Khóa luận Hợp đồng kinh tế và các phương pháp giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng kinh tế

uyªn ®¬n, bÞ ®¬n; - §Þa chØ cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; trong tr­êng hîp kh«ng râ ®Þa chØ cña bÞ ®¬n th× ghi ®Þa chØ n¬i cã trô së hoÆc n¬i c­ tró cuèi cïng cña bÞ ®¬n; - Tãm t¾t néi dung tranh chÊp, gi¸ trÞ tranh chÊp; - Qu¸ tr×nh th­¬ng l­îng cña c¸c bªn; - C¸c yªu cÇu ®Ò nghÞ Tßa ¸n xem xÐt, gi¶i quyÕt. §¬n khëi kiÖn ph¶i ®i kÌm víi c¸c tµi liÖu chøng minh vµ do nguyªn ®¬n hoÆc ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p cña m×nh ký tªn. Sau khi xem xÐt ®¬n kiÖn, nÕu thÊy néi dung h×nh thøc cña ®¬n kiÖn ®óng quy ®Þnh vµ ph¹m vi tranh chÊp thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña m×nh th× Tßa kinh tÕ th«ng b¸o ngay cho nguyªn ®¬n biÕt ®Ó nép tiÒn t¹m øng ¸n phÝ (thêi h¹n nép lµ trong vßng 7 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®­îc th«ng b¸o). Tßa ¸n vµo sæ thô lý vô ¸n vµo ngµy nguyªn ®¬n xuÊt tr×nh chøng tõ vÒ viÖc nép tiÒn t¹m øng ¸n phÝ. TiÕp ®ã, Tßa tiÕn hµnh chuÈn bÞ xÐt xö. Trong thêi h¹n 10 ngµy kÓ tõ ngµy thô lý vô ¸n, Tßa ¸n ph¶i th«ng b¸o cho bÞ ®¬n vµ ng­êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan biÕt néi dung ®¬n kiÖn. Trong thêi h¹n 10 ngµy kÓ tõ ngµy ®­îc th«ng b¸o, bÞ ®¬n vµ ng­êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ph¶i göi cho Tßa ¸n ý kiÕn cña m×nh b»ng v¨n b¶n vÒ ®¬n kiÖn vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. Trong thêi gian 40 ngµy kÓ tõ ngµy thô lý vô ¸n, ThÈm ph¸n ®­îc ph©n c«ng lµm chñ täa ph¶i ra mét trong c¸c quyÕt ®Þnh: - §­a vô ¸n ra xÐt xö; - T¹m ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n; - §×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. NÕu vô tranh chÊp ®­îc ®­a ra xÐt xö th× tr­íc khi xÐt xö, Tßa sÏ x¸c minh thu thËp chøng cø liªn quan b»ng mét sè h×nh thøc sau: - Yªu cÇu ®­¬ng sù cung cÊp, bæ sung c¸c chøng cø hoÆc tr×nh bµy vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thiÕt; - Yªu cÇu c¬ quan Nhµ n­íc, tæ chøc h÷u quan, c¸ nh©n cung cÊp b»ng chøng cã ý nghÜa cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n; - Yªu cÇu ng­êi lµm chøng tr×nh bµy vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thiÕt; - X¸c minh t¹i chç; - Tr­ng cÇu gi¸m ®Þnh; - Yªu cÇu c¬ quan chuyªn m«n ®Þnh gi¸ hoÆc lËp héi ®ång ®Þnh gi¸ tµi s¶n cã tranh chÊp. Tr­íc khi më phiªn tßa, Tßa ¸n sÏ tiÕn hµnh hßa gi¶i ®Ó c¸c ®­¬ng sù cã thÓ tiÕn hµnh tù tháa thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp víi nhau. NÕu nh­ c¸c ®­¬ng sù ®¹t ®­îc kÕt qu¶ trong giai ®o¹n nµy lµ gi¶i quyÕt ®­îc vô tranh chÊp th× bªn khëi kiÖn sÏ rót l¹i ®¬n kiÖn. Khi c¸c ®­¬ng sù tháa thuËn ®­îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× Tßa ¸n lËp Biªn b¶n hßa gi¶i vµ ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tháa thuËn cña c¸c ®­¬ng sù vµ quyÕt ®Þnh nµy cã hiÖu lùc ph¸p luËt. Trong tr­êng hîp c¸c bªn kh«ng thÓ tháa thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp trong qu¸ tr×nh hßa gi¶i th× Tßa ¸n lËp Biªn b¶n hßa gi¶i kh«ng thµnh vµ ra quyÕt ®Þnh ®­a vô ¸n ra xÐt xö tr­íc Tßa. ViÖc xÐt xö cã thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch c«ng khai hoÆc tiÕn hµnh xö kÝn v× c¸c lý do nh­ ®¶m b¶o bÝ mËt Nhµ n­íc hay theo yªu cÇu chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn ®Ó khái lé bÝ mËt, bÝ quyÕt kinh doanh... Khi cã quyÕt ®Þnh ®­a vô ¸n ra xÐt xö, Tßa ¸n ph¶i göi ngay quyÕt ®Þnh ®ã cho ViÖn kiÓm s¸t cïng cÊp, c¸c ®­¬ng sù, ng­êi b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c ®­¬ng sù. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n, ®­¬ng sù cã quyÒn lµm ®¬n yªu cÇu Tßa ¸n ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi ®Ó b¶o vÖ b»ng chøng, ®¶m b¶o viÖc thi hµnh ¸n vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt vÒ yªu cÇu cña m×nh; nÕu cã lçi trong viÖc g©y thiÖt h¹i th× ph¶i båi th­êng. C¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi gåm cã: - Kª biªn tµi s¶n ®ang tranh chÊp, phong to¶ tµi kho¶n; - CÊm hoÆc buéc ®­¬ng sù, tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c ®­îc thùc hiÖn mét sè hµnh vi nhÊt ®Þnh; - Cho thu ho¹ch vµ b¶o qu¶n vËt cã liªn quan ®Õn tranh chÊp; - Cho b¸n s¶n phÈm, hµng hãa dÔ bÞ h­ háng. Phiªn tßa ®­îc tiÕn hµnh víi sù cã mÆt cña c¸c ®­¬ng sù hoÆc ®¹i diÖn hîp ph¸p cña c¸c ®­¬ng sù. NÕu ViÖn kiÓm s¸t cã yªu cÇu tham gia phiªn tßa th× phiªn toµ ®­îc tiÕn hµnh víi sù cã mÆt cña kiÓm s¸t viªn. Ngoµi ra phiªn tßa chØ ®­îc tiÕn hµnh khi cã mÆt ng­êi lµm chøng, gi¸m ®Þnh hoÆc phiªn dÞch nÕu sù cã mÆt cña hä lµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. Trong khi xÐt xö t¹i Tßa, Héi ®ång xÐt xö c¨n cø vµo c¸c b»ng chøng thu thËp ®­îc sÏ x¸c ®Þnh c¸c t×nh tiÕt cña vô tranh chÊp b»ng viÖc nghe lêi tr×nh bµy cña c¸c bªn nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, nh÷ng ng­êi liªn quan vµ tiÕn hµnh hái trùc tiÕp c¸c bªn. Sau khi Héi ®ång xÐt xö kÕt thóc viÖc xÐt hái, c¸c ®­¬ng sù hoÆc ng­êi ®¹i diÖn cña ®­¬ng sù, ng­êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®­¬ng sù tr×nh bµy c¸c t×nh tiÕt liªn quan ®Õn vô ¸n vµ nªu ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸ch thøc gi¶i quyÕt vô ¸n, tham gia tranh luËn, cã quyÒn ®¸p l¹i ý kiÕn cña ng­êi kh¸c, KiÓm s¸t viªn tr×nh bµy ý kiÕn cña m×nh vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. Phiªn tßa ®­îc kÕt thóc b»ng tuyªn ¸n cña Tßa ®èi víi vô tranh chÊp. Chñ to¹ phiªn tßa c«ng bè toµn v¨n b¶n ¸n vµ cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt cho ®­¬ng sù biÕt quyÒn kh¸ng c¸o vµ nghÜa vô chÊp hµnh b¶n ¸n cña hä. B¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n ®èi víi vô tranh chÊp ®­îc ph©n xö gåm c¸c néi dung c¬ b¶n sau: - Tßa ¸n xÐt xö vô ¸n; ngµy, th¸ng, n¨m ra quyÕt ®Þnh; tªn, ®Þa chØ cña c¸c ®­¬ng sù, nh÷ng ng­êi tham gia tè tông kh¸c. - Yªu cÇu cña ®­¬ng sù; - C¨n cø ph¸p luËt cña viÖc ra quyÕt ®Þnh; - KÕt luËn cña vÊn ®Ò cÇn ra quyÕt ®Þnh; - X¸c ®Þnh c¸c hµnh vi ph¸p lý mµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cã liªn quan ph¶i thùc hiÖn; - QuyÒn kh¸ng c¸o cña ®­¬ng sù. Trªn ®©y lµ c¸c ®iÓm c¬ b¶n trong tr×nh tù xÐt xö mét vô ¸n vÒ tranh chÊp kinh tÕ gi÷a c¸c ®­¬ng sù cña Tßa kinh tÕ - phiªn tßa s¬ thÈm. Trong tr­êng hîp c¸c ®­¬ng sù kh«ng ®ång t×nh víi quyÕt ®Þnh cña Tßa s¬ thÈm th× cã quyÒn kh¸ng c¸o lªn cÊp xÐt xö cao h¬n lµ tßa phóc thÈm. MÆc dï cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c vÒ thêi h¹n kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ vµ thêi h¹n cho c¸c thñ tôc liªn quan nh­ng phiªn tßa phóc thÈm còng ®­îc tiÕn hµnh theo tr×nh tù vµ thñ tôc nh­ phiªn tßa s¬ thÈm. Tr­íc khi xem xÐt kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ, mét thµnh viªn Héi ®ång xÐt xö tr×nh bµy néi dung vô ¸n, quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm vµ néi dung cña kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ. Trong b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh phóc thÈm ph¶i nªu râ phÇn quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ vµ ph¶i ®­îc c¸c ThÈm ph¸n trong Héi ®ång xÐt xö ký tªn. Trong tr­êng hîp c¸c vô ¸n, tranh chÊp kinh tÕ ®­îc gi¶i quyÕt xong t¹i Tßa kinh tÕ c¸c cÊp (tØnh, huyÖn), nh­ng b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Tßa cã c¨n cø cho thÊy ph¹m ph¶i mét trong nh÷ng ®iÓm sau ®©y: - Cã vi ph¹m nghiªm träng thñ tôc tè tông; - KÕt luËn trong b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh kh«ng phï hîp víi nh÷ng t×nh tiÕt kh¸ch quan cña vô ¸n; - Cã sai lÇm nghiªm träng trong viÖc ¸p dông ph¸p luËt; th× nh÷ng ng­êi sau cã quyÒn kh¸ng nghÞ ®­a vô ¸n lªn xÐt xö theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm: - Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr­ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã quyÒn kh¸ng nghÞ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa c¸c cÊp. - Phã Ch¸nh ¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, Phã ViÖn tr­ëng ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã quyÒn kh¸ng nghÞ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n ®Þa ph­¬ng. - Ch¸nh ¸n Tßa ¸n cÊp tØnh, ViÖn tr­ëng viÖn KiÓm s¸t cÊp tØnh cã quyÒn kh¸ng nghÞ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Tßa cÊp huyÖn. Khi ®· hoµn thµnh thñ tôc kh¸ng nghÞ vµ xem xÐt kh¸ng nghÞ, th× phiªn tßa gi¸m ®èc thÈm diÔn ra; ë phiªn tßa gi¸m ®èc thÈm kh«ng ph¶i triÖu tËp ®­¬ng sù, nh÷ng ng­êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®Õn kh¸ng nghÞ, trõ tr­êng hîp Tßa ¸n xÐt thÊy cÇn ph¶i nghe ý kiÕn cña hä tr­íc khi quyÕt ®Þnh. T¹i phiªn tßa, mét thµnh viªn Héi ®ång xÐt xö tr×nh bµy néi dung vô ¸n, néi dung kh¸ng nghÞ. NÕu Tßa cã triÖu tËp ng­êi tham gia tè tông th× hä tr×nh bµy ý kiÕn cña m×nh tr­íc khi KiÓm s¸t viªn tr×nh bµy ý kiÕn vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. Héi ®ång xÐt xö th¶o luËn vµ ra b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh. iii. Gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng träng tµi 1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ­u thÕ c¬ b¶n 1. 1. Kh¸i niÖm Träng tµi lµ mét tæ chøc trung gian (trõ Träng tµi kinh tÕ ë ViÖt Nam tr­íc ®©y) ®­îc thµnh lËp ra cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ vµ tranh chÊp kh¸c phï hîp víi ph¸p luËt cña n­íc träng tµi. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng Träng tµi lµ mét ph­¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp mµ ë ®ã Träng tµi víi t­ c¸ch lµ ng­êi thø ba ®éc lËp ph©n xö vµ quyÕt ®Þnh tranh chÊp cña c¸c bªn. §ã th«ng th­êng lµ mét c¬ quan trung gian ®­îc c¸c bªn ®­¬ng sù giao tranh chÊp ®Ó xÐt xö. Ph¸n quyÕt cña träng tµi th«ng th­êng mang tÝnh chÊt trung thÈm. §©y lµ ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc ¸p dông phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. 1.2. Nh÷ng ­u thÕ c¬ b¶n cña träng tµi (trong thêi kú míi): a) §¶m b¶o gi¶i quyÕt nhanh chãng c¸c tranh chÊp trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸, cung cÊp dÞch vô... cña c¸c nhµ doanh nghiÖp. NÕu trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cã tranh chÊp n¶y sinh th× ®­¬ng nhiªn nhu cÇu cña nhµ kinh doanh lµ tranh chÊp ®ã dï x¶y ra víi ai, ë ®©u vµ møc ®é thÕ nµo th× hä còng ®Òu mong muèn nã ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch nhanh chãng. Thñ tôc tè tông cña Toµ ¸n lµ khã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµy. V× tè tông toµ ¸n vèn lµ lo¹i tè tông ®Æc tr­ng bëi nhiÒu cÊp xÐt kh¸c nhau: tõ s¬ thÈm, phóc thÈm ®Õn t¸i thÈm hoÆc gi¸m ®èc thÈm. Träng tµi, víi nguyªn t¾c xÐt xö mét lÇn ®­¬ng nhiªn cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cã tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp cña c¸c nhµ kinh doanh, nhÊt lµ ®èi víi c¸c vô tranh chÊp nhá nÕu ®­a ra gi¶i quyÕt b»ng h×nh thøc toµ ¸n víi tr×nh tù c¸c cÊp nh­ vËy, chi phÝ cho vÊn ®Ò kiÖn tông ®«i khi cßn lín h¬n c¶ gi¸ trÝ tµi s¶n cña vô tranh chÊp. Lîi Ých cña träng tµi cµng thÓ hiÖn râ khi nã ®øng ra gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ kÓ c¶ khi mét trong c¸c bªn lµ mét quèc gia. b) Gi¶i quyÕt b»ng träng tµi linh ho¹t vµ Ýt tÝnh h×nh thøc: §Æc tr­ng cña hÇu hÕt c¸c hÖ thèng toµ ¸n lµ ë c¸c quy t¾c tè tông chÆt chÏ. Trong khi tè tông Toµ thÓ hiÖn tÝnh cøng nh¾c, khu«n mÉu th× c¸c nhµ kinh doanh l¹i cã mét nhu cÇu kh¸c: hä muèn cã mét thñ tôc ®¬n gi¶n, gän nhÑ ®Ó tham giai gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch thuËn lîi hiÖu qu¶. Hä kh«ng muèn bÞ rµng buéc chi phèi b»ng nh÷ng quy t¾c cøng nh¾c. Trong tè tông toµ ¸n c¸c bªn ph¶i tranh luËn trùc tiÕp, c«ng khai tr­íc Héi ®ång xÐt xö. Cßn tè tông träng tµi cho phÐp c¸c bªn cã thÓ tranh luËn trùc tiÕp hoÆc b»ng ®Ö tr×nh c¸c v¨n b¶n, tµi liÖu. ChÝnh sù linh ho¹t nµy cña tè tông träng tµi gióp cho c¸c nhµ kinh doanh tr¸nh ®­îc c¸c cuéc tranh luËn kÐo dµi, mÊt thêi gian, cho phÐp gi¶m tèi ®a t×nh tr¹ng gi¸n ®o¹n trong ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. V× vËy, so víi kiÖn tông ra toµ ¸n, gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi ®­îc hä ­a chuéng h¬n. c) Tè tông träng tµi d©n chñ h¬n so víi tè tông Tßa ¸n. Tè tông träng tµi cho phÐp c¸c bªn cã nhiÒu sù tù do h¬n so víi tè tông toµ ¸n. Cô thÓ c¸c nhµ kinh doanh tù m×nh quyÕt ®Þnh chän ®Ých danh träng tµi viªn, chän tæ chøc träng tµi ®øng ra gi¶i quyÕt tranh chÊp trong khi ë tè tông toµ ¸n, viÖc lùa chän toµ ¸n lµ ®iÒu kh«ng cã cho c¸c bªn tranh chÊp. §©y lµ mét c¬ héi ®Ó cho c¸c bªn lùa chän ng­êi cã kinh nghiÖm, cã uy tÝn ®Ó gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c yªu cÇu cña hä. Bªn c¹nh ®ã, c¸c bªn cßn cã thÓ lùa chän mét ®Þa ®iÓm thÝch hîp cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp sao cho phï hîp, thuËn tiÖn víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C¸c cuéc häp vµ phiªn häp xÐt xö l¹i cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh t¹i bÊt cø thêi ®iÓm nµo chø kh«ng chØ giíi h¹n trong giê lµm viÖc hµnh chÝnh. Cßn ë toµ ¸n, viÖc gi¶i quyÕt buéc ph¶i tiÕn hµnh t¹i toµ theo mét thêi gian ®· ®Þnh s½n trong giê hµnh chÝnh... Nh­ vËy, râ rµng so víi tè tông tßa ¸n, t«a tông träng tµi cã nhiÒu ­u thÕ h¬n. d) ë toµ ¸n, víi nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai ®· kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc mét thùc tÕ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Khi th­¬ng tr­êng chÝnh lµ chiÕn tr­êng th× ë ®ã c¸c bÝ quyÕt, c¸c th«ng tin sè liÖu vÒ chñng lo¹i hµng ho¸, d©y chuyÒn c«ng nghÖ... nÕu bÞ tiÕt lé, doanh nghiÖp khã cã thÓ giµnh ®­îc th¾ng lîi trªn thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy sù b¶o vÖ bÝ mËt nghÒ nghiÖp ®· trë thµnh yªu cÇu cã tÝnh chÊt sèng cßn ®èi víi c¸c nhµ kinh doanh. ChØ cã Träng tµi míi tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu cã tÝnh chÊt nghÒ nghiÖp nµy cña c¸c nhµ kinh doanh v× mét trong nh÷ng nguyªn t¾c xÐt xö cña träng tµi lµ xÐt xö bÝ mËt. C¸c träng tµi viªn kh«ng ®­îc quyÒn tiÕt lé c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp cho bªn thø ba biÕt nÕu nh­ ch­a ®­îc c¸c bªn tranh chÊp chÊp nhËn. e) C¸c träng tµi viªn th­êng lµ c¸c chuyªn gia cã kiÕn thøc vµ giµu kinh nghiÖm trong c¸c lÜnh vùc kinh doanh th­¬ng m¹i, vËn t¶i, b¶o hiÓm... NÕu nh­ tè tông toµ ¸n ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸c tranh luËn trùc tiÕp tr­íc Héi ®ång xÐt xö th× t¹i träng tµi, c¸c bªn cã thÓ ®Ö tr×nh c¸c v¨n b¶n vµ tµi liÖu hoÆc tranh luËn trùc tiÕp t¹i phiªn häp cña uû ban träng tµi. §iÒu nµy gióp c¸c bªn tr¸nh ®­îc nh÷ng cuéc tranh luËn dµi dßng, tèn kÐm thêi gian vµ søc lùc. ë ViÖt Nam, tõ n¨m 1960 trë l¹i ®©y ngµnh Träng tµi ®· tån t¹i d­íi hai h×nh thøc: Thø nhÊt: Träng tµi víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan qu¶n lý - c¬ quan tµi ph¸n cña Nhµ n­íc, ra ®êi theo NghÞ ®Þnh sè 20 TTg ngµy 14/1/1960 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vµ chÊm døt tån t¹i vµo ngµy 1/7/1994. Thø hai: - Träng tµi kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ mét tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp ra ®êi theo NghÞ ®Þnh sè 116/TTg ngµy 5/9/1994 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. - Trung t©m Träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam bªn c¹nh Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam (viÕt t¾t lµ VIAC) thµnh lËp theo QuyÕt ®Þnh sè 204 TTg ngµy 28/4/1993 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. 2. §Æc tr­ng c¬ b¶n cña träng tµi kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy Trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö tõ 1960 ®Õn 1/7/1994 ta thÊy ë ViÖt nam chØ tån t¹i Träng tµi kinh tÕ mµ thiÕu v¾ng sù cã mÆt cña Toµ kinh tÕ, ®iÒu nµy ®­îc gi¶i thÝch b»ng quan niÖm cho r»ng nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã chØ tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u: së h÷u tËp trung vµ së h÷u tËp thÓ. V× hîp ®ång kinh tÕ ®­îc coi lµ c«ng cô cña Nhµ n­íc, viÖc mua b¸n nh÷ng g×, ký kÕt víi ai vµ sè l­îng thanh to¸n nh­ thÕ nµo ®Òu do Nhµ n­íc quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ th«ng qua hÖ thèng c¸c chØ tiªu. Do ®ã, c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong hai khu vùc kinh tÕ nµy vÒ sè l­îng th× kh«ng nhiÒu l¾m vµ tÝnh chÊt còng kh«ng mÊy gay g¾t do vËy viÖc thiÖt h¹i trong hîp ®ång kh«ng ¶nh h­ëng lín ®Õn quyÒn lîi cña c¸c bªn mµ do Nhµ n­íc chÞu. Do bÞ chi phèi bëi c¬ chÕ kinh tÕ cò cho nªn ®Õn ngµy chÝnh thøc bÞ gi¶i thÓ hÖ thèng c¬ quan Träng tµi kinh tÕ c¸c cÊp cã mét sè ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau ®©y: 2.1 Víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan tµi ph¸n do Nhµ n­íc lËp ra, träng tµi kinh tÕ ®¶m ®­¬ng c¶ chøc n¨ng cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc. Cu thÓ c¸c c¬ quan träng tµi kinh tÕ kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c ttranh chÊp hîp ®ång kinh tÕ mµ cßn thanh tra, kiÓm tra viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt hîp ®ång kinh tÕ vµ thùc hiÖn viÖc ®¨ng ký kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp. 2.2 Träng tµi kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ tæ chøc phi chÝnh phñ mµ lµ mét lo¹i c¬ quan do Nhµ n­íc thµnh lËp, tån t¹i vµ ho¹t ®éng tõ nguån kinh phÝ cÊp ph¸t tõ Ng©n s¸ch Nhµ n­íc, c¸c träng tµi viªn lµ nh÷ng viªn chøc Nhµ n­íc. 2.3 Träng tµi kinh tÕ lµ mét hÖ thèng c¸c c¬ quan ®­îc thµnh lËp ë c¶ ba cÊp hµnh chÝnh - l·nh thæ (quËn, huyÖn, tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng vµ Trung ­¬ng). 2.4 Tè tông träng tµi vÒ c¬ b¶n gièng nh­ tè tông Toµ ¸n, bao gåm c¸c giai ®o¹n xÐt xö s¬ thÈm, phóc thÈm, gi¸m s¸t vµ xÐt xö l¹i khi cã t×nh tiÕt míi. 2.5 QuyÕt ®Þnh cña träng tµi tuy cã tÝnh chÊt b¾t buéc thi hµnh ®èi víi c¸c bªn liªn quan song trªn thùc tÕ kh«ng ®­îc ®¶m b¶o b»ng c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ thi hµnh nh­ ®èi víi c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n. 3. T¹i sao sù tån t¹i cña Träng tµi kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan tµi ph¸n lµ kh«ng phï hîp trong c¬ chÕ míi Sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Æt ra nhiÒu yªu cÇu míi: ®ã lµ s­ ®¶m b¶o d©n chñ trong ho¹t ®éng kinh tÕ, sù b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi trong c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, sù thõa nhËn vµ b¶o hé quyÒn së h÷u còng nh­ c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ ... Yªu cÇu trùc tiÕp ®Æt ra lµ Nhµ n­íc kh«ng ®­îc can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c thµnh phÇn, ®¬n vÞ kinh tÕ, mµ b»ng c¸c chÝnh s¸ch lín vµ ph¸p luËt t¹o lËp mét m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh, mét hµnh lang v÷ng ch¾c ®Ó nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®­îc x©y dùng vµ thùc hiÖn thùc sù theo nguyªn t¾c tù do, b×nh ®¼ng, cïng cã lîi vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt vÒ nh÷ng ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, sù tån t¹i cña Träng tµi kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan qu¶n lý nh­ cò kh«ng cßn phï hîp n÷a bëi v×: 3.1 Träng tµi kinh tÕ ®· ho¹t ®éng trong mét thêi gian dµi theo c¬ chÕ kinh tÕ cò. V× vËy, víi c¬ chÕ kinh tÕ míi, tÝnh chÊt, néi dung vµ b×nh diÖn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· thay ®æi c¨n b¶n. §iÒu ®ã ®Æt ra yªu cÇu bøc xóc lµ ph¶i ®æi míi tæ chøc vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña Träng tµi kinh tÕ mét c¸ch phï hîp. 3.2 Sù tån t¹i cña Träng tµi kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng cô thÓ: thanh tra hîp ®ång kinh tÕ, gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ xö lý vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn cña c¬ chÕ kinh tÕ míi, nh÷ng ho¹t ®éng ®Æc thï nªu trªn cña Träng tµi kinh tÕ kh«ng cßn mÊy ý nghÜa n÷a. Víi c¬ chÕ kinh tÕ míi, c¬ chÕ ®¶m b¶o d©n chñ trong kinh tÕ vµ lÊy lîi Ých kinh tÕ lµm ®ßn bÈy trùc tiÕp, viÖc ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ lµ vÊn ®Ò thuéc quyÒn tù quyÕt ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp, kh«ng ký kÕt víi doanh nghiÖp nµy th× ký víi doanh nghiÖp kh¸c, hoµn toµn kh«ng cßn chuyÖn ph¶i ký cho b»ng ®­îc hîp ®ång kinh tÕ víi mét ®¬n vÞ ®· ®­îc nhµ n­íc chØ ®Þnh. V× vËy, ho¹t ®éng gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång kinh tÕ víi ý nghÜa võa ph©n tÝch cña Träng tµi kinh tÕ lµ kh«ng cßn phï hîp n÷a trong c¬ chÕ kinh tÕ míi. 3.3 MÆc dï lµ c¬ quan tµi ph¸n nh­ng quyÕt ®Þnh xÐt xö cña Träng tµi kinh tÕ vÉn mang nÆng tÝnh hoµ gi¶i vµ khuyÕn nghÞ, rÊt yÕu vÒ tÝnh c­ìng chÕ. Do ®ã, trªn thùc tÕ quyÕt ®Þnh xÐt xö cña Träng tµi kinh tÕ ®¹t hiÖu lùc thi hµnh thÊp. 3.4 Víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu lo¹i quan hÖ kinh tÕ míi ph¸t sinh mµ tranh chÊp x¶y ra trong nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ®ã kh«ng thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Träng tµi kinh tÕ nh­: - Tranh chÊp mua b¸n tiÒn tÖ, chøng kho¸n. - Tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp. - Tranh chÊp gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty xung quang c¸c vÊn ®Ò thµnh lËp, gi¶i thÓ... ChÝnh nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh kÓ trªn ®· ®Æt ra yªu cÇu ph¶i tæ chøc l¹i hÖ thèng c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ mét c¸ch phï hîp. Vµ tr­íc t×nh h×nh ®ã, Toµ kinh tÕ trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®· ra ®êi víi t­ c¸ch lµ c¬ quan tµi ph¸n xÐt xö c¸c tranh chÊp kinh tÕ, ph¸ s¶n doanh nghiÖp..H¬n n÷a, sù ra ®êi cña NghÞ ®Þnh 116/CP ®· kÐo theo sù hiÖn h÷u cña c¸c trung t©m träng tµi kinh tÕ mang tÝnh phi chÝnh phñ. Cïng tån tµi víi c¸c c¬ quan, tæ chøc nµy lµ Trung t©m Träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam (VIAC) bªn c¹nh Phßng Th­¬ng m¹i víi thÈm quyÒn ®­îc më réng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp néi ®Þa. 4. Trung t©m Träng tµi kinh tÕ ra ®êi theo NghÞ ®Þnh 116/CP ngµy 5/9/1994 cña ChÝnh phñ 4.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n 4.1.1. Kh¸i niÖm Theo NghÞ ®Þnh nµy Träng tµi kinh tÕ lµ mét tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp cã thÈm quuyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ; c¸c tranh chÊp gi÷a c«ng ty víi c¸c thµnh viªn cña c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty víi nhau liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, ho¹t ®éng, gi¶i thÓ cña c«ng ty; c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. 4.1.2 §Æc ®iÓm c¬ b¶n Tõ n¨m 1960 ®Õn ngµy 1/7/1994 ë ViÖt Nam tån t¹i mét c¬ quan duy nhÊt cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ lµ Träng tµi kinh tÕ. Träng tµi kinh tÕ theo NghÞ ®Þnh 116/CP còng cã tªn gäi nh­ vËy nh­ng kh¸c h¼n vÒ chÊt. NÕu nh­ Träng tµi kinh tÕ tr­íc ®©y thuéc hÖ thèng c¸c c¬ quan Nhµ n­íc th× Träng tµi kinh tÕ ngµy nay l¹i lµ tæ chøc phi chÝnh phñ. Víi t×nh chÊt nh­ vËy, Träng tµi kinh tÕ ngµy nay cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: - C¸c trung t©m Träng tµi kinh tÕ kh«ng do Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh thµnh lËp mµ do c¸c träng tµi viªn xin ph¸p Nhµ n­íc ®Ó ®­îc thµnh lËp. - C¸c trung t©m Träng tµi ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tù trang tr¶i. Trong tµi viªn kh«ng ®­îc coi lµ c«ng chøc Nhµ n­íc. - C¸c trung t©m Träng tµi kinh tÕ kh«ng n»m trong hÖ thèng c¬ quan Nhµ n­íc nµo (lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t­ ph¸p) mµ lµ mét tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp. V× thÕ c¸c träng tµi viªn kh«ng ph¶i lµ c¸c thÈm ph¸n mµ lµ c¸c luËt gia trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, th­¬ng m¹i, tÝn dông, hµng h¶i, x©y dùng... - Träng tµi viªn do c¸c bªn tù ý tho¶ thuËn lùa chän trong danh s¸ch cña trung t©m Träng tµi vµ cã thÓ ®­îc chØ ®Þnh bëi Chñ tÞch trung t©m träng tµi trong tr­êng hîp kh«ng lùa chän ®­îc. ChÝnh v× tÝnh chÊt d©n chñ nh­ vËy mµ c¸c bªn cã thÓ kh­íc tõ träng tµi viªn. §iÒu nµy kh«ng thÓ cã ®èi víi Träng tµi kinh tÕ tr­íc ®©y. - QuyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt tranh chÊp cña trung t©m Träng tµi kinh tÕ cã hiÖu lùc thi hµnh (mang tÝnh chÊt chung thÈm) vµ kh«ng bÞ kh¸ng c¸o ( Tuy nhiªn, NghÞ ®Þnh 116/CP l¹i quy ®Þnh nÕu mét bªn tranh chÊp kh«ng chÊp hµnh quyÕt ®Þnh cña Träng tµi th× bªn kia cã quyÒn yªu cÇu Toµ ¸n Nh©n D©n cã thÈm quyÒn xÐt xö theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. §©y lµ mét ®iÓm m©u thuÉn bëi v× khi tranh chÊp ®­îc chuyÓn sang Toµ ¸n th× cã nghÜa lµ ®Æc ®iÓm "kh«ng bÞ kh¸ng c¸o" cña quyÕt ®Þnh cña Träng tµi kh«ng cßn n÷a). 4.1.3. Tr×nh tù tè tông träng tµi Khi c¸c bªn tho¶ thuËn ®­a tranh chÊp ra gi¶i quyÕt ë träng tµi th× bªn nguyªn ®¬n ph¶i göi cho Trung t©m träng tµi kinh tÕ v¨n b¶n tho¶ thuËn cïng víi ®¬n yªu cÇu. Néi dung ®¬n yªu cÇu bao gåm nh÷ng ®iÓm chÝnh: - Ngµy, th¸ng, n¨m viÕt ®¬n; - Tªn vµ ®Þa chØ c¸c bªn; - Tªn Trung t©m träng tµi kinh tÕ ®­îc yªu cÇu gi¶i quyÕt ranh chÊp; - Tãm t¾t néi dung tranh chÊp vµ yªu cÇu gi¶i quyÕt; - C¸c biÖn ph¸p th­¬ng l­îng, hoµ gi¶i mµ c¸c bªn ®· thùc hiÖn nh­ng kh«ng ®¹t kÕt qu¶; - Hä tªn Träng tµi viªn mµ nguyªn ®¬n chän trong danh s¸ch Träng tµi viªn cña Trung t©m Träng tµi kinh tÕ. KÌm theo ®¬n yªu cÇu lµ c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt ®Ó chøng minh c¸c yªu cÇu ®ång thêi bªn nguyªn ®¬n nép t¹m øng lÖ phÝ träng tµi. Sau khi nhËn ®­îc ®¬n yªu cÇu, Th­ ký Trung t©m göi b¶n sao ®¬n ®ã cho bÞ ®¬n (trong vßng 7 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn) cïng víi danh s¸ch träng tµi viªn. Trong thêi h¹n hîp lý (th­êng do Trung t©m Ên ®Þnh) bÞ ®¬n göi ®¬n tr¶ lêi cã néi dung nh­ ®¬n yªu cÇu cña nguyªn ®¬n cïng c¸c tµi liÖu chøng minh cÇn thiÕt. NÕu tranh chÊp do mét héi ®ång Träng tµi gi¶i quyÕt th× mçi bªn chän mét Träng tµi viªn. Hai Träng tµi viªn nµy sÏ chän mét Träng tµi viªn thø ba lµm Chñ tÞch héi ®ång Träng tµi. NÕu kh«ng chän ®­îc, Chñ tÞch Trung t©m träng tµi sÏ chØ ®Þnh (trong vßng 10 ngµy). NÕu c¸c bªn tháa thuËn chän mét Träng tµi viªn gi¶i quyÕt tranh chÊp nh­ng kh«ng tho¶ thuËn ®­îc chän ai th× Chñ tÞch Trung t©m Träng tµi sÏ tiÕn hµnh chØ ®Þnh (trong vßng 7 ngµy kÓ tõ ngµy c¸c bªn th«ng b¸o vÒ viÖc chän Träng tµi viªn). Sau khi hoµn thµnh viÖc lùa chän Träng tµi viªn (kh«ng bÞ kh­íc tõ) th× c¸c Träng tµi viªn tiÕn hµnh c«ng viÖc nghiªn cøu hå s¬, tµi liÖu c¸c bªn cung cÊp vµ c¸c c«ng viÖc cÇn thiÕt kh¸c cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. NÕu c¸c bªn kh«ng cã tho¶ thuËn g× kh¸c th× thêi gian vµ ®Þa ®iÓm gi¶i quyÕt tranh chÊp do Chñ tÞch Héi ®ång Träng tµi hoÆc do Träng tµi viªn Ên ®Þnh. GiÊy triÖu tËp ®­îc göi cho c¸c bªn trong vßng 15 ngµy tr­íc khi më phiªn häp. Trong khi ®ã c¸c bªn tiÕn hµnh lùa chän ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p vµ cã thÓ mêi luËt s­ b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. Tranh chÊp còng cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt kh«ng cã sù cã mÆt cña c¸c bªn mµ c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu vµ chøng cø ®· cã. ë ®©y, c¨n cø chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång kinh tÕ ®· ký kÕt vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam. QuyÕt ®Þnh cña Träng tµi ®­îc lËp ra theo nguyªn t¾c biÓu quyÕt ®a sè víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: - Tªn trung t©m Träng tµi; - §Þa ®iÓm vµ ngµy ra quyÕt ®Þnh; - Hä, tªn Träng tµi viªn gi¶i quyÕt tranh chÊp; - Tªn, ®Þa chØ cña c¸c bªn; - Néi dung tranh chÊp; - C¨n cø ra quyÕt ®Þnh, néi dung quyÕt ®Þnh; - Møc lÖ phÝ Träng tµi mµ c¸c bªn ph¶i chÞu. + ë ®©y cã mét ®iÓm cÇn l­u ý lµ Héi ®ång Träng tµi hay Träng tµi viªn cã thÓ ra quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt tõng phÇn vô tranh chÊp nÕu thÊy ®iÒu ®ã lµ hîp lý. QuyÕt ®Þnh cña Träng tµi ®­îc c«ng bè cho c¸c bªn sau khi kÕt thóc phiªn häp hoÆc cã thÓ c«ng bè sau nh­ng chËm nhÊt lµ 5 ngµy kÓ tõ ngµy kÕt thóc phiªn häp vµ ph¶i göi cho c¸c bªn trong vßng 3 ngµy tõ ngµy ra quyÕt ®Þnh. Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi ®­îc tãm t¾t nh­ trªn. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh nµy, nÕu c¸c bªn ®¹t ®­îc tho¶ thuËn b»ng th­¬ng l­îng th× Héi ®ång Träng tµi hoÆc Träng tµi viªn chÊm døt viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. C¸c bªn cã thÓ yªu cÇu Chñ tÞch Trung t©m Träng tµi x¸c nhËn sù tho¶ thuËn ®ã b»ng v¨n b¶n. V¨n b¶n nµy cã gi¸ trÞ nh­ quyÕt ®Þnh cña Träng tµi. Trong tr­êng hîp quyÕt ®Þnh cña Träng tµi kh«ng ®­îc mét bªn chÊp hµnh th× bªn kia cã quyÒn yªu cÇu Toµ ¸n Nh©n d©n cã thÈm quyÒn xÐt xö theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. 5. Trung t©m Träng tµi quèc tÕ bªn c¹nh Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam (VIAC) 5.1. Sù h×nh thµnh vµ ®Æc ®iÓm: VIAC ®­îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 204/TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ngµy 28/4/1993 trªn c¬ së s¸t nhËp hai héi ®ång Träng tµi lµ Héi ®ång Träng tµi Ngo¹i th­¬ng vµ Héi ®ång Träng tµi Hµng h¶i. Trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn cña hai Héi ®ång Träng tµi trªn, c¸c ho¹t ®éng cña VIAC mang c¸c ®iÓm ®Æc thï cña mét tæ chøc Träng tµi th­¬ng m¹i quèc tÕ, cô thÓ : - VIAC lµ mét tæ chøc ®éc lËp, phi ChÝnh phñ, phi lîi nhuËn ®­îc “®Æt” c¹nh Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, phï hîp víi thùc tiÔn träng tµi c¸c n­íc trªn thÕ giíi nh­ toµ ¸n Träng tµi Lu©n §«n bªn c¹nh Phßng Th­¬ng m¹i Lu©n §«n, Toµ ¸n Träng tµi quèc tÕ thuéc Phßng Th­¬ng m¹i quèc tÕ. - Trung t©m lµ mét tæ chøc Träng tµi quy chÕ bao gåm c¸c Träng tµi viªn cã tªn trong danh s¸ch do Ban Th­êng trùc Phßng th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp th«ng qua. Theo ®iÒu lÖ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña VIAC th× ng­êi n­íc ngoµi còng ®­îc mêi vµo danh s¸ch nµy (tuy nhiªn hiÖn nay ch­a cã). C¸c Träng tµi viªn lµ nh÷ng chuyªn gia vÒ ph¸p lý vµ nghiÖp, am hiÓu vÒ thùc tiÔn kinh tÕ quèc tÕ, cã uy tÝn trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ th­¬ng m¹i vµ hiÓu biÕt vÌ thùc tiÔn träng tµi. Trung t©m tiÕn hµnh ho¹t ®éng tu©n theo §iÒu lÖ tæ chøc ho¹t ®éng vµ c¸c quy t¾c tè tông cña Trung t©m. 5.2.Ho¹t ®éng: Ho¹t ®éng xÐt xö lµ ho¹t ®éng chñ yÕu cña Trung t©m. Tõ khi thµnh lËp ®Õn hÕt n¨m 1996 VIAC ®· kho¶ng 100 vô, trong ®ã h¬n 50% sè vô ®­îc gi¶i quyÕt b»ng con ®­êng hoµ gi¶i vµ th­¬ng l­îng vµ ®¹i ®a sè lµ c¸c tranh chÊp kinh tÕ mang yÕu tè n­íc ngoµi. NÕu so s¸nh con sè nµy víi c¸c tæ chøc Träng tµi quèc tÕ trong khu vùc th× ®ã chØ lµ con sè võa ph¶i. Do nhiÒu lý do kh¸ch quan vµ chñ quan, mét xu h­íng gÇn ®©y ®¸ng chó ý lµ ngµy cµng cã nhiÒu c¸c ®iÒu kho¶n träng tµi trong c¸c hîp ®ång chän Trung t©m Träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam lµm c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh. 5.3. ThÈm quyÒn xÐt xö 5.3.1. §èi víi c¸c tranh chÊp kinh tÕ quèc tÕ Theo Quy t¾c tè tông, VIAC cã thÈm quyÒn xÐt xö c¸c tranh chÊp n¶y sinh tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã Ýt nhÊt mét trong c¸c bªn ®­¬ng sù lµ c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n n­íc ngoµi. C¸c tranh chÊp nµy th­êng n¶y sinh tõ c¸c hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th­¬ng, ®Çu t­, du lÞch, b¶o hiÓm, vËn t¶i... VIAC chØ tiÕn hµnh xÐt xö khi c¸c bªn ®­¬ng sù tho¶ thuËn chän VIAC ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp. NÕu kh«ng cã tho¶ thuËn Träng tµi gi÷a c¸c bªn th× VIAC kh«ng cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt. Trªn thùc tÕ, Trung t©m ®· kh«ng xÐt xö nhiÒu tr­êng hîp v× tho¶ thuËn träng tµi kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh, vÝ dô ®iÒu kho¶n Träng tµi trong hîp ®ång kh«ng ghi râ tªn tæ chøc Träng tµi ®Çy ®ñ hoÆc thiÕu chÝnh x¸c, thËm chÝ cã tho¶ thuËn träng tµi chän Trung t©m nh­ng l¹i ¸p dông thao quy t¾c tè tông cña Tæ chøc Träng tµi kh¸c... 5.3.2 . §èi víi c¸c tranh chÊp trong n­íc: Theo QuyÕt ®Þnh sè 114 - TTg ngµy16/2/1996, VIAC ®­îc phÐp më réng thÈm quyÒn xÐt xö sang c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ kinh doanh trong n­íc. §Ó tiÕn hµnh gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp trong n­íc, b¶n Quy t¾c tè tông trong n­íc ®· ®­îc Héi ®ång Qu¶n trÞ Phßng th­¬ng m¹i th«ng qua vµ cã hiÖu lùc ¸p dông tõ ngµy 15/4/1995. Nh­ vËy, theo QuyÕt ®Þnh 114, VIAC cã thÈm quyÒn rÊt réng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ kinh doanh. TÊt c¶ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ trong quan hÖ kinh doanh ®Òu cã thÓ ®­a ra gi¶i quyÕt t¹i VIAC nÕu hä tho¶ thuËn chän VIAC lµm ng­êi gi¶i quyÕt tranh chÊp. H×nh thøc tho¶ thuËn nµy cã thÓ lµ mét ®iÒu kho¶n Träng tµi trong hîp ®ång hoÆc mét tho¶ thuËn ngoµi hîp ®ång. ViÖc më réng thÈm quyÒn xÐt xö cña VIAC võa phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn hoµ nhËp nÒn kinh tÕ quèc gia víi nÒn kinh tÕ quèc tÕ, võa t¹o ®iÒu kiÖn cho Trung t©m ph¸t triÓn trªn c¶ hai lÜnh vùc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ trong n­íc. §©y còng lµ m« h×nh phæ biÕn t¹i nhiÒu quèc gia Ch©u ¸, ch©u ¢u kh¸c, t¹i ®ã kh«ng cã sù giíi h¹n thÈm quyÒn chØ chuyªn xÐt xö mét lo¹i h×nh tranh chÊp hoÆc trong n­íc hoÆc quèc tÕ. VÝ dô nh­ Trung t©m Träng tµi quèc tÕ Hång K«ng (HKIAC), Trung t©m nµy ®­îc thµnh lËp n¨m 1987 chØ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp quèc tÕ. §Õn n¨m 1991, HKIAC ®· ®­îc bæ sung thªm thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh doanh trong n­íc. 5.4. Thñ tôc tè tông cña VIAV( ¸p dông cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ kinh doanh trong n­íc) Thñ tôc tè tông b¾t ®Çu b»ng viÖc nguyªn ®¬n nép ®¬n kiÖn cho Trung t©m. Khi nép ®¬n kiÖn, nguyªn ®¬n øng tr­íc toµn bé phÝ träng tµi. Trªn ®¬n kiÖn cã c¸c néi dung c¬ b¶n sau: - Tªn, ®Þa chØ nguyªn ®¬n vµ bÞ ®¬n; - C¸c yªu cÇu cña nguyªn ®¬n, cã tr×nh bµy sù viÖc kÌm theo b»ng chøng; - Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý mµ nguyªn ®¬n dùa vµo ®ã ®Ó ®i kiÖn; - TrÞ gi¸ vô kiÖn; - Träng tµi viªn mµ nguyªn ®¬n chän trong danh s¸ch träng tµi viªn cña Trung t©m hoÆc ®Ò nghÞ cña nguyªn ®¬n víi Chñ tÞch Trung t©m chØ ®Þnh Träng tµi viªn cho m×nh. Sau khi nhËn ®­îc ®¬n kiÖn, Th­ ký Trung t©m b¸o cho bÞ ®¬n biÕt vµ göi cho bÞ ®¬n b¶n sao ®¬n kiÖn cïng víi c¸c tµi liÖu cã liªn quan kh¸c (BiÓu phÝ, Danh s¸ch Träng tµi viªn...) ®Ó bÞ ®¬n chän Träng tµi viªn vµ yªu cÇu chØ ®Þnh Träng tµi viªn. NÕu kh«ng chän vµ còng kh«ng yªu cÇu th× Chñ tich Trung t©m sÏ chØ ®Þnh Träng tµi viªn cho bÞ ®¬n. Th­ ký còng yªu cÇu bÞ ®¬n göi b¶n tù bµo ch÷a cña m×nh vµ c¸c chøng cø trong thêi h¹n ®· ®Þnh. C¸c Träng tµi viªn ®­îc chän hoÆc chØ ®Þnh sÏ bÇu mét Träng tµi viªn thø ba cã tªn trong danh s¸ch Träng tµi viªn cña Trung t©m lµm chñ tÞch ñy ban Träng tµi gi¶i quyÕt vô tranh chÊp. NÕu kh«ng chän ®­îc th× Chñ tÞch Trung t©m sÏ chØ ®Þnh (trong vßng 15 ngµy kÓ tõ ngµy Träng tµi viªn thø hai ®­îc chän hoÆc chØ ®Þnh) Vô tranh chÊp sÏ do mét Träng tµi viªn duy nhÊt xÐt xö nÕu trong thêi h¹n 30 ngµy hai bªn tho¶ thuËn chän mét Träng tµi viªn hoÆc ®Ò nghÞ Chñ tÞch Trung t©m chØ ®Þnh, hoÆc c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn ®­îc mµ Chñ tÞch trung t©m ph¶i chän mét Träng tµi viªn. C¸c bªn cã quyÒn kh­íc tõ Träng tµi viªn, Chñ tÞch ñy ban träng tµi hoÆc träng tµi viªn duy nhÊt nÕu nghi ngê vÒ sù v« t­ cña hä, nhÊt lµ khi ®­¬ng sù cho r»ng Träng tµi viªn cã liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn tranh chÊp. Khi viÖc kh­íc tõ ®­îc chÊp nhËn, thñ tôc chän, chØ ®Þnh Träng tµi viªn míi sÏ ®­îc tiÕn hµnh víi c¸c b­íc nh­ trªn. Sau khi ®­îc chän hoÆc chØ ®Þnh, Träng tµi viªn nghiªn cøu hå s¬ vµ tiÕn hµnh c«ng t¸c ®iÒu tra b»ng c¸ch gÆp gì trùc tiªp c¸c bªn ®Ó nghe tr×nh bµy ý kiÕn hoÆc cã thÓ t×m hiÓu b»ng c¸ch gÆp gì nh÷ng ng­êi kh¸c tr­íc mÆt c¸c bªn hoÆc sau khi ®· b¸o cho c¸c bªn biÕt hoÆc gÆp gì c¸c gi¸m ®Þnh viªn. Tr­íc khi xÐt xö, ñy ban Träng tµi kiÓm tra c«ng viÖc chuÈn bÞ xÐt xö, ñy ban cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh­ yªu cÇu c¸c bªn cung cÊp c¸c v¨n b¶n gi¶i thÝch, b»ng chøng, c¸c tµi liÖu liªn quan còng nh­ tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc thÝch hîp kh¸c. Ngµy xÐt xö do Chñ tÞch ñy ban Träng tµi quyÕt ®Þnh. C¸c bªn cã thÓ mêi luËt s­ b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. Trong qu¸ tr×nh xÐt xö, nÕu mét hoÆc c¸c bªn v¾ng mÆt mµ kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, ñy ban Träng tµi cã thÓ tiÕn hµnh xÐt xö c¨n cø vµo tµi liÖu vµ chøng cø hiÖn cã. NÕu c¸c bªn yªu cÇu hay chÊp nhËn, ñy ban träng tµi cã thÓ c¨n cø vµo hå s¬ ®Ó quyÕt ®Þnh mµ kh«ng cÇn cã sù cã mÆt cña c¸c bªn. ViÖc xÐt xö ®­îc kÕt thóc bµng mét ph¸n quyÕt hoÆc quyÕt ®Þnh cña ñy ban Träng tµi. Ph¸n quyÕt, quyÕt ®Þnh cña träng tµi ®­îc ®­a ra theo nguyªn t¾c biÓu quyÕt ®a sè. ý kiÕn thiÓu sè sÏ ®­îc ghi vµo biªn b¶n. Ph¸n quyÕt ph¶i cã nh÷ng néi dung sau: - Tªn Trung t©m Träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam; - §Þa chØ vµ ngµy ra ph¸n quyÕt; - Hä vµ tªn c¸c Träng tµi viªn (hoÆc Träng tµi viªn duy nhÊt); - §èi t­îng cña vô tranh chÊp vµ tãm t¾t diÔn biÕn sù viÖc; - QuyÕt ®Þnh vÒ vô viÖc, phÝ Träng tµi vµ c¸c phÝ kh¸c; - C¬ së cña c¸c quyÕt ®Þnh trªn; - Ch÷ ký cña c¸c Träng tµi viªn (hoÆc Träng tµi duy nhÊt) vµ cña th­ ký phiªn xÐt xö. NÕu Träng tµi viªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ký vµo ph¸n quyÕt, Chñ tÞch uû ban Träng tµi x¸c nhËn viÖc nµy b»ng c¸ch ký vµo ph¸n quyÕt vµ nªu râ nguyªn nh©n. Ph¸n quyÕt cña ñy ban Träng tµi lµ chung thÈm, kh«ngthÓ kh¸ng c¸o tr­íc bÊt kú mét toµ ¸n hoÆc tæ chøc nµo kh¸c. C¸c bªn ph¶i tù nguyÖn thi hµnh ph¸n quyÕt trong thêi h¹n quy ®Þnh trong ph¸n quyÕt. NÕu ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc tù nguyÖn thi hµnh trong thêi gian ®ã, sÏ ¸p dông c¸c biªn ph¸p c­ìng chÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Chó ý: Trong qu¸ tr×nh tè tông tr­íc Trung t©m, nÕu c¸c bªn tho¶ thuËn b»ng th­¬ng l­îng trùc tiÕp, ñy ban Träng tµi ®×nh chØ viÖc xÐt xö. C¸c bªn cã thÓ yªu cÇu Chñ tÞch ñy ban Träng tµi x¸c nhËn sù tho¶ thuÊn ®ã b»ng v¨n b¶n. V¨n b¶n nµy cã gi¸ trÞ nh­ mét ph¸n quyÕt träng tµi. Ch­¬ng iii: C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT Nh­ ®· ph©n tÝch, tranh chÊp H§KT x¶y ra lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Khi tranh chÊp x¶y ra c¸c bªn tranh chÊp cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng c¸ch khiÕu n¹i, hoµ gi¶i hay ®i kiÖn. Nh­ng ®iÒu mµ c¸c bªn chó ý h¬n c¶ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp. 1. §Æc biÖt l­u ý ®Õn ®iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp Khi ký kÕt H§KT kh«ng bªn nµo muèn tranh chÊp ph¸t sinh, do vËy ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc coi lµ ®iÒu kho¶n dù phßng. NÕu H§KT ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch tèt ®Ñp th× c¸c bªn d­êng nh­ cã thÓ bá qua ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ghi trong hîp ®ång. Song khi tranh chÊp ph¸t sinh th× ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp l¹i ®Æc biÖt cã ý nghÜa vµ cÇn thiÕt. Trªn thùc tÕ, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã quyÒn ®ßi l¹i quyÒn lîi ®· bÞ vi ph¹m b»ng c¸ch th­¬ng l­îng trùc tiÕp víi bªn vi ph¹m hoÆc ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. Tuy vËy thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT cña toµ ¸n vµ c¸c trung t©m träng tµi kh«ng ph¶i lµ ®­¬ng nhiªn. NghÜa lµ, toµ ¸n hoÆc c¸c trung t©m träng tµi chØ cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ H§KT khi gi÷a c¸c bªn trong hîp ®ång cã tháa thuËn giao tranh chÊp ®ã cho toµ ¸n hoÆc träng tµi. Tho¶ thuËn nµy cã thÓ ®­îc lµm thµnh v¨n b¶n hoÆc nªu thµnh mét ®iÒu kho¶n trong H§KT. §iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh cã thÓ ®­îc nªu ra vµo tr­íc hoÆc sau khi tranh chÊp ph¸t sinh. Song c¸ch tèt nhÊt mµ c¸c bªn cÇn ¸p dông lµ ®­a ®iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp thµnh mét ®iÒu kho¶n cña H§KT ngay tõ khi ký kÕt hîp ®ång. Së dÜ nh­ vËy lµ do sau khi tranh chÊp ph¸t sinh c¸c bªn th­êng Ýt ®ñ b×nh tÜnh ®Ó suy xÐt vµ lùa chän c¬ quan nµo sÏ gi¶i quyÕt tranh chÊp. Sù bÊt ®ång vÒ quyÒn lîi sau khi tranh chÊp x¶y ra sÏ khiÕn cho c¸c bªn khã cã thiÖn chÝ tho¶ thuËn lùa chän mét c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp phï hîp. V× vËy, c¸c bªn nªn lùa chän vµ quy ®Þnh c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ngay khi ký kÕt hîp ®ång, khi tranh chÊp ch­a ph¸t sinh. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam c¸c tranh chÊp vÒ H§KT cã thÓ ®­îc Toµ ¸n kinh tÕ, c¸c Trung t©m träng tµi kinh tÕ vµ Trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam gi¶i quyÕt. Khi chän mét trong ba c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp trªn, c¸c bªn ph¶i ghi râ tªn cña c¸c c¬ quan ®ã cïng víi quy t¾ tè tông cña nã (trõ Toµ ¸n). §iÒu nµy rÊt quan träng v× nÕu kh«ng ghi râ nh­ vËy tranh chÊp sÏ kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt. 2. Cè g¾ng gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng trùc tiÕp MÆc dï c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp cã thÓ kh«ng tho¶ m·n ®­îc yªu cÇu cña c¸c bªn nh­ng bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m vÉn nªn tiÕn hµnh th­¬ng l­îng tr­íc khi ®i kiÖn. Së dÜ nh­ vËy lµ do c¸c bªn ®­¬ng sù lµ nh÷ng ng­êi hiÓu râ tranh chÊp nªn dÔ dµng nh©n nh­îng víi nhau, rót ng¾n ®­îc thêi gian gi¶i quyÕt trang chÊp, kh«ng bÞ ®äng vèn vµ lÖ phÝ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ì tèn kÐm.. ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Tr­íc hÕt c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng gãp phÇn ®¶m b¶o qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c bªn tiÕn hµnh ®­îc b×nh th­êng. ViÖc khiÕu n¹i hay hoµ gi¶i kÞp thêi b¶o vÖ ®­îc quyÒn lîi cho bªn bÞ vi ph¹m. Khi bªn vi ph¹m tháa m·n toµn bé hay mét phÇn yªu cÇu cña bªn bÞ vi ph¹m th× cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña bªn bÞ vi ph¹m ®· ®­îc phôc håi. NÕu quyÒn lîi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, phôc håi sÏ ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña bªn bÞ vi ph¹m. Thø hai, khiÕu n¹i lµ c¬ së ®Ó Toµ ¸n hoÆc träng tµi chÊp nhËn ®¬n kiÖn. Thø ba th«ng qua khiÕu n¹i, c¸c bªn cã thÓ hiÓu râ vÒ b¹n hµng, tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh tiÕp tôc kinh doanh víi ®èi t¸c n÷a kh«ng. Ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng cã nhiÒu ®iÓm thuËn lîi cho c¶ hai bªn. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i vµ hoµ gi¶i cã thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶ hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo c¸c bªn chñ thÓ H§KT. Dï lµ víi t­ c¸ch lµ ng­êi vi ph¹m hay bÞ vi ph¹m th× c¸c chñ thÓ còng cÇn cã sù hiÓu biÕt vÒ nghiÖp vô còng nh­ luËt ph¸p vµ thiÖn chÝ víi b¹n hµng. Khi tranh chÊp ph¸t sinh c¸c bªn cè g¾ng gi¶i quyÕt th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng. C¸c bªn chØ nªn ®i kiÖn khi ®· cè g¾ng hÕt søc mµ tranh chÊp vÉn kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt b»ng con ®­êng gi¶i quyÕt th­¬ng l­îng trùc tiÕp. c. N©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña toµ ¸n kinh tÕ §Ó cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ tranh chÊp cña Toµ ¸n kinh tÕ, tr­íc hÕt cÇn ph¶i n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸n bé Toµ ¸n kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ ë c¸c Toµ ¸n ®Þa ph­¬ng (cÊp tØnh, huyÖn). Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trong qu¸ tr×nh thô lý vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ trong nh÷ng n¨m võa qua vÒ c¬ b¶n lµ thùc hiÖn ®øng thÈm quyÒn luËt ®Þnh. Tuy nhiªn còng cã kh«ng Ýt tr­êng hîp toµ ¸n nh©n d©n thô lý sai thÈm quyÒn vµ tiÕn hµnh hoµ gi¶i kh«ng thµnh vµ ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù thiÕu c¨n cø vµ kh«ng phï hîp ph¸p luËt. Nguyªn nh©n cña nh÷ng vÊn ®Ò nµy mét phÇn lµ do c¸c c¸n bé cña Toµ ¸n c¸c cÊp, nh÷ng ng­êi ®øng ra ®¶m b¶o ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn l¹i kh«ng n¾m v÷ng ph¸p luËt hoÆc v× lý do nµo ®ã mµ ®· thùc hiÖn tr¸i ph¸p luËt. Muèn n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña toµ ¸n th× tr­íc hÕt ph¶i gi¶m mét c¸ch tèi ®a nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy. Gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT b»ng Toµ ¸n hiÖn nay vÉn cßn gÆp nhiÒu trë ng¹i kh¸c. Tæng kÕt hai n¨m ho¹t ®éng cña toµ ¸n kinh tÕ c¸c cÊp cho thÊy sè vô viÖc mµ Toµ ¸n gi¶i quyÕt gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi sè vô mµ träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt tr­íc ®©y. VÝ dô trong n¨m 1995 Toµ ¸n gi¶i quyÕt 334 vô ¸n kinh tÕ (trong ®ã tranh chÊp H§KT chiÕm phÇn lín). Con sè nµy chØ t­¬ng ®­¬ng víi 1/10 sè vô viÖc mµ träng tµi kinh tÕ g¶i quyÕt tr­íc ®©y. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña thùc tÕ nµy lµ ë ViÖt Nam hiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp ch­a quen t¸c phong ®­a c¸c tranh chÊp H§KT ra Toµ ¸n gi¶i quyÕt, mµ th­êng coi ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt nÆng nÒ, kiÖn nhau ®Õn Toµ lµ viÖc lµm bÊt ®¾c dÜ, hÕt t×nh nghÜa víi nhau. Hä cho r»ng toµ ¸n lµ c¬ së xÐt xö ®èi víi nh÷ng viÖc lµm ph¹m ph¸p chø kh«ng coi ®ã lµ n¬i gi¶i quyÕt tranh chÊp hoÆc vi ph¹m vÒ H§KT. Trong thùc tÕ, c¸c bªn tranh chÊp ®· dùa vµo nhiÒu c¸c thÕ lùc kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp nh­ nhê c¬ quan c«ng an, ViÖn kiÓm so¸t kÓ c¶ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh­ khëi tè, truy tè, b¾t giam ®Ó thu håi nî... Cã khi c¸c chi phÝ kh«ng chÝnh thøc mµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i tr¶ ®Ó c¸c c¬ quan c«ng an, ViÖn kiÓm s¸t gi¶i quyÕt vô viÖc cho m×nh cßn tèn kÐm h¬n c¶ c¸c chi phÝ ph¶i bá ra khi ®­a vô viÖc ra c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt (Toµ ¸n, träng tµi) nh­ng nã cã ­u ®iÓm lµ nhanh, hiÖu qu¶, kh«ng bÞ phiÒn hµ, kh«ng bÞ phª ph¸n vÒ nh÷ng sai sãt vÒ phÝa m×nh, kh«ng cÇn c«ng khai viÖc tranh chÊp. MÆt kh¸c, thñ quyÕt gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cña Toµ ¸n kinh tÕ hiÖn nay cßn nhiÒu phiÒn phøc, chËm trÔ, kh«ng g¾n víi hiÖu qu¶. Tõ thñ tôc nép ®¬n, t¹m øng ¸n phÝ, cung cÊp c¸c chøng lý, lµm viÖc, ®èi chÊt, hoµ gi¶i , phiªn toµ s¬ thÈm, phiªn toµ phóc thÈm vµ nhiÒu viÖc kh¸c vµ nhiÒu khi gi¸m ®èc thÈm cã khi kÐo dµi tíi hµng n¨m, cuèi cïng xÐt xö xong l¹i ph¶i chuyÓn sang bé phËn thi hµnh ¸n. Khi ®· chuyÓn sang bé phËn nµy råi, lóc nµo thi hµnh cßn tuú thuéc vµo c¬ quan thi hµnh ¸n. Víi thêi gian nh­ vËt, ®èi ph­¬ng cã khi còng kh«ng cßn tµi s¶n ®Ó thu mµ thiÖt h¹i ph¸t sinh th× kh«ng biÕt tíi møc nµo. §Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyªt tranh chÊp c¶u m×nh, Toµ ¸n cÇn ph¶i x©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé gi¶i quyÕt tranh chÊp cã kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt vµ kinh tÕ, c«ng t©m ®øc ®é, cã thÓ ®¸p øng tèt nh÷ng yªu cÇu thùc t¹i cña x· héi. 4. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT ë n­íc ta hiÖn nay, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT ®­îc quy ®Þnh trong mét sè v¨n b¶n d­íi luËt nh­: Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 25/9/1989; Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ngµy 16/3/1994/ nghÞ ®Þnh 116 - CP cña ChÝnh phñ ngµy 5/9/1994 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Träng tµi kinh tÕ; QuyÕt ®Þnh sè 91/PTM-TT cña Chñ tÞch Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam ngµy 4/4/1996 phª chuÈn quy t¾c tè tông träng tµi trong n­íc cña Trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam vµ biÓu phÝ träng tµi, phÝ tæn cña Trung t©m... Thùc tÕ nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c v¨n b¶n nµy cho thÊy mét sè vÊn ®Ò sau ®©y ch­a phï hîp, cÇn cã sù bæ sung. 4.1. VÒ c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT vµ thêi hiÖu khëi kiÖn §iÒu 7 Ph¸p lÖnh H§KT quy ®Þnh: c¸c tranh chÊp ph¸t sinh khi thùc hiÖn H§KT ®­îc gi¶i quyÕt b»ng c¸ch tù th­¬ng l­îng gi÷a c¸c bªn víi nhau hoÆc ®­a ra träng tµi kinh tÕ. Do cã sù thay ®æi vÒ tæ chøc, hÖ thèng c¬ quan Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc chÊm døt ho¹t ®éng, nhiÖm vô gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp H§KT ®­îc chuyÓn sang Toµ ¸n, tæ chøc Träng tµi vµ Trung t©m träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam, v× vËy quy ®Þnh trªn kh«ng cßn phï hîp. NÕu tù th­¬ng l­îng kh«ng ®­îc c¸c bªn ®­a tranh chÊp ra gi¶i quyÕt t¹i mét trong ba c¬ quan kÓ trªn, chø kh«ng ph¶i lµ Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc. Ph¸p lÖnh H§KT ch­a cã quy ®Þnh vÒ thêi hiÖu khëi kiÖn ®èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT. C¸c quy t¾c tè tông cña Träng tµi kinh tÕ vµ Trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam còng kh«ng ®Ò cËp tíi. Thêi hiÖu khëi kiÖn chØ ®­îc quy ®Þnh trong ®iÒu 31 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, cã nghÜa lµ vÒ mÆt nguyªn t¾c thêi hiÖu nµy chØ ®­îc ¸p dông khi ®­a tranh chÊp ra gi¶i quyÕt t¹i Toµ ¸n. V× vËy quy ®Þnh nµy nªn ®­îc ®­a sang Ph¸p lÖnh H§KT vµ ®­îc ¸p dông cho c¶ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp theo tè tông träng tµi. 4.2. Tuyªn bè H§KT v« hiÖu lµ thuéc thÈm quyÒn cña c¬ quan nµo? Theo kho¶n 3, ®iÒu 8 Ph¸p lÖnh H§KT th× tuyªn bè H§KT v« hiÖu lµ thuéc thÈm quyÒn cña Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc. Tõ khi tæ chøc nµy chÊm døt ho¹t ®éng trong n¨m 1994 ®Õn nay, vÊn ®Ò nµy cßn bá trèng, ch­a cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ®Ò cËp tíi, g©y trë ng¹i cho viÖc xö lý H§KT v« hiÖu mçi khi x¶y ra. §Ó viÖc xö lý H§KT v« hiÖu diÔn ra nhanh chãng, hiÖu qu¶, Ph¸p lÖnh H§KT nªn cã quy ®Þnh míi vÒ vÊn ®Ò nµy. 4.3. VÒ hoµ gi¶i Theo ®iÒu 5 vµ ®iÒu 36 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ th× hoµ gi¶i lµ mét thñ tôc b¾t buéc cña mäi tranh chÊp H§KT. NÕu ch­a hoµ gi¶i th× kh«ng ®­îc ®­a vô tranh chÊp ra xÐt xö. Trong thùc tÕ kinh doanh nhiÒu doanh nghiÖp biÕt ®­îc quy ®Þnh nµy ®· cè t×nh tr× ho·n viÖc hoµ gi¶i ®Ó thùc hiÖn xong viÖc chiÕm dông vèn hoÆc kÐo dµi viÖc chiÕm gi÷ tµi s¶n cña phÝa bªn kia. Quy ®Þnh vÒ hoµ gi¶i nh­ vËy lµ ch­a kÝn kÏ, vÉn cßn chç hë cho c¸c doanh nghiÖp lîi dông. V× vËy nªn thay ®æi nh­ sau: Hoµ gi¶i vÉn lµ thñ tôc quan träng tr­íc khi ®­a tranh chÊp ra xÐt xö. Tuy nhiªn, trong tr­êng hîp mµ hµnh vi vi ph¹m hîp ®ång, vi ph¹m ph¸p luËt qu¸ râ rµng th× Toµ ¸n ph¶i ®­a ra xÐt xö ®Ó ®×nh chØ ngay c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. khi triÖu tËp c¸c bªn ®­¬ng sù ®Õn ®Ó hoµ gi¶i, nÕu bÞ ®¬n ®­îc triÖu tËp ®Õn lÇn thó hai mµ vÉn v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, th× Toµ ¸n ®­a vô viÖc ra xÐt xö. 4.4. M©u thuÉn gi÷a kho¶n 5 ®iÒu 32 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ vµ ®iÒu 31 NghÞ ®Þnh 116 - CP ngµy 5/9/1994 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Träng tµi kinh tÕ. Nghiªn cøu t×nh huèng sau: C«ng ty A vµ c«ng ty B ký kÕt mét H§KT vµ thá thuËn ®­a tÊt c¶ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT ®ã ra Trung t©m Träng tµi kinh tÕ Hµ Néi gi¶i quyÕt. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, bªn A liªn tôc vi ph¹m c¸c cam kÕt trong hîp ®ång, lµm ¶nh h­ëng ®Õn quyÒn lîi cña c«ng ty B. Sau nhiÒu lÇn th­¬ng l­îng, c«ng ty A vÉn kh«ng thùc hiÖn hîp ®ång nªn c«ng ty B ®· kiÖn ra Trung t©m träng tµi kinh tÕ Hµ Néi. Sau khi thùc hiÖn c¸c thñ tôc cÇn thiÕt, Héi ®ång träng tµi thuéc Trung t©m Träng tµi kinh tÕ Hµ Néi ®· ®­a ra quyÕt ®Þnh cña m×nh vÒ vô viÖc. QuyÕt ®Þnh cña träng tµi kh«ng ®­îc bªn A chÊp hµnh. Theo ®iÒu 31 NghÞ ®Þnh 116 - CP th× bªn B cã quyÒn ®­a vô viÖc ra Toµ ¸n kinh tÕ xÐt xö l¹i tõ ®Çu theo thr tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Nh­ng theo ®iÒu 5 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ th× ®¬n kiÖn cña c«ng ty B sÏ kh«ng ®­îc Toµ ¸n thô lý v× bëi v× gi÷a hai bªn ®· cã tho¶ thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp theo thñ tôc träng tµi. QuyÕt ®Þnh cña Träng tµi kinh tÕ kh«ng ®­îc d¶m b¶o thùc hiÖn b»ng søc m¹nh c­ìng chÕ cña ph¸p luËt cho nªn cuèi cïng quyÒn lîi cña bªn B vÉn bÞ vi ph¹m vµ bªn B sÏ kh«ng t×m ®­îc sù gióp ®ì nµo tõ c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT. C¸ch duy nhÊt bªn B cã thÓ lµm lµ t×m ®Õn mét thÕ lùc thø ba nµo ®ã. Do ®ã vÊn ®Ò nµy còng cÇn ph¶i ®­îc xem xÐt l¹i. 5. VÒ viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh hay ph¸n quyÕt cña träng tµi. §¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng ho¸ c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT, bªn c¹nh Toµ ¸n kinh tÕ, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cho phÐp thµnh lËp Träng tµi kinh tÕ vµ cho phÐp më réng thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp kinh tÕ cña Trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam. Gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT b»ng con ®­êng träng tµi cã nhiÒu ­u ®iÓm so víi viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng Toµ ¸n (nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn tr­íc) nh­ng hiÖn nay c¸c nhµ kinh doanh vÉn ch­a yªn t©m khi giao tranh chÊp H§KT cho träng tµi gi¶i quyÕt. Trë ng¹i lín nhÊt ®èi víi viÖc nµy cã liªn quan ®Õn gi¸ trÞ ph¸p lý cña c¸c quyÕt ®Þnh hay ph¸n quyÕt cña träng tµi. TÝnh ®Õn thêi ®iÓm nµy, ë n­íc ta vÉn ch­a cã v¨n b¶n ph¸p luËt nµo quy ®Þnh vÒ viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh hoÆc ph¸n quyÕt cña träng tµi, mÆc dï viÖc nµy ®· ®­îc thùc hiÖn ®èi víi ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. VÒ vÊn ®Ò nµy Nhµ n­íc ViÖt Nam nªn xem xÐt ban hµnh Ph¸p lÖnh vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh hoÆc ph¸n quyÕt cña träng tµi hay cho ra ®êi luËt vÒ träng tµi trong ®ã cã quy ®Þnh vÒ viÖc nµy. KÕt luËn ë ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c ph­¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ®ang lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù. §iÒu nµy kh«ng chØ ®¶m b¶o quyÒn tù do lùa chän ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp thÝch hîp cho c¸c nhµ kinh doanh mµ cßn t¹o nªn sù ®ång bé cña hÖ thèng c¸c c¬ quan, tæ chøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, viÖc bÊt ®ång ý kiÕn vÒ mét vÊn ®Ò hay mét kh©u nµo ®ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái, v× vËy tranh chÊp x¶y ra lµ ®iÒu hÕt søc b×nh th­êng. §iÒu ®¸ng nãi lµ c¸c bªn nªn lµm sao h¹n chÕ tranh chÊp x¶y ra cµng Ýt cµng cã lîi. Khi n¶y sinh tranh chÊp, tr­íc hÕt c¸c bªn h·y tØnh t¸o ngåi l¹i víi nhau th­¬ng l­îng thËt kü hoÆc t×m ng­êi hoµ gi¶i ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt cho vÊn ®Ò tranh chÊp. Lµm nh­ vËy võa thóc ®Èy ®­îc mèi quan hÖ lµm ¨n tèt ®Ñp gi÷a c¸c bªn nãi riªng, ®ång thêi gãp phÇn t¹o nªn mét m«i tr­êng kinh doanh chung lµnh m¹nh. Trong tr­êng hîp kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c th× míi ®em c¸c tranh chÊp ra Toµ ¸n hoÆc Träng tµi gi¶i quyÕt. Víi thêi l­îng cã h¹n, luËn v¨n ®· cè g¾ng ®i s©u ph©n tÝch mét sè khÝa c¹nh vÒ mÆt ph¸p lý còng nh­ vÒ mÆt nghiÖp vô liªn qua ®Õn H§KT vµ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT. §ång thêi luËn v¨n còng ph©n tÝch c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT vµ ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Qua ®ã ng­êi viÕt ®· cè g¾ng lý gi¶i vÊn ®Ò mét c¸ch l«gic vµ hÖ thèng. Tuy nhiªn do tr×nh ®é cßn nhiÒu h¹n chÕ, luËn v¨n ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. t¸c gi¶ rÊt mong nhËn ®­îc sù chØ dÉn vµ ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c«, c¸c nhµ kinh doanh còng nh­ nh÷ng ng­êi cã quan t©m kh¸c. tµi liÖu tham kh¶o 1. Bé LuËt d©n sù n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, 1995 2. Kü thuËt nghiÖp vô Ngo¹i th­¬ng - PGS. Vò H÷u Töu 3. LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, 1992, 1996 4. NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 116 - CP ngµy 5/9/1994 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Träng tµi kinh tÕ. 5. NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 117 - CP ngµy 7/9/1994 vÒ ¸n phÝ vµ lÖ phÝ Toµ ¸n. 6. NghÞ ®Þnh sè 17 - H§BT ngµy 16/1/1990 cña Héi ®ång Bé tr­ëng quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh Ph¸p lÖnh Hîp ®ång kinh tÕ. 7. Ph¸p lÖnh Hîp ®ång kinh tÕ 1989 8. Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ 9. Tµi liÖu thèng kª vÒ c«ng t¸c gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ trong hai n¨m 1994- 1996 cña Toµ kinh tÕ Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. 10. V¨n b¶n kÕt luËn cña Uû ban ThÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao s¬ kÕt mét n¨m c«ng t¸c gi¶i quyÕt ¸n kinh tÕ, 1995 11. LuËt kinh tÕ, 1994 - Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi 12. Nh÷ng quy ®Þnh cña Ph¸p luËt vÒ Hîp ®ång - NguyÔn Nam Trung, Lª H¶i Anh 13. Hái ®¸p vÒ ph¸p luËt kinh tÕ t¹i ViÖt Nam - LuËt gia Lª Thµnh Ch©u, LuËt gia NguyÔn Thu Th¶o 14. Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ 15. Quy t¾c tè tông träng tµi trong n­íc cña Trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam. 16. Ph¸p lý ®¹i c­¬ng, 1995 - PTS, NguyÔn ThÞ M¬, PTS. Hoµng Ngäc ThiÕt 17. H­íng dÉn so¹n th¶o Hîp ®ång kinh tÕ vµ Hîp ®ång d©n sù