Đề tài Thực trạng phát triển của các công cụ trên thị trường tài chính tại Việt Nam

Ngân hàng Người mua 4. Các kỳ phiếu ngân hàng : Là công cụ vay nợ ngắn hạn của NHTM, vốn phục vụ kinh doanh ngắn hạn của mình, vay mang tính chất chủ động của NHTM. Có trường hợp NHTW phát hành kỳ phiếu để phục vụ thực thi chính sách tiền tệ quốc gia ( thu hồi lượng tiền trực tiếp từ NHTM về ). Như vậy, chủ thể phát hành có thể là NHTM hoặc NHTW, tuy nhiên mục đích phát hành và mục đích nắm giữ của các bên là khác nhau. 5. Một số công cụ khác : a. Thoả thuận mua lại : Là loại giao dịch mua bán trong đó khoán dịch viên huy động tiền mặt bằng cách tìm một người mua tạm thời một số chứng khoán của khoán dịch viên khác và ký hợp đồng với bên mua là anh ta sẽ mua lại số chứng khoán đó vào thời điểm sau này, hợp đồng này gọi là thoả thuận mua lại, là thoả thuận giữa người mua và người bán, ở đây người bán đồng ý mua lại số chứng khoán ( đã bán cho người mua ) theo giá đã thoả thuận và theo thời điểm đã định ( đôi khi không ấn định thời điểm gọi là thoả thuận mua lại mở nghĩa là có thể có lệnh gọi bất cứ lúc nào ). Thoả thuận mua lại được xem là rất giống với tiền vay được bảo đảm hoàn toàn ( vật thế chấp là chứng khoán ). Tiền lãi tức là tiền chênh lệch giữa giá bán và giá mua lại, tiền lãi này được hai bên thoả thuận trực tiếp và thường thấp hơn lãi suất tiền vay phải thế chấp có cùng thời hạn của ngân hàng nhà nước. Thoả thuận mua lại được dùng cho hai cách : huy động vốn ngắn hạn và là công cụ của chính sách tiền tệ của Nhà nước. Thành viên tham gia vào thoả thuận mua lại là : Người mua bán trái phiếu nhà nước, trái phiếu đô thị, dùng chúng để tài trợ cho ngân sách, NHTM dùng chúng để huy động ngân hàng quỹ ngắn hạn, nhà nước dùng chúng để tác động làm thay đổi ngắn hạn số dự trữ trong các ngân hàng thành viên ( điều chỉnh nguồn cung tiền tệ ) b. Thoả thuận mua lại ngược chiều : Với loại thoả thuận này, khoán dịch viên đồng ý mua chứng khoán của nhà đầu tư và sau đó bán lại cho nhà đầu tư vào thời điểm sau này với giá cao hơn ( nghĩa là nhà đầu tư đồng ý mua lại chứng khoán với giá cao hơn ) c. Giấy chấp nhận của Ngân hàng : Là một loại hối phiếu định kỳ ngắn hạn được rút tiền ở một ngân hàng vào một thời điểm đã ấn định, nó được các công ty dùng như phương tiện tài trợ cho giao dịch quốc tế ( giao dịch xuất nhập khẩu ). Nó có thể được đem bán ở thị trường tiền tệ ngắn hạn với giá có khấu trừ ( dưới mệnh giá ), người sở hữu giấy chấp nhận của ngân hàng khi đến thời điểm đáo hạn sẽ rút tiền theo mệnh giá cuả giấy đó, họ còn có quyền giữ thế chấp dựa trên số hàng trong trường hợp ngân hàng chấp nhận bị phá sản. Các ngân hàng thường dùng giấy chấp nhận của ngân hàng để thế chấp cho số tiền vay của NHTW. d. Chứng từ nợ thương mại : Là loại giấy nợ ngắn hạn do ngân hàng, công ty hay người vay phát hành và người mua là nhà đầu tư có tiền nhàn rỗi tạm thời. Lãi suất thường thấp hơn lãi suất tiền vay ngân hàng. Ngoài ra chứng từ nợ thương mại không phải đăng ký theo quy định của nhà nước nên ít tốn kém. Thời gian đáo hạn và lãi suất do hai bên thương lượng. Chúng được phát hành dưới dạng tuỳ thuộc người mang nó và theo giá có khấu trừ từ mệnh giá. Gồm 3 loại là chứng từ nợ trực tiếp, chứng từ qua khoán dịch viên, chứng từ thương mại được miễn thuế. e. Chứng từ ký thác : Là chứng chỉ có lãi suất cố định do ngân hàng phát hành và bảo đảm. Nó có thể mua bán trong thị trường thứ cấp, có hai loại chứng từ ký thác. - Chứng từ ký thác không thoả thuận : là loại chứng từ ký thác có định kỳ do ngân hàng và tổ chức tiết kiệm cho vay, có thời hạn ấn định và có lãi suất cố định. Ngân hàng phát hành từng loại có thời gian đáo hạn ngắn 30 ngày đến thời hạn từ 10 năm trở lên. - Chứng từ ký thác thoả thuận được : là loại ký thác ngân quỹ định kỳ với ngân hàng theo lãi suất ấn định trong một thời khoảng ấn định. Nhà phát hành phải thu hồi chứng từ lúc đáo hạn theo mệnh giá cộng với tiền lãi đáo hạn. Chứng từ này phải có mệnh giá tối thiểu nhất định ( thường là 1 triệu USD trở lên ). Nó là loại giấy cam kết trả nợ không đảm bảo bằng thế chấp nhưng được ngân hàng phát hành đảm bảo, thường có thời hạn 1 năm trở xuống trước khi đáo hạn, nó có thể dùng để tri trả, mua và bán ở thị trường thứ cấp với mức giá tuỳ thuộc vào lãi suất thị trường hiện hành và vào thời điểm mua bán. II. Công cụ thị trường vốn Thị trường vốn là một bộ phận của thị trường tài chính, ở đó diễn ra việc trao đổi các công cụ nợ trung và dài hạn, các cổ phiếu. Đảm bảo luân chuyển nguồn vốn trung dài hạn trong nền kinh tế từ người có vốn sang người cần vốn thông qua việc mua bán công cụ nợ. Nhìn chung các công cụ nợ trong thị trường vốn có tính lỏng kém, tính chất hoạt động của thị trường này mang tính rủi ro cao, sự thay đổi giá cả khá phức tạp. 1. Cổ phiếu công ty Là một loại chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Là một chứng khoán có giá, có quyền nhận lãi và hoa hồng. Cổ phiếu có thể dùng mua bán và thế chấp, trở thành một trong những phương tiện tín dụng dài hạn chủ yếu của thị trường tiền vốn. a. Tính tất yếu khách quan phát hành cổ phiếu trong điều kiện XHCN Trước hết, xem xét từ nhu cầu tiền vốn. Một mặt, hạng mục xây dựng trọng điểm của Nhà nước không ngừng tăng lên, mức sống nhân dân tăng lên nhanh chóng, cần nhiều tiền vốn. Mặt khác, cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước ngày càng gay gắt, nhiều xí nghiệp buộc phải thường xuyên cải tạo và đổi mới kỹ thuật do đó cần nhiều tiền vốn. Hai là, xem xét việc cung cấp tiền vốn từ lâu đã hình thành thói quen cấp phát hoặc ngân hàng cho vay. Nhưng nguồn vốn theo cấp phát hay vay ngân hàng không đảm bảo đáp ứng hết nhu cầu ngày càng tăng về vốn và cũng chưa đạt hiệu quả tốt nhất.... Ba là, thể hiện yêu cầu quy luật vận động của tiền vốn trong quá trình phát triển kinh tế hàng hoá, phần nào giải quyết được mâu thuẫn cung cầu tiền vốn. b. Những hạn mục ghi trên mặt cổ phiếu : Cổ phiếu, phát hành công khai cần có yêu cầu chặt chẽ. Không những chất lượng cổ phiếu tốt, in đẹp, quan trọng hơn là những điều ghi trên mặt cổ phiếu cần có quy định rõ ràng. Nói chung, trên mặt phiếu ghi những điều sau đây : 1/ tên, trụ sở công ty; 2/ Số và ngày cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh; 3/ Số lượng cổ phần và loại cổ phần; 4/ mệnh giá mỗi cổ phần và tổng mệnh giá số cổ phần ghi trên cổ phiếu; 5/ tên cổ đông đối với mỗi cổ phiếu ghi trên; 6/ tóm tắt về thủ tục chuyển nhượng cổ phần; 7/ chữ ký mẫu của người đại diện theo pháp luật và dấu của công ty; 8/ số đăng ký tại sổ đăng ký cổ đông của công ty và ngày phát hành cổ phiếu; 9/ đối với cổ phiếu của cổ phần ưu đãi còn có một số nội dung khác theo quy định lại các điều 55, 56, 57 luật Doanh nghiệp Việt Nam ban hành 12 - 06 - 1996. c. Đặc điểm của cổ phiếu: 1. Có tính quyết sách. Người có cổ phiếu phổ thông có quyền tham gia đại hội cổ đông, bầu cử ban quản trị tham gia quyết sách quản lý kinh doanh xí nghiệp, quyền lợi lớn hay nhỏ tuỳ theo số lượng cổ phiếu. 2. Có thể đổi tiền mặt. Cổ phiếu có thể chuyển nhượng bất kỳ lúc nào giao dịch ở thị trường, biến thành tiền giấy. 3. Giá cả và giá trị mặt phiếu không khớp nhau. Cổ phiếu là đối tượng giao dịch, giống như hàng hoá, có loại giá cả này chịu ảnh hưởng tình hình kinh doanh của xí nghiệp và chịu ảnh hưởng nhiều nhân tố kinh tế, chính trị, xã hội, luôn luôn thay đổi, tăng giảm lớn, không khớp với giá trị mặt cổ phiếu. Sự không khớp ấy tạo điều kiện hoạt động cho người đầu cơ. 4. Rủi ro. Cổ phiếu đã mua không thể trả lại vốn cũ. Người đầu cơ cổ phiếu có thể nhận được thù lao dự kiến hay không hoàn toàn phụ thuộc vào doanh lợi của xí nghiệp quyết định, lãi nhiều chia nhiều, lãi ít chia ít, không lãi không chia, cùng chịu thiệt hại, bị phá sản khó có thể giữ nguyên vốn. Vì vậy, người đầu cơ cổ phiếu thường chịu rủi ro nhất định. d. Quyền lợi của người có cổ phiếu nói chung : Người có cổ phiếu nhìn chung có nhiều quyền lợi nhưng cơ bản có một số quyền sau : 1/ Bầu cử ban quản lý, quyền tham gia quản lý kinh doanh xí nghiệp; 2/ Quyền nhận lãi cổ phiếu và hoa hồng; 3/ Quyền bán và thế chấp cổ phiếu; 4/ Ưu tiên nhận thưởng; 5/ Gánh chịu rủi ro, chịu trách nhiệm kinh tế nhất định; 6/ Có các quyền cổ phiếu về luật hình sự khác. Cần làm rõ là, khi cổ phiếu chuyển nhượng cho người khác, người có cổ phiếu mới còn phải làm thủ tục “sang tên” để trở thành cổ đông mới có thể hưởng quyền lợi cổ đông : trước khi trở thành cổ đông, không có quyền tham gia quản lý kinh doanh xí nghiệp và phân phối lợi ích. e. Phân loại cổ phiếu : * Xét theo khả năng chuyển nhượng cổ phiếu trên thị trường thứ cấp, cổ phiếu gồm hai loại : cổ phiếu ký danh và cổ phiếu vô danh. Cổ phiếu kí danh là loại cổ phiếu ghi rõ tên tuổi, địa chỉ. Chúng không được phép tự do chuyển nhượng và mua bán trên thị trường thứ cấp. Khi muốn chuyển nhượng phải được sự đồng ý của đại hội đồng cổ đông. Với những cổ đông sang lập ra công ty cổ phần thì nắm giữ cổ phiếu đó. Cổ phiếu vô danh : là cổ phiếu không ghi rõ tên tuổi, địa chỉ của người nắm giữ cổ phiếu. Nó có khả năng được chuyển nhượng dễ dàng trên thị trường thứ cấp. * Xét theo địa vị pháp lý của cổ đông trong công ty có cổ phiếu ưu đãi, cổ phiếu thường. Cổ phiếu ưu đãi là cổ phiếu mà mức lợi tức cổ phần dành cho cổ đông nắm giữ nó được công bố trước hàng năm hoặc ổn định trong một số năm, lợi nhuận kinh doanh cuối cùng của công ty không ảnh hưởng đến lợi tức công bố trước. Họ không được phép tham gia vào việc thảo luận và quyết định các vấn đề đặc biệt quan trọng trong công ty ( không được là thành viên hội đồng quản trị,.. ) Cổ phiếu thường là loại cổ phiếu mà người nắm giữ nó được hưởng lợi tức cổ phần phụ thuộc vào kết quả kinh doanh cuối cùng của công ty cổ phần, là người hưởng lợi sau cùng khi công ty trả hết nợ nần, thanh lý tài sản, trả lợi tức cho cổ đông ưu đãi,... Ngược lại họ có quyền quyết định những vấn đề quan trọng trong công ty như chia lợi tức cổ phần, sử dụng lợi nhuận ròng của công ty. 2. Trái phiếu : Là một loại chứng khoán có giá là một giấy chứng nhận nợ của người vay vốn muốn thu góp vốn và đảm bảo trả lãi với lãi suất, thời hạn nhất định, và trả vốn gốc trong thời hạn nhất định. Trái phiếu thường chỉ loại trái phiếu có thời hạn trung dài hạn trên một năm. * Nhìn chung trái phiếu có đặc điểm sau đây : 1/ Có thể trong cùng một điều kiện, một thời gian thu góp số vốn lớn của nhiều người đầu tư; 2/ Sau một thời hạn nhất định trả lại vốn và lãi theo định kỳ; 3/ Chủ nợ xem xét tình hình thực tế thị trường tự do chuyển nhượng trái phiếu của họ. * Quyền lợi của người có trái phiếu : người có trái phiếu nói chung có 4 quyền lợi sau : 1/ Được nhận thù lao lãi suất trái phiếu và cách trả lãi là một trong những điều kiện trái phiếu, vì vậy người mắc nợ cần giải quyết theo quy định, người có trái phiếu dựa theo quy định đã có, nhận thù lao theo điều kiện thời hạn; 2/ Thu hồi vốn, kim ngạch mặt phiếu, cách trả và thời hạn của trái phiếu là những điều kiện cơ bản của trái phiếu, người mắc nợ cần phải trả đúng thời hạn trái phiếu, không được tuỳ tiện kéo dài; Người có trái phiếu có quyền thu hồi vốn theo thời hạn. Có lúc trả vốn trái phiếu bằng cách chuộc trước thời hạn hoặc trả từng đợt theo kiểu rút thăm; 3/ Nhượng lại. Phần lớn trái phiếu thuộc loại nhượng lại, vì vậy người có trái phiếu có quyền chi phối, tuỳ theo nhu càu có thể chuyển nhượng hoặc bán; 4/ Rút vốn. Khi người mắc nợ kéo dài trả nợ và sẽ bán hết tài sản, người có “trái phiếu thế chấp” được ưu tiên nhất, “trái phiếu có thế chấp” xếp thứ hai, người có “trái phiếu phụ thuộc” xếp thứ ba. * Các loại trái phiếu : - Khi căn cứ vào mục đích phát hành và người phát hành ta có trái phiếu chính phủ và trái phiếu công ty. a. Trái phiếu chính phủ : là một công cụ vay nợ trung và dài hạn của chính phủ, người đứng ra vay nợ là chính phủ với một mục đích huy động vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế để bù đắp thâm hụt ngân sách triền miên đồng thời giúp chính phủ có nguồn vốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng... loại trái phiếu này có tín nhiệm cao, người có trái phiếu sau một thời gian thu lại vốn theo kim ngạch ghi trên mặt phiếu và nhận được tiền thù lao nhất định. Với những trái phiếu chính quyền trung ương thì có mức độ an toàn hơn là trái phiếu chính quyền địa phương nhưng lại có lãi suất cao hơn vì không bị đánh thuế thu nhập, nhìn chung lãi suất của trái phiếu chính phủ là thấp. Với nhiều kỳ hạn khác nhau, trái phiếu chính phủ có thể có kỳ hạn là 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng, 12 tháng, 1 năm đến 2, 3 năm... bên cạnh độ rủi ro là không cao. b. Trái phiếu công ty : là công cụ vay nợ trung, dài hạn của công ty, huy động vốn cho sản xuất kinh doanh của công ty. Công ty bảo đảm sẽ trả vốn (giá trị trên mặt phiếu) trái phiếu trong thời hạn nhất định và trả lãi suất trái phiếu theo thời hạn ước định (thời hạn trả lãi) và lãi suất quy định. Có loại trái phiếu được phát hành thấp hơn giá trị mặt phiếu, còn có thể trả vốn gốc trước thời hạn. Nội dung phát hành cần phải làm theo luật pháp, hạn ngạch trên mặt phiếu là định ngạch và có thể tự do chuyển nhượng. Nếu có trái phiếu công ty có đảm bảo cần ghi rõ hai chữ “đảm bảo” được cơ quan chủ quản cho phép và phép kiểm chứng. So với vốn vay từ ngân hàng, chứng từ thương nghiệp phát hành, phát hành cổ phiếu mới và những nguồn vốn khác, trái phiếu công ty có những ưu điểm trội hẳn nhất định, cụ thể là : 1/ Có nguồn vốn rộng, thời hạn khá lâu, bổ sung cho ngân hàng thiếu vốn và thời gian cho vay ngắn hạn; 2/ lãi suất ngân hàng vay có lúc thay đổi, lãi suất trái phiếu cố định và nói chung cao hơn lãi suất công trái chính phủ; 3/ Trên thị trường phát hành chứng từ thương nghiệp, xí nghiệp nhỏ dùng lãi suất cao cạnh tranh với xí nghiệp lớn vì vậy không kinh tế bằng phát hành trái phiếu. Xí nghiệp lớn có kim ngạch lớn và lãi suất thấp; 4/ so với phát hành cổ phiếu thì phát hành trái phiếu thủ tục giản đơn và co giãn lớn; 5/ trong tình hình tiền lệ lạm phát, phát hành trái phiếu chỉ cần đến thời hạn trả lại vốn theo mặt phiếu, vì vậy đã trút rủi ro lạm phát cho người mua trái phiếu. Giữa trái phiếu công ty và cổ phiếu công ty có sự giống khác rõ rệt. Giống nhau, cụ thể là : 1/ Trái phiếu và cổ phiếu đều là một hoặc chứng khoán có giá; 2/ nhìn từ phía con nợ đều là những phương tiện thu góp vốn cho nhu cầu tiền vốn; 3/ nhìn từ phía chủ nợ đều là phương tiện đầu tư để có được thù lao nhất định. Sự khác nhau, mục đích phát hành khác nhau. Phát hành cổ phiếu là nhu cầu của công ty cổ phần thu góp tư bản tự có; phát hành trái phiếu phần lớn là nhu cầu tăng thêm tư bản; 2/ tư cách người có phiếu không giống nhau. Người có cổ phiếu là cổ đông của công ty cổ phần, trái phiếu chỉ là bằng chứng vay tiền, chứng nhận là một loại chủ nợ không liên quan đến những quyền sở hữu khác; 3/ quan hệ giữa người có phiếu và xí nghiệp khác nhau. Người có cổ phiếu với doanh nghiệp là quan hệ đầu tư, có quyền tham gia quản lý doanh nghiệp và chịu rủi ro đầu tư; người có trái phiếu với doanh nghiệp là quan hệ vay, cho vay, không có quyền tham gia quản lý nói chung không chịu rủi ro đầu tư. 4/ Cách thu hồi vốn có khác nhau cổ phiếu nói chung không thể rút lui chỉ có thể chuyển nhượng, trái phiếu đến thời hạn đòi vốn ở người phát hành; 5/ Sự ổn định về lợi ích không giống nhau. Lợi ích của người có cổ phiếu tuỳ theo sự phát triển lợi ích của công ty; người có trái phiếu được nhận thù lao đầu tư cố định, có ưu điểm về thời gian hơn cổ phiếu. Khi doanh nghiệp phá sản, trái phiếu cần được bồi thường trước tiên nên càng có ưu tiên hơn. Khi phát hành trái phiếu công ty có những lợi ích hơn so phát hành cổ phiếu công ty, cụ thể là : 1/ Không thay đổi quan hệ sở hữu tài sản giữa người nắm giữ phiếu và doanh nghiệp; 2/ thủ tục tiện lợi, giản đơn; 3/ tính co giãn lớn : trái phiếu công ty là nợ của công ty với bên ngoài, đến hạn phải trả vốn, nếu cần có thể phát hành thêm trái, cổ phiếu là một phần tài sản của công ty, mỗi khi công ty không cần tiền vốn này cũng không thể trả lại, không được co giãn; 4/ Có thể trút rủi ro ( khi tiền tệ lạm phát ) cho người khác; 5/ Có thể trả nợ trước thời hạn. Bên cạnh đó, việc phát hành trái phiếu công ty cũng có nhược điểm so với việc phát hành cổ phiếu công ty. Đó là : 1/ có nhiều điều kiện ràng buộc. Luật pháp có những hạn chế nhất định đối với công ty phát hành như hạn ngạch cao nhất trái phiếu phát hành, tài sản đảm bảo trên trái phiếu phát hành, bố trí quỹ trả nợ, hạn chế tiếp tục vay các khoản vay dài hạn khác.... Công ty vay nợ cần làm đúng theo pháp luật; 2/ gánh nặng về tài chính. Lãi suất trái phiếu công ty cố định, nếu doanh nghiệp kinh doanh không giỏi, tình hình thị trường trở nên xấu, lãi của công ty giảm, chi phí cho lãi suất cố định ấy sẽ trở thành gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp.. - Khi căn cứ vào phương thức thanh toán các khoản vay vốn gốc và lãi cho trái phiếu ta có : trái phiếu vay đơn; trái phiếu vay trả cố định; trái phiếu coupon; trái phiếu triết khấu; trái phiếu vĩnh cửu a. Trái phiếu vay đơn : trái phiếu mà toàn bộ tiền vốn gốc và lãi sẽ được thanh toán một lần đến thời kỳ đáo hạn. b. Trái phiếu vay trả cố định : loại trái phiếu mà người mua trái phiếu sẽ được thanh toán một khoản cố định đều nhau trong suốt kỳ hạn của trái phiếu đó. Ví dụ, mua trái phiếu mệnh giá 1000 $, thời hạn 20 năm, mỗi năm nhận một khoản cố định 100$/ năm và đến hết 20 năm sẽ trả hết là 2000$ mà không có trả gốc nữa. c. Trái phiếu Coupon : tiền lãi của trái phiếu được trả hàng năm, tiền vốn gốc được trả vào ngày đáo hạn. Ví dụ, mua trái phiếu mệnh giá 1000$ trong 10 năm, đáo hạn nhận lại 1000$ là tiền coupon, lãi suất nhận được là lãi suất coupon. d. Trái phiếu triết khấu : là trái phiếu mà ở đó người mua trái phiếu sẽ trả cho người bán với giá mua thấp hơn mệnh giá nhưng đến ngày đáo hạn người mua được thanh toán trả lại theo mệnh giá. Khoản chênh lệch đó chính là lãi suất. Như vậy, đây là hình thức trả lãi trước ngay tại thời điểm mua. e. Trái phiếu vĩnh cửu : là loại trái phiếu mà ở đó người mua nó không bao giờ được thanh toán tiền gốc. Nó giống trái phiếu cố định ở điểm : người mua nhận khoản cố định hàng năm và không nhận được khoản gốc cho đến khi người sở hữu trái phiếu vĩnh cửu chết đi mà không sang tên hay thừa kế. Vì thế nó có tên là trái phiếu vĩnh cửu. Chương II : thực trạng phát triển của các công cụ trên thị trường tài chính ở việt nam A. Các công cụ của thị trường tiền tệ I. Tín phiếu kho bạc Nhà nước 1. Thực trạng : - Ngày 1 - 4 - 1990 ở Việt Nam mới hình thành KBNN. Khi đó chính phủ giao cho kho bạc nhiệm vụ phát hành tín phiếu với thời gian 3 tháng. Nhưng ngân sách vẫn mất cân đối Chính phủ đã phải phát hành tiếp có đợt số thuế mới phục vụ cho trả nợ cũ chiếm tới 60 - 75%. Hiện tại TP KBNN Việt Nam vẫn là một công cụ vay nợ ngắn hạn với chính phủ để bù đắp thâm hụt ngân sách tạm thời. Với tình hình chính trị ổn định ở Việt Nam cùng với các biện pháp trả nợ của chính phủ thì TPKBNN đảm bảo độ an toàn cao, mức lãi suất phù hợp, thế nhưng năm 1990, lãi suất KBNN lại lớn hơn lãi suất tiền gửi tiết kiệm ngân hàng. Vì trong thời gian đầu khi KBNN phát hành TPKB, dân chúng chưa biết nhiều, họ vẫn quen gửi tiết kiệm vì vậy để hấp dẫn dân chúng thì lãi suất TPKB tăng lên. Mặt khác lúc đó nhu cầu vay của chính phủ lớn để bù đắp thâm hụt ngân sách. Hiện nay thì TPKB có lãi suất nhỏ hơn lãi suất tiền gửi ngân hàng. Nhìn chung những năm gần đây thị trường đấu thầu TPKB có nhiều mới mẻ, đặc biệt 1998 KBNN phối hợp với NHNN tổ chức được 46 phiên đấu thầu loại kỳ hạn 1 năm tăng 9 lần so 1997. Năm 1998 là năm khá sôi động, thành công của thị trường đấu thầu TPKB. Cho đến năm 2000 thị trường đấu thầu TPKBNN đã hoạt động thường xuyên, góp phần hoàn thiện thị trường tài chính ở nước ta. Đến tháng 10/2000 đã có 47 thành viên tham gia thị trường. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, các “ phiên chợ ” đấu thầu TPKB vẫn còn kém sôi động. Nhận diện các thành phần tham dự thầu hầu hết chỉ có NHTM quốc doanh và các công ty bảo hiểm, rất ít NHTM cổ phần tham dự và không có NH liên doanh hay chi nhánh NH nước ngoài tham gia. Về lãi suất trúng thầu đã giảm từ 6 %/ năm trong phiên thứ nhất xuống 5,95%; 5,88%; 5,7% trong các phiên tiếp theo. Và từ ngày 12/6 năm 2000 đến nay, lãi suất trúng thầu chỉ giao động quanh mức 4,95% - 5,10%/ năm. Qua hoạt động của thị trường này, cùng với thị trường mở mua bán TPKB và TTCK, nơi phát hành trái phiếu chính phủ..... sẽ làm tăng tính linh hoạt chu chuyển vốn trong nền kinh tế, góp phần cho NHNN hoàn thiện cơ chế điều hành lãi suất cơ bản. * Những tích cực trong việc phát hành TPKBNN và trong hoạt động của thị trường đấu thầu TPKBNN : Với mức lãi suất thấp nhưng TPKBNN có độ an toàn gần như tuyệt đối, mức rủi ro rất thấp. Có tính lỏng cao nhất trong số các công cụ nợ ngắn hạn. Do đó dễ thu hút đầu tư của các nhà đầu tư vào TPKB. Trong những năm gần đây thị trường TPKB hoạt động sôi động có hiệu quả giúp nhà nước đã tiết kiệm được hàng tỷ đồng từ khoản chênh lệch lãi suất giữa phát hành trực tiếp và qua đấu thầu, thị trường này đã dần dần đi vào ổn định, nề nếp, tổ chức đấu thầu đã đựơc duy trì khá tốt, tổ chức một phiên đấu thầu trên 1 tuần. * Những tồn tại hạn chế trong thị trường đấu thầu TPKB : Các thành viên tham gia là còn hạn chế, KBNN, NHNN vẫn chưa tìm được phương thức hữu hiệu nhất thu hút vốn thích hợp để có thể tăng khối lượng thành viên tham gia và trúng thầu lên cao hơn trên cơ sở đó tăng khối lượng KBNN đưa ra đấu thầu. Thị trường thứ cấp nơi diễn ra việc mua đi bán lại TPKB đã phát hành lần đầu qua đấu thầu là chưa hoạt động.Việc thanh toán lãi suất TPKB còn cứng nhắc chưa linh hoạt. 2. Những giải pháp, thủ tục hoàn thiện : 1/ KBNN và NHNN cần có biện pháp tốt hơn nữa để có thể thu hút vốn được nhiều hơn, đảm bảo ổn định nguồn vốn; 2/ NHTM và các tổ chức tài chính khác cần phải có biện pháp tích cực trong huy động vốn , chính sách về lãi suất, kỳ hạn tiền gửi.... 3/ hoàn thiện và phát triển thị trường thứ cấp, tạo điều kiện về môi trường pháp luật, kinh tế chính trị để thị trường thứ cấp phát triển; 4/ việc thanh toán lãi suất tín phiếu cần được linh hoạt hơn. II. Các chứng chỉ tiền gửi ở Việt Nam hiện nay chưa có một thị trường thứ cấp phát triển nên mặc dù chứng chỉ tiền gửi ngân hàng đã có nhưng chưa phát triển. Vì vậy biện pháp hữu hiệu nhất để chứng chỉ tiền gửi ngân hàng phát triển được thì một đòi hỏi không thể thiếu là phải có một thị trường thứ cấp phát triển. III. các thương phiếu 1. Thực trạng : - ở Việt Nam đã ra đời kỳ phiếu thương mại, phát triển theo luật lệ nhà nước nhưng chưa ở mức độ phổ biến rộng rãi. Để tạo môi trường cho sự tồn tại và phát triển của thương phiếu trong điện hoạt ngân hàng còn sơ khai vốn tự có của nền sản xuất thấp, từ năm 1995 việc soạn thảo pháp lệnh thương phiếu đã được đề cập đến nhưng phải đến tháng 6/1999 dự thảo pháp lệnh thương phiếu mới được trình lên để UBTVQH thông qua. Được kiến nghị định hướng dẫn chi tiết PLTP được bắt đầu soạn thảo từ tháng 1/ 2000 với sự phối hợp của Bộ tài chính, Bộ Tư pháp, Bộ Thương mại, Bộ Kế hoạch và đầu tư, Văn phòng Chính phủ. Bên cạnh kỳ phiếu thương mại còn có hối phiếu, ngày nay vẫn đang tồn tại và thường được sử dụng trong quan hệ XNK. - Những tồn tại tích cực trong khi lưu hành thương phiếu là một phương tiện thanh toán, thương phiếu có tác dụng không thể phủ nhận là thúc đẩy kinh doanh, mở rộng sản xuất trong nền kinh tế thị trường với đặc trưng cơ bản là khan hiếm tiền tệ Hạn chế sự lệch pha giữa nhu cầu và khả năng thanh khoản cũng như giúp giảm sự hạn chế về khả năng tiếp cận các nguồn tín dụng ngân hàng của các đơn vị kinh tế. Đi cùng với sự ra đời, phát triển của thương phiếu cũng là sự xuất hiện và phát triển của thị trường thứ cấp, thị trường chiết khấu của NHTM và thị trường tái chiết khấu của NHNN với các thương phiếu. Thương phiếu giúp chủ sở hữu nó và các tác nhân trong nền kinh tế thực hiện được mục tiêu lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường. Họ đến với nhau và cùng thoả mãn nhu cầu bằng cách giao dịch ( mua - bán ) thương phiếu trên thị trường cấp 2. Thương phiếu có tác dụng tích cực đối với hệ thống ngân hàng, hạn chế bành trướng tín dụng ngân hàng, bảo đảm khan hiếm tiền tệ trong toàn bộ nền kinh tế, góp phần thực hiện cân đối tiền hàng trên thị trường thương phiếu. Ngân hàng sẽ có thêm một loại hình tài sản để đa dạng hoá loại hình hoạt động sử dụng vốn và tăng cường điều tiết vốn khả dụng. Giúp NHNN thực hiện vai trò điều tiết trong điều kiện khan hiếm tiền tệ... - Sự cần thiết và điều kiện cho việc lưu hành thương phiếu : Do các kênh tạo nguồn vốn khác chưa phát triển cao do đó mọi nhu cầu về vốn tạm thời cũng như nhu cầu về vốn đầu tư phát triển đều đổ dồn vào hệ thống ngân hàng dẫn đến bành trướng tín dụng ngân hàng, chiếm dụng vốn giữa các đơn vị đầu tư diễn ra trong nền kinh tế. Cùng với việc chưa có một khung cơ sở pháp lý thích hợp nên tình trạng chiếm dụng vốn chưa được giải quyết ổn thoả dẫn đến kém hiệu quả của một số đơn vị kinh tế và ảnh hưởng đến hiệu quả của cả nền kinh tế, làm suy yếu các nỗ lực cải cách nền kinh tế và đổi mới hệ thống ngân hàng gây khó khăn cho việc hoạch định và điều hành chính sách tiền tệ. Điều kiện cho việc thương phiếu lưu hành : 1/ trên thị thị trường phải tồn tại các nhu cầu về thương phiếu; 2/ khả năng trả nợ của con nợ đối với thương phiếu phải được đảm bảo; 3/ thương phiếu phải có tính chuyển nhượng; 4/ thương phiếu có thể cầm cố để vay ngân hàng hay đem chiết khấu ở Ngân hàng. 2. Biện pháp thủ tục hoàn thiện - Chủ động tạo môi trường cho sự tồn tại và phát triển của thị trường thương phiếu trong điều kiện hoạt động của ngân hàng còn sơ khai; vốn tự có của nền sản xuất còn thấp. - Để đảm bảo khả năng được thanh toán của thương phiếu, ngoài uy tín, hiệu quả hoạt động của con nợ thì việc có biện pháp gắn trách nhiệm của con nợ với khoản tín dụng là cần thiết đặc biệt trong điều kiện nền kinh tế còn thấp kém. + Việc quy định về các điều kiện các tài sản cầm cố, thế chấp có chặt chẽ đến đâu nhưng những thủ tục hành chính về sở hữu tài sản, thủ tục mua bán tài sản, chuyển quyền sử dụng không được quy định một cách cụ thể thì khó thực hiện được phát mại các tài sản thế chấp, cầm cố, dẫn đến rủi ro với người thụ hưởng. Vì thế việc xã hội hoá thương phiếu còn là một vấn đề nan giải. + Việc bảo lãnh ( đối với người ký phát hối phiếu đòi nợ ) nên được đặt ra trong quá trình xây dựng khuôn khổ pháp lý điều chỉnh hoạt động pháp lệnh thương phiếu. - Sự hoạt động phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng phải được giảm dần trên cơ sở hoàn thiện hệ thống pháp luật và hoạt động hành pháp về quyền tài sản và việc chuyển nhượng tài sản đảm bảo được quyền lợi của người hưởng thụ thì hoạt động thương phiếu mới thể hiện đầy đủ chức năng và bản chất của nó. - Cần có các điều kiện để đảm bảo rằng khả năng thanh toán và tính lỏng của tài sản tài chính mà ngân hàng nắm giữ chúng luôn tồn tại ngay cả khi nền kinh tế trong tình trạng khan hiếm tiền : 1/ chế độ kế toán kiểm toán, công khai hoá thông tin trong nền sản xuất; 2/ chế độ thanh toán bắt buộc thông qua hệ thống ngân hàng, 3/ cam kết cho phép các tài sản đó hoạt động ở cửa sổ chiết khấu, hoạt động cho vay của NHTW, 4/ khuôn khổ pháp lý về quyền và thị trường tài sản. - Để sử dụng hối phiếu có hiệu quả ta cần chú ý : 1/ hỏi các cơ quan phụ trách chung của các ngân hàng về các quy định trong luật hối đoái áp dụng ở mỗi nước. 2/ tránh rủi ro không thanh toán bằng cách yêu cầu ngân hàng phục vụ người mua ở nước ngoài đứng ra bảo lãnh. 3/ Tốt hơn hết là đưa công cụ thanh toán này vào một “ kỹ thuật” ví dụ như kỹ thuật tín dụng chứng từ,.... IV. các kỳ phiếu ngân hàng ở Việt Nam NHNN đã có thể phát hành kỳ phiếu ngân hàng và có quy chế phát hành ngày 23/10/1999. Chúng thực chất là một công cụ vay nợ ngắn hạn của NHTM để thu hút vốn phục vụ kinh doanh ngắn hạn của mình, vay mang tính chất chủ động của NHTM. Có trường hợp NHTW phát hành kỳ phiếu để thực thi chính sách tiền tệ quốc gia ( thu hồi lượng tiền trực tiếp từ NHTM về ). Hiện nay ở Việt Nam mệnh giá lớn tối thiểu là 100 triệu đồng / kỳ phiếu ngân hàng. Chúng được mua bán trên cơ sở tự nguyện trong trường hợp cần thiết thì hệ thống NHNN bắt buộc phát hành cho NHTM để điều hành chính sách tiền tệ quốc gia. B. các công cụ thị trường vốn I. Cổ phiếu công ty : 1. Cổ phiếu ở Việt Nam và thực trạng của nó Các công ty cổ phần và doanh nghiệp nhà nước ( DNNN ) ở Việt Nam có quyền phát hành cổ phiếu theo quy định của luật công ty và luật DNNN ngày 17/9/1994, chính phủ ban hành quy chế tạm thời về phát hành cổ phiếu, trái phiếu của DNNN. Hiện tại đã có hơn 500 công ty cổ phần và khoảng hơn 6000 DNNN trong đó chỉ có vài trăm doanh nghiệp có cổ phiếu. Nhưng đa số những cổ phiếu này được đông đảo những cổ đông nắm giữ như những chứng chỉ sở hữu, chứ ít đưa vào lưu thông. Trên TTCK hiện nay với hơn 500 công ty cổ phần như thế nhưng mới chỉ có 5 công ty đã có giấy phép niêm yết cổ phiếu : SAM - REE - TMS - SECOM - HAP. Còn một số công ty đã đủ điều kiện niêm yết nhưng không niêm yết vì nhiều lý do khách quan, họ chưa có nhu cầu hoặc chưa thấy lợi ích của việc niêm yết. Hoặc có công ty muốn niêm yết nhưng chưa đủ điều kiện để niêm yết. Hiện nay mặc dù TTCK đã đi vào hoạt động đã hút được sự quan tâm của công chúng đầu tư nhưng việc mua bán cổ phiếu trên thị trường tự do vẫn không ngừng sôi động với đủ loại cổ phiếu được giao dịch so với 5 loại cổ phiếu và 2 loại trái phiếu giao dịch trên thị trường chính thức, ở thị trường tự do có đến gần 60 loại cổ phiếu được mua bán. Các giao dịch không chính thức này được thực hiện dưới nhiều dạng : qua môi giới, các mục rao vặt, mạng internet, hay ở những quán cà phê... Một điểm đáng ghi nhận khác là trên cả thị trường chính thức lẫn không chính thức, hiện nay chỉ mới dừng lại ở việc mua đi bán lại, giá cổ phiếu có tăng nhưng thực vốn đưa vào công ty làm ăn thì chỉ tăng trên danh nghĩa. Tất cả những công ty hiện nay chưa huy động thêm một đồng vốn nào vào mở rộng sản xuất hay kinh doanh. Theo các chuyên gia chứng khoán, chính những bất ổn này sẽ khiến cho việc mua bán cổ phiếu hiện nay, đặc biệt là trên thị trường không chính thức, có nhiều bấp bênh và đầy tính rủi ro. Sự non yếu trong thị trường vốn, sự thiếu vốn đầu tư trong một số công ty và cho các dự án lớn dẫn đến phải phát hành cổ phiếu để tạo ra vốn cho SXKD, cho các dự án quốc gia. Tuy nhiên số lượng cổ phiếu này được phát hành hạn chế, quy mô nhỏ, không công khai. Chẳng hạn năm 1997, SECOM đã phát hành 240.000 cổ phiếu với mệnh giá 500.000đ nhờ đó mà tăng được tài sản lên 10 lần ( trong số đó Nhà nước đã mua 51% giá trị cổ phiếu, những người lao động trong công ty mua 15%. Tổng công ty bưu chính viễn thông mua 32% và 2% còn lại được bán cho công chúng. Các ngân hàng cổ phần ở Việt Nam đa số cổ phiếu là của NHTM quốc doanh lớn, của các tổng công ty và chỉ có một phần nhỏ do cá nhân nắm giữ. Một số ngân hàng và tổng công ty đã phát hành cổ phiếu ra công chúng, các phương pháp chào bán tương tự như quảng cáo, tiếp thị bán hàng, không áp dụng hệ thống thông tin công khai nên làm giảm lòng tin của công chúng vào hiệu năng cuả ngân hàng. Việc cổ phần hoá DNNN ở Việt Nam còn diễn ra chậm chạp. Đến cuối tháng 1/1998 mới có 20 DNN thực hiện được cổ phần. Nguyên nhân do : 1/ do nhận thức vẫn còn tư tưởng sợ “ Chệnh hướng XHCN ”. 2/ Cán bộ lãnh đạo và công nhân viên các doanh nghiệp còn nhiều băn khoăn lo lắng về vị trí công tác, việc làm, thu nhập, đời sống khi thực hiện cổ phần hoá. 3/ Một số văn bản pháp quy ban hành còn chậm chạp, thủ tục, chế độ cho công ty cổ phần chưa thoả đáng. 4/ tỷ lệ cổ phần giành cho XH quá ít, truyền bá chưa sâu rộng. 5/ Môi trường kinh tế chưa đầy đủ. Vấn đề định giá doanh nghiệp, xác định mệnh giá cổ phiếu, số cổ phiếu phát hành cần được xem xét lại toàn diện. Cổ phiếu hiện nay thường có một số đặc điểm : 1/ mệnh giá 10.000đ; 2/ cổ phiếu có nhiều loại cổ phiếu ưu đãi, cổ phiếu thường.... Việc định giá cần phải định giá chính xác giá trị hữu hình của doanh nghiệp ( tài sản cố định, tài sản lưu động, vốn tự có ) bên cạnh cả về giá trị vô hình của doanh nghiệp. Thực tế việc đánh giá trên còn chưa đầy đủ nên chưa sát với giá trị thực tế dẫn đến việc xác định mệnh giá, số lượng cổ phiếu chưa được phù hợp. Vấn đề về phân chia cổ tức đối với các công ty cổ phần cần phân biệt được thị giá cổ phiếu khác trị giá cổ phiếu làm cơ sở cho việc tính toán cổ tức hàng năm, nên đưa vấn đề này đặt ra trước UB CKNN. 2. Biện pháp phương hướng 1. Chúng ta cần hoàn thiện về hệ thống pháp luận đặc biệt luật về chứng khoán và TTCK. Tránh những mâu thuẫn, không thống nhất giữa các văn bản dưới luật với luật... 2/ Hoàn thiện hệ thống thông tin hơn nữa. 3/ Hoàn thiện và phát triển nguồn nhân lực, cần trang bị kiến thức đầy đủ về chứng khoán theo những biến động hàng ngày của nó; 4/ Có chính sách hỗ trợ, nhằm thúc đẩy mạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nên chăng xem xét lại cổ phần hoá các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, ổn định hoạt động của thị trường chứng khoán; 5/ Khai thác triệt để nguồn lực nội sinh, đồng thời tranh thủ mọi sự giúp đỡ từ bên ngoài, khai thông luồng lưu chuyển qua TTCK. II. trái phiếu : * Căn cứ vào mục đích phát hành và người phát hành có trái phiếu chính phủ và trái phiếu công ty. 1. Trái phiếu chính phủ : ở Việt Nam được phát hành đầu những năm 90 bao gồm trái phiếu KBNN và trái phiếu công trình. Trái phiếu KBNN được giao cho KBNN phát hành, trái phiếu công trình là rất ít, chính phủ cho quy định các địa phương tự quản lý điều hành ngân sách của mình bằng thuế, thu nhập khác. Trong trường hợp địa phương xây dựng công trình lớn dẫn đến thâm hụt ngân sách lớn thì chính phủ cho địa phương phát hành trái phiếu công trình, những năm sau địa phương tự cân đối ngân sách. Phần lãi mua trái phiếu chưa bị đánh thuế thu nhập ở Việt Nam. Việc phát hành trái phiếu chính phủ trên thị trường trong nước và quốc tế dựa trên những cơ sở pháp lý sau : 1/ Nghị định số 72 - CP ngày 26/7/1994 của chính phủ về việc ban hành quy chế phát hành trái phiếu chính phủ; 2/ Nghị định số 23 - CP ngày 22/3/1995 của chính phủ về việc phát hành trái phiếu quốc tế; 3/ Các quy định thông tư khác liên quan đến việc phát hành và thanh toán trái phiếu CP như thông tư số 75 - TC - KBNN ngày 14/9/1994 của Bộ Tài Chính. Quyết định số 1179 - TC - KBNN ngày 5/12/1994 của Bộ Tài Chính. Hiện nay trái phiếu CP có những đặc điểm chủ yếu sau : 1/ mệnh giá tối thiểu là 1 triệu đồng do CP quyết định và công bố; 2/ kỳ hạn ngắn 1 tháng, 2 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 9 tháng, 12 tháng, gần đây là 2 hoặc 3 năm; 3/ trái phiếu CP có thể chiết khấu với giá thấp hơn mệnh giá. Với mục đích thực hiện CSTT, NHNN Việt Nam tham gia vào thị trường này với tư cách vừa là người quản lý vừa là người tham gia thị trường. Tất cả các hoạt động đấu thầu liên quan đến trái phiếu CP được thực hiện với sự giám sát của ban đấu thấu bao gồm 2 đại diện cả KBNN và 2 đại diện của NHNN theo quy chế đấu thầu trái phiếu CP. Để được tham gia vào thị trường này các thành viên phải đáp ứng : 1/ có quy chế pháp nhân theo pháp luật Việt Nam; 2/ có tài khoản tiền Việt và tài khoản tín phiếu KBNN ở sở giao dịch của NHNN hay một chi nhánh của NHNN; 3/ có ít nhất 20 tỷ đồng vốn điều lệ; 4/ có một khoản tiền gửi ít nhất bằng 50% giá trị đấu thầu tại NHNN. Một số kết quả hoạt động phát hành trái phiếu CP đạt được : Khối lượng phát hành ngày càng tăng, số lượng tín phiếu và trái phiếu đăng ký phát hành tăng lên một cách liên tục : năm 1996 bằng 37,9 lần so với năm 1991. Bước sang quý I/ 1998 thị trường đấu thầu trái phiếu KBNN rơi vào tình trạng “ buồn tẻ ”. Trong cả tháng 2 mới tổ chức được 3 phiếu đấu thầu với giá trị bán được có 17 tỷ đồng. Lãi suất của trái phiếu KB được ghi nhận cao nhất ở mức 2,1% tháng tức là 25,2% năm vào cuối năm 1993, một lãi suất chưa từng có trên thế giới. Nhưng đối với trái phiếu CP bước đầu thực hiện khác thành công trong các công trình lớn, trọng điểm quốc gia như công trình đường dây 500KV, đường Nguyễn Tất Thành... Hiện tại thời hạn của trái phiếu CP thay đổi theo hướng tích cực chuyển dần từ loại ngắn hạn 3 - 6 tháng sang 2 - 3 năm. Trong năm 1996 có tới 98% số phát hành là loại 1 năm trở lên. Từ năm 1997 chỉ phát hành loại 1 - 2 năm, lãi suất trái phiếu KB đã gắn liền với điều kiện thị trường, trong những năm gần đây có xu hướng giảm dần theo xu hướng thị trường góp phần làm giảm gánh nặng trả lãi cho NSNN. Phương thức phát hành và thanh toán được cải tiến từng bước, các hình thức thanh toán lãi suất cũng đa dạng hơn như thanh toán định kỳ, thanh toán lãi trước.... Đặc biệt đã cho phát hành loại trái phiếu vô danh, in sẵn mệnh giá và được thanh toán trong cả nước. Những tồn tại và giải pháp - Tồn tại : Cho đến cuối năm 2000 trái phiếu chính phủ vẫn trong tình trạng “ đóng băng ” về giao dịch. Mặc dù trong tháng 10, trung tâm giao dịch chứng khoán đã có phối hợp với KBNN tổ chức đấu thầu đợt 5 trái phiếu CP với khối lượng gọi thầu 200 tỷ đồng, kỳ hạn 3 năm nhưng đợt thầu đã không thành công do lãi suất chỉ đạo của Bộ Tài Chính thấp hơn laĩ suất đặt thầu. Vì vậy, giá trái phiếu chính phủ tuy vẫn là 100.800 đồng nhưng không có giao dịch. Tảng băng trái phiếu chính phủ vẫn khó tan trong thời gian gần đây, từ khi trung tâm giao dịch chứng khoán đi vào hoạt động thì đã có hơn 1100 tỷ đồng trái phiếu CP đủ điều kiện niêm yết được phát hành, trong đó có khoảng 600 tỷ đồng được phát hành theo hình thức đấu thầu và khoảng 500 tỷ đồng được phát hành thông qua bảo lãnh. Tuy nhiên, cho dù trái phiếu CP có phát hành theo hình thức nào thì hiện đều nằm tại các NHTM. Sở dĩ là vì các NHTM vẫn đang trong tình trạng ứ đọng vốn do vốn huy động nhiều trong khi thiếu dự án đầu tư hiệu quả để cho vay. Chính vì thế, giải pháp tốt nhất lúc đó là mua trái phiếu, và hễ mua là họ giữ lại và không chịu bán ra thị trường. Việc găm giữ trái phiếu CP của các ngân hàng này tuy không phải là nguyên nhân chủ yếu nhưng nó lại là yếu tố quan trọng làm đóng băng thị trường trái phiếu CP. Đó cũng là lý do giải thích tại sao những hi vọng về sự sôi động của TTCK do trái phiếu CP mang lại không diễn ra như thiết kế ban đầu. Tuy nhiên trong thời gian gần đây chiều hướng đóng băng nguồn vốn của các NHTM đã có sự thay đổi, nhiều khi NHTM đã bắt đầu thiếu tiền mặt để đáp ứng nhu cầu vay vốn của các doanh nghiệp. Động thái mà các NHTM đã thực hiện là tăng lãi suất huy động vốn để đáp ứng nhu cầu về vốn. So với trước đây, lãi suất huy động của các NHTM đã tăng khoảng 0,03% đến 10,1%, thậm chí lãi suất huy động vốn bằng tiền của NHTM lên tới trên 8,4%/ năm ( tức 0,7% ). Với mức lãi suất huy động như trên nếu so với lãi suất 6,5%/ năm của trái phiếu CP thì có thể thấy rằng việc nắm giữ trái phiếu CP không còn có lợi cho các NHTM nữa và đến lúc các NHTM sẽ tung TPCP ra giao dịch. Tuy nhiên, một điều hoàn toàn trái ngược với dự đoán, qua trao đổi với lãnh đạo một số NHTM thì cảm nhận chung là dường như các NHTM vẫn kiên trì nắm giữ trái phiếu với bất cứ giá nào. Giải thích về hiện tượng này, một số chuyên gia tài chính nhận định, sở dĩ các NH không muốn bán các trái phiếu ra, ngay cả khi họ bức bách về vốn khả dụng. Có nhiều lý do, họ băn khoăn rằng, tại thời điểm này nếu có bán ra cũng chưa chắc đã có ai mua hoặc nếu có thì cũng không nhiều. Hơn nữa do hiện nay, các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán chủ yếu là các cá nhân nên tiềm lực tài chính còn hạn chế, không phải là “ đối tác ” của các NHTM trong các vụ giao dịch trái phiếu CP. Một số nhà phân tích chứng khoán cho rằng, nếu như các nhà NH tung trái phiếu ra bán với giá thấp thì vô hình trung họ buộc phải hạch toán lỗ trong doanh nghiệp vụ giao dịch trái phiếu của mình. Điều này sẽ gây tâm lý không tốt cho các NH, vì thế dẫn đến tâm lý “ thà huy động vốn với lãi suất cao còn hơn là bán rẻ trái phiếu ”. Tóm lại là, cho dù tình hình kinh doanh tiền tệ của các NHTM đã thay đổi hẳn so với trước kia. Thế nhưng, khả năng họ tung TPCP ra thị trường là điều khó xảy ra và tảng băng TPCP vẫn đóng băng sau nhiều biến động. Giải pháp : Đã có trái phiếu CP nhưng chất lượng của TPCP phải đảm bảo được các điều kiện hiện nay, giá cả của nó cần phải đặt ra phù hợp trên quan hệ cung cầu. Cần phải tạo tính dễ dàng cho quan hệ người mua và người bán. Nên công khai về thông tin trên thị trường trái phiếu CP đồng thời cần tạo địa điểm giao dịch thuận lợi, thích hợp.... Nền kinh tế phải đảm bảo duy trì được tốc độ tăng trưởng 9 - 10%/ năm để tạo ra nhu cầu về vốn đầu tư thực sự, trên cơ sở đó mới đảm bảo được ổn định đồng tiền, trước hết là sức mua trong nước, sau đến là tỷ giá hối đoái, từng bước nâng cao giá trị của đồng Việt Nam. Cải tiến cơ chế chính sách để nâng cao hiệu quả huy động vốn, khai thác tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong nước, tận dụng vốn trong dân cư tốt nhất. Vốn huy động dưới hình thức TPCP cần tập trung : 1/ phát hành các loại TPKB có kỳ hạn thích hợp, đảm bảo hài hoà giữa nhu cầu sử dụng vốn của NSNN và lợi ích của người mua trái phiếu; 2/ Tiếp tục duy trì mở rộng thị trường đấu thầu TPCP thông qua NSNN, mở rộng các loại kỳ hạn qua một phiên đấu thầu; 3/ có cơ chế huy động vốn cho các công trình, doanh nghiệp trọng điểm của nền kinh tế có vốn đầu tư lớn đảm bảo phù hợp điều kiện hiện có. Xác định chính xác công trình, doanh nghiệp có điều kiện và khả năng sử dụng hiệu quả nguồn vốn huy động qua phát hành trái phiếu ra thị trường vốn quốc tế tính toán kỹ các khoản và điều kiện về trái phiếu, hoàn thiện phương án phát hành, lựa chọn thị trường và thời điểm phát hành thuận lợi nhằm đạt kết quả cao trong đợt phát hành đâù tiên. Để tăng cường tính pháp lý và khả năng thực thi trong quá trình triển khai kế hoạch hoá phát hành TPCP phù hợp với kế hoạch phát triển KT - XH thay hình thức bán lẻ TPCP bằng hình thức đấu thầu trái phiếu qua hệ thống ngân hàng. 2. Trái phiếu công ty : - Tính khách quan cho sự ra đời của trái phiếu công ty ở thị trường Việt Nam, trong cơ chế thị trường tuỳ theo tính chất của ngành nghề kinh doanh, khả năng tự lực mà các doanh nghiệp có thể khai thác nguồn vốn bằng nhiều biện pháp. Các doanh nghiệp có thể tăng nguồn vốn từ vốn tự có, điều này chỉ có thể tiến hành đối với doanh nghiệp làm ăn tốt, các doanh nghiệp vay vốn ngân hàng, coi ngân hàng là bà đỡ cho sự phát triển của mình. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất ở đây là bản thân doanh nghiệp phải có dự án kinh tế khả thi, mặt khác ngân hàng phải thẩm định chắc chắn đối với người vay về tài sản tài chính, tình hình SXKD... và giám sát chặt chẽ trước và sau khi cho vay. Một số doanh nghiệp đã có nhiều cách khác nhau để huy động vốn như huy động từ cán bộ công nhân viên, làm đại lý.... nhưng phương thức đó gặp nhiều khó khăn. Trong khi đó phát hành trái phiếu ( TPDN ) là cần thiết và cấp bách TPDN là những chứng khoán nợ chứng nhận một nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng của doanh nghiệp đối với người sở hữu trái phiếu. - Quyền và nghĩa vụ của bên bán TPDN : buộc doanh nghiệp phải có trách nhiệm cao trong việc sử dụng vốn và hoàn trả vốn, lãi cho trái chủ một cách hợp pháp đúng như cam kết. Cách huy động này đòi hỏi các doanh nghiệp phải làm chủ được lập các dự án vay vốn, sử dụng vốn và công tác khác như kế toán, kiểm toán, tài chính.... với những khoản vay lớn vượt quá khả năng đảm bảo của DN thì các DN phải có người bảo lãnh đòi hỏi DN phải có mối quan hệ rộng, thường xuyên với giới tài chính - ngân hàng, bộ ngành chủ quản, khách hàng,thị trường.... - Bên mua : TPDN đem lại nhiều lợi ích cho trái chủ. Vì TPDN có rất nhiều loại nên họ có thể lựa chọn tuỳ theo mục đích và khả năng của mình. TPDN mang tính rủi ro thấp hơn cổ phiếu. TPDN cho phép người đầu tư rút ra khỏi loại đầu tư bằng cách bán chúng ra trên thị trường bất cứ lúc nào. ở Việt Nam hiện nay đã xuất hiện những yếu tố cần thiết cho các doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Trong những năm qua bản thân các DNNN, CTCP, DNLD cũng đã sử dụng cách gọi vốn này để thực hiện được các mục tiêu cụ thể của mình. Luật công ty, luật DNNN, luật NHNN, luật các tổ chức tín dụng, Nghị định 20 - CP ngày 17/9/1994 của Chính phủ ban hành quy chế tạm thời về việc phát hành TP, cổ phiếu DNNN. Quyết định số 211 - QĐ - NH1 ngày 22/ 9/ 1994 của thống đốc NHNN.... là khuôn khổ pháp lý cho việc phát hành các loại trái phiếu ở Việt Nam. Hoạt động phát hành TPDN ở Việt Nam hiện nay có đặc điểm là tồn tại duy nhất thị trường sơ cấp, tại đó chỉ có một phần TPDN được phép thanh toán trước thời hạn trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm, thời hạn ngắn ( TPDN thời hạn dài nhất hiện nay mới chỉ có 5 năm, tỷ trọng trái phiếu doanh nghiệp của các công ty kinh doanh rất nhỏ ( khoảng 9% ) so với các trái phiếu do ngân hàng phát hành, hình thức phát hành thì “ Sơ đẳng ” ( chủ yếu các DN bán TPDN trực tiếp ) - Biện pháp thúc đẩy mở rộng việc phát hành TPDN : Việc thống nhất và ban hành một quy chế phát hành trái phiếu doanh nghiệp để tạo khuôn khổ pháp lý chung là điều cần thiết.Những quy định này phải phù hợp với thông lệ quốc tế đồng thời phải có tính khả thi ở Việt Nam. Về cơ bản các quy định phải đề cầp đến : + Tiêu chuẩn phát hành : các tiêu chuẩn phaỉ thống nhất với nhau trong các văn bản luật pháp như luật công ty, pháp lệnh chứng khoán... + Dự án sản xuất, kinh doanh, dịch vụ cụ thể đòi hỏi vốn lớn. Đây là cơ sở kinh tế để huy động vốn và sử dụng vốn. Đòi hỏi các dự án phải có tính khả thi, các cứ liệu, luận chứng kỹ thuật rõ ràng. - Phương án vay vốn cụ thể : Xác định được doanh số vay vốn, lãi suất danh nghĩa, kỳ hạn trái phiếu, giá phát hành, cách hoàn trả. - Phương thức phát hành : Có nhiều phương thức phát hành trái phiếu như bảo lãnh phát hành, đấu giá, phát hành tự do, phát hành qua sở giao dịch Như vậy, để doanh nghiệp có thể phát hành trái phiếu thành công thì chúng ta phải xây dựng và hoàn thiện nhiều vấn đề có liên quan để bảo vệ quyền lợi người đầu tư, tạo môi trường đầu tư trong sáng lành mạnh. Quy tụ lại, đó là việc hoàn thiện các thể chế thị trường để tạo môi trường kinh doanh chung, cụ thể : 1/ nền kinh tế có mức lạm phát được kìm phát, lãi suất thích hợp; 2/ việc thống nhất các văn bản pháp luật, chức năng nhiệm vụ giữa các bộ, ngành chủ quan và UBCKNN về phát hành trái phiếu là cần thiết; 3/ phát triển các TTTC tiền tệ cùng với các tổ chức có liên quan; 4/ phát triển các dịch vụ về trái phiếu để nâng cao tính hấp dẫn của trái phiếu; 5/ Tăng cường tuyên truyền về TPDN trên các phương tiền thông tin để tạo sự hiểu biết phù hợp với đối tượng. Nhìn chung các điều kiện vĩ mô cần thiết và phù hợp với việc phát hành TPDN đã xuất hiện, còn lại là vấn đề xử lý kỹ thuật và một số cơ chế làm được để tạo ra TPDN có đủ tiêu chuẩn và số lượng cần thiết. Những vấn đề này cần phải thực hiện nhanh chóng và thống nhất trong một cấu trúc chung để huy động vốn cho các doanh nghiệp và tạo điều kiện hoạt động TTCK ở Việt Nam. Dựa trên phương thức thanh toán ta có trái phiếu vĩnh cửu trái phiếu vay đơn, trái phiếu vay trả cố định; trái phiếu coupon, trái phiếu triết khấu. Trong đó trái phiếu vay đơn đã và đang tồn tại ở Việt Nam nhưng không phổ biến lắm, còn trái phiếu vay trả cố định thì chưa xuất hiện ở Việt Nam, và phổ biến ở Việt Nam là trái phiếu chiết khấu : Ngân hàng đầu tư Phát triển năm 1999 đã bán trái phiếu chiết khấu kỳ hạn 2 năm. Nhưng trả trước từng năm một sau điều chỉnh lãi suất theo mặt bằng giá. Năm 2000 NHĐTPT bán trái phiếu kỳ hạn 5 năm, lãi suất trả trước từng năm. Kết luận Chúng ta đang sống trong một thời đại mới, thời đại của điện tử viễn thông, mọi cái đều biến đổi hết sức nhanh chóng, con người muốn tồn tại phải thích nghi được với hoàn cảnh đó. Một nền kinh tế mới đã và đang hoạt động rất sôi nổi, không sớm thì muộn mỗi người cũng sẽ được và sẽ phải làm quen với thị trường tài chính mà điển hình là thị trường chứng khoán. ở đó diễn ra việc mua bán các công cụ tài chính. Các công cụ tài chính đó luôn luôn biến động theo sự biến động của nền kinh tế, phản ánh phần nào về sự phát triển, ổn định của một nền kinh tế của một quốc gia. Một vấn đề hết sức quan trọng của nền kinh tế đó là vấn đề về vốn : nhu cầu về vốn là bao nhiêu, sử dụng vốn như thế nào là có hiệu quả, biện pháp để tạo vốn.... phần lớn được giải quyết trên TTTC, thể hiện rõ nhất thông qua các công cụ tài chính như là các công cụ luân chuyển vốn trong nền kinh tế. Việc nắm bắt được tình hình về các công cụ tài chính những ưu điểm nhược điểm, xu hướng phát triển,.... là thực sự cần thiết, không chỉ cho riêng em mà cần thiết cho tất cả những ai quan tâm đến vận mệnh nền kinh tế đất nước, khi nghiên cứu về vấn đề này, đã giúp em rất nhiều trong việc trau dồi hơn kiến thức cho bản thân, giúp cho em có cơ hội tìm tòi, tiếp cận được với thông tin mới về các công cụ thị trường tài chính đang ngày càng có sự thay đổi tích cực như tình hình cổ phiếu của công ty cổ phần, vấn đề cổ phần hoá doanh nghiệp hiện nay, tình hình về trái phiếu chính phủ, trái phiếu công ty, tín phiếu kho bạc, chứng chỉ tiền gửi, thương phiếu... với những thông tin mới mẻ đó là thật sự cần thiết cho bất cứ một sinh viên kinh tế nào. Từ những kiến thức cơ sở này sẽ làm nền tảng cho một kiến thức tổng quát sau này làm hành trang cho một cử nhân kinh tế bước ra thương trường, phần nào bớt bỡ ngỡ, giảm bớt sự chênh lệch, khập khiễng giữa lý thuyết với thực tế. Tài liệu tham khảo 1. Tiền tệ, ngân hàng và thị trường tài chính - Fredic S.Mishkih 2. Tiền tệ, tín dụng và ngân hàng - Lê Văn Tư 3. Thị trường tài chính và thị trường chứng khoán - Nguyễn Đình Tài 4. Thị trường tài chính - PTS Ngô Hướng 5. Những kiến thức cơ bản về trái phiếu và các công cụ thị trường tiền tệ 6. Các tạp chí “ thị trường tài chính tiền tệ ” 7. Các tạp chí “ Tài chính ” 8. Báo “ Đầu tư chứng khoán ” Mục lục Trang Lời nói đầu Chương I : Một số vấn đề cơ bản về công cụ của TTTC 1 I. Công cụ thị trường tiền tệ 2 1. Tín phiếu kho bạc nhà nước 2 2. Chứng chỉ tiền gửi 2 3. Các thương phiếu 3 4. Các kỳ phiếu ngân hàng 5 5. Mộ số công cụ khác 6 II. Công cụ thị trường vốn 8 1. Cổ phiếu công ty 8 2. Trái phiếu 11 Chương II : Thực trạng phát triển của các công cụ trên TTTC ở Việt Nam 15 A. Các cụ của thị trường tiền tệ 15 B. Các công cụ của thị trường vốn 20 Kết luận 30 Tài liệu tham khảo