Đề tài Xuất khẩu thủy sản ở Việt Nam tiềm năng và thực trạng

3 1.116.169 793.324 368.604 368.435 93.147 1994 1.211.496 878.474 333.022 458.200 93.672 1995 1.344.140 928.860 415.280 550.100 95.700 1996 1.373.500 962.500 411.000 670.000 97.700 1997 1.570.000 1.062.000 481.000 776.000 71.500 1998 1.668.530 1.130.660 537.870 858.600 71.799 1999 1.827.310 1.212.800 614.510 971.120 73.397 2000 2.003.000 1.280.590 723.110 1.478.609 79.768 2001 2.226.900 1.347.800 879.100 1.777.485 78.978 - Khai thác thuỷ sản luôn giữ vai trò quan trọng trong ngành thuỷ sản. Gần đây, khai thác hải sản đã có những bước phát triển : sản lượng năm sau cao hơn năm trước, góp phần đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, giải quyết việc làm cho nhiều lao đọng vùng biển. Cơ sở vật chất kỹ thuật ngày càng được tăng cường, đánh bắt xa bờ đang ngày càng được phát triển mạnh. Trong khi sản lượng đánh bắt không tăng hay tăng không đáng kể, sản lượng đánh bắt ở Việt Nam kại không ngừng tăng lên với tốc độ tương đối cao. Theo báo cáo hàng năm của Bộ thuỷ sản, sản lượng đánh bắt năm 1990 mới đạt được 709 nghìn tấn thì đến năm 1995 đã tăng lên 928,86 nghìn tấn, năm 1998 là 1130,66 nghìn tấn, năm 1999 là 1212,8 nghìn tấn, năm 2000 đạt 1280,6 nghìn tấn, năm 2001 là 1347,8 nghìn tấn. Như vậy, từ năm 1990 – 2001 mức tăng trưởng tuyệt đối là 638,8 nghìn tấn tương ứng với khoảng 50% với mức tăng trung bình hàng năm khoảng 7%. Sản lượng đánh bắt tăng nhanh một phần là nhờ nâng cao năng lực đánh bắt xa bờ trong khi vẫn ổn định khai thác ven bờ. Từ năm 1997 – 1998, nhờ đầu tư của Nhà nước, 406 tầu xa bờ đã đi vào hoạt động, sản lượng đánh bắt đạt 18,7 nghìn tấn hải sản, đem lại doanh thu 96,2 tỷ đồng, góp phần tăng tổng sản lượng đánh bắt xa bờ năm 1998 lên 248,75 nghìn tấn (chiếm 22% trong trong sản lương khai thác). Đến năm 2001 đã là 456 nghìn tấn, chiếm 33% tổng số, trong đó có 30% là nguyên liệu phục vụ xuất khẩu. Như vậy từ năm 1998 đến năm 2001, sản lượng đánh bắt xa bờ tăng lên gần gấp đôi, thể hiện sự tăng trưởng vượt bậc của hình thức đánh bắt xa bờ. Cơ cấu sản phẩm khai thác cũng có nhiều thay đôi. Ngư dân đã chú trọng khai thác những sản phẩm có giá trị cao như tôm, mực, cá mập, cá song, … Việc sản xuất trên biển không còn quan tâm đến số lượng mà chủ yếu đến giá trị và chất lượng sản phẩm. Hiệu quả của chuyển biến được tính bằng số lượng và giá trị hàng thuỷ sản xuất khẩu với những hoạt động khai thác chính là những loại hải sản có giá trị kinh tế cao. - Nuôi trồng: sản lượng khai thác không thể theo kịp với tốc độ phát triển của nhu cầu tiêu dùng nguyên liệu phục vụ cho xuất khẩu. Vì vậy, để góp phần giải quyết nguồn nguyên liệu ổn định chất lượng cao cho hoạt động xuất khẩu thuỷ sản, bên cạnh phát triển khai thác ngoài khơi, ngành thuỷ sản đã khuyến khich phát triển nuôi trồng thuỷ sản. Năm 2001 ngành đã thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đạc biệt trong lĩnh vực nuôi trồng, chuyển đât nông nghiệp từ trồng lúa, trồng cói, làm muối kém hiệu quả sang đất nuôi trồng thuỷ sản đã lan rộng trong cả nước, đã đem lại những thành tựu to lớn. Tổng diện tích chuyển đổi ở vùng ven biểnlên đến trên 220 nghìn ha. Diện tích chuyển đổi này đã góp phần quan trọng trong số xấp xỉ 60 nghìn tấn tôm nuôi trồng thêm, cao gấp rưỡi so với nă 2000. Thứ tự Nước Sản lượng tôm khai thác năm 2000 1 2 3 4 5 6 7 Trung Quốc ấn Độ Indonesia Mỹ Canada Thái Lan Việt Nam 1.023.000 352.000 225.000 149.000 131.000 96.000 81.000 Từ đó tổng sản lượng thuỷ sản nuôi trồng và khai thác nội địa đã lên tới trên 879 nghìn tấn, tăng gần 22% so với năm 2000 và bằng 65% sản lượng các hải sản khai thác. Năm ồsản lượng thuỷ sản (tấn) Sản lượng khai thác hải sản (tấn) Sản lượng nuôi thuỷ sản (tấn) 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 1.019.000 1.062.163 1.097.830 1.116.169 1.211.496 1.344.140 1.373.500 1.570.000 1.608.530 1.827.310 2.003.000 2.226.900 709.000 714.253 746.570 793.324 878.474 928.860 962.500 1.062.000 1.130.660 1.212.800 1.280.590 1.347.800 310.000 347.910 351.260 368.604 333.022 415.280 411.000 481.000 537.870 614.510 723.110 Ngoài ra do những chuyển biến đáng khích lệ trong phương pháp loại hình nuôi tôm và các dịch vụ phục vụ nuôi trồng đã góp phần quan trọng làm tăng sản lượng và giá trị sản phẩm nuôi trồng. Chẳng hạn về phương pháp nuôi tôm sú, nhờ áp dụng phương pháp nuôi mới nuôi trong hệ thống khép kín, ít thay nước, ít bệnh dịch, năng suất cao, đem lại vụ mùa lớn cho cả ba miền, Đồng băng sông Cửu Long, dyên hải miền Trung và các tỉnh phía Bắc. Bên cạnh đó người dân còn áp dụng nhiều mô hình nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh cho năng suất cao (2,2 – 4 tấn/ha/vụ trên diện tích 0,5ha/ao – 1 ha/ao). Các loại hình nuôi tôm cũng được các địa phương phát triển mạnh như nuôi cá hồ ao nhỏ, ruộng trũng, nuôi thuỷ sản xen lúa, nuôi cá lồng bè và nuôi thuỷ sản trên biển. Ngoài đối tượng nuôi truyền thống như cá Basa, cá lóc, tôm Sú, tôm He, tôm Rảo, … Đến nay các địa phương đặc biệt các địa phương ven biển đang tận dụng tiềm năng biển vốn có để phát triển nuôi thuỷ sản nước mặn, với các đối tượng hải sản quý như: trai lấy ngọc, cá lồng, tôm hùm, nhuyễn thể hai mảnh vỏ. Với nhiều lợi thế về nguồn lợi, tài nguyên, ngành thuỷ sản Việt Nam biết lợi dụng những lợi thế đó, đầu tư đúng hướng phát triển nuôi trồng khai thác thuỷ sản, mang lại sản lượng đánh bắt lớn, cung cấp cho ngành thuỷ sản nguồn nguyên liệu đầy đủ và ngày càng mang tính ổn định, tạo chỗ dựa vững chắc cho xuất khẩu thuỷ sản phát triển. 3.2. Công nghệ. - Chế biến là khâu quan trọng trong quá trình sản xuất, nuôi trồng, chế biến, kinh doanh thuỷ sản. Hoạt động chế biến trong hơn 15 năm qua được đánh giá là có hiệu quả, góp phần tạo sự khởi sắc cho nghành thuỷ sản. trong thời gian qua công nghệ chế biến thuỷ sản dã có những bước tiến khá lớn về số lượng nhà máy chế biến , quy trình chế biến và công suất chế biến . Năm 1988, cả nước mới chỉ có 47 nhà máy chế biến với công suất 84600 tấn thành phẩm / năm. Chỉ 10 năm sau cả nước đã có 190 nhà máy với công suất chế biến tăng 2,96 lần . Năm 1997, ngành thuỷ sản chế biến cho xuất khẩu 75000 tấn tôm đông lạnh, 15000 tấn mực đông, 6000 tấn nhuyễn thể và giác xác đông và hơn 8000 nghìn tấn giáp xác và nhuyễn thể khô. - Nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường xuất khẩu , phù hợp với nhu cầu phát triển và hội nhập với thế giới . Nghành thuỷ sản Việt Nam đã thực hiện một cuộc cách mạng trong công tác an toàn vệ sinh thuỷ sản và chất lượng sản phẩm . Xây dựng cơ quan Kiểm soát an toàn vệ sinh thuỷ sản , hướng dẫn Doanh nghiệp nâng cấp điều kiện sản xuất và ứng dụng quá trình kiểm soát an toàn vệ sinh thuỷ sản theo HACCP nhằm thoả mãn yêu cầu về vệ sinh an toàn của các thị trường nhập khẩu thuỷ sản thế giới . Cùng với sự ra đời của thị trường kiểm tra chất lượng và vệ sinh thuỷ sản ( NAFIQACEN)loạt quy chế , tiêu chuẩn ngành , các biểu mẫu đánh giá về điều kiện đảm bảo chất lượng và vệ sinh thuỷ sản được ban hành. Với những hoạt động tích cực và đày hiệu quả , NAFIQACEN đã giúp các Doanh nghiệp rút ngắn chặng đường hội nhập. Nếu như năm 1998, cả nước mới chỉ có 27 Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản đủ điều kiện xuất khẩu hànng thuỷ sản vào EU thì đến 2/ 2002 cả nước đã có 68 Doanh nghiệp được EU công nhận . Nhiều Doanh nghiệp lớn đã tự đầu tư trang thiết bị hiện đại tự kiểm soát chất lượng và vệ sinh an toàn thuỷ sản . Cụ thể NAFIQACEN đã tăng cường kiểm soát kiểm tra đột xuất các cơ sở sản xuất , đại lý, các đàm nuôi ,tàu cá , xí nghiệp chế biến và phối hợp với các trung tâm khuyến ngư tổ chức đào tạo , tập huấn cho các đối tượng tham gia sản xuất thuỷ sản , áp dụng các phương pháp phát hiện nhanh CAP cho các cơ quan kiểm tra địa phương và các Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu vào EU. Để kiểm tra hiệu quả dư lượng hoá chất kháng sinh, các Doanh nghiệp thuỷ sản đã điều chỉnh lại chương trình tự kiểm tra (HACCP) trên nguyên tắc đánh giá rủi ro các nguồn nguyên liệu khác nhau, lấy mẫu CAT đối với nguyên liệu nghi ngờ. Nhờ áp dụng nghiêm ngặt các biện pháp tăng cườngdư lượng sinh hoá đối với thuỷ sản xuất khẩu vào EU, từ 3/4/2002 đến nay, Việt Nam đã tăng xuất vào EU 1598 lô hàng, được thông qua 1210 lô. Vì vậy, ngày 20/09/2002, hội đồng thường trực về thực phẩm và thú y của uỷ ban Châu Âu đã họp xem xét bỏ phiếu tán thành huỷ bỏ quyết định kiểm tra 100% về dư lượng kháng sinh đối với thuỷ sản Việt Nam. Đây là một thành tựu cho thấy Bộ ngành và các Doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản đã có ý thức trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm phù hợp với yêu cầu thị trường, vươn lên cạnh tranh với các nước xuất khẩu thuỷ sản có chất lượng cao trên Thế giới. Tháng 1/02, Lâm ngư trường 189 Ngọc Hiển đã xuất 200 tấn tôm sạch sang thị trường Thuỵ Sỹ với giá cao hơn tôm thường 20%. Việc nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu là một biện pháp nhằm tăng vị thế cạnh tranh, Chúng ta có thể xuất khẩu với giá cao hơn mà vẫn có sức cạnh tranh. - Về ứng dụng Khoa học công nghệ trong thuỷ sản, những năm qua cũng đã đưa lại nhiều đóng góp đáng kể, thúc đẩy sự tăng trưởng của ngành. Thế giới năm 1996 – 2000 đã có 14 đề tài đồ án cấp Nhà nước, 91 đề tài, đồ án cấp bộ, xây dựng và ban hành 75 tiêu chuẩn ngành và tiêu chuẩn Việt Nam. Số cán bộ khoa học có trình độ trên đại học tăng gần gấp hai so với giai đoạn 1991 – 1992. Các đề tài nghiên cứu đã được đưa vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh cụ thể trong các lĩnh vực giống, sản xuất thức ăn, phòng ngừa bệnh dịch, quản lý môi trường, kiểm tra vệ sinh an toàn trong chế biến, kỹ thuật nuôi trồng,… - Trong nghiên cứu về giống: hơn 20 đề tài nghiên cứu về giống, đã ứng dụng công nghệ gen, lai tạo và điều khiển giới tính nhằm nâng cao phẩm giống công nghệ nuôi vỗ thuần thục thuỷ sản bố mẹ, công nghệ ương , ấp và nuôi dưỡng trứng. Từ giai đoạn sau thụ tinh của trứng đến giai đoạn giống, công nghệ sản xuất thức ăn tươi sống , thức ăn công nghiệp. Cho đến nay đã sản xuất thành công nhiều đối tượng thuỷ sản ở Việt Nam , cung cấp giống cho sản xuất với khối lượng lớn và chất lượng được nâng cao . Có thể kể đến: +Tôm Sú: 11 tháng đầu 2002 sản xuất 16,5 tỉ giống tôm sú P15 + Tôm Rảo: 12 tỉnh đang được chuyển giao công nghệ sản xuất giống và nuôi tôm rảo +Cua biển;ghẹ xanh và một số loài đoọng vật thân mềm như ốc hương , trai biển , trai nước ngọt, bào ngư được sản xuất nuôi ở nhiều nơi. +Cá biển :Cá gìo, cá vuộc, cá song,… sản xuất được 20 vạn cá song và hàng vạn cá giò. + Cá nước ngọt: Hàng năm sản xuất > 10 tỉ cá bột , một số loài cá nước ngọt chủ yếu , ứng dụng công nghiệp di truyền điều khiển tạo đàn cá rô phi siêu đực, cá mè vịnh toàn cái, giải phẫu tuyến androgenic để điều khiển giới tính tôm càng xanh , thông qua chọn chọn giống cá rô phi dòng GIFT đã nâng cao tốc độ sinh trưởng 17% sau 2 thế hệ giống. Công nghiệp sản xuất cá rô phi dòng GIFT đã sản xuất khoảng 75 vạn cá giống cung cấp cho 25 tỉnh … -Công nghệ sinh học trong nghiên cứu thức ăn: Đã ứng dụng công nghệ điều khiển môi trường nuôi sinh khối vi tảo cung cấp thức ăn cho một số thuỷ sản nuôi , công nghiệp sản xuất thức ăn công nghiệp trong nuôi trồng thuỷ sản . -Trong quản lý môi trường nuôi:nghiên cứu sử lý chất thải bùn ao, sử lý nước sạch… -Trong kiểm tra dư lượng kháng sinh , trừ sâu , độc tố trong động vật thuỷ sản:áp dụng phương pháp mới nhất của NMKL ( Bắc Âu), AOAK và FDA( Hoa kỳ) để kiểm tra chất lượng hàng thuỷ sản . triển khai áp dụng thành công kỹ thuật ELISAPCR… Trong chế biến thuỷ sản : nghiên cứu công nghệ chiết suất một số chất có hoạt tính sinh học nâng cao hiệu suất thu hồi agar. Đã xây dựng quy trình công nghệ làm lạnh nước biển, bảo quản sản phẩm hải sản phục vụ cho tàu đánh bắt xa bờ, giảm chi phí mua và chi phí vận chuyển đá. 3.3. Chi phí sản xuất và giá thành. Trong cơ cấu chi phí của thuỷ sản xuất khẩu, thì chi phí của các nguyên liệu thuỷ sản chiếm phần quan trọng hơn 70% tổng chi phí. Nước ta có nhiều lợi thế về tài nguyên, nhân công nên có điều kiện trong khai thác nuôi trồng thuỷ sản, đưa sản lượng thuỷ sản hàng năm tăng cao, cung cấp một khối lượng lớn nguyên liệu cho xuất khẩu thuỷ sản. Tuy nhiên chúng ta cần nhận thức được rằng, tỷ trọng sản lượng nguyên liệu trong chế biến xuất khẩu ngày một cao hơn trong tổng sản lượng (2002, khối lượng sản phẩm xuất khẩu là 480 nghìn tấn tương ứng với khoảng 1 triệu tấn nguyên liệu, chiếm hơn 40% tổng sản lượng thuỷ sản trong nước). Như vậy, để giảm bớt chi phí nguyên liệu, đòi hỏi phải có thay đổi trong công nghệ chế biến để sử dụng ít nguyên liệu, đem lại giá trị cao hơn. Do những hạn chế trong công nghiệp chế biến và nguồn lợi nên đầu vào nguyên liệu cho xuất khẩu thuỷ sản nhiều năm qua chỉ hướng tập trung đầu tư cho nuôi trồng thuỷ sản nhưng quy mô vẫn chưa lớn, còn ít kinh nghiệm nên so với các nước khác còn lạc hậu, thua kém về sản lượng. Nhưng do đa phần người dân nuôi trồng thuỷ sản lấy công làm lãi, vì thế giá đầu vào nguyên liệu ở Việt Nam khá rẻ, mà chất lượng cũng tương đối tốt, thậm chí còn tốt hơn so với một số nước. Đó cũng là nguyên nhân quan trọng khiến cho sản phẩm thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam khi xâm nhập vào thị trường Thế giới có mức giá thấp hơn nhiều so với các nước xuất khẩu thuỷ sản, giành được lợi thế cạnh tranh về giá. Không như sản phẩm thuỷ sản tiêu thụ nội địa, các chi phí cho vận tải, giao dịch,quảng cáo và đặc biệt là tiền công lao động cho các sản phẩm xuất khẩu cao hơn nhiều. Để hoà nhập với thị trường quốc tế đòi hỏi phải có công tác tiếp cận thị trường tốt, quảng bá được danh tiếng sản phẩm của mình trên thị trường. Việt Nam tuy còn nhiều tồn tại trong khâu này song cũng đã có nhiều cố gắng đáng kể. Chi phí cho quảngcáo, marketing trong những năm qua ngày càng tăng, đạc biệt với sự khuyến khích của Nhà nước với các chiến dịch, các hội chợ, triển lãm đã góp phần vào sự tăng trưởng trong kim ngạch xuất khẩu, giúp ngành thuỷ sản Việt Nam xâm nhập vào thị trường mới. Tuy nhiên giá xuất khẩu thấp so với các nước trong khu vực cũng phải đề cập đến nhiều bất cập: do hàng thuỷ sản xuất khẩu Việt Nam chủ yếu là nguyên liệu thô, xuất qua nhiều nước trung gian, chưa chiếm thị phần lớn ở những thị trường lớn trên Thế giới. Hơn nữa khâu tổ chức quản lý vẫn chưa tốt nên sản phẩm xuất khẩu thường bị ép giá, ép cấp, có thể thấy rõ qua bảng so sánh giá thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam và các nước trong khu vực: Mặt hàng Quy cách Giá tại Việt Nam USD/kg Giá tại ấn Độ USD/kg Giá tại Thái Lan USD/kg Tôm càng nguyên con 1 – 2 2 – 4 4 – 6 6 – 8 6,3 5,37 4,72 4,04 6,72 5,83 5,36 4,75 7,02 5,93 5,97 4,69 Tôm càng thịt 31 – 40 41 – 50 51 – 60 61 – 70 71 – 90 8,7 8,19 7,29 7,02 6,12 9,41 8,86 7,79 7,54 6,81 9,37 9,03 8,21 7,65 6,67 Tôm sắt thịt 70 – 90 90 – 100 100 – 200 200 – 300 300 – 500 6,35 4,55 3,35 2,75 2,3 6,93 5,29 3,87 3,34 2,95 7,13 5,44 4,28 3,51 3,36 Giá tôm xuất khẩu 6 tháng đầu năm 1999 Giá xuất khẩu giáp xác, nhuyễn thể tươi, ướp đông, đông lạnh của Việt Nam so với các nước Đông Nam á: Nước xuất khẩu 90 92 94 96 98 Thái Lan Q V P 164,8 1060,9 6,44 222,4 1065 7,04 267,6 2325,9 8,69 302,6 3095,6 10,23 354,9 4106,2 11,57 Indonesia Q V P 103,7 710,2 6,85 112,5 788,5 7,01 117 1050,8 8,98 129,6 1292,1 9,97 143,8 1627,8 11,32 Việt Nam Q V P 37,6 152,1 4,05 58,9 262 4,45 79,7 392,5 4,92 89,3 656,4 7,53 107,6 916,8 8,52 Q: sản lượng xuất khẩu. V: giá trị xuất khẩu. P: giá xuất khẩu. Dựa vào hai bảng trên có thể thấy giá thuỷ sản xuất khẩu Việt Nam thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Ngoài những nguyên nhân trên, giá thuỷ sản thấp còn là do cơ cấu sản phẩm chưa hợp lý, tỷ trọng sản phẩm có giá trị gia tăng cao còn rất thấp, công tác quản lý chất lượng chưa tốt, nhiều lô hàng bị trả lại hay ép giá. 3.4. Thị trường Từ sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997, thị trường thuỷ sản Thế giới đã được khôi phục vào năm 2000, nhưng sự kém ổn định về chính trị, kinh tế của một số nước nhập khẩu thuỷ sản như Mỹ và EU, Nhật Bản và sự cung cấp dồi dào lượng hàng thuỷ sản từ các nước xuất khẩu đã tạo nên sự cạnh tranh gay gắt, đòi hỏi các nhà xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam phải phấn đấu liên tục. Trong những năm gần đây, ngành thuỷ sản Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể. Từ chỗ chỉ lệ thuộc vào một số thị trường chủ yếu như các thị trường Châu á (chiếm hơn 70% khối lượng xuất khẩu), tập trung hơn 90% vào thị trường chủ chốt. Nay sản phẩm của Việt Nam đã có mặt ở hầu hết các thị trường trên Thế giới. Đặc biệt còn xâm nhập được vào các thị trường khó tính như EU và Mỹ và mở rộng các thị trường khác đầy tiềm năng như Trung Quốc, Hồng Kông. Thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam Thị trường Thực hiện 2001 Thực hiện 2002 Số lượng (tấn) Kim ngạch (USD) Số lượng (tấn) Kim ngạch (USD) Mỹ Nhật Bản Trung Quốc Hồng Kông EU Thị trường khác 70 930,80 76 895,50 45 015,40 23 164,10 26 659,04 132 825,86 489 034,956 465 900,792 194 766,308 121 952,876 90 745,293 415 085,520 98 664,50 96 251,40 51 206,40 25 969,00 28 612,78 157 953,91 634 977,324 537 459,466 172 612,220 129 324,869 73 719,852 454 729,185 ồ 357 490,70 1 777 485,754 488 657,99 2 022 820,916 Hiện nay, bộ thuỷ sản và các Doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đang cố gắng thay đổi cơ cấu thị trường theo hướng đa dạng hoá nhưng vẫn tập trung đột phá vào các thị trường trọng điểm của Thế giới, đặc biệt là các thị trường nhập khẩu các mặt hàng có giá trị kinh tế cao. Thực tế đã cho thấy, tuy phải đối mặt với rất nhiều khó khăn thử thách, phải luôn đối phó với sự cạnh tranh khốc liệt vơi nhiều thủ đoạn nhưng thuỷ sản Việt Nam đã dần dần khẳng định được chỗ đứng của mình. Chắc chắn trong một tương lai không xa, thuỷ sản Việt Nam với hướng phát triển đúng đắn sẽ tìm được vị thế vững chắc ở những thị trường mới, phá bỏ thể lệ thuộc, tạo thế cân bằng mới. 4. Tồn tại trong khả năng cạnh tranh. Tuy có nhiều lợi thế về cạnh tranh tuy nhiên trong quá trình hội nhập quốc tế, ngành thuỷ sản Việt Nam đã bộ lộ những mặt hạn chế mà chỉ có nhận thức rõ những mặt hạn chế này, khắc phục được nó thì ngành thuỷ sản Việt Nam mới có thể phát triển mạnh mẽ, vươn lên giành lấy những vị trí cao hơn trong xuất khẩu thuỷ sản. 4.1. Chất lượng và vệ sinh an toàn thuỷ sản. Để nâng cao khả năng cạnh tranh trong điều kiện mới, yếu tố quan trọng nhất là chất lượng và vệ sinh an toàn thuỷ sản. Đây là vấn đề Việt Nam còn vướng mắc cả ở khâu kiểm tra và thực hiện. Nền kinh tế Thế giới càng phát triển, nhu cầu tiêu dùng và yêu cầu về sản phẩm của người tiêu dùng ngày càng nâng cao. Hơn nữa, trong thương mại quốc tế, để hạn chế sức cạnh tranh của hàng hoá nước ngoài đối với hàng nội địa và đảm bảo sức khoẻ cho người tiêu dùng và bảo vệ môi trường, các nước thường đặt ra một số quy định, có thể gọi chung là hàng rào thương mại. Đây là vấn đề mà bất cứ nhà xuất khẩu nào cũng gặp phải. Chúng ta cũng đã nhiều phen phải đối phó. Chỉ có khi quy mô xuất khẩu lớn hơn thì những rào cản cũng có thể cao hơn mà thôi. Chúng ta đang dần dần bước lên vị trí nước cường quốc thuỷ sản và những rào cản này lại càng lớn Trong quá trình hội nhập, chúng ta cũng bộc lộ không ít những yếu điểm cần phải khắc phục nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường, vượt qua những rào cản đó, khẳng định vị trí cua mình. Hàng rào trong thương mại bao gồm: hàng rào thuế, QUOTA, hàng rào kỹ thuật TBT và hàng rào VS SPS. Sau khi hội nhập, hai loai hàng rào thuế và hạn ngạch bị cắt giảm dần theo các thoả thuận quốc tế và khu vực vì không đảm bảo tính cạnh tranh bình đẳng. Còn hàng rào kỹ thuật TBT và hàng rào VS SPS vẫn tồn tại và được quy định thành nhiều tiêu chí bắt buộc Năm 2002, là năm ngành thuỷ sản gặp nhiều khó khăn trong việc phải đối phó với các rào cản kỹ thuật do các ngành nghiên cứu đặt ra, như do phát hiện dư lượng các chất kháng sinh (Cloramphenicol, nitrofurans,…). Trong sản phẩm thuỷ sản , cơ quan có thẩm quyền của EU ra quyết định tiến hành kiểm tra 100% lô hàng tôm nhập khẩu từ Việt Nam dẫn đến xuất khẩu giảm đáng kể. Trong 8 tháng đầu năm 2002, khối lương và giá trị hàng thuỷ sản của Việt Nam xuất khẩu vào EU đã giảm so với cùng kỳ năm ngoái là 16,2% và 35,2%. Tỷ trọng về giá trị xuất khẩu trong thị trường EU chỉ còn 3,3% trong khi cùng kỳ năm ngoái là 6,4%. Đây là mức suy giảm lớn nhất trong giai đoạn phát triển xuất khẩu thuỷ sản 10 năm gần đây. Để xảy ra vấn đề này là bởi sản phẩm của ta chưa đáp ứng được yêu cầu về an toàn thực phẩm, vẫn tồn tại nạn sử dụng các chất kháng sinh, bơm chích tạp chất. Mặc dù đã được đàu tư khá nhiều, năng lực kiêm tra chất lượng, an toàn thuỷ sản của Việt Nam vẫn còn hạn chế. Cả nước mới chỉ có 7 phòng kiểm nghiệm , nhiều địa phương thiếu cán bộ và phương tiện kiểm tra. Nhiều doanh nghiệp thực hiện HACCP (tiêu chuẩn xuất khẩu vào thị trường Mỹ) theo kiểu đối phó. Một số nhà máy chế biến vẫn còn mua nguyên liệu bơm chích tạp chất. Công tác kiểm tra dư lượng chất kháng sinh , đảm bảo trong thức ăn gia súc gần như bị buông lỏng , chất lượng nguyên liệu thấp …Một số Doanh chưa thật sự ý thức hết những tác hại của vấn đề, chưa nỗ lực kiểm soát có hiệu quả đầu vào. Chúng ta cần kịp thời giải quyết những tồn tại này, đáp ứng tối đa nhu cầu thị trường xuất khẩ tạo lợi thế cạnh tranh . Nếu không sẽ bị các đối thủ khác cướp mất thị phần ở các thị trường như EU, Nhật, Mỹ theo nhận định của một số quan chức nghành , hiện nay vẫn còn khá nhiều Doang nghiệp tuy đã nhận thức vấn đè này chưa thực sự bắt tay vào thực hiện , chi phí cho việc xây dựng cho các hệ thống quản lý chát lượng khá lớn , trong khi vốn Doang nghiệp thì hạn hẹp hay chưa có dủ nguồn nhân lực có kiến thức , kinh nghiệm tổ chức quản lý hệ thống chất lượng. 4.2. Giới hạn về năng lực quản lý. Đầu tiên phải nhắc đến vấn đề thiếu quy hoạch phát triển tổng thể. Luật thuỷ sản đã được xây dựng đệ trình Quốc hội và chắc sẽ được phê duyêt trong thời gian tới. Song việc thực hiện nó bằng những quy phạm quản lý dưới luật và đưa vào thực tiễn không phải là điều dễ dàng làm được khi mà cơ cấu bộ máy quản lý ngành từ TW đế địa phương còn đang trong quá trình chuyển đổi và sự thiếu vắng cơ quan chuyên ngành cấp cơ sở đối với hoạt động sản xuất và xuất khẩu. Trong khi đó quy hoạch tổng thể vẫn chưa được phê duyệt, mặc dù qua nhiều lần quy chỉnh. Do sự vắng mặt của quy hoạch tổng thể như vậy nên hiện nay các chu trình nuôi trồng khai thác trồng chéo nhau. Không nhất quán trong việc sử dụng đất, mặt nước, tàu thuyền và nguồn vốn đầu tư. Đối với nghề khai thác hải sản, ngư dân thiếu các thông tin về nguồn lợi, trữ lượng hải sản. Còn đối với nghề nuôi trồng, người dân không dám chắc mình làm đúng quy hoạch hay không, thậm chí gây ra hiện tượng tự phát trong sản xuất, thể hiện rõ nhất trong quá trình chuyển mục đích sử dụng diện tích đất canh tác sang nuôi thuỷ sản ở các tỉnh Nam Bộ. Nghề nuôi tôm, nuôi cá đang phát triển tự phát, thiếu quy hoạch, luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch bệnh mà chưa có biện pháp phòng ngừa. Nguy cơ ô nhiễm môi trường do sử dụng thuốc kháng sinh, thuốc trừ sâu, phân bón mà chúng ta chưa có biện pháp hữu hiệu để quản lý ô nhiễm môi trường, quản lý dịch bệnh. Tình hình này dẫn đến tình trạng thiếu ổn định cjho nguồn nguyên liệu chế biến hàng xuất khẩu, gây ảnh hưởng đến mục tiêu phương hướng xuất khẩu. Ngoài ra, như đã nói ở phần trên, khâu quản lý trong lĩnh vực kiểm tra và thực hiện vệ sinh an toàn thực phẩm trong sản xuất, chế biến, xuất khẩu vẫn còn nhiều vấn đề cần bàn. Đó là những yêu cầu gắt gao, đòi hỏi chúng ta phải giải quyết nhanh chóng thì mới mong giứ được chỗ đưng trên các thị trường EU, Nhật, Mỹ. Tình trạng thiếu vốn để đầu tư, phát triển nuôi trồng, khai thác và chế biến thuỷ sản nói chung, hệ thống quản lý Nhà nước về thuỷ sản chuyển đổi chậm, chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất kinh doanh, hội nhập và cạnh tranh quốc tế. 4.3. Nhân lực Sự thiếu hụt ngày càng gay gắt nguồn nhân lực được đào tạo trong khi quá dư thừa lao động vùng ven biển. Sự phát triển với tố độ nhanh của lĩnh vực chế biến và xuất khẩu thuỷ sản kéo theo sự thiếu hụt cán bộ quản lý Doanh nghiệp giỏi và công nhân lành nghề. Nguồn nhân lực có đào tạo ngày càng khan hiếm, khó đáp ứng cho việc mở rộng quy mô sản xuất và kinh doanh. Hàng chục vạn nông dân ở các vùng chuyển đổi từ nông nghiệp sang nuôi trồng thuỷ sản đang hết sức bỡ ngỡ với nghề mới. Đội ngũ ngư dân trên các con tàu đánh cá xa bờ chưa được đào tạo và huấn luyện đệ có thể tiên re khai thác có hiệu quả ở các ngư trường xa bờ. 4.4. Mặt hàng xuất khẩu: Chủ yếu là hang sơ chế, tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu chiêm 14 – 15% lượng hàng xuất khẩu. Tỷ lệ sản phẩm có giá trị gia tăng thấp, chưa phù hợp với yêu cầu của các nước nhập khẩu. Số loại sản phẩm có sản lượng lớn và khả năng xuất khẩu còn ít, trong khi nhiều loại sản phẩm thị trường có nhu cầu nhưng Việt Nam chưa sản xuất được. Giá thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam thấp hơn nhiều so với giá xuất khẩu của các nước, chỉ bằng 70% mức giá sản phẩm cùng loại của Thái Lan và Indonesia trong khu vực. Trong khi chất lượng nguyên liệu của ta không thua kém gì các nước khác, thậm chí còn cao hơn và được người tiêu dùnh ở các nước phát triển yêu thích hơn bởi thuỷ sản Việt Nam không bị nhiễm độc do không có chất thải Công nghiệp đổ ra biển. Cơ cấu mặt hàng thuỷ sản xuất khẩu còn mất cân đối, đang còn lệ thuộc một số sản phẩm chủ yếu như tôm, cá. Tôm chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu (gần 50%). 4.5. Cơ sở hạ tầng và trình độ công nghệ Cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư vốn thoả đáng, vẫn còn yếu, chưa đồng bộ, cộng với trình độ công nghệ lạc hậu trong nuôi trồng, chế biến. Máy móc hầu hết đều đã cũ, không đủ năng lực chế biến cho xuất khẩu. Hơn nữa, khâu bảo quản nguyên liệu và sản phẩm còn kém. Đối với tàu đi dài ngày, sản phẩm thường được bảo quản bằng đá, rất ít phương tiện có hầm bảo quản lạnh. Đối với các tàu nhỏ đi về thường xuyên trong ngày, nguyên liệu hầu như không qua xử lý bảo quản. Vì thế chất lượng nguyên liệu hải sản thường bị xuống cấp ở khâu này. Theo thống kê của Tổ chức lương thực và Nông nghiệp Thế giới (FAO), tỷ lệ thất thoát sau thu hoạch thường ở mức 20%, tập trung ở các khâu xử lý, bảo quản, vận chuyển, bốc dỡ, tiêu thụ sản phẩm. Theo Bộ thuỷ sản ở Việt Nam, do các bến cảng cá chưa được xây dựng hoàn chỉnh, về mùa nóng, sau khi đánh bắt, nguyên liệu thường dễ bị xuống cấp nhanh chóng, giá trị thất thoát sau khi thu hoạch lớn, lên đến 35%. Như vậy, công nghệ chế biến và bảo quản yếu kém là nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến việc tận dụng cơ hội xuất khẩu và hiệu quả xuất khẩu của thuỷ sản Việt Nam. 4.6. Tiếp cận thị trường. Hầu hết các Doanh nghiệp Việt Nam còn đang ở trong tình trạng thụ động về marketing, chưa tiếp cận tốt thị trường. Chúng ta vẫn còn thiếu nhiều kênh thông tin, nhất là báo trí, phát thanh, truyền hình chuyên ngành để chuyển tải thônh tin từ Nhà nước, bộ ngành tới ngư dân, Doanh nghiệp và ngược lại, từ các thị trường nước ngoài tới các Doanh nghiệp trong nước. Các Doanh nghiệp vẫn chưa chủ động tìm hiểu thị trường cũng như các thông tin cần thiết cho các cuộc đàm phán, ký kết các hiệp định thương mại. Trong thương mại quốc tế, cạnh tranh ngày càng khốc liệt với nhiều thủ đoạn tinh vi. Nếu các Doanh nghiệp không chủ động tìm hiểu, nắm rõ các thông tin về đối thủ cạnh tranh, các quy định luật pháp liên quan của các nước nhập khẩu thì sẽ gặp nhiều khó khăn. Vụ kiện cá Basa của hiệp hội những người nuôi cá nheo Mỹ đối với các Doanh nghiệp xuất khẩu cá Basa ở Việt Nam đã để lại những bài học kinh nghiệm quý báu. Sau khi hiệp định thương mại được ký kết vào cuối năm 2001, kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản vào thị trường Mỹ tăng mạnh, một thị trường mới mở ra với nhiều tiềm năng lớn. Các Doanh nghiệp Việt Nam đã chủ quan, chỉ chú ý đến tăng kim ngạch xuất khẩu mà không tìm hiểu kỹ thị trường, pháp luật và đối thủ cạnh tranh. Ngay cả hiệp định thương mại, nhiều Doanh nghiệp vẫn chưa nắm vững nên vẫn chưa lường hết những khó khăn, thách thức khi xâm nhập vào thị trường này. Đến khi CFA phát đơn kiện tyhì các Doanh nghiệp mới cảm thấy bất ngờ, bối rối tronh xử lý. Cũng do chưa tìm hiểu chính xác về yêu cầu của thị trường mà các Doanh nghiệp Việt Nam gặp nhiều cản trở trong việc tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản,… Các nước càng phát triển thì yêu cầu về chất lượng và vệ sinh an toàn càng cao. Chính nvì chủ quan và lỏng lẻo trong việc quản lý chất lượng và tiêu chuẩn vệ sinh cộng với việckém nắm bắt thông tin về yêu cầu củ thị trường, một số các Doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu thuỷ sản vào thị trường EU đã bị thị trường này từ chối, khi qua kiểm tra dư lượng kháng sinh. Kể từ ngày 27/3/2002, tôm xuất khẩu của Việt Nam vào EU đã phải chịu ảnh hưởngế độ kiểm tra hệ thống toàn bộ 100%, khiến các Doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam đã gặp phải không ít khó khăn. Để tránh những trở ngại này, các Doanh nghiệp Việt Nam cần phải nỗ lực hơn nữa trong công tác xúc tiến thương mại, tiếp cận thị trường, đảm bảo đáp ứng yêu cầu thị trường và đối phó với các đối thủ cạnh tranh. III. Những giải pháp để đẩy mạnh xuất khẩu thuỷ sản 1. Giải pháp về chính sách tạo nguồn nguyên liệu. Đầu tư phát triển mạnh năng lực sản xuất của khu vực tạo nguyên liệu cân đối với năng lực chế biến và tăng cường quản lý thị trường nguyên liệu là yếu tố tuan trọng hàng đầu để gia tăng kim ngạch và hiệu quả sản xuất thuỷ sản. Dự kiến nhu cầu nguyên liệu cho đên năm 2010 là 2,8 triệu tấn trong đó phắn đấu: Khai thác thuỷ sản chủ yếu ngoài khơi: 40 – 42% khoảng 1,1 – 1,2 triệu tấn. Nuôi trồng thuỷ sản : 44 – 46% khoảng 1,2 – 1,3 triệu tấn Nguyên liệu nhập khẩu: 12 – 16% khoảng 0,3 – 0,4 triệu tấn. Bổ sung và khắc phục những yếu kém liên quan đến bảo đảm, ổn định nguyên liệu cho chế biến, tổ chức lại việc cung ứng một cách tiên tiến lành mạnh để bớt thất thoát vô lý và giữ vệ sinh trong nguyên liệu chế biến xuất khẩu. Việc quản lý vệ sinh trong nuôi trồng. a) Trong khai thác thuỷ sản Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ Tám nêu rõ : “khuyến khích ngư dân tự sắm phương tiện và tổ chức khai thác tốt các nguồn lợi thuỷ hải sản. Phát triển mạnh nghề đánh bắt xa bờ thông qua sự hỗ trợ cho ngư dân vay vốn và phát triển lực lượng quốc doanh”. Trên cơ sở này ngành thuỷ sản đẵ xây dựng kế hoạch đến năm 2000 đạt tổng sản lượng đánh bắt hải sản 1 – 1,1 triệu tấn, trong đó vùng gần bờ 700 nghìn tấn, vùng xa bờ 300 – 400 nghìn tấn và đến năm 2010 các chỉ số tương đương là 1,2 - 1,3 triệu tấn với 700 nghìn tấn gần bờ và 500 – 550 nghìn tấn xa bờ. Để đạtk được mục tiêu trên, ngành thuỷ sản đã và đang tập trung nhằm tăng nhanh số lượng tàu thuyền, loại có công suất máy chính là 90 CV trở lên, trang bị hiện đại có thể khả năng đi xa bờ. Dự kiến năm 2000 là 1500 chiếc tàu thuyên, bình quân mỗi năm phát triển 400 chiếc. Sau năm 2000, trên cơ sở hoạt động thực tiễn của đoàn tàu đánh bắt ngoài khơi, việc đầu tư sẽ theo hướng giảm số lượng, tăng công suất máy chính, trang thiết bị hiện đại và vật liệu vỏ tàu trước mắt vẫn sử dụng vỏ tàu gỗ là chính từ 400 CV trở lên. đóng tàu đánh cá theo chương trình tín dụng Nhà nước theo cơ chế thị trường, thuận mua vừa bán. chủ tàu có quyền lựa chọn mẫu tàu và cơ sở đóng lắp. Bộ thuỷ sản có trách nhiệm hướng dẫn và cung ứng máy móc, thiết bị cho con tàu. Về luồng lạch, mấy năm gần đây, với sự hỗ trợ một phần kinh tế của Nhà nước, những địa phương đã tiến hành các dự án nạo vét, xây dựng hệ thống đèn tín hiệu trên các cửa sông, lạch, tạo thuận lợi cho hoạt động nghề cá. Với những kinh nghiệm đó sở thuỷ sản các thỉnh tiếp tục rà soát hệ thống các cửa lạch sắp xếp thứ tự ưu tiên nạo vét, khơi nguồn lập dự án đầu tư trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt theo kế hoạch hàng năm. Hệ thống thông tin liên lạc, chỉ đạo đánh bắt được tổ chức từ Trung ương đến các vùng trọng điểm nghề cá, viện nghiên cứu hải sản có trách nhiệm thông báo cho các địa phương về mùa vụ ngư trường và các đối tượng đánh bắt chủ yếu của ngư dân và các Doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả. Vùng biển khơi thuộc chủ quyền nước ta là nơi có nguồn lợi to lớn về hải sản nơi mà kinh tếàu thuyền nước ngoài vào khai thác trái phép. Cho nên việc tiến ra khai thác hải sản vùng biển xa bờ là một đòi hỏi bức xúc có tính chiến lược, không phải chỉ để khai thác tài nguyên phát triển kinh tế cải thiện đời sống ngư dân phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá mà còn là việc làm hết sức cần thiết để bảo vệ độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước. Xây dựng chính sách thuế thực sự khuyến khích phát triển đánh bắt xa bờ, trước mắt miễn giảm các loại thuế chước bạ, thuế tài nguyên, thuế doanh thu, thuế xuất khẩu. b) Trong nuôi trồng thuỷ sản - Đầu tư vào cải tạo, nâng cấp và xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầngcho nghề nuôi, trước hết là nghề nuôi tôm , bao gồm các trạm trại giống, hệ thống ao đầm, điện, giao thông và đặc biệt là các hệ thống thuỷ lợi cho các khu vực nuôi tôm bán thâm canh và thâm canh. - Đầu tư công nghệ thích hợp và công nghệ về sản xuất giống, thức ăn,nuôi, phòng trị dịch dịch bện, thu hoạch và bảo quản nguyên liệu… - Đầu tư cải tạo, nâng cấp và xây dựng hệ thống xí nghiệp sản xuất thức ăn nhân tạo - Đầu tư hệ thống dịch vụ và trang thiết bị chuyên dùng như bơm, máy khuấy, đảo nước lồng bè… -Thiết lập hệ thống tín dụng, hệ thống khuyến ngư cho nghề nuôi Chương trình phát triển nuôi trồng thuỷ sản sinh thái ven biển Việt Nam giai đoạn đến 2010 nhằm thiết lập nghành nuôi trồng thuỷ sản bền vững đạt năng suất, sản lượng, chất lượng và giá trị sản lượng cao, tạo nguồn nguyên liệu chủ động cho chế biến xuất khẩu, tạo công ăn việ làm, ổn định đời sống cộng đồng, góp chuyển đổi cơ cấu nghề nghiệp ven biển, tăng thu nhập, tăng đóng góp cho nghành thuỷ sản vào công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Đồng thời tăng cường khả năng bảo vệ môi trường sinh thái và duy trì nguồn lợi tự nhiên Nuôi trồng thuỷ sản ven biển có khả năng làm thay đổi cuộc sống của các cộng đồng ven biển. Nó hứa hẹn một tương lai ít phụ thuộc hơn vào những sự bất ổn không chắc chắn của hoạt động đánh bắt và tương lai đó sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào các nguồn thu nhập ổn định từ hoạt động nuôi biển do cộng đồng quản lý. Ngư dân sẽ có khả năng phát triển kinh tế và cải thiện nếp sống của mình từ các tiềm năng dồi dào vủa các môi trường biển. Họ sẽ sống dựa vào các phương pháp quản lý hợp lý của chính họ và sự ngộ đãi của môi trường biển. Thu nhập của họ sẽ phụ thuộc vào phương thức sử dụng các tiềm năng rộng lớn của các mooi trường này trong các hoạt động kinh tế đa dạng. c. Trong quản lý Nhà nước và doanh nghiệp nhà nước Tăng cường quản lý Nhà nước đối với sản xuất và kinh doanh thuỷ sản và cần phải có sự phân loại rõ ràng từ trung ương cho đên điạ phương về những lĩnh vực sau: -Quản lý phát triển nuôi trồng thuỷ sản trong nghề cá theo quy hoạch và theo dạng phát triển nuôi trồng thuỷ sản bằng cách cấp giấy phép, cấp quyền sử dụng đất và mặt nước để nuôi trồng thuỷ sản cho bất cứ tổ chức cho cá nhân nào thích hợp. - Quản lý chung hoạt động đánh cá biển vào quản lý chung nguồn lợi thuỷ sản. - Quản lý và cấp giấy p-hép cho các tổ chức và ca nhân tham gia vào mua bán và vân chuyển các loại thuỷ sản va nguyên liệu qua các cảng cá, bến cá, chợ cá, trung tâm dịch vụ nghề cá. -Quản lý chung về kinh doanh xuất nhập khẩu thuỷ sản, quy định các yêucầu cần thiết đối với dây chuyền công nghệ chế biến cần nhập khẩu. - Quản lý chung về các công việc phê duyệt các dự án xây dựng mới hoặc mở rộng công suất của các cơ sở chế biến 2. Giải pháp về chính sách thị trường Giữ vững thị trường truyền thống, tham gia tích cực thị trường khu vực, tập trung mở rộng và thực hiện từng bước chiếm lĩnh thị trường Châu Âu và Bắc Mỹ, tìm hiểu cơ hội thị trường ở các khu vực khác, song với phát triển và hướng dẫn các nhu cầu tiêu dùng sản phẩm chế biến trên thị trường nội địa, chuyển hẳn từ thế thụ động sang thế chủ động Các thị trường xuất khẩu cũng cho thấy thấty tiềm lực to lớn đối với ngành thuỷ sản Việt Nam. Bản chất của thị trường xuất khẩu cũng rất khác xa với thị trường trong nước. Để bắt đầu, các Doanh nghiệp xuất khẩu cần phải dấn thân vào một môi trường kinh doanh đày tính cạnh tranh. Những sản phẩm cạnh tranh tương tự như những gì chúng ta có thể tự sản xuất tại Việt Nam đang thâm nhập thị trường từ các ngành công gnhiệp chế biến có nền tảng vững vàng là hết sức có hiệu quả đối với Đông Nam á. Các cơ hội và triển vọng trên thị trường này cuối cùng sẽ phụ thuộc vào khả năng cạnh tranh của ngành nghề chế biến thuỷ sản Việt Nam với các nước láng giền của mình Tính cạnh tranh trên thị trường phụ thuộc vào chất lượng tổng thể( sản phẩm, bao bì, bao gói, hình thức, nhãn mác và sự thuận tiện trong kinh doanh với nhà chế biến) giá cả và sự tin cậy trong cung cấp. Việt Nam là một quốc gia có khả năng cung ứng một cách có hiệu quả và tin cậy trên các thị trường lớn đối với tôm, cá và các loại nhuuyễn thể . Không phải từ ngành đánh bắt thuỷ sản mà tiềm năng nuoi trông thuỷ sản to lớn của đất nước. Những môi trường sinh sống nước ngọt nước lợ và nước mặn đều có tiềm năng hỗ trợ để tăng đáng kể việc sản xuất co chất lượng cao và có tính cạnh tranh cao. Nếu khai thác được tiềm lực này thì điều đó sẽ tạo cho ngành công nghiệp chế biến một lợi thế so sánh mạnh mẽ đối với ngành công nghiệp của các nước láng giềng của mình. Mặt khác cơ hội và tiềm năng của ngành chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam phụ thuộc cơ bản vài khả năng phục vụ thị trường trong nước ngày càng tăng của mình, và vào khả năng trở thành một nhà sản xuất có chất lượng đối với các thị trường xuất khẩu thông qua cung cấp các sản phẩm từ nuôi trồng thuỷ sản . chiếm được lòng tin về chất lượng, số lượng và giá cả, nguuyên vật liệu hợp lý là chìa khoá của thành công trong ngành công nghiệp chế biến và xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. Trươcs tình hình thị trường lớn như Mỹ Nhật Bản, EU tiềm ẩn khó khăn, Bộ thuỷ sản cho răng một mặt phải tiếp tục giữ vững thị phần tại các thị trường này, mặt khác cần tăng cường xuất hàng vào Trung Quốc và Hồng Kông để đẩy mạnh việc xúc tiến mở thêm các thị trường mới thuộc SNG, Trung đông, Mexico, Ecuado. Cụ thể, để thực hiện chỉ tiêu xuất khẩu trong năm 2003 cần tăng cưòng mạnh hơn công tác xúc tiến thương mại tiếp cận thị trường của Doanh nghiệp , nhất là các Doanh nghiệp phía Bắc và Bắc trung bộ . Duy trì cơ cấu các thị trường hiện có, đẩy mạnh xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ và EU tiếp tục đầu tư khai thác thị trường chính ngạch Trung Quốc và mở rộng tìm kiếm các thị trường khác như Nga và Trung Quốc, Mỹ la tinh… Có kế hoạch cùng các địa phương tìm giải pháp khuyến khích nâng cấp và đổi mới công nghệ các cơ sở chế biến, đặc biệt trong số 2/3 lưọng Doanh nghiệp hiện chưa đáp ứng các yêu cầu thị trường về công nghiệp và chất lượng . Đầu tư cho bao bì, nhãn mác và đăng kí bản quyền thương hiệu sản phẩm. Tiếp tục đầu tư hoàn thiện công nghiệp chế biến đạt tiêu chuẩn quốc tế để nâng số lượng Doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản vào danh sách được phép xuất khẩu vào EU. Từ thực tế xuất khẩu của các Doanh nghiệp vùa qua, việc nhập khẩu nguyên liệu có lựa chọn để tái chế xuất khẩu trên cơ sở có dề án chung về kiểm soát chất lượng và có chính sách nhất quán để Doanh nghiệp chủ đọng thực hiện. -Thực hiện các biện pháp mạnh đồng bộ từ các bộ ngành đến UBND các tỉnh , các Sở chống đưa tạp chất vào nguyên liệu vào thuỷ sản . Trên cơ sở triển khai nghị định về chức năng nhiệm vụ và quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ thuỷ sản đổi mới và nâng cao năng lực tổ chức cơ quan kiểm soát an toàn vệ sinh để dủ năng lực kiểm soát vùng nuôi và các cơ sở sản xuất nguyên liệu . Làm tốt công tác kiểm tra chát lượng an toàn vệ sinh tọưc phẩm đặc biệt là kiểm tra dư lượng kháng sinh từ khâu nguyên liệu đến sản phẩm chế biến . Tiếp tục phối hợp với Bộ Thương mại đẻ giải quyết bán phá giá cá tra, cá basa. Huy động và sử dụng có hiệu quả quỹ phát triển thị trường xuất khẩu .Khuyến khích các hình thức phát triển hợp tác liên kết giữa các thành phần kinh tế các loại hình đơn vị sản xuất kinh doanh , theo cả chiều dọc( từ khâu tạo nguyên liệu cho đén khâu chế biến xuất khẩu ) lẫn chiều ngang và nhằm giảm sự cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường trong nước và tạo sức mạnh cánh tranh trên thị trường khu vực và quốc tế 3.Giải pháp về chính sách tạo vốn Để đạt được mục tiên xuất khẩu đề ra trông thời gian năm 2000 cần khoảng 500 – 550 triệu USD đầu tư cho tất cả các khâu của quá trình sản xuất thuỷ sản xuất khẩu . Thực hiện nhât quán chính sách khuyến khích tất cả các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào mọi khâu của quá trình sản xuất . Ban hành các chính sách phù hợp để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Nghiên cứu sủa đổi các chính sách hiện hành đối với toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh, tránh chông chéo trùng lặp. Nhà nước nên dành một khoản vốn ưư tiên tù các nguồn khác nhau( vốn ngân sách, vốn ODA, vốn vay dài hạn của các tổ chức quốc tế ) để phát triển sản xuất nguyên liệu thuỷ sản thông qua xây dựng cơ sở hạ tầng, điều tra hạ tầng, nghiên cứu chuyển giao và ưngá dụng công nghệ tiên tiến, trước hết lả công nghiệp sản xuất giống các loại có giá trị kinh tế, công nghệ đánh cá xa bờ, hỗ trợ quản lý nghề cá, quản lý chất lượng , quản lý môi trường, hỗ trợ công tác thông tin thị trường, đào tạo chuyên gia và cán bộ kỹ thuật. Vốn vay thương mại chung và dài hạn với lãi suất ưu đãi được dành hỗ trợ cho nhu cầu của các Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản để đầu tư chiều sâu phát triển công nghệ, cho dân vay để xây dựng các công trình kỹ thuật nuôi, đóng mới tàu thuyền và phương tiện sản xuất. Tiên hành cổ phần hoá phần lớn các Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu quốc doanh hiện có nhằm thu hút mạnh vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế khác, giữ tỷ trọng vốn nhà nước khoảng 25-30% tổng vốn kinh doanh trong khu vực chế biến thuỷ sản xuất khẩu. Không khuyến khích phát triển thêm Doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước, trừ những Doanh nghiệp có công nghệ cao. Xây dựng ngân hàng cổ phần thuỷ sản. khuyến khích tất cả các thành phần kinh tế hiện nay, đặc biệt là các công ty tư nhân , công ty cổ phần, các hộ gia đình tham gia vào khu vực sản xuất nguyên liệu, chế biến và sản xuất thuỷ sản. Vốn đầu tư nước ngoài nên tập trung vào khuyến khích chủ yếu ở khu vực đánh bắt xa bờ, nuôi trồng thuỷ sản, nuôi tôm công nghiệp, chế biến kỹ thuật cao, sản xuất thiết bị lạnh kỹ thuật cao Ngoài ra hình thức phát hành trái phiếu cũng dược tính đên nhằm huy động được nguồn vốn dồi dào và dài hạn cho phát triển kinh tế thuỷ sản. Nên có chính sách ohù hợp trong việc quản lý vốn vay từ nước ngoài để khuyến khích các Doanh nghiệp thu hút vốn vay từ các Doanh nghiệp nước ngoài. 4. Giải pháp về chính sách công nghệ. Tập trung đầu tư một số Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản có vốn nhà nước chiếm cổ phàn chi phối với quy mô lớn, công nghệ hiện đại, đạt trình độ tiên tiến của Thế giới để đảm nhận vai trò tiên phong và hướng dẫn về thị trường và công nghệ chế biến xuất khẩu, đồng thơì chỉ đạo các hoạt động dịch vụ kỹ thuật nghề cá. Cho phép tăn khấu hao tài sản cố định trong khu vực chế biến 20-30%/ năm để tạo điều kiện đổi mới nhanh thíêt bị công nghệ Tuyển chọn và ứng dụng những công nghệ khai thác nuôi trông chế biến tiên tiến, phù hợp với các điều kiện trong nước. Chú trọng phát triển các công nghệ sản xuất giống chất lượng tót của các loại có giá trị kinh tế cao, công nghệ khai thác xa bờ, cá vùng ran san hô, rạn đá. Ban hành các chính sách khuyến khích các Doanh nghiệp nhập khẩu các công nghệ hiện đại, bí quyết công nghệ, thuê chuyên gia nước ngoài giỏi và đầu tư nghiên cứu ứng dụng các công nghệ mới phát triển các mặt hàng mới. Củng cố mở rộng hệ thống khuyến ngư đến tậ huyện, xã nghề cá, đặt hệ thống này trong mối liên kết chặt chẽ với công nghệ nghiên cứu, các trường đại học nhằm chuyển giao các công nghệ mới và huấn luyện kỹ thuật cho nghề cá Bên cạnh việc tập trung cho nghiên cứu cho sản xuất, chuyển giao công nghệ giống thuỷ sản, phải chú trọng nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn, quy pham( theo GAP) nuôi sạch, chú trọng công tác phòng ngừa dịch bệnh, cảnh báo môi trương, không sử dụng kháng sinh, hoá chất bị cấm Về điều tra nguồn lợi, khai thác hải sản: đồng thời với việc tiếp tục điều tra nguồn lợi thuỷ sản xa bờ, cần tập trung điều tra nghiên cứu, xử lý thông tin và thống kê thực tiễn để có nhanh một số kết quả về nguồn lợi phục vụ dự báo và giúp tổ chức sản xuất, phát triển công nghệ và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản, đảm bảo cung cấp luận cứ khoa học cho việc lập quy hoạch và đổi mới công nghệ sản xuất cho ngành phù hợp với phát triển ổn định, bền vững. Đồng thời với nghiên cứu điều tra nguồn lợi hải sản trên vùng biển Việt Nam, cần tiến hành thu thập thống kê số liệu nguồn lợi hải sản trên các vùng biển tiếp giáp với các nước láng giềng ĐNA làm cơ sở phục vụ cho việc hợp tác đánh cá chung giữa các nước đã đang và sẽ được mở ra. Về công nghệ chế biến thuỷ sản: những năm qua KHCN đã góp phần hỗ trợ các Doanh nghiệp chế biến thuỷ sản tiếp cận và áp dụng thành công các chương trình quản lý chất lượng theo HACCP và GMP trong phạm vi nhà máy. Nhiệm vụ then chốt của KHCN trong 2003 và các năm tiếp theo là phải xây dựng được hệ thống an toàn vệ sinh chất lượng sản phẩm đến đầu nguồn nguyên liệu một cách hệ thống, đảm bảo tại mọi khâu đáp ứng được yêu cầu về an toàn vệ sinh, chất lượng sản phẩm thuỷ sản 5. Giải pháp về công tác quản lý - Đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tư duy, phương pháp, lề lối làm việc , đáp ứng yêu cầu phát triền ngành: Năm 2003 được coi là năm thực hiện cải cách hành chính, tăng cưòng kỷ luật, kỷ cương hành chính trong toàn ngành. Tại Bộ sẽ hoàn thiện một bước cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan Bộ theo nghị đinh sả đỏi nghị định 50/Chính phủ vè chức năng nhiêm vụ, tổ chức bộ máy của bộ thuỷ sản. Đổi mới quản lý công tac đào tạo nâng cao năng lực cán bộ. Từ đó nâng cao năng lực của Bộ trong việc xây dựng ban hành cơ chế , chính sách cũng như hướng dẫn thực hiện các chủ trương chính sách của Nhà nước. Nâng cao năng lực tham mưu của các cơ quan đơn vị thuộc Bộ, gắn các cơ quan khoa học và đào tạo với đòi hỏi thực itễn của ngành. Bộ sẽ hoàn thành công tác chuẩn bị để Quốc hội thông qua dự án Luật thuỷ sản, đồng thời hoàn thành việc soạn thoả các văn bản hướng dẫn việc thực hiện Luật. Trước mắt cần tập trung tháo gỡ các khó khăn giup các tỉnh thực thi các chính sách bảo vệ các nguồn lợi. Nâng cao chất lượng các văn bản ban hành, nhất là các văn bản pháp chế kyư thuật, các tiêu chuẩn để làm cơ sở cho việc quản lý ở các địa phương Bộ tiếp tục thực hiên việc phân cấp đến địa phương trong quản lý ngành, đồng thời với việc xây dựng hệ thống quản lý Nhà nước, ngành thuỷ sản từ TƯ đến địa phương theo quy dịnh. Phân định rõ các công việc thuộc lĩnh vực quản lý nha nước. Phát huy hơn nữa sự tham gia của các Hiệp hôi cho phát triển ngành như là một nhiệm vụ quản lý Nhà nước quan trọng của Bộ. Các địa phương cần quan tâm xây dựng tổ chức hội, các câu lạc bộ sản phẩm gắn với tên gọi nhãn mác và tiêu chuẩn để tăng sự cạnh tranh trên thị trường, tạo sản lượng hàng hoá lớn có chất lượng cao phục vụ cho xuất khẩu. Ban hành quy chế làm việc với hội nghề cá, Hiệp Hội chế biến và xuất khẩu thuỷ sản, tạo môi trường và môí quan hệ phối hợp làm việc khoa học, hiệu quả giữa Bộ và các Hội, Hiệp hội Công tác quy hoạch Sự chậm trễ trong công tác quy hoạch trong năm 2002 đã hạn chế lớn tới định hướng và bố trí vốn đầu tư. Do đó, ngay từ đầu năm 2003 phải quyết liệt đẩy maịnh công tác quy hoạch. Phải khẩn trương hoàn chỉnh lần cuối cùng Quy hoạch tổng thể ngành trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong quý I năm 2003 Triển khai nhanh để hoàn chỉnh Quy hoạch Đồng bằng sông Cửu Long và bán đảo Cà Mau; quy hoạch chuyển đổi ruộng trũng sang nuôi trồng thuỷ sản, Quy hoạch nuôi thuỷ sản trên cát; Quy hoạch khai thác và bảo vệ nguồn lợi hải sản; Quy hoạch và xây dựng đề án phát triển một số loài thuỷ sản đặc sản như tôm , cá tra, cá basa. Cá rô phi đơn tính… Quy hoạch lại các nguồn sản xuất nguyên liệu gắn với cơ chế biến… Bộ sẽ phối hợp với các Bộ, ngành , phối hợp chặt chẽ với các địa phương chỉ đạo các đơn vị tư vấn làm tốt công tac xây dựng quy hoạch vùng và quy hoạch chi tiết, các dự án phục vụ cho chuyển đổi cơ cấu sản xuất, cơ cấu kinh tế, trên cơ sở luận cứ khoa học , gắn từng sản phẩm với thị trường , phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội, tạo tiền đề cho đầu tư phát triển thuỷ sản bền vững. Kết luận Với đường bờ biển chạy dài suốt chiều dài của đất nước cộng với hệ thống sông ngòi chằng chịt phân chia thành nhiều chế độ thủy văn khác nhau , trữ lượng thủy hải sản có thể đánh bắt và khai thác rất lớn với nhiều chủng loại đa dạng phong phú . Có thể nói Việt Nam là quốc gia được thiên nhiên dành cho những điều kiện hết sức thuận lợi để phát triển ngành thủy sản .Tuy nhiên do nền kinh tế còn lạc hậu , trình độ khoa học kĩ thuật còn kém nên chúng ta chưa thể tận dụng hết được những tiềm năng đó ,việc đánh bắt mới chỉ dừng ở mức đánh bắt gần bờ , chưa thực sự khai thác nguồn thủy sản xa bờ . Trong lĩnh vực chế biến cũng còn nhiều hạn chế nên chất lượng chưa cao , sản phẩm chưa đa dạng kích cỡ sản phẩm nhỏ cho nên thị phần trên thị trường quốc tế không lớn. Song nhìn lại quãng thời gian qua , đối với ngành thủy sản mà nói thực sự là một giai đoạn có những thay đổi và phát triển lớn lao , nếu trước đây sản phẩm xuất khẩu chỉ là một số mặt hàng truyền thống có giá trị xuất khẩu thấp thì hiện nay các mặt hàng của ta đã được đa dạng hóa , thị trường xuất khẩu được mở rộng ,vươn sang cả các thị trường khó tính như Mĩ , EU , Nhật Bản ...do hoạt động xúc tiến thương mại , công tác tiếp thị quảng cáo được chú trọng và đầu tư . Nhìn lại kim ngạch xuất khẩu của thủy sản Việt Nam trong giai đoạn vừa qua có thể thấy tốc độ tăng trưởng kim ngạch rất cao ,song trong thời gian tới để tiếp tục giữ vững nhịp độ tăng trưởng cũng như nâng cao năng lực cạnh tranh ,ngành thủy sản cần phải có những điều chỉnh thích hợp hơn nữa trong công tác chế biến ,qui hoạch nuôi trồng nguồn nguyên liệu sạch cũng như trong công tác tiếp cận mở rộng thị trường tiêu thụ ,không ngừng tìm kiếm các bạn hàng mới , khẳng định nhãn hiệu thủy sản Việt Nam trên thị trường thế giới ....