nhuận cao cho các công ty Mỹ từ các hoạt động đầu tư: Năm 1986, thu nhập của Mỹ từ đầu tư trực tiếp ở ASEAN là 1,6 tỷ USD, chỉ 3 năm sau, đến năm 1989, con số này tăng đến 2,75 tỷ USD. Điều đó làm cho việc đầu tư ở Châu á trở nên hấp dẫn và việc kinh doanh buôn bán giữa Mỹ và Châu á ngày càng nhộn nhịp. - Đối với các nước phát triển, thứ tự đầu tư của Mỹ là Canada, Pháp, Italia, Đức, Hà Lan, Anh, Thụy sỹ, Nhật, Astralia. Thứ tự này phụ thuộc vào khả năng hợp tác đầu tư, thu nhập của vốn đầu tư chứ không phải phụ thuộc vào trình độ phát triển và quy mô kinh tế của nước nhận đầu tư. Thật vậy, ta thấy, Canada đứng đầu chứ không phải là Nhật và CHLB Đức. Tuy nhiên, xét về tốc độ phát triển, đầu tư vào Anh tăng nhanh hơn cả, sau đó mới đến Canada. Đầu tư vào Nhật luôn tăng nhưng tốc độ không thuộc loại cao. Cần chú ý rằng, quy mô đầu tư Nhật Bản vào Mỹ còn cao hơn quy mô đầu tư của Mỹ vào Nhật tới 3 lần, một mặt do chính sách bảo hộ của Nhật Bản, mặt khác, Mỹ chậm thay đổi quan điểm đầu tư vào thị trường này trong nhiều năm trước đây, hiện nay và sắp tới, chắc chắn Mỹ sẽ buộc phải thay đổi quan điểm và chú trọng thị trường Nhật Bản nhiều hơn. 2.3 Quan hệ kinh tế quốc tế. Các quan hệ kinh tế quốc tế của Mỹ trong thập kỷ 80 cho đến những năm gần đây có những bước phát triển mạnh mẽ. Trước tiên là việc thế giới kết thúc chiến tranh lạnh và sự sụp đổ của hệ thống XHCN ở Đông Âu và Liên Xô cũ khiến cho Mỹ có khả năng giảm chi phí quân sự xuống và chuyển một phần sang sản xuất hàng dân sự (năm 1985, hàng quân sự trị giá khoảng 127 tỷ USD thì đến năm 1993, giảm xuống 54 tỷ USD) góp phần giảm thâm hụt ngân sách đồng thời tạo thêm sức mạnh cho nền kinh tế Mỹ. Những năm 1980, Mỹ đã thực hiện một bước lớn trong việc tái cơ cấu lại nền kinh tế. Bước vào những năm 1990, cùng với những thời cơ mới, sự thay đổi đó đã bắt đầu có tác dụng, Mỹ coi việc Quốc hội thông qua Hiệp định NAFTA, thành công của hội nghị thượng đỉnh APEC (tại Seatle - 1993) và kết thúc thắng lợi cuộc thương lượng GATT là bộ ba hình thành nền tảng các quan hệ kinh tế đối ngoại của chính quyền Bill Clintơn. Với nền tảng đó, Mỹ có thế đứng và sức cạnh tranh mạnh hơn trên thị trường thế giới cũng như thị trường trong nước. Thật vậy, Hiệp định NAFTA là một thành công lớn của ba nước Bắc Mỹ khi cùng tạo ra một thị trường lớn nhất thế giới với 370 triệu dân, 7000 tỷ đô la GNP, không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho Canada, Mêhicô và cả Mỹ tăng trưởng nhanh, tăng thêm việc làm, tăng thu nhập, tăng cường khả năng cạnh tranh và sức mạnh Mỹ - Bắc Mỹ trên trường quốc tế. Với APEC là một diễn đàn hợp tác kinh tế khu vực, ở đó, Mỹ ngày càng nâng cao mức hợp tác và liên kết kinh tế với các quốc gia trong khu vực nhằm đẩy mạnh các quan hệ thương mại và đầu tư vào Châu á. Vòng đàm phán Uruguay kết thúc vào cuối năm 1993 đã mở ra một giai đoạn mới cho thương mại quốc tế. Đối với Mỹ, đó là một thành công. Phần III Triển vọng kinh tế của Mỹ Qua tình hình phát triển kinh tế Mỹ ở một số lĩnh vực đặc biệt là kinh tế đối ngoại trong những năm qua, chúng ta thấy Mỹ đã bắt đầu vượt qua những đợt suy thoái kinh tế cuối những năm 80 đầu những năm 90. Tuy nhiên, sự phát triển vẫn chưa phải là ổn định và mạnh mẽ và trong bối cảnh trước một thế giới của những thay đổi sâu sắc và nhanh chóng tới mức tất cả các quốc gia đều đang bị thách thức thì ở nước Mỹ, sau thời gian dài giảm sút, “giấc mơ Mỹ” đang tuột khỏi tay quá nhiều gia đình Mỹ... Để thay đổi tình hình, việc điều chỉnh và định ra chính sách phát triển mới là điều nước Mỹ đã làm năm 1992 và bắt đầu thực hiện từ năm 1993 với nhiệm kỳ mới của Bill Clintơn. Triển vọng kinh tế của Mỹ sẽ ra sao? Những dự đoán của OECD về tình hình kinh tế Mỹ cho thấy trong thời gian trước mắt, sẽ vẫn tăng trưởng ở mức vừa phải, sự phát triển kinh tế Mỵ phụ thuộc nhiều vào các nhân tố thúc đẩy và kìm hãm tăng trưởng kinh tế như: 1-/ Những nhân tố thúc đẩy tăng trưởng: Nước Mỹ đang có những điều kiện và nhân tố vững chắc cho tăng trưởng kinh tế trong nhiều năm tới. Mỹ có phát huy được vai trò cường quốc kinh tế số 1 trên thế giới hay không, điều quan trọng là Mỹ sử dụng các nhân tố đó hiệu quả đến mức độ nào: - Lạm phát vừa phải, cho đến cuối thế kỷ, lạm phát không thể vượt qua mức 3 - 3,5% hàng năm. - Lãi suất tăng chậm. - Thâm hụt ngân sách giảm nhẹ, dù có chương trình cắt giảm thâm hụt ngân sách, nhưng ngân sách Mỹ vẫn còn tiếp tục thâm hụt, nợ của Mỹ còn quá lớn. - Chi phí quân sự có xu hướng giảm, đến cuối thế kỷ còn chiếm khoảng 2%GDP. Điều quan trọng là, Mỹ thực hiện chuyển nhiều cơ sở sản xuất phục vụ quân sự sang phục vụ các mục đích dân sự. Hơn nữa, hàng hoá ở những cơ sở này thường có chất lượng cao, khả năng cạnh tranh lớn. - Chi phí khoa học ổn đình và có xu hướng tăng (2 - 3% GDP). Một nhân tố hết sức quan trọng tạo cơ sở vững chắc cho tăng trưởng kinh tế và khả năng chiến thắng cao trong cạnh tranh kinh tế quốc tế là chi phí nghiên cứu và đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học của Mỹ. Tổng chi phí cho nghiên cứu khoa học của Mỹ luôn cao hơn mức chi phí của 3 nước: Nhật, Đức, Anh cộng lại. Mỹ có quyết tâm chinh phục thị trường thế giới cao hơn nữa bằng cách tăng tỉ trọng chi phí cho nghiên cứu phục vụ mục đích thương mại. Nhiều công ty lớn như: Motorola, Intel, Microsoft, General Instrument, Proctex & Gamble... cũng có xu hướng tăng chi phí cho nghiên cứu và phát triển ứng dụng để sản xuất có tính cạnh tranh thương mại cao. - Trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại có nhiều dấu hiệu khả quan: + Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ tạo điều kiện thuận loịa cho Mỹ phát triển hơn. + Buôn bán của Mỹ trong tương lai càng gắn chặt với Châu á - Thái Bình Dương, nơi chiếm khoảng 50% xuất khẩu của Mỹ và tạo ra hàng triệu việc làm cho người Mỹ. Hiện nay, Mỹ chưa chiếm vị trí đứng đầu như Nhật trong quan hệ thương mại - đầu tư với các nước Châu á nhưng với xu hương và khả năng có thể thấy rằng Mỹ sẽ có sức nặng lớn hơn ở khu vực này và điều đó sẽ tạo điều kiện cho Mỹ - Bắc Mỹ lẫn các nước Châu á phát triển kinh tế năng động hơn. + Những cuộc thương lượng cấp cao giữa Mỹ và Nhật, Trung Quốc về vấn đề mở cửa thị trường và tăng nhu cầu nội địa ở những nước này... sẽ mở đường cho hàng hoá và đầu tư của Mỹ tiến vào khu vực này nhiều hơn. + Điều đặc biệt là đầu tư nước ngoài ở Mỹ ngày càng tăng lên cả giá trị lẫn quy mô. Vì các nước đều cho rằng Mỹ là nước có môi trường đầu tư thuận lợi: Không chỉ có luật đầu tư thuận lợi mà chính là khả năng phát triển ổn định của nền kinh tế Mỹ, chính sách tài chính (lãi suất) và chính sách kinh tế của Mỹ khi chú ý tạo điều kiện phát triển bên trong đã đáp ứng được lợi ích của các bạn hàng nước ngoài: đồng vốn của họ được bảo toàn và mang lại lợi nhuận chấp nhận được. 2-/ Những nhân tố kìm hãm tăng trưởng. Đợt chao đảo gần đây nhất của nền kinh tế Mỹ vào cuối những năm 80, đầu những năm 90 đã qua đi với sự nhích dần lên của các chỉ số phát triển kinh tế từ năm 1992. Tuy rằng kinh tế Mỹ đã bước vào giai đoạn phục hồi, mức tăng trưởng đã vượt lên và đạt 2,6% (1992) trong khi đó năm 1991 là -0,7%, bên cạnh đó còn tồn tại những nhân tố kìm hãm tăng trưởng như: - Chi phí đảm bảo an toàn xã hội, chống bạo lực, ma tuý, chống đói nghèo, chống tệ nạn xã hội. - Chi phí sức khoẻ và giáo dục (hiện chiếm 7% GDP). Đây là 2 nhân tố kìm hãm tăng trưởng ngắn hạn và trung hạn nhưng về lâu dài lại có thể có khả năng thúc đẩy tăng trưởng. - Việc can thiệp ra nước ngoài để duy trì vị trí cường quốc số một thế giới (gồm bảo hộ quân sự, kinh tế, hỗ trợ phát triển kinh tế thị trường ở các nước SNG và Đông Âu, hỗ trợ “dân chủ”, chống khủng bố quốc tế...) - Thất nghiệp và lạm phát vẫn còn, dù ở mức độ “lý thuyết” cho phép. - Đổi mới công nghệ (có phần liên quan đến chi phí khoa học) do Mỹ đi đầu, nên phải tốn kém hơn để có được công nghệ mới so với sao chép và cải tiến cái cũ. - Nợ và trả nợ, thâm hụt ngân sách. Thâm hụt cán cân buôn bán đi đối với thâm hụt ngân sách đang là vấn đề nghiêm trọng đặt ra đối với kinh tế Mỹ. Nó đòi hỏi phải có sự cải cách và thay đổi. Nếu không cắt giảm được thâm hụt ngân sách và nợ liên bang thì số tiền đầu tư cho giáo dục và nâng cao tay nghề bị giảm đi, không nâng được khả năng cạnh tranh cuả hàng Mỹ. Đồng thời, nếu Mỹ không giảm bớt nhập khẩu và tăng xuất khẩu, hay nói cách khác là nếu không giảm mức tiêu dùng xuống bằng hoặc ít hơn những gì người Mỹ sản xuất ra được thì số nợ của Mỹ ngày càng lớn. - Đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào Mỹ tăng nhanh gây ra những cơn sốc đối với người dân Mỹ vì: + Các công ty nước ngoài đang tiến công vào “mua” nước Mỹ, đặc biệt là bất động sản. + Nền kinh tế Mỹ dần sẽ phụ thuộc vào vốn và kỹ thuật của nước ngoài, nhất là trong sản xuất hàng tiêu dùng. + Thế lực kinh tế của các công ty nước ngoài ngày càng tăng thì tiếng nói của họ sẽ ảnh hưởng đến quá trình hoạch định chính sách kinh tế và chính trị cuả Mỹ. Tuy nhiên, nếu nước Mỹ mà đóng cửa đối với các nhà đầu tư nước ngoài thì hậu quả còn nghiêm trọng hơn: sức cạnh tranh của Mỹ sẽ tiếp tục giảm đi. Do xu thế bảo hộ mậu dịch tăng lên ở Mỹ, cùng với thâm hụt ngân sách cao, FDI của nước ngoài vào Mỹ vẫn sẽ tiếp tục tăng. - Cạnh tranh với Nhật, Tây Âu tuy có hoà hoãn những vẫn hết sức gay gắt. Trong lĩnh vực sản xuất máy tính, Mỹ bị các nước công nghiệp mới và Nhật cạnh tranh và ganh đua quyết liệt. Đặc biệt trong sản xuất hàng hoá tiêu dùng luôn bị Nhật cạnh tranh và dần thay thế Mỹ. Mặt khác, Mỹ đang có thâm hụt buôn bán lớn với Nhật và Trung Quốc và hiện nay Nhật vẫn là thị trường đóng kín cửa đối với những mặt hàng quan trọng của Mỹ như ôtô, thiết bị y tế, đồ gỗ, nông sản phẩm, nhu cầu phát triển của ngành thông tin viễn thông bảo hiểm của Mỹ. - Kinh tế thế giới tăng trưởng chậm, kinh tế các nước công nghiệp phát triển có tốc độ phục hồi chậm (Nhật, Tây Âu) cá tác động nhiều mặt đến kinh tế Mỹ. - Hình thành NAFTA vừa có lợi, vừa có khả năng kìm hãm kinh tế Mỹ trong một thời gian nhất định. Theo quy định của NAFTA, trong vòng 15 năm sẽ loại bỏ mọi hàng rào thuế quan và phi thuế quan giữa 3 nước, các hoạt động ngân hàng, tài chính, đầu tư sẽ được triển khai tự do. Điều đó tất yếu sẽ bước đầu gây khó khăn cho các hoạt động ngân hàng và tài chính, cho thị trường ôtô ... và vấn đề việc làm cũng đáng được quan tâm. Mặt khác xu thế co cụm thành các khối kinh tế trên thế giới cũng có tác động đến kinh tế Mỹ. 3-/ Những nhân tố trung gian. Đây là những nhân tố cơ bản duy trì sự phát triển ồn định ở thế cân bằng lâu dài, không cho phép tăng trưởng nhanh cũng như khó tạo nên suy sụp lớn. Bên cạnh nhân tố quy mô kinh tế quá to lớn, trình độ khoa học công nghệ đứng đầu thế giới, các mối tương quan kinh tế - xã hội và nhiều yếu tố kinh tế có tính ổn định khó thay đổi, các nhân tố tiết kiệm và đầu tư thể hiện khả năng tích luỷ của xã hội cũng như khả năng mở rộng phát triển kinh tế ở Mỹ đã ổn định ở mức thấp trong thời gian khá dài. Điều này không cho phép Mỹ mở rộng quy mô sản xuất lên nhiều lần mà chỉ có thể chủ yếu là thay đổi cơ cấu sao cho có lợi hơn mà thôi. * Xem xét những nhân tố thúc đẩy, kìm hãm và làm ổn định tăng trưởng kinh tế ở Mỹ, cho phép dự đoán rằng, cho đến cuối thế kỷ, tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế Mỹ sẽ ổn định khá nhất ở mức 2 - 3% hàng năm (khó vượt được mức 4 - 5%). Với quy mô nền kinh tế to lớn của mình, với tốc độ đó, đến đầu thế kỷ sau, dù phải đối mặt với nhiều thách thức, Mỹ vẫn sẽ là cường quốc kinh tế số một thế giới, chưa có nước nào có thể tranh chấp được. Kết luận Từ việc nghiên cứ các vấn đề kinh tế Mỹ trong các thập niên 70, 80 và 90 cho thấy: + Người Mỹ năng động và nhạy bén trong việc đổi mới chính sách kinh tế. Từ việc nhận định đúng những bất cập, vấp váp trong nền kinh tế những năm 70, họ thấy cần thiết phải đổi mới chính sách kinh tế sao cho phù hợp với nhu cầu và khả năng phát triển của nền kinh tế Mỹ. Và họ đã thành công. + Ta biết rằng, sức mạnh kinh tế mới chỉ là một mặt của “sức mạnh Mỹ”, mặt kia là chính sách đối ngoại và nhờ có sự kết hợp hai sức mạnh này trong một thế giới đầy biến động với nhiều đối thủ ngày càng lớn mạnh luôn luôn muốn thách thức vai trò của Mỹ và chính bản thân Mỹ cũng có những vấn đề và những điểm yếu mà Mỹ phải đối mặ với chúng, nước Mỹ có khả năng nhất định để vượt qua chướng ngại, duy trì vị trí cường quốc kinh tế số 1 của thế giới hiện nay và trong nhiều năm của thập kỷ tới. Bên cạnh đó, khi tìm hiểu các quan hệ kinh tế quốc tế của Mỹ, ta thấy: Mỹ có quan hệ hợp tác kinh tế với hầu khắp các nước trên thế giới. Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Mỹ có mặt ở mọi nơi và ngày càng tập trung, mở rộng quy mô ở Châu á và khu vực ASEAN. Các nước sử dụng đàu tư trực tiếp của Mỹ như là một nhân tố tăng trưởng kinh tế của nước mình. Quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ đang có những bước cải thiện nhất định, mà bước quan trọng đầu tiên là việc Mỹ bãi bỏ cấm vận kinh tế đối với Việt Nam năm 1995. Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu Mỹ như là một đối tác kinh tế đối ngoại - đầu tư là rất cần thiết. Và phương án hợp lý để Việt Nam có thể tăng tốc, cất cánh và phát triển nhanh là chấp nhận quan hệ kinh tế nhiều mặt với Mỹ, mở rộng quan hệ kinh tế với Mỹ trên đất nước mình và ngay tại lãnh thổ nước Mỹ trên cơ sở hai bên cùng có lợi. Hợp tác kinh tế với Mỹ, Việt Nam có điều kiện tranh thủ nguồn vốn đầu tư, viện trợ phát triển, mở rộng thị trường xuất khẩu tiềm năng. Đồng thời giúp Việt Nam trao đổi học hỏi công nghệ, kỹ thuật hiện đại và phương pháp quản lý tiên tiến. Ngược lại, đối với Mỹ họ thấy Việt Nam là một thị trường mới, ít được khai thác có nguồn tài nguyên thiên nhiên và nhân lực dồi dào nhưng thiếu vốn và công nghệ. Vấn đề đặt ra đối với Việt Nam là nếu muốn trở thành đối tác lâu bền với Mỹ, đặc biệt thu hút được nhiều vốn đầu tư của Mỹ chúng ta cần có chính sách định hướng vì lợi ích của Việt Nam phù hợp và chấp nhận được với lợi ích của Mỹ ngay cả việc chuẩn bị địa bàn để thu hút đầu tư của Mỹ khi chúng ta chưa có đủ điều kiện để phát triển kinh tế mọi mặt. Song, chúng ta cũng cần phải kiên trì thực hiện quan điểm và chiến lược phát triển kinh tế đúng đắn mà Đảng đã đề ra: “Phát triển kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Tài liệu tham khảo 1-/ Giáo trình “Lịch sử kinh tế quốc dân I” 2-/ Những vấn đề kinh tế - xã hội cấp bách của Mỹ - Viện nghiên cứu kinh tế thế giới 3-/ Vai trò của Hoa Kỳ ở Châu á quyền lợi và chính sách  Đào Ngọc Huy - Học viện quan hệ quốc tế. 4-/ Hợp chủng quốc Hoa Kỳ - Ngô Xuân Bình - NXB Thống kê Hà Nội 5-/ Tạp chí “The USA Today” - World Economic Outlook mục lục