Kiến thức, thái độ và thực hành đối với việc hút thuốc tại trường Trung học Phổ thông Hưng Đạo tỉnh Hải Dương

Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 83 KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ VÀ THỰC HÀNH ĐỐI VỚI VIỆC HÚT THUỐC TẠI TRƯỜNG THPT HƯNG ĐẠO TỈNH HẢI DƯƠNG Đỗ Minh Sơn*, Trần Quỳnh Anh*, Nguyễn Ngọc Bích*, Trần Văn Thuấn**, Bùi Diệu**, Nguyễn Hoài Thị Nga** TÓM TẮT Thuốc lá ñược xác ñịnh là nguyên nhân gây tử vong hàng ñầu của các bệnh như ung thư phổi, ung thư miệng, ung thư thực quản, ung thư vú và các bệnh tim mạch Mục tiêu: Xác ñịnh tình trạng kiến thức, thái ñộ và thực hành của học sinh và sinh viên trường THPT Hưng Đạo về vấn ñề hút thuốc. Đưa ra các khuyến nghị và phương thức phù hợp trong việc xây dựng trường THPT Hưng Đạo thành mô hình ngôi trường không khói thuốc. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Mô tả kết hợp nghiên cứu ñịnh tính và nghiên cứu ñịnh lượng; ñối tượng là thầy và trò (lớp 10, 11) Trường THPT Hưng Đạo Hải Dương. Kết quả nghiên cứu: Tỷ lệ hút thuốc của học sinh khối 10, 11 là 6,3%. Tỷ lệ hút thuốc ở nam học sinh là 9,7%. Hầu hết ñều cho rằng, học sinh thường hút thuốc bên ngoài khuôn viên trường học. 85,7% học sinh hút thuốc từng hút thuốc tại nhà của họ ñồng thời 42,9% học sinh hút thuốc trên ñường ñến trường. Một số học sinh thì thường hút thuốc vào những lúc rảnh rỗi như giờ nghỉ sau các tiết học (42,9%) hoặc lúc ñi chơi cùng với bạn bè (42,9%). Tụ tập hút thuốc cùng nhau dường như rất phổ biến trong những học sinh ñang hút thuốc (85,7%). Các bạn nữ lên tiếng phản ñối nhiều hơn các bạn nam. Các bạn học sinh ít lên tiếng phản ñối thầy giáo hút thuốc hơn. Lý do cho việc không bỏ thuốc lá ña phần cũng là do áp lực của bạn bè (57,1%) và do thói quen (42,9%). Kết luận: Tỷ lệ hút thuốc ở nam học sinh khối 10,11 Trường THPT Hưng Đạo Hải Dương là 9,7% Nguyên nhân chính của hành vi hút thuốc là do ñua theo bạn. Sự phản ñối của người không hút thuốc với người hút thuốc chưa mạnh. Từ khóa: Kiến thức, thái ñộ và thực hành; hút thuốc. ABSTRACT KNOWLEDGE, ATTITUDE, PRACTICE ON SMOKING OF STUDENTS AND STAFF OF HUNG DAO HIGH SCHOOL, TU KY DISTRICT, HAI DUONG PROVINCE Do Minh Son, Tran Quynh Anh, Nguyen Ngoc Bich, Tran Van Thuan, Bui Dieu, Nguyen Thi Hoai Nga * Y Hoc TP. Ho Chi Minh – Vol.14 - Supplement of No 4 – 2010 : 83 - 91 Background: Tobacco is the leading cause of death in cancer patients, such as: lung cancer, oral cancer, lasopharynx, oesophagus, breast and cardiovascular disease Objective: Identify the knowledge, attitude and practice of students and staff in the high school on smoking. Provide recommendations to build smoke-free Hung Dao high school. Subject and methodology: A mixed methods design including qualitative method (in-depth interview and focus group discussion) and cross- sectional survey were employed; subjects were teacher and student (grade 10.11) of Hung Dao High School. Results: The rate of student smoking (grade 10.11) was 6.3%. The rate of male student smoking was 9.7%. It is almost likely that student preferred to smoke outside of school. 85.7% of them get used to smoke at their house while 42.9% smoke on the road to school. Some students smoked in their free time such as after their learning hours (42.9%) or at the time going out with friends (42.9%). Enjoying smoking with other peers was likely to be popular among students (85.7%). The female students had better opposition than their male counterparts. Students had a litter opposition with teacher smoking. The reasons of not stop smoking were Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 84 mostly due to the peer pressure (57.1%) and the habit (42.9%). Conclusion: The rate of male student smoking in Hung Dao High School was 9.7%. The main cause of smoking was peer pressure. The opposition of none smoking was not strong. Key words: Knowledge, attitude, practice; smoking. ĐẶT VẤN ĐỀ Trên thế giới, hàng năm có khoảng 5 triệu người chết sớm bởi thuốc lá, và tỷ lệ này được chỉ ra sẽ tăng gấp đôi vào năm 2020. Tỷ lệ hút thuốc ở các nước phát triển có xu hướng giảm và tăng dần ở các nước đang phát triển. Hầu hết những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc trong độ tuổi vị thành niên đều tiếp tục hút thuốc cho đến khi họ trưởng thành. Ở những nước có nền thu nhập cao, trong 10 người hút thuốc thì có 8 người bắt đầu hút thuốc từ tuổi vị thành niên. Đồng thời, độ tuổi bắt đầu hút thuốc đang giảm xuống tại các nước đang và chậm phát triển. Theo nghiên cứu SAVY năm 2003, tỷ lệ thanh thiếu niên hút thuốc xấp xỉ 24%. Chính vì vậy, chúng ta rất cần sự phối hợp của các chương trình, tổ chức tại Việt Nam trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc góp phần giảm tỷ lệ mắc và chết của các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Việc xây dựng một mô hình dự phòng ung thư tại cấp cộng động là cần thiết trong đó hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá. Bệnh viện K, Hội Y tế Công cộng Việt Nam, Hội Y tế Công cộng tỉnh Hải Dương phối hợp thực hiện Nghiên cứu này với mục tiêu: - Xác định tình trạng kiến thức, thái độ và thực hành của học sinh và sinh viên trường THPT Hưng Đạo về vấn đề hút thuốc. - Đưa ra các khuyến nghị và phương thức phù hợp trong việc xây dựng trường THPT Hưng Đạo thành mô hình ngôi trường không khói thuốc. ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Nghiên cứu mô tả phối hợp phương pháp định tính (phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm tập trung) và điều tra định lượng cắt ngang. Đối tượng nghiên cứu Học sinh nam học từ lớp 10 đến lớp 11 của trường THPT Hưng Đạo được chọn vào nghiên cứu để xác định thực trạng hút thuốc; tìm hiểu kiến thức, thái độ và phản ứng đối với sự lên tiếng phản đối hút thuốc của các bạn nữ. Học sinh nữ học từ lớp 10 đến lớp 11 của trường THPT Hưng Đạo được chọn vào nghiên cứu để xác định kiến thức về tác hại của hút thuốc lá thụ động và thái độ và thực hành đối với việc lên tiếng phản đối bạn trai hút thuốc trước mặt. Thảo luận nhóm: 8 học sinh nam (6 người không hút thuốc và 2 người hút thuốc) và 8 Học sinh nữ. Phỏng vấn sâu: Hiệu trưởng; Bí thư đoàn thanh niên của trường. Thông qua thảo luận nhóm tập trung, nhóm nghiên cứu sẽ xác định được những thông điệp và nội dung truyền thông thích hợp, và đề ra các định hướng can thiệp sau khi tiến hành điều tra ban đầu. Cỡ mẫu: Học sinh nữ Áp dụng công thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu can thiệp so sánh tỷ lệ trước và sau can thiệp. * Trường Đại học Y tế Công cộng Hà Nội, Hội Y tế CC; ** Bệnh viện K Địa chỉ liên lạc: BS. Nguyễn Hoài Thị Nga. Email: nguyenhoainga@yahoo.com Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 85 { }21 / 2 1 1 1 2 2 2 1 2 2 (1 ) (1 ) (1 ) ( ) z P P z P P P P n P P α β− −− + − + − = − Trong đó: Mức ý nghĩa α = 5% Lực mẫu: β = 95% Ứớc tính tỷ lệ học sinh nữ lên tiếng phản đối bạn trai hút thuốc trước mặt mình trước can thiệp: P1=40%. Ứớc tính tỷ lệ học nữ lên tiếng phản đối bạn trai hút thuốc trước mặt mình sau can thiệp: P2=70%. P = (P1 + P2)/2 K = 2 Ước tính tỷ lệ không tham gia trả lời phỏng vấn 15%. Cỡ mẫu cần thiết : n = 160. Học sinh nam: Cỡ mẫu cũng được tính theo công thức trên. Trong đó: Mức ý nghĩa α = 5% Lực mẫu: β = 95% Ứớc tính tỷ lệ nam giới hút thuốc trước mặt người khác trước can thiệp: P1=20%. Ứớc tính tỷ lệ nam giới hút thuốc trước mặt người khác sau can thiệp: P2=5%. P = (P1 + P2)/2 Ước tính tỷ lệ không trả lời phỏng vấn: 15%. K= 2
Cỡ mẫu cần thiết: n = 280. Học sinh nữ Trong danh sách của học sinh nữ mỗi cấp (10,11) của trường PTTH Hưng Đạo, chọn lấy 80 học sinh theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống. Học sinh nam Chọn mẫu học sinh nam cũng tương tự như chọn mẫu ở học sinh nữ. Trong danh sách học sinh nam mỗi cấp (10, 11), chọn lấy 140 học sinh theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống. Thu thập số liệu Số liệu định lượng: thông qua bộ câu hỏi. Nghiên cứu định tính: Tất cả các cuộc phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm tập trung sẽ được ghi âm và nghiên cứu viên cũng ghi lại các ý chính. Xử lý và phân tích số liệu: Được tiến hành trên phần mềm SPSS 13.0. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Nghiên cứu được tiến hành trên các học sinh khối 10 và 11 của trường THPT Hưng Đạo. Số lượng học sinh khối 10 xấp xỉ với số lượng học sinh khối 11. Độ tuổi trung bình là 16,59 (SD = 0,614). Có sự khác biệt rõ ràng giữa học sinh nam và nữ trong việc hút thuốc. 100% học sinh nữ trả lời rằng họ chưa từng hút thuốc, trong khi đó tỷ lệ này là 90,2%, Một vài học sinh nam hiện tại đang sử dụng thuốc lá (2,4%) và một số khác đã bỏ hẳn việc sử dụng thuốc lá (7,3%). Bảng 1. Tình hình sử dụng thuốc lá trong học sinh Chung Nam Nữ Tỷ lệ % Tỷ lệ % Tỷ lệ % Tình hình sử dụng thuốc lá Đang hút 7 1.6 7 2.4 0 0 Đã cai 21 4.7 21 7.3 0 0 Chưa từng hút 416 93.7 258 90.2 158 100 Tổng 444 100 286 100 158 100 P<0,001 χ2 = 16,51 Hầu hết đều cho rằng, học sinh thường hút thuốc bên ngoài khuôn viên trường học. 85,7% học sinh hút thuốc từng hút thuốc tại nhà của họ đồng thời 42,9% học sinh hút thuốc trên đường đến trường. Một số học sinh thì thường Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 86 1 hút thuốc vào những lúc rảnh rỗi như giờ nghỉ sau các tiết học (42,9%) hoặc lúc đi chơi cùng với bạn bè (42,9%). Tụ tập hút thuốc cùng nhau dường như rất phổ biến trong những học sinh đang hút thuốc (85,7%). “Trong trường cũng có 1 số bạn nam hút khi ra chơi đi vệ sinh. Một số thầy hút khi tan trường, hút ở ngoài.” (HS5_NU_HD) Tại khu vực nhà vệ sinh, cửa hàng internet, và các địa điểm khác ngoài khuôn viên trường là nơi các em học sinh thường hút thuốc. “Tình hình hút thuốc lá ở trường mình diễn ra rất nhiều nhất là ở các em học sinh trong giờ ra chơi tập trung tại nhà vệ sinh nam, còn thầy cô giáo thì đôi khi chắc cũng có 1 vài thầy hút” (HS1_NAM_HD). “ Một số bạn nam trong khi ra chơi thì còn tập trung ở khu vực nhà vệ sinh nam hút thuốc và trên đường đi học về tạI các quán internet” (HS8_NAM_HD) “Các bạn nam đôi khi hút thuốc trong nhà vệ sinh, và em thấy nhiều bạn còn hút thuốc trước cổng trường, tại các hàng quán xung quanh trường” (HS4_NU_HD). Một số học sinh mới bắt đầu hút thuốc trong khoảng thời gian một tháng (42,9%). Có 14,2% học sinh sử dụng thuốc lá trên 2 năm. Hầu hết những học sinh hút thuốc đều rất muốn và cho rằng có thể bỏ thuốc lá (85,5% cho rằng có thể bỏ với 14,3% cho rằng không thể bỏ thuốc lá). Tuy nhiên, hầu hết những học sinh này đều nhận thức được rằng việc ngừng hút thuốc là không hề dễ, thậm chí 67,2% cho rằng khó hay rất khó. Lý do hút thuốc được đưa ra nhiều nhất chính là do việc các học sinh này hút theo bạn bè (57,1%). 14,3% cho rằng do áp lực việc học hành ở trường. Những người còn lại cho rằng lý do khiến họ hút thuốc là do quan hệ căng thẳng với gia đình và bạn bè. Cùng với kết quả trên, lý do cho việc không bỏ thuốc lá đa phần cũng là do áp lực của bạn bè (57,1%) và do thói quen (42,9%). Học sinh trung học phổ thông có hiểu biết rất rõ về việc thuốc lá gây nghiện. Biểu ñồ 4: Bệnh gây ra bởi hút thuốc lá 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Bệnh Pe rc e n ta ge Ung thư phổi Lao phổi Bệnh tim mạch Giảm khả năng tình dục Gày yếu suy nhược Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 87 Biểu ñồ 1. Bệnh gây ra bởi hút thuốc lá Tất cả học sinh được hỏi đều nhận thức được rằng hút thuốc lá có hại rất nhiều tới sức khỏe con người. Hút thuốc lá cũng là một trong những nguyên nhân gây ra một số bệnh của đường hô hấp, viêm phổi, ung thư phổi ung thư phổi được chọn nhiều nhất trong các ảnh hưởng của hút thuốc lá. “Hút thuốc lá rất có hại cho cơ thể. Những người hút thuốc lá rất dễ mắc các bệnh đường hô hấp, ngoài ra còn ảnh hưởng cả tới sự phát triển của trẻ em sau này nữa” (HS1_NAM _HD). “Nó rất có hại. Đặc biệt, nó là nguyên nhân gây ra cách bệnh về phổi ở trẻ em” (HS7_M_HD). “Hút thuốc rất có hại cho sức khỏe. Nhưng đôi khi nó giúp chúng ta tỉnh táo hơn trong lúc làm việc ban đêm. Hút thuốc đặc biệt còn ảnh hưởng tới sức khỏe của những người xung quanh” (HS4_F_HD). Bảng 2. Kiến thức của học sinh về ảnh hưởng tới diện mạo do hút thuốc Ảnh hưởng Chung Nam Nữ Hôi tóc, quần áo, cơ thể 37,6 37,5 38 Đen răng 83,5 83,5 83,8 Hơi thở hôi 79,6 78,3 82,0 Ngón tay bị vàng 34,5 33,0 37,3 Môi khô, nhiệt lưỡi 9,6 9,7 9,3 Làm khô, xấu da 25,7 25,1 26,7 Khác 2,6 1,9 4,0 Không biết 0.7 1.1 0 Cả học sinh nam và nữ đều trả lời ảnh hưởng đến hơi thở là ảnh hưởng lớn nhất tới diện mạo với 79,6%. Còn lại các ảnh hưởng khác, tỷ lệ nam và nữ học sinh lựa chọn đều dưới 40%. “Theo như em hiểu, nếu những bạn nghiện thuốc lá không có đủ tiền để mua thuốc, rất có thể họ sẽ làm những điều không tốt để có tiền. Hút thuốc lá không chỉ có ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn là nguyên nhân gây ra sút cân, hay khiến da bị vàng, xấu.” (HS2_M_HD). Có khá nhiều học sinh cho rằng hút thuốc gây ra mùi hôi trên cơ thể hay bị đen ngón tay vởi tỷ lệ lần lượt là 37,6% và 34,5%. Nhìn chung, thái độ của học sinh trường THPT Hưng Đạo với việc hút thuốc là tốt (gần 70% được đánh giá có thái độ tốt). Học sinh nữ có thái độ tích cực hơn trong việc phòng chống tác hại thuốc lá so với học sinh nam. Tuy nhiên sự khác biệt này không mang ý nghĩa thống kê (p>= 0,05). Bảng 3. Thái ñộ của những học sinh hút thuốc với việc hút thuốc trước mặt người khác Hút thuốc trước mặt người khác giới Tỷ lệ (%) Luôn luôn 0 Thỉnh thoảng 71,4 Không bao giờ 28,6 Tổng 100 Cảm nhận sự khó chịu của người trước mặt Rất khó chịu 42,9 Khó chịu 57,1 Bình thường 0 Tổng 100 Phản ứng của những người ñó Yêu cầu không hút 100 Đi ra chỗ khác 60 Phản ứng khi bạn nữ yêu cầu dừng hút thuốc Tiếp tục hút 20 Đi ra chỗ khác 20 Hút nôt vài hơi rồi dập thuốc 20 Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 88 Tắt thuốc ngay 20 Tổng 100 Gần ba phần tư học sinh nam hút thuốc (71,4%) thỉnh thoảng có hút thuốc trước mặt các bạn nữ. Tất cả họ đều gặp sự phản đối của các bạn nữ trong trường. Hầu hết các bạn nữ đều lên tiếng yêu cầu bạn nam dừng việc hút thuốc ngay lập tức khi họ bắt gặp và thể hiện sự khó chịu lúc bỏ đi chỗ khác. Lúc đó tuy một số bạn có dừng ngay việc hút thuốc nhưng vẫn còn những bạn tiếp tục hút. Với việc khuyên bạn bỏ thuốc lá, 66,7% là các bạn học sinh nữ và chỉ có một phần ba (33,3%) là học sinh nam. Số học sinh được giáo viên trong trường khuyên bỏ thuốc khá ít, chiếm khoảng một phần năm (16,7%). Hầu hết các học sinh (98,6%) không hút thuốc cho biết họ cảm thấy rất khó chịu khi gặp một người hút thuốc hay phải đứng trước một người hút thuốc tại nơi công cộng cũng như trong trường học. Các học sinh nữ thường cảm thấy khó chịu hơn so với các bạn nam (p<0,05, χ2 = 9,483). “Em cảm thấy khó chịu. Em muốn bạn hút thuốc tránh ra xa. Nếu bạn ý không đi thì em sẽ đi ra xa bạn ý. Em muốn tránh xa những bạn hút thuốc.” (HS1_M_HD). “Em cảm thấy rất khó chịu, em không thể chịu nổi mùi khói thuốc.” (HS7_F_HD). Nhìn chung, hầu hết những học sinh được hỏi cho biết thỉnh thoảng họ có lên tiếng phản đối những người hút thuốc. Các bạn nữ lên tiếng phản đối nhiều hơn các bạn nam, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p<0,0001 và χ2 = 18,530. Tuy nhiên, các bạn học sinh ít lên tiếng phản đối thầy giáo hút thuốc hơn. Đối với việc lên tiếng phản đối thầy giáo thì không có sự khác biệt giữa học sinh nam và nữ (p>0,05). Các học sinh rất lo lắng về sức khỏe của bản thân (85,1%) và của những người xung quanh (94,4%) khi phải tiếp xúc với các học sinh khác hút thuốc trong trường. Họ cảm thấy khó chịu với mùi thuốc lá và việc hút thuốc trong trường. Trong tuần qua, phản ứng của các bạn học sinh khi gặp bạn bè hay thầy giáo hút thuốc thường là gợi ý không hút thuốc nữa (81,2% và 45%). Một số bạn khác chọn cách đi ra xa người hút thuốc (45,6% và 34,2%). Bảng 4. Phản ứng ñối với người hút thuốc trong trường Chung Nam Nữ Phản ứng N (%) N (%) N (%) Học sinh hút thuốc Gặp học sinh hút thuốc trong trường tuần vừa qua 217 49,1 143 50,4 74 46,8 Không phản ứng 12 5,5 12 8,4 0 0 Yêu cầu không hút 177 81,2 109 75,7 68 91,9 Đi ra chỗ khác 99 45,6 64 44,8 35 47,3 Mở cửa sổ 1 0,5 1 0,7 0 0 Khác 1 0,5 1 0,7 0 0 Học sinh hút thuốc Gặp giáo viên hút thuốc trong tuần qua 120 27,1 72 25,4 48 30,4 Không phản ứng 28 23,5 18 25,4 10 20,8 Yêu cầu không hút 54 45 34 47,2 20 41,7 Đi ra chỗ khác 41 34,2 22 30,6 19 39,6 Mở cửa sổ 13 10,8 7 9,7 6 12,5 Khác 3 2,5 3 4,2 0 0 Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 89 Các học sinh cho rằng nên cấm hút thuốc trong trường (99,5%) và theo ý kiến của nhiều em, học sinh cấp 3 thì không nên hút thuốc. “Quy ñịnh cấm hút thuốc trong trường là rất ñúng. Em nghĩ các bạn học cùng lớp em sẽ ủng hộ và tuân thủ quy ñịnh này” (HS3_F_HD). “Mặc dù em là một người ñang sử dụng thuốc lá, em cũng ủng hộ quy ñịnh này. Em ra suy nghĩ thật kĩ về việc bỏ thói quen hút thuốc lá.” (HS2_M_HD). 64.4 36.9 58.1 35.1 6.8 1.6 0 10 20 30 40 50 60 70 % Tờ rơi, pano Phim, kịch Quảng cáo TV Loa phát thanh Nói chuyện với chuyên gia Khác Biểu ñồ 2. Các hình thức truyền thông học sinh thích nhất “Em thích các cách thức tuyên truyền như quảng cáo nhân sự kiện trong trường học. Trường của em không có nhiều hoạt ñộng cho các bạn học sinh ngoại trừ các chương trình ca nhạc vào ngày Giáo Viên Việt Nam hay ngày lập Đoàn Thanh Niên Việt Nam. Cần có thêm nhiều hoạt ñộng khác nữa.” (HS4_F_HD). Không chỉ các quy định của nhà trường mà cả thái độ của những bạn học sinh không hút thuốc (cả nam và nữ) cũng góp phần quan trọng giúp cho các bạn hút thuốc từ bỏ thuốc lá. 77,2% học sinh cảm thấy họ có thể lên tiếng yêu cầu và khuyên các bạn của họ dừng việc hút thuốc khi có mặt nhiều người khác. Các bạn nam hút thuốc không muốn các bạn nữ tức giận vì chuyện hút thuốc của họ. Họ muốn nghe những lời khuyên, chia sẽ hơn là bị phê bình hay nói xấu từ các bạn khác. “Em muốn các bạn nữ khuyên nhủ nhẹ nhàng. Em rất ngại các bạn ý giận em.” (HS1_M_HD). Thầy hiệu trưởng, đại diện của phía nhà trường thể hiện sự cam kết trong việc xây dựng mô hình ngôi trường không khói thuốc. “Tôi và các giáo viên rất hoan nghênh và ủng hộ chương trình phòng chống thuốc lá và các chương trình nâng cáo sức khỏe cộng ñồng khác. Và chúng tôi hứa sẽ tham gia hoạt ñộng ñó. Chúng không quá khó nhưng rất cần sự nghiêm túc và nhiệt tình.” (HT_HD) BÀN LUẬN Kết quả nghiên cứu cho thấy kiến thức của học sinh cấp ba về tác hại của thuốc lá còn chưa sâu. Học sinh khối 10, 11 tại Trường THPT Hưng Đạo có tỷ lệ hút thuốc là 6,3% , riêng học sinh nam tỷ lệ hút thuốc là 9,7%. Tất cả đối tượng đều biết về tác hại của thuốc lá với sức khỏe con người, nhưng lại không biết những bệnh phổ biến do thuốc lá gây ra và các thành phần độc hại trong thuốc lá. < 18% học sinh chọn các bệnh tim mạch là hậu quả của việc hút thuốc, và những ảnh hưởng khác như làm giảm Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 90 khả năng tình dục, giảm cân, trầm cảm không được nhiều đối tượng biết đến. Hầu như không học sinh nào thấy được ảnh hưởng của thuốc lá với diện mạo trừ việc hút thuốc có thể làm hơi thở có mùi khó chịu. So sánh với báo cáo của Trần Thị Kiều Thanh Hà và cộng sự, những kết quả này cũng lặp lại trên nhóm đối tượng nữ học sinh cấp ba và sinh viên. Nguyên nhân chính của việc hút thuốc ở những học sinh đã hút thuốc là bắt chước bạn bè (57.1%). Tỷ lệ này cao hơn một chút so với kết quả của SAVY (54%). Hiên tượng hút thuốc lá ở học sinh nam xảy ra theo nhóm. Học sinh thường tập trung hút thuốc theo nhóm váo giờ nghỉ. Vì vậy, áp lực nhóm có thể là một yếu tố thúc đẩy đối tượng thực hiện hành vi. Những học sinh hút thuốc cũng cho biết họ từng bị bạn bè phản đối việc hút thuốc. Họ nhấn mạnh vào thái độ phản đối của các bạn nữ, cụ thể là yêu cầu không hút (28.8%) hoặc tránh xa và không nói gì (71.2%). Khoảng một phần năm những học sinh này dừng hút thuốc khi bị bạn bè phản đối. Điều tra SAVY vào cuối năm 2003 nghiên cứu trên 7584 vị thành niên tuổi 14-25 ở 42 tỉnh, thành trên đất nước để tìm hiểu đời sống xã hội, thái độ và khát vọng của vị thành niên Việt Nam, bao gồm cả thực trạng hút thuốc lá của vị thành niên Việt Nam. Theo SAVY, 24.3% vị thành niên nam vấp phải sự phản đối khi hút thuốc. Nhìn chung, vị thành niên nam (77%) cho biết bạn bè khuyến khích họ không hút thuốc. Học sinh nữ và những học sinh nam không hút thuốc thường phản đối việc hút thuốc bằng việc tránh xa và lên tiếng. Tuy nhiên, chỉ 18% lên tiếng phản đối những người hút thuốc trong trường học. Lý do chính của việc không lên tiếng phản đối là sợ ảnh hưởng đến mối quan hệ. Những học sinh hút thuốc có thể dừng hút hoặc tránh ra xa để không ảnh hưởng đến người khác nếu các bạn nữ thể hiện thái độ phản đối. Ở trường cấp ba Hưng Đạo, học sinh không nhận được đầy đủ thông tin về thuốc lá dù họ được tiếp xúc với rất nhiều nguồn thông tin. Điều này thể hiện sự thiếu chất lượng và hiệu quả của các tài liệu thông tin, giáo dục, truyền thông cho học sinh. Chúng tôi khuyến nghị nên xây dựng các tài liệu thông tin, giáo dục, truyền thông phòng chống hút thuốc lá thân thiện bao gồm giáo trình giảng dạy tác hại thuốc lá và các kĩ năng sống, áp phích và tờ rơi cho cả học sinh nam và nữ. Tờ rơi cho học sinh nam nên tập trung vào những tác hại của việc hút thuốc, trong khi tờ rơi cho học sinh nữ không chỉ tập nhấn mạnh tác hại của hút thuốc chủ động và thụ động mà còn vào ý nghĩa của tiếng nói của họ trong việc phòng chống hút thuốc lá tại trường học của mình. Thiết lập các địa điểm không hút thuốc đã được chứng minh là một trong những biện pháp kiểm soát thuốc lá tốt nhất trong nhiều tài liệu và nghiên cứu. Bằng việc thiết lập mô hình ngôi trường không khói thuốc và nhân rộng ra toàn quốc thông qua Dự án phòng chống ung thư sẽ đóng góp đáng kể vào việc giảm tỷ lệ hút thuốc ở học sinh cấp ba, vì thế làm giảm tỷ lệ hút thuốc ở thanh niên trong tương lai, cũng như làm giảm tỷ lệ một số bệnh ung thư có liên quan đến thuốc là đặc biệt là ung thư phổi ở Việt Nam. Ý kiến thu được từ các cán bộ và học sinh trường cấp ba Hưng Đạo sẽ là những thông tin quý báu cho quá trình xây dựng một chương trình hành động và một mô hình ngôi trường không khói thuốc cũng như đánh giá mô hình này. Nghiên cứu này không tránh khỏi có một số hạn chế. Theo kết quả nghiên cứu định lượng, tỷ lệ hút thuốc là 6,3% Bảng 1. Tuy nhiên, theo kết quả của thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu thì tỷ lệ hút thuốc thực tế có thể cao hơn. Không những vậy, bộ câu hỏi không thể khai khác hết được tình trạng hút thuốc vì một số bạn hút thuốc cảm thấy xấu hổ, ngại khi phải nói ra điều này. Tổng quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Chuyên ñề Ung Bướu 91 KẾT LUẬN Học sinh khối 10, 11 tại Trường THPT Hưng Đạo có tỷ lệ hút thuốc là 6,3% và kiến thức bề tác hại của việc về hút thuốc lá chưa sâu. Rất ít học sinh chỉ ra ảnh hưởng xấu của thuốc lá như các bệnh về tim mạch (13,7%), giảm khả năng tình dục (0,7%), gầy yếu và suy nhược (13,2%). Điều này rất cần thiết trong việc cung cấp thêm kiến thức từ cơ bản cho đến chuyên sâu về phòng chống thuốc lá cho các em học sinh. Hơn nữa, nhà trường đều có học sinh mới hàng năm, do vậy họ cần được giới thiệu và cập nhận các vấn đề về phòng chống thuốc lá. Ngôi trường không khói thuốc sẽ tạo điều kiện cho học sinh và giáo viên được học tập và làm việc trong một môi trường tốt nhất để phòng tránh các tác hại của hút thuốc và xa hơn phòng tránh việc hút thuốc sau này khi em là người trưởng thành, và giảm đáng kế nguy cơ mắc một số bệnh ung thư có liên quan đến thuốc lá đặc biệt là ung thư phổi. Trường THPT Hưng Đạo hoàn toàn có khả năng trong việc nâng cao sức khỏe cho học sinh của trường. KHUYẾN NGHỊ 1/ Đưa ra bản cam kết toàn trường quy định cấm hút thuốc. Tất cả học sinh và giáo viên nhà trường cùng kí vào bản cam kết. 2/ Thành lập ban chỉ đạo phòng chống thuốc lá trong trường. 3/ Thành lập câu lạc bộ “Nói không với thuốc lá” tại trường với các thành viên khác nhau. 4/ Phát triển các tài liệu truyền thông như áp phích, tờ rơi cho cả học sinh nam và nữ. và băng rôn khẩu hiệu “THPT Hưng Đạo – Ngôi trường không khói thuốc”.g TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Y tế Việt Nam. Survey Assessment of Vietnamese Youth (SAVY), 2005. 2. Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA), HHS: (2001) Calculated based on Data in National Household Survey on Drug Abuse. 3. Tổ chức y tế thê giới (WHO): (2007)Cancer Control Knowledge into Action. Who guide for effective programmes. 4. Tổ chức y tế thê giới (WHO): (2010). Globocan 2008 5. Tổ chức y tế thê giới (WHO):(2008) WHO report on the Global Tobacco Epidemic. The MPOWER Package. 6. Tran Thi Kieu Thanh Ha và cộng sự: (2007) Nghiên cứu về hút thuốc ở nữ thanh thiếu niên.