Khóa luận Quan hệ Thương mại giữa Việt Nam và Nhật Bản thực trạng và giải pháp

c¸c c¶ng cßn chËt hÑp, thiÕt bÞ bèc dì th« s¬, Ýt ®­îc n©ng cÊp…kh«ng ®¶m b¶o cho c¸c ph­¬ng tiÖn vËn t¶i hiÖn ®¹i nh­ tµu bÌ cña c¸c b¹n hµng n­íc ngoµi khi cËp bÕn, c¶ng… * Sù thiÕu hôt ®éi ngò chuyªn gia th­¬ng m¹i cã n¨ng lùc, tr×nh ®é ngo¹i ng÷, ngo¹i giao kinh tÕ vµ kinh nghiÖm chuyªn m«n trong kh«ng Ýt c¸c c«ng ty xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®· lµm h¹n chÕ nhiÒu tíi kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®µm ph¸n, th­¬ng l­îng ®Ó ký kÕt hoÆc triÓn khai thùc thi c¸c hîp ®ång th­¬ng m¹i. do ®ã, lµm ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh gi÷a ®«i bªn. H¹n chÕ nµy, còng cÇn ph¶i kh¾c phôc nhanh, vµ nã trùc tiÕp liªn quan ®Õn viÖc ®µo t¹o, gi¸o dôc…. ®ßi hái, ChÝnh phñ ta cÇn ph¶i quan t©m nhiÒu h¬n n­a trong viÖc ®æi míi l¹i, n©ng cao c«ng t¸c gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ tuyÓn chän nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc, tr×nh ®é còng nh­ kinh nghiÖm trong lÜnh vùc kinh doanh th­¬ng m¹i. §Ó cã thÓ hiÓu râ h¬n vÒ sù t¨ng gi¶m thÊt th­êng cña viÖc xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ nµy, còng nh­ thùc tr¹ng quan hÖ bu«n b¸n ViÖt – NhËt, chóng ta h·y ®i xem xÐt ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc trong thêi gian qua. 2.2.2.1 Ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n. Kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 ®Õn nay, ®· t¨ng nhanh vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Thùc tÕ cho thÊy, thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng khã tÝnh. nh­ng b­íc ®Çu ®· cã dÊu hiÖu cho thÊy sù chÊp nhËn hµng ho¸ ViÖt Nam cña thÞ tr­êng nµy. Tuy sè l­îng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña (kim ng¹ch xuÊt khÈu sang NhËt B¶n) t¨ng lªn liªn tôc n¨m 1992: 870 triÖu USD, n¨m 1997 lµ 2198 triÖu USD t¨ng gÊp 2,5 lÇn. Tuy nhiªn, tû träng cña xuÊt khÈu ViÖt – NhËt trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam l¹i t¨ng gi¶m thÊt th­êng. Kim ng¹ch cã xu h­ëng gi¶m m¹nh nhÊt lµ sau khi khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc x¶y ra. Tõ chç chiÕm 33.71 % n¨m 1992 ®· t¨ng lªn 35,81 % n¨m 1993, sau ®ã l¹i xuèng cßn 23,93 % n¨m 1997, ®Õn n¨m 2000, cßn 17,7% n¨m 2001 t¨ng lªn 23,25 %, nh­ng n¨m 2002 vµ n¨m 2003 l¹i tiÕp tôc gi¶m xuèng theo tû lÖ t­¬ng øng lµ: 15,03 % vµ 13,97 %. B¶ng 7: Tû träng xuÊt khÈu ViÖt – NhËt trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, 1992 – 2003 (§¬n vÞ: triÖu USD) N¨m Kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt - NhËt Tæng KNXK cña ViÖt Nam Tû träng (%) 1992 870 2.581 33,71 1993 1.069 2.985 35,81 1994 1.350 4.054 33,30 1995 1.716 5.449 31,49 1996 2.020 7.256 27,84 1997 2.198 9.185 23,93 1998 1.792 9.356 19,16 1999 1.920 11.523 16,66 2000 2.532 14.308 17,70 2001 2.510 15.100 23,25 2002 2.440 16.700 15,03 2003* 1.370 9.800 13,97 (Nguån sè liÖu thèng kª cña Bé Th­¬ng m¹i ViÖt Nam). Ghi chó (*): TÝnh 6 th¸ng ®Çu n¨m HiÖn t­îng nµy, ®­îc lý gi¶i mét phÇn bëi chÊt l­îng hµng tiªu dïng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a ®ñ ®¶m b¶o ®óng tiªu chuÈn vÒ chÊt l­îng còng nh­ mÉu m·. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®«i khi cßn thiÕu trung thùc trong kinh doanh. VÝ dô nh­: ®· ký hîp ®ång mét sè mÆt hµng sang NhËt B¶n råi nh­ng l¹i ®ßi t¨ng gi¸ míi chÞu xuÊt hoÆc tù ý huû bá hîp ®ång hoÆc l¹i xuÊt sang c¸c n­íc kh¸c ®Ó thu ®­îc nhiÒu lîi h¬n. Cã thÓ nãi r»ng, kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt Nam ta kh«ng biÕt gi÷ ch÷ tÝn trong kinh doanh, kh«ng biÕt gi÷ b¹n hµng. do vËy, sè l­îng hîp ®ång xuÊt khÈu sang NhËt B¶n còng bÞ gi¶m sót ®¸ng kÓ. PhÇn n÷a, do ¸p lùc cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë NhËt B¶n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, viÖc mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn yen vµ c¸c ®ång tiÒn kh¸c, ®· khiÕn cho hµng ho¸ cña ViÖt Nam mÊt ®i lîi thÕ c¹nh tranh, mÊt ®i mét phÇn thÞ phÇn trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu nµy, bÞ gi¶m sót ®· lµm thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n­íc ta. XÐt vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu, nh÷ng s¶n phÈm chÕ t¸c bÞ ¶nh h­ëng m¹nh nhÊt trong ®ã cã hµng dÖt may, t«m ®«ng l¹nh… mÆt hµng dÇu th« vµ c¸c mÆt hµng nguyªn liÖu kh¸c hÇu nh­ kh«ng bÞ ¶nh h­ëng l¾m vÒ sè l­îng nh­ng do gi¸ gi¶m nªn tæng gi¸ trÞ còng bÞ gi¶m. Thªm vµo ®ã, sù thay ®æi chÝnh s¸ch thuÕ tiªu dïng, thuÕ xuÊt khÈu cña chÝnh phñ NhËt B¶n trong n¨m 1997, ®· t¸c ®éng ®Õn chi tiªu cña ng­êi d©n NhËt B¶n lµm gi¶m ®i søc mua cña ng­êi d©n còng nh­, lµm h¹n chÕ l­îng hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. Ngoµi ra, do ®Æc ®iÓm vµ xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu khu vùc thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tõ n¨m 1991 ®Õn nay cho thÊy: mét mÆt, quan hÖ bu«n b¸n vµ ph¹m vi kh«ng gian thÞ tr­êng xuÊt khÈu kh«ng ngõng ®­îc më réng; ®ång thêi ViÖt Nam kh«ng chØ ph¸t triÓn thÞ tr­êng gÇn mµ ®· v­¬n nhanh ®Õn c¸c thÞ tr­êng xa nh­ (T©y B¾c, B¾c Mü, Ch©u §¹i D­¬ng…). ViÖt Nam ®· chuyÓn dÇn c¬ cÊu thÞ tr­êng, tõ viÖc chØ xuÊt khÈu sang c¸c n­íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng lµ chñ yÕu, ®Õn xuÊt khÈu sang c¶ c¸c khu vùc thÞ tr­êng kh¸c phï hîp víi chñ tr­¬ng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. NÕu n¨m 1991, thÞ tr­êng Ch©u ¸ chiÕm tíi 80 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam th× n¨m 1994, gi¶m xuèng cßn 75,8% vµ n¨m 1997, chØ cßn chiÕm 67,7 %. Riªng thÞ tr­êng §«ng B¾c ¸ n¨m 1995, chiÕm tíi 50 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nh­ng ®Õn n¨m 1997, chØ cßn chiÕm 44,0 %. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, ph¸t triÓn theo h­íng më réng sang Ch©u ¢u, ®Æc biÖt T©y B¾c ¢u. Ngoµi ra, c¸c thÞ tr­êng Liªn Bang Nga vµ thÞ tr­êng c¸c n­íc Ch©u ¢u cã dÊu hiÖu phôc håi. N¨m 1995, thÞ tr­êng c¸c n­íc G7 (7 n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn) chiÕm tû träng 39,7 % kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, riªng NhËt B¶n chiÕm tû träng 31,49 % c¸c n­íc cßn l¹i chiÕm 18,81 %. N¨m 2003, NhËt B¶n chØ cßn chiÕm tû träng 13,97 % trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nh­ vËy tÊt c¶ nh÷ng nh©n trªn ®· khiÕn cho tû träng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n gi¶m xuèng. ¨ C¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n. B¶ng 8 : Danh môc hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt sang NhËt giai ®o¹n (1995 – 2000) (§¬n vÞ : triÖu USD) Tªn hµng 1995 1996 1997 1998 1999 2000 DÇu th« 684,2 757,7 416,5 294,0 403 503,3 Thuû H¶i s¶n 336,9 311,1 360,4 347,1 414 488 Hµng DÖt may 210,5 309,5 325,0 320,9 532 691,5 Cµ Phª 35,3 23,3 25,1 37,9 28,5 20,9 Cao Su 6,1 3,7 5,7 2,6 3,2 5,6 G¹o 0,1 0,2 1,1 3,6 3,2 2,5 (Nguån Tæng côc H¶i Quan) Qua b¶ng trªn, ta cã thÓ thÊy r»ng trong c¸c mÆt hµng mµ ViÖt Nam xuÊt sang NhËt B¶n chñ yÕu lµ nguyªn liÖu, kho¸ng s¶n, h¶i s¶n; nguyªn liªu th« hoÆc míi qua s¬ chÕ vµ nh÷ng mÆt hµng cã møc ®éi gia c«ng chÕ biÕn thÊp. Cô thÓ: * hµng dÖt may ®ang xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n víi kim ng¹ch trung b×nh hµng n¨m lµ gÇn 400 triÖu USD, cã dÊu hiÖu gia t¨ng m¹nh theo c¸c n¨m. ChØ tÝnh riªng 6 th¸ng ®Çu n¨m 2003 ®¹t 1.745 triÖu ®« t¨ng 66,6 % so víi cïng kú n¨m 2002. Tuy nhiªn, thÞ phÇn cña ViÖt Nam vÒ mÆt hµng nµy hiÖn cßn rÊt nhá bÐ so víi c¸c n­íc trong khu vùc. Xu h­íng nhËp khÈu mÆt hµng nµy t¹i NhËt t¨ng nhanh trong kho¶ng nh÷ng n¨m tõ 1980 ®Õn 1990. nh­ng trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, kim ng¹ch xuÊt l¹i gi¶m sót do søc mua cña thÞ tr­êng nµy gi¶m. Trong t­¬ng lai, khi nÒn kinh tÕ NhÊt B¶n phôc håi th× nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc t¨ng lªn; triÓn väng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vÒ mÆt hµng nµy sÏ t¨ng lªn. * H¶i s¶n cña ViÖt nam ®­îc thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¸nh gi¸ kh¸ cao. T¹i NhËt, h¬n 80 % nhu cÇu vÒ T«m ph¶i phô thuéc vµo nhËp khÈu. Cã thÓ nãi ®©y lµ n­íc cã mét nhu cÇu tiªu thô rÊt lín vÒ H¶i s¶n. ViÖt Nam hiÖn lµ mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu T«m hµng ®Çu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµo NhËt ®¹t møc 600 triÖu USD/n¨m vµ môc tiªu t¨ng tr­ëng mÆt hµng nµy n¨m nay dù kiÕn t¨ng 720 triÖu USD, chiÕm 28 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¶ n­íc. * Kim ng¹ch xuÊt khÈu giµy dÐp vµ s¶n phÈm da vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n cßn kh¸ khiªm tèn so víi tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña ngµnh giµy da ViÖt Nam. Theo m¹ng tin Liªn Hîp Quèc ngµy 15 th¸ng 5 cho biÕt, ViÖt Nam hiÖn ®ang ®øng thø 8 trong c¸c n­íc s¶n xuÊt vµ ®øng thø t­ trong sè 10 n­íc xuÊt khÈu da, giµy lín nhÊt thÕ giíi. §©y lµ mét b­íc nh¶y vät cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc nµy. HiÖn ChÝnh phñ ta ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi B¨ng- la-®et, mét n­íc cã mÆt hµng da cã chÊt l­îng cao vµ rÎ, ®©y sÏ lµ c¬ héi lín cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam s¶n xuÊt kinh doanh mÆt hµng giÇy dÐp vµ s¶n phÈm tõ da. * VÒ than ®¸, ViÖt Nam lµ mét trong bèn n­íc xuÊt khÈu hµng ®Çu mÆt hµng nµy vµo NhËt B¶n vµ lu«n lu«n chiÕm h¬n 40 % thÞ phÇn nhËp khÈu cña nhËt. * Hµng Cao Su cña ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng th©m nhËp ®­îc nhiÒu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n, mÆc dï møc thuÕ nhËp khÈu cña mÆt hµng nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Nguyªn nh©n lµ do chñng lo¹i Cao Su cña ViÖt Nam ch­a thÝch hîp víi thÞ tr­êng NhËt B¶n, chÊt l­îng kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña hä. Nh­ vËy, nh÷ng sè liÖu vµ ph©n tÝch trªn cho thÊy c¬ cÊu hµng xuÊt cña ta vÉn cßn ®¬n gi¶n, diÖn hµng xuÊt khÈu, nhÊt lµ hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cßn kh¸ h¹n hÑp, ch­a cã thay ®æi nhiÒu so víi nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90. MÆc dï, nÕu xÐt riªng vÒ viÖc phÊn ®Êu gi¶m tû träng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®· qua c«ng ®o¹n chÕ t¹o, chÕ biÕn th× ta còng cã nhiÒu tiÕn bé. Cô thÓ, nÕu nh­ nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 1990, hµng xuÊt sang NhËt B¶n cña ta chñ yÕu lµ nguyªn liÖu th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ chiÕm 90 % tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong ®ã riªng DÇu th« ®· chiÕm ®Õn 60 %. th× hiÖn nay, ®· gi¶m xuèng nhiÒu nh­ng vÉn cßn tíi trªn 50 % lµ nguyªn liÖu th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ. Tuy nhiªn, c¸c mÆt hµng nªu trªn ®Òu cã ®èi thñ c¹nh tranh nh­: Trung Quèc; Hµn Quèc; §µi Loan; Th¸i Lan; Malaixia; Philippin; Ên §é… Do vËy, nÕu ta kh«ng kÞp thêi c¶i tiÕn mÉu m· s¶n phÈm, gi¶m bít chi phÝ th× sÏ khã cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi c¸c n­íc kh¸c t¹i thÞ tr­êng n­íc b¹n còng nh­ lµ ë ngµy thÞ tr­êng trong n­íc. Cã thÓ nãi kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n cßn kh¸ khiªm tèn. Cho ®Õn cuèi n¨m 2003, tæng kim ng¹ch xuÊt lµ 2.909.151 ngh×n USD. HiÖn kh«ng t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng tiªu thô rÊt lín thùc cã cña nhu cÇu ng­êi d©n NhËt B¶n. 2.2.2.2 Ho¹t ®éng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n. nÕu nh­, tû träng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ kh¸ cao (so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam). th× ho¹t ®éng nhËp khÈu tõ NhËt B¶n l¹i diÔn ra víi nhÞp ®é kh¸c. Kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n cßn kh¸ nhá so víi kim ng¹ch xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy, cho ®Õn cuèi n¨m 2003. míi ë møc t­¬ng ®­¬ng (kim ng¹ch xuÊt ®¹t 2.901.51 ngh×n USD; kim ng¹ch nhËp khÈu lµ 2.993.959 ngh×n USD – nguån: tæng côc H¶i Quan) B¶ng 9: Tû träng nhËp khÈu tõ NhËt trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ (1992 – 2003). (§¬n vÞ: triÖu USD) N¨m Kim ng¹ch NhËp khÈu ViÖt – NhËt Tæng Kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam Tû träng (%) 1992 451 2.541 17,75 1993 639 3.924 16,28 1994 644 5.826 11,05 1995 921 8.155 11,29 1996 1.140 11.144 10,23 1997 1.283 11.592 11,07 1998 1.470 11.390 12,91 1999 1.680 11.636 14,44 2000 1.121 15.200 13,96 2001 2.218 16.000 13,86 2002 2.510 19.700 12,74 2003 1.470 12.200 12,05 (Nguån Tæng côc H¶i quan) Trong sè nh÷ng thÞ tr­êng nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam, NhËt B¶n ®· vµ ®ang lµ thÞ tr­êng tiªu thô lín nhÊt mµ ViÖt Nam cã ®­îc. (m­êi b¹n hµng th­¬ng m¹i lín nhÊt cña ViÖt Nam trong n¨m 2003 vÉn lµ NhËt B¶n; Trung Quèc; australia; Singapore; Hoa Kú; §µi Loan; §øc; Anh; Ph¸p; Hµn Quèc.) MÆc dï NhËt B¶n lu«n chiÕm vÞ trÝ dÉn ®Çu trong sè nh÷ng n­íc nhËp khÈu hµng ViÖt Nam, nh­ng nh×n chung tû träng cña nã trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam l¹i còng t¨ng gi¶m thÊt th­êng. Thùc tÕ cho thÊy, chØ cã thêi kú tr­íc n¨m 1989, ViÖt Nam míi nhËp siªu tõ NhËt B¶n. Cô thÓ n¨m 1986 sè l­îng nhËp khÈu lín h¬n xuÊt khÈu lµ 109 triÖu USD, cßn c¸c n¨m sau kÓ tõ n¨m 1989 ®Õn nay, ViÖt Nam ®Òu suÊt siªu sang nhËt vµ møc xuÊt siªu nµy ngµy cµng t¨ng. Tuy bÞ ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc nªn ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt trong nh÷ng n¨m 1997 – 2000 cã sù gi¶m sót. B¶ng 10: T×nh h×nh xuÊt siªu cña ViÖt Nam sang NhËt giai ®o¹n (1992 - 2001) (§¬n vÞ : TriÖu USD) N¨m 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 XK 870 1069 1350 1716 2020 2198 1792 1920 2532 3510 2440 NK 451 639 644 921 1140 1283 1470 1680 2121.3 2215 2510 XS 419 430 706 795 880 915 322 240 410.7 1295 (-70) (Nguån Tæng côc h¶i quan) NhËt B¶n ®øng ®Çu danh s¸ch c¸c n­íc xuÊt siªu lín nhÊt thÕ giíi, th¨ng d­ th­¬ng m¹i cña NhËt víi Ch©u ¸ lªn tíi 70.7 tû USD. N¨m 1993, thÆng d­ th­¬ng m¹i cña NhËt víi Th¸i Lan lªn tíi 7.66 tû USD, víi Singapore 13.2 tû USD. C¸c n­íc Ch©u ¸ kh¸c gåm Hµn Quèc; Indonesia… ®Òu nhËp siªu tõ NhËt B¶n. Tuy nhiªn n¨m 2002 lÇn ®Çu tiªn c¸n c©n th­¬ng m¹i bÞ th©m hôt kÓ tõ n¨ 1999. §èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, c¸n c©n th­¬ng m¹i nghiªng vÒ xuÊt khÈu lµ hiÖn t­îng lµnh m¹nh, v× nã t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ cã thÓ chuyÓn thµnh vèn gióp cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o, nã lµ c¬ së cho sù thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong t­¬ng lai. * C¬ cÊu hµng nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n. Còng theo c¸ch xem xÐt nh­ ®èi víi hµng xuÊt khÈu chñ yÕu, c¬ cÊu hµng nhËp khÈu chñ yÕu tõ NhËt B¶n sang n­íc ta nh­ sau: B¶ng 11: Danh môc nh÷ng mÆt hµng chñ yÕu nhËp khÈu tõ NhËt B¶n. 1996 1997 1998 1999 Tªn hµng Sè l­îng TrÞ gi¸ triÖu USD Sè l­îng TrÞ gi¸ triÖu USD Sè l­îng TrÞ gi¸ triÖu USD Sè l­îng TrÞ gi¸ triÖu USD S¾t thÐp (tÊn) 99.503 43,3 109.337 50,4 358.207 102,4 - - Ph©n bãn 187.991 39,3 157.002 25,8 242.896 22,6 - - ¤t« (chiÕc) 2.420 28,2 166 21,2 759 15,5 436 11,5 X¨ng DÇu (tÊn) 105.995 20,2 151.591 23,6 19.902 2,67 11.658 16,1 Linh kiÖn « t« (bé) 1.341 7,95 4.286 31,1 1.881 16,2 2.160 20,85 (Nguån Tæng côc H¶i quan) Qua sè liÖu tæng hîp trªn cã thÓ thÊy, c¸c mÆt hµng nhËp tõ NhËt lµ nh÷ng hµng ho¸ sö dông Ýt nguyªn liÖu th«, song hµm l­îng chÊt x¸m cao nh­ s¶n phÈm cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. Trong tæng sè hµng nhËp tõ NhËt B¶n cña ViÖt Nam, c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o chiÕm trªn 88 %, nguyªn liÖu kho¸ng s¶n gÇn 3 % vµ nguyªn liÖu th« lµ 1.5 %. Tãm l¹i, trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n, sù hç trî vµ quan t©m tÝch cùc cña ChÝnh phñ, c¸c c«ng ty th­¬ng m¹i, c¸c ng©n hµng vµ qòy ph¸t triÓn cña NhËt B¶n ®· ®Èy hiÖu qu¶ bu«n b¸n kinh doanh víi ViÖt Nam, khiÕn mèi quan hÖ nµy më ra nh÷ng triÓn väng lín trong t­¬ng lai. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét sè khóc m¾c vµ h¹n chÕ sau: Tr­íc hÕt, vÒ kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai n­íc mÆc dï ®· t¨ng lªn mét c¸ch æn ®Þnh vµ tÝch cùc nh­ng quy m« bu«n b¸n cßn nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng kinh tÕ cña hai n­íc. Tû träng th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n lµ kh«ng ®¸ng kÓ, kho¶ng gÇn 1% vµ chiÕm trung b×nh c¸c n¨m kho¶ng sÊp xØ 15 % tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam. Víi t×nh h×nh nµy, nÕu kh«ng cã thiÖn chÝ hîp t¸c, t­¬ng trî lÉn nhau th× bÊt cø mét sù thay ®æi nµo trong chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n còng nh­ sù trõng ph¹t bu«n b¸n, sù t¨ng gi¶m gi¸ cña ®ång Yen ®Òu g©y t¸c h¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nhiÒu h¬n nh÷ng g× ViÖt Nam cã thÓ g©y ra cho NhËt B¶n. ViÖt Nam th­êng xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt B¶n nh÷ng hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn nh­ GiÇy dÐp; hµng may mÆc; DÇu th«; Than ®¸; hµng thñ c«ng vµ c¸c lo¹i n«ng s¶n kh¸c… hµng thñ c«ng còng lµ mét thÕ m¹nh ®éc quyÒn cña ta mµ kh«ng ph¶i lo sî c¹nh tranh trùc tiÕp. Hµng thñ c«ng nhËp khÈu vµo NhËt ®­îc gia t¨ng. N¨m 2003, tæng gi¸ trÞ ®­îc xuÊt lµ 43.671.000 USD t¨ng 1,1 lÇn so víi n¨m 2002 lµ 39.460.000 USD. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt cßn t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n, chñng lo¹i Ýt, chñ yÕu lµ mÆt hµng th«, ch­a qua chÕ biÕn. Trong khi ®ã, ViÖt Nam l¹i nhËp khÈu vµo chñ yÕu lµ m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ kü thuËt cña ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ c«ng nghiÖp chÕ t¹o nh÷ng mÆt hµng sö dông Ýt nguyªn liÖu, chøa hµm l­îng chÊt x¸m cao. C¬ cÊu bu«n b¸n gi÷a hai n­íc còng cã sù biÕn ®éng nh­ng rÊt chËm ch¹p… 2.3 §¸nh gi¸ quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n Cã thÓ nãi, bu«n b¸n song ph­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ngµy cµng ph¸t triÓn vµ kh«ng ngõng t¨ng lªn c¶ vÓ khèi l­îng vµ qui m«. Sù gia t¨ng nµy ®· ®¸p øng ®­îc vÒ c¬ b¶n nhu cÇu cña c¶ hai phÝa. Tuy nhiªn, trao ®æi th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc vÉn cßn mét sè h¹n chÕ sau ®©y: Quy m« bu«n b¸n cßn qu¸ nhá so víi tiÒm n¨ng kinh tÕ cña hai n­íc; kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n lµ kh«ng ®¸ng kÓ, kho¶ng chõng 0,7 – 0,9 % vµ chiÕm kho¶ng trung b×nh 15 % tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam trong c¸c n¨m nh­ ®· nãi ë trªn. §iÒu nµy cho thÊy, trong quan hÖ th­¬ng m¹i song ph­¬ng ViÖt Nam phô thuéc ®¸ng kÓ vµo NhËt B¶n, cßn NhËt B¶n kh«ng phô thuéc nhiÒu vµo ViÖt Nam. Møc ®é phô thuéc cña ViÖt Nam vµo NhËt lín h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c ë Ch©u ¸ nh­ Malaysia, Th¸i Lan, In®«nªxia… V× vËy, nÕu nh­ cã bÊt kú mét sù thay ®æi nµo trong chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña NhËt B¶n hoÆc thÞ tr­êng NhËt B¶n th× sÏ g©y cho nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam mét có xèc t­¬ng øng; vÝ dô nh­: sù trõng ph¹t bu«n b¸n, sù t¨ng gi¶m gi¸ cña ®ång Yªn hoÆc sù thay ®æi chÝnh s¸ch… ®Òu g©y t¸c h¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nhiÒu h¬n nh÷ng g× mµ thÞ tr­êng ViÖt Nam cã thÓ g©y ra cho NhËt B¶n. C¬ cÊu hµng ho¸ trao ®æi cßn nhiÒu bÊt cËp: ViÖt Nam xuÊt sang NhËt B¶n nguyªn liÖu kho¸ng s¶n, thñy h¶i s¶n chñ yÕu d­íi d¹ng th« hoÆc míi qua s¬ chÕ vµ mét sè mÆt hµng c«ng nghiÖp nhÑ, hµng gia c«ng, nh­ng l¹i nhËp tõ NhËt nh÷ng hµng c«ng nghiÖp nÆng. Nh­ vËy, ViÖt Nam ®· xuÊt sang thÞ tr­êng nµy nh÷ng hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng, tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®ång thêi nhËp tõ ®ã nh÷ng lo¹i hµng ho¸ sö dông Ýt nguyªn liÖu nh­ng chøa ®ùng mét hµm l­îng chÊt x¸m cao. C¬ cÊu bu«n b¸n gi÷a hai n­íc ph¶n ¸nh giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam víi nh÷ng lîi thÕ t­¬ng ®èi vÒ tµi nguyªn vµ lao ®éng. VÒ mÆt thùc tiÔn, c¸n c©n th­¬ng m¹i nghiªng vÒ xuÊt khÈu lµ mét hiÖn t­îng lµnh m¹nh ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam v× doanh thu ngo¹i tÖ. kh¶ dÜ cã thÓ chuyÓn thµnh hµng ho¸ gióp cho sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o – c¬ së cho sù thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam trong t­¬ng lai. Tuy nhiªn, c¬ cÊu nµy chØ cã ­u ®iÓm trong thêi gian ng¾n tõ 3 – 5 n¨m hoÆc tèi ®a lµ 7 n¨m, nÕu kÐo dµi sÏ hoµn toµn bÊt lîi ®èi víi ViÖt Nam trong trao ®æi mËu dÞch. ThÆng d­ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n trong thêi gian qua chñ yÕu lµ do dÇu th« mang l¹i. Møc thÆng d­ cña ViÖt Nam trong bu«n b¸n ví NhËt B¶n lµ kh¸ lín nh­ng nh÷ng thiÖt h¹i kh¸c th× ch­a ai tÝnh ®­îc. RÊt cã thÓ, trong thêi gian tíi ViÖt Nam sÏ ph¶i ®­¬ng ®Çu víi sù th©m hôt trë l¹i trong c¸n c©n th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n v× víi yªu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸, ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i nhËp khÈu mét khèi l­îng lín m¸y mãc; thiÕt bÞ, d©y chuyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i… Ng­êi ta dù b¸o r»ng, víi tiÕn tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ ®ang diÔn ra ë ViÖt Nam th× trong thêi gian mét vµi n¨m tíi (tõ n¨m 2006 – 2010) ViÖt Nam sÏ nhËp siªu tõ NhËt. Møc nhËp siªu sÏ kh«ng ph¶i lµ nhá nÕu; ViÖt Nam kh«ng nhanh chãng thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña m×nh sang thÞ tr­êng nµy. Quan hÖ bu«n b¸n gi¶n ®¬n ch­a g¾n liÒn víi h×nh thøc hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ víi h×nh thøc ®Çu t­ (liªn doanh, liªn kÕt) vµ tµi trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). ChÝnh v× vËy, mµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Trong khi ®ã, quan hÖ bu«n b¸n cña phÝa NhËt B¶n ®· b­íc ®Çu ®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi ODA vµ h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp FDI còng nh­ ph©n bè m¹ng l­íi s¶n xuÊt trong khu vùc, do ®ã c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n t¹o ®­îc chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam. Víi thùc tr¹ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n nh­ hiÖn nay, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i, vµ kh¾c phôc c¸c mÆt h¹n chÕ ®Ó thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i song ph­¬ng ph¸t triÓn t­¬ng xøng v¬Ý tiÒm n¨ng cña hai n­íc. Nãi c¸ch kh¸c, ViÖt nam cÇn ph¶i më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi NhËt B¶n. Ch­¬ng 3: Nh÷ng ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n Cã thÓ nãi, quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n­íc ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung vµ quan hÖ th­¬ng m¹i cña hai n­íc nãi riªng. ta thÊy chóng cã nhiÒu thuËn lîi, nh­ng bªn c¹nh ®ã còng cßn tån t¹i kh«ng Ýt nh÷ng mÆt khã kh¨n ®· lµm t¸c ®éng kh«ng nhá têi quan hÖ cña hai n­íc, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña quan hÖ th­¬ng m¹i cña hai n­íc trong t­¬ng lai. 3.1 Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong quan hÖ gi÷a hai n­íc ViÖt Nam – NhËt B¶n. 3.1.1 Nh÷ng thuËn lîi. Quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n ph¸t triÓn tèt ®Ñp nh­ hiÖn nay, ®ã lµ nhê sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai n­íc. xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c cña khu vùc, thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó khëi ®éng, thóc ®Èy quan hÖ ngµy cµng tèt ®Ñp gi÷a hai n­íc; mang l¹i nh÷ng lîi Ých cho c¶ hai bªn, thÓ hiÖn ë: Thø nhÊt, Nh÷ng thuËn lîi b¾t nguån tõ bèi c¶nh khu vùc vµ quèc tÕ ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1990, sÏ tiÕp tôc t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn quan hÖ kinh tÕ hai n­íc ViÖt Nam – NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tíi. Xu h­íng héi nhËp vµ liªn kÕt kinh tÕ quèc tÕ ®­îc gia t¨ng tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, ®Õn nay, vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn s©u réng trªn tÊt c¶ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. NÕu tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, khi mµ ®ãn nhËn xu h­íng nµy, cã kh«ng Ýt c¸c quèc gia do dù, trong ®ã cã ViÖt Nam, bëi hä sî nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nhiÒu h¬n, sî bÞ lÖ thuéc nhiÒu h¬n vµo c¸c n­íc lín vµ sî bÞ c¸c n­íc lín chi phèi khi mµ hä tham gia s©u h¬n vµo qu¸ tr×nh héi nhËp vµ liªn kÕt kinh tÕ kinh tÕ toµn cÇu. Tr¶i qua h¬n mét thËp niªn liªn kÕt vµ héi nhËp, ng­êi ta míi hiÓu ra r»ng, lîi Ých do qu¸ tr×nh nµy mang l¹i thùc sù to lín. kh¸c víi tr­íc ®©y, sù chñ ®éng héi nhËp trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè chiÕn l­îc cña sù më cöa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. §iÒu nµy, còng ®­îc thÓ hiÖn ë chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI mµ §¹i héi §¶ng lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®­a ra. §ã lµ: “g¾n chÆt viÖc x©y dùng nªn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”. §éc lËp, tù chñ vÒ kinh tÕ t¹o c¬ së cho héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. ChÝnh ®iÒu nµy sÏ t¹o ra nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ - th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n. Thø hai, lµ nh÷ng kinh nghiÖm cña nhiÒu thËp niªn x©y dùng vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n. §©y ®­îc coi lµ mét thuËn lîi lín cho quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n. Bëi v× nh÷ng kinh nghiÖm “hay” sÏ ®­îc ®­îc nh©n lªn vµ nh÷ng kinh nghiÖm “dë” sÏ ®­îc c¶ hai phÝa kh¾c phôc, tõ ®ã t¹o c¬ héi cho quan hÖ cña hai n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng kinh nghiÖm hîp t¸c song ph­¬ng gi÷a hai n­íc trong thËp niªn qua cho ®Õn nay, ch­a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo tæng kÕt l¹i. song ng­êi ta hiÓu r»ng, nhê ®ã ViÖt Nam vµ NhËt B¶n hiÓu biÕt nhau h¬n c¶ trªn tÊt c¶ cÊp ®é chÝnh phñ, nhµ doanh nghiÖp vµ nh©n d©n; hai phÝa ®Òu hiÓu râ nhu cÇu cña hai quèc gia vµ ®Æc biÖt nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng. HiÓu râ h¬n, ®Æc ®iÓm cña tõng thÞ tr­êng. Trªn c¬ së cña sù hiÓu biÕt ®ã, c¶ phÝa ViÖt Nam vµ NhËt B¶n cã thÓ trao ®æi, th­¬ng l­îng vµ chia sÎ lîi Ých trong qu¸ tr×nh hîp t¸c (hîp t¸c hai bªn cïng cã lîi). 3.1.2 Nh÷ng khã kh¨n. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt thuËn lîi trªn, quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n còng ®ang vÊp ph¶i nh÷ng mÆt khã kh¨n ®ã lµ: * Khã kh¨n do nh÷ng biÕn ®éng tõ m«i tr­êng quèc tÕ. Nh­ ®· nãi ë trªn, xu h­íng héi nhËp, liªn kÕt khu vùc vµ quèc tÕ gia t¨ng ®· vµ ®ang ®em l¹i nhiÒu lîi thÕ cho c¸c quèc gia tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy, trong ®ã cã c¶ ViÖt Nam vµ NhËt B¶n. song còng chÝnh sù tiÕn triÓn cña qu¸ tr×nh nµy, trong bèi c¶nh c¸c nÒn kinh tÕ kh«ng cã cïng tr×nh ®é ph¸t triÓn, rÊt cã thÓ chóng sÏ g©y t¸c ®éng ng­îc, vµ sÏ ¶nh h­ëng tíi quan hÖ kinh tÕ – th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n. Cã thÓ kÓ mét sè tiªu cùc do qu¸ tr×nh nµy g©y ra: Tr­íc hÕt, ®Ó tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ n­íc ta ph¶i gi¶m dÇn thuÕ quan vµ tiÕn tíi rì bá hµng rµo phi thuÕ quan, ®iÒu nµy sÏ lµm cho hµng ho¸ vµ dÞch vô n­íc ngoµi å ¹t ®æ vµo thÞ tr­êng néi ®Þa, c¹nh tranh “bãp chÕt” c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc. Thø hai, do héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ mµ mäi chÊn ®éng tiªu cùc trong hÖ thèng kinh tÕ toµn cÇu (tiÒn tÖ, tµi chÝnh, gi¸ c¶ nguyªn nhiªn liÖu…) còng cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn n­íc ta. Ngoµi ra, ph¶i kÓ ®Õn kh¸ nhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc kh¸c, song nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nµy cã thÓ lín hay nhá, ®iÒu ®ã cßn tuú thuéc vµo c¸c chÝnh s¸ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña chóng ta. NÕu chóng ta cã c¸c chÝnh s¸ch héi nhËp ®óng ®¾n vµ thÝch hîp th× ¶nh h­ëng cña nh÷ng mÆt tiªu cùc sÏ bÞ h¹n chÕ. §iÒu nµy, ®ßi hái ta ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, triÖt ®Ó nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ vÊn ®Ò toµn cÇu ho¸ ®Æt ra ®Ó ®Þnh ra ®­êng lèi ®óng ®¾n vµ ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc trong thêi gian tíi. C¸c chÝnh s¸ch nµy sÏ t¸c ®éng tíi quan hÖ tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ nãi chung vµ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n nãi riªng trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. * Khã kh¨n tõ phÝa NhËt B¶n. Tuy lµ mét n­íc giÇu cã, nh­ng víi sù ®æ vì cña nÒn kinh tÕ bong bãng ®Çu thËp niªn 1990, n­íc NhËt l©m vµo cuéc suy tho¸i gÇn nh­ liªn tôc vµ trong ®ã còng lµ quèc gia gi¸n tiÕp bÞ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ trong hai n¨m 1997 vµ 1998. Ngoµi ra, trong bèi c¶nh t×nh h×nh chÝnh trÞ quèc tÕ diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p vÒ th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ s¶n phÈm c«ng nghÖ cao, søc Ðp cña Mü trong quan hÖ víi NhËt B¶n ngµy cµng gia t¨ng. NhËt B¶n ®ang ®øng tr­íc th¸ch thøc cña mét lo¹t nh©n tè k×m h·m rÊt gay g¾t ®­îc tÝch tô sau hµng chôc n¨m qua. Ch¼ng h¹n, hµng lo¹t c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng thanh to¸n ®­îc c¸c kho¶n nî ®· vay ng©n hµng, kh«ng cã tiÒn cho c¸c kho¶n vay míi dÉn ®Õn nguy c¬ ®æ vì, c¸c doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n lµm cho hµng lo¹t ng­êi lao ®éng bÞ mÊt viÖc; tû lÖ thÊt nghiÖp cña ®Êt n­íc vèn ®· nhiÒu n¨m næi tiÕng lµ thÊt nghiÖp thÊp nhÊt (d­íi 1%) trong sè hÖ thèng c¸c n­íc t­ b¶n, nay ®· t¨ng vät ®Õn møc 5,2 % vµo quý 1 n¨m 2002; cßn n¨m 1999 chØ sè t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ ©m (2,2%); kh«ng nh÷ng thÕ thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ th­êng xuyªn biÕn ®éng, lªn xuèng thÊt th­êng, ®ång yen trë nªn yÕu kÐm… T×nh tr¹ng trªn, ®· biÕn cho giíi ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc kh«ng cã lßng tin ®èi víi thÞ tr­êng tµi chÝnh NhËt B¶n. Do vËy ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ nh»m h×nh thµnh mét c¬ cÊu kinh tÕ míi theo kÞp tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, biÕn ®æi vµ duy tr× søc m¹nh chÝnh trÞ cña NhËt B¶n. Víi viÖc kÕt thóc thêi kú suy tho¸i ®uæi kÞp Ch©u ¢u vµ Mü. Do t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, NhËt B¶n ph¶i ®iÒu chØnh l¹i toµn bé c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý nh»m ®¸p øng víi yªu cÇu c«ng nghÖ cao, t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng, héi nhËp nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vµo thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh nh÷ng sù t¸c ®éng tÝch cùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu n¨m tr­íc ®©y ®· dÊn ®Õn xu h­íng d©n sè bÞ giµ ho¸ ë NhËt B¶n t¨ng nhanh. Cã nghÜa lµ, ho¹t ®éng kinh doanh bÞ thu hÑp l¹i, do thiÕu søc lao ®éng, nhÊt lµ lùc l­îng lao ®éng trÎ ®­îc ®µo t¹o cã kü thuËt bÞ gi¶m sót m¹nh. §iÒu nµy g©y nªn gi¸ c¶ lao ®éng t¨ng cao lµm ¶nh h­ëng ®Õn ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. TiÒn tiÕt kiÖm vµ tiÒn ®Çu t­ vµo ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ vËy còng co l¹i nh­êng cho phóc lîi x· héi, h­u trÝ vµ ch¨m sãc ng­êi giµ, lµm t¨ng g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. ChÝnh sù giµ ho¸ d©n sè t¨ng nhanh ë NhËt B¶n ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n x· héi “gãp phÇn” lµm cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m 1990 bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i kÐo dµi. Ngoµi nh÷ng khã kh¨n bªn trong nÒn kinh tÕ NhËt, th× nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan bªn ngoµi còng gi¸n tiÕp t¸c ®éng lµm cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cµng lón s©u h¬n trong t×nh tr¹ng suy tho¸i, tr× trÖ trong c¸c n¨m 1997 – 1998, ®ã lµ ¶nh h­ëng tiªu cùc cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ cña khu vùc Ch©u ¸. Së dÜ nh­ vËy lµ do, NhËt B¶n cã mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ th­¬ng m¹i l©u dµi vµ ®Çu t­ tõ l©u víi c¸c n­íc trong khu vùc Ch©u ¸. KÕt qu¶ lµ, cuéc khñng ho¶ng nµy ®· lµm thiÖt h¹i lín ®Õn c¸n c©n xuÊt nhËp khÈu vµ ®Çu t­ cña NhËt B¶n t¹i thÞ tr­êng nµy. Cã thÓ nãi, nh÷ng khã kh¨n mµ ®Êt n­íc NhËt B¶n ®ang ph¶i ®èi phã kh«ng nh÷ng ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng kinh tÕ cña n­íc nµy mµ cßn ¶nh h­ëng xÊu tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã cã quan hÖ víi ViÖt Nam. * Khã kh¨n tõ phÝa ViÖt Nam. MÆc dï, con ®­êng ph¸t triÓn phÝa tr­íc cßn nhiÒu c¬ héi ®ang réng më, nh­ng n­íc ta vÉn cßn ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc v¸ khã kh¨n chång chÊt. - Mét lµ, tr­íc hÕt, vÒ c¬ b¶n ViÖt Nam vÉn cßn lµ mét n­íc n«ng nghiÖp, c¬ së vËt chÊt vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thÊp xa víi c¸c n­íc trong khu vùc, l¹i ph¶i chÞu hËu qu¶ n¨ng nÒ cña nh÷ng thËp kû bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. Do vËy, søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ cßn thÊp, c¬ cÇu kinh tÕ chuyÓn biÕn chËm, h­íng ®Çu t­ ch­a cao, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. - Hai lµ, c¸c c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ cßn ch­a æn ®Þnh v÷ng ch¾c; tû lÖ tiÕt kiÖm, ®Çu t­ cßn thÊp do thu nhËp b×nh qu©n cña ng­êi d©n ch­a cao. §Õn n¨m 2003, tiÕt kiÖm néi ®Þa míi ®¹t kho¶ng 23 % GDP vµ GDP trªn ®Çu ng­êi míi ®¹t ®­îc xÊp xØ 400 USD. LÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng cßn nhiÒu bÊt cËp, chÊt l­îng tÝn dông ch­a cao, kinh nghiÖm huy ®éng vèn cho vay cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch­a ®ñ lµm ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy, thu hót ®Çu t­. - Ba lµ, hÖ thèng luËt ph¸p vÒ kinh tÕ cßn ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn nªn thiÕu tÝnh ®ång bé, mét sè v¨n b¶n ban hµnh chËm vµ thiÕu nhÊt qu¸n ®· g©y c¶n trë qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ch­a t¹o ra ®éng lùc míi ®Ó v­ît qua khã kh¨n, thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. C¶i c¸ch hµnh chÝnh tiÕn hµnh chËm vµ thiÕu kiªn quyÕt nªn bé m¸y hµnh chÝnh ho¹t ®éng ch­a hiÖu qu¶, hiÖu lùc thÊp. mét bé phËn c«ng chøc cßn yÕu vÒ n¨ng lùc, phÈm chÊt…(nªn ho¹t ®éng theo kiÓu lµm c«ng ¨n l­¬ng). - Bèn lµ, nÒn kinh tÕ n­íc ta cã thÓ nãi lµ kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng ch­a ph¸t triÓn; hÖ thèng thÞ tr­êng ch­a hoµn thiÖn; ch¼ng h¹n nh­ thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n, b¶o hiÓm… do ®ã, kh«ng thu hót ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ còng nh­ lµm mÐo mã sù ph©n bæ c¸c nguån lùc. Ngoµi ra, hÖ thèng tÝn dông ng©n hµng ë n­íc ta cßn nhiÒu yÕu kÐm, ch­a ®­îc hiÖn ®¹i ho¸ cao, g©y mÊt thêi gian, t¨ng chi phÝ vµ gi¶m sù n¨ng ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. VÝ dô nh­ lµ viÖc ®Æt m¸y rót tiÒn tù ®éng còng chØ ®Æt trong nh÷ng ng©n hµng lín, ë nh÷ng thµnh phè lín vµ xa n¬i c«ng céng lµm cho viÖc rót tiÒn chËm ch¹p…. - Thø n¨m, ®ã lµ søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc cßn thÊp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp trong khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc. MÆc dï c¸c doanh nghiÖp nµy ®­îc h­ëng sù ®Çu t­, ­u ®·i cña nhµ n­íc vµ chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh­ng nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Òu n»m s©u trong t×nh tr¹ng lµm ¨n thua lç, kh«ng hiÖu qu¶. HiÖn nay, Nhµ n­íc ®· thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¾p xÕp, tæ chøc l¹i c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ nh­ng tiÕn tr×nh c¶i c¸ch cßn chËm, míi chØ cæ phÇn ho¸ ®­îc mét sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, dï qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ diÔn ra ®· kh¸ l©u. §©y lµ mét c¸ch thøc lín ®èi víi n­íc ta trong qu¸ tr×nh héi nhËp thÕ giíi vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc, trong ®ã cã NhËt B¶n. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trong khu vùc, nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i cïng víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ c¹nh tranh quèc tÕ cµng lµm béc lé râ nh÷ng yÕu kÐm cña vµ lµm chËm l¹i nhÞp ph¸t triÓn t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña ViÖt Nam. H¬n lóc nµo hÕt, th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi ViÖt Nam lµ nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn nÕu kh«ng duy tr× ®­îc møc t¨ng tr­ëng trªn 9 %. VÊn ®Ò ®Æt ra hiÖn nay lµ, cÇn x¸c ®Þnh râ lé tr×nh c¸c b­íc ®i, ®Æt ra tõng kÕ ho¹ch 5 n¨m cã sù cam kÕt cña c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp; cô thÓ ho¸ kÕ ho¹ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®Æc biÖt lµ ph­¬ng h­íng, biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. bè trÝ ®µo t¹o c¸n bé cã ®ñ n¨ng lùc kiÕn thøc, tinh thÇn lµm viÖc theo kiÓu c«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh héi nhËp. nh÷ng cam kÕt Nhµ n­íc ta ph¶i thùc hiÖn ®èi víi tõng tæ chøc t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc, kinh doanh ­u ®·i, thêi gian thùc hiÖn ®Ó tõ ®ã mçi doanh nghiÖp tÝch cùc, chñ ®éng tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh sao cho cã hiÖu qu¶. 3.2 TriÓn väng mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n. NhËt B¶n thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giaovíi ViÖt Nam tõ th¸ng 9/1973, nh­ng quan hÖ ViÖt - NhËt thùc sù ph¸t triÓn v÷ng ch¾c kÓ tõ sau n¨m 1991, b¾t ®Çu b»ng viÖc nèi l¹i viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) cho ViÖt Nam. KÕt qu¶ sau nhiÒu vßng ®µm ph¸n lµ vµo th¸ng 11/1992, hai bªn ®· ký kÕt hiÖp ®Þnh vÒ viÖc NhËt B¶n viÖn trî cã h¹n ®Þnh cho ViÖt Nam 45 tû 500 triÖu Yªn – më ra mét trang sö míi trong quan hÖ ViÖt Nam – NhËt B¶n th¸ng 3/1993. Th¸ng 11/1993, t¹i héi nghÞ c¸c n­íc viÖn trî cho ViÖt Nam, NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh viÖn trî 60 tû Yªn (kho¶ng 560 triÖu USD) vµ trë thµnh n­íc viÖn trî trùc tiÕp cao nhÊt cho ViÖt Nam. Th¸ng 8/1994, thñ t­íng Murayama lµ vÞ thñ t­íng ®Çu tiªn cña NhËt B¶n sang th¨m ViÖt Nam, trong cuéc hé ®µm víi thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt, hai bªn ®· nhÊt trÝ th¾t chÆt quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai n­íc, trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, giao l­u con ng­êi, h­íng tíi thêi kû míi trong quan hÖ ViÖt – NhËt. Th¸ng 4/1995, nhËn lêi mêi cña thñ t­íng Murayama, Tæng bÝ th­ §ç M­êi ®· sang th¨m chÝnh thøc NhËt B¶n. §©y lµ chuyÕn th¨m ®Çu tiªn cña Tæng bÝ th­ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®Õn NhËt B¶n, ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn quan träng trong viÖc t¨ng c­êng quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a hai n­íc. N¨m 1999 lµ n¨m kû niÖm lÇn thø 26 quan hÖ ngo¹i giao ViÖt – NhËt, ®Ó kh¼ng ®Þnh sù g¾n bã ®oµn kÕt gi÷a hai n­íc, c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao cña hai n­íc ®· liªn tôc cã nh÷ng chuyÕn viÕng th¨m vµ lµm viÖc víi nhau. TiÕp theo lµ chuyÕn viÕng th¨m cña thñ t­íng NhËt B¶n Keizo Obuchi nh©n dÞp dù héi nghÞ th­îng ®Ønh ASEAN vµo th¸ng 12/1998 t¹i ViÖt Nam. ChuyÕn th¨m cña thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i vµo th¸ng 3/1999, chuyÕn th¨m cña phã thñ t­íng NguyÔn TÊn Dòng sang NhËt B¶n vµo th¸ng 6/1999, chuyÕn th¨m cña Bé tr­ëng tµi chÝnh Miyazawa vµo th¸ng 5/1999; chuyÕn th¨m cña Hoµng tö vµ C«ng chóa NhËt B¶n Akishino tíi ViÖt Nam vµo th¸ng 6/1999. Tõ ngµy mïng 4 ®Õn mïng 6/6/2001 Thñ t­íng PhanV¨n Kh¶i ®· tham dù héi th¶o “T­¬ng lai Ch©u ¸” vµ ®· th¨m NhËt B¶n. ngµy 27/03/2002, Thñ t­íng NhËt B¶n Junichiro Koizumi cïng c¸c thµnh viªn trong ®oµn ®¹i biÓu ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· ®Õn Hµ Néi, t¹i cuéc hé ®µm, Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i vµ thñ t­íng Koizumi ®· dµnh nhiÒu thêi gian trao ®æi ý kiÕn vÒ c¸c biÖn ph¸p cô thÓ nh»m t¨ng c­êng h¬n n÷a quan hÖ hîp t¸c ViÖt Nam – NhËt B¶n trªn nhiÒu lÜnh vùc ®Ó h­íng tíi kû niÖm 30 n¨m thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ViÖt Nam – NhËt B¶n vµo n¨m 2003. Qua c¸c chuyÕn th¨m cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· ký kÕt víi nhau nhiÒu hiÖp ®Þnh hîp t¸c kinh tÕ, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån ®äng vµ xôc tiÕn quan hÖ mËu dÞch, ®Çu t­ gi÷a hai n­íc. TÝnh ®Õn ngµy 29/2/2004, tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp FDI cña NhËt B¶n lªn tíi 4,585 triÖu USD vµ tæng vèn thùc hiÖn lµ 3,947 triÖu USD chiÕm 86 %. Cã thÓ nãi ChÝnh phñ ta ®· cã cè g¾ng nç lùc trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn tèi ®a cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi ®Çu t­, liªn doanh liªn kÕt vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam. MÊy n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam dÇn dÇn hiÓu râ h¬n thÞ tr­êng NhËt B¶n, c¸c doanh nghiÖp thµnh th¹o h¬n trong c¸c nghiÖp vô xuÊt nhËp khÈu vµ ®· cã sù chñ ®éng hîp t¸c víi n­íc b¹n. Bªn c¹nh ®ã NhËt B¶n còng hiÓu râ kh¶ n¨ng hîp t¸c víc c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trªn c¬ së ®«i bªn cïng cã lîi. Cho ®Õn nay, rÊt nhiÒu s¶n phÈm cña c¸c h·ng næi tiÕng ë NhËt B¶n nh­ Toshiba, Mitsubisi, Tozota, HonDa, SamSung… ®· trë nªn kh¸ quen thuéc vµ ®· ®i s©u vµo cuéc sèng hµng ngµy cña ng­êi d©n ViÖt Nam. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i dÔ dµng mµ c¸c s¶n phÈm trªn ®¹t ®­îc ®iÒu nµy. §Ó cã ®­îc ®iÒu ®ã, c¸c c«ng ty cña NhËt ®· ph¶i nç lùc trong viÖc tiÕp thÞ, qu¶ng c¸o vµ ho¹t ®éng quan träng h¬n c¶ lµ t×m hiÓu ®­îc thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam. PhÇn n÷a lµ nhê vµo nh÷ng thiÕt bÞ m¸y mãc tiªn tiÕn hiÖn ®¹i cña m×nh mµ NhËt B¶n cã thÓ s¶n xuÊt hµng ho¸ cã chÊt l­îng cao, mÉu m· ®Ñp ®­îc ng­êi tiªu dïng tin t­ëng. Nh­ vËy, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n ®· dùa vµo thÕ m¹nh, uy tÝn cña m×nh ®Ó ph¸t huy. Cßn ViÖt Nam th× sao? C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng ®· nç lùc ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña m×nh trong lÜnh vùc hµng n«ng s¶n, dÇu th«, dÖt may… nh­ lao ®éng rÎ, nguyªn liÖu ®Çu vµo rÎ… v× vËy, c¸c doanh nghiÖp cña ta còng ®· tõng b­íc th©m nhËp vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. ViÖc gia nhËp HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (aesan), DiÔn ®µn hîp t¸c ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng ( apec) sÏ t¹o ra nh÷ng c¬ héi míi cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i. Khi ch­a tham gia vµo WTO (tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi) th× viÖc gia nhËp vµo (APEC) sÏ gióp ViÖt Nam më réng thÞ tr­êng víi nhiÒu ­u ®·i gióp ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®­îc ®Èy m¹nh. NÕu muèn tham gia vµo WTO, ViÖt Nam buéc ph¶i më réng thÞ tr­êng cña m×nh vµ ph¶i chÊp nhËn mét m«i tr­êng c¹nh tranh ¸c liÖt vµ hoµn toµn b×nh ®¼ng víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ thËm chÝ lµ víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh­ Mü, NhËt, Hµn Quèc… §©y võa lµ th¸ch ®è võa lµ ®éng lùc kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i khÈn tr­¬ng n©ng cao søc c¹nh tranh c¸c s¶n phÈm cña m×nh c¶ trªn thÞ tr­êng trong n­íc còng nh­ th× tr­êng ë n­íc ngoµi. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn ®æi míi c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lÝ, tiÕp thÞ, c¶i tiÕn mÉu m·, chÊt l­îng, gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm. ViÖc ViÖt Nam tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng, mét khu vùc vÉn cßn chøa nhiÒu yÕu tè cña sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng vµ ®Çy høa hÑn trong thËp kû tíi. Víi t­ c¸ch lµ mét thµnh viªn l©u ®êi cña APEC vµ WTO, lµ bªn ®èi tho¹i tÝch cùc cña ASEAN, NhËt B¶n sÏ cho ViÖt Nam ®­îc h­ëng c¸c ­u ®·i theo qui ®Þnh cña c¸c tæ chøc nµy trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau vµ còng cã ®iÒu kiÖn h¬n trong viÖc hç trî, gióp ®ì ViÖt Nam häc hái nh÷ng kinh nghiÖm xóc tiÕn nhanh h¬n qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. Tãm l¹i, triÓn väng hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n trong thêi gian tíi rÊt kh¶ quan. Nã phï hîp víi chiÕn l­îc më cña thÞ tr­êng t¨ng c­êng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trªn nguyªn t¾c ®«i bªn cïng cã lîi. Tuy nhiªn ®Ó triÓn väng hîp t¸c ®ã trë thµnh hiÖn thùc, chÝnh phñ hai n­íc cÇn cã nh÷ng nç lùc, cè g¾n h¬n n÷a trong viÖc t¹o dùng hµnh lang ph¸p lý, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp hai n­íc th©m nhËp thÞ tr­êng cña nhau, thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c hai bªn cïng cã lîi, cïng ph¸t triÓn. 3.3. Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy quan hÖ bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n. Ngay tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh râ rµng môc tiªu chiÕn l­îc trong nh÷ng n¨m tiÕp theo lµ gi÷ v÷ng hoµ b×nh tranh thñ ®iÒu kiÖn bªn ngoµi thuËn lîi, tranh thñ thêi gian nh»m tõng b­íc gi÷ v÷ng æn ®Þnh hoµ b×nh ®Ó tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ. Ph­¬ng h­íng trong thêi gian tíi lµ chóng ta cÇn vËn dông ®­êng lèi ®éc lËp, tù chñ, ®a ®¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸; cÇn x¸c ®Þnh chiÕn l­îc ®èi ngo¹i míi võa hîp t¸c võa ®Êu tranh, cñng cè sù tin cËy quèc tÕ vµ khu vùc ®èi víi n­íc ta b»ng nhiÒu biÖn ph¸p, ®Ó c¸c n­íc thÊy ViÖt Nam lµ mét ®èi t¸c tin cËy, mét thÞ tr­êng lµm ¨n cã lîi. Më réng quan hÖ lµm ¨n ®èi víi tÊt c¶ c¸c n­íc, tr­íc hÕt lµ c¸c n­íc lín , c¸c n­íc l¸ng giÒng, c¸c n­íc trong khu vùc, cè g¾ng lµm tèt tr¸ch nhiÖm cña mét thµnh viªn ASEAN vµ h­íng tíi chñ ®éng hoµ nhËp vµo kinh tÕ khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. §ång thêi quan hÖ víi c¸c n­íc khu vùc kh¸c, kh«ng v× quan hÖ h¼n víi mét n­íc nµy mµ ph¶i tr¸nh quan hÖ víi c¸c n­íc kh¸c. Tranh thñ sù hîp t¸c, ®Çu t­ vµ viÖn trî ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tèc ®é cao vµ bÒn v÷ng. Ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng trªn c¬ së x©y dùng nÒn kinh tÕ më, h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu thay thÕ hµng xuÊt khÈu b»ng c¸c mÆt hµng s¶n xuÊt trong n­íc cã chÊt l­îng cao mÉu m· ®Ñp, gi¸ thµnh æn ®Þnh. * Quan hÖ kinh tÕ – th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng mèi quan hÖ lín, æn ®Þnh l©u dµi trong ho¹t ®éng kinh doanh ®èi ngo¹i cña n­íc ta. H¬n n÷a n­íc ta n»m trong khu vùc ch©u ¸ vµ ®Æc biÖt lµ thµnh viªn cña khèi c¸c n­íc ASEAN nªn chóng ta cïng chÞu t¸c ®éng chiÕn l­îc kinh tÕ tµi chÝnh cña NhËt B¶n ®èi víi khu vùc Ch©u ¸ vµ cña khèi ASEAN ®èi víi NhËt B¶n. * T¨ng c­êng hîp t¸c kinh tÕ víi NhËt B¶n nh»m tranh thñ c¸c lîi Ých kinh tÕ cã ®­îc, phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, nh­ng ®ång thêi ®Ó gi¶m tèi thiÓu sù phô thuéc kinh tÕ vµo NhËt B¶n còng nh­ t¸c ®éng xÊu ®Õn chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc trong thêi gian tíi, chóng ta cÇn x©y dùng nh÷ng chiÕn l­îc cô thÓ trong quan hÖ kinh tÕ vµ quan hÖ ®èi ngo¹i víi NhËt B¶n trªn quan ®iÓm: §¸nh gi¸ ®óng chiÕn l­îc kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, thÊy râ nh÷ng ®iÓm chung ®iÓm bÊt ®ång gi÷a ta vµ hä, cñng cè t¨ng c­êng c¸c ®iÓm chung, kh«ng bá lì thêi c¬ ®Ó hîp t¸c ®Ó tr¸nh nh÷ng bÊt ®ång vÒ lîi Ých gi÷a c¸c bªn. * C¶i tiÕn hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ vµ thuÕ quan phï hîp víi xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i thÕ giíi : Nhanh chãng thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh vÒ thuÕ quan trong ch­¬ng tr×nh cña khèi ASEAN ®Ó cã thÓ sím hoµ nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc, vµ cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhÊp kinh tÕ quèc tÕ. §iÒu nµy, sÏ t¹o cho chóng ta c¬ héi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n. Th«ng qua viÖc cung cÊp c¸c nguyªn - nhiªn liÖu ®Çu vµo cho m¹ng l­íi c¸c c«ng ty NhËt B¶n, ®· vµ ®ang ®­îc h×nh thµnh trªn khu vùc Ch©u ¸ sÏ t¨ng thªm vÒ mÆt sè l­îng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi víi hµng ho¸ cña ta. Song víi ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan trªn, chóng ta còng nªn m¹nh d¹n ¸p dông c¸c møc thuÕ ­u ®·i ®èi víi thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp thu nhËp cao h¬n. §Ó t¨ng nhanh khèi l­îng hµng ho¸ qua chÕ biÕn, c¸ch tèt nhÊt chÝnh phñ nªn ®­a ra c¸c chÝnh s¸ch tÝch cùc, khuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c h·ng NhËt B¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ ch×a khãa ®Ó ViÖt Nam n©ng cao chÊt l­îng vµ thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng NhËt B¶n vµ thÞ tr­êng c¸c n­íc kh¸c. * Ngoµi ra, ViÖt Nam còng ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu hîp lý ®Ó quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n ph¸t triÓn thùc sù víi tiÒm n¨ng vµ nhu cÇu cña hai n­íc. nhÊt lµ vÒ phÝa ViÖt Nam, chóng ta ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi, hoµn thiÖn hÖ thèng ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, kh«ng chØ dõng l¹i trong viÖc n©ng cao chÊt l­îng cña c¬ së h¹ tÇng mµ ë ngay c¶, c¸c chÝnh s¸ch thuÕ quan, giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn…. HiÖn t¹i, chóng ta ph¶i chÊp nhËn c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu nh­ ®· tr×nh b¶y ë (ch­¬ng 2). song ®Ó gi¶m bít sù “tr¶ gi¸”, ngay tõ b©y giê c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ ph¸t triÓn theo h­íng lµ: lµm gi¶m vµ tiÕn tíi lo¹i bá c¸c nguyªn, nhiªn liÖu th«, gia t¨ng tû träng xuÊt cña nh÷ng mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn. C¬ cÊu nhËp khÈu còng ph¶i chuyÓn dÞch theo h­íng ­u tiªn nhËp khÈu nh÷ng m¸y mãc c«ng nghÖ ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong n­íc. Cã nghÜa lµ c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i sÏ chiÕm tû träng cao trong gi¸ trÞ nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n, bëi v× NhËt B¶n lµ mét n­íc cã tiÒm lùc khoa häc, c«ng nghÖ rÊt ph¸t triÓn so víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. C¸c mÆt hµng tiªu dïng, nÕu kh«ng ph¶i lµ thiÕu yÕu th× sÏ kh«ng nhËp khÈu hoÆc chØ nhËp khÈu víi tû träng kh«ng ®¸ng kÓ, ­u tiªn dµnh mäi nguån lùc cho nhËp khÈu m¸y mãc, c«ng nghÖ phôc vô c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®aÞ ho¸ ®Êt n­íc. * T×nh tr¹ng yÕu kÐm trong kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty ViÖt Nam, nhÊt lµ c¸c c«ng ty nhµ n­íc, khiÕn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n bÞ gi¶m sót. Do vËy, ChÝnh phñ còng cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng kho¶n nî mµ c¸c c«ng ty ViÖt Nam ®ang m¾c ph¶i (chñ yÕu lµ nî khã ®ßi). Cho phÐp c¸c c«ng ty mua l¹i d­íi h×nh thøc tr¶ chËm. ChÝnh phñ ViÖt Nam còng cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p cñng cè, s¾p xÕp, ®iÓu chØnh c¬ cÊu, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc kÓ c¶ nh÷ng doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. Cã thÓ cho gi¶i thÓ nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c lÜnh vùc Ýt phôc vô cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Èy nhanh h¬n tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ n©ng cao h¬n n÷a vai trß cña thÞ tr­êng Chøng kho¸n trong ®êi sèng kinh tÕ quèc gia, ®ång thêi khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n réng r·i trong nh÷ng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt, kinh doanh mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm, ®a d¹ng ho¸ c¶ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi 6 thµnh phÇn kinh tÕ chÝnh mµ §¹i héi §¶ng XI ®· c«ng nhËn. * MÆt kh¸c, ChÝnh phñ ta còng cÇn cã biÖn ph¸p nghiªn cøu t×m hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ c¸ch thøc lµm ¨n cña ng­êi NhËt, ®Ó ®iÒu chØnh l¹i chÝnh s¸ch cña m×nh cho phï hîp h¬n vµ ®Ó t¨ng c­êng hiÓu biÕt h¬n n÷a vÒ thÞ tr­êng ®èi t¸c cña m×nh. HiÖn nay, ViÖt Nam ®· thµnh lËp c¸c trung t©m t­ vÊn chuyªn vÒ NhËt B¶n trùc thuéc Bé th­¬ng m¹i nh»m gi¶m bít nh÷ng thua thiÖt kh«ng ®¸ng cã cña c¸c c«ng ty ViÖt Nam khi ký hîp ®ång gia c«ng, liªn doanh… víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n. * Mét vÊn ®Ò n÷a, kh«ng kÐm phÇn quan träng ®èi víi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®ã lµ chóng ta ph¶i tÝch cùc ®Èy m¹nh viÖc t×m kiÕm, më réng thÞ tr­êng ra c¸c n­íc tr­íc hÕt víi c¸c n­íc trong khu vùc ASEAN vµ thu hót nhiÒu quèc gia hîp t¸c ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng phô thuéc vµo c¸c c«ng ty NhËt B¶n trong viÖc cung cÊp s¶n phÈm ®Çu t­ còng nh­ tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra. Môc ®Ých cña viÖc nµy, mét mÆt lµ ®Ó h¹n chÕ vµ chia nhá nh÷ng rñi ro cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam khi c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng bÞ biÕn ®éng. MÆt kh¸c, n©ng cao tÝnh c¹nh tranh, vÞ thÕ cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ, tr¸nh bÞ Ðp gi¸ do mÊt ®Çu ra. * Ngoµi ra, còng cÇn cã c¸c biÖn ph¸p triÓn khai tõ c¶ hai phÝa ViÖt Nam vµ NhËt B¶n §ã lµ, hai n­íc cÇn cã trao ®æi, bµn b¹c cô thÓ trong khu«n khæ song ph­¬ng ®Ó ®i ®Õn ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc, trong ®ã NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) ®Çy ®ñ. HiÖp ®Þnh nµy nÕu ®­îc ký sÏ t¹o ra hµnh lang ph¸p lý cho quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc ph¸t triÓn h¬n n÷a. + Sím thµnh lËp côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®Ó lµm cÇu nèi gi÷a Bé Th­¬ng m¹i, Th­¬ng vô t¹i c¸c n­íc víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ n­íc ngoµi trong viÖc trao ®æi, thu thËp th«ng tin vÒ thÞ tr­êng còng nh­ th«ng tin vÒ hµng ho¸ n­íc ngoµi. + Trong tiÕn tr×nh c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ vµ ®Èy m¹nh thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, phÝa nhµ n­íc ViÖt Nam cÇn hÕt søc quan t©m tíi vèn ®Çu t­ cña NhËt B¶n v× c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt khi chuyÓn sang s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam sÏ xuÊt khÈu trë l¹i NhËt B¶n mét phÇn, hoÆc cã thÓ toµn bé s¶n phÈm cña nhµ m¸y hä, gãp phÇn n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. §Æc biÖt c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n còng rÊt quan t©m ®Õn sù kiÖn ViÖt Nam ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng víi Mü ngµy 13/7/2000 vµ sù kiÖn ViÖt Nam ®¨ng cai tæ chøc Seagame lÇn thø 22 cña §«ng Nam ¸. §©y lµ c¬ héi cho c¸c c¬ së ®Çu t­ cña hä t¹i ViÖt Nam cã thÓ xuÊt khÈu hµng ho¸ sang c¶ thÞ tr­êng Mü vµ c¸c n­íc kh¸c gióp cho viÖc t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nãi chung vµ t¹o ra mét c¬ héi cho viÖc tiÕp thÞ qu¶ng c¸o giíi thiÖu c¸c s¶n phÈm míi. Tãm l¹i, trong xu thÕ æn ®Þnh, hîp t¸c ph¸t triÓn cña khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng cïng dÊu hiÖu tÝch cùc trong c¶i c¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¶ hai quèc gia, víi viÖc phèi hîp chÆt chÏ triÓn khai nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nªu trªn, chóng ta cã thÓ hy väng vÒ t­¬ng lai rùc s¸ng trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n trong thêi gian tíi. KÕt luËn KÓ tõ khi ViÖt Nam vµ NhËt B¶n chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao n¨m 1973 ®Õn nay, mÆc dï cã nh÷ng b­íc th¨ng trÇm nh­ng mèi quan hÖ gi÷a hai n­íc hiÖn nay ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ vµ t­¬ng lai mèi quan hÖ nµy cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn h¬n n÷a. Nghiªn cøu mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m cña thËp kû 90 cña thÕ kû thø 20 ta thÊy cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ so víi thËp kû tr­íc. Còng cã thÓ kÕt luËn r»ng, tõ khi NhËt B¶n thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam cho tíi nay, quan hÖ kinh tÕ ViÖt – NhËt liªn tôc ph¸t triÓn, ViÖt Nam lu«n ®¹t ®­îc thÆng d­ th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n, c¬ cÊu cña mÆt hµng còng cã chuyÓn biÕn tÝch cùc gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam. Qua phÇn néi dung trªn cã thÓ thÊy, quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n ®· gia t¨ng m¹nh c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Nh÷ng thÕ m¹nh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®­îc ph¶n ¸nh qua viÖc ViÖt Nam xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu lo¹i hµng ho¸ vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n vµ ®­îc thÞ tr­êng nµy chÊp nhËn. §iÒu ®ã chøng tá r»ng hµng ViÖt Nam ®· b­íc ®Çu x¸c lËp ®­îc vÞ thÕ cña m×nh trªn thÞ tr­êng n­íc nµy. Nh÷ng thÕ m¹nh vÒ c«ng nghÖ - kü thuËt cña NhËt B¶n ®· xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam, ®­îc kh¼ng ®Þnh qua viÖc c¸c doanh nghiÖp n­íc ta xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu c¸c lo¹i hµng ho¸ cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao sang NhËt B¶n vµ c¸c n­íc ph¸t triÓn kh¸c. Mét vµi n¨m trë l¹i ®©y, nÒn kinh tÕ NhËt suy tho¸i ®· lµm ¶nh h­ëng ®Õn tiÕn tr×nh xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai n­íc. Trong nh÷ng n¨m tíi, ViÖt Nam cÇn nhiÒu h¬n n­a c¸c nguån lùc vÒ vèn, c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý… ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc. V× vËy, chóng ta cÇn tËn dông lîi thÕ trong quan hÖ víi ®èi t¸c NhËt B¶n, mét cã d­ thõa vÒ vèn, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao, ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn… Ngoµi ra, muèn cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®óng ®¾n trong quan hÖ gi÷a c¸c n­íc, ®ßi hái ph¶i cã c¸i nh×n l©u dµi, vÒ phÝa ViÖt Nam chñ yÕu lµ ph¶i thay ®æi chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng theo h­íng th«ng tho¸ng h¬, phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ nhu cÇu hîp t¸c cña NhËt B¶n, mÆt kh¸c ph¶i nghiªn cøu thùc tÕ vµ cã nh÷ng kiÕn thøc s©u réng, hiÓu biÕt vÒ nhau c¶ ViÖt Nam – NhËt B¶n còng vËy. chóng ta còng hy väng r»ng víi dÊu hiÖu tÝch cùc cña c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ NhËt B¶n vµ khu vùc, cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi cña ViÖt Nam, nh÷ng kÕt qu¶ trªn sÏ lµ b­íc t¹o ®µ quan träng cho viÖc gia t¨ng h¬n n÷a quan hÖ gi÷a hai n­íc trong thiªn niªn kû míi nµy, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña hai quèc gia còng nh­ t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c kinh doanh trong toµn khu vùc.