Đề tài Thực trạng và giải pháp cho việc kiểm soát vốn của Việt Nam hiện nay

Nam cơ sở tôn trọng chủ quyền, phù hợp với pháp luật, bình đẳng và đôi bên cùng có lợi. Nhà đầu tư có quyền lựa chọn lớn về hình thức, địa bàn lĩnh vực quy mô và thời hạn đầu tư (có thể lên tới 70 năm). Theo Luật Đầu tư năm 2005, hình thức đầu tư được trên mở rộng thêm và đa dạng hơn, một trong những hình thức đó là hình thức sáp nhập và mua lại (M&A). Ngòai ra, vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cho nhà đầu tư nước ngoài đã được đưa vào Luật Đầu tư năm 2005; đó là yếu tố tăng cường an ninh trên lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Trong trường hợp thật cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh, lợí ích quốc gia, Nhà nước trưng mua, trưng dụng tài sản của nhà đầu tư thì nhà đầu tư được thanh toán hoặc bồi thường theo giá thị trường tại thời điểm công bố việc trưng mua, trưng dụng (Điều 6 Luật Đầu tư 2005)... Kết quả là năm 2006 nguồn vốn FDI tăng lên rất cao. Và đặc biệt, sau một loạt sự kiện: Cuối năm 2006, Việt Nam tổ chức thành công hội nghị APEC 14; Mỹ trao PNTR; và ngày 11/01/2007, Việt Nam chính thức gia nhập WTO. Từ đó, các nhà đầu tư nước ngoài đã hướng đến Việt Nam nhiều hơn, thể hiện cụ thể qua con số FDI tăng đột biến năm 2007 là 20,3 tỳ USD.. Đến năm 2008, tổng vốn FDI vào Việt Nam đã đạt 64 tỷ USD, vượt xa con số 20,3 tỉ USD của cả năm 2007. Nguồn vốn FDI năm nay còn có sự chuyển biến tích cực về chất. Cụ thể, quy mô vốn đầu tư trung bình cho một dự án đã tăng mạnh và đạt mức cao nhất từ trước tới nay với khoảng 68 triệu USD/dự án. Đặc biệt, dòng vốn này đã chảy vào những lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế như công nghiệp lọc dầu, luyện kim, bất động sản, cảng biển, khu công nghệ cao... Qua những phân tích trên, ta có thể nhận thấy, từ khi bắt đầu mở cửa Việt Nam luôn tích cực mở rộng cửa hội nhập kinh tế quốc tế. Song song với quá trình đó ta cũng luôn đẩy mạnh kêu gọi thu hút FDI, thể hiện qua việc Chính phủ ban hành các văn bản pháp luật ngày cành thông thoáng. Tuy nhiên đánh giá hiệu quả sử dụng nguồn vốn này như thế nào, nhóm đi vào phân tích tỷ lệ vốn thực hiện so với mức vốn cam kết. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 9 * Tỷ lệ vốn FDI giải ngân so với mức vốn đăng ký: Năm Số DA Tổng số vốn đăng ký Tổng số vốn thực hiện (triệu USD) Tỷ lệ giải ngân (%) 2006 987 12,004.0 4,100.1 34 2007 1,544 21,347.8 8,030.0 38 2008 1,171 64,000.0 11,500.0 18 Nguồn: Tổng cục thống kê Nhìn vào bảng số liệu ta thấy tổng số vốn đăng ký tăng mạnh qua các năm. Nếu như năm 2006 số vốn đăng ký là 12 tỷ USD, thì đến năm 2008 đã tăng lên 64 tỷ USD (gấp 5 lần). Tuy nhiên mức độ giải ngân nguồn vốn này còn rất thấp so với vốn đăng ký. Cụ thể tỷ lệ giải ngân năm 2006 chỉ đạt 34%, đến năm 2008 chỉ còn 18%. Việc giải ngân vốn FDI còn thấp có thể kể đến những nguyên nhân sau: - Môi trường kinh tế vĩ mô Việt Nam đang có nhiều vấn đề như lạm phát cao, hơn nữa họ nhìn thấy Việt Nam chưa khắc phục được những hạn chế cố hữu về thể chế, luật lệ, tính dự báo của luật lệ... - Sự yếu kém về quy hoạch, hạ tầng, đường đi thì thiếu, điện yếu, thiếu nhân lực chất lượng cao và sự chậm chễ trong sự giải quyết công việc... Điển hình như khu vực Cái Mép - Thị Vải có ba cảng đang thi công, nhưng không có đường vào. Đường vào không có thì dự án không thể thực hiện việc thi công điện, nước và những công trình thành phần khác… - Công tác quy hoạch lại có những bất hợp lý, nhất là quy hoạch ngành còn nặng về bảo hộ sản xuất trong nước… Chỉ đến khi nào khắc phục được những hạn chế này thì lượng FDI giải ngân mới tốt hơn được. Bên cạnh đó, mặc dù nhận được ưu đãi lớn song các doanh nghiệp FDI thường tìm cách "lờ" đi các điều khoản cam kết với địa phương về kinh tế, xã hội và môi trường. Nghiên cứu của CIEM chỉ rõ, đóng góp của chủ doanh nghiệp FDI cho bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và công đoàn không hề vượt trội hơn so với các doanh nghiệp trong nước, thậm chí có năm còn thấp hơn. Chỉ có 10% số doanh nghiệp này dành sự đầu tư thích đáng cho phát triển bền vững nguồn nhân lực. Đáng lo ngại nhất là vấn đề môi trường, có tới 80% doanh nghiệp FDI không đầu tư trang thiết bị xử lý ô nhiễm môi trường, 60 - 81% doanh nghiệp không chịu chi cho hoạt động bảo vệ môi trường hàng năm. Đến nay, mới chỉ có 28 KCN có nhà máy xử lý nước thải tập trung; khoảng 20 KCN khác đang xây dựng hoặc chuẩn bị đầu tư. Số đông còn lại chưa xây dựng do nhiều nguyên nhân như năng lực tài chính hạn chế, ý thức tuân thủ luật bảo vệ môi trường không cao… Ô nhiễm sông Thị Vải như là một điển hình của sự phát triển KCN. * Khả năng hấp thụ vốn FDI của nền kinh tế: - Thực tế cho thấy vốn FDI tập trung chủ yếu vào các ngành sản xuất, kinh doanh bất động sản và các ngành dịch vụ như ngân hàng, bảo hiểm, du lịch … đây là những ngành yêu cầu cao về trình độ, trong khi đó nguồn cung lao động có thể đáp ứng được còn rất hạn chế. Thực trạng này khiến nhiều dự án qui mô lớn bị chậm tiến độ thực hiện. Vì vậy, nếu không có chính sách kinh tế hợp lý trong việc khuyến khích dịch chuyển lao động có tay nghề thì vị thế của Việt Nam dưới con mắt nhà đầu tư nước ngoài rất dễ bị ảnh hưởng. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 10 - Bên cạnh đó khối doanh nghiệp FDI cũng chính là khối có kim ngạch nhập khẩu rất lớn và là một trong những nhóm doanh nghiệp đóng góp “tích cực” vào con số nhập siêu tăng rất cao trong năm nay. Giá trị xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI năm 2008 đạt 24,465 tỷ USD, chiếm khoảng 40% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước, nhưng khối doanh nghiệp này cũng nhập khẩu tới 28,458 tỷ USD. Tổng nhập siêu xấp xỉ 4 tỷ USD của khối này đã chiếm gần 1/4 thâm hụt thương mại của Việt Nam năm 2008. - Về vấn đề chuyển giao công nghệ, trong 20 năm thu hút đầu tư nước ngoài, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, số hợp đồng chuyển giao công nghệ nước ngoài tại Việt Nam chỉ mới được ký kết khoảng 10 hợp đồng trong số khoảng 9.000 dự án đầu tư vào Việt Nam. Nhiều bí quyết công nghệ bên Việt Nam vẫn chưa làm chủ được. Điều này có nghĩa là Việt Nam vẫn còn phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài, năng lực nội sinh của công nghệ chưa được kiến tạo và phát huy. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, dẫn đầu danh sách các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam là các doanh nghiệp châu Á như: Malaysia với 14,8 tỷ USD (26%), Đài Loan với 8,6 tỷ USD (18,6%), Nhật Bản: 7,3 tỷ USD (15,7%), sau đó là Brunei, Singapore… trong khi các doanh nghiệp Mỹ chỉ chiếm 1,4 tỷ USD (3%). Điều đó phản ánh một thực tế là chúng ta mới chỉ tiếp cận được với các công nghệ trung bình hoặc trên trung bình của các nước trong khu vực. - Thị trường vốn Việt Nam còn ở giai đoạn phát triển sơ khai, cải cách doanh nghiệp nhà nước chậm chạp là nguyên nhân dẫn tới những rủi ro lớn cho hệ thống ngân hàng. Bên cạnh đó, sự yếu kém về cơ sở hạ tầng của thị trường tài chính (hệ thống thông tin, thanh toán, tính minh bạch, khuôn khổ pháp lý...) cũng là những trở ngại không nhỏ trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào thị trường này. "Việt Nam cần một hệ thống ngân hàng có khả năng chống chọi trước các dòng vốn lớn đổ vào"-ông Alain Cany, Giám đốc điều hành Ngân hàng HSBC Việt Nam bình luận. Một vấn đề lớn và mang tính hệ thống đặt ra đối với thị trường tài chính Việt Nam là khả năng tự vệ của thị trường trước xu hướng các dòng vốn đang trở nên ngày càng linh hoạt hơn. "Công nghệ hiện đại đang cho phép hàng tỷ USD được chuyển vào hoặc ra khỏi thị trường chỉ với một cú nhắp chuột"-ông Michael Smith, Tổng giám đốc HSBC khu vực Châu Á- Thái Bình Dương cảnh báo. Và theo ông này, thì đây là thách thức "không chỉ riêng đối với Việt Nam mà còn đối với hầu hết các nền kinh tế châu Á". Đó chính là thách thức về việc xây dựng một hệ thống tài chính lành mạnh có thể chịu đựng được những giao động không thể tránh khỏi của các dòng vốn. - Trong thời gian gần đây, một loạt các vụ đình công trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài do chế độ trả công thiếu thoả đáng khi tình hình giá cả sinh hoạt tăng lên nhanh chóng làm giảm thu nhập thực tế của công nhân, làm tăng tính chất “bần cùng” của người lao động. Điều này, cho thấy tính chất phức tạp của an ninh về việc làm cho người lao động Việt Nam nếu giới chủ không đáp ứng thoả đáng quyền lợi chính đáng của họ. Đây là yếu tố vừa ngấm ngầm, vừa công khai phản ánh mâu thuẫn giữa tư bản và lao động trong điều kiện hiện đại. Sự yếu kém của tổ chức công đoàn, sự kém hiểu biết của người lao động và cơ chế quản lý hiệu quả không cao gần như đang tiếp sức thêm cho quyền lực và tính độc quyền của nhà đầu tư nước ngoài trước yêu cầu cao về việc làm và thu nhập của người lao động Việt Nam. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 11 2.2.2 Kiểm soát vốn đầu tư gián tiếp (FII): Khi thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển quá nóng, Ngân hành nhà nước Việt Nam đã đưa ra những đề xuất về các giải pháp cấp bách để kiểm soát đầu tư gián tiếp nuốc ngoài. Tuy nhiên, theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ: Chúng ta vẫn đang ở giai đọan đầu tư thu hút vốn, do đó không thể đặt vấn đề khống chế lên hàng đầu mà phải quản lý theo hướng tạo môi trường thuận lợi cho nguồn vốn này chảy vào đúng mạch, đúng chỗ, đúng nơi. Đó là công việc rất quan trọng và cấp bách hiện nay. Quan điểm này xuất phát từ nhu cầu vốn cần thiết cho sự phát triển kinh tế Việt Nam trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đồng thời nhận thấy được cơ hội và tầm quan trọng của nguồn vốn FII. 2.2.2.1. Vai trò của vốn FII: - Vốn đầu tư gián tiếp khi đổ vào Việt Nam sẽ tạo động lực hấp dẫn đối với các nhà đầu tư trong nước. Thực tế cho thấy, khi các nhà đầu tư nước ngoài mua ròng qua các phiên giao dịch trên TTCK sẽ tạo ra lực hút đối với nhà đầu tư trong nước, đó là họ sẽ đổ vốn nhiều hơn vào TTCK và kết quả là tổng số vốn đầu tư trên thị trường sẽ tăng lên - Việc tham gia của các nhà đầu tư gián tiếp sẽ có tác động mạnh mẽ đến thị trường tài chính, giúp cho thị trường tài chính minh bạch và hoạt động hiệu quả hơn, xác lập giá trị thị trường của các cổ phiếu niêm yết một cách chuyên nghiệp, giảm thiểu những dao động “phi thị trường” và góp phần giải quyết một cách cơ bản các mối quan hệ kinh tế (vốn, công nghệ, quản lý…). Đồng thời khi FII gia tăng sẽ làm cho thị trường chứng khoán Việt Nam trở nên sôi dộng hơn, khắc phục được sự thiếu hụt, trống vắng và trầm lắng. Bên cạnh đó sự gia tăng dòng FII sẽ góp phần phát triển các định chế và dịch vụ tài chính – chứng khoán, các dịch vụ tư vấn, bảo hiểm, kế tóan, kiểm tóan - Vốn FII thường rót vào các DN do người VN nắm quyền chi phối về quản lý, giúp DN trong nước tăng trưởng nhanh và nâng cao năng lực cạnh tranh, tiến tới việc hình thành các tập đoàn đa quốc gia mang thương hiệu VN. Thực tế, đã có nhiều điển hình thành công theo mô hình này, qua con đường phát hành cổ phiếu ra công chúng và niêm yết trên TTCK như: Vinamilk, Bảo Minh, Kinh Đô, ACB, Sacombank... - Tăng cường cơ hội và đa dạng hóa phương thức đầu tư, cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và thu nhập của đông đảo người dân. Thông qua quá trình tham gia của nhà đầu tư gián tiếp, các nhà đầu tư trong nước và người dân sẽ được dịp “cọ xát”, rèn luyện và bồi dưỡng kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng, bản lĩnh đầu tư, nâng cao trình độ bản thân nói riêng, chất lượng nguồn nhân lực nói chung phù hợp yêu cầu và điều kiện kinh doanh thị trường hiện đại. - Nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý doanh nghiệp và Nhà nước theo các nguyên tắc và yêu cầu kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế. Cụ thể việc quản lý và quản trị doanh nghiệp phát hành chứng khóan sẽ được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả hơn về báo cáo tài chính và minh bạch hóa thông tin, hệ thống luật pháp liên quan đến đầu tư gián tiếp sẽ phải được hòan thiện, kiện toàn. Đồng thời nhà nước sẽ đa dạng hóa các công cụ và thực hiện hiệu quả việc quản lý của mình theo các mục tiêu lựa chọn thích hợp. Để thấy rõ hơn hiệu quả của việc thu hút vốn đầu tư gián tiếp tại Việt Nam, là giá trị vốn FII vào Việt Nam có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 12 Nếu như năm 2006 dòng vốn FII vào Việt Nam chỉ khoảng trên 1 tỷ USD thì đến cuối năm 2007 dòng vốn này đã tăng đáng kể khoảng 5-7 tỷ USD, điều này thể hiện rõ nét qua diễn biến trên thị trường chứng khóan, đây là giai đọan TTCK Việt Nam rất sôi động với số lượng các nhà đầu tư nước ngòai tham gia rất đông. Tuy nhiên đến năm 2008 dưới tác động của khủng hỏan thế giới, vốn FII vào Việt Nam sụt giảm đáng kể khoảng 4 tỷ USD. Theo dự báo của các chuyên gia năm 2009 thu hút vốn FII càng trở nên khó khăn, thậm chí vốn FII sẽ ngừng chãy vào Việt Nam. Bên cạnh những chính sách khuyến khích trong việc thu hút vốn FII, nguồn vốn này cũng gặp một số hạn chế 2.2.2.2 Những hạn chế: -Hạn chế về danh mục đầu tư: Theo quyết định số 260/2002 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành ngày 10/05/2002 ghi rõ các doanh nghiệp thuộc những lĩnh vực như kinh doanh dịch vụ khách sạn, nhà hàng, vận tải đường bộ, đường ống, sản xuất thiết bị viễn thông, sản xuất các dịch vụ tư vấn phần mềm máy tính … (35 ngành nghề) mới được bán cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, có nhiều ngành nghề đòi hỏi công nghệ cao, vốn của nước ngoài để có điều kiện thành lập và phát triển doanh nghiệp nhưng chưa được phép gọi vốn từ bên ngoài, chẳng hạn như ngành quản lý nợ, tài sản, bất động sản, dịch vụ định giá doanh nghiệp, định mức tín nhiệm, tư vấn kiến trúc đô thị, phát triển cơ sở hạ tầng … - Hạn chế về mức thuế: Theo qui định về luật thuế, thì mức thuế suất đối với đối với họat động mua bán, chuyển nhượng chứng khoán là 0,1%/doanh thu chịu thuế, điều này còn một số hạn chế đó dù nhà đầu tư nước ngoài lãi hay lỗ vần phải nộp thuế trên mức chuyển nhượng, trong khi đó giá trị đầu tư nước ngoài rất cao, vì vậy tổng số thuế phài nộp tương đối nhiều. Đồng thời trong cấu trúc thuế có sự phân biệt giữa người Việt Nam và người nước ngoài, cụ thể: + Mức thuế 1% đối với người Việt Nam có thu nhập từ 5 tr.đ/tháng trở lên và người nước ngòai là 8 tr.đ/tháng trở lên; + Mức thu nhập áp dụng thuế suất 40% đối với người Việt Nam có thu nhập trên 40 tr.đ/tháng, người nước ngòai thu nhập trên 80 tr.đ/tháng. Quy định này không phù hợp với thông lệ quốc tế, tạo ra sự bất bình đẳng trong nghĩa vụ nộp thuế cũng như môi trường kinh doanh trước yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. - Bên cạnh đó việc qui định về tỷ lệ sở hữu vốn cổ phần đối với nhà đầu tư nước ngòai vẫn còn nhiều hạn chế, trước khi Quyết định số 55/2009/QĐ-TTg có hiệu lực thì tỷ lệ sở hữu cổ phần tối đa của nhà đầu tư nước ngoài là 30%. Trong khi đó, khi TTCK Việt Nam phát triển mạnh mẽ (giai đọan 2006-2007), nhà đầu tư nước ngòai rất mong đợi vào việc mở room của Chính phủ để họ gia tăng tỷ lệ sở hữu đối với những doanh nghiệp mà họ muốn đầu tư. Đến 15/04/2009 khi Quyết định số 55/2009 được ban hành cho phép nhà đầu tư nước ngòai được nắm giữ tối đa 49% tổng số cổ của công ty cổ phần đại chúng (trừ một số ngành như ngân hàng, năng lượng … thì tỷ lệ vẫn là 30%). Tuy nhiên đây là khỏan thời gian TTCK Việt Nam đang đi xuống, việc thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngòai không còn mạnh mẽ như trước, đây là một trong những hạn chế về chính sách thu hút vốn của nước ta. 2.2.3 Kiểm soát vốn ODA: Nhờ thành công của đường lối đổi mới và chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa của Đảng và Nhà nước, nước ta đã vận động, thu hút được một lượng Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 13 đáng kể vốn ODA phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội. Từ năm 1993 đến nay, cam kết ODA năm sau cao hơn năm trước, nguồn vốn ODA đã được sử dụng để xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, giải quyết các vấn đề xã hội như xóa đói, giảm nghèo, phát triển y tế, giáo dục và khoa học, công nghệ, bảo vệ môi trường, cải cách hành chính, luật pháp. Công tác quản lý nhà nước về ODA được tăng cường và từng bước đi vào nề nếp, tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế trong công tác quản lý và sử dụng nguồn vốn này. Vì vậy, vấn đề kiểm soát nguồn vốn ODA được xem là vấn đề quan trọng trong việc nâng cao uy tín của Việt Nam trước thế giới, đồng thời gia tăng hiệu quả sử dụng vốn ODA. Để kiểm soát vốn ODA, trước hết phải xác định được đối tượng sử dụng một cách hợp lý ở đầu vào, đồng thời nâng cao tính minh bạch thông tin, hiệu quả sử dụng ở đầu ra. 2.2.3.1 Đối tượng sử dụng vốn ODA: - Căn cứ vào nhu cầu vốn đầu tư và định hướng phát triển theo ngành, lĩnh vực và vùng lãnh thổ để ra trong các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Chính phủ Việt Nam đã đưa ra định hướng chiến lược, chính sách và những lĩnh vực ưu tiên sử dụng vốn ODA cho từng thời kỳ. Trong đó 5 lĩnh vực ưu tiên thu hút và sử dụng ODA trong thời kỳ 5 năm 2006-2010 bao gồm: + Phát triển nông nghiệp và nông thôn + Xây dựng hạ tầng kinh tế theo hướng hiện đại + Xây dựng kết cấu hạ tầng xã hội (y tế, giáo dục và đào tạo, dân số) + Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên + Tăng cường năng lực thể chế và phát triển nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực nghiên cứu và triển khai - Cụ thể, nguồn vốn ODA sẽ tập trung vào đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng qui mô lớn ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, các tuyến giao thông nối các vùng Bắc Nam, hai hành lang một vành đai kinh tế, trục giao thông Đông – Tây, giao thông vùng đồng bằng sông Cửu Long. Đây là cơ sở cho quá trình tăng trưởng nhanh và xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam - Đồng thời Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư rà soát và bào đảm đủ vốn đối ứng cho các chương trình dự án ODA, sửa đổi cách giao chỉ tiêu kế hoạch vốn đối ứng để áp dụng trong kế hoạch nhằm bảo đảm để các Bộ, cơ quan và tỉnh, thành phố linh hoạt phân bổ vốn đối ứng cho các chương trình, dự án ODA theo đúng tiến độ thực hiện đã thỏa thuận với nhà tài trợ. - Bên cạnh đó, nhà nước áp dụng chính sách thuế ưu đãi đối với dự án ODA cụ thể: Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 14 + Đối với những dự án ODA viện trợ không hoàn lại được miễn hoàn toàn các khoản thuế gián thu (gồm thuế nhập khẩu, thuế GTGT, thuế TTĐB), và được hoàn lại số thuế GTGT đã trả khi trực tiếp mua hàng hóa, dịch vụ chịu thuế GTGT tại VN để thực hiện dự án … + Đối với thuế trực thu thì việc miễn thuế được thực hiện trên cơ sở qui định tại hiệp định về viện trợ không hoàn lại căn cứ theo điều kiện, tính chất, đặc điểm của từng dự án ODA viện trợ không hoàn lại mà Chính phủ Việt Nam sẽ cam kết với nhà tài trợ việc miễn thuế trực thu tại hiệp định + Chuyên gia nước ngoài làm việc cho các dự án ODA nếu được Bộ kế hoạch và đầu tư cấp giấy xác nhận là chuyên gia nước ngoài thực hiện các chương trình, dự án ODA thì sẽ được hưởng ưu đãi về thuế, phí như: miễn thuế NK, thuế TTĐB, thuế GTGT, lệ phí trước bạ và thuế thu nhập cá nhân theo qui định tại phần I Thông tư số 52/2000/TT-BTC ngày 05/06/2000 của Bộ tài chính. Từ chủ trương, định hướng kiểm soát nguồn vốn ODA một cách đúng đắn cùng với kế hoạch phát triển kinh tế được đánh giá là đáng tin cậy và bền vững về mặt tài chính, đồng thời được đảm bảo bằng những biện pháp thực hiện thiết thực. Vì thế, Việt Nam càng tạo niềm tin cho các nhà tài trợ cụ thể là nguồn vốn ODA được cam kết, ký kết và giải ngân tăng dần qua các năm: BIỂU ĐỒ CAM KẾT, KÝ KẾT, GIẢI NGÂN TỪ 1993 - 2008 Nguồn: Tổng cục thống kê 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 Năm Tr iệ u U SD Cam kết Ký kết Giải ngân Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 15 Cùng với việc kiểm soát nguồn vốn ODA ở đầu vào là việc nâng cao tính minh bạch thông tin và hiệu quả sử dụng vốn ODA ở đầu ra. 2.2.3.2 Công tác chống tham nhũng trong việc sử dụng nguồn vốn ODA: - Chính phủ chỉ đạo Bộ tài chính đưa ra các văn bản cần thiết để tinh giản hóa các quy trình, thủ tục kiểm soát chi, thanh toán khối lượng hoàn thành, thủ tục giải ngân vốn ODA, rà soát các định mức chi tiêu của các Ban Quản lý dự án - Đồng thời nhằm phát huy vai trò của báo chí trong phòng chống tham nhũng, Thủ tướng chính phủ đã ký ban hành quy chế về phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí, trong đó yêu cầu các cơ quan, đơn vị phải tạo điều kiện để các cơ quan ngôn luận tiếp cận đầy đủ chính xác nguồn thông tin chính thống về hoạt động của các cơ quan nhà nước. - Bên cạnh việc phát huy nội lực, Việt Nam cũng đã tăng cường mở rộng hợp tác với các nước như Inđônêxia, Lào trong công tác phòng chống tham nhũng, ký thỏa thuận đa phương về phòng chống tham nhũng gồm 8 nước ASEAN, qua đó khẳng định quyết tâm của Việt Nam đối với công tác này. Để khẳng định quyết tâm phòng chống tham nhũng. Lần đầu tiên, Thủ tướng Việt Nam xuất hiện và đối thoại trực tiếp với các nhà tài trợ với một cam kết rõ ràng, Việt Nam sẽ đẩy mạnh cải cách hành chính, phòng chống tham nhũng, đảm bảo các nguồn vốn đầu tư nói chung trong đó vốn ODA được quản lý và sử dụng hiệu quả. Thông điệp này được thể hiện bằng hành động thực tế khi Việt Nam gửi đến Hội nghị tư vấn các nhà tài trợ bản báo cáo chi tiết về vụ việc PMU 18 và những kết quả xử lý của vụ án gây nhiều quan ngại cho các nhà tài trợ trong thời gian qua và gần đây nhất là vụ PCI. Qua vụ việc PCI đã được hai nước (Việt Nam và Nhật Bàn) áp dụng các biện pháp như thiết lập đường dây nóng, công khai thông tin đấu thầu, mời bên thứ ba cùng đánh giá thầu và tăng cường giám sát kiểm tra đối với quá trình đấu thầu. Bên thứ ba phải là đơn vị có chuyên môn cao trong các cơ chế, chế độ đấu thầu thực hiện các hợp đồng đấu thầu quốc tế. Việc kiểm soát dòng vốn ODA được minh chứng cụ thể đối dự án được ký kết giữa Tổng công ty đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam (Bộ giao thông vận tải) với nhà thầu Nippon Koei (Nhật Bản) và Công ty cổ phần tư vấn giao thông vận tải phía Nam về dịch vụ tư vấn, giám sát xây dựng đường cao tốc TP.HCM-Long Thành-Dầu Giây với tổng giá trị trung thầu khoản 18 triệu USD. Các bước tiến hành gói thầu này sẽ tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp cần thiết theo quy định của Ủy ban Hỗn hợp Việt Nam – Nhật Bản về phòng chống tham nhũng liên quan đến ODA Nhật Bản đưa ra nhằm phòng chống tham nhũng trong các dự án sử dụng vốn ODA từ Nhật, trong đó Việt Nam sẽ tăng cường tính minh bạch trong quá trình chọn thầu và phía Nhật cam kết đẩy mạnh hoạt động giám sát. Cụ thể: Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 16 + Việt Nam sẽ nâng cao năng lực cho cơ quan thực hiện dự án về công tác đấu thầu và quản lý hợp đồng trong dự án ODA, cùng với đẩy nhanh việc áp dụng hệ thống đấu thầu điện tử từ năm 2009 đến 2015. + Việt Nam sẽ công bố thông tin liên quan đến mua sắm công, thông tin cần được công bố gồm tên, quốc tịch và giá chào thầu của các đơn vị, doanh nghiệp trúng thầu, các nhà thầu giành được hợp đồng và giá trị hợp đồng. Quá trình kiểm soát vốn đã đạt được những mục tiêu nhất định nhưng bên cạnh đó là cái giá phải trả cho việc kiểm soát vốn không phải ít. 2.3 Mục tiêu đạt được và cái giá phải trả cho việc kiểm soát vốn: 2.3.1 Mục tiêu đạt được: Từ những quan điểm, chính sách của Chính phủ Việt Nam về việc thu hút nguồn vốn đầu tư đã đạt được một số kết quả sau: - Tổng vốn đầu tư của toàn xã hội tăng dần qua các năm, trong đó có sự đóng góp đáng kể từ nguồn vốn đầu tư nước ngoài. Giá trị vốn đầu tư tại Việt Nam qua các năm Chia ra Tổng số Kinh tế Nhà nước Kinh tế ngoài nhà nước Khu vực có vốn đầu tư nước ngoài Giá thực tế Tỷ đồng 2006 404712 185102 154006 65604 2007 461900 200000 187800 74100 2008 637300 184400 263000 189900 Nguồn: Tổng cục thống kê - Tạo không khí sôi động cho thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam vốn còn non trẻ. Đó là giúp các doanh nghiệp Việt Nam có điều kiện thu hút được nhiều nguồn vốn đầu tư để mở rộng sản xuất kinh doanh, đồng thời kích thích sự “hưng phấn” từ các nhà đầu tư trong nước; - Bên cạnh việc hấp thụ vốn là việc tiếp thu kinh nghiệm, kỹ thuật từ các chuyên gia nước ngòai để từng bước hoàn thiện cơ chế chính sách, pháp luật nhà nước về các chính sách đầu tư, đồng thời tạo điều kiện để thị trường tài chính Việt Nam phát triển theo hướng đa dạng và chuyên sâu hơn và bảo vệ sự ổn định về tài chính và tiền tệ. - Đối với nguồn vốn ODA, với chính sách phân cấp thời gian qua đã mở rộng được đối tượng tham gia quản lý, giảm các rào cản trong việc ra quyết định hoạt động kinh tế - xã hội quan trọng ở địa phương. Địa phương cũng dễ dàng tiếp cận các dịch vụ do bộ, ngành cung cấp hơn, đồng thời điều phối hiệu quả hơn các chương trình quốc gia, tình, huyện, tạo Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 17 cơ hội tốt hơn cho người dân tham gia quyết định, từ đó góp phần cải thiện được phúc lợi kinh tế, xã hội. 2.3.2. Chi phí phải trả cho việc kiểm soát vốn: - Cái giá chung nhất cho việc kiểm soát vốn chính là sẽ làm chậm lại các cơ hội thu hút vốn đầu tư khi mà các quốc gia ngày càng cạnh tranh quyết liệt để thu hút dòng vốn toàn cầu đồng thời ảnh hưởng đến tâm lý và chiến lược của các nhà đầu tư nước ngoài - Kiểm soát vốn làm chi phí giao dịch vốn tăng cao (tính trên tổng qui mô dự án). Theo nhiều khảo sát, chi phí giao dịch tại Trung Quốc là 1,2%, Việt Nam là 2%, Hong Kong chỉ 0,013%. - Việc thu hút ồ ạt nguồn vốn đầu tư gián tiếp, trong khi khả năng hấp thụ nguồn vốn này còn hạn chế, từ đó gây khó khăn trong việc thực thi chính sách tiền tệ. Cụ thể trong thời gian qua NHNN phải đưa đồng nội tệ ra để thu hút ngọai tệ vào để bình ổn tỷ giá, kết quả là gia tăng tỷ lệ lạm phát và làm giảm tỷ lệ dự trữ ngọai hối của quốc gia. - Với chính sách kêu gọi, ưu đãi đầu tư đã dẫn đến tình trạng khai thác triệt để nguồn tài nguyên quốc gia, gây mất cân bằng trong ngành nghề, lĩnh vực … (nhiều sân Golf được hình thành, trong khi tỷ lệ đất sản xuất nông nghiệp ngày bị thu hẹp) từ đó gây ra những hệ quả như: thất nghiệp, và đặc biệt là tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng (điển hình là bột ngọt Vedan). - Việc không hạn chế nguồn vốn ODA đã làm cho tỷ lệ nợ nước ngòai của Việt Nam ngày càng tăng và cùng với tình trạng thất thóat lãng phí nguồn vốn này đã làm giảm uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế (đặc biệt là Nhật Bản). 2.4 Các biện pháp kiểm soát quá trình đảo ngược dòng vốn quốc tế: Như chúng ta đã biết, dòng vốn đầu tư nước ngoài đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế thế giới nói chung và kinh tế Việt Nam nói riêng. Trong khi đầu tư trực tiếp nước ngoài đóng vai trò trực tiếp thúc đầy sản xuất thì đầu tư gián tiếp lại có tác dụng kích thích sự phát triển của thị trường tài chính, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với các nguồn vốn. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực sự hiện diện của các nhà đầu tư nước ngoài cũng khiến các nhà quản lý lo ngại không ít, đặc biệt là dòng vốn đầu tư gián tiếp (FII) vì những lý do sau: - Sự di chuyển quá mức dòng vốn FII vào một quốc gia sẽ đưa nền kinh tế vào tình trạng phát triển nóng và khủng hoảng xảy ra khi nền kinh tế gặp phải những cú số từ bên trong cũng như bên ngoài - Sự di chuyển quá mức của dòng vốn FII vào một quốc gia cũng khiến cho hệ thống tài chính trong nước dễ bị tổn thương. - Tính dễ đảo ngược của dòng vốn FII gây tác động xấu đến nền kinh tế Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 18 Chính vì những vấn đề trên, việc kiểm soát sự đảo ngược dòng vốn quốc tế (cụ thể là dòng vốn FII) là vấn đề Chính phủ Việt Nam rất quan tâm, đặc biệt trong giai đoạn khủng hoảng tài chính. Sau đây là một số biện pháp cần thiết trong giai đoạn hiện nay 2.4.1 Xây dựng hệ thống thống kê và cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về lượng chứng các nhà đầu tư nước ngoài đang nắm giữ, tỷ lệ nắm giữ trong tổng số chứng khoán phát hành, từ đó phân tích, dự báo xu hướng biến động và những ảnh hưởng có thể tạo ra từ động thái mua, bán chứng khoán của các nhà đầu tư nước ngoài; 2.4.2 Thực hiện chế độ báo cáo tình hình hoạt động mua, bán chứng khoán của các nhà đầu tư nước ngoài. Theo đó tổ chức cá nhân nước ngoài khi mua, bán chứng khoán phải đăng ký mã số giao dịch với Trung tâm giao dịch chứng khoán. Việc chuyển ngoại tệ vào và ra khỏi Việt Nam phải tuân thủ quy định về quản lý ngoạI hối của pháp luật Việt Nam 2.4.3 Xây dựng chiến lược thu hút vốn FII nằm trong tổng thể chiến lược thu hút và sử dụng vốn của quốc gia, cần dự tính được nhu cầu vốn FII của nền kinh tế và tỷ lệ hợp lý của nguồn vốn này trong tổng thể vốn đầu tư, sao cho vốn FII phát huy tác dụng tích cực nhất đến sự phát triển kinh tế - xã hội; 2.4.4 Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan ngân hàng – tài chính – chứng khoán trong việc quản lý dòng vốn FII. Nâng cao sức cạnh tranh của các định chế tài chính trong nước, đảm bảo khả năng chống chọi với những rủi ro, bất ổn do vốn FII gây ra; 2.4.5 Đẩy nhanh tiến trình hội nhập quốc tế của TTCK Việt Nam như: Tổ chức quốc tế các Ủy ban chứng khoán nhà nước, Hiệp hội quốc tế các Sở giao dịch chứng khoán … Việc tham gia này giúp Việt Nam có thể hạn chế tối đa những rủi ro có thể xảy ra trên nguyên tắc hợp tác hỗ trợ kỹ thuật nâng cao năng lực quản lý và phát triển các định chế tài chính trung gian, đồng thời tiếp thu được công nghệ hiện đại, các chuẩn mực quốc tế để áp dụng cho thị trường trong nước; 2.4.6 Sử dụng các biện pháp kiểm soát, điều tiết mạnh khi dòng vốn FII có những biểu hiện bất thường. 2.4.7 Quản lý tốt quỹ dự trữ ngoại hối, bằng cách đa dạng hóa danh mục đầu tư cho nguồn quỹ này, vì dự trữ ngoại hối đóng vai trò giảm sốc, giúp nền kinh tế chống đỡ được những cú sốc trong thương mại quốc tế, hay những biến động về cầu trên thị trường quốc tế; 2.4.8 Từng bước giảm phụ thuộc vào nợ nước ngoài và vốn ngắn hạn, tự do hóa các giao dịch tài sản tài chính giữa cá nhân và tổ chức trong nước với nước ngoài; Từ những phân tích về chính sách kiểm soát các nguồn vốn FDI, FII, ODA cho ta thấy một điều là chính sách kiểm soát vốn của Việt Nam trong thời gian qua khá chặt chẽ, vì vậy khả năng đảo ngược dòng vốn quốc tế rất khó xảy ra đối với Việt Nam. Vì vậy, trong tình hiện hiện nay để có thể thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài nhằm kích thích nền kinh tế phát triển Chính phủ nên thực hiện nới lỏng việc kiểm soát vốn trên cơ sở khả năng và điều kiện thực tế ở Việt Nam. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 19 2.5 BỘ BA BẤT KHẢ THI Lý thuyết bộ ba bất khả thi (The Impossible Trinity (hay Inconsistent Trinity hay Triangle of Impossibility) phát biểu rằng: một quốc gia không thể đồng thời thực hiện cùng một lúc 3 mục tiêu chính sách vĩ mô: • Ổn định tỷ giá • Tự do hóa dòng vốn • Chính sách tiền tệ độc lập “Bạn không thể có đồng thời tất cả: một quốc gia chỉ có thể chọn tối đa 2 trong 3. Nó có thể chọn một chính sách ổn định tỷ giá nhưng phải hi sinh tự do hóa dòng vốn tức là tiếp tục kiếm soát vốn (giống như Trung Quốc ngày nay), nó có thể chọn một chính sách tự do hóa dòng vốn nhưng vẫn tự chủ về tiền tệ, song phải để tỷ giá thả nổi (giống như Anh hoặc Canada), hoặc nó có thể chọn kiểm soát vốn và ổn định chính sách tiền tệ , nhưng phải thả nổi lãi suất để chống lạm phát hoặc suy thoái (giống như Achentina hoặc hầu hết Châu Âu)"-- trích lời đề tặng Robert Mundell - Paul Krugman, 1999. Việt Nam là đang trong tình trạng “bộ ba bất khả thi”. Lý thuyết về bộ ba bất khả thi cho thấy chúng ta không thể duy trì một chính sách tiền tệ độc lập trong khi cố định tỷ giá hối đoái của mình và duy trì tự do hóa dòng chảy tài khoản vốn. Một trong những nguyên nhân đối với thách thức này đó là Việt Nam đang cố gắng neo giá đồng tiền của mình theo USD. Điều đó có nghĩa là khi một lượng vốn nước ngoài chảy vào thì NHNN phải bơm ra rất nhiều tiền để mua lại ngoại tệ này để ổn định được tỉ giá hối đoái. Nhưng khi NHNN “bơm tiền” ra để ổn định tỉ giá hối đoái thì có nghĩa lượng cung tiền quá lớn. Rõ ràng đây là nguyên nhân lạm phát tiền tệ. Tốc độ tăng cung tiền của Việt Nam rất ấn tượng trong năm 2007. Điều này làm cho công cụ chính sách tiền tệ trở nên kém hiệu quả theo quy tắc “bộ ba bất khả thi” trong lý thuyết tiền tệ, đặc biệt trong trường hợp dòng vốn nước ngoài không ổn định . Cụ thể do sự gia tăng mạnh mẽ của cả dòng vốn đầu tư trực tiếp, đầu tư gián tiếp và luồng tiền kiều hối, trong năm 2007, tạo nên thặng dư lớn trong cán cân thanh toán quốc tế tổng thể, NHNH đã mua một lượng ngoại tệ ngoại tệ cho dự trữ ngoại hối để vừa đảm bảo khả năng can thiệp trong tương lai, vừa để duy trì khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu, tránh sự lên giá của đồng Việt Nam. Tuy nhiên, việc mua ngoại tệ cho dự trữ buộc NHNN phải bơm ra một số tiền đồng vào lưu thông gây áp lực cho lạm phát. Để kiểm soát lạm phát, NHNN đã phải thông qua hoạt động của thị trường mở để hút bớt số tiền đồng đã bơm ra dưới hình thức bán tín phiếu của NHNN. Tuy nhiên kết quả lại tạo nên sự thiếu thanh khoản tiền đồng của một số NHTM, đẩy lãi suất trên thị trường liên ngân hàng cao lên mức chưa từng có, thị trường chứng khoán có nhiều biến động nóng lạnh thất thường và hiện đang ở mức sụt giảm nghiêm trọng. NHNN phải xác lập trần huy động lãi suất tiền đồng và ngoại tệ cũng như trần qui mô tín dụng cho các NHTM. Nhu cầu mua, bán ngoại tệ của các NHTM cũng biến động khôn lường tạo nên khó khăn cho điều hành, can thiệp của NHNN trên thị trường ngoại hối. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 20 Nguyên nhân của sự biến động đa chiều trên thị trường tiền tệ và thị trường ngoại hối thời gian qua là sự đối mặt với ảnh hưởng của “bộ ba bất khả thi” của một nước mở của nền kinh tế khá mạnh mẽ, một nước mở cửa cán cân vốn không thể vừa đạt được mục tiêu ổn định giá cả vừa đạt được mục tiêu ổn định tỷ giá. Việc tăng lãi suất nhằm hạn chế tiền cung ứng trong lưu thông để kiểm soát lạm phát sẽ càng làm tăng sức hút dòng vốn nước ngoài đổ vào, càng làm tăng sức ép lên giá của đồng nội tệ, sẽ khó cho phép nước này ổn định tỷ giá. Điều này gây ảnh hưởng đến xuất khẩu, khuyến khích nhập khẩu và làm gia tăng mức thâm hụt cán cân vãng lai. Nếu duy trì ổn định tỷ gía, NHTW phải mua ngoại tệ vào và phải bơm tiền ra lưu thông thì lại gây nên áp lực lạm phát. Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế hàng đầu thế giới, ảnh hưởng của “bộ ba bất khả thi” này càng nghiêm trọng đối với các nước mới nổi có thị trường tiền tệ và tài chính còn chưa thực sự phát triển. Một số nước như Thái lan và Malaixia đã phải lựa chọn việc kiểm soát luồng vốn để có thể kiểm soát lạm phát và ổn định tỷ giá khi luồng vốn nước ngoài đổ vào trong nước ở mức cao trong thời kỳ khủng hoảng. Đối với công cụ lãi suất, các nước không bị tình trạng đô la hoá và có mặt bằng lãi suất thấp có thể sử dụng để kiếm soát lạm phát bằng cách tăng lãi suất và thả tỷ giá tương đối tự do. Tuy nhiên, với Việt Nam, với mặt bằng lãi suất cao trong khu vực và trên thế giới và với bối cảnh khá tự do hoá các giao dịch vốn thì biện pháp tăng lãi suất để thắt chặt tín dụng sẽ khó phát huy tác dụng. Cụ thể, khi lãi suất lên cao, do chênh lệch lãi suất trong và ngoài nước với bối cảnh lãi suất trên thị trường quốc tế có xu hướng giảm, càng làm tăng luồng vốn đổ vào Việt Nam. Tín dụng bằng USD tăng nhanh và có xu hướng nhà đầu tư nước ngoài chuyển đổi USD để mua trái phiếu VND của các NHTM. Khi đó, áp lực lạm phát không giảm mà còn tăng. Do vậy, có thể cho rằng việc NHNN áp dụng riêng rẽ các biện pháp lãi suất hay tỷ giá mà không có phối hợp của việc quản lý các luồng vốn của các bộ ngành, đặc biệt là luồng vốn ngắn hạn thì mục tiêu kiểm soát lạm phát khó có thể đạt được. Kinh nghiệm mở cửa có chọn lọc các luồng vốn có lợi cho phát triển bền vững và phù hợp với khả năng sử dụng các công cụ lãi suất, thị trường mở và tỷ giá để kiểm soát lạm phát của Trung quốc là một kinh nghiệm có giá trị. Nguồn vốn dầu tư nước ngoài tích lũy lớn là một thuận lợi, nhưng khi bối cảnh lãi suất trên thị trường thế giới đang xuống thấp thì lại càng tăng khả năng hút vốn từ bên ngoài vào, kiểm soát lạm phát sẽ rất khó khăn như ông Noritaka Akamatsu, chuyên gia kinh tế tài chính trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam lưu ý: "Nhiều vốn cũng nảy sinh nhiều thách thức". Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 21 CHƯƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT VỐN CỦA VIỆT NAM HIỆN NAY Dòng vốn nước ngoài như con dao hai lưỡi đối với nền kinh tế, nhất là đối với các nền kinh tế đang phát triển, nơi cơ chế quản lí các dòng vốn còn hạn chế. Khi chúng đổ vào nhiều như hiện nay, nền kinh tế “bội thực”; khi chúng tháo chạy mở đầu cho cuộc khủng hoảng như ở Đông Á năm 1997-1998, nền kinh tế kiệt quệ. Làm thế nào để tối đa hiệu quả của việc sử dụng dòng vốn vào để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời vẫn giảm thiểu được rủi ro- đây là một thách thức lớn mà các nước có nền kinh tế mới nổi như Việt Nam phải đương đầu. Vì vậy, để có thể đưa ra những biện pháp kiểm soát vốn trong giai đoạn hiện nay, chúng ta cần tham khảo kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới 3.1. Những bài học kinh nghiệm ở một số nước mới nổi 3.1.1. Trung Quốc kiểm soát luân chuyển vốn Biện pháp này được công bố chỉ hai tuần sau khi Tổng cục ngoại hối quốc gia (SAFE) đẩy mạnh nỗ lực kiểm soát luồng tiền nóng bằng việc yêu cầu các nhà xuất khẩu đưa khoản ngoại tệ thu được vào trong những tài khoản đặc biệt để được xác nhận rằng nguồn ngoại tệ hợp pháp. Việc kiểm soát chặt chẽ hơn của Uỷ ban cải cách và phát triển quốc gia (NDRC) -cơ quan hoạch định kinh tế hàng đầu của Trung Quốc đối với thủ tục phê chuẩn FDI là nhằm xử lý các lỗ hổng trong tài khoản vốn, nhằm giảm luồng vốn FDI chạy theo các hướng ngoài hợp đồng đầu tư. Thông qua các biện pháp sau: - Đầu tư nước ngoài, bao gồm tất cả các hình thức sở hữu doanh nghiệp, M&A qua biên giới và tái đầu tư, đều cần phải có sự phê duyệt của NDRC hay cơ sở ở địa phương của NDRC. - Xem xét chặt chẽ hơn tính thực chất của các dự án đầu tư nước ngoài và việc ngăn chặn dòng chảy của nguồn vốn không dựa trên đầu tư thực sự. Khi cần thiết, NDRC hay cơ sở ở địa phương sẽ thuê các cơ sở tham vấn để đánh giá về dự án đầu tư nhằm đảm bảo rằng việc đầu tư này là không có nghi vấn. Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 22 - Bất cứ dự án nào có tổng đầu tư vượt 100 triệu USD và nằm trong danh mục ưu tiên hoặc được phép đầu tư cần thiết phải có sự phê chuẩn của NDRC. Những dự án đầu tư vượt 50 triệu USD và nằm trong danh mục hạn chế đầu tư cũng cần phải có sự thông qua của NDRC. Các Ủy ban Cải cách và Phát triển cấp tỉnh có quyền thông qua những dự án đầu tư nằm trong danh mục khuyến khích và được phép đầu tư với tổng đầu tư nằm dưới 100 triệu USD và đầu tư dưới 50 triệu USD đối với các hạng mục hạn chế đầu tư. - Tiêu chuẩn hoá việc quản lý những dự án đầu tư mới. Đơn xin đầu tư phải bao gồm những văn bản phê chuẩn liên quan. Ví dụ, đầu tư vào những dự án tiêu hao năng lượng cao, ô nhiễm cao và tiêu thụ nhiều tài nguyên mà không có quyền sử dụng đất, đánh giá về môi trường và vấn đề tiết kiệm năng lượng sẽ không được thông qua. - Các dự án đang diễn ra có thể bị huỷ nếu dòng vốn luân chuyển có dấu hiệu được sử dụng cho dự án khác. Đồng thời, việc thoái thuế đối với các thiết bị nhập khẩu và các chính sách ưu đãi khác sẽ bị huỷ. NDRC sẽ không ủng hộ những dự án này trong việc lên sàn hoặc phát hành trái phiếu trong tương lai. Những hành động này là một nỗ lực nhằm khống chế việc luân chuyển những nguồn vốn bị nghi vấn. Dòng chảy vốn nước ngoài đạt mức kỷ lục 6 triệu USD/phút trong 5 tháng đầu năm 2008, và được hấp dẫn bởi hơn 2% lãi suất khác biệt giữa lãi suất ở Trung Quốc và Mỹ. Việc tăng nguồn tiền nóng ngắn hạn không chỉ thổi bùng lạm phát, mà còn tạo ra khó khăn cho Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc trong việc ngăn chặn dòng chảy này. Vì vậy, việc kiểm soát chặt chẽ hơn đối với luồng FDI, cộng với nỗ lực gần đây của SAFE trong việc kiểm soát luồng tiền nóng, sẽ có thể giúp khống chế sự tăng trưởng tiền tệ, và tiếp theo là vấn đề lạm phát trong thời gian sắp tới, và giảm rủi ro của sự bất ổn định về tài chính trong thời gian trung hạn. - Việc áp đặt một khoản dự trữ bắt buộc đối với luồng vốn (bị chốt trong một thời gian mà không có lãi suất) nhằm nâng chi phí của luồng vốn nghi vấn do trị giá đồng NDT tăng. Mặc dù kinh nghiệm gần đây của các nước khác cho thấy ảnh hưởng của biện pháp như vậy dường như không thể duy trì được, nhưng biện pháp này cũng hạn chế dòng chảy của nguồn tiền nóng ít nhất trong một thời gian ngắn. Rủi ro tiềm tàng của việc thực hiện các biện pháp này là việc làm chậm lại tiến trình mở cửa của thị trường tài chính Trung Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 23 Quốc và việc mở rộng khung thời gian cần thiết nhằm làm đồng NDT trở thành đồng tiền chuyển đổi hoàn toàn. Tuy nhiên, những biện pháp này có thể không tồi vì có thể tạo thêm thời gian cho Trung Quốc trong việc củng cố khung cơ chế nội địa cho thị trường tài chính 3.1.2 Thái Lan duy trì quy định kiểm soát tiền tệ Thái Lan sẽ tiếp tục duy trì các biện pháp kiểm soát tiền tệ nhằm ngăn chặn việc đồng baht tăng giá mạnh so với đồng USD. Theo quy định kiểm soát vốn, các tổ chức tài chính phải giữ 30% tổng giá trị đầu tư chảy vào trong thời gian lên tới 1 năm. Tuy nhiên, biện pháp này lại làm giảm lòng tin của các nhà đầu tư nước ngoài… Nhìn ra các nước, đơn cử như Chilê và Colombia hồi những năm 1990, Nga và Croatia năm 2004 đã áp dụng biện pháp có tên URR (dự trữ bắt buộc). Nhà ĐTNN khi đầu tư vào những nước này phải trích một tỷ lệ dự trữ nào đó từ vốn đầu tư. Liều lượng của mỗi nước khác nhau và thường biện pháp này chỉ được áp dụng trong một số thời điểm nhất định, ngay sau đó được dỡ bỏ. URR được nhấn mạnh ở những khía cạnh, liệu pháp này được áp dụng ở những nước muốn nắm bắt được dòng vốn nước ngoài, chứ không phải kiểm soát, đây cũng không phải can thiệp hành chính và áp dụng như vậy cũng được coi như một giải pháp đánh thuế nhưng không gây sốc với NĐT. Tác động tiêu cực của URR có thể xảy ra như giảm vốn đầu tư gián tiếp trong ngắn hạn, không hiệu quả nếu áp dụng lâu dài, tác động đến lãi suất trong nước và ảnh hưởng tới nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa vốn dựa chủ yếu vào vốn vay ngân hàng. Tuy nhiên, ngay cả ở Chilê, nước áp dụng khá thành công, thì tác dụng của nó cũng gây nhiều tranh cãi. Trung Quốc, Ấn Độ lại có ứng xử khác, đó là nhắm đến các nhóm NĐT khác nhau, tạo ra thị trường riêng cho NĐT nội và NĐT ngoại. Phương thức này cho phép họ dễ dàng nắm bắt được những ai đang đầu tư, hơn là dòng vốn luân chuyển ra sao. Sau khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, nhà kinh tế Joseph Stiglitz bắt đầu nhận định chính sách thị trường tự do của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) là sai lầm và cần thiết phải kiểm soát thị trường vốn. Tại Thái Lan thị trường chứng khoán hiện đang tăng trưởng nhanh chóng, kéo theo làn sóng các nhà đầu tư nước ngoài, đã đẩy giá tiền tệ và mức lạm phát lên, Trước tình hình Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 24 đó, Thái Lan cũng ban hành một quy định yêu cầu các nhà đầu tư nước ngoài phải có 30% vốn bảo đảm trong một năm không tính thuế, rút vốn sớm sẽ bị đánh thuế. Chính phủ một số nước thậm chí đã cân nhắc những biện pháp “kiểm soát vốn” đối với các nhà đầu tư nước ngoài, nhằm hạn chế tốc độ tiền chảy vào hoặc đi ra khỏi thị trường tài chính.. Năm 1997, IMF liên tục cảnh báo Malaysia đề phòng hậu quả của kiểm soát vốn, thậm chí phải đối mặt với việc vốn bị rút ra nhanh chóng. Nhưng hiện nay IMF lại miễn cưỡng hợp tác với Việt Nam trong việc tìm kiếm những hình thức kiểm soát vốn phù hợp. 3.2 Một số biện pháp kiểm soát vốn trong giai đoạn hiện nay: Qua những bài học về các biện pháp kiểm soát vốn của Trung Quốc, Thái Lan Malaysia, Ấn Độ, …đã đưa ra một số biện pháp đó là: Biện pháp kiểm soát vốn phổ biến nhất là tăng thuế đánh vào các khoản đầu tư ngắn hạn, khiến dân chúng giảm bớt tiền đầu tư vào hay rút ra một cách vội vã. Từ tháng 5/2007 cho đến nay, khi dòng vốn vào tăng đột biến, gây sức ép lạm phát cao, NHNN đã thực hiện hàng loạt biện pháp thắt chặt tiền tệ như tăng dự trữ bắt buộc, bán tín phiếu bắt buộc, tăng lãi suất cơ bản, lãi suất tái cấp vốn, lãi suất tái chiết khấu, kiểm soát tăng trưởng tín dụng... Mặc dù, thắt chặt tiền tệ có thể làm giảm lượng tiền cung ứng và giảm lạm phát, nhưng đây là một lựa chọn chính sách hạn chế - bởi vì, lãi suất tăng cao có thể càng khuyến khích dòng vốn vào, càng tạo áp lực tăng vốn khả dụng và lên giá nội tệ; tỉ lệ dự trữ bắt buộc tăng cao có thể có những ảnh hưởng bất lợi đến khu vực ngân hàng. Thực tế cho thấy, các nước không áp dụng biện pháp kiểm soát luồng vốn như Thái Lan phải chịu suy thoái lâu hơn và nặng hơn so với các nước có thực hiện điều này, như Malaysia. Vì vậy đối với Việt Nam cần thực hiện những biện pháp sau đây: Một là, tăng tính linh hoạt của tỉ giá. Linh hoạt tỉ giá cho phép NHNN tự chủ hơn trong việc quản lí những biến động của các đại lượng tiền tệ do ảnh hưởng của luân chuyển vốn. Tác động của dòng vốn vào phụ thuộc vào cơ chế tỉ giá linh hoạt hay cố định. Áp lực giảm tỉ giá thực (nội tệ lên giá thực) vẫn có thể xẩy ra ở hai trường hợp, nhưng quá trình điều chỉnh sẽ diễn ra nhanh hơn và tốn chi phí ít hơn trong cơ chế tỉ giá linh hoạt. Với cơ Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 25 chế tỉ giá cố định, khi dòng vốn vào sẽ thúc đẩy hoạt động kinh tế trong nước, lạm phát sẽ tăng cao. Dưới cơ chế tỉ giá linh hoạt, khi dòng vốn vào nhiều, nội tệ sẽ lên giá danh nghĩa. Vì vậy có tác dụng giảm dòng vốn vào do thu nhập trên tài sản được định giá bằng ngoại tệ giảm xuống. Tăng mức độ linh hoạt của tỉ giá cho phép NHNN có thể đối phó tốt hơn với dòng vốn vào lớn và giảm những ảnh hưởng bất lợi. Trước cuộc khủng hoảng tài chính châu Á, hầu hết các đồng tiền của Đông Á được neo với đồng USD. Từ đó đến nay, các nền kinh tế mới nổi ở Đông Á đều chuyển sang cơ chế tỉ giá linh hoạt với các mức độ khác nhau – như cơ chế linh hoạt có giới hạn ở Trung Quốc và Malaysia. Để tăng tính linh hoạt của tỉ giá, có thể mở rộng dần biên độ từ +/- 1% lên +/- 2%; +/- 3%...Tỉ giá biến động theo hai chiều, có lên, có xuống, do đó, giảm sự tăng cầu quá mức, giảm bong bóng đầu cơ. Rủi ro hối đoái kết hợp với cơ chế tỉ giá linh hoạt có thể làm giảm luồng vốn vào ngắn hạn. Hơn nữa, tỉ giá biến động ở mức lớn hơn sẽ khuyến khích các doanh nghiệp chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro ngoại hối (nhờ các công cụ phái sinh như quyền chọn, hợp đồng kì hạn, swap...) thay vì đối phó thụ động như hiện nay. Hai là, thắt chặt chính sách tiền tệ để cân bằng giữa các mục tiêu bên trong (tăng trưởng, việc làm, lạm phát) và bên ngoài (thăng bằng cán cân thanh toán). Ba là, thực hiện chính sách tài chính thận trọng trong trường hợp dòng vốn vào gia tăng. Chính phủ có thể sử dụng chính sách tài chính thắt chặt để giảm áp lực tăng lạm phát và làm giảm áp lực lên giá VND và giảm áp lực lên lãi suất, đồng thời giảm khuyến khích dòng vốn vào. Việc điều hành chính sách tài chính thận trọng hiệu quả đặc biệt quan trọng khi dòng vốn vào tăng lên (theo hướng thắt chặt) hoặc giảm xuống khi dòng vốn đảo chiều (nới lỏng). Phản ứng của chính sách tài chính có thể rất hữu ích trong việc giải quyết những vấn đề của thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản do tác động của dòng vốn vào, đặc biệt là chính sách thuế. Vì vậy, đánh thuế luỹ tiến trong kinh doanh bất động sản, đánh thuế kinh doanh cổ phiếu là một chủ trương nên làm. Bốn là, tự do hoá dòng vốn ra theo hướng khuyến khích đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp ra nước ngoài. Tuy vậy, vẫn cần thận trọng trong việc dỡ bỏ những hạn chế đối với dòng vốn ra, bởi có thể làm trầm trọng thêm ảnh hưởng tiêu cực của việc dòng vốn đảo chiều. Quyết định số 09/2008/QĐ-NHNN ngày 10 tháng 4 năm 2008 của Thống đốc NHNN Đề tài: Kiểm soát vốn của Việt Nam Thực hiện: Nhóm 2 [ GVHD: Nguyễn Thị Liên Hoa Trang 26 về cho vay bằng ngoại tệ của TCTD đối với khách hàng vay là người cư trú, trong đó, lần đầu tiên có đề cập đến việc đáp ứng nhu cầu vay để đầu tư trực tiếp ra nước ngoài sẽ góp phần khuyến khích đầu tư ra nước ngoài. Năm là, tăng cường quản lí và giám sát thị trường tài chính nhằm nâng cao hiệu quả và tăng cường tính ổn định của khu vực tài chính – ngân hàng, nhờ vậy, có thể giảm hiện tượng bong bóng đầu cơ. Sáu là, có cơ chế kiểm soát dòng vốn nước ngoài, đặc biệt là dòng vốn gián tiếp. Dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài vào Việt Nam từ năm 2007 đã tăng đột biến. Từ 865 triệu USD (1,6% GDP) năm 2005 tăng lên 1313 triệu USD (2,1% GDP) năm 2006 và 6,5 tỉ USD (9,2% GDP). So với quy mô của nền kinh tế thì FII của Việt Nam trong năm 2007 là khá cao. Vì vậy, cần có biện pháp kiểm soát dòng vốn gián tiếp.