Hoàn thiện chính sách thương mại xuất khẩu dưới góc độ tiếp cận các chỉ tiêu tài chính trong lộ trình Việt Nam gia nhập AFTA

khã kh¨n. KÕt qu¶ cho thÊy kh¶ n¨ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch xuÊt khÈu n¨m (4,3 triÖu tÊn lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn). Nguyªn nh©n lµ do nhu cÇu cña mét sè thÞ tr­êng nhËp khÈu g¹o chñ yÕu cña ta t¹i khu vùc Ch©u ¸ ®Òu gi¶m. §Æc biÖt thÞ tr­êng Indonesia lu«n t×m c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu (duy tr× thuÕ nhËp khÈu cao, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt trong n­íc, nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn...) trong khi c¸c thÞ tr­êng kh¸c ch­a cã sù t¨ng ®ét biÕn nhu cÇu nhËp khÈu. MÆt hµng s¶n l­îng lóa g¹o niªn vô 2000-2001 t¹i mét sè n­íc xuÊt khÈu kh¸c nh­ Pakistan, Trung quèc, Th¸i Lan... ®Òu t¨ng, do hä liªn tôc thóc ®Èy xuÊt khÈu ®Ó gi¶m møc tån kho vµ c¹nh tranh kh¸ khèc liÖt víi g¹o xuÊt khÈu cña ta (MÆc dï ViÖt Nam vµ Th¸i Lan ®· cã ch­¬ng tr×nh hîp t¸c xuÊt khÈu g¹o ký ngµy 20/9/2000 nh»m tranh hiÖn t­îng gi¶m gi¸ mang tÝnh c¹nh tranh vµ gãp phÇn b×nh æn gi¸ g¹o. XuÊt khÈu g¹o thÕ giíi §¬n vÞ (ngh×n tÊn) Tªn n­íc 1998 1999 2000 2001 2002 Th¸i lan 6367 6679 6549 6700 6700 ViÖt nam 3776 4555 3370 3800 4300 Mü 3156 2648 2756 2650 2700 Trung quèc 3734 2708 2951 1800 2000 Ên ®é 4666 2752 1449 1000 1000 Mianma 94 57 159 450 350 §µi Loan 55 113 120 90 90 C¸c n­íc kh¸c 1033 653 785 1240 524 ThÕ giíi 27670 24925 22827 22380 22414 Nguån: Vô kÕ ho¹ch-Bé Th­¬ng m¹i G¹o ViÖt Nam theo thèng kª h¶i quan ®· ®­îc b¸n cho h¬n 30 n­íc b¹n hµng, kh¸c nhau, nh­ng chØ cã kho¶ng 7-8 b¹n hµng lµ mua víi sè l­îng lín vµ æn ®Þnh. Trong sè nµy cã 4 b¹n hµng Ch©u ¸ (Singapore, Philippines, Malayxia, Hång K«ng, 2 b¹n hµng Ch©u ¢u(Thuþ sÜ, Hµ Lan), mét b¹n hµng Trung §«ng (Ir¨c) vµ Mü. Cô thÓ theo biÓu d­íi ®©y : ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o §¬n vÞ tÝnh: 1000 tÊn STT ThÞ tr­êng 1999 2001 Tû träng n¨m 2001 Tû träng n¨m 1999 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Indonesia Philippins Singapore Thuþ sÜ I-r¾c Hµ lan Mü Malayxia Hång k«ng Iran Anh Thuþ ®iÓn Th¸i lan Nga Hµn quèc Tæng 14 5 3 1 6 2 4 7 8 12 9 11 13 24 10 947 493 424 393 308 157 153 137 118 111 60 55 42 39 37 3749 25,3 13,2 11,3 10,5 8,2 4,2 4,1 3,7 3,1 3 1,6 1,5 1,1 1 1 1,8 8,1 8,9 22,5 7,2 9,4 8,6 5,6 2,8 2,2 2,7 2,3 2,1 0,5 2,6 XuÊt khÈu g¹o cña c¶ n­íc hiÖn nay ®ang gÆp 2 vÊn ®Ò lín lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµ tæ chøc xuÊt khÈu. C¸c doanh nghiÖp cña ta nh×n chung ch­a cã nh÷ng hîp ®ång lín æn ®Þnh, vµ còng ch­a b¸n trùc tiÕp g¹o sang Ch©u Phi. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÉn ®ang lóng tóng t×m c¸ch xö lý vÊn ®Ò h¹n ng¹ch vµ ®Çu mèi trong bèi c¶nh c¸c môc tiªu ®Æt ra m©u thuÉn nhau vµ s­c Ðp tù do ho¸ cña ADB, cña IMF vµ WB ngµy cµng gia t¨ng . Chóng ta cÇn ph¶i nç lùc h¬n n÷a trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng tho¶ thuËn ë cÊp ChÝnh phñ. §Ó hç trî qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vµ ký kÕt nh÷ng tho¶ thuËn nh­ vËy, n­íc xuÊt khÈu th­êng ph¶i cã nh÷ng tho¶ hiÖp nhÊt ®Þnh víi n­íc nhËp khÈu, thÝ dô nh­ cÊp tÝn dông xuÊt khÈu ( b¸n tr¶ chËm ) hoÆc chÊp nhËn mua l¹i mét l­îng hµng ho¸ nµo ®ã. VÊn ®Ò thø nhÊt (b¸n tr¶ chËm) ®· ®­îc chÝnh phñ ta bµn b¹c nhiÒu lÇn vµ gÇn ®©y ®· chÊp nhËn cho Bé Th­¬ng m¹i ®­îc ®µm ph¸n g¹o tr¶ chËm víi khèi l­îng tr­íc m¾t lµ 300 ngµn tÊn, thêi h¹n thanh to¸n sau 1 n¨m. QuyÕt ®Þnh nµy, ch¾c ch¾n sÏ më ra nh÷ng lèi míi cho viÖc tiªu thô g¹o cña ViÖt nam. 3) DÇu th«. ViÖt Nam khai th¸c tÊn dÇu ®Çu tiªn vµo n¨m 1986. Trong n¨m nµy s¶n l­îng khai th¸c míi ®¹t ®­îc 40 ngh×n tÊn, nh­ng tíi n¨m 1989 chóng ta ®· xuÊt ®­îc 1,5 triÖu tÊn dÇu th«. N¨m 1991 xuÊt ®­îc gÇn 4 triÖu tÊn vµ c¶ thêi ký 1991- 1995 ®· xuÊt h¬n 30 triÖu tÊn. Riªng n¨m 1998 xuÊt trªn 12 triÖu tÊn ®¹t kim ng¹ch 1,23 tû USD, t¨ng 23,7 % vÒ l­îng so víi n¨m 1997 nh­ng l¹i gi¶m h¬n 10 % vÒ kim ng¹ch do gi¸ thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m m¹nh. §Çu n¨m 2000 gi¸ dÇu th« Brent ®· lªn tíi 25 USD vµ thêi ®iÓm cao nhÊt lµ nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2001 lªn tíi 39.7 USD/thïng khi hay tin OPEC sÏ tiÕp tôc gi¶m s¶n l­îng (trong khi ®ã dù tr÷ dÇu th« vµ s¶n phÈm ®Çu cña Hoa Kú gi¶m xuèng møc thÊp nhÊt sau 24 n¨m). Theo ®¸nh gi¸ cña tæ chøc n¨ng l­îng quèc tÕ (IEA), thùc chÊt 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002 nguån cung dÇu th« thÕ giíi ®øng v÷ng do DPEC ®· 3 lÇn liªn tôc t¨ng h¹n ng¹ch s¶n xuÊt dÇu. Trªn thùc tÕ s¶n l­îng dÇu th« cña DPEC lu«n cao h¬n h¹n ng¹ch 200 ngµn – 450 ngµn thïng/ngµy. XuÊt khÈu dÇu th« cña c¸c n­íc ngoµi DPEC chñ yÕu lµ Na uy vµ Mexico còng t¨ng kho¶ng 200 ngµn thïng/ ngµy. S¶n l­îng dÇu th« cña Ir¨c, thùc hiÖn theo ch­¬ng tr×nh ®æi dÇu lÊy l­¬ng thùc, thùc phÈm cña LHQ còng ®¹t tíi 2,857 triÖu thïng/ngµy (t¨ng 0,6 –0,7 triÖu thïng/ngµy so víi ®Çu n¨m 2000). S¶n l­îng dÇu th« cña c¸c n­íc thuéc tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ( OECD ) ­íc tÝnh ®¹t b×nh qu©n 21,63 triÖu thïng/ngµy, t¨ng 330.000 thïng/ngµy so víi n¨m 2001. ë ViÖt Nam trong 10 th¸ng ®Çu n¨m 2002 vµ c¶ n¨m 2001, nh×n chung ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu dÇu th« diÔn biÕn kh¸ thuËn lîi nÕu kh«ng cã sù cè tÇu chë dÇu Ba V×, th× ho¹t ®éng kinh doanh cña chóng ta cßn kh¸ h¬n. HiÖn nay ViÖt Nam ®øng thø 4 trong ASEAN ( sau Indonexia, Malaysia vµ Brun©y ) vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ®Çu khÝ. Gi¸ dÇu thÕ giíi t¨ng cao gãp phÇn t¨ng nhanh kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Gi¸ c¶ dÇu th« trªn thÞ tr­êng thÕ giíi chÞu nhiÒu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè hÕt søc phøc t¹p nh­ chÝnh trÞ, tiÒn tÖ, khÝ hËu v.v... Nh­ t×nh h×nh chiÕn tranh Ir¾c võa qua còng ®· lµm cho gi¸ c¶ cña dÇu trªn thÕ giíi biÕn ®éng. Tr­íc chiÕn tranh gi¸ t¨ng cao do t©m lÝ lo ng¹i chiÕn tranh nh­ng thùc tÕ khi chiÕn tranh næ ra do OPEC cam kÕt t¨ng l­îng dÇu khiÕn cho gi¸ dÇu trªn thÕ giíi gi¶m xuèng thÊp h¬n nhiÒu so víi løc tr­íc chiÕn tranh khiÕn hiÖn nay c¸c n­íc thuéc OPEC ph¶i c¾t gi¶m s¶n l­îng ®Ó cã thÓ lµm cho gi¸ t¨ng. N¨m 2002 ViÖt Nam xuÊt khÈu 17 triÖu tÊn. Dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y läc dÇu sè 1 ®· ®­îc cÊp giÊy phÐp nh­ng trong bèi c¶nh ®Çu t­ quèc tÕ trÇm l¾ng nh­ hiÖn nay th× Ýt nhÊt ph¶i tíi n¨m 2004 míi cã thÓ hoµn thµnh. Nh­ vËy, trong n¨m 2003 (cã thÓ ®Õn tËn n¨m 2004 ) ta vÉn ph¶i xuÊt 100% l­îng dÇu th« khai th¸c ®­îc cho n­íc ngoµi. L­îng dÇu th« xuÊt khÈu v× thÕ sÏ cßn t¨ng cho tíi n¨m 2005 míi ch÷ng l¹i, sau ®ã gi¶m dÇn. Víi xu h­íng gi¸ t­¬ng ®èi æn ®Þnh cho thêi kú 2001-2005 nh­ dù b¸o cña Ng©n hµng ThÕ giíi vµo th¸ng 11/1998, trÞ gi¸ xuÊt khÈu dÇu vµ khÝ cã thÓ ®¹t tõ 3,5 ®Õn 3,7 tû USD vµo n¨m 2005. VÒ s¶n phÈm ho¸ dÇu xuÊt khÈu, trong thêi kú 2002-2005 dù kiÕn chØ cã LPG vµ Methanol víi kim ng¹ch kh«ng lín bëi phÇn lín ®­îc sö dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc. 4) Thuû h¶i s¶n. Kim ng¹ch XK thuû h¶i s¶n n¨m 1998 ®¹t 858 triÖu USD, t¨ng gÇn 10% so víi thùc hiÖn n¨m 1997. N¨m 2000, kim ng¹ch XK toµn ng¹ch ®¹t con sè 1,4 tû USD ( t¨ng 44,6% so víi n¨m 2999 ). C¸c nhãm s¶n phÈm chñ lùc ®Òu t¨ng tõ 48,3% lªn 50,7% trong tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu. TiÕp ®Õn lµ c¸ ®«ng l¹nh t¨ng 69,2% so víi cïng kú, ®­a tû träng c¸ ®«ng l¹nh XK lªn 12,9% trong tæng gi¸ trÞ thuû s¶n XK. MÆt hµng t«m hïm tuy tû träng trong tæng gi¸ trÞ XK kh«ng cao (chØ chiÕm 0,06% ) nh­ng thêi gian gÇn ®©y chÝnh s¸ch tèc ®é t¨ng m¹nh. Theo thèng kª cña Bé thuû s¶n c¶ n­íc khai th¸c h¬n 1,5 triÖu tÊn thuû s¶n c¸c lo¹i, gÊp ®«i s¶n l­îng cña n¨m 1986 (840 ngµn tÊn). Trong sè nµy, kho¶ng 400 ngµn tÊn ®· ®­îc ®­a vµo chÕ biÕn xuÊt khÈu. TØ träng chÕ biÕn xuÊt khÈu trªn tæng s¶n l­îng khai th¸c vµ nu«i trång ®· ®¹t 25%-28% t¨ng m¹nh so víi møc 5%-6% cña c¸c n¨m tr­íc. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n v× thÕ còng t¨ng gÊp 7 lÇn so víi kim ng¹ch n¨m 1986 (109 triÖu USD), ®­a ViÖt nam vµo hµng thø 29 trªn thÕ giíi vµ thø 4 t¹i khu vùc ASEAN vÒ xuÊt khÈu thuû s¶n. Gi¸ nguyªn liÖu t¹i ViÖt nam ®­îc ®¸nh gi¸ vµo lo¹i cao nhÊt khu vùc. §©y lµ yÕu tè ®Çu tiªn cã thÓ ®­a ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm dÇn cña ngµnh thuû s¶n xuÊt khÈu. Tíi nay thuû s¶n cña ta ®· ®­îc b¸n vµo 49 n­íc vµ vïng l·nh thæ. Tuy nhiªn l­îng xuÊt khÈu ®­îc tËp trung 90% vµo10 b¹n hµng chñ chèt. Riªng NhËt b¶n ®· chiÕm tíi h¬n 40%. Cô thÓ nh­ sau: TØ träng xuÊt khÈu sang c¸c n­íc b¹n lín hµng cña ViÖt nam giai ®o¹n 1999-2001. B¹n hµng Tû träng 1999 Tû träng 2000 Tû träng 2001 NhËt b¶n 46,2 % 40,5 % 43,7 % Hång K«ng, §µi Loan, Hµn quèc. 20,6 % 16,9 % 1,2 % ASEAN 8,6 % 6,6 % 7,3 % Trung quèc 4,2 % 6,0 % 6,8 % Nguån: Thèng kª H¶i quan. Tuy ®· hÕt søc cè g¾ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr­êng (tØ träng cña NhËt B¶n ®· ®­îc gi¶m 65% vµo nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 xuèng cßn 40% vµo n¨m 2000) nh­ng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ta, nh­ b¶ng trªn cho thÊy vÉn cßn phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo thÞ truêng Ch©u ¸ (chiÕm tØ träng tíi 70%). V× lÝ do ®ã, sù sôt gi¶m nhu cÇu tiªu thô cña thÞ tr­êng nµy trong n¨m 1998 ®· g©y ¶nh h­ëng lín tíi kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n. NÕu kh«ng cã biÖn ph¸p ®Èy m¹nh tiÕn ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ tr­êng th× ®©y còng sÏ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã kh¶ n¨ng k×m h·m tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ngµnh thuû s¶n trong t­¬ng lai. VÒ chÕ biÕn, tÝnh ®Õn n¨m 2.000 c¶ n­íc cã kho¶ng 190 nhµ m¸y víi kh¶ n¨ng chÕ biÕn kho¶ng 200.000 tÊn s¶n phÈm xuÊt khÈu/n¨m. Nh­ng do c«ng nghÖ chÕ biÕn ®¬n gi¶n chñ yÕu lµ c«ng nghÖ ®«ng l¹nh vµ víi tû träng lao ®éng thñ c«ng lµ rÊt lín. C¸c yªu cÇu vÒ vÖ sinh thøc phÈm còng ch­a b¶m b¶o cho tíi nay míi chØ cã 18 nhµ m¸y ®ñ ®iÒu kiÖn chÕ biªn xuÊt kh©u hµng vµo thÞ tr­êng EU vµ h¬n 20 nhµ m¸y xuÊt khÈu ®­îc hµng sang Mü. §©y lµ ®iÓm yÕu trÇm träng cña ngµnh thuû s¶n bëi sau vßng ®µm ph¸n Uruguay víi sù ra ®êi cña WTO, c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan truyÒn thèng nh­ h¹n ng¹ch vµ giÊy phÐp trë nªn khã ¸p dông h¬n. H¬n n÷a gÇn nh­ toµn bé c¸c nhµ m¸y chÕ biªn thuû s¶n cña ta ®Òu ®ang dùa vµo nguån nguyªn liÖu khai th¸c tù nhiªn do nu«i trång ch­a ph¸t triÓn vµ h­a trë thµnh nguån cung cÊp æn ®Þnh. Nh÷ng khã kh¨n kh¸ch quan hiÖn nay ®èi víi mÆt hµng thuû h¶i s¶n lµ: -M«i tr­êng kinh doanh ch­a ®­îc thuËn lîi -ThiÕu vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh vµ thiÕu c¸c nguån ®¶m b¶o ®Çu t­ cho mét ngµnh kinh tÕ cã nhiÒu rñi ro vµ tû lÖ lîi nhuËn thÊp trong ®iÒu kiÖn c¬ së hËu cÇn vµ h¹ tÇng cßn qu¸ yÕu kÐm vµ l¹c hËu -Sè l­îng dÞch vô c«ng céng cßn thiÕu vµ chÊt l­îng ch­a cao. -ThiÕu nguån nguyªn liÖu ®¶m b¶o chÊt l­îng cho ho¹t ®éng chÕ biÕn. 5) Cao su XuÊt khÈu cao su n¨m 1999 (bao gåm c¶ cao su Campuchia t¹m nhËp t¸i xuÊt) ®¹t 191 ngµn tÊn, gi¶m 1,85 so víi l­îng ®· thùc hiÖn n¨m1998. Do gi¸ b×nh qu©n trung b×nh trong n¨m chØ ®¹t 66USD/tÊn, gi¶m tíi 32% so víi møc gi¸ trung b×nh cña n¨m 1998 nªn kim ng¹ch n¨m 1999 chØ ®¹t 127 triÖu USD, gi¶m 33,2% so víi 191 triÖu USD cña n¨m 1998. N¨m 2000 tuy gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ s¶n suÊt (do thiªn tai) vµ thÞ tr­êng tiªu thô (kh«ng æn ®Þnh), nh­ng nh×n chung xuÊt khÈu cao su cña ViÖt nam vÉn ®¹t kh¸. N¨m 2001, xuÊt khÈu ®­îc 300 ngµn tÊn cao su víi trÞ gi¸ ­íc ®¹t 236 triÖu USD, t¨ng 7,1% vÒ l­îng vµ 34,9% vÒ gi¸ trÞ so víi n¨m 2000. Sang n¨m 2002 cã thÓ ®¸nh gi¸ lµ thuËn lîi cho xuÊt khÈu cao su ViÖt nam vÌ gi¸, l­îng v× thÞ tr­êng. Do gi¸ cao su trªn thÞ tr­êng thÕ giíi trong n¨m 1999-2000 xuèng thÊp nªn c¸c nhµ s¶n xuÊt cao su lín khu vùc Ch©u ¸ chuyÓn h­íng sang trång c¸c lo¹i c©y kh¸c ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cao h¬n nªn s¶n l­îng cao su tù nhiªn trong n¨m 2002 gi¶m m¹nh (kho¶ng 10%). Dù kiÕn n¨m 2003 nhu cÇu cao su trªn thÕ giíi sÏ t¨ng theo ®· t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng ViÖt nam gia nhËp nhãm c¸c n­íc xuÊt khÈu cao su lín nhÊt thÕ giíi gåm Th¸i lan, Malaixia vµ Indonesia. Víi môc tiªu khèng chÕ nguån cung ®Ó ®Þnh gi¸ xuÊt khÈu cao su tèi thiÓu vµ phèi hîp mua cao su dù tr÷ khi l­îng cao su thÕ giíi qu¸ nhiÒu. HiÖn nay, cao su cña ta cã gi¸ thµnh s¶n xuÊt t­¬ng ®èi thÊp. Theo c¬ cÊu ®Çu vµo cña n¨m 2001, gi¸ thµnh nhËp kho kho¶ng 7,7 triÖu ®ång/tÊn, gi¸ thµnh xuÊt khÈu kho¶ng 8 triÖu ®ång/tÊn, t­¬ng ®­¬ng 579 USD. ChÊt l­îng cao su cho tíi nay còng kh«ng thua kÐm nhiÒu so víi cao su cña c¸c n­íc trong khu vùc nh­ng do h¹n chÕ vÒ sè l­îng vµ vÒ c¬ cÊu s¶n ph¶m nªn viÖc th©m nhËp thÞ tr­êng th­êng gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n Indonesia vµ Th¸i lan v× mÆc dï ®· t¨ng gÊp 4 lÇn sovíi n¨m 1990 nh­ng s¶n l­îng cao su cña ViÖt nam vÉn cßn rÊt nhá bÐ so víi c¸c n­íc trong khu vùc, nhÊt lµ so víi Th¸i lan vµ Malaysia (Th¸i lan xuÊt khÈu gÇn 2 triÖu tÊn cao su/n¨m, Malaysia gÇn 1 triÖu tÊn/n¨m). 6) Cµ phª C©y cµ phª cã mÆt ë ViÖt nam tõ l©u nh­ng chØ thùc sù ph¸t triÓn trong vßng 20 n¨m trë l¹i ®©y nhÊt lµ tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kØ 90. N¨m 1995 ViÖt nam ®· v­ît qua Uganda vµ Indonesia ®Ó trë thµnh n­íc xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín nhÊt thÕ giíi. NÕu tÝnh tÊt c¶ c¸c chñng lo¹i cµ phª th× ViÖt nam ®· v­ît Mªxic« ®Ó chiÕm vÞ trÝ 3, chØ sau Braxin vµ Colombia. Tû träng cña ViÖt nam trong th­¬ng m¹i cµ phª quèc tÕ hiÖn nay kho¶ng 7%. Do h¹n h¸n xuÊt khÈu cµ phª n¨m2000 chØ ®¹t kho¶ng 382 ngµn tÊn, gi¶m 18 ngµn tÊn so víi kÕ ho¹ch ®Ò ra tõ ®Çu n¨m vµ gi¶m kho¶ng 2% so víi l­îng ®· thùc hiÖn n¨m 1999. Tuy nhiªn do gi¸ xuÊt nhÈu b×nh qu©n t¨ng gÇn 300 USD/ t©n so víi n¨m 1999 nªn kim ng¹ch c¶ n­íc t¨ng tíi 20% vµ ®¹t 594 triÖu USD, møc cao nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay. N¨m 2001 xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt nam gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n nh­ng chñ yÕu lµ do gi¸ xuèng thÊp (chØ b»ng xÊp xØ 6-% gi¸ n¨m 1999) nªn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu chÞu tæn thÊt kh¸ nÆng nÒ. L­îng xuÊt khÈu t¨ng tíi 63,5% ®¹t 536.000 tÊn trÞ gi¸ 409 triÖu nh­ng chØ b»ng 97,4% kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2001. 7) Rau qu¶ Rau qu¶ lµ mét trong sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt nam cã møc t¨ng tr­ëng kh¸ nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. XuÊt khÈu rau qu¶ n¨m 1998 chØ ®¹t 153 triÖu USD, gi¶m kho¶ng 22% so víi 168 triÖu USD cña n¨m 1997. Tr­íc n¨m 1992 thÞ tr­êng xuÊt khÈu rau qu¶ chÝnh cña ViÖt nam lµ Liªn x« (trªn 905, cã n¨m lµ 98% nhg­ n¨m 1990). Nh­ng hiÖn nay rau qu¶ ViÖt nam ®­îc xuÊt sang h¬n 50 n­íc trªn thÕ giíi trong ®ã tËp trung chñ yÕu vµo thÞ tr­êng Trung Quèc, §µi Loan, Hµn quèc, NhËt B¶n, Hång k«ng... Tõ n¨m 1999 trë l¹i ®©y Trung quèc lu«n lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín nhÊt cña rau qu¶ ViÖt nam vµ th­êng chiÕm tØ träng 40% kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m (§µi loan:17%, nhËt B¶n 12,5%, Mü 7,5% vµ nga 4%). V× vËy thÞ tr­êng Trung quèc ph¶i lu«n ®­îc coi träng, coi ®ã lµ thÞ tr­êng mang tÝnh chiÕn l­îc æn ®Þnh l©u dµi ®èi víi ngµnh rau qu¶ ViÖt nam. Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch th­ëng theo kim ng¹ch ®èi víi xuÊt khÈu rau qu¶ nãi chung vµ gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng v­íng m¾c trong bu«n b¸n “biªn mËu” nh­ vÊn ®Ò cöa khÈu, ph­¬ng thøc thanh to¸n...kÓ c¶ xem xÐt cho phÐp nhËp khÈu mét sè mÆt hµng qu¶n lÝ b»ng giÊy phÐp tõ Trung quèc XuÊt khÈu rau qu¶ n¨m 1999 ®· phôc håi trë l¹i so víi n¨m 1998, kim ng¹ch c¶ n¨m ®¹t 170-175 triÖu USD t¨ng tõ 35- 40% so víi kim ng¹ch cña n¨m 1998. N¨m 2000 c¸c doanh nghiÖp c¶ nø¬c xuÊt khÈu ®­îc 213 triÖu USD. N¨m 2001: 330 triÖu USD t¨ng 54% so víi n¨m 2000. N¨m 2002 ®¹t 360 triÖu t¨ng 9% so víi n¨m 2001. Phô lôc 2: Nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn AFTA. 1) Nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång trong c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ASEAN Tr­íc hÕt, c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña c¸c n­íc ASEAN vµ ViÖt Nam lµ s¶n phÈm n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, c«ng nghiÖp khai kho¸ng vµ dÇu khÝ. C¸c mÆt hµng n«ng s¶n lµ nh÷ng mÆt hµng truyÒn thèng quan träng cña hÇu hÕt c¸c n­íc ASEAN vµ ViÖt Nam. VÒ mÆt hµng cao su, c¸c n­íc ASEAN lµ nh÷ng n­íc xuÊt khÈu chñ yÕu cña thÕ giíi vÒ cao su thiªn nhiªn, trong ®ã Th¸i lan dÉn ®Çu thÕ giíi, Indonesia xÕp thø hai, Malaisia xÕp thø ba, ViÖt Nam xÕp thø n¨m. Cµ phª lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cña tÊt c¶ c¸c n­íc ASEAN. Indonesia ®øng vÞ trÝ thø ba trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu cµ phª, ViÖt Nam n¨m 1998 ®¹t gi¸ trÞ xuÊt khÈu 560 triÖu USD. Dõa còng lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cña tÊt c¶ c¸c n­íc, ®Æc biÖt lµ Philipin lµ n­íc cã s¶n l­îng dÇu dõa, cïi dõa, c¬m dõa chiÕm 1/2 s¶n l­îng thÕ giíi. G¹o Th¸i Lan xÕp thø nhÊt, ViÖt Nam xÕp thø ba trong sè c¸c n­íc xuÊt khÈu g¹o trªn thÕ giíi. C¸c mÆt hµng thuû s¶n lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cã ­u thÕ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cho tÊt c¶ c¸c n­íc ASEAN. Trong ®ã Th¸i Lan ®¹t gi¸ trÞ xuÊt khÈu 3404 triÖu USD, Indonesia ®¹t 1419 triÖu USD, ViÖt Nam n¨m 1998 ®¹t trªn 100 triÖu USD. C¸c mÆt hµng l©m s¶n: gç Xóc vµ gè D¸n lµ c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu cña tÊt c¶ c¸c n­íc. N¨m 1996, Malaysia dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu, Indonesia ®øng thø hai sau Malaysia ( ®¹t trªn 1 tû USD), ViÖt Nam vµ Philipin xuÊt khÈu trªn 1 tû USD. C¸c mÆt hµng khai kho¸ng; dÇu th« lµ nguån thu nhËp xuÊt khÈu quan träng cña hÇu hÕt c¸c n­íc vµ nã chiÕm tû träng cao trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña hÇu hÕt c¸c n­íc ®ã. C¸c lo¹i quÆng ( s¾t, ®ång, thiÕc, niken..) lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cña nhiÒu n­íc. Indonesia lµ mét trong m­êi n­íc xuÊt khÈu chÝnh cña thÕ giíi vÒ quÆng ®ång. Thø hai, tû träng hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ chÕ t¹o ngµy cµng t¨ng, c¸c mÆt hµng nguyªn liÖu th« ngµy cµng gi¶m trong c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cña c¸c n­íc vµ ViÖt Nam. Cµng ngµy c¸c n­íc cµng ®a d¹ng ho¸ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu. Gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÕ giíi vËn ®éng theo quy luËt gi¸ c¸nh kÐo gi÷a mÆt hµng nguyªn liÖu th« víi gi¸ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp. V× vËy c¸c n­íc ASEAN ®· chän chiÕn l­îc "ph¸t triÓn c«ng nghiÖp h­íng vÒ xuÊt khÈu" ®Ó t¨ng nhanh kim ng¹ch xuÊt khÈu cña m×nh. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c n­íc ®· lµm thay ®æi s©u s¾c c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ASEAN b¾t ®Çu tõ viÖc më réng c¸c mÆt hµng chÕ biÕn n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, c¸c s¶n phÈm khai kho¸ng dÖt may dùa vµo nguån tµi nguyªn dåi dµo vµ lùc l­îng lao ®éng s¾n cã cña tõng n­íc. §ång thêi nh÷ng n­íc nµy ®· kh«ng ngõng ph¸t trÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l­îng c«ng nghÖ vµ kü thuËt cao ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n xuÊt khÈu nh­ nh÷ng mÆt hµng ®iÖn tö, c¬ khÝ chÝnh x¸c, thiÕt bÞ viÔn th«ng, vËt liÖu x©y dùng, ph­¬ng tiÖn vËn t¶i. Trong lÜnh vùc nµy, Singapo næi lªn lµ n­íc dÉn ®Çu vÒ ®iÖn tö, thiÕt bÞ viÔn th«ng vµ ph­¬ng tiÖn vËn t¶i. 2) Nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN: Do nh÷ng ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu, ®Êt ®ai còng nh­ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ nªn c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã kh¸c nhiÒu so víi c¸c n­íc ASEAN kh¸c. Thø nhÊt, vÒ c¬ cÊu mÆt hµng vµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu: Indonesia: S¶n phÈm xuÊt khÈu chñ yÕu cña Indonesia bao gåm 149 mÆt hµng vÒ thùc phÈm, dÖt ho¸ vµ vËt liÖu x©y dùng. HiÖn nay, Indonesia ®ang ­u tiªn ®Çu t­ cho t¸m ngµnh: hµng kh«ng d©n dông, vËn t¶i biÓn, ®­êng bé, ®Çu t­ viÔn th«ng, n¨ng l­îng, an ninh quèc phßng, n«ng nghiÖp vµ m«i tr­êng. C¸c mÆt hµng ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu mµ Indonesia cã nhu cÇu nhËp khÈu th­êng xuyªn lµ l¹c, ®Ëu xanh, ®Ëu t­¬ng, ng« vµ c¸c mÆt hµng mü nghÖ. C¸c mÆt hµng hai n­íc cïng xuÊt khÈu nh­ng ViÖt Nam ch­a cã ®ñ thÞ tr­êng tiªu thô cÇn ph¶i xuÊt sang Indonesia ®Ó t¸i xuÊt lµ d©u th«, chÌ, cµ phª, h¹t ®iÒu, s¾n , g¹o. Malaysia: ViÖt nam xuÊt sang Malaysia: g¹o, l¹c, ®Ëu, c¸c lo¹i h¶i s¶n, ®¸ x©y dùng trong ®ã, g¹o lµ s¶n phÈm cã thÓ xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy víi mét khèi l­îng lín. Mçi n¨m Malaysia cÇn nhËp 500.000 tÊn g¹o. ViÖt Nam cßn xuÊt cao su, thiÕc sang Malaysia ®Ó hä t¸i xuÊt. Philippin: C¸c mÆt hµng ViÖt Nam cã thÓ xuÊt khÈu sang n­íc nµy gåm cã: g¹o, than ®¸, c¸c lo¹i ®Ëu, l¹c, dõa, chuèi. Trong ®ã hai mÆt hµng lµ dõa vµ chuèi ViÖt Nam cÇn häc hái kinh nghiÖm Philipin ®Ó s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu. Th¸i Lan: Do gÇn gòi vÒ mÆt ®Þa lý, khÝ hËu, tµi nguyªn thiªn nhiªn nªn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi s¶n phÈm xuÊt khÈu cña hai n­íc kh¸ t­¬ng ®ång, nhiÒu khi lµ ®èi thñ c¹nh tranh cña nhau. Song còng cã nhiÒu mÆt hµng ViÖt Nam xuÊt sang Th¸i Lan nh­ gç, s¾t thÐp, da nguyªn liÖu, thiÕc, ®¸ quý. Singapore: C¬ cÊu bu«n b¸n cña hai n­íc ViÖt Nam vµ Singapore cã tÝnh chÊt bæ sung cho nhau nªn c¸c mÆt hµng xuÊt cña ta ®Òu cã thÓ b¸n sang Singapore. H¬n n÷a, Singapore lµ thÞ tr­êng chuyÓn khÈu lín nhÊt cña khu vùc §ng Nam ¸¸ vµ c¶ ch©u ¸, ®ang tiªu thô rÊt lín s¶n phÈm cña ViÖt Nam trong ®ã cã dÇu th« chiÕm 2/3 tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy. Trong ASEAN, cã n­íc Brunei lµ n­íc cã tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ thu nhËp b×nh qu©n kh¸ cao mµ chñ yÕu cã ®­îc tõ thu nhËp dÇu má, nh­ng hÇu nh­ ch­a cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam. Do vËy, trong t­¬ng lai khi c¸c quy chÕ AFTA ®­îc sö dông th× Brunei lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu lín mµ ViÖt Nam nªn chó träng khai th¸c. Ba thµnh viªn míi gia nhËp lµ Lµo, Myanma (2000) vµ Campuchia (2002) thùc tÕ cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n ta mét chót. Lµo lµ n­íc th­êng xuyªn tiÕn hµnh nhËp khÈu tõ ViÖt Nam nhiÒu lo¹i mÆt hµng mµ chñ yÕu lµ n«ng, thñy s¶n. Kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ ba n­íc thµnh viªn nµy cßn qu¸ nhá bÐ. Song ViÖt Nam ®· xem xÐt tÝnh ®Õn vµ coi ®©y lµ nh÷ng thÞ tr­êng tiÒm n¨ng trong t­¬ng lai gÇn. Thø hai, sù kh¸c nhau vÒ tû träng c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp trong c¬ cÊu xuÊt khÈu gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­ãc ASEAN. C¸c n­íc ASEAN ®· thùc hiÖn chiÕn l­îc "ph¸t triÓn c«ng nghiÖp h­íng vÒ xuÊt khÈu" ®­îc h¬n m­¬i hai n¨m nªn nhiÒu n­íc ®· ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ cao. Tû träng c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ASEAN nh­ sau: - Indonesia: 63% - Malaysia: 83% - Philipin: 76% - Th¸i Lan: 74% - Singapore: 87% NhiÒu n­íc ®· chuyÓn tõ ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cÇn nhiÒu vèn, c«ng nghÖ cao nh­: Singapore, Malaysia, Th¸i Lan. C¸c mÆt hµng c«ng nghÖ nh­ ®iÖn tö, m¸y mãc, thiÕt bÞ vËn t¶i, viÔn th«ng cµng chiÕm tû träng cao trong xuÊt khÈu cña c¸c n­íc nµy. Trong khi ®ã, tû lÖ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp trong tæng sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam míi ®¹t 28% trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. C¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cña ta chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn n«ng l©m, ng­ nghiÖp, dÖt may, cßn c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o c«ng nghÖ ch­a ®¸ng kÓ. Thø ba, c¸c mÆt hµng chñ lùc cña c¸c n­íc ASEAN cã gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu lín h¬n nhiÒu so víi ViÖt Nam. Phô lôc 3: C¬ cÊu hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu 1. C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu: 1.1 Víi nhãm nguyªn nhiªn liÖu: HiÖn nay nhãm nµy, víi 2 mÆt hµng chÝnh lµ dÇu th« vµ than ®¸, ®ang chiÕm kho¶ng trªn 20% kim ng¹ch XK cña n­íc ta. Sau khi nhµ m¸y läc dÇu Dung QuÊt ®i vµo ho¹t ®éng, l­îng dÇu th« XK sÏ gi¶m dÇn. Dù kiÕn v¸o n¨m 2005 l­îng dÇu th« XK chØ cßn kho¶ng gÇn 12 triÖu tÊn (hiÖn nay lµ 16 triÖu tÊn).Tíi n¨m 2010 cã hai ph­¬ng ¸n, tuú thuéc vµo l­îng khai th¸c: NÕu khai th¸c 14-16 triÖu tÊn th× sÏ sö dông trong n­íc kho¶ng 12 triÖu tÊn, XK 2-4 triÖu tÊn. NÕu khai th¸c 20 triÖu tÊn th× cã kh¶ n¨ng XK kho¶ng 8 triÖu tÊn. Dï theo ph­¬ng ¸n nµo th× kim ng¹ch dÇu th« còng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ vµo n¨m 2010 (theo ph­¬ng ¸n 1 th× tû träng dÇu th« trong gi¸ trÞ XK dù kiÕn sÏ chØ cßn d­íi 1% so víi 22% hiÖn nay; theo ph­¬ng ¸n 2 th× tû lÖ ®ã sÏ cßn kho¶ng 3%). ThÞ tr­êng XK chÝnh vÉn lµ óc, Singapore, NhËt B¶n vµ Trung Quèc, cã thÓ thªm Hoa Kú. ViÖc gi¶m XK dÇu th« sÏ ®i ®«i víi viÖc gi¶m NK s¶n phÈm x¨ng, dÇu tõ n­íc ngoµi. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010 s¶n xuÊt trong n­íc sÏ ®¸p øng ®­îc gÇn 80% nhu cÇu vÒ s¶n phÈm dÇu vµ khÝ, tøc lµ kho¶ng 13 triÖu tÊn s¶n phÈm/n¨m, trÞ gi¸ trªn 3 tû USD. NK x¨ng dÇu vµo n¨m 2010 chØ cßn kho¶ng 4 triÖu tÊn, gi¶m 50% so víi 8 triÖu tÊn hiÖn nay; nÕu tÝnh theo thêi gian hiÖn nay th× sÏ gi¶m kho¶ng 850-900 triÖu USD. Kh¶ n¨ng XK c¸c lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c ®Ó bï vµo thiÕu hôt cña dÇu th« lµ rÊt h¹n chÕ. Cho ®Õn n¨m 2010, quÆng Apatit khai th¸c ra chØ cã thÓ ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu s¶n xuÊt ph©n bãn, ch­a cã kh¶ n¨ng tham gia NK. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ XK alumin sÏ tuú thuéc vµo viÖc triÓn khai dù ¸n (nÕu cã th× chØ tõ sau 2005). Qu¨ng s¾t khã cã kh¶ n¨ng XK víi sè l­îng lín bëi nhu cÇu trong n­íc sÏ t¨ng m¹nh, kh¶ n¨ng khai th¸c quÆng Th¹ch Khª cßn ch­a râ nÐt. §Êt hiÕm tuy ch­a cã nh­ng tr÷ l­îng th­¬ng m¹i kh«ng nhiÒu, viÖc XK rÊt khã kh¨n do c«ng nghÖ chÕ biÕn phøc t¹p, cung cÇu thÕ giíi ®· æn ®Þnh. C¸c lo¹i quÆng kh¸c tr÷ l­îng ®Òu kh«ng ®¸ng kÓ. Nh­ vËy, tíi n¨m 2005, nhãm nguyªn nhiªn liÖu cã kh¶ n¨ng chØ cßn ®ãng gãp ®­îc kho¶ng 9% kim ng¹ch XK (2,5 tû USD) so víi trªn 20% hiÖn nay; ®Õn n¨m 2010, tû träng cña nhãm nµy sÏ gi¶m xuèng ch­a ®Çy 1% (d­íi 500 triÖu USD) hoÆc 3,5% (kho¶ng 1,75 tû USD), tuú theo ph­¬ng ¸n khai th¸c dÇu th«. V× vËy, viÖc t×m ra mÆt hµng míi ®Ó thay thÕ lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi viÖc gia t¨ng XK. 1.2 Víi nhãm hµng n«ng, l©m, thuû s¶n: HiÖn nay nhãm nµy ®ang chiÕm gÇn 25% kim ng¹ch XK víi nh÷ng mÆt hµng chñ yÕu lµ g¹o, cµ phª, cao su, chÌ, rau qu¶, thuû s¶n, h¹t tiªu vµ nh©n ®iÒu (trõ mÆt hµng chÌ, tÊt c¶ c¸c mÆt hµng kh¸c ®Òu ®¹t kim ng¹ch trªn 100 triÖu USD/n¨m). Do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i chÞu nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh c¬ cÊu (nh­ diÖn tÝch cã h¹n, kh¶ n¨ng khai th¸c vµ ®¸nh b¾t cã h¹n…) vµ thêi tiÕt nªn theo dù th¶o. ChiÕn l­îc chung, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nhãm nµy sÏ chØ ë møc 4%/n¨m trong toµn kú 2001-2010. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi còng cã h¹n, gi¸ c¶ l¹i kh«ng æn ®Þnh. V× vËy, dï kim ng¹ch tuyÖt ®èi vÉn t¨ng nh­ng tû träng cña nhãm sÏ gi¶m dÇn xuèng cßn 22% (t­¬ng ®­¬ng 5,85 tû USD) vµo n¨m 2005 vµ 17,2% (t­¬ng ®­¬ng 8-8,6 tû USD) vµo n¨m 2010. H¹t nh©n t¨ng tr­ëng cña nhãm sÏ lµ thuû s¶n bëi tiÒm n¨ng khai th¸c vµ nu«i trång cßn nhiÒu, nhu cÇu thÞ tr­êng thÕ giíi t¨ng kh¸ æn ®Þnh, thuÕ suÊt thÊp. N¨m 1985 XK thuû s¶n thÕ giíi míi ®¹t 17,2 tû USD, tíi n¨m 1995 ®· ®¹t 52 tû USD, tøc lµ t¨ng b×nh qu©n mçi n¨m trªn 13%. §iÒu nay liªn quan tíi xu thÕ tiªu dïng cña thÕ giíi lµ gi¶m tiªu thô thÞt, t¨ng tiªu thô thuû s¶n. Víi s¶n l­îng dù kiÕn ®¹t 3,7 triÖu tÊn, kim ng¹ch XK thuû s¶n cña ta sÏ ®¹t 2,5 tû USD vµo n¨m 2005 vµ 3,2-3,5 tû USD vµo n¨m 2010, chiÕm 40% tæng kim ng¹ch cña nhãm n«ng l©m h¶i s¶n. ThÞ tr­êng chÝnh sÏ lµ NhËt B¶n, EU, Hoa Kú, Trung Quèc… §Ó ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tr­ëng æn ®Þnh cho mÆt hµng nµy, cÇn tiÕp tôc chó träng ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn ®¸nh b¾t xa bê vµ nu«i trång, chuyÓn tõ qu¶ng canh sang th©m canh, ph¸t triÓn nh÷ng mÆt hµng cã kim ng¹ch cao nh­ t«m, nhuyÔn thÓ. Bªn c¹nh thuû s¶n lµ c¸c mÆt hµng chñ lùc nh­ g¹o, nh©n ®iÒu vµ c¸c rau qu¶ kh¸c, thÞt…còng ®­îc quan t©m. Ngoµi ra, mét lo¹t s¶n phÈm cßn cã thÓ ph¸t triÓn ®Ó thay thÕ NK hoÆc gãp phÇn XK nh­ c©y hä ®Ëu, c©y cã dÇu, t¬ t»m, b«ng… §èi víi toµn bé nhãm n«ng thuû s¶n rÊt cÇn chó träng kh©u c¶i t¹o gièng c©y trång vËt nu«i, chÕ biÕn, b¶o qu¶n, vÖ sinh thùc phÈm, chuyªn chë, ®ãng gãi, ph©n phèi ®Ó cã thÓ ®­a th¼ng tíi kh©u tiªu dïng, tõ ®ã n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng. Nh×n chung: kim ng¹ch cña nhãm nguyªn nhiªn liÖu vµ n«ng l©m h¶i s¶n tæng céng sÏ ®¹t tõ 10-10,35 tû USD vµo n¨m 2010, chiÕm kho¶ng 20-21% kim ng¹ch XK so víi trªn 40% hiÖn nay theo h­íng gia t¨ng chÊt l­îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng. PhÇn cßn l¹i lµ c¸c mÆt hµng chÕ biÕn vµ chÕ t¹o. §©y lµ bµi to¸n chñ yÕu cho ho¹t ®éng XNK trong thêi gian 10 n¨m tíi. 1.3 Víi s¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o: HiÖn nay kim ng¹ch cña nhãm nµy ®· ®¹t trªn 4 tû USD, tøc lµ trªn 30% kim ng¹ch XK. Môc tiªu phÊn ®Êu vµo n¨m 2010 lµ 20-21 tû USD, t¨ng h¬n 5 lÇn so víi hiÖn nay vµ chiÕm kho¶ng 40% kim ng¹ch XK. H¹t nh©n cña nhãm cho tíi n¨m 2010, vÉn lµ hai mÆt hµng dÖt may vµ giÇy dÐp. Lµ nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ thu hót nhiÒu lao ®éng. Kim ng¹ch cña mçi mÆt hµng ph¶i ®¹t kho¶ng 7-7,5 tû USD. Nh­ vËy, dÖt may sÏ ph¶i t¨ng b×nh qu©n 14%/n¨m, giÇy dÐp t¨ng b×nh qu©n 15-16%/n¨m. Nay ®· ký ®­îc hiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Hoa Kú th× môc tiªu t¨ng tr­ëng trªn lµ kh¶ thi. Tuy nhiªn, vÉn cÇn tiÕp tôc më thªm thÞ tr­êng Trung §«ng vµ §«ng ¢u. Sau c¸c tho¶ thuËn ®¹t ®­îc víi Hoa Kú vµ EU, Trung Quèc sÏ trë thµnh thµnh viªn cña WTO; kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ Trung quèc, trong ®ã cã dÖt may vµ giÇy dÐp, vèn ®· rÊt m¹nh, sÏ ®­îc n©ng lªn do ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i míi trªn thi tr­êng réng lín nh­ Hoa Kú vµ EU, g©y khã kh¨n kh«ng nhá cho hµng ho¸ cña ta. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, ®Èy m¹nh XK, h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hai ngµnh dÖt may vµ giÇy dÐp trong 10 n¨m tíi lµ gia t¨ng nç lùc th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng míi, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng Mü, Trung §«ng vµ Ch©u §¹i D­¬ng; æn ®Þnh vµ t¨ng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr­êng quen thuéc nh­ EU, NhËt B¶n ®Æc biÖt lµ NhËt B¶n bëi ®©y lµ thÞ tr­êng phi quota; chuyÓn dÇn tõ h×nh thøc gia c«ng lµ chÝnh sang néi ®Þa ho¸ trªn c¬ së t¨ng c­êng ®Çu t­ s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu ®Çu vµo, t¹o nh·n hiÖu cã uy tÝn; chuyÓn m¹nh sang b¸n FOB; thu hót m¹nh ®Çu t­ n­íc ngoµi, nhÊt lµ ®Çu t­ tõ EU, Mü, NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µI Loan… ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc th©m nhËp trë l¹i c¸c thÞ tr­êng nµy vµ ®i vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña Nhµ n­íc, mµ cô thÓ lµ chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch thÞ tr­êng, cÇn hç trî ®¾c lùc cho tiÕn tr×nh nµy. Do môc tiªu kim ng¹ch cña toµn nhãm chÕ biÕn, chÕ t¹o vµo n¨m 2010 lµ trªn 20 tû USD nªn ngoµi dÖt mayvµ giÇy dÐp cÇn nç lùc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ, dù b¸o nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng ®Ó tõ ®ã cè g¾ng t¹o ra nh÷ng ngµnh hµng míi. 1.4 S¶n phÈm hµm l­îng c«ng nghÖ vµ chÊt x¸m cao: §©y lµ ngµnh hµng míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· mang l¹i kim ng¹ch XK kh¸ lín, h¬n 1 tû USD vµo n¨m 2002. H¹t nh©n lµ hµng ®iÖn tö vµ tin häc. Víi xu thÕ ph©n c«ng lao ®éng theo chiÒu s©u trªn thÕ giíi hiÖn nay, ta hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn h¬n n÷a nh÷ng mÆt hµng nµy, tr­íc m¾t lµ gia c«ng råi tiÕn tíi néi ho¸ dÇn. VÊn ®Ò cèt lâi lµ cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Môc tiªu kim ng¹ch XK ®Æt ra cho ngµnh lµ 2,5 tû USD vµo n¨m 2005 (riªng phÇn mÒm Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng dù kiÕn lµ 350-500 triÖu USD) vµ 6-7 tû USD vµo n¨m 2010 (riªng phÇn mÒm lµ 1 tû USD). VÒ thÞ tr­êng th× nh»m vµo c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (phÇn mÒm) vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (phÇn cøng). CÇn coi ®©y lµ kh©u ®ét ph¸ trong 5 n¨m cuèi cña thêi kú 2001-2010. 2. C¬ cÊu dÞch vô xuÊt khÈu 2.1 XuÊt khÈu lao ®éng: Trong nhiÒu n¨m qua XK lao ®éng lµ ngµnh thu ngo¹i tÖ quan träng. B×nh qu©n giai ®o¹n 1996-2000, mçi n¨m n­íc ta ®­a ra n­íc ngoµi kho¶ng 2 v¹n lao ®éng víi thêi h¹n hîp ®ång tõ 3-5 n¨m, riªng n¨m 2000 dù kiÕn lµ 3 v¹n lao ®éng. HiÖn nay sè ng­êi ViÖt Nam ®ang lao ®éng t¹i n­íc ngoµi vµo kho¶ng 9 v¹n ng­êi. Víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi kho¶ng 5 ngµn USD/n¨m. Theo Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi th× môc tiªu phÊn ®Êu n¨m 2005 lµ XK 150-200 ngµn lao ®éng vµ ®Õn n¨m 2010 lµ 1 triÖu lao ®éng. NÕu thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, kim ng¹ch dù kiÕn sÏ ®¹t kho¶ng 1,5 tû USD vµo n¨m 2005 vµ 4,5-6 tû USD vµo n¨m 2010. 2.2 Du lÞch: Du lÞch lµ mét ngµnh dich vô cã ý nghÜa kinh tÕ x· héi quan träng. Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh du lÞch ®· ®¹t ®­îc nhiÒu b­íc tiÕn ®¸ng ghi nhËn. Tuy nhiªn tiÒm n¨ng cña ngµnh cßn rÊt lín nÕu biÕt khai th¸c vµ ph¸t huy tèt nh÷ng thÕ m¹nh s½n cã. Theo Tæng côc Du lÞch, n¨m 2002 sÏ cã kho¶ng 2,5 triÖu kh¸ch du lÞch quèc tÕ tíi ViÖt Nam víi doanh thu ngo¹i tÖ kho¶ng 700 triÖu USD. Theo chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ngµnh th× tíi n¨m 2005 sÏ phÊn ®Êu thu hót ®­îc 3 triÖu kh¸ch quèc tÕ víi doanh thu xÊp xØ 1 tû USD, n¨m 2010 thu hót 4,5 triÖu kh¸ch ®¹t 1,6 tû USD. 2.3 VËn t¶i BiÓn vµ dÞch vô c¶ng, giao nhËn: HiÖn ®a sè c¸c DN cña ta lùa chän ®iÒu kiÖn giao hµng lµ CIF hoÆc C&F ®èi víi hµng NK vµ FOB ®èi víi hµng XK. Do vËy hµng n¨m ta ph¶i chi mét l­îng ngo¹i tÖ kh¸ lín ®Ó NK dÞch vô vËn t¶i cña n­íc ngoµi, ®ång thêi l¹i ®Ó tuét mÊt c¬ héi thu ngo¹i tÖ khi XK. Nguyªn nh©n kh¸ch quan mét phÇn lµ do tËp qu¸n cña DN khi ký kÕt hîp ®ång, nh­ng nguyªn nh©n chÝnh vÉn lµ n­íc ta ch­a cã mét ®éi tµu ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng réng trªn nhiÒu tuyÕn vµ c­íc phÝ ch­a c¹nh tranh. V× vËy trong thêi gian tíi cÇn t¨ng c­êng ®Èu t­ ph¸t triÓn hÖ thèng c¶ng biÓn, ®i ®«i víi viÖc gia t¨ng ®éi tµu, tËn dông thÕ m¹nh vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, h¹ gi¸ thµnh vËn chuyÓn ®Ó n©ng cao kim ng¹ch XK. Gi¶m kim ng¹ch NK tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc. NÕu c­íc phÝ vËn t¶i chØ chiÕm 1% trong tæng kim ng¹ch hµng ho¸ ViÖt Nam XK vµ ngµnh dÞch vô vËn t¶i n­íc ta ®¶m ®­¬ng ®­îc th× kim ng¹ch XK cña ngµnh vËn t¶i biÓn ®· lµ trªn d­íi 250 triÖu USD n¨m 2005 vµ 500 triÖu USD n¨m 2010. C¸c ngµnh dÞch vô kh¸c (ng©n hµng, vËn t¶i hµng kh«ng, b­u chÝnh viÔn th«ng, x©y dùng, Y tÕ, Gi¸o dôc…). HiÖn nay, do c¸c Bé, ngµnh cßn ®ang thu thËp sè liÖu vÒ XNK dÞch vô liªn quan tíi ngµnh m×nh nªn Bé Th­¬ng m¹i ch­a tæng hîp ®­îc sè liÖu chÝnh x¸c. Tuy nhiªn, cã thÓ s¬ bé ­íc tÝnh kim ng¹ch XK cña nhãm nµy sÏ ®¹t xÊp xØ 1 tû USD n¨m 2000 trong ®ã chiÕm tû träng lín lµ dÞch vô ng©n hµng (thanh to¸n quèc tÕ, chuyÓn tiÒn, kiÒu hèi), b­u chÝnh viÔn th«ng vµ vËn t¶i hµng kh«ng. Dù kiÕn kim ng¹ch cña nhãm nµy sÏ t¨ng kho¶ng 10%/n¨m thêi kú 2001-2010, ®¹t 1,6 tû USD n¨m 2005 vµ 2,6 tû USD n¨m 2010. Cã thÓ h×nh dung ngµnh dÞch vô ph¸t triÓn nhiÒu nhÊt vµo thêi kú 2001-2010 sÏ lµ xuÊt khÈu lao ®éng, du lÞch, b­u chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i vµ ng©n hµng. §Þnh h­íng ph¸t triÓn c¸c ngµnh cô thÓ ®­îc tãm t¾t qua b¶ng d­íi ®©y: Ngµnh dÞch vô Kim ng¹ch 2005 (triÖu USD) Kim ng¹ch 2010 (triÖu USD) XK lao ®éng. Du lÞch. Mét sè ngµnh kh¸c (ng©n hµng, b­u chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i…). Tæng kim ng¹ch XKDV. 1.500 1.000 1.600 4.100 4.500 1.600 2.000-2.500 8.100-8.600 Tãm l¹i: tíi n¨m 2010, kim ng¹ch vµ c¬ cÊu XK ®­îc dù kiÕn nh­ sau: Nhãm hµng Kim ng¹ch 2010 (triÖu USD) Tû träng (%) 2000 2010 Nguyªn nhiªn liÖu N«ng s¶n, h¶i s¶n ChÕ biÕn, chÕ t¹o C«ng nghÖ cao Hµng kh¸c Tæng kim ngach hµng ho¸ Tæng kim ng¹ch dÞch vô 1.750 8.000-8.600 20.000-21.000 7.000 12.500 48.000-50.000 8.100-8.600 20,1 23,3 31,4 5,4 19,8 3-3,5 16-17 40-45 12-14 23-25 100 Phô Lôc 4: §¸nh gi¸ chung vÒ hÖ thèng thuÕ quan hiÖn nay cña ta: Thø nhÊt, chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®­îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. NÕu ngµnh s¶n xuÊt nµo thuéc diÖn b¶o hé, trong n­íc s¶n xuÊt ®­îc th× thuÕ quan ®èi víi s¶n phÈm cña ngµnh ®ã sÏ ®­îc n©ng lªn. §©y còng chÝnh lµ quy ®Þnh cña WTO vÒ c«ng cô b¶o hé duy nhÊt th«ng qua thuÕ quan. Tuy nhiªn, hiÖn nay do ta cßn thiÕu c¨n cø ph©n tÝch kinh tÕ nªn hiÖn nay chóng ta ®ang gÆp khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh møc thuÕ suÊt nªn dÔ g©y ra hiÖn t­îng b¶o hé trµn lan, kh«ng mang tÝnh chän läc. Møc ®é b¶o hé kh«ng ®­îc ph©n ®Þnh theo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt dùa trªn lîi thÕ c¹nh tranh, nh÷ng ngµnh Nhµ n­íc tËp trung ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn. §ång thêi, ta còng ch­a cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ, nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã tiÒm n¨ng trong t­¬ng lai nªn rÊt khã cho ta trong viÖc lùa chän ngµnh b¶o hé vµ cÊp ®é b¶o hé. Ngoµi ra, theo quy ®Þnh cña AFTA vµ WTO còng nh­ c¸c tæ chøc kh¸c th× thuÕ quan ®­îc quy ®Þnh lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó b¶o hé, ®ång thêi ph¶i lo¹i bá c¸c trë ng¹i phi thuÕ kh¸c. §Æc biÖt kh«ng ®­îc dïng c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ nh»m môc ®Ých b¶o hé. So s¸nh víi thùc tr¹ng cña ta th× thuÕ quan chØ lµ mét trong nh÷ng bé phËn cÊu thµnh chÝnh s¸ch b¶o hé cña ViÖt Nam. §èi víi nhiÒu mÆt hµng, c«ng cô ®Ó b¶o hé ®­îc sö dông l¹i lµ biÖn ph¸p phi thuÕ. §Æc biÖt trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam hiÖn nay th× ®èi víi mét sè lo¹i hµng ho¸, thuÕ nhËp khÈu ®Ó tiªu dïng ®­îc b¶o hé kh«ng ®¸ng kÓ, mµ viÖc b¶o hé chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c biÖn ph¸p phi quan thuÕ kh¸c ®Æc biÖt lµ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ vÒ sè l­îng. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ®èi víi nh÷ng mÆt hµng thuéc lo¹i hµng ho¸ n»m trong diÖn c©n ®èi lín cña nhµ n­íc nh­ ph©n bãn, thÐp x©y dùng, giÊy, ®­êng, kÝnh x©y dùng....Nh÷ng mÆt hµng nµy lµ ®Çu vµo cña nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh«ng thÓ ®Ó møc thuÕ nhËp khÈu qu¸ cao. Trong thêi gian tíi cÇn tËp trung ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch b¶o hé nµy cã chän läc h¬n, theo nh­ ®óng ®Þnh h­íng x©y dùng chÝnh s¸ch héi nhËp ®· ®Ò ra. Thø hai vÒ c¬ cÊu thuÕ quan: BiÓu thuÕ nhËp khÈu ­u ®·i hiÖn hµnh cña ViÖt nam (thùc hiÖn tõ 1/1/1999) gåm: + 97 ch­¬ng vµ 6247 mÆt hµng (chi tiÕt ®Õn cÊp ®é 8 ch÷ sè) + 13 møc thuÕ suÊt c¬ b¶n + Ngoµi ra, cßn cã c¸c møc thuÕ ¸p dông cho c¸c mÆt hµng ghi t¹i c¸c môc “riªng” cña BiÓu thuÕ (6 møc thuÕ suÊt nµy dù kiÕn sÏ ®­îc bá dÇn). + Møc thuÕ nhËp khÈu trung b×nh ®¬n gi¶n cña BiÓu thuÕ cho tÊt c¶ c¸c mÆt hµng lµ 15,9%, cho c¸c mÆt hµng cã thuÕ tõ 1% trë lªn lµ 23,6%. Nh×n chung, hiÖn nay biÓu thuÕ cña ta vÉn cßn nhiÒu møc thuÕ suÊt. §Æc biÖt, trong tõng nhãm mÆt hµng còng ¸p dông nhiÒu møc thuÕ suÊt. Tuy vËy, xÐt vÒ møc thuÕ trung b×nh vµ thuÕ suÊt cô thÓ th× thuÕ suÊt cña ta hiÖn nay vÉn rÊt thÊp, ch­a thÓ hiÖn ®óng møc ®é b¶o hé. Nguyªn nh©n lµ do c¸c mÆt hµng ®­îc b¶o hé cã thuÕ suÊt thÊp th­êng lµ ®Çu vµo cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt chñ lùc nªn nÕu n©ng thuÕ suÊt lªn còng sÏ g©y nhiÒu khã kh¨n cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy. ChÝnh v× lý do nµy mµ xÐt mét c¸ch tæng thÓ th× thuÕ nhËp khÈu trung b×nh cña ta hiÖn nay vÉn cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi møc thuÕ trung b×nh cña nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. Thø ba, hiÖn nay ta ®· x©y dùng ®­îc biÓu thuÕ míi cËp nhËt theo HS 8 ch÷ sè ®Ó b¾t ®Çu ¸p dông tõ 1/1/1999. Ngoµi ra cßn quy ®Þnh bæ sung thªm mét lo¹i thuÕ míi: thuÕ nhËp khÈu bæ sung mµ thùc chÊt lµ thuÕ ®èi kh¸ng hay thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. §©y lµ quy ®Þnh b­íc ®Çu ®Ó t¹o lËp sù râ rµng cho viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµ t¹o ra mét m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi vµ an toµn cho c¸c doanh nghiÖp vµo thêi ®iÓm thÞ tr­êng ViÖt Nam ®· më cöa vµ héi nhËp. C¸c quy ®Þnh nµy ®· ®¸nh dÊu ®­îc mét b­íc tiÕn trong viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch phôc vô héi nhËp quèc tÕ. Trong t­¬ng lai, khi thÞ tr­êng ®· ®­îc më cöa vµ ®­îc tù do ho¸ hoµn toµn. ThuÕ quan sÏ gi¶m dÇn ®Õn 0% vµ sÏ kh«ng cßn tån t¹i. Trong hoµn c¶nh ®ã, nh÷ng quy ®Þnh phßng ngõa bÊt tr¾c nh­ trªn sÏ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc tr­íc nh÷ng sù cè ®¸ng tiÕc, kh«ng c«ng b»ng diÔn ra trªn thÞ tr­êng. Tuy nhiªn quy ®Þnh nµy vÉn cßn qu¸ ®¬n gi¶n vÒ thñ tôc ®iÒu tra, ®¸nh gi¸, møc thuÕ v.v. cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng dÔ tuú tiÖn vËn dông vµ g©y ph¶n t¸c dông. Thø t­, qua ph©n tÝch cho thÊy thùc tr¹ng c¹nh tranh cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc ®Òu cßn rÊt non trÎ, c¸c doanh nghiÖp cña ta ®Òu cßn ®ang cã nh÷ng khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vèn vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã chóng ta ®· ph¶i lùa chän mét ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt mang tÝnh chÊt qu¸ ®é, t¹m thêi lµ quy ®Þnh ®iÒu kho¶n miÔn, gi¶m dÉn ®Õn mét sè ®iÓm v­íng víi quy chÕ ®èi xö quèc gia tån t¹i trong hai luËt thuÕ (ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt vµ VAT). HiÖn ta ch­a cã luËt ph¸p ®iÒu chØnh chung vÒ nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia nh­ng c¸c luËt thuÕ trong n­íc vÉn ®ang ®­îc ®iÓu chØnh vµ x©y dùng theo h­íng tu©n thñ nguyªn t¾c ®·i ngé quèc gia. Sù ph©n biÖt gi÷a hµng ho¸ trong n­íc vµ hµng nhËp khÈu cßn tån t¹i nh­ sau: + Ph©n biÖt thuèc l¸ ®iÕu cã ®Çu läc s¶n xuÊt b»ng nguyªn liÖu nhËp khÈu vµ thuèc l¸ s¶n xuÊt chñ yÕu b»ng nguyªn liÖu trong n­íc. + Ph©n biÖt «t« nhËp khÈu vµ «t« s¶n xuÊt trong n­íc. Qua c¸c c¶i c¸ch trong hÖ thèng thuÕ võa qua, ViÖt Nam ®· xo¸ bá phÇn nµo nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh trong chÝnh s¸ch thuÕ ®ang cã sù ph©n biÖt gi÷a hµng ho¸ nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc. Tuy vËy, ®©y vÉn ®ang lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i trong viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch h­íng tíi héi nhËp. VÒ nguyªn t¾c, quy chÕ ®èi xö quèc gia vµ tèi huÖ quèc ®ßi hái ph¶i t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh doanh b×nh ®¼ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ n­íc ngoµi. §iÒu nµy bao hµm viÖc lo¹i bá chÕ ®é hai gi¸ còng nh­ nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ­u ®·i thuÕ ®èi víi doanh nghiÖp trong n­íc so víi nh÷ng doanh nghiÖp n­íc ngoµi ®ang thùc hiÖn t¹i ViÖt Nam. Thø n¨m, ®èi víi vÊn ®Ò x¸c ®Þnh trÞ gi¸ h¶i quan th× hiÖn nay ViÖt Nam x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan theo hai c¸ch lµ: + TÝnh thuÕ theo gi¸ hîp ®ång: quy ®Þnh r»ng “C¸c mÆt hµng cã gi¸ ghi trªn hîp ®ång cao h¬n gi¸ quy ®Þnh t¹i B¶ng gi¸ tèi thiÓu hoÆc c¸c mÆt hµng ch­a ®­îc quy ®Þnh gi¸ tèi thiÓu th× gi¸ tÝnh thuÕ lµ gi¸ ghi trªn hîp ®ång hoÆc gi¸ tù kª khai (nÕu kh«ng cã hîp ®ång hoÆc kh«ng cã ho¸ ®¬n mua hµng).” §©y ®ång thêi còng lµ quy ®Þnh cña WTO trong vÊn ®Ò x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ. + X¸c ®Þnh theo gi¸ tèi thiÓu: ®­îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng mÆt hµng kh«ng thuéc danh môc mÆt hµng Nhµ n­íc qu¶n lý gi¸ tÝnh thuÕ, kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ¸p gi¸ tÝnh thuÕ theo hîp ®ång hoÆc cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ¸p gi¸ theo hîp ®ång nh­ng gi¸ ghi trªn hîp ®ång b»ng hoÆc thÊp h¬n 80% gi¸ tèi thiÓu quy ®Þnh t¹i b¶ng gi¸ tèi thiÓu cña Tæng côc H¶i quan. HiÖn t¹i vÉn cßn 21 nhãm mÆt hµng ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ tÝnh thuÕ theo c¬ chÕ gi¸ tèi thiÓu. §©y lµ mét quy ®Þnh tr¸i víi quy ®Þnh WTO vµ tËp qu¸n quèc tÕ nãi chung. HiÖn ViÖt Nam ®ang t¨ng c­êng hç trî cho c¬ quan h¶i quan vÒ c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt còng nh­ n©ng cao n¨ng lùc cña c¸n bé h¶i quan ®Ó cã thÓ sím ¸p dông c¬ chÕ tÝnh thuÕ nhËp khÈu theo gi¸ trÞ giao dÞch. Thø s¸u, vÊn ®Ò minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch th× hiÖn nay c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña ta vÉn ®­îc c«ng bè trªn C«ng b¸o. Trong mét sè tr­êng hîp, c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã quyÒn cho phÐp hay tõ chèi cho biÕt c¸c b¨n b¶n ph¸p luËt nµy. C¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt do c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ ban hµnh ®­îc ®¨ng trªn C«ng b¸o trong vßng 15 ngµy kÓ tõ ngµy c«ng bè, ký vµ yÕt thÞ ®­a tin trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. ViÖc cho phÐp mét sè quyÒn ®Ó b¶o mËt th«ng tin khi cÇn thiÕt ®«i khi kh«ng ®­îc nªn l¹m dông qu¸ g©y nªn t×nh tr¹ng b­ng bÝt th«ng tin còng nh­ kh«ng kÞp thêi ban hµnh c¸c th«ng t­, vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn kÞp thêi khi v¨n b¶n ®· ban hµnh g©y t×nh tr¹ng hoang mang, rèi lo¹n ®èi víi c¸c ®èi t­îng trong ph¹m vi ®iÒu chØnh cña v¨n b¶n. §©y lµ nh÷ng bÊt cËp sÏ cÇn ®­îc ®iÒu chØnh sím.Tãm l¹i, th«ng qua mét sè söa ®æi trong hÖ thèng thuÕ võa qua, ViÖt Nam ®· cã mét sè ®iÒu chØnh, ®æi míi theo h­íng phï hîp víi c¸c yªu cÇu héi nhËp vÒ mÆt chÝnh s¸ch. Môc lôc Ch­¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn c¬ b¶n cña hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK tõ gãc ®é tiÕp cËn c¸c chØ tiªu tµi chÝnh trong lé tr×nh héi nhËp AFTA. 1 1.1 ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK trong héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi hiÖn nay. 1 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i, th­¬ng m¹i XNK vµ vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc. 1 1.1.2 Mét sè c«ng cô chñ yÕu ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK. 2 1.1.2.1 ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸ch mÆt hµng. 3 a) ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng ®©y. 3 b) ChÝnh s¸ch mÆt hµng. 3 1.1.2.2 ChÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu 4 1.1.2.3 ChÝnh s¸ch phi thuÕ quan 6 1.1.2.4 ChÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i tÖ vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. 8 1.1.2.5 ChÝnh s¸ch c¸n c©n th­¬ng m¹i vµ c¸n c©n thanh to¸n. 9 1.2 Lé tr×nh héi nhËp AFTA vµ nh÷ng yªu cÇu hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña n­íc ta . 10 1.2.1 Kh¸i qu¸t vÒ ASEAN vµ khu vùc mËu dÞch tù do AFTA. 10 1.2.1.1 Kh¸i qu¸t vÒ ASEAN. 10 1.2.1.2 Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ c¸c quy ®Þnh chung vÒ AFTA. 13 a. Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña AFTA. 13 b. C¸c quy ®Þnh chung vÒ AFTA. 14 1.2.1.3 C¬ cÊu tæ chøc cña AFTA. 16 1.2.2 Lé tr×nh tham gia cña ViÖt Nam vµo ASEAN-AFTA. 18 1.2.3 Nh÷ng yªu cÇu vµ nguyªn t¾c qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi CSTM xuÊt nhËp khÈu cña n­íc ta trong lé tr×nh thùc hiÖn AFTA. 19 1.2.3.1 Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi CSTM xuÊt nhËp khÈu cña n­íc ta . 19 1.2.3.2 Nguyªn t¾c qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu 19 1.3 Mét sè chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ triÓn khai chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK d­íi t¸c ®éng cña héi nhËp. 20 1.3.1 Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng XNK. 20 1.3.2 Ph©n lo¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng XNK. 23 1.3.2.1 HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸ biÖt vµ hiÖu qu¶ KT-XH. 23 1.3.2.2 HiÖu qu¶ cña chi phÝ bé phËn vµ tËp hîp. 23 1.3.2.3 HiÖu qu¶ tuyÖt ®èi vµ hiÖu qu¶ so s¸nh. 24 1.3.3 HÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i xuÊt nhËp khÈu. 24 1.3.3.1 Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ chÊt l­îng cña hiÖu qu¶. 24 1.3.3.2 HÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸. 24 a) ChØ tiªu tæng hîp. 24 b) C¸c chØ tiªu biÓu hiÖn hiÖu qu¶ cô thÓ ho¹t ®éng XNK. 25 1.3.4 Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. 26 1.3.4.1 X¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh trong ho¹t ®éng XNK. 26 a) TÝnh ®óng tÝnh ®ñ gi¸ thµnh xuÊt khÈu. 26 b) C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ tµi chÝnh trong ho¹t ®éng XNK. 26 1.3.4.2 X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ tµi chÝnh cña ho¹t ®éng XNK trong ®iÒu kiÖn cã tÝn dông. 28 1.3.4.3 X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cña ho¹t ®éng XNK. 28 a) Sù kh¸c biÖt gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi hiÖu qu¶ tµi chÝnh. 28 b) C¸c ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ KT-XH. 29 Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng CSTM XNK vµ ho¹t ®éng XNK cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp CEPT-AFTA. 30 2.1 Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt nam d­íi gãc ®é c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ CSTM XNK trong lé tr×nh tham gia AFTA. 30 2.1.1. Kh¸i qu¸t chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 30 2.1.2 ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp AFTA. 34 2.2 Thùc tr¹ng mét sè c«ng cô cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam trong héi nhËp AFTA d­íi gãc ®é tµi chÝnh. 39 2.2.1 C«ng cô chÝnh s¸ch tØ gi¸ hèi ®o¸i. 39 2.2.2 C«ng cô chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu. 41 2.2.3 VÒ c«ng cô c¸n c©n thanh to¸n vµ c¸n c©n th­¬ng m¹i. 47 2.2.4 C«ng cô chÝnh s¸ch phi thuÕ quan cña ViÖt Nam tõ 1990 ®Õn nay. 49 2.2.4.1 GiÊy phÐp XNK. 49 2.2.4.2 Thñ tôc h¶i quan-XNK hµng ho¸. 50 2.2.4.3 H¹n ng¹ch xuÊt nhËp khÈu. 51 2.2.4.4 Qu¶n lý ngo¹i tÖ. 51 2.3 Thùc tr¹ng t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam tíi ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ yÕu sang c¸c n­íc trong khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA). 52 2.3.1 Thùc tr¹ng ho¹t ®éng Th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam tõ n¨m 1991 ®Õn nay. 52 2.3.1.1 VÒ quy m« vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu. 52 2.3.1.2 VÒ c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu 54 a) C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu theo c¸ch tÝnh cña Tæng côc thèng kª. 54 b) C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu tÝnh theo chuÈn SITC(Standard International Trade Classification). 54 c) C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu nh×n tõ phÝa s¶n phÈm s¬ chÕ. 54 2.3.1.3 VÒ c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu. 54 2.3.2 Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña c¸c mÆt hµng chñ yÕu cña ViÖt Nam sang c¸c n­íc trong khu vùc AFTA. 56 2.4 C¸c nhËn xÐt rót ra th«ng qua ph©n tÝch chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam trong lé tr×nh héi nhËp AFTA d­íi gãc ®é c¸c chØ tiªu tµi chÝnh vÜ m«. 56 2.4.1 §¸nh gi¸ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt nam víi c¸c n­íc tham gia khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA) trong nh÷ng n¨m võa qua. 57 2.4.2 Nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn AFTA. 59 2.4.3 NhËn xÐt c¸c ­u vµ nh­îc ®iÓm cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK vµ c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp AFTA d­íi gãc ®é c¸c chØ tiªu tµi chÝnh vÜ m«. 59 2.4.3.1 VÒ mÆt ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK. 59 2.4.3.2 Nh÷ng nh­îc ®iÓm cña chÝnh s¸ch vµ vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra. 61 a. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK. 61 b. VÒ c«ng cô thuÕ quan. 62 c. Hµng rµo phi thuÕ quan 63 d. ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸ch mÆt hµng 64 2.4.3.3 Nh÷ng th¸ch thøc vµ c¬ héi cña ViÖt Nam khi tham gia AFTA 64 a) C¬ héi. 64 b) Th¸ch thøc. 65 Ch­¬ng 3: Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p ®æi míi, hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp ASEAN d­íi gãc ®é c¸c chØ tiªu tµi chÝnh. 66 3.1 C¸c chØ tiªu c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK giai ®o¹n 2001-2010. 66 3.1.1 VÒ quy m« vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng. 66 3.1.2 C¬ cÊu hµng ho¸ XNK vµ c¬ cÊu dÞch vô 67 3.1.2.1 C¬ cÊu hµng ho¸ XK. 67 3.1.2.2 C¬ cÊu dÞch vô XK. 67 3.1.3 VÒ thÞ tr­êng XNK. 67 3.2 Quan ®iÓm vÒ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN(AFTA). 70 3.2.1 Quan ®iÓm 1: ViÖc ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ ph¶i phï hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp ASEAN-AFTA. 70 3.2.2 Quan ®iÓm 2: chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ nh»m thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ nhµ n­íc. 70 3.2.3 Quan ®iÓm 3: Tù do ho¸ th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ b¶o hé cã chän läc: 71 3.2.4 Quan ®iÓm 4: X©y dùng ®ång bé hÖ thèng chÝnh s¸ch qu¶n lý th­¬ng m¹i quèc tÕ. 71 3.2.5 Quan ®iÓm 5: tiÕp tôc kiªn tr× chñ tr­¬ng dµnh ­u tiªn cao cho XK. 72 3.3 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK cña ViÖt Nam trong lé tr×nh héi nhËp AFTA-ASEAN d­íi gãc ®é c¸c chØ tiªu tµi chÝnh. 72 3.3.1 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng cô chÝnh s¸ch thuÕ XNK. 73 3.3.2 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng cô chÝnh s¸ch mÆt hµng vµ chÝnh s¸ch thÞ tr­êng. 76 3.3.2.1 §èi víi chÝnh s¸ch mÆt hµng. 76 3.3.2.2. §èi víi chÝnh s¸ch thÞ tr­êng. 77 3.3.3 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng cô c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ c¸n c©n th­¬ng m¹i. 79 3.3.3.1 C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. 79 3.3.3.2 C¸n c©n th­¬ng m¹i. 80 3.3.4 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng cô chÝnh s¸ch tµi trî vµ b¶o hiÓm xuÊt khÈu. 81 3.3.5 Ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng cô chÝnh s¸ch hîp t¸c ®Çu t­ xuÊt khÈu. 82 3.3.5.1. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t­. 82 3.3.5.2 Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vÒ thñ tôc hµnh chÝnh. 83 3.3.6 Hoµn thiÖn c«ng cô chÝnh s¸ch vèn, tµi chÝnh tiÒn tÖ vµ tØ gi¸ hèi ®o¸i. 83 3.3.6.1 ChÝnh s¸ch vèn. 83 3.3.6.2 VÒ ng©n s¸ch nhµ n­íc. 83 3.3.6.3 ChÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ vµ tØ gi¸ hèi ®o¸i. 85 3.4 BiÖn ph¸p thùc hiÖn viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch XNK cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp ASEAN. 85 3.4.1 C¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ thùc hiÖn cam kÕt trong qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam. 85 3.4.2 T¨ng c­êng x©y dùng vµ thùc thi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ cña nhµ n­íc. 86 3.4.2.1.ChÝnh s¸ch héi nhËp ASEAN ph¶i n»m trong chÝnh s¸ch kinh tÕ chung. 86 3.4.2.2 C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch. 87 3.4.3 T¨ng c­êng qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ. 88 3.4.3.1 T¨ng c­êng chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cu¶ c¸c bé c¸c ngµnh. 88 3.4.3.2 Chñ ®éng ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc. 88 3.4.4 §éng viªn vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia héi nhËp ASEAN b»ng c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh tÝn dông. 89 3.4.5 §Èy m¹nh ho¹t ®éng Marketing ë n­íc ngoµi. 90 3.4.6 §µo t¹o båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é c¸n bé ®Ó ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp. 91 3.5 Mét sè kiÕn nghÞ gióp n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc triÓn khai thùc hiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam trong héi nhËp AFTA-ASEAN. 92 3.5.1 Nh÷ng kiÖn nghÞ ®èi víi viÖc chØ ®¹o ®iÒu hµnh thùc hiÖn c¸c cam kÕt theo CEPT-AFTA trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi. 92 3.5.2 Nh÷ng kiÕn nghÞ ®èi víi viÖc gióp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tõ ®ã gióp n¨ng cao hiÖu qu¶ thùc hiÖn cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i XNK. 93