Khóa luận Những khía cạnh tâm lý trong hoạt động đối chất

h vi bÊt lîi kh¸c cho cuéc ®èi chÊt. Thêi ®iÓm ng­êi bÞ ®èi chÊt ®ang hoang mang dao ®éng, kh«ng cã th«ng tin g× vÒ qu¸ tr×nh ®iÒu tra, kh«ng biÕt g× vÒ sù chuÈn bÞ cho cuéc ®èi chÊt s¾p tíi. §ã lµ lóc thÝch hîp nhÊt cho viÖc tæ chøc h­íng dÉn ®Êu tranh ®éng c¬ ë ng­êi bÞ ®èi chÊt, lµ thêi ®iÓm mµ sù xuÊt hiÖn cña ng­êi lµm chøng hay ®ång bän khai b¸o, t¸c ®éng dÔ mang l¹i hiÖu qu¶ cao. §Æc biÖt kh«ng ®Ó cho ng­êi bÞ ®èi chÊt biÕt g× vÒ qu¸ tr×nh chuÈn bÞ cho cuéc ®èi chÊt ph¶i gi÷ ®­îc bÝ mËt nh­ng th«ng tin mµ ng­êi ®èi chÊt sÏ khai b¸o. Ngoµi ra ®iÒu tra viªn cã thÓ lîi dông t©m lý chñ quan cña ng­êi bÞ ®èi chÊt, tin r»ng c¬ quan ®iÒu tra kh«ng biÕt vÒ hµnh vi ph¹m téi cña m×nh, ®ång bän ch­a bÞ b¾t. Trong t×nh huèng ®ã ®èi chÊt ®­îc tæ chøc sÏ cã t¸c dông bÊt ngê vµo sù ngoan cè cña ®èi t­îng. VÝ dô: “Vô ¸n bu«n b¸n phô n÷ cña Hµ ThÞ Hång, ®iÒu tra viªn ®· tËn dông tÝnh bÊt ngê trong viÖc v¹ch mÆt kÎ ph¹m téi. Thñ ®o¹n cña Hång lµ dô dç c¸c c« g¸i trÎ nhÑ d¹, nhµ nghÌo lªn cöa khÈu T©n Thanh (L¹ng S¬n) bu«n b¸n quÇn ¸o. Khi ®Õn cöa khÈu c« ta l¹i lõa c¸c c« g¸i sang Qu¶ng T©y (Trung Quèc). T¹i ®©y c¸c c« g¸i bÞ b¸n vµo c¸c nhµ chøa lµm g¸i m¹i d©m. Sau nhiÒu lÇn cè g¾ng N (mét n¹n nh©n trong ®­êng d©y nµy) ®· trèn tho¸t vÒ ViÖt Nam. Sau khi vÒ n­íc c« ®· ®Õn c«ng an Thµnh phè B¾c Ninh tè c¸o ®èi t­îng. Khi bÞ b¾t c« ta mét mùc ngoan cè kh«ng nhËn téi. ChØ sau khi ®iÒu tra viªn cho N vµo ®èi chÊt víi c« ta, khi nh×n thÊy N, Hång ®· t¸i mÆt vµ rÊt bÊt ngê v× tin r»ng N vÉn ë Trung Quèc vµ kh«ng thÓ vÒ ViÖt Nam. Sau ®ã Hång ®· ph¶i khai nhËn vÒ toµn bé hµnh vi ph¹m téi cña m×nh” [7, tr.27]. TËn dông hiÖu øng “Ên t­îng cã mÆt”. §iÒu tra viªn ph¶i ®¶m b¶o bÝ mËt bÊt ngê vÒ sù xuÊt hiÖn cña ng­êi ®èi chÊt. Ph¶i hái ng­êi ®èi chÊt tr­íc, nh»m cñng cè lêi khai cña hä. ChuÈn bÞ cho ng­êi ®èi chÊt ®Ó hä cã t©m lý v÷ng vµng, th¸i ®é c­¬ng quyÕt khi tiÕp xóc víi ®èi t­îng. Sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a hai ng­êi b»ng chÝnh sù hiÖn diÖn cña hä th«ng qua lêi nãi, th¸i ®é, cö chØ...lu«n cã ý nghÜa t¨ng c­êng c¶m xóc, nhÊt lµ víi nh÷ng ng­êi khai b¸o gi¶ dèi. Nã lµ “ Ph­¬ng tiÖn t¸c ®éng t©m lý ®Æc biÖt, riªng cã cña ®èi chÊt mµ c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tra kh¸c trong tè tông h×nh sù kh«ng thÓ cã ®­îc” [1, tr.163]. Tá ra ch­a biÕt g×. Trong cuéc ®èi chÊt ®iÒu tra viªn tá ra ch­a biÕt g× vÒ nh÷ng hµnh vi ph¹m téi cña ®èi t­îng. §èi t­îng sÏ cã t©m lý chñ quan vµ hy väng cã thÓ che dÊu ®­îc hµnh vi ph¹m téi cña m×nh. Khi ®Õn thêi ®iÓm thÝch hîp, ®iÒu tra viªn cho ng­êi ®èi chÊt vµo. §èi t­îng khi nh×n thÊy ng­êi ®èi chÊt (cã thÓ lµ ng­êi th©n, ng­êi lµm chøng, hay ®ång bän) sÏ r¬i vµo tr¹ng th¸i t©m lý hoang mang lo sî, cuèi cïng ph¶i thay ®æi th¸i ®é khai b¸o. HoÆc cã nh÷ng tr­êng hîp, ®iÒu tra viªn khi ®· nhËn ®­îc th«ng tin nh­ mong muèn còng kh«ng nªn tá th¸i ®é nh­ hµi lßng, tho¶ m·n thÓ hiÖn ra bªn ngoµi nh­: MØm c­êi, véi vµng hái xo¸y vµo nh÷ng vÊn ®Ò ®ã. §iÒu ®ã sÏ lµm cho ®èi t­îng ®Ò phßng, hoÆc nghÜ ra c¸c ph­¬ng ¸n khai b¸o theo chiÒu h­íng xÊu, khi cho ®èi chÊt sÏ lµm gi¶m tÝnh bÊt ngê. V× vËy trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn tuyÖt ®èi kh«ng ®­îc ®Ó lé th¸i ®é cña m×nh, ngay c¶ khi ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®· biÕt. Sö dông quyÒn ®­îc hái nhau trong ®èi chÊt. §iÒu tra viªn cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái cho ng­êi ®èi chÊt sao cho lêi khai cña hä v¹ch mÆt ®ùoc sù gi¶ dèi cña ng­êi bÞ ®èi chÊt. §iÒu tra viªn còng cã thÓ ®Ó cho nh÷ng ng­êi tham ®èi chÊt hái lÉn nhau. C¸c c©u hái ®­îc nªu ra trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt kh«ng chØ lµ nh÷ng t¸c ®éng t©m lý s¾c bÐn v¹ch trÇn ®­îc sù ngoan cè cña ng­êi bÞ ®èi chÊt, mµ cßn cã thÓ gióp ®iÒu tra viªn biÕt ®­îc nh÷ng ®iÒu tr­íc ®©y hä ch­a biÕt, hoÆc cã c¨n cø ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c chøng kh¸c cã liªn quan ®Õn vô ¸n. Ph¸n ®o¸n t©m lý qua nh÷ng biÓu hiÖn bªn ngoµi cña ®èi t­îng bÞ t¸c ®éng. ThÕ giíi néi t©m cña con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn qua nh÷ng hµnh vi cö chØ cña hä. Mçi cö chØ kh«ng chØ lµ ®éng t¸c cña c¬ thÓ mµ cßn lµ ®éng t¸c cña néi t©m, th«ng b¸o cho ta vÒ nguyÖn väng, quan ®iÓm, th¸i ®é cña ®èi t­îng t¹i thêi ®iÓm ®ã. Dï ng­êi ph¹m téi t×m c¸ch che giÊu néi t©m cña m×nh, cè tá ra b×nh th­êng, nh­ng trong hµnh vi, cö chØ cña hä vÉn lé ra nh÷ng biÓu hiÖn thiÕu tù nhiªn. Tõ ®ã gióp cho ®iÒu tra viªn cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp, lµm cho ®èi t­îng ph¶i thay ®æi th¸i ®é khai b¸o. Ch¼ng h¹n, khi cho ®èi chÊt gi÷a ng­êi ®· biÕt râ hµnh vi ph¹m téi cña ng­êi bÞ ®èi chÊt cã th¸i ®é ngoan cè vµo ®óng thêi ®iÓm thÝch hîp, sÏ lµm cho xuÊt hiÖn xung ®ét t©m lý m¹nh mÏ. BiÓu hiÖn bªn ngoµi cã thÓ lµ da mÆt ®á öng, tr¸n v· må h«i, tay ®­a g·i ®Çu... chøng tá lµ ng­êi bÞ ®èi chÊt ®ang ë tr¹ng th¸i lo l¾ng, hoang mang. Lóc nµy cïng víi viÖc ®­a th«ng tin ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn nªn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thuyÕt phôc sÏ rÊt thuËn lîi, gióp cho hä nhanh chãng khai b¸o ®óng sù thËt. Cã tr­êng hîp ng­êi bÞ ®èi chÊt tá vÎ hèi hËn, ¨n n¨n vÒ hµnh vi cña m×nh ®­îc thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ nãi Êp óng, nÐt mÆt buån... ë ®©y ®iÒu tra viªn cÇn sö dông ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t×nh c¶m ®Ó ®¸nh m¹nh vµo t©m lý ®ã, lµm kh¬i dËy t©m lý tÝch cùc cña hä ®Ó cã thªm tù tin ®Ó khai b¸o. Thñ thuËt nµy mang l¹i hiÖu qu¶ cao víi nhãm ng­êi ph¹m téi ngoan cè, gan l×, kh«ng chÞu nhËn téi. Nh­ vËy, hiÖu qu¶ cña viÖc ®èi chÊt kh«ng chØ lµ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng, mµ cßn ph¶i cã thñ thuËt khi sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p Êy. Trong ®èi chÊt, ph­¬ng ph¸p vµ thñ thuËt t¸c ®éng t©m lý lu«n g¾n liÒn víi nhau. Do ®ã ®iÒu tra viªn cÇn sö dông khÐo lÐo, nh¹y bÐn ®Ó ®èi chÊt ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. 2.3.4. T¸c ®éng t©m lý víi nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt T¸c ®éng t©m lý trong ho¹t ®éng ®iÒu tra h×nh sù lµ mét hÖ thèng c¸c t¸c ®éng cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch cña c¬ quan ®iÒn tra ®èi víi nh÷ng ng­êi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu tra vô ¸n nh»m lµm chuyÓn biÕn vµ dÉn ®Õn thay ®æi nh÷ng biÓu hiÖn t©m lý nµo ®ã ë hä ®¸p øng yªu cÇu cô thÓ cña ho¹t ®éng ®iÒu tra. Môc ®Ých c¬ b¶n cña viÖc sö dông t¸c ®éng t©m lý trong ho¹t ®éng ®èi chÊt nh»m: Thay ®æi th¸i ®é cña ®èi t­îng cè ý khai b¸o gian dèi, kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®éng t©m lý cña nh÷ng ng­êi khai b¸o do nhÇm lÉn c¸c sù kiÖn, t×nh tiÕt liªn quan ®Õn vô ¸n, x¸c ®Þnh sù thËt vÒ vô ¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ. T¸c ®éng t©m lý ®­îc sö dông rÊt phæ biÕn vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong ho¹t ®éng ®iÒu tra h×nh sù. Theo sè liÖu thèng kª cña c¸c ®iÒu tra viªn, th×: ®· cã 73,1% thµnh c«ng trong t¸c ®éng t©m lý ng­êi ®èi chÊt” [1, tr.245]. ViÖc t¸c ®éng t©m lý ®­îc sö dông th«ng qua mét hÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p vµ chiÕn thuËt t¸c ®éng t©m lý kh¸c nhau. 2.3.4.1. T¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt Ng­êi ®èi chÊt cã thÓ lµ ng­êi lµm chøng, ng­êi bÞ h¹i, hay bÞ can cña vô ¸n trong qu¸ tr×nh khai b¸o ®· chøng tá sù thµnh thËt cña m×nh. Sù cã mÆt vµ trùc tiÕp tr×nh bµy vÒ nh÷ng sù kiÖn ph¹m téi kh«ng chØ cã tÝnh chÊt th«ng b¸o mµ cïng víi nã lµ th¸i ®é c¶m xóc hµnh ®éng, nhÊn m¹nh quan hÖ cña hä ®èi víi sù viÖc, vµ ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt. Bëi vËy, nã lu«n ®­îc coi lµ nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ, quyÕt ®Þnh ®Õn sù ngoan cè cña ®èi t­îng vµ cã ý nghÜa nh­ mét ph­¬ng tiÖn t¸c ®éng t©m lý ®Æc biÖt. Nh­ng kh«ng ph¶i lóc nµo ng­êi ®èi chÊt còng s½n sµng ®èi chÊt víi ®èi t­îng theo yªu cÇu cña ®iÒu tra viªn. V× thÕ cÇn thiÕt ph¶i cã sù t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt ®Ó hä s½n sµng thùc hiÖn vai trß cña m×nh trong ®èi chÊt, gãp phÇn thay ®æi th¸i ®é khai b¸o cña ®èi t­îng. Phô thuéc vµo t©m lý cña ng­êi ®èi chÊt, t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt gåm nh÷ng néi dung sau: T¸c ®éng t©m lý ®Ó t¹o t©m thÕ s½n sµng ë ng­êi ®èi chÊt. ChuÈn bÞ b­íc vµo mét cuéc ®Êu trÝ c¨ng th¼ng vÒ t©m lý, vµ cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, th× viÖc t¹o ra mét t©m thÕ s½n sµng cho ng­êi ®èi chÊt lµ rÊt cÇn thiÕt. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, ®iÒu tra viªn tr­íc hÕt ph¶i gi¶i thÝch tÇm quan träng, ý nghÜa cña viÖc khai b¸o trung thùc, nªu ra c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vô ¸n ®Ó ng­êi ®èi chÊt chñ ®éng tÝch cùc tham gia mét c¸ch tù tin, tho¶i m¸i, s½n sµng v¹ch mÆt kÎ ph¹m téi. §èi víi nh÷ng ng­êi kh«ng d¸m tham gia ®èi chÊt, ph¶i t×m hiÓu x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n ®Ó cã c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp ®Ó hä tÝch cùc tù gi¸c h¬n. ë truêng hîp nµy chñ yÕu dïng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch thuyÕt phôc ®éng viªn t¸c ®éng t©m lý tíi hä ®Ó hä yªn t©m ra ®èi chÊt. Ngoµi ra ®iÒu tra viªn còng ph¶i gi¶i to¶ nh÷ng v­íng m¾c, nh÷ng mÆc c¶m, lo l¾ng, håi hép ë hä, t¹o t©m lý tho¶i m¸i, tù tin khi b­íc vµo ®èi chÊt. NÕu hä lµ ng­êi lµm chøng, ®iÒu tra viªn ph¶i gi¶i thÝch cho hä tr¸ch nhiÖm cña viÖc tõ chèi khai b¸o hoÆc cè t×nh khai b¸o gian dèi ®­îc quy ®Þnh trong bé luËt h×nh sù. NÕu hä v× lo sî bÞ tr¶ thï, ®iÒu tra viªn cÇn thuyÕt phôc hä b»ng c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m an toµn trong vµ sau khi ®èi chÊt. NÕu v× quan hÖ rµng buéc vÒ t×nh c¶m, ph¶i gi¶i thÝch cho hä tÇm quan träng cña viÖc khai b¸o thµnh khÈn tr­íc mÆt ng­êi th©n gióp cho ng­êi th©n cña hä cã ®­îc th¸i ®é hîp t¸c víi c¬ quan c«ng an ®Ó ®­îc h­ëng khoan hång. Mäi sù chuÈn bÞ vÒ t©m lý cho ng­êi ®èi chÊt sÏ cã t¸c dông rÊt lín, gióp hä thËt tho¶i m¸i, kh«ng e ng¹i khi b­íc vµo ®èi chÊt. §iÒu tra viªn cÇn dù tÝnh tr­íc c¸c t×nh huèng th­êng x¶y ra trong ®èi chÊt th­êng x¶y ra trong ®èi chÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t×nh huèng xÊu, khi cã sù t¸c ®éng trë l¹i cña ng­êi bÞ ®èi chÊt, ®Ó ng­êi ®èi chÊt cã ph­¬ng h­íng kh¾c phôc. Bëi v×, nh÷ng hµnh vi chèng ®èi, lêi lÏ ngôy biÖn cña ®èi t­îng, nhÊt lµ cña nh÷ng ®èi t­îng lµ téi ph¹m nguy hiÓm, cã kinh nghiÖm sÏ cã t¸c ®éng lín ®Õn ng­êi ®èi chÊt lµm cho hä bÞ mÊt b×nh tÜnh, gi¶m ý chÝ trong viÖc v¹ch trÇn kÎ ph¹m téi. Qua ®ã nã còng cho phÐp ®iÒu tra viªn vµ ng­êi ®èi chÊt cã thÓ cïng nhau bµn b¹c c¸ch øng xö trong mçi t×nh huèng. ViÖc chñ ®éng l­êng tr­íc nh÷ng khã kh¨n,gióp ng­êi ®èi chÊt s½n sµng kh¾c phôc c¸c tr¹ng th¸i t©m lý lo l¾ng, thiÕu b×nh tÜnh hay lo sî tr­íc sù ®e däa cña ng­êi bÞ ®èi chÊt Ngoµi ra viÖc chuÈn bÞ t©m lý cho ng­êi ®èi chÊt cßn bao gåm c¶ viÖc t¸c ®éng t©m lý gi÷ v÷ng lËp tr­êng, tin t­ëng vµo chÝnh b¶n th©n hä. B»ng viÖc lÊy lêi khai tr­íc khi ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn cã thÓ cïng víi hä xem xÐt l¹i c¸c chi tiÕt, ph©n tÝch tÝnh logic, sù phï hîp cña c¸c lêi khai. Qua ®ã tËp luyÖn ®Ó cho ng­êi ®èi chÊt ®­îc quen víi viÖc khai b¸o, kh¾c phôc t©m lý thiÕu tin t­ëng vµo b¶n th©n. Còng qua ®ã, ®iÒu tra viªn båi d­ìng cho ng­êi ®èi chÊt ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc t¸c ®éng tíi ®èi t­îng theo c¸c t×nh huèng ®· dù kiÕn, h­íng dÉn hä biÕt c¸ch tù b¶o vÖ lËp tr­êng cña m×nh qua viÖc tr×nh bµy lêi khai vµ tù m×nh t¸c ®éng tÝch cùc vµo ng­êi cã lêi khai gi¶ dèi. Thùc tÕ cho thÊy, sù t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt ®Ó chuÈn bÞ cho hä b­íc vµo ®èi chÊt lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. Nã gióp cho thµnh viªn thø hai nµy cã t©m lý v÷ng vµng, s½n sµng b­íc vµo ho¹t ®éng ®èi chÊt mét c¸ch tù tin, tÝch cùc kh¾c phôc nh÷ng tr¹ng th¸i t©m lý lo l¾ng thiÕu b×nh tÜnh hay lo sî tr­íc sù ®e do¹ ngÇm cña ng­êi bÞ ®èi chÊt. Nh­ng bªn c¹nh ®ã, vÉn cßn cã nhiÒu tr­êng hîp ng­êi ®èi chÊt kh«ng cã khÝ thÕ tÊn c«ng téi ph¹m. Cã nhiÒu tr­êng hîp ng­êi ®èi chÊt ë t­ thÕ lµ cÊp d­íi, thua kÐm nhiÒu mÆt so víi ng­êi ®èi chÊt. v× vËy khi ®èi chÊt nh÷ng ng­êi nµy dÔ bÞ ®èi t­îng lÊn ¸t, ¸p ®¶o, lµm ¶nh h­ëng tíi viÖc t¸c ®éng tÊn c«ng, v¹ch mÆt ®èi t­îng. Do vËy ®©y lµ mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c ®iÒu tra viªn khi tÝnh to¸n, chuÈn bÞ t©m lý cho ng­êi tham gia ®èi chÊt, ®Ó ®èi chÊt ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. 2.3.4.2. T¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt cè ý khai b¸o gian dèi Ng­êi bÞ ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n cã thÓ lµ bÞ can, ng­êi lµm chøng cã hµnh vi cè ý khai b¸o gian dèi. ViÖc tæ chøc cuéc ®èi chÊt víi ng­êi cã lêi khai trung thùc lµ mét ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®¸nh m¹nh vµo th¸i ®é ngoan cè cña hä, dÉn d¾t hä ®Õn quyÕt ®Þnh khai b¸o thµnh khÈn h¬n. §Ó t¸c ®éng t©m lý ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt khai b¸o gian dèi, ®iÒu tra viªn ph¶i nghiªn cøu n¾m râ nh©n th©n cña ng­êi bÞ ®­a ra ®èi chÊt. Cô thÓ ®ã lµ ®Æc ®iÓm vÒ tÝnh c¸ch, thãi quen, c¸ch thøc giao tiÕp ®èi víi mäi ng­êi, mèi quan hÖ gia ®×nh, x· héi. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy, ®iÒu tra viªn cÇn sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tiÓu sö, ®Ó x¸c ®Þnh mèi quan hÖ cña hä víi ng­êi s¾p ®­îc ®­a ra ®èi chÊt nh­: Mèi quan hÖ gia ®×nh ruét thÞt, cÊp trªn víi cÊp d­íi, b¹n bÌ, ®ång ph¹m... T×nh c¶m gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia nh­ thÕ nµo: Cã thÓ lµ yªu th­¬ng, nÓ phôc, t«n träng, c¨m ghÐt, tin t­ëng mï qu¸ng hay sî h·i, cã sù lÖ thuéc kh«ng? Trong tæ chøc gi÷a hä cã quan hÖ víi nhau nh­ thÕ nµo, ai lµ chñ m­u, nh÷ng ai cã quan hÖ hä hµng, th©n thuéc. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ph¶i ®­îc lµm s¸ng tá, sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®iÒu tra viªn cã thÓ lËp kÕ ho¹ch ®èi chÊt, dù kiÕn c¸c t×nh huèng x¶y ra ®Ó cã ph­¬ng ¸n ®èi phã kÞp thêi. BiÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt cè ý khai b¸o gi¶ dèi lµ dïng ng­êi thø hai vµ nh÷ng th«ng tin cña hä ®Ó t¸c ®éng vµo ng­êi bÞ ®èi chÊt. Sù cã mÆt vµ trùc tiÕp tr×nh bµy nh÷ng th«ng tin vÒ sù kiÖn ph¹m téi cña ng­êi ®èi chÊt sÏ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi ®èi t­îng khai man, buéc hä ph¶i thay ®æi th¸i ®é, hµnh vi khai b¸o vµ cuèi cïng ph¶i thõa nhËn sù cung cÊp th«ng tin gi¶ m¹o víi c¬ quan ®iÒu tra. VÝ dô: “Trong vô ¸n TrÇn ThÞ Phè tæ chøc mét ®­êng d©y g¸i gäi cao cÊ, chuyªn cung cÊp g¸i m¹i d©m lµ ng­êi mÉu, diÔn viªn ®iÖn ¶nh. Sau khi c«ng an thµnh phè Hå ChÝ Minh b¾t ®­îc TrÇn ThÞ Phè vµ mét lo¹t c¸c c« g¸i kh¸c trong ®­êng d©y, trong ®ã cã diÔn viªn ®iÖn ¶nh YÕn Vi. Nh­ng khi c¬ quan c«ng an lÊy lêi khai th× c« nµy liªn tôc chèi c·i vÒ hµnh vi cña m×nh. Sau ®ã ®iÒu tra viªn ph¶i tæ chøc ®èi chÊt gi÷a YÕn Vi vµ TrÇn ThÞ Phè, vµ nh÷ng ng­êi kh¸c trong ®­êng d©y nµy ®· buéc c« ta ph¶i cói ®Çu nhËn téi. [5]. §Ó t¸c ®éng t©m lý ®èi víi nh÷ng ng­êi cè t×nh khai b¸o gian dèi, cßn ph¶i ®¶m b¶o yÕu tè bÊt ngê, vµ triÖt ®Ó tËn dông hiÖu øng “Ên t­îng cã mÆt”, cïng víi viÖc kÕt hîp víi c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng kh¸c, sÏ lµm cho ®èi t­îng ph¶i thay ®æi th¸i ®é vµ hµnh vi khai b¸o. HiÖu qu¶ cña cuéc ®èi chÊt phô thuéc rÊt lín vµo tÝnh bÊt ngê. V× vËy, ®iÒu tra viªn ph¶i tÝnh to¸n, tæ chøc cuéc ®èi chÊt sao cho ng­êi bÞ ®èi chÊt lu«n ë trong t×nh huèng bÞ ®éng, bÊt lîi cho sù tÝnh to¸n, che giÊu cña ®èi t­îng. §iÒu tra viªn cã thÓ sö dông mét sè chiÕn thuËt sau ®Ó t¹o ra tÝnh bÊt ngê: TÝnh to¸n thêi ®iÓm t¹o ra tÝnh bÊt ngê, ®ã lµ lóc t©m lý cña ®èi t­îng ®ang hoang mang dao ®éng, kh«ng biÕt g× vÒ cuéc ®èi chÊt. Cïng víi lîi dông t©m lý chñ quan tin r»ng c¬ quan ®iÒu tra ch­a biÕt vÒ hµnh vi ph¹m téi cña m×nh. Trong t×nh huèng ®ã, viÖc ®Ó cho ng­êi ®èi chÊt xuÊt hiÖn sÏ cã t¸c dông rÊt m¹nh mÏ, ®¸nh m¹nh vµo sù ngoan cè cña ®èi t­îng. HiÖu øng “Ên t­îng cã mÆt” cã t¸c dông t¨ng c­êng c¶m xóc ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt. Bëi v×, ®Æc ®iÓm t©m lý ®Æc tr­ng cña ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ ®èi t­îng ph¶i khai b¸o tr­íc mÆt ng­êi biÕt râ vÒ sù viÖc ph¹m téi cña b¶n th©n m×nh. §iÒu nµy lµm cho th¸i ®é khai b¸o cña ®èi t­îng mang tÝnh chÊt tÝch cùc h¬n. HiÖu øng “Ên t­îng cã mÆt” sÏ rÊt cã hiÖu qu¶, nÕu ng­êi ®èi chÊt ®­îc chuÈn bÞ lü l­ìng vÒ mÆt t©m lý. Lý lÏ chøng minh cña ng­êi ®èi chÊt cµng x¸c ®¸ng, hîp logic th× søc m¹nh t¸c ®éng ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt cµng cao. TÝnh logic, ®¸ng tin cËy trong lêi khai, ®­îc thÓ hiÖn cïng víi th¸i ®é c­¬ng quyÕt cña ng­êi ®èi chÊt lu«n t¹o ra ¸p lùc ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt, buéc hä tõ chç lóng tóng, kh«ng lý gi¶i ®­îc m©u thuÉn trong lêi khai mµ ®i ®Õn thõa nhËn sù gian dèi cña m×nh. §Ó t¨ng c­êng hiÖu qu¶ cña nh÷ng t¸c ®éng t©m lý tõ phÝa ng­êi ®èi chÊt ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn cã thÓ kÕt hîp sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau. Sö dông ph­¬ng ph¸p ¸m thÞ gi¸n tiÕp, hay tiÕp tôc truyÒn ®¹t th«ng tin nh»m t¹o ra cho ®èi t­îng bÞ ®èi chÊt tr¹ng th¸i hoang mang, vµ kh«ng thÓ che giÊu hµnh vi cña m×nh n÷a. §iÒu tra viªn sö dông ph­¬ng ph¸p ®Æt vµ thay ®æi vÊn ®Ò t­ duy, v¹ch trÇn sù phi lý trong lêi khai cña ng­êi bÞ ®èi chÊt. Sö dông ph­¬ng ph¸p thuyÕt phôc, ®éng viªn ng­êi bÞ ®èi chÊt, v¹ch ra cho hä thÊy, kh«ng thÓ cø ngoan cè ®­îc m·i, h·y khai b¸o trung thùc. Bëi v×, tr­íc sù hiÖn diÖn vµ lêi khai cã c¨n cø cña ng­êi ®èi chÊt, ng­êi bÞ ®èi chÊt th­êng lóng tóng, chèi c·i quanh co phñ nhËn, g©y ra sù bÊt æn ®Þnh t©m lý, ®Êu tranh ®éng c¬ t¸i diÔn ë møc ®é cao. Khi ®ã, kÕt hîp víi sù ph©n tÝch, ®éng viªn gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh h­íng dÉn qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®éng c¬ ë ng­êi bÞ ®èi chÊt gióp hä nhanh chãng quyÕt ®Þnh khai b¸o trung thùc. Tãm l¹i, t¸c ®éng t©m lý ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc kh¾c phôc nh÷ng ®éng c¬ tiªu cùc, kh¬i dËy nh÷ng ®éng c¬ tÝch cùc ë nh÷ng ng­êi khai b¸o gian dèi, t¹o ®iÒu kiÖn thèng nhÊt lêi khai, nhanh chãng x¸c ®Þnh c¸c t×nh tiÕt liªn quan ®Õn vô ¸n, x¸c ®Þnh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. 2.3.4.3. T¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt do nhÇm lÉn hoÆc ®¨ quªn c¸c t×nh tiÕt liªn quan ®Õn vô ¸n §èi chÊt cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh gi÷a nh÷ng ng­êi mµ m©u thuÉn trong lêi khai lµ do sù nhÇm lÉn. Hä ®Òu cã ý thøc khi b¸o thµnh khÈn, nh­ng do mét sè nguyªn nh©n kh¸c nhau nh­ sù viÖc ®· qua mét thêi gian dµi nªn bÞ l·ng quªn, hoÆc sù kiÖn cã nhiÒu t×nh tiÕt, bÞ ph©n t¸n chó ý, bÞ xóc ®éng m¹nh, hay do trÝ nhí kÐm... nªn nhÇm lÉn. Trong tr­êng hîp nµy, nhiÖm vô c¬ b¶n cña ®iÒu tra viªn lµ lµm s¸ng tá vµ läai trõ sù nhÇm lÉn, kh«i phôc trÝ nhí th«ng qua ®èi chÊt. ë ®©y, ng­êi thø hai tham gia ®èi chÊt vµ nh÷ng th«ng tin cña hä gi÷ vai trß lµm chç dùa ®Ó ng­êi thø nhÊt phôc håi c¸c liªn t­ëng trong trÝ nhí. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, ®iÒu tra viªn kh«ng nªn n«n nãng thóc Ðp hay vÆn vÑo hä. Còng kh«ng nªn ®Æt ra yªu cÇu qu¸ cao, môc ®Ých qu¸ chi tiÕt, cô thÓ, mµ chØ cÇn yªu cÇu kh¸i qu¸t, gi¶i quyÕt nh÷ng ®iÓm mÊu chèt trong qu¸ tr×nh tri gi¸c, lÜnh héi cña hä. §iÒu tra viªn ph¶i ®éng viªn, æn ®Þnh tinh thÇn, t¹o ®iÒu kiÖn ®­a hä vµo tr¹ng th¸i t©m lý b×nh tÜnh, tho¶i m¸i. MÆt kh¸c, ®iÒu tra viªn còng cÇn cho hä biÕt tr­íc môc ®Ých cña cuéc ®èi chÊt, tr¸nh sù bÊt ngê, t¹o t©m lý tho¶i m¸i, h­ng phÊn, tÝch cùc. Cã nh­ vËy míi gióp hä t­ duy m¹ch l¹c, nhanh chãng håi t­ëng l¹i c¸c sù kiÖn ®· quªn. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p th­êng ®­îc sö dông ®Ó t¸c ®éng ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt khai b¸o do nhÇm lÉn hoÆc quªn lµ: Ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý b»ng gîi nhí, nh»m lµm xuÊt hiÖn l¹i trong ®Çu ãc hä nh÷ng vÊn ®Ò hay t×nh tiÕt cña vô ¸n mµ hä ®· quªn. T¸c ®éng gîi nhí nh»m ®­a hä trë l¹i t×nh huèng hä ®· tri gi¸c, lÜnh héi sù viÖc ph¹m téi. §ã lµ nh÷ng t¸c ®éng cÇn thiÕt gióp ng­êi bÞ ®èi chÊt liªn hÖ, kh«i phôc l¹i h×nh ¶nh vÒ c¸c chi tiÕt, c¸c sù viÖc ®· bÞ che khuÊt. Nh÷ng th«ng tin ®­îc dïng ®Ó t¸c ®éng gîi nhí víi ng­êi bÞ ®èi chÊt bao gåm lêi nãi, ch÷ viÕt, h×nh ¶nh, ®å vËt, con ng­êi... §©y chÝnh lµ nh÷ng ®iÓm tùa ®Ó ®iÒu tra viªn gîi ra, ®Ó ng­êi bÞ ®èi chÊt dùa vµo ®ã kh«i phôc l¹i trÝ nhí cña m×nh. Theo I.U.V Chuphar«pxki th× “ Nh÷ng t¸c ®éng t©m lý ph¶i lµm sao cã thÓ kÝch thÝch sù h­ng phÊn ho¹t ®éng t©m lý cña c¸c ®èi t­îng vµ ®¶m b¶o tÝnh chÊt ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n cña viÖc t¸i t¹o c¸c sù kiÖn mµ c¬ quan ®iÒu tra ®ang quan t©m.” [20, tr.107]. Ngoµi ra ®iÒu tra viªn còng cã thÓ sö dông ph­¬ng ph¸p thuyÕt phôc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng­êi bÞ ®èi chÊt b×nh tÜnh, yªn t©m khi khai b¸o tr­íc ®iÒu tra viªn, sau ®ã ¸p dông ph­¬ng ph¸p gîi gióp ng­êi bÞ ®èi chÊt nhí l¹i ®­îc tèt nhÊt. Cã thÓ sö dông c¸c quy luËt vÒ mèi liªn t­ëng nh­: Quy luËt liªn t­ëng gièng nhau vÒ néi dung vµ h×nh thøc. Qua viÖc ®­a ra nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng, c¸c t×nh tiÕt mµ ®èi t­îng bÞ quªn, sÏ gióp hä nhí l¹i ®­îc chóng. Quy luËt liªn t­ëng gÇn nhau vÒ kh«ng gian thêi gian. C¸c t×nh tiÕt vÒ sù viÖc ®­îc ®èi t­îng ghi nhËn trong mét kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh. Do ®ã, khi gîi ra bèi c¶nh gÇn víi bèi c¶nh x¶y ra sù viÖc, sÏ lµm cho hä nhí ra c¸c t×nh tiÕt cña sù viÖc trong kh«ng gian vµ thêi gian ®ã. Quy luËt liªn t­ëng tr¸i ng­îc nhau. §iÒu tra viªn x¸c ®Þnh vÊn ®Ò mµ ®èi t­îng bÞ quªn, råi gîi ra nhòng vÊn ®Ò t­¬ng ph¶n víi chóng. Do cã sù liªn hÖ tr¸i ng­îc nhau gi÷a c¸c sù viÖc hiÖn t­îng mµ hä nhí l¹i ®­îc nh÷ng ®iÒu ®· quªn. Quy luËt liªn t­ëng nh©n qu¶. Khi mét sù viÖc, mét t×nh tiÕt ®­îc nhí l¹i, do viÖc nh¾c tíi nh÷ng vÊn dÒ cã quan hÖ nh­ hËu qu¶ cña nã, vµ ng­îc l¹i, ®­îc gäi lµ sù nhí l¹i theo mèi liªn t­ëng nh©n qu¶. Nh÷ng ®iÒu cÇn l­u ý khi tiÕn hµnh lo¹i ®èi chÊt nµy lµ: Kh«ng nªn sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý m¹nh nh­ truyÒn ®¹t th«ng tin, hay ¸m thÞ gi¸n tiÕp bëi chóng cã thÓ g©y ra nh÷ng thay ®æi t©m lý bÊt lîi cho viÖc nhí l¹i cña hä. §iÒu tra viªn nªn cã t¸c ®éng tÝch cùc, gîi ý dÉn d¾t sù t­¬ng t¸c t©m lý cña hai bªn, nh­ng kh«ng nªn t¸c ®éng theo kiÓu chØ dÉn mím cung. CÇn chó ý kh¸c phôc hiÖn t­îng t©m lý hoang mang, c¨ng th¼ng, n«n nãng, v× nã sÏ c¶n trë qu¸ tr×nh t­ duy, nhí l¹i c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n. 2.3.4.4. T¸c ®éng t©m lý ®èi víi bÞ can khi bÞ can yªu cÇu ®èi chÊt BÞ can lu«n muèn dïng ng­êi thø hai nh­ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó chøng minh hoÆc ®Ó tù vÖ. V× vËy, bÞ can lu«n cã sù chñ ®éng vÒ t©m lý, ®· cã chuÈn bÞ tr­íc c¸c kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn ng­êi mµ hä yªu cÇu ®­îc ®èi chÊt. cã thÓ x¶y ra hai kh¶ n¨ng: bÞ can muèn chøng minh sù thµnh thËt, sù ®óng ®¾n trong lêi khai cña m×nh hoÆc bÞ can muèn th«ng qua ng­êi ®èi chÊt (cã thÓ lµ ng­êi lµm chøng hay bi can kh¸c) ®Ó t¸c ®éng vµo hä nh»m ®e do¹, thuyÕt phôc hay tho¶ thuËn víi hä ®Ó nh÷ng ng­êi nµy kh«ng d¸m khai b¸o, tè gi¸c, thËm chÝ cßn thay ®æi lêi khai ban ®Çu, hoÆc khai theo h­íng cã lîi cho hä. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua viÖc: BÞ can kh«ng x¸c nhËn cã quen biÕt, cã quan hÖ víi ng­êi ®èi chÊt, chèi c·i, phñ nhËn lêi khai cña ng­êi ®èi chÊt. Sö dông uy tÝn, ¶nh h­ëng cña m×nh ®Ó ®e do¹. HoÆc cã thÓ bÞ can b»ng th¸i ®é cö chØ ngÇm ®e do¹, khèng chÕ hay b¸o hiÖu th«ng cung ®Ó ng­êi ®èi chÊt t×m c¸ch thay ®æi lêi khai... §ång thêi cßn cã thÓ thö th¸ch sù hiÓu biÕt cña c¬ quan ®iÒu tra tin r»ng c¬ quan ®iÒu tra ch­a biÕt vÒ hµnh vi ph¹m téi cña chóng. §iÒu tra viªn ph¶i nghiªn cøu x¸c ®Þnh t×nh huèng nµy thuéc kh¶ n¨ng nµo. Tõ ®ã sÏ cã c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. NÕu nh­ trong ®èi chÊt nh»m v¹ch trÇn tÝnh gian dèi, ngoan cè cña ®èi t­îng khai man, yÕu tè bÊt ngê ®­îc coi lµ yÕu tè ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña ®èi chÊt, th× ë tr­êng hîp ®èi chÊt theo yªu cÇu cña bÞ can, tÝnh bÊt ngê kh«ng cßn gi¸ trÞ lµ yÕu tè ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña t¸c ®éng t©m lý ®Õn hä n÷a. BÞ can hiÓu ®­îc r»ng ®èi chÊt lóc nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng, hä cÇn ph¶i chuÈn bÞ kü cµng vÒ t©m lý vµ ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng ®èi víi c¶ ®iÒu tra viªn vµ ng­êi ®èi chÊt. §Æc ®iÓm nµy gióp cho ®iÒu tra viªn cã thÓ x¸c ®Þnh c¸c ph­¬ng ph¸p vµ chiÕn thuËt t¸c ®éng t©m lý cho phï hîp. Môc ®Ých cña viÖc t¸c ®éng t©m lý trong tr­êng hîp nµy lµ nh»m x¸c ®Þnh lêi khai cña bÞ can hoÆc ý ®å cña thùc hä khi yªu cÇu ®­îc ®èi chÊt vµ còng th«ng qua ®ã t¸c ®éng trë l¹i ®Ó ph¸ vì ý ®å gian dèi cña bÞ can (nÕu cã). V× vËy néi dung t¸c ®éng t©m lý ®Õn bÞ can trong tr­êng hîp nµy gåm c¸c vÊn ®Ò sau. §iÒu tra viªn ph¶i cã sù t¸c ®éng chuÈn bÞ t©m thÕ cho ng­êi ®èi chÊt. Dù kiÕn tr­íc c¸c t×nh huèng, ®Æc biÖt lµ c¸c t×nh huèng g©y bÊt lîi cã thÓ x¶y ra. V¹ch s½n cho hä nh÷ng ph­¬ng ¸n ®èi phã. §iÒu tra viªn vµ ng­êi ®èi chÊt cã thÓ cïng nhau bµn b¹c c¸ch øng xö trong mçi t×nh huèng. ViÖc t¸c ®éng t©m lý nh»m gióp ®Ó ng­êi ®èi chÊt l­êng tr­íc nh÷ng khã kh¨n, gióp hä cã mét tr¹ng th¸i t©m lý tù tin tÝch cùc, kh«ng bÞ lo sî tr­íc sù ®e do¹ cña bÞ can. Trong nhiÒu nhiÒu tr­êng hîp, viÖc chuÈn bÞ t©m lý cho ng­êi ®èi chÊt cßn bao gåm viÖc gióp ng­êi ®èi chÊt cñng cè lËp tr­êng, tin t­ëng vµo chÝnh b¶n th©n hä. B»ng viÖc lÊy lêi khai tr­íc khi ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn cã thÓ cïng hä xem xÐt c¸c chi tiÕt, ph©n tÝch tÝnh logic, sù phï hîp cña toµn bé lêi khai... Qua ®ã ®Ó cho ng­êi ®èi chÊt quen víi viÖc khai b¸o, tè gi¸c téi ph¹m, kh¾c phôc t©m lý e ng¹i khi tiÕp xóc víi ®èi t­îng. Còng qua ®ã, ®iÒu tra viªn båi d­ìng cho ng­êi ®èi chÊt ph­¬ng ph¸p c¸ch thøc t¸c ®éng tíi ®èi t­îng theo c¸c t×nh huèng ®· dù kiÕn, h­íng dÉn cho hä biÕt c¸ch tù b¶o vÖ lËp tr­êng cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn ph¶i tÝch cùc quan s¸t ph¸t hiÖn nh÷ng hµnh vi mµ bÞ can nh»m ¸p ®¶o ng­êi ®èi chÊt, ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. Ng¨n chÆn kÞp thêi nh÷ng t¸c ®éng t©m lý tiªu cùc cña bÞ can ®èi víi ng­êi ®èi chÊt (®e däa,mua chuéc,dô dç...). TÝch cùc can thiÖp dÉn d¾t, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ®èi chÊt ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých, kh«ng ®Ó bÞ can chñ ®éng dÉn d¾t theo ý cña hä, lµm cho bÞ can kh«ng ®¹t ®­îc ý ®å cña m×nh. Nh­ vËy cã thÓ thÊy ®èi chÊt lµ ho¹t ®éng giao tiÕp nhiÒu chiÒu hÕt søc phøc t¹p. V× vËy t¸c ®éng t©m lý lµ kh«ng thÓ thiÕu trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. Tuy nhiªn, ®Ó sö dông t¸c ®éng t©m lý ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®iÒu tra viªn ph¶i ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é thiÕt thùc cña t¸c ®éng t©m lý ®èi víi tõng lo¹i ng­êi kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt. Bªn c¹nh ®ã ®iÒu tra viªn còng lu«n ph¶i cã ý thøc trong viÖc nghiªn cøu n¾m v÷ng t©m lý ®èi t­îng. Trªn c¬ së ®ã cã c¸c ph­¬ng ph¸p vµ chiÕn thuËt t¸c ®éng kh¸c nhau phï hîp víi tõng ®èi t­îng.Vai trß cña ®iÒu tra viªn trong ho¹t ®éng nµy lµ rÊt quan träng. §iÒu tra viªn ph¶i n¾m b¾t ®­îc toµn bé diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh t¸c ®éng t©m lý trong ®èi chÊt, nh¹y c¶m n¾m b¾t ph¶n øng cña tõng ng­êi tr­íc mäi t¸c ®éng, sö dông linh ho¹t, ®ång bé c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý. Tõ ®ã lµm lo¹i bá m©u thuÉn trong lêi khai, x¸c ®Þnh sù thËt, thay ®æi th¸i ®é khai b¸o cña ng­êi bÞ ®èi chÊt ,lo¹i bá m©u thuÉn trong lêi khai. Ch­¬ng iii Thùc tr¹ng vµ mét sè biÖn ph¸p kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®èi chÊt 3.1. Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù Ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng ®iÒu tra mang l¹i hiÖu qu¶ cao, nh­ng trªn thùc tÕ ho¹t ®éng nµy vÉn cßn tån ®äng nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. 3.1.1. NhËn thøc cña ®iÒu tra viªn víi tÇm quan träng cña ho¹t ®éng ®èi chÊt ViÖc nghiªn cøu t©m lý ng­êi tham gia ®èi chÊt cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi sù thµnh c«ng cña ®èi chÊt. Nã lµ c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña nh÷ng t¸c ®éng ®ang thùc hiÖn, t¨ng c­êng, gi¶m bít hay thay ®æi c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng. Tuy nhiªn, nhËn thøc cña ®iÒu tra viªn vÒ vai trß cña ®èi chÊt cßn ch­a ®Çy ®ñ. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç, hä vÉn cßn xem nhÑ viÖc chuÈn bÞ cho ®èi chÊt. Trªn thùc tÕ, míi chØ cã “57,5% ®iÒu tra viªn th­êng xuyªn nghiªn cøu t©m lý ng­êi tham gia ®èi chÊt. Tû lÖ ®iÒu tra viªn th­êng xuyªn nghiªn cøu t©m lý cña ng­êi tham gia ®èi chÊt cßn thÊp” [1, tr.243]. Còng theo kÕt qu¶ nghiªn cøu th× còng chØ cã “26,3% ®iÒu tra viªn thØnh tho¶ng vµ 10,4% th­êng bá qua viÖc nghiªn cøu t©m lý ng­êi tham gia ®èi chÊt” [1, tr.244]. Do vËy, tû lÖ ®iÒu tra viªn hiÓu biÕt vÒ t¸c ®éng t©m lý trong ®èi chÊt t­¬ng ®èi thÊp, theo kÕt qu¶ ®iÒu tra chØ cã “26% ®iÒu tra viªn cã sù hiÓu biÕt vÒ t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt” [1, tr.223]. NhiÒu tr­êng hîp, ®èi chÊt vÉn mang tÝnh h×nh thøc, ®¹i kh¸i qua loa, chØ cho ®ñ thñ tôc. §iÒu nµy biÓu hiÖn ë viÖc ®iÒu tra viªn kh«ng nghiªn cøu nh©n th©n, kh«ng n¾m b¾t c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý cña tõng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Hä cho r»ng khi ng­êi bÞ ®èi chÊt ngoan cè, nh­ng c¬ quan ®iÒu tra ®· cã ®Çy ®ñ chøng cø th× vÉn cã thÓ buéc téi vµ ®­a ra xÐt xö ®­îc. Khi Êy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®èi chÊt, hoÆc tæ chøc ®èi chÊt chØ lµ ®Ó “lÊp chç trèng”. VÝ dô: Qua viÖc quan s¸t mét cuéc ®èi chÊt ë tr¹i t¹m giam c«ng an tØnh Nam §Þnh vµo håi 8h ngµy 26-1-2007 gi÷a Ph¹m V¨n §¹t vµ Vò V¨n Tµi. T«i nhËn thÊy ®iÒu tra viªn khi tiÕn hµnh hái anh §¹t vµ anh Tµi kh«ng th­êng xuyªn cã sù t¸c ®éng t©m lý, mµ chØ lµ nh÷ng c©u hái ®¬n gi¶n cã tÝnh chÊt kÓ lÓ. §iÒu tra viªn hái anh §¹t vÕt th­¬ng ë tay tr¸i cña anh cã ph¶i do anh Tµi t¹o nªn kh«ng, anh §¹t tr¶ lêi lµ do vî anh Tµi chÐm. §iÒu tra viªn l¹i hái anh Tµi ®óng thÕ kh«ng, anh Tµi tr¶ lêi lµ do anh ta chÐm kh«ng ph¶i vî m×nh. Cø tiÕp tôc hái nh­ng c¶ hai ®Òu kh«ng nhËn m×nh lµ ng­êi khai sai. Sù viÖc cuèi cïng vÉn kh«ng ®­îc lµm s¸ng tá. Mét vÊn ®Ò còng rÊt quan träng, ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng ®èi chÊt, ®ã lµ viÖc tæ chøc ®iÒu khiÓn ng­êi ®èi chÊt, ®Ó t¸c ®éng t©m lý tíi nguêi bÞ ®èi chÊt, nh­ng vÊn ®Ò nµy l¹i kh«ng ®­îc ®iÒu tra viªn quan t©m khai th¸c. C¸c ®iÒu tra viªn vÉn ch­a thÊy ®­îc tÇm quan träng cña viÖc båi d­ìng cho ng­êi ®èi chÊt biÕt c¸ch t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi bÞ ®èi chÊt khi hä ngoan cè. Trong c¸c cuéc ®èi chÊt, viÖc chuÈn bÞ t©m thÕ chñ ®éng cho ng­êi ®èi chÊt cßn Ýt ®­îc quan t©m. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra “Míi chØ cã 41,2% ®iÒu tra viªn thùc hiÖn c«ng viÖc quan träng nµy” [1, tr.247]. 3.3.2. ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý Môc ®Ých t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi tham gia ®èi chÊt lµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong lêi khai cña hä, x¸c ®Þnh sù thËt kh¸c quan cña vô ¸n. Môc ®Ých nµy muèn ®¹t ®­îc kÕt qu¶, ph¶i ®­îc thùc hiÖn qua mét hÖ thèng c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. A.V. §ulèp ®· nhÊn m¹nh r»ng: “Môc ®Ých t¸c ®éng t©m lý ®èi víi tõng ng­êi tham gia tè tông rÊt cÇn thiÕt ph¶i ®­îc tu©n theo vµ c©n nh¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý...” [2, tr.33]. Ng­êi bÞ ®èi chÊt khai b¸o gian dèi, ngoan cè kh«ng nhËn téi sÏ kh«ng khai b¸o thµnh khÈn nÕu ®iÒu tra viªn kh«ng cã nh÷ng chiÕn thuËt t¸c ®éng hîp lý. MÆt kh¸c cã nh÷ng tr­êng hîp ng­êi bÞ ®èi chÊt do quªn hoÆc nhÇm lÉn mét sè c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n, th× hä kh«ng thÓ nhí l¹i chÝnh x¸c ®­îc nÕu ®iÒu tra viªn kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng phï hîp. Tuy nhiªn, ®iÒu tra viªn vÉn cßn ch­a nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ vai trß cña t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi ®èi chÊt. Thùc tÕ chØ cã “ChØ cã 26% ®iÒu tra viªn quan t©m tíi viÖc sö dông t¸c ®éng ®èi víi ng­êi tham gia ®èi chÊt” [1, tr.244]. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn tr­íc hÕt lµ do ®iÒu tra viªn ch­a hiÓu vÒ c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý mét c¸ch khoa häc, ®Çy ®ñ. NhiÒu ®iÒu tra viªn cho r»ng t¸c ®éng t©m lý lµ nh÷ng chiÕn thuËt ®¬n lÎ, chØ cÇn sö dông víi nh÷ng bÞ can ngoan cè hoÆc gian dèi. Trªn thùc tÕ, cã tr­êng hîp viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý ng­êi tham gia ®èi chÊt kh«ng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ mong muèn, tr¸i l¹i, cßn lµm cho ®èi t­îng ngoan cè, l× lîm h¬n. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng trªn lµ do ®iÒu tra viªn ch­a thùc sù quan t©m nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®Ó hiÓu vÒ c¸c ph­¬ng ph¸p mét c¸ch khoa häc vµ ®Çy ®ñ. L.V. Petrenco ®· nhËn xÐt r»ng: “T¸c ®éng t©m lý lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra l©u dµi, ®ång bé chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng t¸c ®éng ®¬n lÎ, tù ph¸t nh»m dÇn dÇn thay ®æi nhËn thøc, quan ®iÓm… cña ng­êi bÞ t¸c ®éng”[19, tr.19]. ViÖc sö dông cßn dËp khu«n, m¸y mãc, thiÕu tÝnh linh ho¹t, s¸ng t¹o do ch­a hiÓu ®­îc b¶n chÊt, c¸ch ¸p dông cña tõng ph­¬ng ph¸p. Do vËy ®· kh«ng ph¸t huy ®­îc c¸c ­u ®iÓm cña tõng ph­¬ng ph¸p, hiÖu qu¶ t¸c ®éng kh«ng cao. MÆt kh¸c, còng do ch­a cã sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng vÒ t¸c ®éng t©m lý, nªn trong thùc tÕ nhiÒu tr­êng hîp viÖc ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi tham gia ®èi chÊt cßn mang tÝnh tù ph¸t, vµ kh«ng theo mét quy tr×nh chung thèng nhÊt, kh«ng ®ång bé. §©y còng lµ nguyªn nh©n h¹n chÕ ®Õn kÕt qu¶ chung cña toµn bé qu¸ tr×nh ®iÒu tra. 3.3.3. Tr×nh ®é cña ®iÒu tra viªn cßn yÕu kÐm. §iÒu tra viªn lµ ng­êi ®¹i diÖn cho c¬ quan ph¸p luËt cã quyÒn sö dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó t¸c ®éng t©m lý khi ®èi chÊt, gi÷ vai trß trùc tiÕp ®iÒu khiÓn cuéc ®èi chÊt. V× vËy cã thÓ nãi thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng t©m lý trong khi thùc hiÖn ®èi chÊt phô thuéc nhiÒu vµo tr×nh ®é, n¨ng lùc, kinh nghiÖm, sù hiÓu biÕt vµ khÐo lÐo sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý cña ®iÒu tra viªn. Nh­ng trong thùc tiÔn ®iÒu tra vÉn cßn mét sè ®iÒu tra viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n cßn yÕu kÐm, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ khÝa c¹nh t©m lý cßn h¹n chÕ, ch­a sö dông mét c¸ch linh ho¹t vµ ®ång bé c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng. Theo b¸o c¸o tãm t¾t ®Ò tµi khoa häc vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ quan ®iÒu tra, côc chÝnh trÞ tæng côc c¶nh s¸t cho thÊy “Sè ®iÒu tra viªn th¹o viÖc chØ chiÕm 30 – 40%, cã n¬i chØ chiÕm 20%, vµ 41,5% ®iÒu tra viªn cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ cao ®¼ng, 47% cã tr×nh ®é trung häc, cßn 11% lµ tr×nh ®é ®¹i häc s¬ häc hoÆc ch­a qua ®µo t¹o c¬ b¶n” [8, tr.7]. Thùc tr¹ng ®ã g©y ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh ®èi chÊt, lµm cho ho¹t ®éng nµy kh«ng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶. Trong bèi c¶nh cuéc ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn cïng mét lóc ph¶i thu nhËn mét l­îng th«ng tin lín tõ hai ng­êi tham gia ®èi chÊt, võa ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ nh÷ng th«ng tin ®ã ph¶i quan s¸t, ®¸nh gi¸ th¸i ®é cña hä ®Ó lùa chän, ®iÒu chØnh c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý... nªn ®iÒu tra viªn lu«n ë tr¹ng th¸i t©m lý c¨ng th¼ng. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ ho¹t ®éng t­ duy cã tÝnh s¸ng t¹o. Do ®ã bÊt cø ®iÒu kiÖn nµo, hoµn c¶nh nµo, sù vi ph¹m vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ®iÒu tra viªn trong khi tiÕn hµnh ®èi chÊt lµ thÓ hiÖn sù bÊt lùc, sù non kÐm vÒ tr×nh ®é nghiÖp vô cña ®iÒu tra viªn tr­íc nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Víi chÊt l­îng ®iÒu tra viªn nh­ vËy, viÖc vi ph¹m ph¸p luËt nh­ véi vµng buéc téi khi ch­a cã ®ñ chøng cø trong ®èi chÊt lµ chuyÖn hoµn toµn cã thÓ x¶y ra. Trong thùc tÕ vÉn cßn tån t¹i nhiÒu vô ¸n thÓ hiÖn tr×nh ®é non kÐm cña ®iÒu tra viªn khi tiÕn hµnh ®iÒu tra. Ch¼ng h¹n: “Vô ¸n D­¬ng ThÞ Nga, tõ lêi tè c¸o vu v¬ mµ mét ng­êi ®i kh¸m bÖnh ®Õn bÞ b¾t tï. Mét trong nh÷ng c¸i sai cña c«ng an quËn Hoµn KiÕm (HµNéi) lµ kh«ng trùc tiÕp x¸c minh,còng nh­ sù vËn dông “tiÓu x¶o” t©m lý mét c¸ch v« c¨n cø. Khi bµ Nga nhËn tr¶ cho bµ Lª 200.000 ®ång th× ®iÒu tra viªn quy chôp: ChØ cã ng­êi cã téi míi chÞu båi th­êng... [9, tr.12]. Khi ng­êi bÞ ®èi chÊt ngoan cè, gan lú kh«ng chÞu khai b¸o thµnh khÈn,thay v× sö dông c¸c biÖn ph¸p, chiÕn thuËt t¸c ®éng thÝch hîp ®iÒu tra viªn ®· n«n nãng, kh«ng kiÒm chÕ ®­îc b¶n th©n vµ buéc téi hä, hoÆc lµm cho nh÷ng ng­êi bÞ ®èi chÊt cµng gan l× h¬n hoÆc quªn c¸c t×nh tiÕt vµ bÞ r¬i vµo tr¹ng th¸i t©m lý “cuèng” vµ kh«ng thÓ nhí ®­îc chÝnh x¸c nh÷ng t×nh tiÕt ®ã. 3.3.4. Tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ë nhiÒu ®iÒu tra viªn ch­a cao §èi víi ®iÒu tra viªn, nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp quan träng nhÊt lµ trung thùc, t«n träng sù thËt kh¸ch quan, nh©n ¸i, dòng c¶m, b¶o vÖ lÏ ph¶i, sù c«ng b»ng. Nh­ng trªn thùc tÕ, cã nhiÒu ®iÒu tra viªn vÉn vi ph¹m ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Ch¼ng h¹n nh­ ®iÒu tra viªn cè ý ®­a ra nh÷ng th«ng tin biÕt râ lµ bÞa ®Æt, kh«ng chÝnh x¸c nh»m lõa g¹t ng­êi bÞ thÈm vÊn, khiÕn hä khai theo ý muèn chñ quan cña ®iÒu tra viªn. Cã tr­êng hîp ®iÒu tra viªn b»ng hµnh ®éng cô thÓ g©y tæn h¹i hay ®e do¹ g©y tæn h¹i, nh÷ng gi¸ trÞ mµ ®­¬ng sù tr©n träng, nh­: Cã th¸i ®é coi th­êng, kh«ng t«n träng nh©n c¸ch ng­êi bÞ ®èi chÊt hoÆc t¹o ra t×nh huèng ®Æt t«n gi¸o, tÝn ng­ìng, søc khoÎ cña ng­êi bÞ ®èi chÊt hoÆc nh©n th©n cña hä tr­íc kh¶ n¨ng bÞ xóc ph¹m, g©y tæn h¹i nÕu hä kh«ng lµm theo yªu cÇu cña ®iÒu tra viªn. Nh÷ng ®iÒu nµy cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt, lµm cho ho¹t ®éng ®èi chÊt kh«ng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶. 3.2. KiÕn nghÞ Qua viÖc ph©n tÝch vai trß vµ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ho¹t ®éng ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù, chóng t«i thÊy ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®èi chÊt cÇn thùc hiÖn mét sè vÊn ®Ò sau. Thø nhÊt: CÇn n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, båi d­ìng kiÕn thøc t©m lý, vµ båi d­ìng vÒ mÆt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho ®iÒu tra viªn. Nh÷ng ng­êi bÞ ®èi chÊt tr­íc hÕt lµ con ng­êi – lµ chñ thÓ t©m lý n¾m gi÷ c¸c th«ng tin mµ ®iÒu tra viªn cÇn khai th¸c. ViÖc hä cã cung cÊp nh÷ng th«ng tin ®ã hay kh«ng, phô thuéc nhiÒu vµo hä. ChØ khi ®iÒu tra viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô, cã kiÕn thøc vÒ t©m lý häc… míi cã thÓ lµm cho ng­êi bÞ ®èi chÊt khai b¸o ®óng sù thËt. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, ph¶i chó träng ph¸t triÓn ë ®iÒu tra viªn nh÷ng mÆt sau. VÒ nhËn thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña ®iÒu tra viªn: CÇn ph¶i n©ng cao h¬n n÷a tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña ®iÒu tra viªn nh»m ®¸p øng c¸c tiªu chÝ cña ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù “§iÒu tra viªn cÇn cã kiÕn thøc ph¸p luËt cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn nhiÖm vô ®iÒu tra” [23]. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã cÇn cã sù chuÈn hãa vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cho ®iÒu tra viªn cÇn: Quy ®Þnh ®iÒu tra viªn ph¶i cã b»ng ®¹i häc chÝnh quy vÒ ngµnh c«ng an. Tæ chøc giao l­u víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c ®Ó häc hái kinh nghiÖm, n©ng cao tr×nh ®é. T¨ng c­êng c¸c buæi héi th¶o, trao ®æi kinh nghiÖm trong lùc l­îng c«ng an. CÇn ph¶i cã sù giao l­u, trao ®æi nghiÖp vô víi c¸c n­íc b¹n. Ch¼ng h¹n nh­, tæ chøc héi th¶o, tham quan häc hái ®Ó tiÕp thu c¸c kinh nghiªm cña c¸c n­íc tiªn tiÕn trong lÜnh vùc ®iÒu tra h×nh sù MÆt kh¸c còng cÇn hÕt søc coi träng viÖc tËp huÊn, båi d­ìng cho ®iÒu tra viªn theo c¸c chuyªn ®Ò kh¸c nhau trong ho¹t ®éng ®iÒu tra. Th«ng qua c¸c líp båi d­ìng chuyªn ®Ò nh­ vËy, c¸c c¸n bé ®iÒu tra sÏ cã c¬ héi nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n vÒ vÞ trÝ, vai trß cña ho¹t ®éng ®iÒu tra h×nh sù, ®Æc biÖt cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. VÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp: C¸c phÈm chÊt vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ®iÒu tra viªn ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong ho¹t ®éng ®iÒu tra nãi chung, vµ ho¹t ®éng ®èi chÊt nãi riªng. V× vËy, ®iÒu tra viªn cÇn ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®· ®­îc cô thÓ hãa trong ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù “§iÒu tra viªn cÇn ph¶i cã phÈm chÊt chÝnh trÞ, ®¹o ®øc tèt, trung thùc, kh¸ch quan”. Trong c¸c tr­êng ®¹i häc hiÖn nay, viÖc h×nh thµnh ë ®iÒu tra viªn nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp vÉn ch­a ®­îc chó träng. Thùc tr¹ng nµy lµm cho nhiÒu ®iÒu tra viªn ch­a cã ý thøc vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña hä. Khi hái cung bÞ can, ng­êi lµm chøng, ng­êi bÞ h¹i, hä hay cã th¸i ®é Ðp cung, mím cung, miÔn sao cho hoµn tÊt hå s¬. ViÖc ®èi chÊt còng chØ lµ cho ®ñ thñ tôc. V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy chóng t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau: PhÈm chÊt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ph¶i trë thµnh mét tiªu chÝ vÒ ®µo t¹o. Cã c¸c m«n häc chÝnh thøc ®Ó rÌn luyÖn vµ n©ng cao nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ®iÒu tra viªn. Trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o ph¶i th­êng xuyªn cã sù kiÓm tra kü l­ìng vÒ tiªu chÝ nµy. CÇn t¨ng c­êng h¬n n÷a c¸c buæi sinh ho¹t ngo¹i kho¸ nh»m cñng cè t­ t­ëng chÝnh trÞ, n©ng cao ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cho c¸c ®iÒu tra viªn. Cã thÓ th­êng xuyªn lÊy ý kiÕn cña quÇn chóng nh©n d©n vÒ th¸i ®é cña c¸c ®iÒu tra viªn. §iÒu tra viªn trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng t©m lý ph¶i lu«n gi÷ v÷ng lËp truêng, cã quan ®iÓm chÝnh trÞ v÷ng vµng, cã tinh thÇn tÊn c«ng téi ph¹m, trung thùc, liªm khiªt, chÝ c«ng v« t­. Ph¶i lu«n trau dåi, n©ng cao tr×nh ®é chÝnh trÞ, n¾m v÷ng ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ®Ó vËn dông trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt. VÒ kiÕn thøc t©m lý, vµ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý: KiÕn thøc t©m lý cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi ®iÒu tra viªn trong ho¹t ®éng ®iÒu tra. Nh­ng theo kh¶o s¸t cña chóng t«i, phÇn lín ®iÒu tra viªn cßn yÕu kÐm trong viÖc hiÒu biÕt kiÕn thøc t©m lý. §Ó n©ng cao kiÕn thøc t©m lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý cña ®iÒu tra viªn, chóng t«i kiÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò sau: T¨ng c­êng më c¸c líp huÊn luyÖn, ®µo t¹o ng¾n h¹n cho ®iÒu tra viªn ®Ó hä n©ng cao n¨ng lùc tr×nh ®é, kiÕn thøc x· héi. Chó träng n©ng cao nhËn thøc cho ®iÒu tra viªn, gióp ®iÒu tra viªn hiÓu biÕt s©u s¾c t©m lý cña c¸c chñ thÓ trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. N©ng cao ý thøc cña hä trong viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý. Båi d­ìng cho ®iÒu tra viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ cã hÖ thèng vÒ t¸c ®éng t©m lý, gióp hä cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn tèt t¸c ®éng t©m lý trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt. Ngoµi ra, nªn th­êng xuyªn mêi c¸c chuyªn gia t©m lý nãi chuyÖn, më c¸c cuéc héi th¶o... KÕt hîp víi c¸c trung t©m t©m lý ®Ó tham kh¶o ý kiÕn chuyªn gia ®èi víi ®èi t­îng ®Æc biÖt (ng­êi ph¹m téi ch­a thµnh niªn, ng­êi m¾c c¸c bÖnh vÒ thÇn kinh...). CÇn x©y dùng mét hÖ thèng lý luËn hoµn chØnh vÒ t¸c ®éng t©m lý trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. §ã lµ vÊn ®Ò quan träng nh»m ®­a l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n trong viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Bëi v× khi ®ã viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng sÏ cã hÖ thèng theo mét quy tr×nh thèng nhÊt, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng sö dông mang tÝnh tù ph¸t, theo kinh nghiÖm, vµ ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm, kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ trong ®èi chÊt. Ph¶i ®µo t¹o cho ®iÒu tra viªn c¸c kü n¨ng t©m lý mét c¸ch chuyªn s©u vµ cã hÖ thèng. Muèn vËy, trong c¸c tr­êng ®¹i häc chuyªn ngµnh c«ng an cÇn ®­a néi dung rÌn luyÖn kü n¨ng t©m lý nghiÖp vô vµo ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o. L©u nay hä tiÕp thu nh÷ng kü n¨ng nµy chñ yÕu qua c¸c bµi häc nghiÖp vô vµ sù tù rÌn luyÖn cña b¶n th©n. Hµng n¨m cã thÓ cö mét sè ®iÒu tra viªn ®i häc thªm c¸c líp häc vÒ t©m lý, ®Ó n©ng cao kiÕn thøc t©m lý. Tæ chøc c¸c buæi sinh ho¹t ngo¹i kho¸, giao l­u gi÷a c¸c ®¬n vÞ c«ng an trong c¶ n­íc, ®Æc biÖt lµ víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Ó häc hái kinh nghiÖm, båi d­ìng thªm vÒ kü n¨ng t©m lý. Thø hai: ChÕ ®é ®·i ngé ®èi víi ®iÒu tra viªn. Nhµ n­íc cÇn cã chÕ ®é ®·i ngé xøng ®¸ng víi ®iÒu tra viªn c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn gióp hä yªn t©m c«ng t¸c, tËn t©m v× c«ng viÖc ®­îc giao vµ tr¸nh ®­îc nh÷ng c¸m dç vËt chÊt. MÆc dï nhµ n­íc ®· quan t©m h¬n ®Õn chÕ ®é ®·i ngé ®èi víi ngµnh c«ng an, møc l­¬ng cña ngµnh c«ng an lµ t­¬ng ®èi cao. Nh­ng thùc tÕ hiÖn nay, møc l­¬ng vµ phô cÊp mµ c¸c ®iÒu tra viªn ®­îc h­ëng vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu b×nh th­êng cña cuéc sèng (Møc l­¬ng lµ 1.800.000 ®ång/th¸ng, vµ møc phô cÊp lµ 120.000 ®ång/th¸ng). V× vËy, ®iÒu tra viªn vÉn ch­a thÓ yªn t©m hoµn toµn c«ng t¸c. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, chóng t«i kiÕn nghÞ cÇn cã sù ®·i ngé xøng ®¸ng h¬n n÷a ®èi víi ®iÒu tra viªn. Ch¼ng h¹n nh­ t¨ng møc l­¬ng vµ phô cÊp hµng th¸ng cho ®iÒu tra viªn. BiÓu d­¬ng kÞp thêi c¸c ®iÒu tra viªn cã thµnh tÝch trong c«ng t¸c ®Ó khÝch lÖ hä. MÆt kh¸c còng ph¶i xö lý nghiªm minh nh÷ng ®iÒu tra viªn vi ph¹m ph¸p luËt trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt. Thø ba: CÇn nhanh chãng bæ sung sè l­îng ®iÒu tra viªn. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi diÔn biÕn t×nh h×nh téi ph¹m ngµy cµng phøc t¹p vµ gia t¨ng mét c¸ch ®¸ng lo ng¹i, cïng víi sù n©ng cao vÒ chÊt l­îng ®iÒu tra viªn, cßn ph¶i ®¶m b¶o c¶ mÆt sè l­îng tr¸nh t×nh tr¹ng qu¸ t¶i trong c«ng viÖc. §¶m b¶o víi mçi ng­êi tham gia ®èi chÊt kh¸c nhau cã ®iÒu tra viªn xÐt hái phï hîp. VÝ dô, ®èi víi nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt lµ ng­êi d©n téc thiÓu sè th× nªn giao cho ®iÒu tra viªn lµ ng­êi d©n téc hoÆc ng­êi cã hiÓu biÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n cña d©n téc ®ã tiÕn hµnh ®èi chÊt. HoÆc ®èi víi ng­êi tham gia ®èi chÊt lµ trÎ em th× nªn giao cho ®iÒu tra viªn n÷ tiÕn hµnh. V× trÎ em khi ®øng tr­íc bÊt kú mét ng­êi ®µn «ng nµo t©m tr¹ng, c¶m nhËn kh¸c khi ®øng tr­íc mét ng­êi phô n÷. Sù t¨ng c­êng c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng ®iÒu tra viªn sÏ gãp phÇn quan träng vµo t¨ng hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. Thø t­: CÇn t¨ng c­êng sù phèi hîp ®ång bé cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. Trªn thùc tÕ hiÖn nay, trong ho¹t ®éng ®èi chÊt vÉn ch­a cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña ViÖn kiÓm s¸t, ch­a cã mÆt cña luËt s­. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m tÝnh kh¸ch quan cña ho¹t ®éng nµy. §Ó gi¶i quyÕt t×nh h×nh nµy, chóng t«i ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ sau ®©y: CÇn ®Èy m¹nh ho¹t ®éng kiÓm tra gi¸m s¸t viÖc tu©n theo ph¸p luËt cña c¬ quan ®iÒu tra, cña ®iÒu tra viªn tõ phÝa c¸c c¬ quan, bé ngµnh, ®Æc biÖt lµ vai trß kiÓm s¸t cña ViÖn kiÓm s¸t. Nh­ng bªn c¹nh ®ã còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña c¬ quan ®iÒu tra trong khi thi hµnh c«ng viÖc cña m×nh MÆt kh¸c, ph¶i t¨ng c­êng sù cã mÆt cña luËt s­ ë giai ®o¹n ®iÒu tra. LuËt s­ ph¶i ®­îc th«ng b¸o, vµ cã mÆt trong buæi ®èi chÊt. MÆc dï, LuËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh luËt s­ ®­îc tham gia giai ®o¹n khëi tè. Song thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy, luËt s­ vÉn rÊt khã kh¨n ®Ó cã mÆt trong c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra. §iÒu nµy ®· ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn viÖc thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n. Trong nhiÒu tr­êng hîp, kh«ng cã cã mÆt cña luËt s­ cã thÓ dÉn tíi nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt tõ phÝa ®iÒu tra viªn trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù nãi chung, trong ho¹t ®éng ®èi chÊt nãi riªng. V× vËy, chóng t«i kiÕn nghÞ, ph¶i cã nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ viÖc cã mÆt cña luËt s­ trong c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra. Khi tiÕn hµnh ®èi chÊt, luËt s­ cÇn ph¶i ®­îc th«ng b¸o vµ cã mÆt. Quy ®Þnh nµy cÇn ph¶i lµ b¾t buéc ®Ó ®èi chÊt lµ hîp ph¸p. MÆt kh¸c, cÇn ph¶i cã c¸c chÕ tµi cô thÓ ®èi víi c¸c tr­êng hîp c¶n trë sù tham gia cña luËt s­ trong c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra. kÕt luËn Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vµ toµn diÖn vÒ nh÷ng khÝa c¹nh t©m lý trong ho¹t ®éng ®èi chÊt tõ gãc ®é t©m lý häc, mÆc dï cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ng chóng t«i ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Nh÷ng kÕt qu¶ ®ã ®­îc kh¸i qu¸t l¹i ë mét sè kÕt luËn sau ®©y. 1. Ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ mét d¹ng ho¹t ®éng giao tiÕp trùc tiÕp vµ nhiÒu chiÒu gi÷a ®iÒu tra viªn víi ng­êi ®èi chÊt vµ ng­êi bÞ ®èi chÊt. Trong quan hÖ giao tiÕp ®ã, ®iÒu tra viªn lµ chñ thÓ chñ ®éng tiÕn hµnh vµ ®iÒu khiÓn cuéc ®èi chÊt, ®­îc ¸p dông mäi ph­¬ng ph¸p vµ thñ thuËt ®óng ph¸p luËt ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt, th­êng diÔn ra trong ®iÒu kiÖn cã xung ®ét t©m lý m¹nh mÏ. Xung ®ét n¶y sinh khi mét ng­êi tham gia ®èi chÊt (bÞ can hay ng­êi lµm chøng…) cè t×nh khai b¸o gian dèi, xuyªn t¹c, che giÊu téi ph¹m khi cho ®èi chÊt trùc tiÕp víi ng­êi ®èi chÊt- lµ ng­êi cã th¸i ®é khai b¸o thµnh khÈn, ®· biÕt râ vÒ hµnh vi ph¹m téi cña ®èi t­îng. Ngoµi ra cßn cã tr­êng hîp tiÕn hµnh ®èi chÊt ®Ó lo¹i trõ sù m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Hä ®Òu cã th¸i ®é khai b¸o thµnh thËt nh­ng do mét sè nguyªn nh©n kh¸c nhau mµ hä ®· quªn hoÆc nhÇm lÉn mét sè t×nh tiÕt cña vô ¸n. Nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt cã thÓ ®· biÕt nhau tõ tr­íc hoÆc hoµn toµn kh«ng biÕt nhau, nh­ng gi÷a hä cã lêi khai m©u thuÉn nhau vÒ cïng mét mét sù kiÖn cã ý nghÜa quan träng. 2. §iÒu tra viªn chuÈn bÞ t©m lý cho m×nh vµ cho nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt lµ mét vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng, ®Ó thiÕt lËp t©m lý víi hä ®¹t hiÖu qu¶ cao. Tr­íc khi tiÕn hµnh ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn ph¶i t¸c ®éng t©m lý ®Õn ng­êi ®èi chÊt ®Ó hä cã t©m lý v÷ng vµng trªn c­¬ng vÞ lµ mét chñ thÓ phèi hîp t¸c ®éng t©m lý gãp phÇn lµm thay ®æi th¸i ®é khai b¸o cña ®èi t­îng. §iÒu tra viªn còng ph¶i chuÇn bÞ cho m×nh t©m lý, ®Ó cã t©m tr¹ng tho¶i m¸i, b×nh tÜnh, tù tin vµo kÕt qu¶ cuèi cïng cña ho¹t ®éng t©m lý ®èi víi ng­êi tham gia ®èi chÊt. Bªn c¹nh ®ã ®iÒu tra viªn ph¶i x¸c ®Þnh nh©n th©n cña nh÷ng ng­êi bÞ ®èi chÊt, c¸c tµi liÖu chøng cø cã liªn quan ®Õn vô ¸n, c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng vµ chiÕn thuËt t¸c ®éng sÏ ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt, dù tÝnh tr­íc c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra. 3. Sau khi thiÕt lËp tiÕp xóc t©m lý víi ng­êi ng­êi tham gia ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn ph¶i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p vµ chiÕn thuËt t¸c ®éng t©m lý ®Õn ng­êi tham gia ®èi chÊt. §©y lµ mét qu¸ tr×nh t¸c ®éng t©m lý linh ho¹t vµ ®ång bé, ®ßi hái ®iÒu tra viªn ph¶i n¾m b¾t ®­îc nh÷ng nh©n tè k×m h·m hµnh ®éng khai b¸o cña ®èi t­îng,®Æc ®iÓm t©m lý, còng nh­ ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao. §ång thêi, ph¶i biÕt vËn dông linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p võa ph©n tÝch, võa thuyÕt phôc, võa sö dông chøng cø ®Ó ®Êu tranh víi ®èi t­îng ®Ó ®èi t­îng hiÓu ph¶i, tr¸i, ®óng, sai, tõ ®ã lµm thay ®æi th¸i ®é,hµnh vi khai b¸o tiªu cùc cña hä. Tuy nhiªn,®iÒu tra viªn ph¶i ®¶m b¶o néi dung cña sù t¸c ®éng lµ trªn c¬ së ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ n­íc, cã dÉn chøng thùc tÕ, cã tÝnh thuyÕt phôc cao. 4. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®èi chÊt trong thùc tÕ,cÇn gi¶i quyÕt ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p võa mang tÝnh chñ quan vµ kh¸c quan vÒ c¬ së vËt chÊt, chÊt l­îng vµ sè l­îng ®éi ngò ®iÒu tra viªn khi tiÕn hµnh ®èi chÊt… MÆc dï rÊt cè g¾ng, nh­ng do tr×nh ®é nghiªn cøu cßn h¹n chÕ, thêi gian nghiªn cøu vµ tµi liÖu tham kh¶o kh«ng nhiÒu, kho¸ luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. RÊt mong c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n tham gia gãp ý kiÕn ®Ó kho¸ luËn ®­îc hoµn thiÖn vµ ®Çy ®ñ Danh môc tµi liÖu tham kh¶o TS Tr­¬ng C«ng Am (2001), T¸c ®éng t©m lý trong ho¹t ®éng ®iÒu tra h×nh sù, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. A.V. §u Lèp (1980), T©m lý häc ph¸p lý, Tr­êng §¹i häc An ninh nh©n d©n, Hµ Néi. Chu Liªn Anh – Chu V¨n §øc (2002), Gi¸o tr×nh t©m lý häc t­ ph¸p, ViÖn §¹i häc Më, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. B¸o Ph¸p luËt, sè 45/1998. B¸o C«ng an nh©n d©n ngµy 22-7-2005. B¸o An ninh thÕ giíi, sè 204/2005. B¸o An ninh thÕ giíi, sè 639/2007. B¸o Ph¸p luËt TP Hå ChÝ Minh, sè 10+43+44+45/1999 . B¸o G§ - XH, sè 71+72/2000. Bé luËt h×nh sù cña n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2003), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé luËt tè tông h×nh sù cña n­íc x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2003), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé C«ng an (1999), Tõ ®iÓn b¸ch khoa C«ng an nh©n d©n ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Vò Dòng (chñ biªn) (2002), Tõ ®iÓn t©m lý häc, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. Bïi Kiªn §iÖn (chñ biªn) (2005), Gi¸o tr×nh khoa häc ®iÒu tra h×nh sù, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NguyÔn M¹nh Hïng (2003), ThuËt ng÷ ph¸p lý, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. NguyÔn Ngäc Hoµ (chñ biªn) (1999), Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Hoµng V¨n H¹nh (chñ biªn) Gi¸o tr×nh luËt tè tông h×nh sù, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NguyÔn Håi Loan - §Æng Thanh Nga (2006), T©m lý häc ph¸p lý, Nxb §¹i häc quèc gia Hµ Néi. L.V. Petrenco (1999), T©m lý häc nghiÖp vô trinh s¸t, Tr­êng §¹i häc An ninh nh©n d©n. I.U.V Chuphar«pxki, T©m lý häc ho¹t ®éng nghiÖp vô, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. §Æng Thanh Nga (chñ biªn) (2006), Gi¸o tr×nh t©m lý häc t­ ph¸p, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NghÞ quyÕt sè 09/1998/NQ-CP ngµy 31/7/1998 cña ChÝnh phñ vÒ t¨ng c­êng c«ng t¸c phßng chèng téi ph¹m trong t×nh h×nh míi. Ph¸p lÖnh tæ chøc ®iÒu tra h×nh sù (1989) Nxb Sù thËt, Hµ Néi. Sæ tay c«ng t¸c chÊp ph¸p (1976), Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc An ninh nh©n d©n (1980), T©m lý ph¸p lý, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc c¶nh s¸t nh©n d©n (1999), Gi¸o tr×nh mét sè vÊn ®Ò vÒ nghiÖp vô c¶nh s¸t nh©n d©n, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc c¶nh s¸t nh©n d©n (1995), Gi¸o tr×nh t©m lý häc t­ ph¸p, Hµ Néi. Tr­êng båi d­ìng nghiÖp vô trung t©m c«ng t¸c t­ ph¸p trong thêi gian tíi. Tr­¬ng Ng«n (1995), T©m lý häc ph¸p lý, Tr­êng §¹i häc c¶nh s¸t, Hµ Néi. T¹p chÝ Toµ ¸n nh©n d©n sè 7/1997. T¹p chÝ khoa häc vµ gi¸o dôc an ninh sè 1+2/1998. Tõ ®iÓn luËt häc (2006), Nxb T­ ph¸p, Hµ Néi. Môc lôc