Đề tài Tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học địa lý lớp 10 trường THPT

làm giàu kiến thức địa lý địa phương cho các em. Khi bài giảng có sự tích hợp kiến thức địa phương sẽ mang tính thuyết phục và thu hút sự chú ý của học sinh nhiều hơn, thậm chí nó còn có thể làm thay đổi cả nhận thức, thái độ, hành vi của học sinh về quê hương, giáo dục tình yêu quê hư ơng đất nước cho các công dân tương lai. Mặt khác, nội dung kiến thức địa lý lớp 10 chủ yếu là những khái niệm địa lý tự nhiên, địa lý kinh tế - xã hội đại cương nên để làm rõ được các khái niệm này, giáo viên phải sử dụng khá nhiều các đối tượng địa lý cụ thể nhằm minh hoạ và giải thích các khái niệm đó. Những đối tượng địa lý ở xa trên thế giới, ở nước ngoài hay địa phương khác chỉ đư ợc biểu hiện trên bản đồ, tranh ảnh nên vẫn không có sức truyền tải thông tin tốt bằng các đối tượng, hiện tượng địa lý ở ngay tại địa phương, nơi học sinh sinh sống và học tập. Hơn nữa, việc sử dụng các ví dụ là kiến thức địa lý địa phương trong bài giảng sẽ giúp chúng ta bồi dưỡng kiến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 110 thức tự nhiên, kinh tế - xã hội của quê hương cho học sinh, quan trọng là qua đó giáo dục tình cảm, hành vi tốt đẹp cho các em , không thể thực hiện được bằng 6 tiết địa lý địa phương ở lớp 9 và lớp 12 mà phải được tích hợp ở các giáo trình địa lý khác, đặc biệt là địa lý lớp 10. Vì thế, chẳng có cách làm nào hay hơn việc giáo viên lấy ngay các sự vật, hiện tượng địa lý có ở tỉnh, huyện, xã của các em để làm ví dụ cho các kiến thức bài giảng. Sự kết hợp hài hoà giữa kiến thức khoa học địa lý trong SGK với kiến thức địa lý địa phương sẽ mang lại một chất lượng mới cho bài giảng địa lý. Trên cơ sở đó, đề tài nghiên cứu “Tích hợp kiế n thức địa lý địa phương vào dạy học địa lý lớp 10 trường THPT” , đã làm đ ược một số công việc sau: - Xác định được cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài. - Tiếp thu những phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản và quan điểm dạy học tích cực của dạy học địa lý nói chung và địa lý địa phương nói riêng trong quá trình thực hiện đề tài. - Luận văn được tiến hành nghiên cứu dựa trên thực trạng dạy học địa lý địa phương và cách thức tích hợp nội dung này vào dạy học địa lý lớp 10, lấy thí dụ ở các trường THPT tỉnh Thái Nguyên. Có thể xem đây là cơ sở thực tiễn hết sức quan trọng để tác giả nghiên cứu và thực hiện đề tài. - Xác định được hình thức và các phương pháp dạy học để tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học theo hướng tích cực và thiết kế bài giảng địa lý lớp 10 theo hướng dạy học tích cực. - Qua thực n g h iệm sư phạm ở các trườn g THPT của tỉn h Th ái Nguyên, tác giả nhận thấy những ưu điểm bư ớc đầu của hình thức tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học mà đề tài nêu ra: + Về phía giáo v iên: Công tác soạn giảng được đầu tư về mặt thời gian, việc lựa chọn nội dung kiến thức cũng như cải tiến phương pháp dạy học theo hướng tích cực đã mang lại hiệu quả giảng dạy và học tập cao, phù hợp với yêu cầu cần phải đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 111 + Về phía học sinh: Trong giờ học, học sinh không bị gò bó, mà luôn chủ động tự tìm tòi tri thức, giờ học biểu hiện rõ sự hứng thú, sôi nổi tham gia tích cực vào bải giảng của học sinh, kiến thức khoa học địa lý trở nên sinh động, gần gũi với thực tế cuộc sống, học sinh tiếp thu bài tốt, nhớ bài lâu. Tuy nhiên, do thời gian nghiên cứu có hạn cho nên quá trình thực nghiệm chưa được thực h iện rộng khắp ở các trờng THPT trên địa bàn của các tỉnh trong cả nước, tác giả dự định nếu có điều kiện sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về vấn đề này không chỉ đối với lớp 10 mà còn tiến hành với nhiều lớp khác và địa bàn nhiều tỉnh (thành phố) khác. Từ kết quả nghiên cứu của đề tài, tác giả có đưa ra một số kiến nghị sau đây: - Cần phải tăng cườn g đ ầu tư cở sở vật chất kỹ thuật cho các nhà trường phổ thông để giáo viên và học sinh có điều kiện giảng dạy và học tập theo hướng tích cực, phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội. - Cung cấp đầy đủ và kịp thời các tài liệu giảng dạy và h ớng dẫn giảng dạy chuyên đề địa lý địa phương trong các nhà trường phổ thông. Ngoài ra, cần phải có một tài liệu chính và dành riêng cho từng cấp để học sinh có thể học tập và tham khảo một cách dễ dàng. - Tổ chức các lớp bồi dưỡng, các hội nghị chuyên đề dành riêng cho việc hướng dẫn giáo viên dạy học địa lý địa phương đạt hiệu quả cao, trong đó cần phải hướng dẫn cách thức tích hợp nội dung kiến thức này vào dạy học địa lý ở các lớp. - Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập địa lý của học sinh nên có sự phối hợp giữa kiểm tra kiến thức và kiểm tra kỹ năng, giữa kiểm tra tự luận với kiểm tra trắc nghiệm, giữa kiểm tra nội dung khoa học địa lý trong SGK với kiểm tra kiến thức thực tế ở địa phương. Có như vậy, việc đánh giá chất lượng học sinh mới đảm bảo tính toàn diện. - Bản thân giáo viên địa lý cần chủ động, sáng tạo, sưu tầm, tìm tòi, nghiên cứu kiến th ức địa lý địa ph ươn g, tron g đ ó đ ặc biệt là kiến th ức tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện (quận), xã (phường) - quê hương gần gũi của học sinh để tích hợp vào bài giảng của mình. Đây là những kiến thức vô cùng thiết thực, quý báu đối với học sinh - những công dân tương lai của đất nước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ GD&ĐT (2006), Địa lý lớp 10, sách giáo khoa, nxb Giáo dục, Hà Nội. 2. Bộ GD&ĐT (2006), Địa lý lớp 10, sách giáo viên, nxb Giáo dục, Hà Nội. 3. Bộ GD&ĐT (1999 ), Địa lý địa phương, nxb Giáo dục, Hà Nội. 4. Cục Thống kê Thái Nguyên (2002), Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên 1997 - 2001, nxb Thống kê, Hà Nội. 5. Cục Thống kê Thái Nguyên (2004), Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên 1999 - 2003, nxb Thống kê, Hà Nội. 6. Cục Thống kê Thái Nguyên (2007), Niên giám thống kê tỉnh Thái Nguyên 2002 - 2006, nxb Thống kê, Hà Nội. 7. Hoàng Chúng (1983), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, nxb Giáo dục, Hà Nội. 8. Lê Khánh Bằng (1995), Công nghệ dạy học với vấn đề tổ chức quá trình dạy học ở PTTH, Bộ GD&ĐT. 9. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2001), Lý luận dạy học Địa lý, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 10. Nguyễn Dược, Trung Hải (2003), Sổ tay địa danh Việt Nam, nxb Giáo dục, Hà Nội. 11. Nguyễn Dược, Trung Hải (2002), Thuật ngữ Địa lý, nxb Giáo dục, Hà Nội. 12. Lâm Quang Dốc (2002), Bản đồ chuyên đề, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội. 13. Lâm Quang Dốc (2004), Bản đồ giáo khoa, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội 14. Lâm Quang Dốc (2006), Hướng dẫn sử dụng Atlat Địa lý Việt Nam, nxb Đạihọc sư phạm, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 113 15. Đặng Văn Đức (2008), Lý luận dạy học Địa lý , phần đại cương, nxb Giáo dục. 16. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng (2001), Kỹ thuật dạy học Địa lý, sách bồi dưỡng giáo viên, nxb Giáo dục, Hà Nội. 17. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng (2001), Phương pháp dạy học Địa lý theo hướng tích cực, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội. 18. Đỗ Ngọc Đạt (1997), Tiếp cận hiện đại hoạt động dạy học, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 19. Nguyễn Phi Hạnh, Nguyễn Thị Thu Hằng (2002), Giáo dục môi trường qua môn Địa lý, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội. 20. Nguyễn Kim Hồng và nnk (1997), Giáo trình Địa lý kinh tế - xã hội đại cương, nxb Đại học sư phạm tp.Hồ Chí Minh. 21. Giang Văn Kham (2007), Hội nhập kinh tế quốc tế: Nội dung và vận dụng trong dạy học Địa lý lơp12 trường THPT tỉnh Thái Nguyên theo hướng tích cực, Luận văn Thạc sĩ KHGD, Đại học sư phạm Thái Nguyên. 22. Nguyễn Trọng Lân, Trần Trọng Hà (1984), Một số vấn đề trong giảng dạy Địa lý tự nhiên Việt Nam ở trường phổ thông, nxb Giáo dục, Hà Nội. 23. Trịnh Trúc Lâm, Nguyễn Quận (1998), Địa lý tỉnh Thái Nguyên, Sở GD&ĐT Thái Nguyên. 24. Vũ Tự Lập (1999), Địa lý tự nhiên Việt Nam, nxb Giáo dục, Hà Nội. 25. Nguyễn Trọng Phúc (1997), Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong dạy học Địa lý kinh tế - xã hội, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 26. Nguyễn Trọng Phúc (2001), Phương tiện thiết bị dạy học Địa lý , nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 114 27. Nguyễn Trọng Phúc (2001), Phương pháp sử dụng số liệu thống kê trong dạy học Địa lý kinh tế - xã hội thế giới, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 28. Nguyễn Trọng Phúc (2001), Trắc nghiệm khách quan và vấn đề đánh giá trong giảng dạy Địa lý, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 29. Nguyễn Trọng Phúc (2002), Thiết kế bài giảng Địa lý ở trường phổ thông có sử dụng Power point và các phần mềm Địa lý , Hội thảo quốc tế về Công nghệ thông tin và Truyền thông trong Giáo dục. 30. Nguyễn Trọng Phúc (2004), Một số vấn đề trong dạy học Địa lý ở trường phổ thông, nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 31. Nguyễn Trọng Phúc (2004), Thiết kế bài giảng Địa lý ở trường phổ thông, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội. 32. Đinh Trung Quỳnh (1997), Tình hình, đặc điểm dạy và học địa lý ở các trường PTTH miền núi phía bắc và việc xây dựng chương trình đào tạo đại học chính quy tập trung ở khoa Địa lý trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, Đề tài NCKH cấp Bộ GD&ĐT, Thái Nguyên. 33. Phạm Thị Sen và nnk (2006), Giới thiệu giáo án Địa lý 10, nxb Hà Nội. 34. Sở Văn hoá thông tin Thái Nguyên (2006), Thái Nguyên - Đất và người. 35. Nguyễn Giang Tiến (1985), Hệ thống khái niệm và phương pháp hình thành khái niệm trong giáo trình địa lý kinh tế các nước ở các lớp 10 và 11 trường PTTH, Luận án Phó giáo sư KHGD, Đại học sư phạm I Hà Nội. 36. Tổng cục thống kê (2007), Niên giám thống kê Việt Nam 2006 , nxb Thống kê, Hà Nội. 37. Thái Duy Tuyên (1998), Những vấn đề cơ bản giáo dục học hiện đại, nxb Giáo dục, Hà Nội. 38. Lê Bá Thảo và nnk ( ), Cơ sở địa lý tự nhiên , nxb Giáo dục, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 115 39. Lê Bá Thảo (2003), Thiên nhiên Việt Nam, nxb Giáo dục, Hà Nội. 40. Đỗ Hưng Thành (1998), Địa hình bề mặt Trái đất, nxb Giáo dục, Hà Nội. 41. Nguyễn Viết Thịnh, Đỗ Thị Minh Đức (2003), Giáo trình Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam, nxb Giáo dục, Hà Nội. 42. Nguyễn Thị Thịnh (2004), Xây dựng xêri bản đồ tỉnh Thái Nguyên phục vụ dạy học địa lý địa phương, Luận văn Thạc sĩ KHGD, Đại học sư phạm Thái Nguyên. 43.Lê Thông (2003), Địa lý các tỉnh và thành phố Việt Nam, tập 2, nxb Giáo dục, Hà Nội. 44. Lê Thông và nnk (2004), Địa lý kinh tế - xã hội Việt Nam, nxb Đại học sư phạm, Hà Nội. 45. Nông Thị Thuý (2004 ), Nghiên cứu biên soạn tài liệu địa lý tỉnh Thái Nguyên theo chương trình và SGK Địa lý lớp 9 hệ THCS, Luận văn Thạc sĩ KHGD, Đại học sư phạm Thái Nguyên. 46. Phạm Ngọc Thương (2000), Địa lý tỉnh Thái Nguyên và việc vận dụng vào các bài thực hành “Tìm hiểu một số vấn đề địa lý kinh tế - xã hội của địa phương” trong SGK Địa lý lớp 12, Luận văn tốt nghiệp Đại học, Đại học sư phạm Thái Nguyên. 47. Thái Nguyên, di tích danh thắng - triển vọng tương lai (2007), nxb Văn hoá thông tin. 48. Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen ( ), Đổi mới phương pháp dạy học Địa lý ở THPT, nxb Giáo dục, Hà Nội. 59. Jean-Marc Denommé et Madeleine Roy ( ), Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác, Nxb Thanh Niên. 50. Kalexnic ( ), Những quy luật Địa lý chung của Trái đất, Nxb Giáo dục, Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 116 PHỤ LỤC PHIẾU KHẢO SÁT VỀ VIỆC TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG VÀO BÀI GIẢNG ĐỊA LÝ LỚP 10 (Kính gửi các thầy (cô) giáo Địa lý THPT) Để thực hiện đề tài Luận văn thạc sĩ KHGD, chúng tôi cần có cơ sở thực tiễn để nghiên cứu về việc tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học Địa lý lớp 10, kính mong nhận được sự ủng hộ giúp đỡ của các thầy (cô) giáo. Xin các thầy (cô) giáo vui lòng cho biết một số vấn đề sau đây. Họ và tên:……………………………………………………………… Đơn vị công tác:……………………………………………………….. Năm tốt nghiệp Đại học:………………………………………………. Khối lớp đang giảng dạy:……………………………………………… (1). Dạy bài 6: “Hệ quả của chuyển động xung quanh Mặt Trời của Trái Đất”, thầy (cô) có lấy thí dụ ở địa phương để chứng minh cho ngày Mặt Trời lên thiên đỉnh không? Nếu có thì đó là ngày bao nhiêu? ………………………………………………………………………………………………………... ...……………………………………………………………………………………………………… …………………………………................................................................................................ (2). Dạy bài 7: ”Cấu trúc của Trái Đất. Thạch quyển. Thuyết kiến tạo mảng”, thầy (cô) có lấy thí dụ về các loại đá có ở địa phương để minh hoạ cho các tầng đá của Lớp vỏ Trái Đất không? Nếu có thì đó là các loại đá nào, phân bố ở đâu? ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... (3). Dạy bài 12: “Sự phân bố khí áp. Một số loại gió chính”, thầy (cô) lấy thí dụ về gió mùa tại địa phương là những loại gió nào? Tại sao? ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... …………………………………................................................................................................ (4). Dạy bài 17: “Thổ nhưỡng quyển. Các nhân tố hình thành thổ nhưỡng”, thầy (cô) có lấy thí dụ về các loại đất có ở địa phương để giải thích cho các nhân tố hình thành đất không? Đó là những các loại đất nào, phân bố ở đâu? ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 117 (5). Dạy bài 20: “Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ Địa lý”, theo thầy (cô) nếu lấy thí dụ về biểu hiện của quy luật này ở địa phương thì thí dụ nào được coi là điển hình? Tại sao? ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... ……………………………….................................................................................................... (6). Dạy bài 26: “Cơ cấu nền kinh tế”, thầy (cô) lựa chọn thí dụ nào để nói về nguồn lực phát triển kinh tế của địa phương? ………………………………………………………………………………………………………... …...…………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………... (7). Dạy bài 37: “Địa lý các ngành giao thông vận tải”, thầy (cô) có lấy thí dụ về các loại hình vận tải ở địa phương không? Đó là những loại hình nào? ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... (8). Dạy bài 42: “Môi trường và sự phát triển bền vững”, thầy (cô) lấy ví dụ nào về vấn đề ô nhiễm môi trường của địa phương để mang lại hiệu quả cao? Tại sao? ………………………………………………………………………………………………………... .…...…………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………………... Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! PHẠM HƯƠNG GIANG Học viên Cao học Địa lý khoá 14 Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 118 PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN VỀ VIỆC TÍCH HỢP KIẾN THỨC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG VÀO DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 10 THPT (Dành cho giáo viên Địa lý THPT) Để thực hiện đề tài Luận văn thạc sĩ KHGD, chúng tôi cần có cơ sở thực tiễn để nghiên cứu về việc tích hợp kiến thức địa lý địa phương vào dạy học Địa lý lớp 10, kính mong nhận được sự ủng hộ giúp đỡ của các thầy (cô) giáo. Xin các thầy (cô) giáo vui lòng cho biết một số vấn đề sau đây. Họ và tên:……………………………………………………………… Đơn vị công tác:……………………………………………………….. Năm tốt nghiệp Đại học:………………………………………………. Khối lớp đang giảng dạy:……………………………………………… STT Nội dung lấy ý kiến thăm dò Phương án trả lời ý kiến GV (%) 1 Anh (chị) lấy ví dụ minh hoạ cho bài học ĐL lớp 10 chủ yếu từ nguồn kiến thức nào? - Sách giáo khoa - Sách tham khảo - Thực tế địa phương 2 Anh (chị) thường lấy ví dụ cho minh hoạ bài học ĐL lớp 10 là những sự vật, hiện tượng địa lý ở phạm vi lãnh thổ nào? - Thế giới - Việt Nam - Địa phương 3 Theo anh (chị), việc đưa kiến thức ĐLĐP vào bài học ĐL lớp 10 có ý nghĩa như thế nào? - Cần thiết - Không cần thiết 4 Anh (chị) đưa các kiến thức ĐLĐP vào bài học ĐL lớp 10 chủ yếu nhằm mục đích gì? Giải thích, minh hoạ cho bài học - Bổ sung kiến thức ĐLĐP cho học sinh - Làm cho bài giảng có tính thuyết phục - Giáo dục tình yêu quê hương cho HS 5 Theo anh (chị) đánh giá thì việc đưa kiến thức ĐLĐP vào bài học ĐL lớp 10 có ảnh hưởng như thế đối với tâm lý của học sinh? - Hứng thú - Bình thường - Phân tán 6 Anh (chị) đưa kiến thức ĐLĐP vào các bài học ĐL lớp 10 ở mức độ nào? - Thường xuyên - Đôi khi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 119 - Không bao giờ 7 Anh (chị) thường sử dụng biện pháp nào để đưa kiến thức địa lý địa phương vào bài học ĐL lớp 10? - Lồng ghép - Tích hợp 8 Anh (chị) thường lấy bao nhiêu ví dụ là kiến thức ĐLĐP để minh hoạ cho một bài học ĐL lớp 10? - Dưới 2 - Từ 2 - 4 - Trên 4 9 Anh (chị) thường lấy các ví dụ đưa vào bài học ĐL lớp 10 là những kiến thức ĐLĐP cấp nào? - Cấp tỉnh - Cấp quận (huyện) - Cấp phường (xã) 10 Anh (chị) thường sử dụng nguồn tài liệu nào nhất để thu thập kiến thức ĐLĐP đưa vào bài học ĐL lớp 10? - Sách và các tài liệu ĐLĐP - Phát thanh, truyền hình, báo chí - Các website và phần mềm trên Internet - Kiến thức thực tế của bản thân 11 Anh (chị ) thường sử dụng nhóm phương pháp nào để đưa kiến thức địa lý địa phương vào bài học ĐL lớp 10? - Nhóm các phương pháp truyền thống, dùng lời để trình bày - Nhóm các phương pháp hướng dẫn HS tích cực, chủ động khai thác tri thức ĐL với các phương tiện trực quan 12 Anh (chị) thường sử dụng hình thức dạy học nào để đưa kiến thức địa lý địa phương vào bài học ĐL lớp 10? - Nội khoá - Ngoại khoá - Tự học Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! PHẠM HƯƠNG GIANG Học viên Cao học Địa lý khoá 14 Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 120 PHIẾU KHẢO SÁT VIỆC NẮM KIẾN THỨC ĐỊA LÝ ĐỊA PHƯƠNG (Thân gửi các em học sinh THPT) Để thực hiện đề tài Luận văn thạc sĩ KHGD, chúng tôi cần có cơ sở thực tiễn để nghiên cứu, rất mong nhận được sự ủng hộ giúp đỡ của các em và các em hãy vui lòng trả lời các câu hỏi sau đây. Họ và tên:…………………………………………………………….............. Lớp:…………………………………………………………………………….. Trường:………………………………………………………………………… I. Câu hỏi dành cho tất cả học sinh trong tỉnh Câu 1: Em hãy kể tên một số núi ở tỉnh Thái Nguyên có cấu tạo từ: - Đá mắc ma (granit, riôlit, gabrô):……………………………………. - Đá vôi:……………………………………………………………….. - Đá sa phiến thạch:……………………………………………………. Câu 2: Đại bộ phận tỉnh Thái Nguyên nằm ở hệ thống sông nào? Kể tên một số phụ lưu của sông này chảy trong địa phận của tỉnh? …………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………. Câu 3: Tỉnh Thái Nguyên chịu ảnh hưởng của những loại gió mùa nào? A. Gió mùa Đông Bắc B. Gió mùa Đông Nam C. Gió mùa Tây Nam D. Gió phơn Tây Nam Câu 4: Kết cấu dân số của tỉnh Thái Nguyên thuộc loại kết cấu nào? A. Kết cấu trẻ B. Kết cấu già C. Kết cấu ổn định Câu 5: Tỉnh Thái Nguyên có những quốc lộ nào chạy qua? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 121 …………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………..... …………………………………………………………………………. Câu 6: Dân tộc thiểu số nào đang chiếm tỉ lệ cao nhất ở tỉnh Thái Nguyên? A. Sán Dìu B. Tày C. Nùng D. Dao Câu 7: Ngành công nghiệp nào đang chiếm tỷ trọng lớn nhát trong cơ cấu GDP công nghiệp tỉnh Thái Nguyên? A. Cơ khí B. Luyện kim C. Vật liệu xây dựng D. Chế biến nông sản II. Câu hỏi dành riêng cho học sinh từng huyện (thị) trong tỉnh 1. Huyện Đồng Hỷ Câu 8: Sông Cầu được hình thành do nguyên nhân gì? A. Đứt gãy B. Xói mòn C. Nhân tạo Câu 9: Đồng Hỷ có những loại khoáng sản chủ yếu nào? …………………………………………………………………………. Câu 10: Núi Voi được cấu tạo bằng loại đá gì? …………………………………………………………………………. 2. Huyện Phú Bình Câu 8: Huyện Phú Bình có con sông nào chảy qua, nguồn gốc của nó? …………………………………………………………………………. Câu 9: Đất ở vùng đồi huyện Phú Bình là đất gì? A. Đất phù sa B. Đất phèn C. Đất feralit Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 122 Câu 10: Huyện Phú Bình có những loại hình vận tải nào hoạt động? …………………………………………………………………………. 3. Huyện Phú Lương Câu 8: Huyện Phú Lương có những con sông nào chảy qua? …………………………………………………………………………. Câu 9: Núi Chúa (huyện Phú Lương) được cấu tạo bằng loại đá gì? A. Mắc ma B. Trầm tích Câu 10: Huyện Phú Lương giàu có loại khoáng sản nào? …………………………………………………………………………. 4. Thành phố Thái Nguyên Câu 8: Thành phố Thái Nguyên thuộc đô thị loại mấy? …………………………………………………………………………. Câu 9: Kể tên các ngành công nghiệp chủ yếu của thành phố Thái Nguyên? …………………………………………………………………………. Câu 10: Em hãy cho biết nguyên nhân chủ yếu nào làm ô nhiễm môi trường thành phố Thái Nguyên? …………………………………………………………………………. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! Phạm Hương Giang HỌC VIÊN CAO HỌC ĐỊA LÝ KHOÁ 14 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 123 Bài 24 PHÂN BỐ DÂN CƯ. CÁC LOẠI HÌNH QUẦN CƯ VÀ ĐÔ THỊ HOÁ I. Mục tiêu bài học Sau bài học, HS cần: - Trình bày được khái niệm phân bố dân cư, đặc điểm phân bố dân cư trên thế giới, ở Việt Nam và ngay tại địa phương và các nhân tố ảnh hưởng tới sự phân bố dân cư. - Phân biệt được các loại hình quần cư, đặc điểm và chức năng của chúng. Liên hệ thực tế địa phương. - Hiểu được bản chất, đặc điểm của đô thị hoá và ảnh hưởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế - xã hội và môi trường. Chứng minh bằng thực tế địa phương. - Biết cách tính mật độ dân số. - Nhận xét, phân tích bản đồ, lược đồ, bảng số liệu, ảnh địa lý về tình hình phân bố dân cư, các hình thái quần cư và dân thành thị. II. Thiết bị dạy học - Bản đồ, dân cư và đô thị thế giới, Việt Nam. - Lược đồ dân cư địa phương. - Một số hình ảnh về các hình thái quần cư trên thế giới và Việt Nam. III. Hoạt động dạy học *Vào bài: Giáo viên nêu ra một số câu hỏi nhằm định hướng hoạt động nhận thức của HS. Ví dụ: Dân cư trên thế giới phân bố ra sao? Có những nhân tố nào ảnh hưởng tới sự phân bố dân cư? Có mấy loại hình quần cư? Mỗi loại hình có chức năng và đặc điểm gì? Liên hệ với thực tế Việt Nam và địa phương nơi các em sinh sống có tuân theo các quy luật đó không? *Bài mới: Hoạt động của GV và HS Nội dung chính Hoạt động 1: Học sinh làm việc cá nhân - GV giao nhiệm vụ: Đọc mục 1, tìm hiểu khái niệm phân bố dân cư và mật độ dân số (5 phút). - HS trình bày khái niệm phân bố dân cư và mật độ dân số. - GV giải thích, làm rõ khái niệm và yêu cầu HS lấy ví dụ tại địa phương về phân bố tự phát, tự giác. I. Sự phân bố dân cư 1. Khái niệm - Phân bố dân cư (SGK - Tr.93). - Mật độ dân số và công thức tính mật độ dân số (SGK - Tr.93). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 124 Ví dụ: Thái Nguyên vào những năm 60 của TK XX dân cư đi khai hoang ở Đại Từ, Định Hoá hoặc là việc hình thành các khu công nghiệp, các nhà máy, xí nghiệp mọc lên thu hút lao động đến tỉnh ta làm việc là tự giác; còn tình trạng dân cư, lao động khắp các huyện và tỉnh ngoài đổ dồn về tp.Thái Nguyên làm việc, sinh sống là tự phát. - GV cung cấp số liệu về diện tích, dân số của địa phương và yêu cầu HS vận dụng công thức tính mật độ dân số (HS làm việc theo nhóm). Diện tích (Km2) Dân số (Nghìn người) Cả nước 329.247 80.000 Tỉnh Th.Nguyên 3.541 1.085 Tp. Th.Nguyên 177 229 Huyện Võ Nhai 845 62 Hoạt động 2: HS làm việc theo nhóm Bước 1: GV giao nhiệm vụ: Đọc mục 2 và mục 3.I kết hợp với bảng số liệu 24.1 và 24.2 (SGK) để trả lời các câu hỏi dưới đây: - Em hãy nhận xét về tình hình phân bố dân cư trên thế giới? (bảng 24.1) - Hãy nêu sự thay đổi về tỷ trọng phân bố dân cư trên thế giới trong thời kỳ 1650 - 2005? (bảng 24.2) Bước 2: HS thảo luận nhóm (10 phút). Bước 3: Tổng kết vấn đề thảo luận - HS báo cáo kết quả thảo luận, chỉ trên bản đồ các vùng đông dân, thưa dân (đại diện một vài nhóm). - GV tóm tắt, chuẩn xác kiến thức. - GV có thể bổ sung thêm kiến thức và số liệu cho 2 đặc điểm phân bố dân cư trên. + Sự phân bố không đều trong không gian: giữa các châu lục, các khu vực, các nước, các 2. Đặc điểm phân bố dân cư thế giới - Mật độ dân số trung bình trên thế giới là 48 người/km2. - Dân cư trên thế giới phân bố không đều: + Các khu vực tập trng đông dân như: Tây Âu, Nam Âu, Caribê, Đông Á, Nam Á, Đông Nam Á… + Các khu vực thưa dân là châu Đại Dương, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Trung Phi, Bắc Phi… - Dân cư thế giới có sự biến động theo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 125 vùng trong một nước, các tỉnh trong một vùng, các huyện trong một tỉnh (miền núi >< đồng bằng, ngoại thành >< thành thị). GV hỏi: ở tỉnh ta, huyện nào dân cư phân bố thưa thớt? + Sự phân bố dân cư không đều theo thời gian là do gia tăng cơ giớ (chủ yếu) và gia tăng tự nhiên. GV chứng minh ngay ở nước ta: thời kỳ chiến tranh; thời kỳ phát động đi xây dựng vùng kinh tế mới; thời kỳ CNH - HĐH. GV đặt câu hỏi: Vì sao nói nhân tố quyết định đến sự phân bố dân cư là phương thức sản xuất, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất? Hoạt động 3: HS làm việc cá nhân Bước 1: GV nêu khái niệm quần cư và giải thích các điều kiện làm xuất hiện và phát triển mạng lưới điểm dân cư. Bước 2: GV yêu cầ u HS đọc mục 2 và xác định nội dung kiến thức điền vào bảng sau: Đặc điểm quần cư Nông thôn Thành thị Chức năng sản xuất Tập trung dân cư Vị trí địa lý kinh tế Kiến trúc quy hoạch thời gian (thể hiện ở sự thay đổi tỷ trọng dân cư của các châu lục giai đoạn 1650 - 2000). 3. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phân bố dân cư - Các nhân tố tự nhiên: khí hậu, nước, địa hình, đất, khoáng sản. - Các nhân tố kinh tế - xã hội: phương thức sản xuất. trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, tính chất của nền kinh tế… II. Các loại hình quần cư 1. Khái niệm - Quần cư là một tập hợp của tất cả các điểm dân cư tồn tại trên một lãnh thổ nhất định. - Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội => xuất hiện và phát triển các điểm dân cư. 2. Phân loại và đặc điểm Căn cứ vào chức năng, mức độ tập trung dân cư, kiến trúc quy hoạch… => hai loại hình quần cư: nông thôn và thành thị (có thể kẻ bảng so sánh). - Quần cư nông thôn: chức năng sản xuất nông nghiệp, phân tán trong không gian. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 126 Bước 3: - HS trình bày nội dung đã tìm hiểu. - GV tóm tắt và chuẩn xác kiến thức. - GV đặt câu hỏi: Quần cư nông thôn có hoàn toàn giống nhau không? Tại sao? Hãy so sánh quần cư của đồng bào người Kinh với đồng bào dân tộc thiểu số ở các huyện Định Hoá, Võ Nhai? Chuyển ý: Chúng ta thường nghe nói đến “đô thị hoá”. Vậy đô thị hoá là gì? Đô thị hoá có ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội. Hoạt động 4: HS làm việc theo cặp Bước 1: - Đọc mục 1 kết hợp với bảng số liệu về tỉ lệ dân cư thành thị và nông thôn, lược đồ tỉ lệ dân thành th ị thế giới, nêu đặc điểm của đô thị hoá và cho dẫn chứng chứng minh. - HS trao đổi theo cặp (5 - 7 phút) Bước 2: - HS trình bày kết quả làm việc. - GV tóm tắt, chuẩn xác kiến thức và bổ sung thêm một số kiến thức, số liệu để làm rõ đặc điểm của đô thị hoá. + Thế giới: Hơn 50 thành phố có số dân trên 5 triệu người. Một số khu vực, châu lục có tỉ lệ dân thành thị cao (Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Ôtxtrâylia…) + Em có biết thành phố Thái Nguyên của chúng ta đang là thành ph ố loại mấy? Bước 3: - GV đặt câu hỏi: Từ các đặc điểm trên, em nào có thể cho biết đô thị hoá là gì? - GV hỏi thêm: Bằng sự hiểu biết của bản thân, hãy nêu những ảnh hưởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế - xã hội và môi - Quần cư thành thị: chức năng sản xuất phi nông nghiệp (công nghiệp - xây dựng, dịch vụ), quy mô dân số đông, mức độ tập trung dân số cao. III. Đô thị hoá 1. Đặc điểm - Dân cư thành thị có xu hướng tăng nhanh: từ 13,6% (1990) đến 48% (2005). - Dân cư tập trung đông vào các thành phố lớn và cực lớn. - Phổ biến rộng rãi lối sống thành thị. 2. Khái niệm đô thị hoá (SGK - Tr.95) 3. Ảnh hưởng của đô thị hoá đến phát triển kinh tế - xã hội và môi trường - Tích cực: góp phần đẩy nhanh tốc độ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 127 trường (nhấn mạnh vấn đề môi trường)? Lấy ví dụ ở địa phương các em đang sinh sống để chứng minh. Gợi ý: Tp.Thái Nguyên đang bị ô nhiễm bởi khói bụi công nghiệp do các nhà máy thải ra; nước sông Cầu đang bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi rác thải và nước thải của các khu công nghiệp và khu dân cư sống dọc theo sông chảy ra… phát triển kinh tế, thay đổi lại phân bố dân cư… - Tiêu cực: đô thị hoá không xuất phát từ công nghiệp hoá, không phù hợp, cân đối với quá trình công nghiệp hoá => thiếu hụt lương thực, thiếu công ăn việc làm, điều kiện sinh hoạt chật trội, thiếu thốn, ô nhiễm môi trường (không khí, tiếng ồn, nước…) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 128 Bài 12 SỰ PHÂN BỐ KHÍ ÁP. MỘT SỐ LOẠI GIÓ CHÍNH I. Mục tiêu bài học Sau bài học, HS cần: - Biết được nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi của khí áp, sự phân bố khí áp trên Trái Đất. Chứng minh qua thực tế địa phương. - Trình bày nguyên nhân sinh ra một số loại gió chính và sự tác động của chúng trên bề mặt Trái Đất. Liên hệ với thực tế địa phương. - Đọc, phân tích lược đồ, bản đồ, biểu đồ, hình vẽ về khí áp, gió. II. Thiết bị dạy học - Bản đồ khí áp và gió thế giới - Bản đồ khí hậu Việt Nam - Bản đồ khí hậu địa phương III. Hoạt động dạy học *Vào bài: GV hỏi HS “Ở lớp 6, các em đã được học về khí áp và gió. Em nào có thể cho biết khí áp là gì ? Trên Trái Đất có những đai khí áp và gió thường xuyên nào?”. Sau khi HS trả lời, GV dẫn dắt vào bài: Chúng ta học qua các loại gió Mậu dịch (Tín phong), Tây ôn đới, Đông cực. Nhưng ngay những nơi diễn ra sự hoạt động của các loại gió này (là những loại gió được coi là ổn định và điều hoà nhất), vẫn có những khu vực có hoạt động xen kẽ của các loại gió khác như là gió mùa, các loại gió mang tính chất địa phương (gió đất, gió biển, gió fơn). Vậy nguyên nhân nào đã sinh ra các loại gió đó? *Bài mới: Hoạt động của GV và HS Nội dung chính Hoạt động 1 : Cả lớp - GV yêu cầu HS đọc mục I SGK kết hợp với kiến thức đã học ở lớp 6 THPT, để biết khái niệm khí áp, giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi khí áp. - GV chuẩn kiến thức : + Càng lên cao, không khí càng loãng, sức ép nhỏ, khí áp giảm và ngược lại. + Nhiệt độ cao KK nở ra, tỉ trọng giảm đi, khí áp giảm và ngược lại. + KK chứa nhiều hơi nước làm khí áp giảm bởi I. Sự phân bố khí áp 1.Khái niệm khí áp Khí áp là sức nén của không khí xuống bề mặt Trái Đất. 2. Nguyên nhân thay đổi khí áp - Khí thay đổi theo độ cao - Khí áp thay đổi theo nhiệt độ - Khí áp thay đổi theo độ ẩm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 129 một lít hơi nước nhẹ hơn một lít không khí khô (VD: vùng XĐ). - GV có thể cung cấp thêm : Đơn vị thường được dùng để đo khí áp là mmHg. ở ĐKTC (vĩ độ tb, T0KK là 00C), khí áp tb chuẩn là 760 mmHg (thí nghiệm của nhà vật lý người ý - Tônixene). - HS quan sát hình 12.1, 12.2 và 12.3 kết hợp với kiến thức đã học, cho biết: + Trên bề mặt Trái Đất, khí áp được phân bố như thế nào ? + Các đai khí áp thấp và khí áp cao từ xích đạo đến cực có liên tục không ? Tại sao ? - GV chuẩn kiến thức kết hợp với chỉ bản đồ khí áp Thế giới. Chứng minh các đai khí áp không liên tục bằng cách đọc tên các trung tâm áp hoạt động mạnh trên thế giới: + Trung tâm áp cao: Bắc ĐTD (Axôrat ), Nam ĐTD, Bắc TBD (Haoai), Nam Thái Nam, ấn Độ Dương, Xibia … + Trung tâm áp thấp: Alêut, Aixơlen, Iran... - Sau khi chỉ bản đồ, GV hỏi thêm HS: VN chịu ảnh hưởng của các trung tâm áp nào? Hoạt động 2 : Chia nhóm Bước 1: - GV sử dụng sơ đồ các đai gió để gợi ý và yêu cầu HS nhắc lại khái quát kiến thức cũ về khái niệm gió, nguyên nhân sinh ra gió, lực criôlit làm lệch hướng chuyển động của gió trên Trái Đất. - GV nhấn mạnh : Các vành đai áp là những trung tâm hoạt động điều khiển các hoạt động chung của khí quyển làm sinh ra các loại gió có tính chất vành đai như gió Mậu dịch, gió 3. Sự phân bố các đai khí áp trên Trái Đất - Các đai áp cao và áp thấp phân bố xen kẽ và đối xứng nhau qua đai áp thấp xích đạo. - Gồm: 1 đai áp thấp xích đạo, 2 đai áp cao cận chí tuyến (300B và 300N), 2 đai áp thấp ôn đới (60 0B và 600N), 2 áp cao ở cực Bắc và Nam. - Các đai áp cao và áp thấp không giữ nguyên vị trí mà dịch chuyển theo mùa (theo sự dịch chuyển của Mặt Trời). - Các đai khí áp không liên tục mà bị chia cắt thành từng khu khí áp riêng biệt do sự phân bố xen kẽ giữa lục địa và đại dương (trừ dải áp thấp ôn đới NBC). II. Một số loại gió chính 1. Gió Tây ôn đới - Thổi từ áp cao cận chí tuyến về áp thấp ôn đới (vĩ độ 600). - Thời gian hoạt động quanh năm - Hướng gió: hướng tây là chủ yếu - Tính chất của gió: độ ẩm rất cao, thường mang theo mưa. 2. Gió Mậu dịch - Thổi từ hai áp cao cận chí tuyến về đai áp thấp xích đạo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 130 Tây ôn đới, gió Đông cực v.v... Các loại gió này thổi quanh năm, có hướng gần như cố định nhưng tính chất lại khác nhau do nguồn gốc sinh ra chúng khác nhau. Bước 2: Chia nhóm, HS làm việc theo nhóm. - Nhóm 1: Gió Tây ôn đới và gió Mậu dịch - Nhóm 2: Gió mùa HS dựa vào kiến thức đã học, nội dung trong SGK kết hợp với phân tích các hình 12.1, 12.2, 12.3 để trình bày các vấn đề sau đây: + Nguyên nhân hình thành + Phạm vi hoạt động + Hướng gió + Thời gian hoạt động + Tính chất của gió Bước 3: - Đại diện các nhóm dựa vào bản đồ khí áp và gió Thế giới trình bày kết quả. - GV chuẩn kiến thức, GV có thể hỏi thêm các nhóm: + Nhóm 1: VN có chịu ảnh hưởng của gió Mậu dịch và gió Tây ôn đới không? Tại sao? Khu vực nào bị ảnh hưởng rõ nhất? Tại sao? (VN chỉ chịu ảnh hưởng của gió Mậu dịch vì nước ta nằm trong vùng nhiệt đới. Biểu hiện rõ nhất là từ đèo Hải Vân trở vào trong mùa đông, bởi ngoài bắc gió mùa ĐB hoạt động rất mạnh nên lấn át cả loại gió này) + Nhóm 2: Tỉnh Thái Nguyên chịu ảnh hưởng của những loại gió mùa nào? Tính chất và thời gian hoạt động của chúng? Đó là: gió mùa ĐB - t/c khô lạnh, từ tháng XI -> IV; gió mùa ĐN- t/c ấm ẩm, từ tháng V -> X Hoạt động 3: Chia nhóm Bước 1: Giao nhiệm vụ cho các nhóm - Nhóm 1: Nghiên cứu gió biển, gió đất. HS - Thời gian hoạt động: quanh năm - Hướng gió: Đông Bắc (BCB), Đông Nam (BCN). - Tính chất: khô, ít mưa. 3. Gió mùa - Là loại gió thổi theo mùa, hướng gió hai mùa có chiều ngược nhau với tính chất khác nhau. - Thường có ở đới nóng (ấn độ, Đông Nam Á…) và một số nơi thuộc phía đông các lục địa có vĩ độ trung bình như Trung Quốc, LB Nga, Hoa Kỳ… - Nguyên nhân hình thành: do sự nóng lên hoặc nguội đi không đều giữa lục địa và đại dương, làm xuất hiện các vùng khí áp cao và khí áp thấp ở lục địa và địa dương. - Có 2 loại gió mùa: + Hình thành từ sự chênh lệch về nhiệt độ và khí áp giữa lục địa và đại dương. + Hình thành từ sự chênh lệch về nhiệt độ và khí áp giữa BCB và BCN (vùng nhiệt đới). 4. Gió địa phương a. Gió biển, gió đất - Hình thành ở vùng bờ biển. - Thay đổi hướng theo ngày và đêm: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 131 quan sát hình 12.4, đọc nội dung mục 4.a để hoàn thành nội dung sau: + Trình bày hoạt động của gió biển, gió đất + Giải thích nguyên nhân hình thành hai loại gió này - Nhóm 2: HS dựa vào hình 12.5 và kiến thức trong mục 4.b để trình bày các nội dung sau: + Trình bày hoạt động của gió fơn + Nêu tính chất của gió ở hai sườn núi + Giải thích sự hình thành và tính chất của gió fơn. Bước 2: GV chốt lại kiến thức và có thể hỏi thêm HS: - Gió biển và gió đất ở Việt Nam có ở khu vực nào của nước ta? - Nêu ví dụ những nơi có gió này ở Việt Nam? ở tỉnh Thái Nguyên, em có biết ngọn núi nào cũng gây ra hiện tượng fơn không? (Dãy Tam Đảo: lượng mưa sườn đông Tam Đảo lớn hơn sườn tây, ngược lại nhiệt độ lại nhỏ hơn do sườn đông ngăn gió mùa đông bắc và frông lạnh). Ban ngày, gió từ biển thổi vào đất liền. Ban đêm, gió từ đất liền thổi ra biển. b. Gió fơn - Là loại gió khô nóng khi vượt qua núi cao. - Có sự khác biệt giữa hai sườn núi: sườn tây ấm ẩm, mưa nhiều >< sườn đông khô nóng, ít mưa. - Nguyên nhân hình thành: càng lên cao nhiệt độ càng giảm 0,6 0C/100m, càng xuống thấp nhiệt độ càng giảm 10C/100m. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 132 Bài 32 ĐỊA LÝ CÁC NGÀNH CÔNG NGHIỆP I. Mục tiêu bài học Sau bài học, HS cần: - Hiểu và trình bày được vai trò, cơ cấu, tình hình sản xuất và phân bố của ngành năng lượng, khai thác than, khai thác dầu và công nghiệp điện lực. - Hiểu và trình bày được vai trò, tình hình sản xuất của ngành công nghiệp luyện kim. - Xác định được trên bản đồ những khu vực phân bố chủ yếu của dầu mỏ, những nước khai thác than, sản xuất nhiều điện, thép trên thế giới. Liên hệ với thực tiễn Việt Nam và địa phương. - Nhận thức được tầm quan trọng của ngành năng lượng và luyện kim trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, phát triển kinh tế của địa phương. Những thuận lợi và những hạn chế của 2 ngành này so với mặt bằng chung của thế giới. II. Thiết bị dạy học - Bản đồ công nghiệp thế giới, Việt Nam, địa phương. - Bản đồ khoáng sản thế giới, Việt Nam, địa phương. - Các hình ảnh minh hoạ về các ngành công nghiệp: năng lượng và luyện kim trên thế giới, Việt Nam và địa phương. III. Hoạt động dạy học *Vào bài: Hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu địa lý các ngành công nghiệp. Trước hết là ngành công nghiệp năng lượng, công nghiệp luyện kim, là những ngành kinh tế cơ bản và quan trọng làm tiền đề cho các ngành công nghiệp khác, đồng thời đóng góp rất lớn vào quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá của đất nước. *Bài mới: Hoạt động của GV và HS Nội dung chính Hoạt động 1: Làm việc cả lớp HS dựa vào SGK để nêu vai trò và cơ cấu của ngành công nghiệp năng lượng. I. Công nghiệp năng lượng 1. Vai trò Là ngành kinh tế quan trọng và cơ bản, nền sản xuất hiện đại chỉ phát triển được với sự tồn tại của cơ sở năng lượng, là tiền đề của tiến bộ khoa học - kỹ thuật. 2. Cơ cấu, tình hình sản xuát, phân bố Gồm: Công nghiệp điện lực, khai thác than, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 133 Hoạt động 2: Cặp/nhóm Bước 1: HS kết hợp bảng hệ thống hoá kiến thức phần I với các hình 32.3 và 32.4 (SGK) để trả lời: - Ngành công nghiệp khai thác than, khai thác dầu, công nghiệp điện lực có vai trò, trữ lượng, phân bố như thế nào? - Xác định trên bản đồ khoáng sản và công nghiệp thế giới, các vùng và các nước có nhiều than, dầu mỏ và điện. Nhận xét sự phân bố đó có đặc điểm gì? Bước 2: GV chuẩn kiến thức và cung cấp cho học sinh một số kiến thức như: *Sản lượng khai thác than: - Trên thế giới: + Trung Quốc: 1357 triệu tấn + Hoa Kỳ: 992 triệu tấn + Ấn Độ, LB Nga, Pháp, Ôxtrâylia, Nam Phi - Việt Nam: nhiều nhất ở Quảng Ninh (90%), than Angtraxit. - Thái Nguyên: GV đặt câu hỏi Thái Nguyên nằm trong bể than nào? (Bể than Đông Bắc). Than được phân bố ở đâu? (Núi Hồng, Bá Sơn - Đại Từ, Làng Cẩm, Phấn Mễ, Khánh Hoà - Phú Lương). *Trữ lượng dầu mỏ: - Trên thế giới: + Trung Đông (65% trữ lượng của thế giới) + Bắc Mỹ 4,4%; Mỹ La Tinh 7,2%; Châu Phi 9,3%; LB Nga và Đông Âu 7,9%; Tây Âu 1,6%; Châu Á và Châu Đại Dương 4,5% - Việt Nam đứng thức 31 trong 85 nước sản xuất dầu khí (thềm lục địa phía nam). -> Các nước xuất khẩu dầu mỏ lập thành một tổ chức gọi tắt là OPEC. khai thác dầu. a. Khai thác than - Vai trò: + Nguồn năng lượng truyền thống cơ bản + Nhiên liệu cho CN điện, luyện kim + Nguyên liệu cho CN hoá chất - Trữ lượng: Khoảng 13.000 tỉ tấn (3/4 là than đá) - Khai thác khoảng 5 tỉ tấn/năm - Nước khai thác nhiều là những nước có trữ lượng lớn như: Hoa Kỳ, LB Nga, Trung Quốc. b. Khai thác dầu - Vai trò: + Nhiên liệu quan trọng “vàng đen” + Nguyên liệu cho CN hoá chất - Trữ lượng: ước tính 400 - 500 tỉ tấn, chắc chắn: 140 tỉ tấn - Khai thác khoảng 3,8 tỉ tấn/năm - Nước khai thác nhiều là các nước đang phát triển thuộc khu vực Trung Đông, Bắc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 134 *Công nghiệp điện lực: GV hỏi - Các nước trên thế giới sử dụng những nguyên liệu nào để sản xuất điện? So sánh nguyên liệu sx điện của các nước phát triển và các nước đang phát triển? - Hãy kể tên một số nhà máy sản xuất điện lớn ở nước ta? - Thái Nguyên có nhà máy sản xuất điện không? Nó sử dụng nguyên liệu gì để sản xuất? (Nhà máy điện Cao Ngạn, trước kia dùng than cám loại 1 Quảng Ninh để sx, nay đã dùng than Thái Nguyên). Hoạt động 3: Làm việc cả lớp Bước 1: HS dựa vào hình 32.5 và kênh chữ SGK để lập bảng so sánh 2 ngành: luyện kim đen và luyện kim màu về: vai trò, đặc điểm kinh tế - kỹ thuật, phân bố của ngành công nghiệp luyện kim. Bước 2: HS trả lời. Phi, Mỹ La Tinh, Đông Nam á. c. Công nghiệp điện lực - Vai trò: cơ sở để phát triển nền công nghiệp hiện đại, nâng cao đời sống, văn minh. - Cơ cấu: nhiệt điện, thuỷ điện, điện nguyên tử, điện tử năng lượng gió, mặt trời… - Sản lượng: khoảng 15.000 tỉ KWh. - Phân bố: chủ yếu ở các nước phát triển và các nước có công nghiệp hoá. II. Công nghiệp luyện kim GV kẻ bảng: Công nghiệp Luyện kim đen Luyện kim màu Vai trò - Hầu như tất cả các ngành kinh tế đều sử dụng sản phẩm của ngành luyện kim đen. - Là cơ sở phát triển công nghiệp chế tạo máy, sản xuất công cụ lao động. - Nguyên liệu tạo sản phẩm tiêu dùng. - Cung cấp vật liệu cho xây dựng. - Cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế tạo máy, chế tạo ô tô, máy bay… - Phục vụ cho công nghiệp hoá học và các ngành kinh tế quốc dân khác. - Kim loại màu quý hiếm phục vụ cho công nghiệp điện tử, năng lượng nguyên tử. Đặc điểm kinh tế - kỹ thuật Đòi hỏi quá trì nh công nghệ phức tạp: Phải sử dụng các biện pháp tổng hợp nhằm rút tối đa các nguyên tố quý có trong quặng. Phân bố - Những nước sản xuất nhiều kim loại đen là những nước phát triển như: Nhật Bản, LB Nga, Hoa Kỳ… - Những nước sản xuất nhều kim loại màu trên thế giới là những nước công nghiệp phát triển. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 135 - Những nước có trữ lượng sắt hạn chế thì chủ yếu nhập quặng ở các nước đang phát triển. - Các nước đang phát triển có kim loại màu nhưng chỉ là nơi cung cấp quặng như: Braxin, Jamaica… Bước 3: GV chuẩn hoá và bổ sung kiến thức - Xác định trên bản đồ khoáng sản và công nghiệp thế giới, các nước khai thác và sản xuất nhiều quặng của thế giới? Nhận xét và giải thích sự khác biệt giữa các nước khai thác và các nước sản xuất kim loại? - GV bổ sung kiến thức: + Luyện kim đen: VN có nhiều tiềm năng để phát triển ngành công nghiệp LK. Thái Nguyên là một trong những tỉnh có nhiều sắt của nước ta. GV hỏi: Sắt có ở khu vực nào của tỉnh Thái Nguyên? (Trại Cau - Đồng Hỷ). -> Thái Nguyên được mệnh danh là “thủ đô gang thép” của cả nước. + Luyện kim màu: VN có nhiều mỏ kim loại có giá trị. GV hỏi: Em hãy kể tên một số mỏ KL màu ở tỉnh ta mà em biết? (kẽm, nhôm - Võ Nhai, đồng - Định Hoá, thiếc - Đại Từ, vàng - Đồng Hỷ). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 136 PHIẾU KHẢO SÁT KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH Bài 12: Sự phân bố khí áp. Một số loại gió chính Họ và tên:........................................................ Lớp:............................................ Trường:................................................. Giáo viên dạy:...................................... Thời gian làm bài: 10 phút Câu 1: Nguyên nhân làm thay đổi khí áp gồm có những nguyên nhân gì? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Câu 2: Loại gió nào thổi quanh năm, thường mang theo mưa? A. Gió Đông cực B. Gió Tây ôn đới C. Gió Mậu dịch D. Gió mùa Câu 3 : Gió mùa là loại gió thổi : A. Thường xuyên, có mưa nhiều quanh năm B. Thường xuyên, hướng gió hai mùa ngược nhau C. Theo mùa, hướng gió hai mùa ngược nhau D. Theo mùa, tính chất gió hai mùa như nhau Câu 4: Có những loại gió mùa nào ảnh hưởng đến khí hậu tỉnh Thái Nguyên? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Câu 5: Gió mùa khác với gió địa phương (gió biển, gió đất, gió fơn) ở những đặc điểm nào? A. Nguyên nhân hình thành B. Hướng gió Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 137 C. Phạm vi ảnh hưởng D. Thời gian hoạt động PHIẾU KHẢO SÁT KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH Bài 24: Phân bố dân cư. Các loại hình quần cư và đô thị hoá Họ và tên:................................................................ Lớp:.................................... Trường:.................................................... Giáo viên dạy:................................... Thời gian làm bài: 10 phút Câu 1: Khoanh tròn một ý mà các em cho là đúng nhất trong các câu sau: a, Phân bố dân cư là sự sắp dân số một cách: A. tự phát trên một lãnh thổ nhất định B. tự giác trên một lãnh thổ nhất định C. tự phát hoặc tự giác trên một lãnh thổ nhất định D. tự phát hoặc tự giác trên một lãnh thổ nhất định, phù hợp với điều kiện sống và các yêu cầu của xã hội b, Nhân tố quyết định đến sự phân bố dân cư là: A. Điều kiện tự nhiên B. Các dòng chuyển cư C. Phương thức sản xuất D. Lịch sử khai thác lãnh thổ c, Quần cư nông thôn và quần cư thành thị có sự khác nhau cơ bản về: A. Chức năng B. Mức độ tập trung dân cư C. Phong cảnh kiến trúc D. Cả hai ý A và B Câu 2: Đặc điểm của quá trình đô thị hoá là: ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Câu 3: Chứng minh ảnh hưởng tiêu cực của quá trình đô thị hoá đến môi trường qua thí dụ thành phố Thái Nguyên? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 138 ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. PHIẾU KHẢO SÁT KẾT QUẢ HỌC TẬP CỦA HỌC SINH Bài 32: Địa lý các ngành công nghiệp Họ và tên:................................................................ Lớp:.................................... Trường:..................................................... Giáo viên dạy:................................... Thời gian làm bài: 10 phút Câu 1: Khoanh tròn vào một ý mà các em cho là đúng nhất trong các câu sau: a, Nước có nhiều than nhất của thế giới là: A. Hoa Kỳ B. Liên Bang Nga C. Trung Quốc D. Pháp b, Khu vực tập trung dầu mỏ lớn nhất thế giới là: A. Bắc Phi B. Mỹ La Tinh C. Đông Nam Á D. Trung Đông c, Các nước sản xuất nhiều điện của thế giới là: A. Các nước phát triển B. Các nước đang phát triển C. Các nước kém phát triển D. Các nước công nghiệp hoá Câu 2: Câu nói sau đúng hay sai ? Tại sao? “Ngành luyện kim đen chỉ phát triển mạnh ở các nước có nhiều quặng sắt” ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. Câu 3: Kể tên một số nhà máy sản xuất gang thép lớn của Thái Nguyên? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 139 ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................