Đề tài Trách nhiệm pháp lý của kiểm toán viên trong kiểm toán tài chính

Lêi më ®Çu Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ho¹t ®éng kiÓm to¸n, ®Æc biÖt lµ kiÓm to¸n ®éc lËp, ®· trë thµnh nhu cÇu tÊt yÕu ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh vµ n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp. KiÓm to¸n chÝnh lµ sù x¸c nhËn tÝnh kh¸ch quan, tÝnh chuÈn x¸c cña th«ng tin; vµ quan träng h¬n lµ qua ®ã ®Ó hoµn thiÖn qu¸ tr×nh qu¶n lý, hoµn thiÖn qu¸ tr×nh tæ chøc th«ng tin, phôc vô cã hiÖu qu¶ cho c¸c ®èi t­îng sö dông th«ng tin kÕ to¸n. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90, sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n cña ViÖt Nam, cïng víi sù tham gia trong mét sè lÜnh vùc cña c¸c c«ng ty kiÓm to¸n hµng ®Çu thÕ giíi, ho¹t ®éng kiÓm to¸n ë ViÖt Nam ®· ®­îc h×nh thµnh vµ b­íc ®Çu ph¸t triÓn. KiÓm to¸n ®· trë thµnh mét nghÒ nghiÖp, mét lÜnh vùc ho¹t ®éng nghiÖp vô. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n th× tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn còng ngµy cµng ®­îc quan t©m h¬n. ChÝnh v× vËy mµ nhãm chóng t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi cho ®Ò ¸n m«n häc kiÓm to¸n tµi chÝnh cña m×nh lµ: “Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña kiÓm to¸n viªn trong kiÓm to¸n tµi chÝnh”. Bµi viÕt cña chóng t«i gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: PhÇn I: KiÓm to¸n viªn vµ yªu cÇu chung ®èi víi kiÓm to¸n viªn. PhÇn II: Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña kiÓm to¸n viªn: Tr¸ch nhiÖm ®èi víi kh¸ch hµng trùc tiÕp_ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng quan t©m tíi kÕt qu¶ kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®ång nghiÖp. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n. Néi dung I. KiÓm to¸n viªn vµ yªu cÇu chung ®èi víi kiÓm to¸n viªn: 1. KiÓm to¸n viªn: KiÓm to¸n viªn lµ kh¸i niÖm chung chØ nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c kiÓm to¸n cô thÓ cã tr×nh ®é nghiÖp vô t­¬ng xøng víi c«ng viÖc ®ã. Chñ thÓ tiÕn hµnh kiÓm to¸n tµi chÝnh cã thÓ lµ kiÓm to¸n viªn Nhµ n­íc, kiÓm to¸n viªn néi bé vµ kiÓm to¸n viªn ®éc lËp. Tuy nhiªn phÇn lín ho¹t ®éng kiÓm to¸n tµi chÝnh ®­îc tiÕn hµnh bëi kiÓm to¸n viªn ®éc lËp do ®ã trong bµi viÕt nµy chñ yÕu nãi ®Õn kiÓm to¸n viªn ®éc lËp. 2. Yªu cÇu chung ®èi víi kiÓm to¸n viªn: * §éc lËp, kh¸ch quan vµ chÝnh trùc. KiÓm to¸n viªn ph¶i chÝnh trùc – kh¸ch quan vµ ®éc lËp ®Ó b¶o ®¶m ®é tin cËy ®èi víi mäi sù ®¸nh gi¸, x¸c nhËn c¸c th«ng tin ®­îc kiÓm to¸n vµ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng cña b¸o c¸o kiÓm to¸n. TÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan vµ chÝnh trùc trong ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n viªn yªu cÇu: - Khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn chØ tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c chuÈn mùc, quy tr×nh kiÓm to¸n. - Ph¶i th¼ng th¾n, trung thùc vµ cã l­¬ng t©m nghÒ nghiÖp, t«n träng lîi Ých cña nhµ n­íc, cña nh©n d©n, lµm hÕt søc m×nh v× sù lµnh m¹nh cña nÒn tµi chÝnh quèc gia vµ cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng ®ang kiÓm to¸n. - Kh«ng ®Ó cho nh÷ng ®Þnh kiÕn thiªn lÖch lÊn ¸t tÝnh kh¸ch quan. - Ph¶i cã th¸i ®é, quan ®iÓm v« t­, kh«ng bÞ c¸c lîi Ých vËt chÊt vµ quyÒn lîi c¸ nh©n chi phèi. - Kh«ng ®­îc thùc hiÖn kiÓm to¸n ë nh÷ng ®¬n vÞ mµ ë ®ã kiÓm to¸n viªn cã quan hÖ hä hµng ruét thÞt( bè, mÑ, vî hoÆc chång, con, anh chÞ em ruét) víi nh÷ng ng­êi gi÷ chøc vô l·nh ®¹o vµ cã chung lîi Ých kinh tÕ víi ®¬n vÞ kh¸ch hµng (gãp vèn, mua cæ phÇn, cho vay vèn…). * Kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é: KiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng phï hîp, ®¸p øng yªu cÇu víi nhiÖm vô ®­îc giao vµ hoµn thµnh nhiÖm vô mét c¸ch tèt nhÊt. §Ó b¶o ®¶m ®ñ n¨ng lùc nghÒ nghiÖp, yªu cÇu kiÓm to¸n viªn: - Ph¶i ®­îc ®µo t¹o theo nh÷ng cÊp häc nhÊt ®Þnh vµ båi d­ìng tr×nh ®é cÇn thiÕt c¶ lý luËn vµ thùc tÕ vÒ nghiÖp vô chuyªn ngµnh t­¬ng xøng víi tÝnh chÊt, ph¹m vi vµ møc ®é phøc t¹p cña nhiÖm vô kiÓm to¸n ®­îc giao. - Ph¶i th­êng xuyªn häc tËp n¾m v÷ng sù ph¸t triÓn, ®æi míi vÒ kÕ to¸n, kiÓm to¸n ë trong n­íc còng nh­ n­íc ngoµi vµ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã liªn quan. - Ph¶i cã n¨ng lùc kiÓm tra, ®¸nh gi¸, ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ vµ ®iÒu hµnh, phèi hîp trong khi nhËn nhiÖm vô ®­îc giao. - Ph¶i chñ ®éng s¸ng t¹o, cã kh¶ n¨ng thÝch øng mäi nhiÖm vô ®­îc giao, biÕt øng xö phï hîp víi sù ®a d¹ng, phong phó vµ phøc t¹p cña nhiÖm vô còng nh­ c¸c ®èi t­îng kiÓm to¸n. - Ph¶i ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ n¨ng lùc ®Ó sö dông thµnh th¹o c¸c ph­¬ng ph¸p nghiÖp vô vµ ph­¬ng tiÖn hiÖn ®¹i trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n. * ThËn träng vµ b¶o mËt: KiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc ®­îc giao víi sù thËn träng cÇn thiÕt trong mäi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh kiÓm to¸n; ®ång thêi ph¶i gi÷ ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o mËt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §Ó b¶o ®¶m sù thËn träng vµ b¶o mËt nghÒ nghiÖp, yªu cÇu kiÓm to¸n viªn: - Ph¶i thùc hiÖn c¸c ph­¬ng ph¸p chuyªn m«n nghiÖp vô t­¬ng øng víi møc ®é phøc t¹p cña cuéc kiÓm to¸n; ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô víi tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cao; thËn träng tr­íc mäi t×nh huèng, kh«ng véi v· ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt hoÆc ph¸n quyÕt khi ch­a n¾m ch¾c vµ hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÊn ®Ò còng nh­ ch­a cã b»ng chøng x¸c thùc. - Khi sö dông c¸c chuyªn gia bªn ngoµi lµm t­ vÊn hoÆc sö dông c¸c kÕt qu¶ cña kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm, kiÓm to¸n viªn néi bé, c¸c kÕt luËn thanh tra…KiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt, kiÓm tra, sö dông cã chän läc vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh x¸c thùc cña c¸c sè liÖu, tµi liÖu vµ b»ng chøng liªn quan ®Õn kÕt luËn kiÓm to¸n. - Cã t¸c phong thËn träng, tØ mØ ®Ó c«ng viÖc ®¹t chÊt l­îng cao; tr­íc khi ®­a ra ý kiÕn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ph¶i kiÓm tra, xem xÐt l¹i tÝnh trung thùc, hîp lÖ, hîp ph¸p cña hå s¬ lµm viÖc, tÝnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, thÝch hîp cña c¸c b»ng chøng vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n. - Cã tr¸ch nhiÖm gi÷ bÝ mËt nghÒ nghiÖp cña c¸c ®èi t­îng ®­îc kiÓm to¸n vÒ nh÷ng th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn ®· thu thËp ®­îc trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Kh«ng ®­îc ®Ó lé bÊt cø th«ng tin kiÓm to¸n nµo cho ng­êi thø ba khi kh«ng cã sù uû quyÒn hoÆc tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. II. Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña kiÓm to¸n viªn: KiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm chÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c nguyªn t¾c kiÓm to¸n quy ®Þnh, thùc hiÖn ®óng c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång kiÓm to¸n, lËp c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n, ký tªn vµo b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt, tr­íc tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp vµ tr­íc kh¸ch hµng vÒ sù trung thùc kh¸ch quan cña kÕt qu¶ kiÓm to¸n vµ ý kiÕn nhËn xÐt trong b¸o c¸o kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm nµy ®­îc cô thÓ ho¸ víi tõng ®èi t­îng nh­ sau: 1. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi kh¸ch hµng _ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n: 1.1. Tr¸ch nhiÖm lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ thiÕt kÕ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n: 1.1.1. Tr¸ch nhiÖm lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n: KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®Ó ®¶m b¶o cuéc kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 300 trong qu¸ tr×nh lËp vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n: “KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®­îc lËp cho mäi cuéc kiÓm to¸n vµ lËp mét c¸ch hîp lý nh»m ®¶m b¶o: bao qu¸t hÕt c¸c khÝa c¹nh träng yÕu cña cuéc kiÓm to¸n, ph¸t hiÖn gian lËn, rñi ro vµ nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm Èn vµ ®¶m b¶o cho cuéc kiÓm to¸n hoµn thµnh ®óng thêi h¹n”. KÕ ho¹ch kiÓm to¸n cßn trî gióp cho kiÓm to¸n viªn ph©n c«ng c«ng viÖc cho trî lý kiÓm to¸n vµ phèi hîp víi kiÓm to¸n viªn vµ chuyªn gia kh¸c vÒ c«ng viÖc kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, trong ®ã m« t¶ ph¹m vi dù kiÕn vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh c«ng viÖc kiÓm to¸n. KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®Çy ®ñ, chi tiÕt, lµm c¬ së ®Ó lËp ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n. H×nh thøc vµ néi dung cña kÕ ho¹ch kiÓm to¸n thay ®æi tuú theo quy m« cña kh¸ch hµng, tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc kiÓm to¸n, ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt ®Æc thï do kiÓm to¸n viªn sö dông. 1.1.2. Tr¸ch nhiÖm thiÕt kÕ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n: KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i so¹n th¶o ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n, trong ®ã x¸c ®Þnh néi dung, lÞch tr×nh vµ ph¹m vi cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Khi x©y dùng ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt c¸c ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t, còng nh­ møc ®é ®¶m b¶o ph¶i ®¹t ®­îc th«ng qua thö nghiÖm c¬ b¶n. Trong ®ã kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i xem xÐt: + Thêi gian ®Ó thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t vµ thö nghiÖm c¬ b¶n. + Sù phèi hîp tö phÝa kh¸ch hµng, tõ trî lý kiÓm to¸n trong nhãm vµ sù tham gia cña kiÓm to¸n viªn kh¸c hoÆc c¸c chuyªn gia. Tuy nhiªn, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i tu©n theo ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n cña hÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n ®­îc thiÕt kÕ theo 3 phÇn sau ®©y: tr¾c nghiÖm ph©n tÝch, tr¾c nghiÖm c«ng viÖc vµ tr¾c nghiÖm trùc tiÕp c¸c sè d­. Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n sÏ ®­îc söa ®æi, bæ sung nÕu cã nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh huèng hoÆc do nh÷ng kÕt qu¶ ngoµi dù ®o¸n cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n. Nguyªn nh©n vµ néi dung thay ®æi kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ph¶i ®­îc ghi râ trong hå s¬ kiÓm to¸n. 1.2. Tr¸ch nhiÖm ph¸t hiÖn ra c¸c sai ph¹m träng yÕu trong b¸o c¸o tµi chÝnh: KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp trong viÖc ng¨n ngõa c¸c sai ph¹m ë ®¬n vÞ mµ hä kiÓm to¸n nh­ng th«ng qua c«ng viÖc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n ng¨n ngõa vµ xö lý c¸c gian lËn vµ sai sãt. V× vËy mµ khi lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i ®¸nh gi¸ møc ®é träng yÕu ®Ó ­íc tÝnh møc ®é sai sãt cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ chÊp nhËn ®­îc, x¸c ®Þnh ph¹m vi cña cuéc kiÓm to¸n vµ ®¸ng gi¸ ¶nh h­ëng cña nh÷ng sai sãt lªn b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh b¶n chÊt, thêi gian vµ ph¹m vi thùc hiÖn c¸c kh¶o s¸t (thö nghiÖm) kiÓm to¸n. Tr­êng hîp mµ kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n cho r»ng c¸c sai sãt cã thÓ ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh th× ph¶i thùc hiÖn nh÷ng thñ thôc kiÓm to¸n söa ®æi vµ bæ xung thÝch hîp. NÕu cÇn thiÕt, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®iÒu chØnh l¹i néi dung, lÞch tr×nh vµ ph¹m vi c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n. MÆt kh¸c c¸c kiÓm to¸n viªn còng ph¶i xem xÐt ¶nh h­ëng cña nh÷ng sai sãt träng yÕu trong c¸c mèi quan hÖ cña c¸c khÝa c¹nh kh¸c cña cuéc kiÓm to¸n, ®Æc biÖt lµ ®é tin cËy trong c¸c gi¶i tr×nh cña ban gi¸m ®èc. Tr­êng hîp hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc gian lËn vµ sai sãt hoÆc chóng kh«ng ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc, kiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt l¹i viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro vµ ®é tin cËy cña c¸c gi¶i tr×nh ®ã. Kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn gian lËn vµ sai sãt cña kiÓm to¸n viªn sÏ tuú thuéc vµo mèi quan hÖ gi÷a c¸c sai ph¹m víi nh÷ng hµnh vi cè t×nh che dÊu sai ph¹m, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t cô thÓ cña ban gi¸m ®èc vµ c¸c nh©n viªn liªn quan. Khi ph¸t hiÖn ra gian lËn hoÆc sai sãt träng yÕu ®· x¶y ra hoÆc cã thÓ x¶y ra, kiÓm to¸n viªn ph¶i c©n nh¾c tÊt c¶ c¸c t×nh huèng xem cÇn th«ng b¸o cho cÊp nµo. Tr­êng hîp cã gian lËn, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng gian lËn nµy liªn quan ®Õn cÊp nµo. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp x¶y ra gian lËn, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n cÊp qu¶n lý cao h¬n cña nh÷ng ng­êi cã dÝnh lÝu ®Õn gian lËn ®ã. Khi nghi ngê c¸c gian lËn cã liªn quan ®Õn ng­êi l·nh ®¹o cao nhÊt trong ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n th× th«ng th­êng kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia t­ vÊn ph¸p luËt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c thñ tôc cÇn tiÕn hµnh. NÕu kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n kÕt luËn r»ng cã gian lËn hoÆc sai sãt lµm ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh nh÷ng gian lËn hoÆc sai sãt nµy kh«ng ®­îc ®¬n vÞ söa ch÷a hoÆc kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh ®óng trong b¸o c¸o tµi chÝnh th× kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i ®­a ra ý kiÕn chÊp nhËn tõng phÇn hoÆc ý kiÕn kh«ng chÊp nhËn. 1.3. Tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn trong viÖc thu thËp ®Çy ®ñ b»ng chøng kiÓm to¸n. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n tµi chÝnh lµ qu¸ tr×nh thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña mét tæ chøc kinh tÕ cô thÓ nh»m môc ®Ých x¸c nhËn vµ b¸o c¸o vÒ møc ®é phï hîp cña c¸c b¸o c¸o nµy víi c¸c chuÈn mùc ®· ®­îc thiÕt lËp. Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500, b»ng chøng kiÓm to¸n, lµ tÊt c¶ c¸c tµi liÖu, th«ng tin mµ c¸c kiÓm to¸n viªn thu thËp ®­îc liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n vµ dùa trªn c¸c th«ng tin nµy kiÓm to¸n viªn h×nh thµnh nªn ý kiÕn cña m×nh. B»ng chøng kiÓm to¸n cã tÝnh ®a d¹ng. V× vËy mµ c¸c lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n kh¸c nhau sÏ ¶nh h­ëng kh¸c nhau ®Õn viÖc h×nh thµnh nªn ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n. Do ®ã, kiÓm to¸n viªn cÇn nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ cô thÓ vÒ c¸c lo¹i b»ng chøng ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ ®¸nh gi¸ b»ng chøng kiÓm to¸n mét c¸ch h÷u hiÖu khi thùc hµnh kiÓm to¸n. Mét khi kiÓm to¸n viªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp th× kiÓm to¸n viªn khã cã thÓ ®­a ra mét nhËn ®Þnh x¸c ®¸ng vÒ ®èi t­îng ®­îc kiÓm to¸n. Nãi c¸ch kh¸c, kÕt luËn kiÓm to¸n khã cã thÓ ®óng víi thùc tr¹ng ®èi t­îng ®­îc kiÓm to¸n nÕu nh­ b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®­îc qu¸ Ýt hay b»ng chøng kh«ng phï hîp hoÆc cã ®é tin cËy kh«ng cao. V× vËy mµ chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500 ®· quy ®Þnh: “KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i thu thËp ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ®Ó lµm c¬ së ®­a ra ý kiÕn cña mÝnh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n”. KiÓm to¸n tµi chÝnh cã ®èi t­îng lµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh bao gåm c¸c th«ng tin tæng hîp liªn quan ®Õn toµn bé ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong mét niªn ®é tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n. Víi ®èi t­îng réng nh­ vËy, chi phÝ cña kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ tÊt c¶ c¸c b»ng chøng sÏ trë nªn rÊt cao. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh sè l­îng b»ng chøng thÝch hîp cÇn thu thËp ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn vÒ ®èi t­îng kiÓm to¸n. QuyÕt ®Þnh nµy cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ chia thµnh 4 lo¹i: + QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông. + QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét thÓ thøc nhÊt ®Þnh. + QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt cÇn chän tõ tæng thÓ. + QuyÕt ®Þnh vÒ hoµn thµnh c¸c thÓ thøc. MÆt kh¸c, ®Ó c¸c ý kiÕn nhËn xÐt cña kiÓm to¸n viªn vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n lµ ®óng víi mét møc ®é nghi ngê hîp lý, th× c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n mµ kiÓm to¸n viªn ®­a ra ph¶i ®¶m b¶o ®­îc c¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña nã. §ã lµ b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp ®­îc ph¶i cã gi¸ trÞ vµ ®¶m b¶o tÝnh ®Çy ®ñ; “cã gi¸ trÞ” hay “ cã hiÖu lùc” lµ yªu cÇu cña b»ng chøng kiÓm to¸n. NÕu b»ng chøng ®­îc xem lµ ®¸ng tin cËy hay cã gi¸ trÞ cao th× nã gióp rÊt nhiÒu trong viÖc kiÓm to¸n viªn xem xÐt ®Ó ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt x¸c ®¸ng vµ kiÓm to¸n viªn sÏ tin t­ëng vµ yªn t©m khi ®­a ra kÕt luËn trong b¸o c¸o kiÓm to¸n. B»ng chøng kiÓm to¸n ®­îc xem lµ ®¸ng tin cËy khi nã mang c¸c ®Æc ®iÓm sau: + ThÝch ®¸ng: B»ng chøng ph¶i phï hîp hay thÝch ®¸ng víi môc tiªu kiÓm to¸n mµ kiÓm to¸n viªn ®· x¸c ®Þnh. VÝ dô, trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ®ang lo ng¹i lµ kh¸ch hµng quªn kh«ng tÝnh vµ thanh to¸n chi phÝ vËn chuyÓn hµng ho¸ cho doanh nghiÖp, th× b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i lµ viÖc so s¸nh mÉu mét sè ho¸ ®¬n b¸n hµng víi chøng tõ thanh to¸n chi phÝ vËn chuyÓn, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c b¶n sao ho¸ ®¬n b¸n hµng… + Nguån gèc cña b»ng chøng: C¸c b»ng chøng ®­îc cung cÊp tõ c¸c nguån bªn ngoµi doanh nghiÖp th× ®¸ng tin cËy h¬n tõ bªn trong doanh nghiÖp. + Møc ®é kh¸ch quan: Nh÷ng chøng cø cã tÝnh kh¸ch quan ®¸ng tin cËy h¬n nh÷ng chøng cø cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch, ph¸n xÐt ®¸ng kÓ th× míi ®i ®Õn kÕt luËn ®óng hay sai. ThÝ dô nh÷ng b¶n x¸c nhËn cña kh¸ch hµng vÒ c¸c kho¶n ph¶i thu, biªn b¶n kiÓm kª hµng tån kho, tiÒn mÆt… lµ nh÷ng b»ng chøng cã tÝnh kh¸ch quan cßn nÕu b»ng chøng lµ c¸c c©u hái, c©u tr¶ lêi cña c¸c nhµ qu¶n lý, kÕ to¸n vÒ hµng tån kho, c¸c kho¶n ph¶i thu… th× tÝnh kh¸ch quan kh«ng cao. + B»ng chøng do kiÓm to¸n viªn thu thËp trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. + B»ng chøng thu nhËn trong doanh nghiÖp cã hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé tèt sÏ cã ®é tin cËy h¬n trong doanh nghiÖp cã hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé yÕu kÐm. + B»ng chøng ®­îc cung cÊp do c¸c c¸ nh©n cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n sÏ ®­îc ®¸nh gi¸ cã gi¸ trÞ h¬n do c¸ nh©n hoÆc kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp. Yªu cÇu ®Çy ®ñ lµ biÓu thÞ sè l­îng b»ng chøng kiÓm to¸n mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp ®­îc vµ cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó ®­a ra nh÷ng ý kiÕn cña m×nh. MÆc dï kh«ng cã mét th­íc ®o tuyÖt ®èi nµo ®Ó xem xÐt b»ng chøng ®· ®Çy ®ñ hay ch­a nh­ng sè l­îng b»ng chøng thu thËp ®­îc cã quyÕt ®Þnh tÝnh ®Çy ®ñ cña chóng. Quy m« mÉu mµ kiÓm to¸n viªn lùa chon ®Ó kiÓm to¸n rÊt quan träng trong viÖc quyÕt ®Þnh tÝnh ®Çy ®ñ cña b»ng chøng kiÓm to¸n. Song, ngoµi quy m« lùa chän ®Ó kiÓm to¸n, tÝnh ®Çy ®ñ cña b»ng chøng kiÓm to¸n cßn phô thuéc vµo mÉu ®ã cã bao qu¸t ®­îc c¸c yÕu tè hoÆc c¸c tiªu thøc cã thÓ ®¹i diÖn cho tæng thÓ hay kh«ng. Khi ®· thu thËp ®­îc b»ng chøng kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i xÐt ®o¸n vµ lùa chän nh÷ng b»ng chøng nµo nªn sö dông vµ ®­a ra lµm b»ng chøng cho nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña m×nh. §ång thêi trong qu¸ tr×nh thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ph¶i sö dông sù xÐt ®o¸n nghÒ nghiÖp ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n, vµ thiÕt kÕ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®Ó ®¶m b¶o rñi ro kiÓm to¸n ®­îc gi¶m xuèng møc cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. 1.4. Tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh b¶o mËt th«ng tin cña kh¸ch hµng: Trong tiÕn tr×nh kiÓm tra, c¸c kiÓm to¸n viªn thu ®­îc mét sè l­îng ®¸ng kÓ th«ng tin b¶o mËt, gåm c¶ l­¬ng cña c¸c viªn chøc, qu¸ tr×nh ®Þnh gi¸ s¶n phÈm, c¸c kÕ ho¹ch qu¶ng c¸o, vµ sè liÖu chi phÝ s¶n phÈm. NÕu kiÓm to¸n viªn tiÕt lé nh÷ng th«ng tin nµy cho nh÷ng ng­êi ë bªn ngoµi hoÆc cho c¸c nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng lµ nh÷ng ng­êi bÞ ng¨n chÆn kh«ng cho tiÕp cËn nh÷ng th«ng tin ®ã, mèi quan hÖ cña hä víi ban qu¶n lý sÏ bÞ c¨ng th¼ng nghiªm träng vµ trong tr­êng hîp cùc ®oan sÏ lµ nguyªn nh©n lµm h¹i ®Õn c«ng ty kh¸ch hµng. H¬n n÷a viÖc tiÕp cËn víi c¸c b¶n t­ liÖu sÏ cho c¸c nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng mét c¬ héi ®Ó lµm thay ®æi th«ng tin trªn c¸c t­ liÖu ®ã. V× nh÷ng lý do nµy, lu«n lu«n ph¶i cÈn träng ®Ó b¶o vÖ c¸c b¶n t­ liÖu. Th«ng th­êng, t­ liÖu cña kiÓm to¸n viªn cã thÓ cung cÊp cho ng­êi kh¸c chØ khi ®­îc phÐp cña c«ng ty kh¸ch hµng. §©y lµ ®iÒu kiÖn cho dï mét kiÓm to¸n viªn b¸n kÕt qu¶ lµm viÖc cña m×nh cho c«ng ty kiÓm to¸n kh¸c hoÆc muèn cho phÐp ng­êi kiÓm to¸n kÕ tôc xem xÐt c¸c t­ liÖu lËp cho c«ng ty kh¸ch hµng tr­íc ®©y. Tuy nhiªn, trong mét vµi tr­êng hîp cô thÓ, do yªu cÇu cña ph¸p luËt hay toµ ¸n ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i b¸o c¸o cho c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vÒ viÖc vi ph¹m ph¸p luËt cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Nh­ng kiÓm to¸n viªn kh«ng ®­îc tuú tiÖn cung cÊp th«ng tin cho c¸c c¬ quan hoÆc c¸ nh©n bªn ngoµi khi ch­a cã ý kiÕn cña ng­êi ®øng ®Çu c¬ quan kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n Trong mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t lu«n gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu bëi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ph­¬ng thøc lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn v×: + Nã lµ nguån cung cÊp th­êng xuyªn th«ng tin quan träng vÒ c¸c lo¹i kh¶ n¨ng rñi ro sai ph¹m träng yÕu cã thÓ x¶y ra trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. + Nã lµ nguån cung cÊp th­êng xuyªn th«ng tin c¬ së vÒ quy tr×nh, ph­¬ng ph¸p sæ s¸ch vµ b¸o c¸o mµ ®¬n vÞ kiÓm to¸n sö dông ®Ó lËp b¸o c¸o tµi chÝnh cña m×nh. Bëi vËy, trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n: “kiÓm to¸n viªn ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n thÝch hîp, cã hiÖu qu¶. KiÓm to¸n viªn ph¶i sö dông kh¶ n¨ng xÐt ®o¸n chuyªn m«n cña m×nh ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n vµ x¸c ®Þnh néi dung, thêi gian, ph¹m vi cña cuéc kiÓm to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n nh»m gi¶m c¸c rñi ro kiÓm to¸n thÊp tíi møc cã thÓ chÊp nhËn ®­îc”. (ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400). KiÓm to¸n viªn kh«ng cã tr¸ch nhiÖm thiÕt kÕ mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu vµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n mµ chØ cã tr¸ch nhiÖm ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó tõ ®ã lµm c¨n cø ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cña m×nh. KiÓm to¸n viªn kh«ng kiÓm so¸t rñi ro kiÓm so¸t song kiÓm to¸n viªn cã thÓ ®­a ra c¸c lêi khuyªn hoÆc c¸c ý kiÕn t­ vÊn trong viÖc thiÕt kÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cho ®¬n vÞ kh¸ch hµng ®­îc kiÓm to¸n. §ång thêi, viÖc t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n vµ viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t sÏ gióp kiÓm to¸n viªn: + X¸c ®Þnh ®­îc ph¹m vi kiÓm to¸n cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng sai sãt träng yÕu cã thÓ tån t¹i trong b¸o c¸o tµi chÝnh. + Xem xÐt nh÷ng nh©n tè cã kh¶ n¨ng g©y ra sai sãt träng yÕu. + X©y dùng c¸c thñ tôc kiÓm to¸n thÝch hîp. + X¸c ®Þnh ®­îc khèi l­îng c¸c nghiÖp vô kinh tÕ cÇn ®­îc kiÓm tra còng nh­ viÖc thiÕt lËp c¸c thñ tôc kiÓm tra cÇn thiÕt. 2. Tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi nh÷ng ng­êi quan t©m tíi b¸o c¸o kiÓm to¸n: Nh­ chóng ta ®· biÕt, kÕ to¸n lu«n ®em l¹i th«ng tin cho ng­êi ®äc vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ, tæ chøc hoÆc doanh nghiÖp th× kiÓm to¸n ®em l¹i niÒm tin cho nh÷ng ng­êi sö dông th«ng tin Êy. ChÝnh v× vËy, c¸c kiÓm to¸n viªn vµ c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i cã tr¸ch nhiÖm x¸c minh sù trung thùc vµ hîp lý cña c¸c th«ng tin ®Ó mang l¹i sù ®¸ng tin cËy cho ng­êi sö dông chóng. Nh÷ng ®èi t­îng th­êng quan t©m tíi kÕt qu¶ kiÓm to¸n cã thÓ bao gåm: nhµ n­íc, nhµ ®Çu t­, ng©n hµng, chñ nî, c«ng nh©n viªn vµ ng­êi lao ®éng… Trong ®ã: - §èi víi nhµ n­íc, sö dông kÕt qu¶ kiÓm to¸n ®Ó thùc hiÖn ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ phôc vô cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch. - §èi víi c¸c nhµ ®Çu t­, ng©n hµng, chñ nî,cÇn th«ng tin trung thùc vµ kh¸ch quan ®Ó ®­a ra quyÕt ®Þnh cã nªn cho vay tiÕp hay ®Çu t­ tiÕp hay kh«ng. - §èi víi c«ng nh©n viªn, ng­êi lao ®éng: cÇn th«ng tin trung thùc vµ kh¸ch quan ®Ó biÕt vÒ thu nhËp cña m×nh, gi¸ trÞ cæ tøc… Thùc chÊt, tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt h¬n trong viÖc cung cÊp c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ kh¸ch hµng bëi viÖc lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n lµ kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh vµ nã cã vai trß, ý nghÜa quan träng trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n vµ víi ng­êi sö dông b¸o c¸o tµi chÝnh. Tr­íc hÕt chóng ta còng cÇn ph¶i biÕt b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh lµ g× ? néi dung, vai trß vµ ý nghÜa cña nã nh­ thÕ nµo? Nh­ng ë ®©y chóng t«i chØ muèn nªu ra kh¸i niÖm cña b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®Õ tõ ®ã cã thÕ thÊy ®­îc tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn v¸ nh÷ng vÊn ®Ò xoay quanh tr¸ch nhiÖm cóa kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®èi víi c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n ®­îc ph¸t hµnh. B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh lµ lo¹i b¸o c¸o b»ng v¨n b¶n do kiÓm to¸n viªn lËp vµ c«ng bè ®Ó nªu râ ý kiÕn chÝnh thøc cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña mét ®¬n vÞ, tæ chøc hoÆc doanh nghiÖp ®· ®­îc kiÓm to¸n. Trong thùc tÕ hiÖn nay, nhu cÇu thô h­ëng th«ng tin ®· trë thµnh cÊp thiÕt vµ cËp nhËt mét c¸ch cã hÖ thèng, song trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng chua cã mét c¬ quan chøc n¨ng nµo hoÆc mét tæ chøc nghÒ nghiÖp nµo tr¶ lêi m«t c¸ch tho¶ ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò næi cém xoay quanh tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®èi víi b¸o c¸o kiÓm to¸n mµ hä ph¸t hµnh. ChÝnh v× lÏ ®ã, chóng t«i m¹nh d¹n ®­a ra mét sè suy nghÜ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn: - Thø nhÊt, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n cã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc b¸o c¸o kiÓm to¸n mµ m×nh ph¸t hµnh kh«ng? §Æc biÖt lµ khi b¸o c¸o kiÓm to¸n cã sai sãt träng yÕu ®· hoÆc cã thÓ ¶nh h­ëng nghiªm träng cho doanh nghiÖp, cho c¸c bªn cã liªn quan vµ cho c¸c ®èi t­îng kh¸c do ®· sö dông th«ng tin cña b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh kÌm theo. Vµ nÕu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm th× tr¸ch nhiÖm nµy nh­ thÕ nµo? - Thø hai, trong tr­êng hîp b¸o c¸o kiÓm to¸n do c«ng ty kiÓm to¸n ph¸t hµnh cã sai sãt träng yÕu nh­ng l¹i do c¸c nguyªn nh©n kh¸c t¹o ra th× tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®Õn ®©u? - Thø ba, ai lµ ng­êi xö lý c¸c tranh chÊp ph¸p lý khi doanh nghiÖp víi t­ c¸ch lµ ng­êi thiÖt h¹i do sö dông c¸c th«ng tin cña b¸o c¸o kiÓm to¸n yªu cÇu båi th­êng? Qua tham kh¶o vµ ph©n tÝch chóng t«i ®­a ra mét sè ý kiÕn sau ®©y: * Tr­êng hîp nÕu x¸c ®Þnh ®­îc r»ng kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®· cã nh÷ng sai sãt träng yÕu trong b¸o c¸o kiÓm to¸n mµ g©y hËu qu¶ (thiÖt h¹i) tíi c¸c ®èi t­îng sö dông th«ng tin trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh kÌm theo th× kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®ã ®­¬ng nhiªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt. Møc ®é chÞu tr¸ch nhiÖm nh­ thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo møc ®é thiÖt h¹i do b¸o c¸o kiÓm to¸n ®ã g©y ra. Trong c¸c tr­êng hîp sau ®©y, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm båi th­êng thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp vµ c¸ ®èi t­îng kh¸c sö dông th«ng tin trong b¸o c¸o kiÓm to¸n cña m×nh: - Cuéc kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh bëi nh÷ng chuyªn gia kiÓm to¸n cã tr×nh ®é thÊp, kh«ng tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c, chuÈn mùc kiÓm to¸n vµ quy tr×nh kiÓm to¸n ®· ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn phª chuÈn hoÆc hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc kiÓm to¸n vµ quy tr×nh kiÓm to¸n cña quèc gia vµ quèc tÕ ®­îc phÐp ¸p dông khi thùc thi nhiÖm vô kiÓm to¸n. - KiÓm to¸n viªn thùc hiÖn viÖc kiÓm to¸n ®· kh«ng tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c b¾t buéc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, cè t×nh lµm theo ý muèn chñ quan. - C«ng ty kiÓm to¸n cã sù non kÐm vÒ c«ng t¸c qu¶n lý, vÒ n¨ng lùc kiÓm so¸t qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ tr×nh ®é so¸t xÐt chÊt l­îng b¸o c¸o kiÓm to¸n. * Thùc tÕ còng x¶y ra tr­êng hîp: B¸o c¸o kiÓm to¸n do kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn cã chøa ®ùng nh÷ng sai sãt träng yÕu, g©y thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi t­îng kh¸c ®· sö dông th«ng tin trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n. Nh­ng trong cuéc kiÓm to¸n nµy kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n l¹i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®ång thêi ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu c¬ b¶n vÒ môc tiªu cña cuéc kiÓm to¸n. Cô thÓ lµ: - KiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô theo tiªu chuÈn quy ®Þnh. - Cuéc kiÓm to¸n ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc kiÓm to¸n cã hiÖu lùc. - C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®­îc kiÓm to¸n viªn thu thËp ®Çy ®ñ theo quy ®Þnh; ®¶m b¶o tÝnh trung thùc, ®éc lËp vµ kh¸ch quan khi ®­a ra c¸c ý kiÕn (trong khu«n khæ quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm nghÒ nhgiÖp cña m×nh). - HÖ thèng kiÓm so¸t qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ so¸t xÐt chÊt l­îng b»ng chøng kiÓm to¸n cña c«ng ty kiÓm to¸n ®­îc ®¶m b¶o ®é tin cËy nhÊt ®Þnh. * Nh­ng v× ngay trong c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp ®­îc ®· chøa ®ùng sù gian lËn cè ý mµ doanh nghiÖp ®­îc kiÓm to¸n ®· t¹o ra, vµ nh­ vËy víi c¸c quy tr×nh kiÓm to¸n th«ng th­êng, kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ®­îc. §ã chÝnh lµ rñi ro kiÓm to¸n. * Trong tr­êng hîp x¶y ra tranh chÊp gi÷a ®¬n vÞ kh¸ch hµng vµ kiÓm to¸n viªn th× tr­íc tiªn hai bªn ph¶i th­¬ng l­îng víi nhau, nÕu kh«ng th­¬ng l­îng ®­îc th× träng tµi kinh tÕ hoÆc toµ ¸n sÏ lµ n¬i gi¶i quyÕt. TiÕp theo ®©y chóng t«i xin nãi ®Õn ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn tr×nh bµy trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh. ý kiÕn ®¸nh gi¸ vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý trªn c¸c khÝa c¹nh tränh yÕu: NghÜa lµ ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn ®­a ra trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh mét sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n r»ng b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu; nh­ng kh«ng ®¶m b¶o tuyÖt ®èi r»ng kh«ng cã bÊt k× mét sai sãt nµo trªn b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®ù¬c kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn chØ quan t©m ®Õn c¸c yÕu tè träng yÕu cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. Ngoµi ra b¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i nªu râ ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn vÒ c¸c b¸o tµi chÝnh ®· thùc hiÖn kiÓm to¸n cã tu©n thñ c¸c chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh còng nh­ viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p lý cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓn to¸n hay kh«ng. B¸o c¸o kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n tµi chÝnh ®­îc IAPC chuÈn ho¸ theo bèn d¹ng chÝnh: B¸o c¸o chÊp nhËn toµn bé. B¸o c¸o chÊp nhËn tõng phÇn. B¸o c¸o b¸c bá hoµn toµn. B¸o c¸o tõ chèi cho ý kiÕn. KiÓm to¸n viªn sÏ lùa chän d¹ng b¸o c¸o kiÓm to¸n nµo tuú thuéc vµo ý kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. Tr¸ch nhiÖm ®èi víi ®ång nghiÖp: Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, yªu cÇu ®èi víi kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n lµ ph¶i ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé còng nh­ c¸c th«ng tin c¬ b¶n vÒ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n (CMVN - 400). Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p thu thËp ®­îc nh÷ng th«ng tin nµy lµ tõ c¸c kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm. ChÝnh v× vËy, trong mèi quan hÖ nµy, kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm ®ãng vai trß lµ nguån cung cÊp th«ng tin cho kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm. Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc thõa nhËn réng r·i (chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc kiÓm to¸n viªn) th× kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp th«ng tin cho kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm nÕu ®­îc yªu cÇu, ch¼ng h¹n th«ng tin vÒ ®é liªm chÝnh cña ban qu¶n trÞ, nh÷ng bÊt ®ång víi ban qu¶n trÞ vÒ viÖc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò quan träng kh¸c vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé… Tr­êng hîp rót khái hîp ®ång kiÓm to¸n, nÕu kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm yªu cÇu cung cÊp th«ng tin vÒ kh¸ch hµng th× kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm ph¶i th«ng b¸o râ lý do chuyªn m«n dÉn tíi buéc ph¶i chÊm døt hîp ®ång. KiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm cã thÓ th¶o luËn vµ th«ng b¸o víi kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm vÒ c¸c th«ng tin cña kh¸ch hµng phï hîp víi luËt ph¸p, yªu cÇu vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n cã liªn quan vµ ph¹m vi cho phÐp cña kh¸ch hµng. NÕu kh¸ch hµng kh«ng cho phÐp th¶o luËn vÒ c«ng viÖc cña hä th× kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm còng ph¶i th«ng b¸o vÒ viÖc kh«ng cho phÐp nµy cho kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm. Nh­ vËy, mçi kiÓm to¸n viªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n lÇn l­ît tr¶i qua vai trß lµ kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm ®Õn kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm, tõ vai trß thu thËp th«ng tin ®Õn vai trß cung cÊp th«ng tin. Do vËy, mèi quan hÖ gi÷a kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm vµ kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm ®­îc x©y dùng chñ yÕu dùa trªn c¸c quy ph¹m ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong viÖc gióp ®ì ®ång nghiÖp thùc hiÖn c«ng viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc vµ ng­îc l¹i h­ëng sù gióp ®ì tõ c¸c kiÓm to¸n viªn tiÒn nhiÖm. Bªn c¹nh ®ã, mèi quan hÖ nµy bÞ chi phèi bëi yªu cÇu ®¶m b¶o bÝ mËt th«ng tin cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng vµ viÖc gi÷ uy tÝn cho c«ng ty kiÓm to¸n. 4. Tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n: 4.1. Kh¸i niÖm chung: Nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, môc tiªu chung nhÊt cña mäi cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ ®­a ra ý kiÕn vÒ tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña c¸c th«ng tin trªn b¶ng khai tµi chÝnh do ®ã kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m träng yÕu. Mét trong nh÷ng h×nh thøc sai ph¹m ®ã lµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt: “Vi ph¹m ph¸p luËt lµ hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña luËt ph¸p vµ nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh ph¸p lý kh¸c cña nhµ n­íc”. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt ®Òu cã ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh do ®ã nã còng kh«ng thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn trong môc tiªu ph¸t hiÖn sai ph¹m träng yÕu. Trªn quan ®iÓm nµy ng­êi ta chia vi ph¹m ph¸p luËt thµnh hai lo¹i: + Nh÷ng hµnh vi cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp vµ träng yÕu ®Õn viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ trong b¸o c¸o tµi chÝnh. + Nh÷ng hµnh vi cã ¶nh h­ëng gi¸n tiÕp ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh. §ång thêi víi viÖc xem xÐt c¸c hµnh vi vi ph¹m d­íi gãc ®é lµ sai ph¹m träng yÕu, kiÓm to¸n viªn còng cÇn xem xÐt hµnh vi nµy d­íi gãc ®é lµ mét vi ph¹m ph¸p luËt, nã cã ¶nh h­ëng tíi quyÒn lùc cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, ¶nh h­ëng tíi an ninh x· héi v× vËy kiÓm to¸n viªn chia h×nh thøc sai ph¹m thµnh 2 lo¹i: + Nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. + Nh÷ng hµnh vi vi ph¹m v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c d­íi luËt nh­ nghÞ ®Þnh, nghÞ quyÕt… ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 250 gäi hai lo¹i hµnh vi nµy lµ hµnh vi kh«ng tu©n thñ “ph¸p luËt vµ c¸c quy ®Þnh”. 4.2. Tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn: Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña hµnh vi ph¹m ph¸p thuéc vÒ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt nµy. Ban gi¸m ®èc lµ ng­êi lËp ra c¸c ho¹t ®éng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh tu©n thñ ph¸p luËt cña c¸c th«ng tin mµ m×nh ®­a ra. Do ®ã, nh÷ng sai ph¹m nµy kh«ng ph¶i lµ “lçi” cña kiÓm to¸n viªn vµ kiÓm to¸n viªn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ “hËu qu¶” ph¸p lý cña nh÷ng sai ph¹m nµy. Tuy nhiªn, xÐt trªn vai trß cña mét kiÓm to¸n viªn vÒ viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh trung thùc, hîp lý cña b¸o c¸o tµi chÝnh th× kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm: + §¸nh gi¸ møc ®é ¶nh h­ëng cña c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt (®· x¶y ra vµ cã thÓ x¶y ra) ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh. + Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ møc träng yÕu cña c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh thu thËp b»ng chøng ®Ó kh¼ng ®Þnh hoÆc b¸c bá nghi ngê th«ng qua c¸c thñ tôc kiÓm to¸n thÝch hîp. + §­a ra c¸c kiÕn nghÞ söa ch÷a hoÆc gi¶i quyÕt hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vµ dùa trªn møc ®é chÊp nhËn vµ ho¹t ®éng kh¾c phôc cña ban gi¸m ®èc ®Ó kiÓm to¸n viªn cã thÓ ®­a ra c¸c kÕt luËn kiÓm to¸n phï hîp. §ång thêi theo chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 250, kiÓm to¸n viªn còng ph¶i xem xÐt nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt nµy trong mèi quan hÖ víi ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña bªn thø ba khi ph¸t hiÖn ra hµnh vi ph¹m ph¸p. Trªn gãc ®é nµy kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm: + T×m hiÓu quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, møc ®é hµnh vi ph¹m ph¸p, tÝnh chÊt ph¹m ph¸p, hËu qu¶ ®èi víi doanh nghiÖp; ®èi víi kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n. + Trao ®æi víi c¸c chuyªn gia (v¨n phßng luËt, luËt s­) ®Ó x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a viÖc ®¶m b¶o tÝnh b¶o mËt cña th«ng tin vÒ kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt cña kiÓm to¸n viªn. + Tõ nh÷ng ®¸nh gi¸ trªn kiÓm to¸n viªn xem xÐt viÖc tiÕp tôc kiÓm to¸n hoÆc rót khái hîp ®ång kiÓm to¸n; gi÷ bÝ mËt hay cung cÊp th«ng tin ph¹m ph¸p cña ®¬n vÞ cho c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng. Nh­ vËy: “Khi xÐt thÊy ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n kh«ng cã biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó xö lý hµnh vi hoÆc nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c quy ®Þnh, kÓ c¶ nh÷ng hµnh vi kh«ng ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh th× C«ng ty kiÓm to¸n ®­îc phÐp chÊm døt hîp ®ång kiÓm to¸n. C«ng ty kiÓm to¸n ph¶i c©n nh¾c kü l­ìng vµ trao ®æi víi chuyªn gia t­ vÊn ph¸p lý tr­íc khi ®­a ra quyÕt ®Þnh nµy”. 5. Tr¸ch nhiÖm tu©n thñ ph¸p luËt vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn : 5.1. Tu©n thñ ph¸p luËt: §Ó cã thÓ hµnh nghÒ ë bÊt kú ®©u th× ai còng cÇn ph¶i n¾m ch¾c ph¸p luËt n¬i ®ã, ®Æc biÖt, kiÓm to¸n lµ nghÒ t­ vÊn ph¸p lý nªn kiÓm to¸n viªn ph¶i lµ ng­êi hiÓu biÕt vµ tu©n thñ nghiªm tóc luËt ph¸p trong nghÒ nghiÖp cña m×nh. KiÓm to¸n viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n tr­íc ph¸p luËt vÒ tÝnh ®óng ®¾n, trung thùc, kh¸ch quan cña c¸c b»ng chøng, tµi liÖu, nhËn xÐt, kÕt luËn trong b¸o c¸o kiÓm to¸n. §ång thêi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô, kiÓm to¸n viªn kh«ng ®­îc g©y trë ng¹i hoÆc can thiÖp vµo c«ng viÖc ®iÒu hµnh cña ®¬n vÞ ®ang kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn chØ ®­îc phÐp t×m hiÓu vÒ kh¸ch hµng trong ph¹m vi ®· ®­îc tho¶ thuËn trong hîp ®ång kiÓm to¸n, ®­îc phÐp t×m hiÓu khi ®­îc sù ®ång ý cña kh¸ch hµng. KiÓm to¸n viªn kh«ng tu©n thñ ph¸p luËt cã thÓ bÞ thu håi chøng chØ kiÓm to¸n viªn vµ bÞ xö lý theo ph¸p luËt, nÕu g©y thiÖt h¹i vËt chÊt cho kh¸ch hµng th× ph¶i båi th­êng. 5.2. Tu©n thñ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam vµ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®­îc thõa nhËn réng r·i: ChÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c nguyªn t¾c nghÒ nghiÖp kiÓm to¸n, thùc hiÖn kiÓm to¸n theo ®óng c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc thõa nhËn réng r·i lµ mét tr¸ch nhiÖm rÊt lín cña kiÓm to¸n viªn trong kiÓm to¸n tµi chÝnh. ChuÈn mùc kiÓm to¸n lµ qui ®Þnh vÒ c¸c nguyªn t¾c, thñ tôc c¬ b¶n vµ h­íng dÉn thÓ thøc ¸p dông c¸c nguyªn t¾c vµ thñ tôc c¬ b¶n ®ã trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. ChuÈn mùc kiÓm to¸n lµ c¸c qui ®Þnh lµm mùc th­íc, lµ c¬ së cho kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp vµ c«ng ty kiÓm to¸n kiÓm tra, ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin tµi chÝnh mét c¸ch trung thùc, khoa häc, kh¸ch quan. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ®ång thêi lµ c¬ së cho viÖc chØ ®¹o, gi¸m s¸t, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng dÞch vô kiÓm to¸n, lµ c¬ së cho viÖc ®µo t¹o, huÊn luyÖn vµ thi tuyÓn kiÓm to¸n viªn. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc thõa nhËn réng r·i gåm 10 chuÈn mùc ®­îc chia thµnh 3 nhãm: * Nhãm I: ChuÈn mùc chung. 1. Qu¸ tr×nh kiÓm tra ph¶i ®­îc thùc hiÖn bëi mét ng­êi hoÆc nhãm ng­êi ®­îc ®µo t¹o nghiÖp vô ®Çy ®ñ vµ thµnh th¹o nh­ mét kiÓm to¸n viªn. 2. Trong mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nhiÖm vô ®­îc giao, kiÓm to¸n viªn gi÷ ®­îc tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt quan ®iÓm. 3. Sù thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng møc ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong khi thùc hiÖn kiÓm to¸n vµ so¹n th¶o b¸o c¸o. * Nhãm II: ChuÈn mùc ®èi víi c«ng viÖc ®iÒu tra. 1. C«ng viÖc kiÓm to¸n ph¶i ®­îc lËp kÕ ho¹ch ®Çy ®ñ vµ nh÷ng ng­êi phô t¸, nÕu cã, ph¶i ®­îc gi¸m s¸t ®óng ®¾n. 2. KiÓm to¸n viªn ph¶i cã mét sù hiÓu biÕt ®ñ vÒ c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ ®Ó x¸c ®Þnh b¶n chÊt, thêi gian, cïng ph¹m vi cña c¸c kh¶o s¸t ®­îc thùc hiÖn. 3. B»ng chøng ®¸ng tin cËy, ®Çy ®ñ ph¶i ®­îc thu thËp th«ng qua sù kiÓm tra, quan s¸t, ®iÒu tra, vµ x¸c nhËn ®Ó cung cÊp mét c¨n cø hîp lý cho lêi nhËn xÐt vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc kiÓm to¸n. * Nhãm III: ChuÈn mùc ®èi víi qu¸ tr×nh b¸o c¸o. 1. B¸o c¸o ph¶i nªu lµ b¸o c¸o tµi chÝnh cã tr×nh bÇy phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n ®­îc thõa nhËn hay kh«ng. 2. B¸o c¸o ph¶i chØ râ nh÷ng tr­êng hîp mµ c¸c nguyªn t¾c kÕ to¸n trªn kh«ng ®­îc t«n träng mét c¸ch nhÊt qu¸n gi÷a kú hiÖn hµnh víi kú tr­íc ®ã. 3. Th«ng tin ph¶n ¶nh trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc xem lµ t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ trõ phi trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n cã nhËn xÐt kh¸c. 4. B¸o c¸o kiÓm to¸n tr×nh bµy quan ®iÓm vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh nãi chung, hoÆc lêi x¸c nhËn cho biÕt kh«ng thÓ tr×nh bµy quan ®iÓm. Khi kh«ng thÓ tr×nh bµy quan ®iÓm th× ph¶i bªu râ c¸c lý do. Trong tÊt c¶ c¸c tr­êng hîp mµ tªn cña kiÓm to¸n viªn g¾n liÒn víi c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, b¸o c¸o kiÓm to¸n sÏ ph¶i gåm mét sù chØ râ ®Æc ®iÓm cña c«ng viÖc kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn, nÕu cã, vµ møc ®é tr¸ch nhiÖm vµ anh ta ph¶i chÞu. ViÖt Nam, trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®­îc thõa nhËn réng r·i vµ qua viÖc ®óc rót kinh nghiÖm thùc hµnh kiÓm to¸n trong nh÷ng n¨m võa qua, Bé tµi chÝnh ®· ban hµnh hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sau ®©y lµ mét sè chuÈn mùc: 1. ChuÈn mùc sè 200: Môc tiªu vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n chi phèi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. 2. ChuÈn mùc sè 210: Hîp ®ång kiÓm to¸n. 3. ChuÈn mùc sè 230: Hå s¬ kiÓm to¸n. 4. ChuÈn mùc sè 240: Gian lËn vµ sai sãt. 5. ChuÈn mùc sè 300: KÕ ho¹ch kiÓm to¸n. 6. ChuÈn mùc sè 400: §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé. 7. ChuÈn mùc sè 530: LÊy mÉu kiÓm to¸n vµ c¸c thñ tôc lùa chän kh¸c. 8. ChuÈn mùc sè 540: KiÓm to¸n c¸c ­íc tÝnh kÕ to¸n. 9. ChuÈn mùc sè 610: Sö dông t­ liÖu cña kiÓm to¸n néi bé. 10. ChuÈn mùc sè 700: B¸o c¸o kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc thõa nhËn réng r·i ®­îc xem lµ c¸c tµi liÖu quyÒn lùc v× mäi thµnh viªn trong nghÒ ®Òu ph¶i tu©n theo vµo bÊt cø lóc nµo vËn dông ®­îc. Nh­ng ta nhËn thÊy, mÆc dï nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n trªn lµ nh÷ng chØ ®¹o vÒ kiÓm to¸n ®èi víi c¸c thµnh viªn trong nghÒ, chóng vÉn mang l¹i rÊt Ýt h­íng chØ ®¹o cho kiÓm to¸n viªn trong tõng t×nh huèng cô thÓ. HÇu nh­ kh«ng cã c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cô thÓ nµo ®­îc c¸c chuÈn mùc quy ®Þnh; vµ kh«ng cã quy ®Þnh cô thÓ ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn. Tuy nhiªn, c¸c quy ®Þnh cô thÓ ho¸ cao cã thÓ lµm cho viÖc thu thËp chøng cø trong c«ng t¸c kiÓm to¸n cã tÝnh m¸y mãc v× vËy kiÓm to¸n viªn khi thùc hµnh kiÓm to¸n cÇn xem c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n nh­ lµ ®­êng h­íng chØ ®¹o. BÊt kú kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp nµo muèn t×m ph­¬ng tiÖn ®Ó thu hÑp ph¹m vi cña mét cuéc kiÓm to¸n mµ chØ dùa vµo c¸c chuÈn mùc, thay v× ®¸nh gi¸ thùc chÊt cña t×nh huèng, sÏ kh«ng tho¶ m·n hÕt tinh thÇn cña c¸c chuÈn mùc ®ã. §ång thêi, sù tån t¹i cña c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n còng kh«ng cã nghÜa lµ kiÓm to¸n viªn ph¶i lu«n lu«n tu©n theo mét c¸ch mï qu¸ng. NÕu mét kiÓm to¸n viªn tin r»ng yªu cÇu cña mét chuÈn mùc lµ kh«ng thùc tÕ vµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc, kiÓm to¸n viªn ®­îc biÖn minh cho viÖc ®i theo mét tiÕn tr×nh hµnh ®éng kh¸c. Tãm l¹i, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i tu©n theo c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n cña ViÖt Nam vµ chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ ®­îc thõa nhËn réng r·i vµ coi chóng nh­ mét ®­êng lèi chØ ®¹o c«ng viÖc kiÓm to¸n cña m×nh nh»m thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶ ®ång thêi chóng còng lµ c¨n cø ®Ó kiÓm to¸n viªn tr¸nh ®­îc nh÷ng bÊt ®ång vÒ mÆt ph¸p lý. Tuy nhiªn, kiÓm to¸n viªn còng cÇn ¸p dông c¸c chuÈn mùc ®ã mét c¸ch linh ho¹t cho tõng t×nh huèng kiÓm to¸n cô thÓ. KÕt luËn Ngµnh kiÓm to¸n cña ViÖt Nam ®ang tõng b­íc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. KiÓm to¸n viªn víi chøc n¨ng x¸c minh vµ bÇy tá ý kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng ®· mang l¹i niÒm tin cho nh÷ng ng­êi sö dông th«ng tin kÕ to¸n. ViÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Æc biÖt ®èi víi mçi chóng ta - nh÷ng ng­êi ®ang theo häc chuyªn ngµnh kiÓm to¸n. ThÕ nh­ng hÖ thèng chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam hiÖn nay ch­a cã mét chuÈn mùc kiÓm to¸n cô thÓ nµo quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn v× vËy chóng t«i ®· m¹nh d¹n ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy qua bµi viÕt. Trong bµi viÕt cña m×nh, chóng t«i ®· cè g¾ng t×m hiÓu vÒ tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi c¸c ®èi t­îng cã liªn quan nh­ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n, nh÷ng ng­êi quan t©m tíi b¸o c¸o kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn kÕ nhiÖm còng nh­ tr¸ch nhiÖm tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n. Víi mçi ®èi t­îng kh¸c nhau th× tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn lµ kh¸c nhau, song yªu cÇu chung ®èi víi mçi kiÓm to¸n viªn th× kh«ng hÒ thay ®æi. §Ó thùc hiÖn hiÖn ®­îc ®Ò ¸n nµy, nhãm chóng t«i ®· tham kh¶o thªm nhiÒu tµi liÖu chuyªn ngµnh nh­ng do kiÕn thøc vµ thêi gian h¹n hÑp nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt vÒ mÆt chuyªn m«n còng nh­ h×nh thøc tr×nh bÇy do ®ã chóng t«i mong nhËn ®­îc c¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c b¹n ®Ó hoµn thiÖn bµi viÕt cña m×nh. Nhãm chóng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy T« V¨n NhËt vÒ sù h­íng dÉn cña thÇy ®Ó chóng em cã thÓ hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Hµ Néi, th¸ng 11 n¨m 2001 TËp thÓ nhãm 9