Khóa luận Tìm hiểu thành phần hợp chất thứ cấp trong cây Lược vàng (Callisia fragrans L.)

g hoï Iridaceae. 2.4.4.Lyù tính: Caùc daãn chaát flavon coù maøu vaøng raát nhaït coù khi khoâng maøu (tröôøng hôïp caùc nhoùm OH ñaõ methyl hoùa), flavonol vaøng nhaït ñeán vaøng, chalcon vaø auron vaøng ñaäm ñeán ñoû cam. Caùc chaát thuoäc nhoùm isoflavon, flavanon, isoflavanol, leuco-anthocyanidin, flavan-3-ol do khoâng coù noái ñoâi lieân hieäp giöõa voøng B vôùi nhoùm carbonyl neân khoâng maøu. Caùc daãn chaát anthocyanidin thì maøu thay ñoåi tuøy theo pH cuûa moâi tröôøng. Tuy nhieân khi caùc flavonoid ôû trong caùc boä phaän cuûa caây thì coøn phuï thuoäc vaøo hoãn hôïp vôùi caùc saéc toá khaùc. Ñoä tan khoâng gioáng nhau, thöôøng flavonoid glycosid vaø flavonoid sulfat laø nhöõng hôïp chaát phaân cöïc neân khoâng tan hoaëc ít tan trong dung moâi höõu cô, tan ñöôïc trong nöôùc toát nhaát laø laø coàn nöôùc. Caùc aglycon flavonoid thì tan ñöôïc trong dung moâi höõu cô, khoâng tan trong nöôùc. Caùc daãn chaát Flavonoid coù nhoùm 7-hydroxy thöôøng deã tan trong dung dòch kieàm loaõng. 2.4.5.Hoùa tính: Taùc duïng vôùi FeCl3: Tuøy theo nhoùm flavonoid vaø tuøy theo soá löôïng vò trí nhoùm OH trong phaân töû maø cho maøu luïc, xanh, naâu. Taùc duïng vôùi kieàm: Neáu hô moät toå chöùc thöïc vaät nhö caùnh hoa, nhaùt caét cuûa goã hoaëc tôø giaáy thaám coù nhoû dung chieát treân mieäng loï ammoniac thì coù maøu vaøng taêng leân tuøy theo noàng ñoä flavonoid vaø tuøy theo nhoùm flavonoid. Flavon vaø flavonol cho maøu vaøng saùng, anthocyanidin cho maøu xanh döông. Chalcon vaø auron coù theå cho maøu ñoû da cam. Moät soá nhoùm khaùc nhö flavan-3-ol, flavanon, isoflavon maøu khoâng thay ñoåi. Tuy nhieân neáu thöïc hieän trong oáng nghieäm vôùi dung dòch alkali thì moät soá daãn chaát flavan-3-ol laïi cho maøu deã bò oxy hoùa, coøn flavanon deã bò isomer hoùa thaønh chalcon neân neáu ñeå moät luùc laïi cho maøu vaøng ñaäm ñeán ñoû. Taùc duïng vôùi NaOH ñaäm ñaëc vaø ñun noùng (phaân huûy kieàm): Ñun flavonoid vôùi dung dòch NaOH 30% thì seõ môû voøng C roài ñeán taïo thaønh daãn chaát acid thôm vaø daãn chaát phenol. Tuøy theo nhoùm theá vaø vò trí nhoùm theá vaøo voøng A vaø B maø coù caùc daãn chaát acid thôm vaø phenol khaùc nhau. Coù theå xaùc ñònh caùc daãn chaát naøy baèng phöông phaùp saéc kyù ñoái vôùi chaát maãu, keát quaû thu ñöôïc duøng ñeå goùp phaàn bieän luaän caáu truùc. Ví duï khi phaân huûy chaát Chrysin thì thu ñöôïc phloroglucin, acid benzoic. Taùc duïng vôùi H2SO4 ñaäm ñaëc: Acid H2SO4 khi nhoû leân caùc daãn chaát flavon, flavanol thì cho maøu vaøng ñaäm. Ñoái vôùi chalcon vaø auron cho maøu ñoû, ñoû thaém, ñoû töôi. Flavanol cho maøu ñoû cam roài ñoû thaém. - Taùc duïng vôùi antimoin pentachlorid (Phaûn öùng Martini Bettolo): SbCl5 trong CCl4 cho maøu töø ñoû ñeán tím vôùi chalcon, vaøng ñeán vaøng cam vôùi flavon. Dihydrochalcon thì maát noái ñoâi lieân hieäp giöõa nhoùm carbonyl vaø voøng B neân khoâng cho maøu vôùi SbCl5 hoaëc vôùi H2SO4. Phaûn öùng cuûa cyanidin (Phaûn öùng Shinoda hay Willstater): Ñaây laø phaûn öùng khöû hay ñöôïc söû duïng nhaát ñeå tìm söï coù maët cuûa daãn chaát flavonoid. Dung dòch flavonoid trong ethanol, theâm boät Mg roài nhoû töø töø HCl ñaäm ñaëc. Sau 1 ñeán 2 phuùt seõ coù maøu ñoû cam, ñoû thaåm hoaëc ñoû töôi vôùi caùc chaát flavon, flovanol, flavanonol, flavanon. Maøu saéc ñoâi khi coù söï thay ñoåi tuøy theo loaïi, soá löôïng, vò trí nhoùm theá. Ví duï: caùc daãn chaát methoxy flavon (Tangeretin, Nobiletin) thì aâm tính Ñeå phaân bieät giöõa flavonoid glycosid vaø aglycon cuûa chuùng, Bryant ñem laét dung dòch coù maøu vôùi octanol, neáu maøu ôû lôùp döôùi leân heát ôû lôùp octanol, chaát thöû laø aglycon, neáu lôùp octanol khoâng maøu, chaát thöû laø glycosid. Cuõng caàn löu yù raèng caùc daãn chaát xanthon, ví duï: mangiferin (coù trong laù xoaøi) cuõng döông tính vôùi thuoác thöû cyanidin. Taùc duïng vôùi chì acetat trung tính hoaëc kieàm: Phaûn öùng thöïc hieän treân giaáy thaám. Nhieàu daãn chaát flavonoid taïo thaønh muoái hoaëc phöùc coù maøu khi nhoû theâm dung dòch chì acetat trung tính hoaëc kieàm. Maøu phuï thuoäc vaøo caùc daãn chaát flavonoid. Phaûn öùng gheùp ñoâi vôùi muoái diazoni: Caùc daãn chaát flavonoid coù nhoùm OH ôû vò trí 7 coù theå phaûn öùng vôùi muoái diazoni ñeå taïo thaønh chaát maøu azonic vaøng cam ñeán ñoû. 2.5.Glycosid steroid (glycosid tim) 2.5.1.Khaùi nieäm: Glycosid steroid coù taùc duïng ñaëc bieät leân tim. ÔÛ lieàu ñieàu trò coù taùc duïng cöôøng tim, laøm chaäm vaø ñieàu hoøa nhòp tim. Caùc taùc duïng treân ñöôïc goïi laø taùc duïng theo quy taéc 3R do 3 chöõ caùi ñöùng ñaàu cuûa 3 töø tieáng Phaùp laø renforcer = laøm nhanh, ralentir = laøm chaäm, regulariser = ñieàu hoøa) cuûa Potair. Neáu quaù lieàu thì gaây noân laøm chaûy nöôùc boït, môø maét, tieâu chaûy, yeáu caùc cô, loaïn nhòp tim, nhó thaát phaân ly, ngoaïi taâm thu, giaûm söùc co boùp cuûa tim vaø cuoái cuøng laø laøm ngöng tim ôû thôøi kyø taâm thu treân tim, giaûm söùc tröông treân tim ñộng vaät maùu noùng. Glycosid steroid coøn ñöôïc goïi laøglycosid digitalic vì glycosid cuûa laù caây digital (Digitalis) ñöôïc duøng ñaàu tieân treân laâm saøng ñeå chöõa beänh tim. 2.5.2.Nguoàn goác: Ngöôøi ta tìm thaáy Glycosid steroid trong caùc hoï thöïc vaät: Apocynaceae, Asclepiadaceae, Celastraceae, Cruciferac, Euphorbiaceae, Leguminosac, Lili-aceae, Meliaceae, Moraceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae, Sterculiaceae, Tiliaceae. Glycosid steroid coù trong moïi boä phaän cuûa caây: laù, hoa, voû, reã, thaân reã, doø, nhöïa muû. 2.5.3.Phaân loaïi: Glycosid steroid cuõng nhö caùc Glycosid khaùc, caáu truùc hoùa hoïc goàm hai phaàn: aglycon vaø phaàn ñöôøng. 2.5.3.1.Phaàn aglycon: Coù theå chia thaønh hai phaàn: moät laø nhaân hydrocarbon vaø moät maïch nhaùnh laø voøng lacton. Nhaân hydrocarbon: ñaây laø nhaân steran hay 10,13-dimethyl cyclopentano-perhydrophenanthren. Ñính vaøo nhaân naøy coù nhoùm chöùc oxy. Voøng lacton: Phaàn aglycon cuûa Glycosid steroid ngoaøi khung hydrocarbon noùi treân thì ñaëc bieät coøn coù moät voøng lacton noái vaøo vò trí C-17 cuûa khung. Voøng lacton naøy coi laø maïch nhaùnh. Haàu heát caùc chaát coù taùc duïng sinh hoïc ñeàu coù voøng lacton ôû höôùng βâ. Coù hai loaïi voøng lacton: moät voøng lacton coù 4 carbon coù noái ñoâi ôû vò trí α-βâ. Nhöõng aglycon naøo coù voøng lacton naøy thì coù 23 carbon vaø ñöôïc xeáp vaøo nhoùm “cardenolid”. Loaïi thöù hai coù voøng lacton 5 carbon vaø coù 2 noái ñoâi (voøng α -pyron hay coumalin), nhöõng aglycon naøo coù voøng noái ñoâi naøy thì coù 24 carbon vaø ñöôïc xeáp vaøo nhoùm “bufadienolid” (teân goïi do chöõ bufo = coùc, dien = 2 noái ñoâi, trong nhöïa coùc coù caùc chaát coù caáu truùc hoaøn toaøn gioáng nhö aglycon cuûa nhoùm naøy ví duï bufotalin). Caùc Glycosid steroid thöôøng gaëp laø loaïi cardenolid, moät soá ít thuoäc loaïi bufadienolid, ví duï: scillaren A coù trong caây haønh bieån(Urginea maritima L.), hellebrin coù trong caây Helleborus niger L. 2.5.3.2.Phaàn ñöôøng: Phaàn ñöôøng noái vaøo nhoùm OH ôû C-3 cuûa aglycon.Cho ñeán nay ngöôøi ta thöôøng bieát khoaûng 40 loaïi ñöôøng khaùc nhau. Ngoaøi nhöõng ñöôøng thoâng thöôøng nhö D- Glycose, L-rhamnose, D-xylose, D-fructose coù gaëp trong nhöõng nhoùm Glycosid khaùc, coøn laïi laø nhöõng ñöôøng gaëp trong Glycosid steroid. Trong nhöõng ñöôøng naøy ñaùng chuù yù laø nhöõng ñöôøng 2,6-desoxy. 2.5.4.Tính chaát lyù hoïc: Glycosid steroid laø nhöõng chaát keát tinh, khoâng maøu, vò ñaéng, coù naêng suaát quay cöïc, tan trong nöôùc, coàn, khoâng tan trong benzen, ether. Nhöõng Glycosid steroid naøo coù ñöôøng 2-desoxy thì raát deã bò thuûy phaân khi ñun vôùi acid voâ vô 0,05N trong methanol 30 phuùt, trong khi nhöõng Glycosid khaùc trong ñieàu kieän ñoù thì khoâng thuûy phaân ñöôïc. Glycosid tim deã bò thuûy phaân bôûi caùc enzyme. Thöôøng thì caùc enzyme naøy coù saün trong caây, coù khaû naêng caét bôùt caùc ñôn vò ñöôøng cuoái maïch (xa aglycon) ñeå chuyeån thaønh caùc glucosid thöù caáp, ví duï: enzyme digilanidase trong laù digital loâng, digipurpidase trong laù digital tía, strophanthobiase trong haït Strophanthus courmontii, scillarenase trong Urginea maritima. Voøng lacton 5 caïnh hay 6 caïnh deã bò môû voøng bôûi taùc duïng cuûa kieàm roài taïo thaønh daãn chaát iso khoâng coù taùc duïng. 2.5.5.Tính chaát hoùa sinh: Phaàn quyeát ñònh taùc duïng leân tim laø phaàn aglycon bao goàm nhaân steroid vaø voøng lacton chöa baõo hoøa, caû 2 phaàn ñieàu quan troïng. Neáu vaãn giöõa laïi voøng lacton, thay nhaân steroid baèng nhaân benzen, naphtalen…thì maát taùc duïng. Neáu vaãn giöõ nguyeân nhaân steroid maø thay ñoåi voøng lacton nhö: baõo hoøa noái ñoâi, môû voøng lacton, thay voøng lacton baèng voøng lactam thì maát hoaëc giaûm ñi raát nhieàu. Söï haáp thuï qua daï daøy, taù traøng ruoät non phuï thuoäc vaøo tính aùi daàu cuûa noù. Digitoxin deã haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa vaø taùi haáp thu qua thaän vaø gan vì chæ coù moät nhoùm OH töï do trong phaàn aglycon. Digitoxin tích luõy trong cô theå. Ouabain coù 5 nhoùm töï do trong phaàn aglycon, raát khoù haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa neân phaûi tieâm tónh maïch. Ouabain thaûi tröø nhanh. Nhoùm OH ôû vò trí thöù 14 raát quan troïng, khoâng coù nhoùm naøy thì taùc duïng giaûm ñi raát nhieàu. Caùch noái voøng cuõng aûnh höôûng. C/D noái voøng cis coù taùc duïng quyeát ñònh leân tim. A/B trans giaûm taùc duïng gaáp 10 laàn so vôùi daãn chaát cis töông öùng. Nhoùm OH ôû C-3 höôùng α thì giaûm taùc duïng ñi nhieàu. Qua quaù trình chuyeån hoùa trong cô theå, OH βâ ôû vò trí C-3 bò epimer hoùa sang OH α ñeå thaûi ra ngoaøi. Voøng lacton höôùng α cuõng coù taùc duïng. Neáu ôû daïng aglycon thì hoaït tính cuûa nhoùm bufadienolid maïnh hôn daãn chaát cardenoid töông öùng. Phaàn ñöôøng coù aûnh höôûng ñeán taùc duïng nhöng ít, chuû yeáu laø aûnh höôûng ñeán ñoä hoøa tan. 2.6.Saponin: 2.6.1.Khaùi nieäm vaø nguoàn goác: Saponin coøn goïi laø saponosid do chöõ la tinh sapo = xaø phoøng (vì taïo boït nhö xaø phoøng ), laø moät nhoùm glycosid lôùn, gaëp roäng raõi trong thöïc vaät. Ngöôøi ta cuõng phaân laäp ñöôïc saponin trong ñoäng vaät nhö haûi saâm, caù sao. Saponin steroid thöôøng gaëp trong nhöõng caây moät laù maàm. Caùc hoï hay gaëp laø: Amaryllidaceae. Dioseoreaceae (cuû naâu), Liliaceae, Smilacaceae. Ñaùng chuù yù nhaát laø moät soá loaøi thuoäc chi Dioscorea L, Agave L, Yucca L. Saponin tritepenoid thöôøng gaëp trong nhöõng caây 2 laù maàm thuoäc caùc hoï nhö: Acanthaceae, Amaranthaccac, Araliaceae, Campanulaceae, Caryophyll-aceae, Fabaceae, Polygalaceae, Rubiaceae, Sapindaceae, Sapotaceae. Trong caây saponin thöôøng tích luõy ôû nhöõng boä phaän khaùc nhau: Tích luõy ôû quaû nhö boà keát, boà hoøn; reã nhö cam thaûo, vieãn chí, caùt caùnh; laù nhö döùa Myõ... 2.6.2.Phaân loaïi: Veà maët phaân loaïi, döïa treân caáu truùc hoùa hoïc coù theå chia ra: saponin triterpenoid vaø saponin steroid 2.6.2.1.Saponin triterpenoid: Phaàn genin cuûa loaïi cuûa loaïi naøy coù 30 carbon caáu taïo bôûi 6 nhoùm hemiterpen. Ngöôøi ta chia ra laøm 2 loaïi: saponin triterpenoid pentacylic vaø saponin triterpenoid tetracyclic. a)saponin triterpenoid pentacylic: loaïi naøy chia ra caùc nhoùm: olean, uaùn, lupan, hopan. b)saponin triterpenoid tetracyclic: Coù 3 nhoùm chính: dammaran, lanostan, cucurbitan. 2.6.2.2.Saponin steroid: Goàm coù: + Nhoùm spirostan: vôùi 03 chaát ñieån hình laø: sarsasapogenin, smilagenin, tigogenin. + Nhoùm furostan: nhoùm naøy coù caáu truùc töông töï nhoùm spirostan chæ khaùc voøng F bò bieán ñoåi. + Nhoùm aminofurostan: ÔÛ ñaây voøng F môû nhö tröôøng hôïp saparillosid noùi ôû treân nhöng ôû vò trí C-3 ñính nhoùm NH3. + Nhoùm spirosolan: Nhoùm naøy chæ khaùc nhoùm spirotan ôû nguyeân töû oxy cuûa voøng F ñöôïc thay theá baèng nhoùm NH. Moät ñieåm caàn chuù yù laø ôû ñaây coù isomer ôû C-22 (khaùc vôùi nhoùm spirotan). + Nhoùm solanidan: solanin coù trong maàm khoai taây thuoäc nhoùm naøy. ÔÛ ñaây 2 voøng E vaø F cuøng chung 1C vaø 1N. Nhöõng chaát thuoäc 3 nhoùm aminofurostan, spirosolan vaø solanidan ñeàu coù chöùa N vöøa mang tính alcaloid vöøa mang tính glycosid neân ñöôïc goïi laø nhöõng chaát glycoalcaloid. Ngoaøi nhöõng nhoùm saponinsteroid keå treân ngöôøi ta coøn gaëp moät soá saponon steroid coù caáu truùc maïch nhaùnh khaùc nhö polypodosaponin, oslandin.. 2.6.3.Tính chaát lyù hoùa. Saponin coù moät soá tính chaát ñaëc bieät sau: Laøm giaûm söùc caêng beà maët, taïo boït nhieàu khi laéc vôùi nöôùc, coù taùc duïng nhuõ hoùa vaø taåy saïch. Laøm vôõ hoàng caøu ngay ôû nhöõng noàng ñoä raát loaõng. Ñoäc vôùi caù vì saponin laøm taêng tính thaám cuûa bieåu moâ ñöôøng hoâ haáp neân laøm maát caùc chaát ñieän giaûi caàn thieát, ngoaøi ra saponin coøn coù taùc duïng dieät caùc loaøi thaân meàn nhö gian, saùn, oác seân. Kích öùng nieâm maïc gaây haéc hôi, ñoû maét, coù taùc duïng long ñôøm, lôïi tieåu; lieàu cao gaây noân möûa,ñi loûng. Coù theå taïo phöùc vôùi cholesterol hoaëc vôùi caùc chaát 3-β -hydroxysteroid khaùc. Tuy vaäy moät vaøi tính chaát treân khoâng theå hieän ôû moät vaøi saponin. Ví duï: sarsaparillosid thì khoâng coù phaù huyeát cuõng nhö tính taïo phöùc vôùi cholesterol. Saponin ña soá coù vò ñaéng tröø moät soá nhö glycyrrhizin coù trong cam thaûo baéc, abrusosid trong cam thaûo daây, oslandin trong caây Polypodium vulgare coù vò ngoït. Saponin tan trong nöôùc, alcol, raát ít tan trong aceton, ether, hexan do ñoù ngöôøi ta duøng 3 dung moâi naøy ñeå tuûa saponin. Saponin coù theå bò tuûa bôûi chì acett, bari hydroxyd, ammoni sulfat. Saponin khoù bò thaåm tích, ngöôøi ta döïa vaøo tính chaát naøy ñeå tinh cheá saponin trong quaù trình chieát suaát. Phaàn genin töùc laø sapogenin vaø daãn chaát acetyl sapogenin thöôøng deã keát tinh hôn saponin. Saponin triterpenoid thì coù loaïi trung tính vaø loaïi acid, saponin steroid thì coù loaïi trung tính vaø loaïi kieàm. CHÖÔNG 3: THAØNH PHAÀN HÔÏP CHAÁT THÖÙ CAÁP TRONG CAÂY LÖÔÏC VAØNG 3.1.Giôùi thieäu veà caây Löôïc Vaøng 3.1.1.Thöïc vaät hoïc: Löôïc vaøng hay coøn goïi laø Lan voøi, Lan ruõ, caây Baïch Tuoäc, Trai phaát duõ, Giaû khoùm… Hình 3.1. Caây Löôïc vaøng. Teân khoa hoïc: Callisia fragrans (Lindl) Woods. Do nhaø khoa hoïc ngöôøi Myõ R.E Woodson xaùc ñònh töø naêm 1942. Giôùi: PlantaeNgaønh: Magnoliophyta Lôùp: Liliopsida Boä: CommelinalesHoï: CommelinaceaeChi: Callisia Loaøi: Callisia fragrans (Lindl.) Wood. 3.1.2.Moâ taû caây: Löôïc vaøng laø loaøi caây thaân thaûo moät laù maàm, daøi ngaøy, thaân ngaén, tích tröõ nhieàu nöôùc, thích nghi theo höôùng chòu haïn. Do coù kieåu taùi sinh sinh döôõng baèng nhöõng caàu sinh döôõng (stolons), moïc ra töø nhöõng naùch laù ôû ñoaïn thaân gaàn goác, troâng töïa nhöõng voøi cuûa loaøi möïc vaø baïch tuoäc, thaân vaø laù cuûa caây laïi gaàn gioáng nhö moät loaøi ñòa lan. Laù maøu xanh luïc saùng, hình ngoïn giaùo, daøi 8-12 cm, roäng 4-5 cm, meùp hôi gôïn soùng, moïc xoaén oác. Laù coù theå thay ñoåi moät ít hình daïng vaø maøu saéc khi ôû caùc moâi tröôøng khaùc nhau. Trong ñieàu kieän chieáu saùng toaøn phaàn, cöôøng ñoä aùnh saùng maïnh, aåm ñoä khoâng khí vaø aåm ñoä ñaát thaáp thì laù ngaén laïi, meùp gôïn soùng nhieàu hôn vaø coù ñöôøng vieàn maøu tím, laù cuõng moïc chaët hôn. Hoa moïc thaønh töøng caëp xim treân moät truïc daøi 40-50 cm, moãi caëp xim ñöôïc oâm bôûi 3 laù baéc daøi 1-1,5 cm; ñaøi traéng trong suoát, khoâ xaùc, hình traâm, daøi 5-6mm; traøng traéng trong, boùng nhaün, moûng, ruõ vaøo buoåi tröa, hình tröùng heïp, daøi 6 mm; nhò 6. 3.1.3.Sinh hoïc vaø sinh thaùi: Caây chæ ra hoa trong ñieàu kieän sinh thaùi toái öu, ñaëc bieät laø ôû nôi coù che boùng moät phaàn.Trong ñieàu kieän khoâ haïn, thôøi gian chieáu saùng trong ngaøy daøi, cöôøng ñoä aùnh saùng cao, caây khoâng ra hoa. 3.1.4.Phaân boá: Löôïc Vaøng laø moät loaïi caây coû bình thöôøng, coù nguoàn goác ôû Mexico, ñöôïc di thöïc sang nöôùc Nga, roài ñeán Vieät Nam (ñaàu tieân laø tænh Thanh Hoùa). Nay ñaõ phaùt trieån roäng ra nhieàu tænh khaùc, ñaëc bieät laø Haø Noäi. 3.1.5.Caùch troàng: Troàng treân ñaát tôi xoáp, coù ñuû aùnh saùng, beû caùc choài cuûa caây, hoaëc caét khuùc caùc thaân caây daøi 6-7cm sau ñoù giaâm xuoáng ñaát, hoaëc trong nöôùc, chôø cho caùc khuùc thaân ñaâm reã thì coù theå ñem troàng ñöôïc, caây sinh tröôûng phaùt trieån toát trong ñieàu kieän ñaát giaøu dinh döôõng, thoaùt nöôùc toát, ñuû aåm, ñoä aåm khoâng khí thaáp từ 45-60%, nhieät ñoä toái thích 20-250C. Ñaát maøu phôi khoâ, ñaäp nhoû. Nöôùc phaûi pha loaõng cuøng nöôùc vo gaïo, töôùi giöõa chaäu. Caém moät veø nhoû cao 0,7cm giöõa chaäu ñeå Löôïc vaøng leân cao coù choã döïa, caây khoâng bò guïc. Hình 3.2: Chuaån bò ñaát vaø troàng Löôïc vaøng. 3.1.6.Thu haùi vaø cheá bieán: Löôïc vaøng laø loaïi caây raát deã troàng vaø coù khaû naêng thích öùng vôùi ñieàu kieän khí haäu toát neân coù theå xanh toát quanh naêm khi ñöôïc chaêm soùc caån thaän. Taát caû caùc boä phaän cuûa caây ñeàu ñöôïc söû duïng vaøo caùc muïc ñích laøm thuoác nhö: Laù Löôïc vaøng coù theå duøng ñeå aên soáng, thaân vaø reã ñöôïc duøng ñeå daàm röôïu, ngoïn Löôïc vaøng ñöôïc söû duïng laïi laøm gioáng ñeå troàng. 3.2.Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa caây Löôïc Vaøng Cho ñeán nay môùi chæ coù moät vaøi nghieân cöùu veà thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa caây Löôïc vaøng, vaø keát quaû cho thaáy trong caây naøy coù chöùa caùc hôïp chaát glyco- phospholipid, axit beùo, caùc chaát maøu carotenoid, chlorophyll, α/β-tocopherol, moät soá hôïp chaát voøng thôm (quercetin, axit gallic, axit caffeic), flavonoid, phytosterol, axit höõu cô, ñöôøng töï do vaø polysaccharid. (www.congnghehoahoc.org/.../isootientin-phan-lap-tu-cay-luoc-vang.html). Theo nguyeân cöùu cuûa Trònh Thò Dieäp, Ñoã Thò Phöông, Nguyeãn Kim Phöông, Nguyeãn Minh Khoâi, laù vaø thaân caây Löôïc Vaøng coù chöùa flavonoid, carotenoid, phytosterol, acid höõu cô, axit beùo, polysaccharide, vaø ñöôøng töï do. 3.2.1.Hôïp chaát Flavonoid coù trong caây Löôïc vaøng: Flavonoids trong Löôïc vaøng bao goàm 2 loaïi: quercetin vaø kempferol. (www.callisia.org/properties.htm). 3.2.1.1. Quercetin: Quercetin laø moät phytochemical laø moät phaàn cuûa caùc maøu tìm thaáy trong da cuûa taùo vaø cuû haønh ñoû. Thöïc phaåm giaøu quercetin bao goàm caây baïch hoa “capers” (1800 mg / kg), caây caàn nuùi “lovage” (1700 mg / kg), taùo (440 mg / kg), caây nham leâ “bilberry” (158 mg / kg, töôi troïng löôïng), quaát Vitis-idaea “lingonberry” (troàng 74 mg / kg, hoang daõ 146 mg / kg), quaát (troàng 83 mg / kg, hoang daõ 121 mg / kg), cheø (Camellia sinensis), haønh taây ñaëc bieät laø haønh taây ñoû (noàng ñoä quercetin cao nhaát trong caùc voøng ngoaøi cuøng), nho ñoû, quaû cam, chanh, caø chua, boâng caûi xanh vaø caùc loaïi rau vaø laù caây xanh khaùc vaø moät soá quaû nhö daâu taây, maâm xoâi... Hình 3.3: Caáu truùc Quercetin. Moät nghieân cöùu do ñaïi hoïc Queensland, Australia, cuõng ñaõ chæ ra söï hieän dieän cuûa quercetin trong caùc gioáng cuûa maät ong, bao goàm maät ong coù nguoàn goác töø baïch ñaøn vaø hoa caây cheø. Quercetin laø choáng chæ ñònh vôùi moät soá loaïi thuoác khaùng sinh, noù coù theå töông taùc vôùi fluoroquinolon (moät loaïi khaùng sinh y hoïc), nhö Quercetin caïnh tranh lieân keát vôùi DNA gyrase cuûa vi khuaån. Cho duø ñieàu naøy öùc cheá hoaëc taêng cöôøng hieäu löïc cuûa fluoroquinolon khoâng phaûi hoaøn toaøn roõ raøng. Quercetin cuõng laø moät chaát öùc cheá maïnh maïnh cuûa Cytochrome P450 3A4 (vieát taét CYP3A4) vaø Cytochrome P450 2C9 (vieát taét CYP2C9) maø laø caùc enzyme phaù vôõ haàu heát caùc loaïi thuoác trong cô theå. Nhö vaäy, quercetin seõ ñöôïc döï kieán seõ taêng möùc ñoä huyeát thanh, vaø do ñoù hieäu öùng, caùc loaïi thuoác coù khaùng histamine cuûa Quercetin coù theå giuùp giaûm caùc trieäu chöùng dò öùng vaø caùc trieäu chöùng beänh suyeãn. tính chaát choáng vieâm coù theå giuùp giaûm ñau töø roái loaïn nhö vieâm khôùp. Quercetin cuõng coù theå giuùp giaûm caùc trieäu chöùng nhö meät moûi, traàm caûm vaø lo aâu. Vì theá Quercetin ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu trò beänh vieâm, vieâm khôùp vaø thoaùi hoùa, hen pheá quaûn, da dò öùng vaø caùc beänh nhaày, beänh tim maïch coù hoaït tính cuûa vitamin P vaø laø chaát choáng oxy hoùa coù hieäu quaû, öùc cheá khoái u, choáng co thaét. Quercetin ñöôïc duøng ñeå chöõa dò öùng, xuaát huyeát noäi, vôõ mao maïch, thaáp khôùp, beänh cuûa heä tuaàn hoaøn maùu v.v... Noù ñaõ ñöôïc coâ laäp vaø ñöôïc baùn nhö laø moät boå sung cheá ñoä aên uoáng. 3.2.1.2. Kempferol: Kemferol coù taùc duïng cuûng coá thaønh maïch maùu, taêng tröông löïc cuûa maïch maùu, choáng vieâm, giuùp thaûi chaát ñoäc ra khoûi cô theå vaø laø chaát lôïi tieåu coù hieäu quaû. Kemferol duøng ñeå chöõa caùc beänh vieâm nhieãm khaùc nhau, dò öùng vaø beänh ñöôøng tieát nieäu. Hình 3.4: Caáu truùc Kempferol. 3.2.1.3.Taùc duïng sinh hoïc cuûa flavonoid. Caùc daãn chaát flavonoid coù khaû naêng daäp taéc caùc goác töï do nhö HO, ROO.. Caùc goác naøy sinh trong teá baøo bôûi nhieàu nguyeân nhaân vaø khi sinh ra caïnh tranh DNA thì seõ gaây ra nhöõng aûnh höôûng nguy haïi nhö gaây bieán dò, huûy hoaïi teá baøo, gaây ung thö, taêng nhanh söï laõo hoùa. Thí nghieäm cho thaáy khaû naêng daäp taét moät soá flavonoid theo thöù töï myricetin > quercetin > rhammetin > morin > diosmetin > naringgenin > apigenic > catechin > 5,7 dihydro-3’,4’,5’trimethoxy flavon > robinin > kaempferol > flavon. Flavonoid taïo ñöôïc phöùc vôùi caùc ion kim loaïi maø chính caùc ion kim loaïi naøy laø xuùc taùc cuûa nhieàu phaûn öùng oxy hoùa. Caùc flavonoid coù 3,4,3’,4’ hydroxy coù khaû naêng lieân keát toát vôùi caùc ion kim loaïi ñoù theo phöùc oxychromon, oxycarbonyl hoaëc 3’,4’ orthodioxyphenol. Thaønh phaàn cuûa maøng teá baøo coù caùc chaát lipid deã bò peroxyd hoùa, taïo ra nhöõng saûn phaåm laøm roái loaïn söï tro ñoåi chaát cuõng daãn ñeán söï huûy haïi teá baøo. Ñöa caùc chaát choáng oxy hoùa nhö flavonoid vaøo cô theå ñeå baûo veä teá baøo thì coù theå ngaên ngöøa caùc nguy cô nhö sô vôõ ñoäng maïch, tai bieán maïch, laõo hoùa, toån thöông do böùc xaï, thoaùi hoùa gan... Flavonoid cuøng vôùi caùc acid ascorbic tham gia trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa hyaluronidase. Enzyme naøy laøm taêng tính thaám cuûa mao maïch. Khi enzyme naøy thöøa thì gaây hieän töôïng xuaát huyeát döôùi da maø y hoïc goïi laø beänh thieáu vitamin P. Caùc cheá phaåm chöùa flavonoid chieát töø caùc loaøi Citrus nhö “Cemaflavone”, “Circularine”..., Flavonoid töø laù baïc haø (diosmin) nhö “Diosmil”, Flavonoid töø hoa heø (rutin) vôùi nhieàu bieät döôïc khaùc nhau ñx chöùng minh taùc duïng laøm beàn thaønh maïch, laøm giaûm tính “doøn” vaø tính thaám cuûa mao maïch. Taùc duïng naøy ñöôïc hôïp löïc cuøng vôùi acid ascorbic. Flavonoid ñöôïc duøng trong caùc tröôøng hôïp roái loaïn chöùc naêng tónh maïch, tónh maïch bò suy yeáu, giaûn tónh maïch, tró, chaûy maùu do ñaët voøng trong phuï khoa, caùc beânh trong nhaõn khoa nhö söng huyeát keát maïc, roái loaïn tuaàn hoaøn voõng maïc. Caùc daãn chaát anthocyanosid coù taùc duïng taùi taïo teá baøo voõng maïc vaø ñaõ ñöôïc chöùng minh coù taùc duïng taêng thò löïc vaøo ban ñeâm. Taùc duïng choáng ñoäc cuûa flavonoid theå hieän laøm giaûm thöông toån gan, baûo veä ñöôïc chöùc naêng gan khi moät soá chaát ñoäc ñöôïc ñöa vaøo cô theå suùc vaät thí nghieäm (CCl4, benzen, ethanol, CHCl3, quinin, novarsenol...). Döôùi taùc duïng cuûa flavonoid ngöôõng ascorbic ñöôïc oån ñònh ñoàng thôøi löôïng glycogen trong gan taêng. Söï tích luõy glycogen coù yù nghóa quan troïng trong vieäc naâng cao chöùc naêng giaûi ñoäc gan. Vieäc söû duïng moät soá döôïc lieäu trong ñieàu trò vieâm gan, xô gan, baûo veä teá baøo gan raát hieäu quaû nhö: caây actisoâ, coù bieät döôïc laø Chophytol. Caây Silibum marianum Gaertn coù bieät döôïc “Legalon”; caây buït daám – Hibiscus sabdariffa. Taùc duïng kích thích maät theå hieän ôû moät soá chaát thuoäc nhoùm flavonoid, f;avon, flavonol, vaø flavan-3-ol. Flavonoid theå hieän taùc duïng choáng co thaét nhöõng toå chöùc cô nhaün (tuùi maät, oáng daãn maät, pheá quaûng vaø moät soá toå chöùc khaùc). Ví duï: apigenin coù taùc duïng laøm giaûm co thaét pheá quaûn gaây ra bôûi histamin, acetylcholin, seretonin. Treân boä maùy tieát nieäu, nhieàu flavonoid thuoäc nhoùm flavon, flavanon, flavonol theå hieän taùc duïng thoâng tieåu roõ reät. Scoparosid trong Sarothamnus scoparius, lespacapitosid trong Lespedezacapitata, quercitrin trong laù dieáp caù, flavonoid cuûa caây rau meøo ñeàu coù taùc duïng thoâng tieåu. Taùc duïng choáng loeùt cuûa flavanon vaø chalcon glycosid cuûa reã cam thaûo ñaõ ñöôïc öùng duïng ñeå chöõa ñau daï daøy. Moät soá daãn chaát khaùc nhö catechin, 3-O-methyl catechin, naringgenin cuõng ñaõ ñöôïc thöû thaáy coù taùc duïng choáng loeùt. Taùc duïng choáng vieâm cuûa nhieàu flavonoid thuoäc nhoùm flavon, flavanon, dihydroflavanon, anthocyanin, flavan-3-ol, chalcon, isoflavon, biflavol, 4-aryl coumarin, 4-aryl chroan ñeàu ñöôïc chöùng minh baèng thöïc nghieäm do caùc chaát flavonoid naøy öùc cheá con ñöôøng sinh toång hôïp prostagladin. Ngöôøi ta ñaõ chöùng minh rutin, citrin, leucodel phinidin, quercetin, cetechin ñeå ñieàu trò ban ñoû, vieâm da, toån thöông da vaø maøng nhaày trong tröôøng hôïp xaï trò. Treân heä tim maïch, nhieàu flavonoid thuoäc nhoùm flavonol, flavan-3-ol, anthocyanin nhö quercetin, rutin, myricetin, pelargonin, hoãn hôïp catechin cuûa traø coù taùc duïng laøm taêng bieân ñoä co boùp vaø taêng theå tích phuùt cuûa tim, thí nghieäm laøm hoài phuïc tim khi bò ngoä ñoäc bôûi CHCl3, quinin, methanol, bình thöôøng laïi söï roái loaïn nhòp. Cao chieát töø caây baïch quaû - Ginko biloba chöùa caùc daãn chaát 3-rutinosid cuûa kaempferol, quercetin vaø isorhammetin (trong laù giaø ñaõ vaøng thì chöùa ginkgetin vaø isoginkgetin) ñaõ ñöôïc moät soá haõng cuûa Phaùp baøo cheá thaønh bieät döôïc ví duï: “Ginkogink”, “Tanakan” coù taùc duïng taêng tuaàn hoaøn maùu trong ñoäng maïch, tónh maïch vaø mao maïch. Thuoác duøng cho nhöõng ngöôøi coù bieåu hieän laõo suy: roái loaïn trí nhôù, khaû naêng laøm vieäc baèng trí oùc suùt keùm, maát taäp trung tö töôûng, hay caùu gaét. Treân heä thaàn kinh, moät soá C-flavon glycosid cuûa haït taùo – Ziziphus vugaris var. Spinosus (chöùa spinosin, swertisin vaø caùc daãn chaát acyl cuûa spinosin) coù taùc duïng an thaàn roõ reät. Moät soá taøi lieäu gaàn ñaây coù noùi ñeán taùc duïng choáng ung thö cuûa moät soá chaát nhö leucocyanidin, leucopelargonidin, leucodelphinidin vaø taùc duïng khaùng HIV cuûa moät soá daãn chaát thuoäc nhoùm flavon nhö chrysin, acacetin 7-O-β-D-galactopyranosid. Caùc daãn chaát thuoäc nhoùm isoflavonoid coù taùc duïng estrgen ví duï: genistein (5,7,4’ trihydroxyisoflavon), daizein (7,4’ dihydroxyisoflavon). Taùc duïng naøy ñöôïc giaûi thích do söï gaàn nhau veà caáu truùc vôùi diethylstilboestrol. Moät soá flavonoid khaùc thuoäc nhoùm totenoid nhö chaát rotenon coù trong daây maät Derriselliptica Benth thì taùc duïng dieät coân truøng ñaõ ñöôïc bieát ñeán vaø ñaõ ñöôïc öùng duïng töø laâu. Laù vaø thaân caây löôïc vaøng ñeå thöû hoaït tính khaùng khuaån treân ba chuûng vi khuaån thöôøng gaëp: Staphylococcus aureus; Escherichia coli vaø Bacillus pumilus. Trong caây Löôïc vaøng coù hoaït chaát thuoäc nhoùm flavonoid vaø nhoùm xteron laønh tính maø khoâng ñoäc haïi cho cô theå con ngöôøi, keå caû khi uoáng hoaëc boâi treân da. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng nguyeân toá quan troïng cho cô theå con ngöôøi nhö: saét, croâm vaø ñoàng. Flavonoids trong caây Löôïc vaøng coù hoaït tính cuûa vitamin P laøm taêng ñoä beàn cuûa thaønh maïch maùu vaø taêng cöôøng taùc duïng cuûa vitamin C, khi keát hôïp vôùi vitamin C ñoâi khi ngöôøi ta coøn goïi laø vitamin C2. Ngoaøi ra chuùng coøn coù taùc duïng choáng vieâm, giuùp laøm choùng laønh veát thöông, veát boûng, veát baàm tím. Khi uoáng, flavonoid giuùp chöõa caùc veát loeùt daï daøy vaø taù traøng, thoâng maät vaø öùc cheá khoái u. Söû duïng trong ñieàu trò dò öùng, chaûy maùu noäi taïng, vieâm thaän, vieâm khôùp, cuõng nhö moät soá beänh tim maïch, maét vaø nhieãm truøng, Kempferol coù taùc duïng laøm taêng ñoä beàn cuûa maïch maùu, an thaàn, choáng vieâm, lôïi tieåu maïnh – giuùp cô theå baøi tieát caùc chaát ñoäc haïi ra ngoaøi. Coù theå söû duïng ñeå chöõa trò caùc beänh nhieãm khuaån, beänh dò öùng, roái loaïn chöùc naêng baøi tieát nöôùc tieåu. Caùc steroid coù trong thöïc vaät ñöôïc goïi laø caùc phitosterol. Chuùng coù hoaït tính töông töï noäi tieát toá sinh duïc, coøn coù taùc duïng dieät khuaån, choáng xô vöõa ñoäng maïch vaø kieàm cheá söï phaùt trieån cuûa caùc khoái u. Coù theå öùng duïng trong ñieàu trò moät soá daïng ung thö, cuõng nhö caùc beänh tuyeán tieàn lieät, beänh noäi tieát vaø roái loaïn chuyeån hoùa. Treân laâm saøng, löôïc vaøng ñöôïc söû duïng chöõa caùc beänh daï daøy – ruoät, beänh tuùi maät, laù laùch; caùc beänh ñöôøng hoâ haáp nhö ho, vieâm hoïng, vieâm pheá quaûn, hen pheá quaûn; caùc beänh ñöôøng tieát nieäu; caùc beänh ngoaøi da nhö vieâm da, zona, chaøm… Thuoác cheá töø “löôïc vaøng” coù taùc duïng giaûm ñau, choáng noùng raùt, giuùp veát thöông choùng laønh… Ngoaøi ra, coøn coù taùc duïng nhaát ñònh ñoái vôùi ung thö, choáng nghieän röôïu vaø nghieän thuoác laù. Theo quan ñieåm cuûa Ñoâng y, löôïc vaøng laø thuoác coù taùc duïng thanh nhieät, giaûi ñoäc, nhuaän pheá, tieâu vieâm, hoùa ñaøm, lôïi thuûy. Coù theå söû duïng ñeå chöõa ho, vieâm hoïng, soát, vieâm nhieãm tieâu hoùa vaø tieát nieäu; duøng ngoaøi giaõ ñaép chöõa trò veát thöông, vieâm nhieãm ngoaøi da. Toùm laïi, taïm thôøi coù theå xeáp löôïc vaøng vaøo loaïi “thuoác thanh nhieät” cuûa Ñoâng y. Trong Ñoâng y “thuoác thanh nhieät” laø loaïi thuoác ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát, do coù taùc duïng ñieàu hoøa vaø naâng cao söùc choáng beänh cuûa cô theå; ñoái vôùi nhieàu loaïi beänh nhieãm khuaån, thaäm chí nhieãm virut, thuoác thanh nhieät coù taùc duïng ñieàu trò tröïc tieáp, hoaëc hoã trôï raát toát. Tuy nhieân, neáu söû duïng laâu daøi, quaù lieàu löôïng hoaëc khoâng ñuùng beänh, cuõng coù theå gaây neân nhöõng taùc duïng ngoaøi söï mong muoán, ñaëc bieät laø ñoái vôùi treû nhoû vaø ngöôøi cao tuoåi. Beänh duøng Löôïc vaøng theo daân gian coù theå chöõa giaûm – khoûi, goàm: Beänh raêng lôïi, vieâm hoïng, pheá quaûn, ho, raùt coå, long ñôøm. Khôùp gaùy, coå, tay, chaân, coät soáng, löng, goái, cô, buoàn tay chaân, cöùng cô khoù vaän ñoäng. Beänh ñaïi traøng, daï daøy, nhuaän traøng, thoâng ñaïi tieåu tieän, aên nguû toát. Veát thöông, boûng, caàm maùu, huyeát aùp, tuyeán tieàn lieät, soûi thaän, môõ maùu, ñöôøng maùu. Beänh guùt, tim maïch, tai bieán naõo. Beänh u, böôùu, ung thö sau moå. Caûm haøn, teâ lieät chaân tay. Beänh noåi maån, ngöùa. Beänh ho khan keùo daøi. Beänh söng chaân raêng vaø nhöùc raêng. Beänh coân truøng caén. 3.2.2.Hôïp chaát saponin steroid coù trong caây Löôïc vaøng: Töø dòch chieát methanol cuûa caây Löôïc vaøng, ñaõ phaân laäp ñöôïc hôïp chaát laø sterol ginsenoside-Rg1 coù khung dammarane. Ñaây laø laàn ñaàu tieân hôïp chaát naøy ñöôïc phaân laäp töø caây Löôïc vaøng. Hôïp chaát Ginsenoside-Rg1 ñöôïc nghieân cöùu coù hoaït tính khaùng vi sinh vaät choïn loïc maïnh vaø coù hoaït tính sinh hoïc cao. (Theo nguyeân cöùu cuûa Traàn Thu Höông, Leâ Huyeàn Traâm, Traàn Thöôïng Quaûng, Traàn Thò Minh, Phan Vaên Kieäm, Nguyeãn Phöông Thaûo, Nguyeãn Tuaán Anh, Hoà Ñöùc Cöôøng). 3.2.2.1.Saponin steroid Caùc steroid coù trong thöïc vaät ñöôïc goïi laø caùc phitosterol. Chuùng coù hoaït tính töông töï noäi tieát toá sinh duïc, coøn coù taùc duïng dieät khuaån, choáng xô vöõa ñoäng maïch vaø kieàm cheá söï phaùt trieån cuûa caùc khoái u. Coù theå öùng duïng trong ñieàu trò moät soá daïng ung thö, cuõng nhö caùc beänh tuyeán tieàn lieät, beänh noäi tieát vaø roái loaïn chuyeån hoùa. (www.callisia.org/properties.htm). Saponin steroid coù taùc duïng kieåm soaùt caùc quaù trình sinh hoïc, kích thích caùc teá baøo trong cô theå toång hôïp protein, goùp phaàn vaøo söï ñoåi môùi cuûa caùc teá baøo moâ cô. Trong thaønh phaàn cuûa Callisia fragrans coøn coù caùc chaát hoaït ñoäng maïnh nhö: beta-sitostirola, giuùp laøm giaûm möùc cholesterol trong maùu, taêng cöôøng vaø laøm saïch caùc böùc töôøng cuûa caùc maïch maùu. Xteron nguoàn goác thöïc vaät goïi laø phitosterol; Xteon naøy coù hoaït tính estrogen vaø caû hoaït tính khaùng sinh. Phitosterol coù taùc duïng choáng vi khuaån, choáng maïch maùu xô cöùng vaø choáng ung thö, beänh maát caân baèng trao ñoåi chaát cuûa cô theå. 3.2.2.2.Taùc duïng vaø coâng duïng: Saponin steroid coù taùc duïng long ñôøm, chöõa ho. Saponin steroid laø hoaït chaát chính trong caùc döôïc lieäu chöõa ho nhö vieãn chí, caùt caùnh, cam thaûo, thieân moân, maïch moân. Moät soá döôïc lieäu chöùa saponin steroid coù taùc duïng thoâng tieåu nhö rau maù, tyø giaûi, thieân moân, maïch moân. Saponin steroid coù maët trong moät soá vò thuoác boå nhö nhaân saâm, tam thaát vaø moät soá caây thuoäc hoï saâm khaùc. Saponin steroid laøm taêng söï thaám cuûa teá baøo, söï coù maët cuûa saponin steroid seõ laøm cho caùc hoaït chaát khaùc deã hoøa tan vaø haáp thuï, ví duï tröôøng hôïp digitonin trong laù digital. Moät soá saponin steroid coù taùc duïng choáng vieâm. Moät soá coù taùc duïng khaùng khuaån, khaùng naám, öùc cheá virut. Moät soá coù taùc duïng choáng ung thö treân thöïc nghieäm. Nhieàu saponin steroid coù taùc duïng dieät caùc loaøi thaân meàm (nhuyeãn theå). Spogenin steroid duøng laøm nguyeân lieäu ñeå baùn toång hôïp caùc thuoác steroid. Digitonin duøng ñeå dònh löôïng cholesterol. Moät soá nguyeân lieäu chöùa saponin steroid duøng ñeå phaù nöôùc goäi ñaàu, giaët len daï, tô luïa. 3.2.3. Hôïp chaát isoorientin chieát töø caây löôïc vaøng: Qua nghieân cöùu böôùc ñaàu veà thaønh phaàn hoaù hoïc vaø hoaït tính sinh hoïc cuûa caây Löôïc vaøng, caùc nhaø khoa hoïc taïi tröôøng Ñaïi hoïc Baùch Khoa Haø Noäi, Vieän Hoaù hoïc caùc Hôïp chaát Thieân nhieân ñaõ phaân laäp ñöôïc hôïp chaát isoorientin, moät flavon C-glucosid mang nhieàu hoaït tính sinh hoïc lyù thuù. Hôïp chaát isoorientin (3’,4',5,7-tetrahydroxyflavone-6-C-βâ-D glucopyranoside) laø moät flavon coù maët trong moät soá loaøi thöïc vaät baäc cao. Nhieàu nghieân cöùu ñaõ cho thaáy hôïp chaát naøy theå hieän nhieàu hoaït tính sinh hoïc coù giaù trò trong caùc thöû nghieäm in vitro vaø in vivo bao goàm hoaït tính choáng oxi hoaù, khaùng vieâm, khaùng sinh, baûo veä gan, choáng tieåu ñöôøng, giaûm ñöôøng maùu. Moät nghieân cöùu treân chuoät cho thaáy isoorientin ñöôïc haáp thuï keùm qua ñöôøng ruoät nhöng laïi ñöôïc chuyeån hoaù thaønh caùc saûn phaåm khaùc nhôø caùc vi sinh vaät ñöôøng ruoät ñoàng thôøi thôøi gian löu giöõ trong ruoät khaù daøi (khoaûng 12h) ñuû ñeå hôïp chaát naøy theå hieän caùc taùc duïng sinh hoïc. Gioáng nhö caùc chaát thuoäc nhoùm flavonoit, hoaït tính choáng oxi hoaù cuûa isoorientin theå hieän roõ reät. Hoaït tính choáng vieâm cuûa isoorientin ñöôïc thöû nghieäm treân chuoät nhaét bò gaây vieâm baèng carrageenan cho thaáy vôùi lieàu 30 mg/kg theå troïng, isoorientin laøm giaûm ñeán hôn 40% theå tích khoái vieâm maø hoaøn toaøn khoâng gaây ñoäc cho daï daøy. Moät hoaït tính ñaùng quan taâm khaùc cuûa isoorientin laø nhöõng taùc duïng lieân quan ñeán beänh tieåu ñöôøng. Coù khaù nhieàu nghieân cöùu chöùng toû isoorientin coù khaû naêng laøm haï ñöôøng huyeát, giaûm môõ maùu. Thí nghieäm treân moâ hình chuoät gaây tieåu ñöôøng baèng streptozotocin cho thaáy cao chieát nöôùc vaø butanol töø laù caây Cecropia obtusifolia chöùa isoorientin coù taùc duïng laøm giaûm ñöôøng huyeát sau khi cho uoáng 3 giôø. Hôïp chaát isoorientin theå hieän hoaït tính khaùng sinh yeáu treân caùc chuûng vi khuaån vaø naám vôùi giaù trò MIC trong khoaûng 100-200 g/mL. Trong moät soá nghieân cöùu, maëc duø dòch chieát caùc maãu thöïc vaät chöùa isoorientin öùc cheá maïnh söï phaùt trieån caùc chuûng vi sinh vaät kieåm ñònh nhöng khi ñöôïc phaân laäp ra, hoaït tính cuûa isoorientin laïi coù giaù trò thaáp hôn dòch chieát ban ñaàu. Ngoaøi nhöõng hoaït tính sinh hoïc keå treân, isoorientin coøn theå hieän nhöõng nhieàu taùc duïng khaùc nhö baûo veä gan, thaän, choáng tuï maùu, öùc cheá enzym acetylcholinesterase vaø butyrylcholinesterase voán coù lieân quan ñeán caùc beänh veà thaàn kinh. 3.2.4.Vitamin & khoaùng dinh döôõng: Ngoaøi caùc chaát ñaõ neâu ôû treân thì trong caây Löôïc vaøng coøn coù nhieàu loaïi vitamin vaø khoaùng chaát. Coù vitamin C, vitamin B2 (riboflavin) vaø Vitamin B5 (pantothenic acid), vitamin RR (nicotine acid). Caùc chaát dinh döôõng khoaùng vi löôïng nhö: ñoàng, saét, niken… 3.2.5.Acid amin coù trong caây Löôïc Vaøng: Theo nguyeân cöùu cuûa Traàn Thu Höông, Leâ Huyeàn Traâm, Traàn Thöôïng Quaûng, Traàn Thò Minh, Phan Vaên Kieäm, Nguyeãn Phöông Thaûo, Nguyeãn Tuaán Anh, Hoà Ñöùc Cöôøng, trong caây Löôïc vaøng coøn coù acid amin laø L-trptophan vôùi hoaït tính sinh hoïc töôn ñoái cao. 3.2.6.Keát quaû ñònh tính & ñònh löôïng caùc loaïi nhoùm chaát trong caây Löôïc vaøng. 3.2.6.1.Keát quaû ñònh tính: Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Bs. Hoaøng Saàm, cuøng caùc coäng söï thuoäc khoa hoaù tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm Thaùi nguyeân (Höùa Vaên Thao, Phaïm Vaên Khang, Nguyeãn Anh Tuaán) ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc hôïp chaát höõu cô trong caây Löôïc vaøng nhö baûng sau: Baûng 3.1. Keát quaû ñònh tính caùc loaïi nhoùm chaát höõu cô trong caây Löôïc vaøng Nhöõng hôïp chaát Thuoác thöû Hieän töôïng Keát luaän Ankaloid 1.Dragendooc Keát tuûa vaøng Coù 2.Phaûn öùng Wagner Keát tuûa vaøng Coù Flavonoid 1.Phaûn öùng Xianidin cuûa Wilstatter Dung dòch nhaït maøu daàn ñeán maøu ñoû nhaït Coù 2.FeCl3 1% + K3[Fe(CN)6] Maøu xanh thaãm Coù 3.H2SO4 Hoàng nhaït Coù Coumarin Phaûn öùng taïo keát tuûa boâng Coù keát tuûa Coù Saponin Phaûn öùng taïo boït Coù boït Coù Glucosid steroid Phaûn öùng Keller-Kaliani Xuaát hieän vaïch maøu naâu ñen Coù Ñöôøng khöû Fellinh Keát tuûa ñoû gaïch Coù Cyanua Giaáy Picrat Vaøng naâu Coù Nhaän xeùt: Qua baûng 3.1, thaáy trong maãu caây Löôïc vaøng coù chöùa nhieàu nhoùm hôïp chaát thieân nhieân coù hoaït tính sinh hoïc cao nhö ankaloid, flavonoid, saponin, glucosid tim, coumarin vaø xuaát hieän cyanua trong maãu nghieân cöùu. 3.2.6.2.Keát quaû ñònh löôïng: (www.dongyvietbac.com.vn). a)Haøm löôïng chaát hoaø tan Baûng 3.2: Haøm löôïng chaát hoaø tan trong coàn 70% cuûa maãu khoâ (ñoä aåm 24%) Maãu nghieân cöùu Khoái löôïng maãu khoâ ban ñaàu (g) Khoái löôïng baõ khoâ sau khi chieát (g) Haøm löôïng  (%) 1 15,564 13,402 13,893 2 7,534 6,602 12,367 3 10,245 9,008 12,078 Haøm löôïng chaát hoaø tan trung bình laø: 2,780% Baûng 3.3: Haøm löôïng chaát hoaø tan trong nöôùc cuûa maãu töôi. Maãu nghieân cöùu Khoái löôïng maãu ban ñaàu (g) Khoái löôïng baõ khi chieát, saáy ôû 500C (g) Haøm löôïng (%) 1 74.426 2.829 96.199 2 63.456 2.023 95.884 3 65.089 2.078 95.732 Haøm löôïng chaát hoøa tan trung bình laø: 95.938 % Nhaän xeùt: Töø baûng 3.2 & 3.3, ta thaáy haøm löôïng chaát hoaø tan trong nöôùc cuûa caây Löôïc Vaøng trong dung moâi coàn 70% töông ñoái nhoû so vôùi trong dung moâi laø nöôùc, do ñoù nöôùc laø dung moâi chieát toát caùc chaát coù trong maãu caây Löôïc vaøng. b) Haøm löôïng chaát hoaø tan trong eylacetat Baûng 3.4: Haøm löôïng chaát hoaø tan trong etylacetat chi eát maãu baèng dung moâi laø nöôùc. Maãu nghieân cöùu Khoái löôïng nguyeân lieäu töôi (g) Khoái löôïng cao (g) Haøm löôïng (%) 1 74.426 0.093 0.125 2 63.456 0.072 0.114 3 65.089 0.0685 0.105 Haøm löôïng trung bình laø: 0.115 % Baûng 3.5: Haøm löôïng chaát hoaø tan trong etylacetat chi eát maãu baèng dung moâi laø coàn 70%. Maãu nghieân cöùu Khoái löôïng nguyeân lieäu khoâ (g) Khoái löôïng baõ khi chieát, saáy ôû 500C (g) Haøm löôïng (%) 1 15.564 0.352 2.2616 2 7.534 0.212 2.8139 3 10.245 0.253 2.4695 Haøm löôïng trung bình laø: 2.515 % Nhaän xeùt: Töø baûng 3.4 & 3.5, nhaän thaáy caùc chaát tan ñöôïc trong dung moâi etylacetat cuûa dòch chieát m aãu baèng dung moâi coàn 70% lôùn hôn so vôùi cuûa dòch chieát m aãu baèng dung moâi nöôùc, trong dòch chieát etylacetat chuû yeáu caùc hôïp chaát coù ñoä phaân cöïc töông ñöông vôùi etylacetat tan trong ñoù, nhö flavonoid, saponin, coumarin…, do ñoù coù theå söû dung dung moâi naøy ñeå chieát caùc nhoùm chaát coù ñoä phaân cöïc töông ñöông vôùi etylacetat. c) Haøm löôïng chaát hoaø tan trong clorofom Baûng 3.6: Haøm löôïng chaát hoaø tan trong clorofom chieát maãu baèng dung moâi coàn 70% Maãu nghieân cöùu Khoái löôïng nguyeân lieäu khoâ (g) Khoái löôïng cao  (g) Haøm löôïng (%) 1 15,564 0,072 0,4626 2 7,534 0,036 0,4778 3 10,245 0,053 0,5173 Haøm löôïng alkaloid trung bình:  0,4859 Nhaän xeùt: Töø baûng 3.6 thì trong dòch chieát clorofom chuû yeáu laø caùc chaát coù ñoä phaân cöïc töông ñöông vôùi clorofom nhö caùc ankaloid, saponin… nhöng chuû yeáu vaãn laø caùc alkaloid, haøm löôïng caùc chaát naøy töông ñoái lôùn trong cao thu ñöôïc, do ñoù coù theå söû duïng caùch thöïc nghieäm naøy ñeå chieát caùc alkaloid. 3.3.Coâng duïng chöõa beänh cuûa caây Löôïc Vaøng Laù vaø thaân caây löôïc vaøng ñeå thöû hoaït tính khaùng khuaån treân ba chuûng vi khuaån thöôøng gaëp: Staphylococcus aureus; Escherichia coli vaø Bacillus pumilus. Trong caây Löôïc vaøng coù hoaït chaát thuoäc nhoùm flavonoid vaø nhoùm xteron laønh tính maø khoâng ñoäc haïi cho cô theå con ngöôøi, keå caû khi uoáng hoaëc boâi treân da. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng nguyeân toá quan troïng cho cô theå con ngöôøi nhö: saét, croâm vaø ñoàng. Flavonoids trong caây Löôïc vaøng coù hoaït tính cuûa vitamin P laøm taêng ñoä beàn cuûa thaønh maïch maùu vaø taêng cöôøng taùc duïng cuûa vitamin C, khi keát hôïp vôùi vitamin C ñoâi khi ngöôøi ta coøn goïi laø vitamin C2. Ngoaøi ra chuùng coøn coù taùc duïng choáng vieâm, giuùp laøm choùng laønh veát thöông, veát boûng, veát baàm tím. Khi uoáng, flavonoid giuùp chöõa caùc veát loeùt daï daøy vaø taù traøng, thoâng maät vaø öùc cheá khoái u. Söû duïng trong ñieàu trò dò öùng, chaûy maùu noäi taïng, vieâm thaän, vieâm khôùp, cuõng nhö moät soá beänh tim maïch, maét vaø nhieãm truøng, Kempferol coù taùc duïng laøm taêng ñoä beàn cuûa maïch maùu, an thaàn, choáng vieâm, lôïi tieåu maïnh – giuùp cô theå baøi tieát caùc chaát ñoäc haïi ra ngoaøi. Coù theå söû duïng ñeå chöõa trò caùc beänh nhieãm khuaån, beänh dò öùng, roái loaïn chöùc naêng baøi tieát nöôùc tieåu. Caùc steroid coù trong thöïc vaät ñöôïc goïi laø caùc fitosterol. Chuùng coù hoaït tính töông töï noäi tieát toá sinh duïc, coøn coù taùc duïng dieät khuaån, choáng xô vöõa ñoäng maïch vaø kieàm cheá söï phaùt trieån cuûa caùc khoái u. Coù theå öùng duïng trong ñieàu trò moät soá daïng ung thö, cuõng nhö caùc beänh tuyeán tieàn lieät, beänh noäi tieát vaø roái loaïn chuyeån hoùa. Treân laâm saøng, löôïc vaøng ñöôïc söû duïng chöõa caùc beänh daï daøy – ruoät, beänh tuùi maät, laù laùch; caùc beänh ñöôøng hoâ haáp nhö ho, vieâm hoïng, vieâm pheá quaûn, hen pheá quaûn; caùc beänh ñöôøng tieát nieäu; caùc beänh ngoaøi da nhö vieâm da, zona, chaøm… Thuoác cheá töø “löôïc vaøng” coù taùc duïng giaûm ñau, choáng noùng raùt, giuùp veát thöông choùng laønh… Ngoaøi ra, coøn coù taùc duïng nhaát ñònh ñoái vôùi ung thö, choáng nghieän röôïu vaø nghieän thuoác laù. Theo quan ñieåm cuûa Ñoâng y, löôïc vaøng laø thuoác coù taùc duïng thanh nhieät, giaûi ñoäc, nhuaän pheá, tieâu vieâm, hoùa ñaøm, lôïi thuûy. Coù theå söû duïng ñeå chöõa ho, vieâm hoïng, soát, vieâm nhieãm tieâu hoùa vaø tieát nieäu; duøng ngoaøi giaõ ñaép chöõa trò veát thöông, vieâm nhieãm ngoaøi da. Toùm laïi, taïm thôøi coù theå xeáp löôïc vaøng vaøo loaïi “thuoác thanh nhieät” cuûa Ñoâng y. Trong Ñoâng y “thuoác thanh nhieät” laø loaïi thuoác ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát, do coù taùc duïng ñieàu hoøa vaø naâng cao söùc choáng beänh cuûa cô theå; ñoái vôùi nhieàu loaïi beänh nhieãm khuaån, thaäm chí nhieãm virut, thuoác thanh nhieät coù taùc duïng ñieàu trò tröïc tieáp, hoaëc hoã trôï raát toát. Tuy nhieân, neáu söû duïng laâu daøi, quaù lieàu löôïng hoaëc khoâng ñuùng beänh, cuõng coù theå gaây neân nhöõng taùc duïng ngoaøi söï mong muoán, ñaëc bieät laø ñoái vôùi treû nhoû vaø ngöôøi cao tuoåi. Beänh duøng Löôïc vaøng theo daân giang coù theå chöõa giaûm – khoûi, goàm: - Beänh raêng lôïi, vieâm hoïng, pheá quaûn, ho, raùt coå, long ñôøm. - Khôùp gaùy, coå, tay, chaân, coät soáng, löng, goái, cô, buoàn tay chaân, cöùng cô khoù vaän ñoäng. - Beänh ñaïi traøng, daï daøy, nhuaän traøng, thoâng ñaïi tieåu tieän, aên nguû toát. -Veát thöông, boûng, caàm maùu, huyeát aùp, tuyeán tieàn lieät, soûi thaän, môõ maùu, ñöôøng maùu. - Beänh guùt, tim maïch, tai bieán naõo. - Beänh u, böôùu, ung thö sau moå. - Caûm haøn, teâ lieät chaân tay. - Beänh noåi maån, ngöùa. - Beänh ho khan keùo daøi. - Beänh söng chaân raêng vaø nhöùc raêng. - Beänh coân truøng caén. CHÖÔNG 4. KEÁT LUAÄN & KIEÁN NGHÒ 4.1.Keát luaän - Töø caùc keát quaû ñònh tính vaø ñònh löôïng treân chöùng toû trong caây Löôïc Vaøng coù chöùa caùc hôïp chaát höõu cô thöù caáp nhö Alkaloid, Cyanua, Coumarin, Ñöôøng khöû, Flavonoid, Glycosid tim, Saponin. - Hieän nay caây Löôïc vaøng ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå laøm thuoác ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi nhö Nga, Mexico, Myõ…ÔÛ Vieät Nam trong voøng 2 naêm trôû laïi ñaây caây Löôïc Vaøng ñaëc bieät ñöôïc bieát ñeán vôùi tính naêng “thaàn döôïc” ñöôïc daân giang söû duïng ñeå chöõa caùc beânh nhö: Söû duïng trong ñieàu trò dò öùng, chaûy maùu noäi taïng, vieâm thaän, vieâm khôùp, cuõng nhö moät soá beänh tim maïch, maét vaø nhieãm truøng, Kempferol coù taùc duïng laøm taêng ñoä beàn cuûa maïch maùu, an thaàn, choáng vieâm, lôïi tieåu maïnh – giuùp cô theå baøi tieát caùc chaát ñoäc haïi ra ngoaøi. Coù theå söû duïng ñeå chöõa trò caùc beänh nhieãm khuaån, beänh dò öùng, roái loaïn chöùc naêng baøi tieát nöôùc tieåu. Caùc steroid coù trong thöïc vaät ñöôïc goïi laø caùc phitosterol. Chuùng coù hoaït tính töông töï noäi tieát toá sinh duïc, coøn coù taùc duïng dieät khuaån, choáng xô vöõa ñoäng maïch vaø kieàm cheá söï phaùt trieån cuûa caùc khoái u. Coù theå öùng duïng trong ñieàu trò moät soá daïng ung thö, cuõng nhö caùc beänh tuyeán tieàn lieät, beänh noäi tieát vaø roái loaïn chuyeån hoùa - Treân laâm saøng, löôïc vaøng ñöôïc söû duïng chöõa caùc beänh daï daøy – ruoät, beänh tuùi maät, laù laùch; caùc beänh ñöôøng hoâ haáp nhö ho, vieâm hoïng, vieâm pheá quaûn, hen pheá quaûn; caùc beänh ñöôøng tieát nieäu; caùc beänh ngoaøi da nhö vieâm da, zona, chaøm… Thuoác cheá töø “löôïc vaøng” coù taùc duïng giaûm ñau, choáng noùng raùt, giuùp veát thöông choùng laønh… Ngoaøi ra, coøn coù taùc duïng nhaát ñònh ñoái vôùi ung thö, choáng nghieän röôïu vaø nghieän thuoác laù. - Theo quan ñieåm cuûa Ñoâng y, löôïc vaøng laø thuoác coù taùc duïng thanh nhieät, giaûi ñoäc, nhuaän pheá, tieâu vieâm, hoùa ñaøm, lôïi thuûy. Coù theå söû duïng ñeå chöõa ho, vieâm hoïng, soát, vieâm nhieãm tieâu hoùa vaø tieát nieäu; duøng ngoaøi giaõ ñaép chöõa trò veát thöông, vieâm nhieãm ngoaøi da. Hieän nay nöôùc ta vaãn chöa coù taøi lieäu chính thöùc naøo veà caùc chaát hoùa hoïc cuõng nhö coâng duïng chöõa beänh cuûa Löôïc vaøng. Do ñoù maø song song vôùi coâng duïng chöõa beänh thì ngöôøi söû duïng luoân phaûi chuù yù ñeán taùc duïng phuï maø Löôïc vaøng coù theå mang laïi nhö: coù theå gaây toån thöông thanh quaûn, dò öùng ban ñoû, phuø neà töù chi, phuø toaøn thaân. Nhöõng phaûn öùng treân chæ xuaát hieän ôû nhöõng ngöôøi coù khaû naêng mieãn dòch yeáu. Vì theá khi söû duïng duïng caây Löôïc vaøng chöõa beänh caàn tham khaûo yù kieán baùc só, vaø chuyeân gia. 4.2.Kieán nghò Vì Löôïc Vaøng laø moät caây thuoác môùi coù chöùa caùc hôïp chaát thöù caáp raát hieäu quaû trong vieäc chöõa beänh. Nhöng hieän nay vaãn chöa coù nghieân cöùu cuï theå naøo veà taùc duïng chöõa beänh cuûa caây Löôïc Vaøng. Vì thôøi gian thöïc hieän ñeà taøi haïn heïp neân ñeà taøi vaãn chöa ñònh löôïng ñöôïc chính xaùc caùc hôïp chaát thöù caáp coù trong caây Löôïc Vaøng, cuõng nhö coâng duïng chöõa beänh “thaàn döôïc” cuûa caây Löôïc Vaøng. Vì theá toâi raát mong ñeà taøi “Tìm hieåu thaønh phaàn hôïp chaát thöù caáp trong caây Löôïc Vaøng” naøy seõ laø cô sôû vöõng chaéc cho caùc coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc tieáp theo cuûa ngaønh thöïc vaät veà moät caây thuoác quyù coøn “tìm aån” naøy. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Taøi lieäu tieáng Vieät 1. Ngoâ Vaên Thu (1998), Baøi giaûng Döôïc Lieäu taäp 1, Nxb Trung taâm thoâng tin-Thö vieän Ñaïi hoïc Döôïc, Haø Noäi. 2. Phaïm Thanh Kyø (2002), Baøi giaûng Döôïc Lieäu taäp 2, Nxb Y hoïc Haø Noäi. 3. Nguyeãn Kim Phi Phuïng (2007) Phöông Phaùp Coâ Laäp Hôïp Chaát Höõu Cô, Nxb Ñaïi hoïc quoác gia Tp. Hoà Chí Minh. 4. Dieäp Quyønh Nhö (2008), Giaùo trình Sinh Phaåm Chöùa Caùc Hôïp Chaát Sinh Hoïc, Tp.Hoà Chí Minh. 5. Traàn Thu Höông, Leâ Huyeàn Traâm, Traàn Thöôïng Quaûng, Traàn Thò Minh, Phan Vaên Kieäm, Nguyeãn Phöông Thaûo, Nguyeãn Tuaán Anh, Hoà Ñöùc Cöôøng. Ginsenoside RG1 vaø L-Tryptophan töø caây Löôïc vaøng (Callisia fragrans). Kyû yeáu khoa hoïc tröôøng ÑH Baùch Khoa Haø Noäi ( Taøi lieäu nöôùc ngoaøi. 6. D. N. Olennikov, T. A. Ibragimov, I. N. Zilfikarov vaø V. A. Chelombit′ko (2008). Chemical composition of Callisia fragrans juice 1. Phenolic compounds. Chemical of natural compounds, Vol. 44 (6): 776-777. 7. A. Seyoum, K. Asres, F.K. El-Fiky (2006). Structure-radical scavenging relationships of flavonoids. Phytochemistry, Vol. 67: 2058-2070. Trinh Thi Diep, Do Thi Phuong, Nguyen Kim Phuong, Nguyen Minh Khoi. The Preliminary Chemical and Experimental Pharmacological Study on the Leaves and the Stems of Callisia fragrans. Science proceeding of Natural institute of medicinal metarials. ( Taøi lieäu Internet 8. www.congnghehoahoc.org 9. www.dongyvietbac.com.vn 10. www.callisia.org/properties.htm.