Đề tài Thực trạng về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Việt Nam từ trước năm 1985-1988 tới nay

nước có nền kinh tế, khoa học kỹ thuật và công nghệ phát triển. 4. Sự cần thiết phải công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp Chuyển dịc cơ cấu kinh tế nói chung và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng theo hướng ngày càng tiến boọ là một xu thế tất yếu khách quan của các nền kinh tế quốc gia khác nhau, nó vừa có những nét chung mang tính quy luật và vừa có những nét riêng mang tính đặc thù phù hợp với yêu cầu và điều kiện cụ thể của nền kinh tế mỗi quốc gia ấy trong từng thời kỳ lịch sử. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế không chỉ là kết quả của sự phát triển trong cạnh tranh trên thị trường, những ngành có hiệu quả cao sẽ phát triển ngày càng mạnh mẽ, các ngành kém hiệu quả sẽ bị thu hẹp lại, mà việc chủ động thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung theo mục tiêu và nhu cầu của sự phát triển, gắn với dự báo tiến bộ khoa học công nghệ và thị trường là một trong những khâu quyết định tạo ra tăng trưởng kinh tế, ở những nước có công nghệ tiên tiến thì luôn tạo ra công nghệ mới, còn ở những nước đang phát triển thì tiếp nhận chuyển giao công nghệ tiên tiến, từ đó hình thành cơ cấu mới trong công nghiệp và trong nền kinh tế với các ngành nghề mới, sản phẩm mới, tạo ra sức cạnh tranh cao và tăng trưởng nhanh. Đất nước ta xuất phát và đi lên từ một nền nông nghiệp lạc hậu chính vì vậy chúng ta phải tiến hành công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn. Trong nông nghiệp và nông thôn, đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá sẽ thúc đẩy nông nghiệp phát triển vượt bậc. Thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn sẽ thúc đẩy được nhiều vùng sản xuất hàng hoá tập trung, chuyên canh như: lúa, cao su, cà phê, chè.. Hơn nữa, với ngành công nghiệp chế biến nông, lâm thuỷ sản đã có những bước tăng trưởng đáng kể . Đó là điều kiện nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn. Phần ii: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp từ năm 1985 đến nay. i. Giai đoạn từ trước năm 1985-1988 Nông nghiệp nước ta trong giai đoạn này gặp rất nhiều những rào cản, vượt qua tình trạng khủng hoảng và suy thoái kéo dài trong những năm 1976-1980. Đến tháng 1-1980 - Chỉ thị 100 của Ban Bí thư Trung ương Đảng ra đời lúc đó với nhân dân khoán sản phẩm cây lúa đến nhóm người và hộ lao động (và đây thực chất là khoán hộ). Chính vì vậy, đã được coi là chìa khoá vàng mở ra thời kỳ mới của nông nghiệp và cả của kinh tế nông thôn. Những kết quả đạt được trong giai đoạn này của sản xuất nông nghiệp là những thành tựu bước đầu hơn hẳn các thời kỳ trước. Bình quân 5 năm 1981-1985 so với bình quân 5 năm 1976-1980 sản lượng lương thực tăng 27%, riêng thóc tăng lên 32%, năng suất lúa tăng 23%, lương thực bình quân đầu người tăng 14%, đàn trâu tăng 8%, đàn bò tăng 39%, đàn lợn tăng 22%. Nghị quyết 10 của Bộ chính trị (5/4/1988) về đổi mới quản lý nông nghiệp với nội dung cơ bản là khoán gọn đến hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự chủ ở nông thôn, đánh dấu sự mở đầu của thời kỳ đổi mới trong nông nghiệp và nông thôn nước ta. Sản xuất lương thực đã tăng lên với xu hướng năm sau cao hơn năm trước: năm 1987 là 17,5 triệu tấn, 1988 là 19,6 triệu tấn. Trong gần 3 thập kỷ lương thực ở nước ta luôn là vấn đề nóng bỏng, tình trạng thiếu lương thực diễn ra triền miên. Riêng 13 năm (1976-1988) nước ta nhập khẩu 8,5 triệu tấn quy gạo, bình quân hàng năm nhập 0,654 triệu tấn. Mặt khác, nông nghiệp nước ta mang nặng tính độc canh (vào những năm đấuau thời kỳ giải phóng). Diện tích cây lương thực năm 1976 chiếm 88,0% trong đó lúa chiếm 75,2% tổng diện tích gieo trồng, các loại cây trồng khác chiếm tỷ trọng diện tích còn thấp. Cây công nghiệp chiếm 6%, cây ăn quả 2%. Từ năm 1981 trở đi lương thực có sự phát triển, vấn đề lương thực giảm bớt khó khăn cho nhân dân ta trong nghiên cứu năm của thời kỳ đó. Nông nghiệp trong thời gian này cũng đã có được sự đóng góp quan trọng trong việc tăng nguồn hàng xuất khẩu, tăng thêm nguồn ngoại tệ cho đất nước với quan điểm xuất khẩu để tăng trưởng kinh tế, do vậy, kinh tế nước ta đã có những tiến bộ khởi sắc và chuyển biến tích cực. Năm 1986 giá trị xuất khẩu nông lâm thuỷ sản đạt 513 triệu rúp-đo la. Có được những bước đầu khởi sắc của giai đoạn gần thập niên 90 này là do sự chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta nhằm từng bước phát triển nền kinh tế nói chung và phát triển nông nghiệp nói riêng. Trong giai đoạn này, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp mới bắt đầu được hình thành song vẫn chưa được quan tâm đúng mức vì do điều kiện kinh tế nước ta tác động. Nông nghiệp ta thời kỳ này vẫn độc canh là chủ yếu, cây trồng vật nuôi mới chỉ là "có sự góp mặt" còn chủ yếu là lúa, hoa màu cho ta năng xuất thấp khiến nước ta vẫn phải nk lương thực, thực phẩm. ii. giai đoahn từ năm 1989 đến năm 1994 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp a. Chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Trong giai đoạn này, Đảng ta luôn luôn khẳng định sự phát triển kinh tế nước ta phải dựa trên cơ sở kết hợp một cách đúng đắn giữa công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ. Trong hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ, khoá VII họp tháng 12 năm 1993 đã xác định "từ nay đến cuối thập kỷ phải rất quan tâm đến công nghiệp, hiện đại hoá nông nghiệp và kinh tế nông thôn, phát triển toàn diện nông, lâm ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu…" (Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiệnn Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII, Tháng 1 năm 1994). Trước đó nhà nước ta đã có chính sách ưu tiên , phát triển cho nông nghiệp và nông thôn, tạo điều kiện cho quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Tháng 1 năm 1980, chỉ thị 100 của Ban chấp hành bí thư Trung ương Đảng với nội dung khoán sản phẩm cây lúa đến nhóm và người lao động (thực chất là khoán hộ). Đây là chìa khoá vàng mở ra thời kỳ mới của nông nghiệp và kinh tế nông thôn cho nước ta. Tiếp đến là Nghị quyết 10 của Bộ chính trị (5-4-1988) về đổi mới quản lý nông nghiệp với nội dung cơ bản là khoán gọn đến hộ nông dân, thừa nhận hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự chủ ở nông thôn. Đây là một mốc mới đánh dấu cho sự mở đầu của thời kỳ đổi mới trong nông nghiệp và nông thôn nước ta. Những chính sách của Đảng và nhà nước ở trên là một tiền đề mở ra cho nền nông nghiệp một hướng đi mới, tạo điều kiện cho sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta một cách cơ nền tăng trưởng, có hiệu quả hơn. Trong giai đoạn này, cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn đã và đang chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta một cách có nền tảng, có hiệu quả hơn. Trong giai đoạn này, cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn đã và đang chuyển dịch theo cơ cấu ngành, theo vùng, theo lãnh thổ tới nền sản xuất hàng hoá, với những tiến bộ đáng kể: * Một là: cơ cấu nông nghiệp đã có sự chuyển biến khá rõ nét, đã và đang tạo thế cho sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Với thành tựu to lớn nhất của nông nghiệp trong giai đoạn này là căn bản giải quyết được vấn đề lương thực. Sau 18 năm kể từ trước những năm 1985-1988, sau lượng lương thực nước ta tăng 86,6%, mức lương bình quân đầu người từ 274,4kg/năm năm 1976 tăng lên 359,2kg/năm 1993. Chỉ trong thời gian 6 năm ở giai đoạn này, khối lượng gạo xuất khẩu từ 1,5-2,0 triệutấn và xếp hàng thứ 3 về xuất khẩu gạo trên thế giới. Giải quyết được vấn đề lương thực là điều kiện quyết định để phát triển đa dạng hoá cây trồng và vật nuôi. Đến năm 1993 diện tích cây công nghiệp tăng lên 1290.000ha, chiếm 13,3% trong đó cây công nghiệp tăng 3,77 lần, cây ăn quả tăng 3,0 lần so với trước những năm 1985-1988, tỷ trọng diện tích cây lương thực giảm xuống 78,4% trong đó riêng lúa chiếm 65,7. Lương thực dồi dào, nguồn thức ăn phong phú tạo điều kiện để phát triển chăn nuôi, trong đó đàn lợn là nguồn cung cấp thịt chủ yếu cho nhân dân, năm 1991 chiếm 70,5% tổng sản lượng thịt hơi xuất chuồng. Năm 1993 số lượng đàn bò ở Miền bắc đã gấp 2,56 lần so với năm 1976 và gấp 2,45 lần so với năm 1980. Ngoài ra, chăn nuôi gia cầm đang phát triển mạnh về số lượng và chủng loại cùng với phương thức chăn nuôi truyền thống, nông dân đã tiếp thu phát triển chăn nuôi theo kiểu công nghiệp. Trong những năm của giai đoạn này, thuỷ sản đã có bước phát triển đáng kế, công tác nuôi trồng thuỷ sản được co trọng, nhất là vùng ven biển. Những cơ sở sản xuất giống và nuôi tôm xuất khẩu được phát triển , mở rộng các hình thức tổ chức liên doanh với nước ngoài để nuôi tôm được triển khai ở ven biển Miền trung. Việc đánh bắt hải sản đang được khôi phục và phát triển ở nhiều địa phương, tầu thuyền, các phương tiện đánh bắt được tăng cường, nhờ vậy mà sản lượng thuỷ hải sản tăng nhanh, sản phẩm xuất khẩu ngày càng lớn. Biểu 3: Cơ cấu giá trị sản xuất nông, lâm, thuỷ sản cả nước 1991-1994 (%) 1991 1992 1993 1994 Nông nghiệp 84,5 84,7 84,5 85,3 Lâm nghiệp 7,7 6,8 7,0 6,5 Thuỷ sản 7,6 8,5 8,5 8,2 Việc giao đất, giao rừng được tiến hành rộng rãi tới người dân, việc bảo vệ, khoanh nuôi và tái sinh rừng tốt hơn, diện tích rừng trồng tăng lên, kết hợp trồng rừng với trồng cây công nghiệp, làm vườn và chăn nuôi, góp phần tạo ra sự bền vững về sinh thái và xã hội để phát triển rừng. ở nhiều vùng có dự án 327 đang triển khai tốt bước đầu chuyển đổi cơ cấu kinh tế lâm nghiệp miền núi. Nhà nước chủ trương hạn chế khai thác xuất khẩu gỗ tròn, sản lượng gỗ và kim ngạch xuất khẩu lâm sản có giảm xuống, những rừng đang từng bước được hồi phục. Chính nhờ vậy, nông nghiệp đã đóng góp quan trọng việc tăng nguồn hàng xuất khẩu, tăng thêm nguồn ngoại tệ cho đất nước. Với quan điểm xuất khẩu để tăng trưởng kinh tế, kinh tế nước ta đã có những tiến bộ và chuyển biến tích cực. Năm 1993 tăng gần 3 lần (1500 triệu rúp đola) đến năm 1994 tăng lên khoảng 1800 triệu đô la, chiếm 48,0% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. * Hai là: ở các vùng sinh thái của đất nước đã bước đầu khai thác lợi thế so sánh để chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá lớn có hiệu quả. Trong những năm của giai đoạn này, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành diễn ra có giá trị kinh tế cao và xuất khẩu. Trước hết, phải khẳng định thành tựu to lớn về sản xuất lương thực chủ yếu là cây lúa. Lúa gạo đã và đang hình thành 2 vùng sản xuất chuyên môn hoá của cả nước, những năm này tỷ trọng sản lượng thóc so với cả nước tăng lên từ 69,6% năm 1993, trong đó vùng Đồng bằng Sông Hồng từ 19,5% lên 20,6% và Đồng Bằng Sông Cửu Long từ 43,2 lên 49%. Cây công nghiệp lâu năm phát triển mạnh và đang hình thành những vùng sản xuất với quy mô lớn. Diện tích cao su năm 1993 của cả nước có 220.000 ha, trong đó có 93.000 ha cho thu hoạch mủ với 70.000 tấn mủ khô được phân bố chủ yếu ở mủ khô cả nước. Sản xuất cà phê cũng đang hình thành 2 vùng lớn: vùng Tây nguyên và vùng Đồng Nam Bộ. Vùng Tây nguyên trong đó tập trung nhất là Đaklak chiếm 45,6% diện tích thu hoạch là 54,4% sản lượng cà phê nhân của cả nước, tiếp đó Đồng Nai chiếm 22% diện tích thu hoạch và 24,6% sản lượng cà phê nhân. * Ba là: phát huy sức mạnh tổng hợp của cơ cấu kinh tế nhiều thành phần trong quá trình phát triển sản xuất hàng hoá, những năm giai đoạn này có sự chuyển dịch quan trọng từ kinh tế quốc doanh và kinh tế tập trung là chủ yếu sang kinh tế hộ và các hộ nông dân đang trở thành lực lượng chủ yếu hoạt động trong nông nghiệp và nông thôn. Doanh nghiệp nhà nước đến nay đã có 1921 đơn vị quản lý và sử dụng 7,5 triệu ha đất (trong đó có 415 lâm trường sử dụng 6,3 triệu ha rừng và đất rừng, 318 nông trường sử dụng 1,3 triệu ha đất nông nghiệp) với 377.000 lao động, sử dụng 70% vốn đầu tư cơ bản cho nông lâm ngư nghiệp, đến nửa năm 1993 đã có 940 doanh nghiệp đăng ký lại theo nghị định 388/HĐBT. Gần đây doanh nghiệp nhà nước về nông nghiệp nổi lên hai vấn đề: +Một sơ sở nông nghiệp quốc doanh bước đầu phát huy vai trò trung tâm khoa học kỹ thuật cho thành phần kinh tế và dân cư trên địa bàn như giống cây, con, gắn công nghiệp chế biến với vùng sản xuất nguyên liệu: mía đường, chè, cao su, cà phê. +Với khoảng 70% đơn vị chuyển sang khoán gọn cho hộ thành viên các khoản này đã tạo cho các hộ nhận khoán tiếp thu kỹ thuật mới, yên tâm đầu tư vốn, lao động vào cây trồng, vật nuôi để tăng thu nhập. Trong lâm nghiệp thực hiện chính sách giao đất, giao rừng và cơ chế khoán giữ đất lâm nghiêp cho hộ gia đình công nhân sử dụng. Các hộ nông dân đang trở thành lực lượng chủ yếu sản xuất lương thực và phát triển đa dạng cây trồng, vật nuôi kết hợp khai thác nông lâm thuỷ sản, mở rộng và phát triển các ngành nghề mới… Bốn là: Cơ cấu kỹ thuật trong công nghiệp và nông thôn đã và đang được chuyển dịch một cách mạnh mẽ và rộng khắp. Hệ thống kết cấu hạ tầng được cải tạo, nâng cấp và xây dựng mới để đáp ứng được yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Những kỹ thuật truyền thống đang được thay thế bởi những kỹ thuật tiến bộ, rõ nhất là giống cây trồng vật nuôi. Cùng với cuộc cách mạng sinh học, vấn đề thuỷ lợi hoá, hoá học hoá, điện khí hoá từng bước được tăng cường cho nông nghiệp và nông thôn, công nghệ sau thu hoạch nhất là công nghiệp chế biến nông sản được coi trọng và phát triển Biểu 4 cơ cấu tỷ trọng nông nghiệp trong GDP (%) 1991-1994 1991 1992 1993 1994 Tỷ trọng nông nghiệp trong GDP (%) 40,5 33,9 28,9 28,7 Biểu 5: Sản lượng lương thực 1990-1994 (triệu tấn) 1990 1991 1993 1993 1994 Sản lượng lương thực quy ra thóc b. Đánh giá chung về những hạn chế của chuyển dịch cơ cấu kinh doanh nông nghiệp Bên cạnh những tiến bộ và kết quả được ở trên, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp vẫn còn những hạn chế và tồn tại. +Một là: cơ cấu nông nghiệp nước ta vẫn chưa thoát khỏi tình trạng độc canh, tự cung, tự túc và vẫn còn đang ở trình độ sản xuất hàng hoá nhỏ là chủ yếu. Mặc dù có những tiến bộ trong chính sách phát triển nông nghiệp của Đảng và Nhà nước trong nền kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng ở nước ta không thể chuyển mình nhanh chóng phát triển ngay được. Trong thời kỳ này, đất nước ta mới bắt đầu có sự chuyể dịch nhưng còn nhỏ bé, cần phải có một khoảng thời gian nhằm khắc phục dần những mặt yếu kém trong nền nông nghiệp của nước ta. +Hai là: các ngành nông lâm nghiệp chưa gắn bó với nhau trong cơ cấu kinh tế thống nhất , mà thậm chí còn gây trở ngại, mâu thuẫn gay gắt trong quá trình phát triển. Nông nghiệp nước ta không thể phát triển cùng một lúc tất cả các ngành nông nghiệp ngay được mà cần phải có sự hỗ trợ cho nhau, có mối liên hệ giữa các ngành với nhau thì mới tạo đà và nền tảng cho phát triển và đặc biệt cho quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Có phát triển và cung cấp đầy đủ lương thực thì mới có thể đưa được chăn nuôi phát triển được. Bởi vì lương thực hay sản phẩm của nông nghiệp nói chung là sản phẩm thiết yếu đối với sự tồn tại của con người. +Bốn là: tỷ lệ thuần nông còn cao, chưa gắn kinh tế nông nghiệp với nông thôn, số hộ chuyên và kiêm về ngành nghề - dịch vụ chưa nhiều phần lớn lao động thủ công, sự chi viện của công nghiệp vào nông nghiệp còn ít. Như ta thấy, đất nước ta từ xưa đã là một nước công nghiệp, và ngày nay, nông nghiệp đối với nền kinh tế Việt Nam vẫn còn lớn, tỷ lệ dân cư sống trong nông nghiệp nông thôn rất lớn chiếm gần80% và còn lại là dân cư sống ở khu vực thành thị. Nền kinh tế nước ta còn nghèo, còn lạc hậu so với những nước trong khu vực cũng như trên thế giới, nhân dân sống chủ yếu là đồng ruộng, nền công nghiệp vẫn chưa phát triển. Điều đó sẽ tạo ra sự chi viện giữa các ngành trong nền kinh tế là không hiệu quả (có những không nhiều). Với những nước trong khu vực, với một nền công nghệ đa dạng hoá, lương thực đầy dủ cho nhân dân và xuất khẩu ra nước ngoài cùng với việc phát triển các ngành khác như chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản xuất khẩu thu ngoại tệ. Bên cạnh đó còn có ngành dịch vụ phát triển mạnh… +Bốn là: các thành phần kinh tế trong nông nghiệp và nông thôn tuy được pháp luật thừa nhận song vẫn còn những ràng buộc . +Năm là: Kinh tế hộ tự chủ đã có bước phát triển khá, song năng lực nội sinh của kinh tế hộ còn yếu, chưa đủ sức tự vươn lên để phát triển kinh tế hàng hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn. +Sáu là: thị trường nông sản còn hạn hẹp , chưa được khai thông sức mua của nông dân còn thấp. 2. Một số tác động của việc đổi mới trong chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng ngày càng tiến bộ là một xu thế tất yếu, khách quan của các nền kinh tế quốc gia nói chung và nông nghiệp nói riêng. Nền nông nghiệp nước ta phải nghiên cứu một hướng đi mới nhằm đưa nông nghiệp phát triển , là điều kiện cho các ngành khác trong nền kinh tế quốc dân cùng phát triển. Như vậy, trước tiên là ta phải thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn. Công nghiệp hoá nông nghiệp hướng vào việc thực hiện thuỷ lợi hoá sớm, cơ giới hoá từng phần công việc, mở rộng điện khí hoá phát triển công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản đồng thời tích cực xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội ở nông thôn. Có thể nói, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông nghiệp ý nghĩa quyết định đối với vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Đảng và nhà nước ta rất quan tâm tới công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến nông, lâm, thuỷ sản, phát triển công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Đây sẽ là một thời kỳ mở rộng thêm ra về chính sách phát triển cho nông nghiệp. Nó sẽ tậo điều kiện cho nông nghiệp và nông thôn đi lên cùng với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp sẽ dễ dàng hơn, thuận lợi hơn, và nó sẽ là điều kiện để hỗ trợ cho công nghiệp phát triển và các ngành trong nền kinh tế quốc dân. Kinh nghiệm cho thấy nếu không tạo ra được một cơ cấu kinh doanh thích hợp, năng đồn giữa nông, lâm, thuỷ sản, chế biến và dịch vụ với công nghiệp thích ứng với cơ chế thị trường thì nền kinh tế nông nghiệp sẽ dễ dàng hơn, thuận lợi và nó sẽ là điều kiện để hỗ trợ cho công nghiệp phát triển và các ngành trong nền kinh tế quốc dân. Kinh nghiệm cho thấy nếu không tạo ra được một cơ cấu ktt thích hợp, năng động giữa nông, lâm , thuỷ sản, chế biến và dịch vụ với công nghiệp thích ứng với cơ chế thị trường thì nền kinh tế đất nước sẽ không thể phát triển được. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải gắn liền với quá trình phân công lại lao động nông thôn cũng như việc góp phần cùng lao động xã hội trong cả nước. iii. Giai đoạn 1995-1999 1. Những đánh giá tình hình và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế n11 giai đoạn 1995-1999. Để tiếp tục thực hiện những chính sách phát triển kinh tế nó chung và nông nghiệp nông nghiệp nói riêng, phát huy những thành tựu đã đạt được trong những năm trước Đảng và nhà nước ta đã đề ra mục tiêu và nhiệm vụ chủ yếu trong văn kiện Đại hội Đảng VIII: "Phát triển toàn diện nông, lâm, ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến nông, lâm thuỷ sản và đổi mới cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá". Cùng với mục tiêu phát triển nông nghiệp toàn diện, hướng vào bảo đảm an toàn lương thực quốc gia trong mọi tình huống, tăng nhanh nguồn thực phẩm và rau quả, cải thiện chất lượng bữa ăn. Đảng và nhà nước ta vẫn tiếp tục thực hiện việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn một cách có hiệu quả, và dựa trên cơ sở bảo đảm bảo vững chắc nhu cầu lương thực, chủ yếu là lúa, mở rộng diện tích cây trồng công nghiệp, cây ăn quả, tăng nhanh đàn gia súc, gia cầm, phát triển kinh tế biển, đảo, kinh tế rừng, khai thác có hiệu quả tiềm năng của nền nông nghiệp sinh thái, tăng nhanh sản lượng hàng hoá gắn với công nghiệp chế biến và xuất khẩu, mở rộng thị trường nông thôn… Trong những năm vừa qua, nông nghiệp nước ta dưới sự chỉ đạo của Đảng và nhà nước đã đạt được những thành tựu đáng kể. Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp được phổ biến và là chính sách nhằm phát triển nền nông nghiệp nhà nước. *Một là: chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nhằm mục đích phát triển hàng hoá, nâng cao năng suất nông sản hàng hoá. Thời kỳ này đã thực hiên chính sách chuyển dịch nông nghiệp lạc hậu, nhỏ, nặng về tự cung, tự cấp sang nền nông nghiệp lớn sản xuất hàng hoá, là xu hướng phát triển tất yếu của nước ta nói riêng, nền kinh tế thế giới nói chung vì vai trò của nông nghiệp trong sự phát triển kinh tế luôn được đánh giá hết sức quan trọng. Việc xác định cơ cấu kinh tế nông nghiệp phù hợp với nền kinh tế hiện đại trong giai đoạn hiện nay - nền kinh tế thị trường là một sự cần thiết tất yếu. Xét về phương diện tổng thể, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là sự đa dạng hoá hoạt động nông nghiệp sao hiệu quả kinh tế cao nhất. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp phải nhằm phát triển hàng hoá, nâng cao tỷ suất nông sản hàng hoá ở nước ta trong giai đoạn hiện nay hay cũng có nghĩa là vận hành nông nghiệp sao cho đạt hiệu quả kinh tế xã hội cao, tạo điều kiện, khả năng phát triển nhanh cho bản thân nông nghiệp nói riêng và cho ngành kinh tế đất nước nói chung . Biểu 6: Sản lượng lương thực 1995-2000 1995 1996 1997 1998 1999 ước tính năm 2000 Sản lượng lương thực (triệu tấn) 27,5 29,5 30,6 31,8 34,3 Trên 35,5 tấn Sản lượng lương thực nước ta những năm vừa qua, mỗi năm tăng 5% (hay 1,3 triệu tấn) và cao hơn tốc độ tăng dân số (1,8%) nên lương thực bình quân nhân khẩu/năm tăng 372kg (1995) lên 447 kg (1999) và ước tính sẽ tăng đến 455 kg (2000). Bên cạnh đó, lương thực nước ta tiếp tục phát huy những kết quả đạt được ở giai đoạn trước ,việc mở rộng diện tích cây trông công nghiệp lâu năm được phát triển mạnh hơn, cùng với việc áp dụng khoa học công nghệ vào trong nông nghiệp đã cho một kết quả khả quan hơn trong sản lượng cũng như thu hoạch sản phẩm, đa dạng hoá cây trồng như mía, lạc, càphê, cao su… làm phong phú thêm về nguồn sản phẩm mới cho nông nghiệp. So với những năm ở giai đoạn trước, thì sản lượng nông nghiệp tăng đáng kể: sản lượng lạc tăng 34,5%, mía tăng 74%, cà phê tăng 2,8 lần, cao su tăng 87%, hồ tiêu tăng 68%, chè tăng 27,3%, bông tăng 2,38 lần. Đặc biệt sản lượng cà phê tăng nhanh. Một 119.000 tấn năm (1990), 320.000 tấn (1996), 509.000 tấn (1999) và xuất khẩu năm 1999 đạt 600 triệu USD. Năm 1998, sản lượng cao su (mủ khô) đạt 199.000 tấn, tăng lên 3,5 lần so với năm 1990. Nguyên nhân chính ở đây là do tăng diện tích cho sản phẩm, đến năm 1999 đạt 248.000 tấn. Sản lượng cao su xuất khẩu năm 1996 đạt 194.000 tấn, 1997 đạt 197.000 tấn, 1998 đạt 195.000 tấn, 1999 đạt 263.000 tấn. Ngành chăn nuôi ở giai đoạn này có sự tăng trưởng đáng kể. Trong giai đoạn này, kết hợp với những thành tựu, kết quả đạt được trong giai đoạn trước, đa dạng hoá vật nuôi: gia súc gia cầm, thuỷ sản… đã tạo ra khả năng tăng trưởng cao và bền vững trong chăn nuôi. Những năm ở giai đoạn này so với những năm ở giai đoạn trước. Nganh chăn nuôi thu được kết quả : đàn Trâu tăng 5%, bò tăng 10%, đàn lợn tăng 20%, đàn gia cầm tăng 25%. Đặc biệt đàn bò sữa tăng khá nhanh, năm 1999 đạt gần 34.000 con trong đó ở Thành phố Hồ Chí Minh gần 25.000 con, đã tăng gấp 3 lần so với năm 1994. Biểu 7: cơ cấu giá trị sản xuất nông, lâm, thuỷ sản cả nước 1995-1998 (%) 1995 1996 1997 1998 Nông nghiệp 84,3 84,6 84,8 85 Lâm nghiệp 6,8 6,0 5,5 5,0 Thuỷ sản 8,9 9,2 9,9 10,0 * Hai là: chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nước ta trrong giai đoạn này đã khai thác lợi thế so sánh và nâng cao hiệu quả kinh tế. Trong nền kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng ở mỗi quốc gai đều có những điểm mạnh và điểm yếu. Như mặt hàng nào đó của người khai thác không thể có được về khả năng vượt trội như chất lượng, mẫu mã, độ bền.. Nông nghiệp nước ta có ưu thế hơn là do tự nhiên ưu đại mang lại. Trong đó, ngành nông sản nước ta đã và đang khai thác lợi thế để xuất khẩu ra thế giới nhằm thu lợi nhuận cho đất nước. * Ba là: chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp 1995-1999 đã gắn liền với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước mà trước hết là công nghiệp hoá , hiện đại hoá nông nghiệp nước ta. Đất nước ta với một nền nông nghiệp lạc hậu, với dân số nông thôn đến năm 2000 tăng đến 62 triệu người và có thể ổn định mức này tới năm 2010. Quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá kinh tế nông nghiệp, nông thôn Việt Nam gắn liền với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế có cơ cấu phù hợp, năng động giữa trồng trọt với chăn nuôi, giữa nông nghiệp với lâm nghiệp, thuỷ hải sản, chế biến, du lịch nông thôn và dịch vụ. Qua những quan điểm trên, kinh nghiệm cho thấy rằng nếu không tạo ra được một cơ cấu thích hợp, năng động giữa nông lâm thuỷ sản, chế biến và dịch vụ với công nghiệp thích ứng và cơ chế thị trường thì nền kinh tế đất nước không thể phát triển. Bên cạnh đó, chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá hiện đại hoá với quan điểm phải gắn liền với quá trình phân công lại lao động trong nông thôn, điều này có thể góp phần phân công lại lao động trong cả nước. Kinh tế nông hộ xuất hiên trong thời gian này và nó đã phát huy khả năng của nó trong nền kinh tế hàng hoá. Trong giai đoạn này đã xuất hiện các trang nông nghiệp có năng lực trong to lớn trong sản xuất nông sản như vùng trồng cây công nghiệp ở các tỉnh miền núi, vùng lúa ở đồng bằng Sông Cửu Long… tạo khả năng xuất hiện một mô hình mới trong nông nghiệp trang trại sản xuất hàng hoá theo quy mô hộ gia đình. +Đẩy mạnh thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn góp phần thúc đẩy nông nghiệp vượt bậc. Nông nghiệp nước ta đã cơ giới hoá được một số khâu làm đất tăng từ 22% (1980) lên 34,1% (1996) và 38% (1998) ((riêng Đồng Bằng Sông Cửu Long đạt 60-80%). Các máy móc nông nghiệp được nông dân đầu tư mua sắm nhiều, cả nước có khoảng 600.000máy bơm nước, 160.000 máy nghiền thức ăn gia súc, 108.000 mãyay xát, 100.000 máy tuốt lúa có động cơ, tàu thuyền gắn động cơ đánh cá khoảng trên 70.000 chiếc với tổng công suất trên 1,2 triệu CV, tàu thuyền vận tải cơ giới có 98.330 chiếc, trong năm 1997-1999 cả nước tăng thêm 1000 tàu đánh cá có công suất trên 90CV, đưa số tàu đánh cá xa bờ lên 5000 chiếc. Công nghệ tự động hoá đã được ứng dụng trong các dây truyền chế biến nông sản, như đánh bóng, phân loại gạo, cà phê chế biến đường, bánh kẹo, ươm tơ, chế biến thưc ăn gia súc… mức độ tự động hoá trong nông nghiệp nông thôn mới chỉ chiếm khoảng 0,3% riêng khâu chế biến nông sản đạt khoảng 5%. Công nghệ sinh học trong 10 năm gần đây đã tạo ra nhiều giống lúa, ngô, rau, đậu, cây ăn quả, cây lâm nghiệp, năng suất cao phù hợp với các vùng sinh thái. Nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật về công nghệ sinh học được áp dụng trong trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ hải sản, công nghệ chế biến, công nghệ sản xuất phân vi sinh. Sản xuất nấm… +Thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn đã thúc đẩy hình thành nhiều vùng sản xuất hàng hoá tập trung chuyên canh như: lúa, cao su, cà phê, chè, điêu, hồ tiêu, lạc, mía, bông, dâu tằm rau quả, lợn, bò, tôm, cá… +Công nghiệp chế biến nông, lâm thuỷ sản đã có bước tăng trưởng đáng kể. Giá trị sản lượng công nghiệp chế biến nông, lâm thuỷ sản liên tục tăng, tốc độ tăng trung bình hàng năm là 12% -14% và là ngành chiếm tỷ lệ khá lớn trong nông thôn 30%-32%. So với năm 1990 chế biến đường tăng 3,4 lần, cà phê 4 lần, cao su (mù khô) 3,2 lần, xay xát gạo 1,9 lần, điều nhân 80 lần giá trị sản lượng công nghiệp chế biến so với tổng sản lượng nông nghiệp ngày càng tăng, từ 33,8% năm 1990 lên 42% năm 1995 và khoảng 46% những năm gần đây. Một số cơ sở chế biến đã tiếp cận công nghệ và thiết bị ngang với trình độ khu vực và thế giới như xay xát gạo, tơ tằm, mía đường, bánh kẹo, nước quả cô đặc, chế biến gỗ rừng trồng, chế biến thuỷ sản… + Ngành nghề nông nghiệp đang phát triển nhanh đóng góp quan trong trong việc tạo việc làm, tăng thu nhập nông thôn. + Trong giai đoạn này, cơ cấu nông nghiệp nông thôn đã có bước chuyển dịch nhưng chậm, tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế còn cao Biểu 8: Cơ cấu kinh tế nông thôn (%) 1996 1997 1998 Nông nghiệp 71,0 70,8 73,3 Công nghiệp 14,7 15,5 15,9 Dịch vụ 13,8 13,7 13,8 +Cơ sở hạ tầng kinh tế có bước phát triển mạnh mẽ, do đó thúc đẩy nông nghiệp và kinh tế nông thôn phát triển ổn định vượt qua mọi khó khăn của thời tiết và thiên tai. Biểu 9: tỷ trọng lao động trong nông nghiệp (%) 1995-1998 1995 1996 1997 1998 Tỷ trọng lao động trong nông nghiệp 69,7 69,2 68,8 68,7 *Bốn là: chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp gắn với việc nâng cao hiệu quả xã hội nhằm từng bước xoá đối, giảm nghèo, tăng người giàu, hộ giàu và xây dựng nông thôn mới. Cùng với quan điểm hiệu quả kinh tế phải gắn với hiệu quả xã hội, ở đây ta có thể xem đó là đặc trưng của nền kinh tế XHCN để chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp có hiệu quả phải là một sự chuyển dịch mà trong đó vấn đề xã hội phải được giải quyết tốt đời sống văn hoá, xã hội, phúc lợi xã hội , cơ sở hạ tầng của nền kinh tế nông nghiệp nông thôn phải được nâng cao. Vấn đề này là nhằm nâng cao tỷ suất nông sản hàng hoá, phải gắn liền với việc chăm lo đời sống nhân dân phát triển nông nghiệp đi đôi với việc giải quyết một cách căn bản các vấn đề xã hội và môi trường sinh thái. Tạo nhiều việc làm, tăng thu nhập của nông dân, tích cực xoá đói, giảm nghèo, nâng cao số hộ đủ ăn đi lên giàu có, được học hành, đào tạo nghề nghiệp, từng bước đo thị hoá nông thôn Việt Nam theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Biểu 10: tỷ trọng hộ nông nghiệp và hộ phi nông nghiệp Cả nước TMTD Bắc bộ ĐB Sông Hồng Khu bốn cũ Duyên hải MT Tây nguyên Đông nam bộ ĐB Sông Cửu Long Tỷ số (%) 100 100 100 100 100 100 100 100 Hộ nông nghiệp 80,6 91,4 92,2 83,0 75,6 77,9 51,0 72,1 Hộ Phi NN 19,4 8,6 7,8 17,0 21,4 21,1 49,0 27,9 2. Đánh giá chung về những hạn chế của quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp 1995-1999. Những thành tựu và kết quả thu được trong giai đoạn 1995-1999 của nông nghiệp nước ta cùng với chính sách công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và phát triển nông thôn có những hạn chế và tồn tại cần được khắc phục đưa nền kinh tế Việt Nam nói chung và nông nghiệp nông thôn nói riêng phát triển đi lên +Một là: trong quá trình thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn việc đẩy mạnh thực hiện quá trình này góp phần phát triển được nền nông nghiệp Việt Nam thế nhưng xét một cách tổng thể thì lao động thủ công vẫn còn phổ biến, trình độ khoa học công nghệ còn thấp, thua kém nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Đất nước ta xuất phát từ nền nông nghiệp độc canh, dân số đông, tỷ lệ dân cư sống ở khu vực nông thôn còn lớn, chính vì vậy để chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá thì mang nhiều khó khăn. Những khó khăn này có thể giải quyết được nhưng đòi hỏi có thời gian thì mới khắc phục chúng được. Hơn nữa, đất nước ta còn nghèo, trải qua chiến tranh gần 30 năm, việc khắc phục nền kinh tế rất khó khăn, kinh tế lạc hậu, công nghệ kỹ thuật có những bước tiến mới mở đường cho sự phát triển thế nhưng so với những nước khác trong khu vực và trên thế giới là còn lạc hậu, do có sự chuyển giao công nghệ từ những nước phát triển sang những nước kém phát triển hơn. +Hai là: thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp - nông thôn để thúc đẩy thành nhiều vùng sản xuất hàng hoá tập trung chuyên canh nhưng trong nhiều lĩnh vực sản xuất còn phân tán manh mún, quy mô sản xuất hộ gai đình rất nhỏ, về lâu dài có thể gây trở ngại cho quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. Chính sách phát triển nông nghiệp của Đảng và nhà nước đưa ra nhằm xây dựng một nền nông nghiệp phát triển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, vấn đề quy mô sản xuất của hộ gia đình còn mới, cho nên nó mới chỉ là thời gian đầu phát triển, còn nhỏ, phân tán và manh mún. Hiện nay với khoảng hơn 10 triệu hộ nông dân có quy mô diện tích bình quân quá thấp vào khoảng 0,8 ha/hộ, đất đại lại phân tán, manh mún với trên 100 triệu thửa, chỉ thích hợp sử dụng lao động thủ công, việc cơ giới hoá hết sức khó khăn. Điều này nếu không có giải pháp từng bước tập trung đất đai thì không thể công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp có hiệu quả, nhất là Đồng bằng Sông Hồng và Miền trung. +Ba là trong công nghệ chế biến nông, lâm thuỷ sản vừa qua đã có bước tăng trưởng đáng kể nhưng nhìn một cách tổng quan còn nhỏ bé phân tán, trình độ công nghệ thấp, sản phẩm chế biết đạt chất lượng chưa cao, khả năng cạnh tranh còn nhiều hạn chế. Ta biết được nền kinh tế trong thời gian gần đây có sự phát triển nhưng sự phát triển vẫn chưa ổn định và bền vững. Cơ cấu ngành đã có sự thay đổi và đặc biệt trong nông nghiệp đã có sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Công nghệ khoa học kỹ thuật nước ta còn thấp và lạc hậu, chính điều này làm lên những ảnh hưởng cho các ngành khác, như ngành chế biến nông sản, ngành này phụ thuộc rất nhiều vào công nghệ kỹ thuật. Chất lượng chế biến một số ngành như chè, mía đường, rau quả, thịt chưa cao, mặt hàng còn đơn điệu, tính cạnh tranh kém , giá trị thấp, giá xuất khẩu thường thấp hơn giá thị trường thế giới cùng loại 10-15 %. Mặt khác là do quy hoạch và đầu tư mới cho công nghệ chế biến chưa tương xứng. Hệ số đổi mới thiết bị thời gian qua chỉ đạt 7%/năm (bằng 1/3-1/2 mức tối thiểu của cả nước). +Bốn là trong giai đoạn 1995-1999, ngành nghề nông nghiệp đang phát triển nhanh, đóng góp quan trọng trong việc tạo việc làm, thế nhưng quy mô nhỏ bé, công nghệ, kỹ thuật, chất lượng sản phẩm còn thấp. Ngành nghề chủ yếu là loại hình kinh tế hộ (97,1%) quy mô nhỏ bé, vốn ít, trình độ tay nghề còn thấp, và bắt đầu từ năm 1996 và năm 1997, sự phát triển ngành nghề ở nông thôn có xu hướng giảm sút do gặp nhiều khó khăn về thị trường và khả năng cạnh tranh. +Năm là cơ cấu kinh tế nông nghiệp , nông thôn đã có sự chuyển dịch nhưng còn chậm, tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế còn cao +Sáu là: thị trường tiêu thụ nông sản và hàng hoá nông nghiệp và nông thôn phát triển không ổn định, sản xuất nông nghiệp tăng hầu hết các mặt nhưng thị trường tiêu thụ khó khăn, nông sản hàng hoá ứ đọng, giá cả tụt xuống thấp. +Bảy là vốn đầu tư chưa đáp ứng được nhu cầu nông nghiệp và nông thôn. +Tám là phát triển sản xuất tăng trưởng kinh tế có sự gắn bó với bảo vệ tài nguyên và môi trường. Tình trạng tài nguyên thiên nhiên như đất, nước, rừng, biển bị khai thác quá mức, ảnh hưởng xấu đến môi trường sinhh thái… Biểu 11: Xu hướng chuyển dịch cơ cấu các ngành (%) 1951 1955 1975 1985 1999 Nông-lâm-thuỷ sản 71 43 36 40 25 Công nghiệp -xây dựng 7 15 24 27 35 Dịch vụ 22 42 40 33 40 Phần iii: giải pháp và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 2001-2005 i. những vấn đề đặt ra và phương hướng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp 2001-2005 Trong những năm vừa qua, nền kinh tế nông nghiệp nước ta đã thu được những thành tựu đáng kể, vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đã và đang diễn ra theo xu hướng tích cực, giảm tỷ trong nông nghiệp trong nông thôn, tăng tỷ trọng công nghiệp và xây dựng, tăng tỷ trọng dịch vụ. Bên cạnh đó còn những vấn đề cần tiếp tục phải giải quyết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp nói riêng. Một là: cơ cấu ktt nông nghiệp cần được xác lập và chuyển dịch theo hướng từ một nền nông nghiệp độc canh chuyển sang một nền nông nghiệp đa canh, phát triển sản xuất hàng hoá với ngành nghề đa dạng. Do cósự phát triển không đều giữa các vùng trong nước, do sinh thái của từng vùng khác nhau cho nên quá trình diễn ra không theo xu hướng nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ mà quá trình đó diễn ra theo trình tự từ việc phá thể độc canh lúa chuyển sang đa canh lúa, màu, phát triển chăn nuôi bước tiếp theo mới phát triển được các ngành tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ. Xu hướng chung trong chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp - nông thôn là: tỷ trọng nông nghiệp ngày càng giảm và tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ ngày càng tăng. Hai là: thực hiện quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá trong nông nghiệp - nông thôn, vấn đề lao động ở đây chủ yếu là lao động thủ công, trình độ khoa học kỹ thuật còn lạc hậu. +Lực lượng làm nông nghiệp chiếm 70%, chủ yếu tập trung ở ngành trồng trọt. Số lao động làm công nghiệp và dịch vụ chỉ có khoảng 14%-15%. Lao động làm nghề đánh bắt, nuôi trồng thuỷ sản chiếm 14%. +Việc chuyển giao khoa học kỹ thuật và công nghệ thường diễn ta theo xu hướng từ những nước có nền công nghiệp phát triển những công nghệ lỗi thời cho những nước kém phát triển hơn. Nước ta nhập công nghệ của những nước phát triển song không tránh khỏi nhập phải công nghệ lạc hậu, lỗi thời. Ba là nhiều lĩnh vực sản xuất nông nghiệp còn phân tán, manh mún, quy mô sản xuất hộ gia đình còn nhỏ. +Đất đai bị phân tán, không có sự hợp nhất, thích hợp cho lao động thủ công, không thể thục hiện được quá trình cơ giới hoá. +Quy mô diện tích đất tính bình quân 0,8ha/hộ, khó khăn trong việc phát triển sản xuất nông nghiệp cũng như các ngành khác. Bốn là: công nghệ chế biến nông, lâm thuỷ sản còn nhỏ bé, trình độ công nghệ thấp, sản phẩm chế biến đạt chất lượng chưa cao, khả năng cạnh tranh còn yếu. +Quy mô phát triển của ngành công nghệ chế biến chỉ tập trung ở một số vùng trọng điểm, nên nhỏ bé so với việc phát triển kinh tế nói chung. +Trình độ công nghệ trong công nghiệp chế biến lạc hậu, không đáp ứng được yêu cầu về kỹ thuật, năng suất sản phẩm có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Dẫn đến chất lượng chế biến, tinh chế các sản phẩm nông nghiệp bị hạn chế chưa đủ điều kiện để đưa sản phẩm cạnh tranh trên thế giới như việc tinh chế gạo, cà phê, đường, chè, sản phẩm thịt hộp, thuỷ sản… Năm là: thị trường tiêu thu nông sản và hàng hoá nông nghiệp - nông thôn không ổn định, sản xuất nông nghiệp tăng, hầu hết các nhưng thị trường tiêu thụ khá khó khăn Sáu là: vấn đề về vốn đầu tư chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển nông nghiệp - nông thôn. Nhiều vùng, khu vực cần có sự đầu tư cho sự phát triển nông nghiệp, song tỷ trọng vốn đầu tư ngày một giảm xuống, không đáp ứng được yêu cầu phát triển của nông nghiệp. Bảy là: vấn đề môi trường và bảo vệ tài nguyên vẫn chưa được xúc tiến mạnh, việc phát triển sản xuất vẫn chưa gắn bó với việc phát triển tài nguyên. +Khai thác tài nguyên thiên nhiên nhằm phát triển cho một số ngành, song sự khai thác này không khoa học, khai thác ồ ạt và bừa bãi. Tám là: cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn đã có được sự chuyển dịch nhưng diễn ra chậm chạp, tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế còn cao. Chín là: trình độ dân trí thấp, ảnh hưởng đến việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung, kinh tế nông nghiệp - nông thôn nói riêng. 2. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp - nông thôn giai đoạn 2001-2005. Với mục tiêu phát triển nông nghiệp - nông thôn nước ta trrong giai đoạn này là: Xây dựng một nền nông nghiệp hàng hoá mạnh, phát triển bền vững, từng bước hiện đại hoá trên cơ sở áp dụng công nghệ mới, công nghệ cao và công nghệ sạch có khả năng cạnh tranh quốc tế. Bên cạnh đó xây dựng nông thôn mới XHCN ở nước ta theo hướng một nông thôn cơ kinh tế nông nghiệp -công nghiệp -dịch vụ cùng phát triển, công nghiệp hoá , hiện đại hoá bảo đảm cho người người dân có cuộc sống sung túc, không còn đói nghèo, xã hội nông thôn văn minh, dân chủ và công bằng. Trong nông nghiệp thực hiện chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo xu hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp và tăng dần tỷ trọng của ngư nghiệp trong tổng giá trị sản xuất nông, lâm , ngư nghiệp, tỷ trọng cây lương thực tăng dần, tỷ trọng cây công nghiệp tăng Trong nông thôn, tỷ trọng của sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp giảm dần, tỷ trọng của sản xuất công nghiệp và dịch vụ từng bước nâng lên. Như vậy để thực hiện được mục tiêu, ta cần phát triển nông nghiệp -nông thôn theo xu hướng: Một là : đầu tư có trọng điểm cho sản xuất lương thực, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia và tham gia mạnh mẽ vào thị trường lương thực thế giới. Hai là: tập trung đầu tư cho phát triển những mặt hàng mà chúng ta có lợi thế, những mặt hàng chủ yếu chúng ta hướng ra xuất khẩu, không ngừng nâng cao khả năng cạnh tranh củac các mặt hàng này trên thị trường khu vực và thế giới. Ba là: đầu tư thoả đáng cho việc phát triển sản xuất các loại sản phẩm thay thế nhập khẩu. Bốn là: coi thuỷ sản là ngành mũi nhọn, cần đầu tư phát triển mạnh của nông nghiệp. Năm là: Phấn đấu thực hiện thắng lợi chương trình trồng 5 triệu ha rừng. Sáu là: phát triển mạnh công nghiệp và các hoạt động dịch vụ trong nông thôn. Bảy là: quan tâm thoả đáng đến việc đầu tư xây dựng và phát triển cơ sở hạ tầng phát triển kinh tế cho nông thôn đặc biệt là thuỷ lợi giao thông, điện nước sinh hoạt. Tám là: tập trung sức của Trung ương, địa phương của đoàn thể, tổ chức chính trị, tổ chức quần chúng giải quyết tốt vấn đề xã hội trong nông thôn ii. giải pháp chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp đến năm 2005 Để đảm bảo việc chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp có hiệu quả, vững chắc thông qua những định hướng 2001-2005 chúng ta phải thực hiện và tiếp tục thực hiện những giải pháp chủ yếu: Một là: phải có chính sách đồng bộ về Tài chính - Ngân hàng hỗ trợ tích cực để đầu tư cho sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Để phát triển kinh tế nói chung, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng, trước hết ta phải đề cập tới tài chính và khả năng đầu tư. Cần phải tính toán đến một chi phí đầu tư rộng lớn trên nhiều phương diện nhằm đảm bảo sự chuyển dịch một cách đồng bộ cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Sự thay đổi vật nuôi, cây trồng, thời gian canh tác trong nông nghiệp không phải là một sớm, một chiều thực hiện được. Cần phải có một nguồn vốn lớn, đủ mạnh để hỗ trợ một cách tích cực sự thay đổi đó. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, ngoài ngân sách được sử dụng như một tài trợ ưu đãi trong đầu tư, phần còn lại thông qua các hình thức tín dụng. Như nghị quyết số 20/98 ngày 2/12/1998 của Quốc hội khoá X đồng thời xây dựng chính sách đầu tư theo mô hình tổng hợp nguồn lực. Tất cả các nguồn vốn đầu tư đến từ : nguồn trong nước, nguồn nước ngoài, nguồn tại chỗ, nguồn tự có từ nguồn lợi khác, trong đó nguồn trong nước là quyết định, nguồn tại chỗ là cơ bản, nguồn bên ngoài (nước ngoài, địa phương khác) là quan trọng. Cần phải xây dựng những dự án đầu tư tổng thể vào nông nghiệp làm thế nào để cứ một đồng vốn đấu tư trở về ngân sách phải kéo theo, thu hút theo nhiều lần vốn của thành phần kinh tế khác. Cần phải xây dựng một hệ thống chính sách phát triển tổng quốc gia, trong đó chính sách đầu tư là bộ phận cấu thành quan trọng và xuyên suốt. Xây dựng chính sách tín dụng cho nông nghiệp vừa thích ứng với cơ chế thị trường vừa tuân thủ điều kiện vĩ mô của nhà nước, xoá bỏ mọi bao cấp qua con đường tín dụng, lấy tín dụng là phương thức đầu tư chủ yếu với nguồn vốn, phân biệt rạch ròi chính sách tài trợ xã hội với đầu tư tín dụng. Thống nhất các loại hình tín dụng nông nghiệp theo một số quy chế nhất định, thích hợp với hoàn cảnh cụ thể như: Ngân hàng người nghèo, ngân hàng phát triển nhà, ngân hàng tài trợ xuất khẩu nông sản, quỹ tín dụng nông dân …có thể nói, chính sách tài chính, tín dụng là một trong những bộ phận chủ yếu của khuyến nông và bộ phận sản xuất trong nông nghiệp của Chính phủ. Hai là: áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, mở rộng và đẩy mạnh sản xuất nông sản hàng hoá phải đi đôi với việc tạo lập và tìm kiếm một thị trường tiêu thụ vững chắc. Trước hết, cần phải áp dụng một cách chọn lọc các tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ vào sản xuất nông nghiệp nhất là công nghệ sinh học. Giá trị nông sản hàng hoá sẽ tăng lên rất nhiều nếu thông qua một công nghệ chế biến bảo quản hữu hiệu và thiết thực. Vấn đề cần phải đặc biệt quan tâm trong sản xuất công nghiệp trong kinh tế thị trường là khâu tiêu thụ sản phẩm , nâng cao năng suất nông sản hàng hoá phải gắn với nhu cầu thị trường, giới hạn của sản xuất nông phẩm hàng hoá chính là lợi nhuận biên. Đây là vấn đề mà người sản xuất cần quan tâm và phải nhận biết một cách tinh nhạy và kịp thời tiếp đến là vấn đề tìm kiếm thị trường tiêu thụ trở thành một điều kiện thiết yếu của sản xuất nông nghiệp, để có thể quyết định một cách chắc chắn hơn trong đầu tư kinh tế nông nghiệp. Do đó, phái có một cơ cấu kinh tế (mềm) trong xác xuấn hàng hoá nông sản. Ba là: phải phát triển một cơ sở hạ tầng của nền kinh tế nông thôn nhằm phục vụ đắc lực cho sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Muốn có sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp linh hoạt và hữu hiệu cần phải có cơ sở hạ tầng kinh tế nông thôn thích hợp nhất là thông tin liên lạc và giao thông vật tải. Tiếp đến là cần nhanh chóng phủ kín hệ thống điện, truyền thanh, truyền hình ở nông thôn, nhất là các vùng kinh tế trọng điểm, nhất là cần phải có sự đầu tư vốn lớn lao cho công việc này nhằm tạo nên một nếp sống văn hoá của một nền nông nghiệp hàng hoá. Bốn là: đa dạng hoá các loại hình tổ chức kinh tế nông nghiệp. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn liền với việc xây dựng , phát triển rộng rãi các tổ chức kinh tế từ nông trường, nông trường quốc doanh, đến hợp tác xã, hộ nông dân và có nên chăn phát triển mạng các trang trại nông hội và hình thức CNTB nhà nước trong nông nghiệp. Sự chuyển dịch cơ cấu sản phẩm trong nông nghiệp theo kinh nghiệm thì nó diễn ra hết sức nhạy cảm ở nông hộ và CNTB nhà nước trong nông nghiệp. Năm là: Cần có một chính sách sử dụng đất nông nghiệp đúng đắn sao cho quá trình đô thị hoá nông thôn không sử dụng hết đất canh tác nông nghiệp. Nâng cao tiến độ cấp giấy phép sử dụng đất cho nông dân (năm 1999 phấn đấu đạt 85% số hộ được cấp giấy phép sử dụng đất nông nghiệp) để họ có thể dùng giấy đó làm tài sản thế chấp vay vốn tại các ngân hàng. Quy hoạch và công bố rộng rãi các vùng đất chuyên canh, giám sát chặt chẽ hơn việc sử dụng đất nông nghiệp vào các mục đích kinh tế khác. Quy định cụ thể hơn trách nhiệm của người nhận ruộng về cải tạo, tu bổ, và nâng cao năng xuất đất đai, quy định mức đền bù, loại đất cho thuê, giá đất thuê sớm thể chế hoá 5 quyền của người sử dụng đất theo luật đất đại. Nhằm tạo sự yên tâm cho các tổ chức kinh tế và nông dân đầu tư vào nông nghiệp và nông thôn. Sáu là: chiến lược con người trong nông nghiệp cần phải có một chiến lược giáo dục, đào tạo con người trong nông nghiệp sao cho đáp ứng được quyền chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá không phải là một điều đơn giản. Dân số trong nông thôn nước ta chiếm đại bộ phận dân số cả nước tập trung ở các vùng đồng bằng lớn cả nước như Đồng bằng Sông Hồng, đồng bằng Nam Bộ. Năm 2000, dự tính dân số nông thôn sẽ tăng 62 triệu người và ổn định mức tăng đến 2010. Vì vậy đầu tư cho sự nghiệp giáo dục đào tạo ở những vùng này cần được tập trung thích đáng mang tính trọng điểm, từ đó làm sức bật cho chiến lược giáo dục, đào tạo một cách toàn diện, đều khắp lao động trong nông nghiệp của cả nước. Con người bao giờ cũng là chủ yếu của mọi quá trình hoạt động. Nhà nước cần mở rộng các trường dạy nghề, các trung tâm truyền bá kỹ thuật nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn, cần có chính sách hỗ trợ chi phí học tập cho con em nông dân nghèo để giải quyết vấn đề thất học ở nông thôn . Khoa học kỹ thuật được ứng dụng vào sản xuất, đời sống nhanh đến mức độ nào, các mặt hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nông nghiệp chuyển biến ra sao… phần lớn đều phụ thuộc vào con người. Kết luận Qua nghiên cứu lý luận và phát triển thực tế về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp từ trước những năm 1986 đến nay, bài viết đã đưa ra một số giải phát cho xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời gian tới. Những giải pháp này có thể đã được đề cập tới ở nhiều nguồn, số khác chưa thực tế hoặc chưa thể hiện được trong điều kiện kinh tế nước ta hiện nay, song các giai pháp này đưa ra đã phản ánh thái độ nghiêm túc trong nghiên cứu. Do thời gian nghiên cứu và kiến thác được đào tạo của em còn hạn chế cho nên bài viết không tránh khỏi những khiếm khuyết. Em rất mong muốn khắc phục được những hạn chế và khiếm khuyết này trong thời gian tới. Một lần nữa, em xin chân thành cảm ơn cô giáo đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho em hoàn thành bài viết này! Danh mục tài liệu tham khảo Giáo trình kinh tế phát triển - Trường ĐHKT QD. NXB thống kê 2000. Tạp chí Phát triển kinh tế Kinh tế phát triển Nghiên cứu lý luận Nghiên cứu kinh tế Kinh tế và dự báo Hoạt động khoa học Thông tin khoa học xã hội Văn kiện đại hội Đảng VIII. NXB chính trị quốc gia 1996 Mục lục Mở đầu Phần I. Những vấn đề lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông ngiệp Vai trò, vị trí, đặc điểm của nông nghiệp trong nền kinh tế quốc dân. Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp Vai trò, vị trí của sản xuất nông nghiệp Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp với phát triển nông nghiệp -Nông thôn Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới Các nhân tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn. Sự cần thiết phải thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp Phần II. Thực trạng về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Việt Nam từ trước năm 1985-1988 tới nay. Giai đoạn từ trước năm 1989 đến năm 1988 Giai đoạn từ năm 1989 đến năm 1994 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Đánh giá chung về những hạn chế của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Một số tác động của việc đô mới chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Giai đoạn 1995-1999 1. Những đánh giá tình hình và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp giai đoạn 1995-1999. 2. Đánh giá chung về những hạn chế mà quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong giai đoạn 1995-1999 Phần III. Giải phát cho xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 2001-2005 Những vấn đề đặt ra và phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Những vấn đề cần tiếp tục giải quyết trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp giai đoạn 2001-2005 Giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 2001-2005 Kết luận