Luận văn Đặc điểm truyện ngắn Kim Lân

öõ cuûa nhaø vaên Kim Laân raát phong phuù, ñaëc bieät laø nhöõng töø ngöõ moâ phoûng aâm thanh tieáng cöôøi. Moãi nhaân vaät, moãi tính caùch laø moät kieåu daïng cöôøi khaùc nhau: tieáng cöôøi khuùc kha khuùc khích cuûa caäu beù con Tö Muûng; muï phuø thuyû cöôøi khaønh khaïch khaønh khaïch ñeán gheâ sôï; vôï Nhöôïc Döï –moät ngöôøi ñaøn baø buoân ñanh ñaù, giaû taïo thì coù gioïng cöôøi heù, heù, heù muï chuû nhaø laém ñieàu, laúng lô thì cöôøi khi khí; laõo sö hoå mang thì cöôøi saèng saëc, cöôøi khô khôù ; coâ beù Sen voâ tö cöôøi khanh khaùch; baùc phoù caïo thì cöôøi töôi nhö hoa… Caùc cuïm ñoäng töø mieâu taû tieáng cöôøi cuøng luùc thöïc hieän nhieàu chöùc naêng : vöøa moâ phoûng chính xaùc aâm thanh, vöøa mieâu taû khuoân mieäng khi cöôøi laïi vöøa theå hieän ñöôïc thaùi ñoä cuûa nhaø vaên. Trong truyeän Vôï nhaët, chæ rieâng bieåu thò traïng thaùi tình caûm cuûa Traøng khi boãng nhieân coù vôï, Kim Laân ñaõ veõ leân khuoân maët anh noâng daân cuïc mòch naøy ñeán 13 kieåu daïng cöôøi khaùc nhau. Ñoù laø cöôøi tuûm tæm, cöôøi heành heäch, cöôøi nuï, cöôøi hí hí, cöôøi khanh khaùch, phì cöôøi, baät cöôøi, cöôøi khì khì, cöôøi tít, töôi cöôøi, cöôøi cöôøi, cöôøi rung ruùc. Trong ñoù caùc kieåu cöôøi: hí hí, heành heäch, khì khì, rung ruùc laø nhöõng kieåu cöôøi ñoäc ñaùo, moâ taû tieáng cöôøi moät anh Traøng hieàn laønh ñeán ngôø ngheäch maø caùi tình töù, ngöôïng nguøng döôøng nhö ñöôïc khoaû laáp baèng tieáng cöôì. Moãi kieåu daïng cöôøi ñöôïc khoaùc moät chieác aùo mang maøu saéc rieâng, bieåu hieän nhieàu neùt, nhieàu cung baäc khaùc nhau trong traïng thaùi tình caûm cuûa nhaân vaät Traøng. Caùch duøng töø vaø keát hôïp töø cuûa Kim Laân cuõng raát khaùc ngöôøi. Kim Laân raát hay söû duïng phöông tieän tu töø aån duï boå sung ( chuyeån ñoåi caûm giaùc). Phöông tieän tu töø naøy coù söï keát hôïp cuûa hai hay nhieàu töø chæ nhöõng caûm giaùc sinh ra töø caùc trung khu caûm giaùc khaùc nhau. 86 Trong vaên xuoâi ngheä thuaät, aån duï boå sung trôû thaønh moät phöông tieän tu töø coù taùc duïng taïo ra nhöõng hình aûnh ngheä thuaät, gôïi leân nhöõng caûm giaùc laï luøng, thuù vò. Vôùi aån duï boå sung, hieän thöïc bao giôø cuõng ñöôïc hieän leân thaät roõ neùt vaø cuï theå. Sau daây laø nhöõng ví duï tieâu bieåu ñöôïc ruùt ra töø caùc truyeän ngaén cuûa Kim Laân: Tình theá buoäc phaûi boû laïi con choù xaáu xí, nhaân vaät “ toâi” ra ñi maø vaãn nghe : “ Tieáng con choù da dieát, nhoïn hoaét xoùi vaøo ruoät gan ” [62, 280]. Trong caâu vaên naøy, tieáng con choù laø moät cuïm danh töø chæ aâm thanh, khi keát hôïp vôùi caùc tính töø da dieát, nhoïn hoaét vaø ñoäng töø xoùi ñaõ coù taùc duïng bieán aâm thanh tröøu töôïng nhö thaønh moät söï vaät cuï theå, coù khaû naêng “ xoùi vaøo ruoät gan ”- taùc ñoäng ñeán ñoái töôïng khaùc. Vôùi aån duï boå sung nhö theá, hieän thöïc hieän leân khoâng chæ coù aâm thanh maø coøn roõ raøng veà hình khoái, ñaëc ñieåm giuùp ngöôøi ñoïc vöøa nghe ñöôïc tieáng con choù keâu gaøo toäi nghieäp, vöøa caûm nhaän cuï theå, roõ raøng taâm traïng xoùt xa, aân haän ñang daøy voø, xoaùy saâu trong loøng nhaân vaät “toâi” khi phaûi chia tay vôùi con choù. Hoaëc trong OÂng laõo haøng xoùm, taùc giaû vieát : “ Ñoaøn nghe toái saàm caû taâm trí vaø töø ñaáy Ñoaøn ngaám ngaàm coù thaønh kieán vôùi anh caùn boä caûi caùch ruoäng ñaát” [62, 234]. Aån duï boå sung ñaõ taïo neân moät söï phoái hôïp vaø luaân chuyeån töø caûm nhaän baèng thính giaùc ñeán thò giaùc vaø cuoái cuøng laø caûm giaùc huït haãng cuûa taâm traïng. “ Nghe toái saàm caû taâm trí” vôùi caùch duøng töø ngöõ nhö vaäy, Kim Laân ñaõ cuï theå hoaù moät hieän töôïng tröøu töôïng, moät taùc ñoäng baát ngôø ñeán tö töôûng, tình caûm cuûa Ñoaøn roõ neùt ñeán möùc nhö nghe ñöôïc, thaáy ñöôïc. Söû duïng taøi tình caùc aån duï boå sung, Kim Laân coù theå ñöa ngöôøi ñoïc du lòch ñeán nhöõng mieàn kí öùc, nhöõng bôø coõi bí aån cuûa taâm traïng con ngöôøi ñeå hieåu ñöôïc moät caùch töôøng taän vaø cuï theå. Hoà Xuaân Höông, Nguyeãn Du laø nhöõng baäc thaày trong vieäc choïn vaø duøng töø laùy. Chaúng haïn: Cöûa son ñoû loeùt tuøm hum noùc Keõ ñaù xanh rì luùn phuùn reâu. Laét leûo caønh thoâng côn gioù thoác 87 Ñaàm ñìa laù lieãu gioït söông gieo… ( Ñeøo Ba Doäi. Hoà Xuaân Höông) Nao nao doøng nöôùc uoán quanh Nhòp caàu nho nhoû cuoái gheành baéc ngang Seø seø naém ñaát beân ñöôøng Raàu raàu ngoïn coû nöûa vaøng nöûa xanh ( Truyeän Kieàu- Nguyeãn Du) Töø laùy trong thô Hoà Xuaân Höông ñem ñeán moät veû ñeïp töôi taén, hoàn nhieân vaø maïnh meõ, coøn trong thô Nguyeãn Du töø laùy giuùp nhaø thô vöøa mieâu taû ñöôïc hieän thöïc vöøa boäc loä ñöïôc taâm tö, tình caûm cuûa con ngöôøi. Töø laùy laø loaïi töø boå sung vaøo kho töø vöïng tieáng Vieät ñeå mieâu taû aâm thanh, hình daùng, traïng thaùi cuûa söï vaät, hieän töôïng vaø con ngöôøi. Nghóa cuûa töø laùy raát phong phuù, ña daïng vaø tinh teá. Moät neùt ñaëc tröng noåi baät trong phong caùch ngoân ngöõ cuûa Kim Laân laø vieäc söû duïng ñieâu luyeän, chính xaùc töø laùy – moät loaïi töø thuaàn Vieät coù khaû naêng bieåu caûm vaø gôïi hình cao. Khaûo saùt ba taùc phaåm tieâu bieåu cho ba giai ñoaïn ñaàu- giöõa - cuoái trong quaù trình saùng taùc cuûa Kim Laân, chuùng toâi thu ñöôïc keát quaû nhö sau: -Truyeän ngaén Ñöùa con ngöôøi vôï leõ: coù 85 töø laùy/1580 töø, chieám 5,3 %. -Truyeän ngaén Vôï nhaët coù 194 töø laùy/ 3857 töø, chieám 5%. -Truyeän ngaén Con choù xaáu xí : coù 202 töø laùy/ 3940 töø, chieám 5,1%. Nhö vaäy, töø laùy trong taùc phaåm Kim Laân luoân ñöôïc nhaø vaên söû duïng coù yù thöùc vaø oån ñònh. Kim Laân cuøng luùc phoái hôïp söû duïng nhieàu kieåu töø laùy khaùc nhau.Nhieàu nhaát laø kieåu töø laùy laùy phuï aâm ñaàu. Kieåu töø laùy naøy raát ñaéc duïng trong vieäc bieåu thò traïng thaùi cuûa söï vaät hoaëc taâm lí con ngöôøi moät caùch sinh ñoäng, cuï theå. Khaûo saùt truyeän VôÏ nhaët , trong 194 töø laùy coù ñeán 117 töø laùy phuï aâm ñaàu, 38 töø laùy vaàn, 38 töø laùy toaøn boä vaø 1 töø laùy boán. Khaû naêng dieãn ñaït kì dieäu cuûa töø laùy ñöôïc phaùt huy raát hieäu quaû trong nhieàu truyeän ngaén cuûa Kim Laân. Nhaø vaên löïa choïn vaø söû duïng töø laùy raát saéc saûo. Trong taùc phaåm cuûa 88 mình, Kim Laân duøng töø laùy khaù thaønh coâng trong vieäc mieâu taû ngoaïi hình vaø tính caùch nhaân vaät. Töø laùy khoâng chæ giupù Kim Laân ñieàu hoaø aâm tieát caâu vaên maø coøn giuùp nhaø vaên theå hieän chính xaùc nhöõng traïng thaùi tình caûm mô hoà, tröøu töôïng trôû neân cuï theå vaø sinh ñoäng. Sau ñaây laø moät minh chöùng cho khaû naêng söû duïng taøi tình töø laùy cuûa nhaø vaên Kim Laân: “ Moät buoåi chieàu ngöôøi trong xoùm thaáy Traøng veà cuøng vôùi moät ngöôøi ñaøn baø nöõa. Maët haén coù veû gì phôùn phôû khaùc thöôøng. Haén tuûm tæm cöôøi nuï moät mình vaø hai con maét thì saùng laáp laùnh. Haén cöù luùng tuùng tay noï xoa xoa vaøo vai kia ñi beân ngöôøi ñaøn baø… Loøng haén baây giôø chæ coøn tình nghóa giöõa haén vaø ngöôøi ñaøn baø ñi beân. Moät caùi gì môùi meû laï laém, chöa töøng thaáy ôû ngöôøi ñaøn oâng ngheøo khoå aáy, noù oâm aáp, môn man khaép da thòt Traøng” [62, 202].Taâm traïng sung söôùng vaø ngöôïng nguøng cuûa Traøng khi boãng nhieân coù vôï ñöôïc ñieåm maët goïi teân roõ raøng, cuï theå qua moät loaït caùc töø laùy: phôùn phôû, tuûm tæm, laáp laùnh, luùng tuùng, xoa xoa, môùi meû, oâm aáp, môn man. Coù theå noùi moãi töø laùy trong ñoaïn vaên treân ñöôïc xem laø moät böùc tranh nhoû nhaát veà taâm traïng cuûa nhaân vaät. Trong truyeän ngaén cuûa mình, Kim Laân ñaõ kheùo choïn ñöôïc nhöõng töø laùy vöøa coù theå gôïi taû daùng veû vöøa coù theå boäc loä roõ caùc neùt taâm traïng, tình caûm cuûa nhaân vaät. Chuùng ta coù theå tìm thaáy ñieàu ñoù trong ñoaïn vaên sau: “ Ngoaøi ñaàu ngoõ coù tieáng ngöôøi huùng haéng ho, moät baø laõo töø ngoaøi raëng tre loïng khoïng ñi vaøo. ..Baø cuï Töù nhaáp nhaùy hai con maét nhìn Traøng, chaäm chaïp hoûi: - Coù vieäc gì theá vaäy? Baø laõo phaáp phoûng böôùc theo con vaøo trong nhaø. Ñeán giöõa saân baø laõo ñöùng söõng laïi, baø laõo caøng phaáp phoûng hôn” [62, 208]. Caùc töø laùy huùng haéng, loïng khoïng, nhaáp nhaùy, chaäm chaïp, phaáp phoûng ñeàu laø töø laùy cuøng naèm trong moät tröôøng nghóa vöøa mieâu taû daùng ñieäu, cöû chæ, vöøa ñaëc taû ñöôïc taâm traïng cuûa baø cuï Töù. Ñaëc bieät taùc giaû hai laàn söû duïng töø laùy phaáp phoûng, laàn ñaàu mieâu taû daùng ñieäu voäi vaøng böôùc thaáp böôùc cao, laàn thöù hai dieãn taû moät taâm traïng thaáp thoûm, aâu lo khoâng bieát chuyeän gì ñaõ xaûy ra khi baø cuï Töù laàn ñaàu tieân thaáy con trai soát saéng ñoùn ñôïi 89 meï. Kheùo leùo söû duïng nhieàu kieåu loaïi töø laùy khaùc nhau, Kim Laân ñaõ dieãn taû moät caùch sinh ñoäng, kì dieäu nhöõng caûm giaùc, taâm traïng, tình caûm con ngöôøi töôûng raát voâ hình, tröøu töôïng trôû neân coù daùng veû, deã hieåu, deã caûm nhaän. Baûn thaân caùc töø laùy voán laø loaïi töø coù giaù trò taïo hình cao, laép gheùp moät caùch coù ngheä thuaät caùc töø laùy moät caùch hôïp lí, Kim Laân ñaõ khaéc hoaï neân nhöõng hình töôïng ngheä thuaät soáng ñoäng. Ñaây laø böùc tranh ñaép noåi cuûa nhaø vaên veà moät con choù: “ Noù ngoài guø guø ngoaøi boùng naéng nhö anh nghieän thuoác. Caùi löng khoøm khoøm noåi leân töøng ñoát, töøng ñoát xöông soáng. Caùi con choù khoán khoå aáy noù khoâng coøn ñuû loâng ñeå che kín thaân theå nöõa. Loâng noù löôøng aên ruïng töøng ñaùm lô phô, nham nhôû vaø ñoû beûm nhö ñaùm coû aáy. Da buïng, da coå traät ra saàn suøi, coùc caùy. Ñuoâi noù thun luûn moät maåu xaùm xòt nhö ñuoâi chuoät coáng giaø. Döôùi aùnh naéng muøa hanh raùt raøn raït, lôùp da raên ruùm boïc ngoaøi caùi thaân hình gaày guøa, luûng cuûng nhöõng xöông cuûa noù, luùc luùc laïi ruøng leân”[62, 262]. Baûy caâu vaên maø coù tôùi 14 töø laùy vôùi caùc kieåu loaïi khaùc nhau : laùy phuï aâm ñaàu, laùy vaàn , laùy hoaøn toaøn vaø laùy ba cuøng taäp trung mieâu taû ngoaïi hình cuûa moät con choù. Moãi moät töø laùy ñöôïc xem laø moät neùt veõ, cöù theá tieáp noái ñeå hoaøn thieän moät böùc tranh soáng ñoäng, ñaày ñuû daùng veû, tö theá, ñaëc ñieåm, maøu saéc veà moät con choù xaáu xí ñaùng thöông. Chæ vôùi ñoaïn vaên treân, chuùng ta cuõng ñuû thaáy khaû naêng söû duïng töø laùy vöøa raát phong phuù, vöøa raát chính xaùc cuûa Kim Laân Ngoân ngöõ trong truyeän ngaén Kim Laân nhieàu khi trôû thaønh ngoân ngöõ cuûa ñieän aûnh, nhaát laø khi taùc giaû söû duïng töø laùy ñeå khaéc hoïa ngoaïi hình nhaân vaät. Chaúng haïn nhö böùc chaân dung cuûa cu Traïm : “ Cu Traïm aên maëc chænh teà, saép söûa phaûi oâm gaø ñi hoäi. Chieác khaên xeáp moác ñieåm theâm vaøi choã daùn nhaám loám ñoám traéng cuûa boá thaûi cho roäng suïp xuoáng gaàn chaân maøy, nhö nuoát boä maët choaét cheùo, ñen saïm.Caùi aùo daøi vaûi thaâm ngaén caãng, ñoû keäch. Vaø chieác quaàn vaûi to heïp oáng, xoaên xoe maëc cao quaù buïng chaân. Taát caû boä y phuïc ñaàu Ngoâ mình Sôû, cuõn côõn ñoù laøm cho noù theâm ngôù ngaån”[62,80]. Coøn ñaây laø khuoân maët cuûa moät laõo noâng sau nhöõng ñeâm traên trôû, tính toaùn hôn thieät tröôùc khi vaøo hôïp taùc xaõ: “ Caùi maët oâng 90 veâu ra, hai con maét ngôø ngaïc truõng hoaùy xuoáng vaø nhöõng lôùp raên thì choàng leân nhau chaûy nhuõng nhaõo töøng veät daøi treân maù” [62, 446]. Töø laùy khoâng phaûi môùi laï trong vaên xuoâi ngheä thuaät, caùi hay caùi laï phuï thuoäc vaøo ngheä thuaät söû duïng cuûa moãi nhaø vaên. Töø laùy trong caâu vaên cuûa Kim Laân ñöôïc duøng raát linh hoaït, vôùi nhieàu chöùc naêng khaùc nhau. Khi töø laùy ñoäc laäp laøm vò ngöõ trong caâu, noù coù khaû naêng thay theá caùc ñoäng- tính töø ñôn thanh khaùc vaø ñem laïi giaù trò bieåu caûm cao hôn. Chaúng haïn, “Maët phôø phaïc. Anh thaáy caùu kænh vaån vô, chæ muoán caøu nhaøu maáy tieáng”[62,25]. Hoaëc khi ñöa töø laùy laøm vò ngöõ trong caâu, Kim Laân coøn coù nhöõng caùch duøng, caùch keát hôïp töø khaù ñoäc ñaùo: - Haén luùc naøo cuõng nhaáp nhænh nhöõng yù nghó vöøa lí thuù vöøa döõ tôïn [62, 197]. - Huùt moät ñieáu thuoác laøo,uoáng moät nguïm nöôùc cheø töôi noùng, oâng choùp cheùp caùi mieäng ngaãm nghó: bao nhieâu yù nghó vui thích chen chuùc trong ñaàu oùc [62,184]. - Nhöõng yù nghó vui thích, nhaûy nhoùt, chen chuùc trong ñaàu oùc Theá [63, 254] Trong ba ví duï treân, danh töø tröøu töôïng : yù nghó ñöôïc keát hôïp vôùi caùc ñoäng töø chæ hoaït ñoäng : nhaáp nhænh, nhaûy nhoùt, chen chuùc laø nhöõng töø laùy aâm coù khaû naêng gôïi hình cao. Nhöõng caùch keát hôïp nhö theá khieán caâu vaên Kim Laân raát laï, raát rieâng. Ñaëc bieät coù nhieàu tröôøng hôïp, nhaø vaên ñaát Kinh Baéc laïi saùng taïo ra nhöõng töø laùy raát laï, raát khaùc ngöôøi. Chaúng haïn: - “ OÂng laõo gheùt muï chuû nhaø laém. OÂâng khoâng muoán ôû chung ôû chaï vôùi ngöôøi nhö theá. Nhöng baø Hai cöù laàn chaàn…. - OÂâng laõo ñaønh phaûi duøi daéng chôø vaäy ‘[62,181]. -“ Trong moät luùc hình nhö ngöôøi ta queân heát nhöõng caûnh ngöôøi ta ñang soáng.Haïnh phuùc thaät hoàn haäu ñôn sô…..ngöôøi ta ru rín trong caùi baàu khoâng khí ñaàm aám aáy” [62,222]. -“ Baø con xoùm gieàng chaïy sang laùo thaùo thaêm hoûi, thì ôû vöôøn sau coù maáy tieáng choù huù leân thaûm thöông vaø gheâ rôïn”[62, 282]. Caùc töø :duøi daéng, ru rín, laùo thaùo laø nhöõng töø laùy môùi laï, khoâng coù trong töø ñieån töø laùy Vieät Nam. Caùc töø laï naøy ñaõ ñem laïi neùt rieâng bieät cho ngoân ngöõ truyeän ngaén Kim Laân. 91 Nhöng vì noù quaù laï, quaù môùi, ít ai duøng, ñoâi khi khoù hieåu vaø nhö theá chaéc chaén seõ giaûm ñi hieäu quaû cuûa noâò dung caàn dieãn ñaït vaø thoâng baùo. Ngoaøi ra, Kim Laân cuõng thöôøng duøng töø laùy vôùi chöùc naêng laøm thaønh toá phuï boå nghóa cho danh töø, ñoäng töø, tính töø khieán cho caâu vaên trôû neân sinh ñoäng, giaøu aâm thanh, hình aûnh vaø coù giaù trò thaåm mó cao: “Ngaõ tö xoùm chôï veà chieàu caøng xaùc xô, heo huùt. Töøng traän gioù töø caùnh ñoàng thoåi vaøo ngaên ngaét. Döôùi nhöõng goác ña, goác gaïo xuø xì boùng nhöõng ngöôøi ñoùi daät dôø ñi laïi nhö nhöõng boùng ma. Tieáng quaï treân maáy caây gaïo ngoaøi baõi chôï gaøo leân töøng hoài theâ thieát” [62,200]. Vôùi taøi ngheä vaø khaû naêng linh hoaït trong vieäc löïa choïn vaø duøng töø laùy, Kim Laân ñaõ thoåi vaøo caâu vaên giaûn dò, moäc maïc cuûa mình moät söï haáp daãn, loâi cuoán maø ôû ñoù moãi töø laùy ñöôïc xem laø moät böùc tranh nhoû nhaát veà söï vaät vaø taâm traïng. Truyeän ngaén Kim Laân giaûn dò, töï nhieân mang ñaäm chaát daân gian chính nhôø taøi söû duïng thaønh ngöõ, tuïc ngöõ giaøu tính ngheä thuaät. Kim Laân nhö moät nhaø laép gheùp ngoân ngöõ taøi ba, oâng ñöa thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vaøo töøng caâu vaên moät caùch töï nhieân, vöøa vaën vaø sít sao. Trong 25 truyeän ngaén cuûa mình, Kim Laân ñaõ duøng ñeán 104 thaønh ngöõ, tuïc ngöõ . Kim Laân söû duïng thaønh ngöõ, tuïc ngöõ nhö moät bieän phaùp tu töø hoïc khi löïa choïn vaø duøng chuùng phuø hôïp vôí yù nghóa cuûa töøng caâu chöõ. Ñoaïn vaên sau ñaây laø moät ví duï: “ Chao oâi! Cöù nghó ñeán caùi ñaän gaø troáng nuoâi con aáy maø phaùt sôï. Moät mình cuï taàn taûo buoân rau baùn haønh, buoân thuùng baùn ñaáu, thoâi thì xoay xoaû ñuû vaønh. Anh em trong hoï khuyeân cuï laáy theâm baø hai. Nhöng cuï Nhieâu thöông con; “ bieát raèng ngöôøi ta coù thöïc thöông con mình khoâng? Hay laïi tan cöûa naùt nhaø”. Neân cuï khoâng daùm tô töôûng ñeán ñöôøng vôï leõ con theâm laøm gì” [62, 550]. Khoâng caàn nhieàu lôøi keå leå daøi doøng, chæ vôùi caùc thaønh ngöõ: Gaø troáng nuoâi con, buoân rau baùn haønh, buoân thuùng baùn ñaáu, tan cöûa naùt nhaø, vôï leõ con theâm, ngöôøi ñoïc cuõng hieåu roõ tình caûnh vaát vaû, laän ñaän vaø taám loøng hi sinh haïnh phuùc rieâng tö vì caùc con cuûa cuï Nhieâu. Thaønh ngöõ, tuïc ngöõ trong truyeän ngaén Kim Laân ñöôïc söû duïng khaù linh hoaït vaø tinh teá. Neáu Hoà Xuaân Höông thöôøng beû vuïn thaønh ngöõ, tuïc ngöõ roài choïn vaøi maûnh ñöa vaøo thô cuûa 92 mình thì Kim Laân öa duøng nguyeân veïn caû keát caáu thaønh ngöõ, tuïc ngöõ. Kim Laân ñöa chuùng vaøo caâu vaên vôùi nhieàu chöùc naêng, nhieàu vò trí khaùc nhau. Tröôøng hôïp thaønh ngöõ ñöôïc duøng vôùi chöùc naêng chuû ngöõ trong caâu: -“ Queâ cha ñaát toå moät luùc röùt ruoät boû ñi, laøm gì maø khoâng ñau xoùt haû baùc?”[62,176]. -“ Ba chìm baûy noåi möôøi maáy naêm trôøi môùi laïi ñöôïc trôû veà queâ höông baûn quaùn.” [62,175]. Hoaëc thaønh ngöõ coù chöùc naêng laø ñònh ngöõ boå nghóa cho danh töø nhaèm muïc ñích nhaán maïnh hoaëc mieâu taû roõ ñoái töôïng, söï vieäc ñöôïc noùi ñeán trong caâu: -“ Theá roài, oâng laïi lang thang, con ngöôøi daøi löng toán vaûi aáy khoâng quen vôùi vieäc goàng thueâ gaùnh möôùn”[62, 124]. -“Giöõa cuoäc khaùng chieán buøng noå khoâng ai coù theå öa ñöôïcmoät ngöôøi ñaøn oâng söùc daøi vai roäng maø chæ thaáy caäp keø vôùi hai baø vôï .” [62, 267]. “ Voán ngöôøi sôn daõ, tính tình ngay thaúng thaáy ñieàu gì traùi tai gai maét thì duø keû quyeàn cao chöùc troïng ñeán ñaâu cuõng khoâng sôï” [62, 115]. -“ Moät ngöôøi giaøu coù tieàn röông thoùc muïc, ruoäng saâu ao caù nhö oâng chaùnh Baûy …” [62,146]. Coù khi thaønh ngöõ ñöôïc duøng trong nhöõng caâu coù quan heä so saùnh : -“ Nhöôïc Döï vôù ñöôïc Ñaëng nhö ngöôøi cheát ñuoái vôù ñöôïc coïc”[62, 267] - “ Caùi baùc phoù caïo toäi nghieäp aáy…veà ñeán nhaø, tröôùc maët vôï cöù len leùn nhö raén moàng naêm” [62, 402]. -“ Maáy chieác quaàn aùo raùch nhö toå ñóa vaãn vaét khöôm möôi nieân ôû moät goùc nhaø ñaõ thaáy ñem ra saân hong”[62, 213]. ÔÛ nhöõng tröôøng hôïp treân, thaønh ngöõ trôû thaønh moät veá khoâng theå thieáu trong quan heä so saùnh, caâu vaên ñöôïc cuï theå hoaù baèng nhöõng hình aûnh so saùnh sinh ñoäng. Ngoaøi vieäc ñöa thaønh ngöõ trôû thaønh nhöõng boä phaän trong caâu, Kim Laân coøn taïo ra nhöõng caâu ñôn ñaëc bieät baèng caùch ñeå cho thaønh ngöõ, tuïc ngöõ ñöùng ñoäc laäp khoâng keát hôïp vôùi töø ngöõ naøo. Chaúng haïn: 93 -“ No doàn ñoùi goùp! Tieàn ñaâu maø mua caù theá naøy?” [62,223]. - “ Thoâi maøy aï, cöù nghe thaày nhòn ngöôøi ta ñi moät tí thì ñaõ sao. Moät söï nhòn laø chín söï laønh” [62,243]. -“AÊn quaû nhôù keû troàng caây, uoáng nöôùc thì nhôù nguoàn. Muoán laøm oâng gì cuõng phaûi coù toå tieân môùi ñöôïc!” [62,429]. Nhöõng ví duï treân, caâu ñôn ñaëc bieät ñöôïc caáu taïo baèng caùc tuïc ngöõ, thaønh ngöõ theo kieåu caâu caàu khieán theå hieän moät lôøi khuyeân baûo, moät mong muoán naøo ñoù. Caâu vaên khoâng vì theá maø khoâ khan, ngöôïc laïi vöøa suùc tích, coâ ñoïng vöøa giaøu hình aûnh, do vaäy hieäu quaû thuyeát phuïc saâu saéc vaø thaám thía hôn. 3.3.2 Caâu vaên moäc maïc, ngaén goïn Kim Laân khoâng öa loái vieát daøi doøng, caàu kì, kieåu caùch duøng nhieàu töø Haùn Vieät, oâng thích loái vieát ngaén goïn, bình thöôøng, giaûn dò phuø hôïp vôùi taâm tö, tình caûm cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Neùt phong caùch chuû yeáu maø Kim Laân ñaõ löïa choïn laø vieát nhöõng caâu ñôn ngaén goïn, thöôøng laø loaïi caâu keå chæ coù moät noøng coát chuû- vò khoâng roái raém phöùc taïp. Ñoù laø loaïi caâu cô baûn cuûa ngoân ngöõ, deã daøng bieán ñoåi ñeå taïo neân nhieàu loaïi caâu khaùc nhau veà muïc ñích phaùt ngoân, veà caáu truùc ngöõ phaùp tuyø thuoäc vaøo yù nghóa caàn dieãn ñaït. Xin ñôn cöû moät vaøi ví duï: “ Gioù nuùi rì raøo. Nhöõng hoa mua hoa sim nghieâng ngaû, saùng röïc trong naéng. Trôøi xanh vaø cao voøi voøi. Tieáng moät ñoâi chim boà caâu guï nhau treân noùc chuoàng. Khoâng khí buoåi chieàu dìu dòu” [62,403]. Caùc caâu vaên tuy raát ngaén goïn nhöng ñaõ veõ neân moät böùc tranh thanh bình cuûa vuøng trung du Baéc boä. Caûnh ñöôïc mieâu taû qua con maét yeâu ñôøi, laïc quan cuûa baùc phoù caïo vaø oâng Tö Muûng giöõa nhöõng giôø phuùt hieám hoi khoâng tieáng ì aàm cuûa maùy bay, khoâng coù tieáng keûng baùo ñoäng doàn daäp. Taát caû hoaø mình trong moät khoâng gian eâm dòu, haøi hoaø giöõa maøu xanh da trôøi, maøu tím ngaùt cuûa hoa röøng vaø baûn tình ca aám cuùng cuûa ñoâi chim caâu. 94 Hoaëc chæ hai caâu vaên ngaén goïn cuõng ñuû laøm chuùng ta xuùc ñoäng tröôùc taám loøng yeâu thöông con cuûa baø cuï Töù: -“ ÖØ, thoâi thì caùc con ñaõ phaûi duyeân phaûi kieáp vôùi nhau. U cuõng möøng loøng” [62, 211]. Caâu vaên ñôn giaûn, ngaén goïn nhöng goùi gheùm caû taám loøng yeâu thöông, noãi tuûi phaän, möøng vaø lo cuûa baø cuï. Tröôùc haïnh phuùc cuûa con trai, baø laõo ngheïn ngaøo nhö khoâng thoát neân lôøi “ ÖØ, thoâi thì…” bình thöôøng thì hai caâu vaên treân coù theå nhaäp moät. Nhöng Kim Laân ñaõ ngaét caâu moät caùch ngheä thuaät. Caâu thöù hai chæ coù boán töø vaø töø “ möøng” thay cho töø “ baèng” laø moät duïng yù ngheä thuaät saâu saéc cuûa nhaø vaên. Neáu “baèng loøng” coù nghóa baø cuï Töù chaáp nhaän cuoäc hoân nhaân cuûa con moät caùch bình thaûn, khoâng chuùt baên khoaên, day döùt. Coøn “möøng loøng” coù nghóa baø cuï möøng cho duyeân kieáp cuûa con, nhöng möøng thì ít maø lo laéng, traên trôû thì nhieàu. Laøm sao baø laõo coù theå “yeân loøng” cho ñöôïc khi con trai laáy vôï ngay caùi ñaän trôøi ñaát toái taêm vì ñoùi khaùt aáy. Ngoaøi kieåu ñôn ngaén goïn, Kim Laân thöôøng hay duøng kieåu caâu nöôùc ñoâi baét ñaàu baèng: “ Hình nhö”, “ Coù leõ”. Veà maët hình thöùc ñaây laø kieåu caâu coù tính chaát phoûng ñoaùn hoaëc tìm toøi, phaùt hieän moät ñieàu gì ñoù. Nhöng veà maët noäi dung, theo chuùng toâi khi ñaët chuùng trong ngöõ caûnh beân caïnh nhöõng caâu vaên khaùc, khi duøng nhöõng kieåu caâu naøy Kim Laân muoán tìm ôû ngöôøi ñoïc moät söï coäng caûm, moät söï ñoàng y,ù ñoàng tình naøo ñoù. Vaø nhö theá trong nhöõng tröôøng hôïp naøy khoaûng caùch giöõa taùc giaû vaø baïn ñoïc döôøng nhö ñöôïc ruùt ngaén. Xin ñôn cöû moät vaøi tröôøng hôïp: -“ Bieát khoâng coù gì anh vaãn tìm xem trong nhaø coù coøn soùt tí ngoâ ñoã naøo chaêng. Hình nhö luùc tìm toøi aáy, anh ñôõ ñoùi ñi chuùt ít” [62,25]. -“ Baø laõo saêm saém thu doïn, queùt töôùc nhaø cöûa. Hình nhö ai naáy ñeàu coù yù nghó raèng thu xeáp nhaø cöûa cho quang queû, neà neáp thì cuoäc ñôøi hoï coù theå khaùc ñi, laøm aên coù cô khaám khaù hôn [62, 214]. - “Töø ngaøy caûi caùch ruoäng ñaát, baét bôù giam caàm nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng cuõ ôû ñaây, oâng cuï caøng hay haùt. Hình nhö oâng laõo haùt cho ñôõ hiu quaïnh [62, 248]. 95 -“ OÂng keâu ñuû thöù, hình nhö taát caû moïi söï khoâng may ôû treân ñôøi naøy ñeàu doàn laïi cho oâng chòu ñöïng. Töø laâu, toâi ñaõ bieát caùi tính neát cuûa oâng chuù hoï toâi laø thích than thôû. Hình nhö oâng nghieän than thôû thì phaûi… Hình nhö cuoäc ñôøi ngheøo khoå, baáp beânh, cuoäc ñôøi cuûa moät ngöôøi khoâng vai veá gì trong daân trong xaõ tröôùc kia ñaõ laøm oâng luùc naøo cuõng sôï seät nghi ngôø” [62,425]. -“ Hình nhö luùc naøo baø laõo cuõng coù yù chôø ñôïi thaèng con thöù hai ñi boä ñoäi veà” [62, 400]. 3.3.3 So saùnh tu töø Ngoân ngöõ ngheä thuaät laø ngoân ngöõ cuûa söï lieân hoäi vaø so saùnh ngheä thuaät laø ñoâi caùnh giuùp chuùng ta bay vaøo theá giôùi cuûa caùi ñeïp, cuûa töôûng töôïng. Theo nhaø phong caùch hoïc Ñinh Troïng Laïc : “ So saùnh laø phöông thöùc dieãn ñaït tu töø, khi ñem söï vaät naøy ñoái chieáu vôùi söï vaät khaùc, khi giöõa hai söï vaät coù moät neùt töông ñoàng naøo ñoù, ñeå gôïi ra hình aûnh cuï theå, nhöõng xuùc caûm thaåm mó trong nhaän thöùc cuûa ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe” [51, 189].Trong vaên chöông, so saùnh laø phöông thöùc taïo hình vaø gôïi caûm. Noùi ñeán vaên chöông laø noùi ñeán so saùnh. Moät so saùnh ñeïp laø so saùnh taïo söï baát ngôø vôùi nhöõng phaùt hieän ñoäc ñaùo maø ngöôøi khaùc khoâng nhaän thaáy. Hoà Dzeánh, Thaïch Lam, Nguyeân Hoàng, Kim Laân ñeàu laø nhöõng nhaø vaên öa thích söû duïng so saùnh tu töø. Hieäu quaû cuûa pheùp so saùnh phuï thuoäc tröôùc heát vaøo töông quan so saùnh, thoùi quen duøng chuaån ñeå so saùnh, taøi naêng vaø caùch nhìn ñoäc ñaùo cuûa moãi nhaø vaên. Ñoïc truyeän cuûa Hoà Dzeánh, ta thaáy taùc giaû thöôøng duøng taâm traïng buoàn thöông laøm chuaån ñeå so saùnh vôùi caùc vaät theå voâ tri hay nhöõng aâm saéc voâ hình nhaèm taïo ra nhöõng so saùnh raát aán töôïng: -“Tieáng xay luùa oà oà nhieàu luùc ñeán hai giôø saùng nhö nhöõng nhòp ñôøi thöông nhôù aâm voïng trong thôøi khaéc vaø loøng ngöôøi” [ 14-42]. -“Toâi nhôù töøng maûnh saân, töøng hoøn ngoùi, töøng chuoàng chim, raønh roït nhö moät con chieân xeùt laïi toäi loãi cuûa mình tröôùc chuùa” [14-64]. Thaïch Lam thöôøng döïa vaøo nhöõng caûm giaùc caûm nhaän ñöôïc baèng taâm linh hay thaân theå ñeå xaây döïng caáu truùc so saùnh : 96 -“Mai vaø Tuaán baøng hoaøng nhö ngöôøi trong moäng” [ 49-71]. -“Tieáng saùo cuûa Tieán ñaõ theo gioù ñöa vaøo, moät aâm ñieäu naõo nuøng vaø tha thieát nhö moät lôøi than ai oaùn daøi”[ 49-139]. Coøn nhaø vaên Nguyeân Hoàng, oâng thöôøng duøng ñaëc ñieåm, maøu saéc cuûa söï vaät, cuûa hieän töôïng thieân nhieân laøm chuaån ñeå so saùnh: - “Nhöõng luøm coû toùc tieân meàm maïi nhö môù len baïc”[ 73,166-30b]. -“Soùng luùa traéng xoaù nhö nhöõng bôøm ngöïa baïch” [ 73,108]. -“Ñöôøng nhöïa saùng loeù nhö giaùt baèng vaøng dieäp” [73, 109]. - “Naéng nhaït haún vaøng hoe hoe nhö maï uùa” [73, 242]. So saùnh tu töø laø moät trong caùc phöông tieän tu töø ñöôïc Kim Laân söû duïng vôùi taàn soá cao trong taùc phaåm cuûa mình. Khaûo saùt vaø thoáng keâ qua 25 truyeän ngaén cuûa Kim Laân, chuùng toâi thaáy coù ñeán 472 laàn nhaø vaên söû duïng so saùnh tu töø. So saùnh tu töø trong truyeän ngaén Kim Laân xuaát hieän vôùi nhieàu kieåu daïng khaùc nhau: A nhö B, A laø B, A baèng B. Nhöng chuû yeáu laø daïng so saùnh mang tính giaû ñònh A nhö B chieám tæ leä cao : 94%, trong khi hai loaïi so saùnh coù tính chaát khaúng ñònh A laø B, A baèng B chæ chieám 6%. Moät so saùnh tu töø ñaày ñuû bao giôø cuõng coù 4 yeáu toá : ñoái töôïng ñöôïc so saùnh, phöông dieän so saùnh ( ñaëc ñieåm, thuoäc tính, hoaït ñoäng…), töø so saùnh( nhö, töïa, laø, baèng) vaø ñoái töôïng so saùnh. Daïng so saùnh A nhö B ngoaøi nhoùm so saùnh ñaày ñuû 4 yeáu toá nhö: -“Ñaëng laø moät tay bôïm röôïu. Caùi mieäng/ chaûy theãu ra luùc naøo cuõng ñaùnh toùp ta toùp teùp/ nhö/ coùc theøm muoãi”[62, 263]. -“Vaàng traêng cuoái thaùng/ moûng/ nhö/ caùi löôõi lieàm buoàn teânh giöõa trôøi” [62, 367]. Truyeän ngaén Kim Laân coøn coù daïng so saùnh A nhö B, vaéng phöông dieän so saùnh: -“ Nhöõng hoá bom/ nhö/ nhöõng veát thöông ñaâm treân da thòt con ngöôøi” [62,347]. -“ Boùng ñeâm/ nhö/ ngöôøi khoaùc caùi aùo choaøng ñen roäng, laëng leõ, eâm aû ñi treân caùc thung luõng” [62, 355]. 97 Nhöõng so saùnh tu töø vaéng phöông dieän so saùnh bao giôø cuõng ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc söï lieân töôûng phong phuù, ña daïng. Kim Laân- nhaø vieát truyeän ngaén cuûa chuùng ta coù nhöõng so saùnh tu töø nhieàu khi raát hoùm hænh: -“ Aùi chaø chaø, vöôøn saén nhaø naøy nom söôùng maét quaù! Môùi hoâm tröôùc leân baän naøy ñaõ khaùc haún roài. Môn môûn nhö gaùi möôøi taùm aáy! [62,395]. -“ Nhöõng neáp raên treân khuoân maët khoâ xaùc, beành beäch cuûa baùc hoaït ñoäng moät caùch kì laï. Chuùng noù co vaøo, giaõn ra, ngoï nguaäy ñuoåi nhau nhö ñaøn caù möông ñoùi vôù ñöôïc moài’[ 62, 412]. Laïi coù nhöõng so saùnh maø söï phaùt hieän ñöôïc naåy ra töø chính tình caûnh haåm hiu maø nhaø vaên ñaõ töøng traûi qua: -“ Khoán naïn caùi con möïc nhaø ta aáy, thöïc ra töø luùc mua ñeán luùc cheát, noù phaûi chòu söï gheùt boû, haét huûi cuûa moïi ngöôøi trong nhaø toâi y nhö ñöùa treû, con moät ngöôøi laøm leõ thöù 5, thöù 7 trong moät gia ñình giaøu coù ñoâng con maø boá meï cheát roài phaûi ôû vôùi anh chò con baø caû vaäy” [62, 261] . Caùc ñoái töôïng so saùnh caøng khaùc loaïi thì so saùnh aáy caøng ñoäc ñaùo haáp daãn. Truyeän ngaén Kim Laân coù nhöõng caáu truùc so saùnh baát ngôø : caùi ñöôïc so saùnh laø nhöõng aâm saéc voâ hình, nhöõng caûm giaùc tröøu töôïng coøn caùi so saùnh laø nhöõng hoaït ñoäng, nhöõng ñoäng taùc hoaëc nhöõng caûm nhaän raát cuï theå cuûa thò giaùc, cuûa xuùc giaùc : -“ Trong luùc beân ngoaøi toái taêm, laïnh leõo, ngoài uoáng cheùn röôïu ñeâm ôû choán aám aùp, coù muøi höông traàm vaø khoùi phaùo, hoï thaáy ngaây ngaát nhö coù chaát men xuaân phöøng phöøng trong huyeát quaûn” [62, 129]. -“Töøng tieáng chuoâng chuøa töø gaùc tam quan chuøa Daän buoâng ra khoâng trung, voïng xa xa, ngaân nga vaø buoàn naõo nuoät. Nhöng cuõng chöa buoàn baèng caùi gioïng rì raàm cuûa chuù tieåu tuïng kinh, non nôùt vaø run raåy nhö tieáng chim non chöa ra giaøng”[62,135]. -“Saùng chieàu boán buoåi ñi laøm ñoàng veà, muï keùo leâ caùi naïo coû queøn queït döôùi ñaát, qua cöûa, muï nhoøm vaøo noùi nhöõng caâu boùng gioù xa xoâi nhö khía vaøo thòt oâng laõo”[62,191]. 98 -“Chò quaùt raát to soe soeù nhö xeù vaûi “[64, 226]. -“Coù luùc chò noùi lieân lieán moät hoài nhö caùi maùy khaâu ñaïp coá”[ 64, 273]. -“Töø nhöõng aùnh ñeøn quyû quaùi aáy tieáng chöûi cöù ruù leân nhöõng tieáng nanh aùc, saéc nhoïn nhö muõi dao ñaâm vaøo da thòt” [62, 318]. - “ Muï nhìn anh raát laâu boãng muï cöôøi leân khaønh khaïc, khaønh khaïc. Muï cöôøi nghe nhö hai mieáng xöông khoâ coï vaøo nhau” [62, 334]. -“Tieáng khoùc loùc keå leå cuûa baø ñaõ im baët töø laâu nhöng sao oâng vaãn nghe lanh laûnh beân tai, tieáng khoùc nhö töøng löôõi dao moûng laùch vaøo tim gan oâng khía töøng nhaùt” [62, 376]. Nhaø vaên phaûi coù moät thính giaùc nhaïy beùn, moät taâm hoàn tinh teá, moät trí töôûng töôïng phong phuù môùi coù ñöôïc nhöõng so saùnh chính xaùc vaø ñoäc ñaùo nhö treân. “ Söùc maïnh cuûa so saùnh laø nhaän thöùc”, nhöõng so saùnh cuûa Kim Laân ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng caûm giaùc thaät cuï theå, nhöõng nhaän thöùc môùi meû veà ñoái töôïng. Caùi môùi meû trong so saùnh tu töø cuûa Kim Laân laø phaùt hieän vaø chæ ra nhöõng ñieåm töông ñoàng giöõa nhöõng söï vaät raát xa laï vôùi nhau. Chaúng haïn nhö: “ Thôøi buoåi baây giôø ñaøo ñöôïc caùi haàm caùi hoá toát sao noù laïi söôùng theá nhæ? Baèng oâng Löu Bò vôù ñöôïc cuï Gia Caùt Löôïng ñaáy nhaù!”[62,397]. Moät loái keå chuyeän töï nhieân moäc maïc, töø ngöõ caâu vaên bình dò maø phong phuù, laáp laùnh nhieàu hình aûnh sinh ñoäng nhôø caùch söû duïng kheùo leùo töø laùy, thaønh ngöõ, tuïc ngöõ vaø nhöõng caáu truùc so saùnh ñoäc ñaùo, Kim Laân ñaõ taïo cho mình moät phong caùch rieâng khoù laãn vôùi caùc nhaø vaên cuøng thôì nhö Toâ Hoaøi, Maïnh Phuù Töù, buøi Hieån, Tam Kính….. 99 Keát luaän Trong ñoäi nguõ nhaø vaên hieän ñaïi Vieät Nam, Kim Laân thuoäc nhoùm caùc nhaø vaên vieát ít. Tuy vieát khoâng nhieàu nhöng “Quyù hoà tinh baát quí hoà ña”, Kim Laân ñöôïc xem laø ngöôøi coù bieät taøi vieát truyeän ngaén vaø ñaõ ñoùng goùp cho vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi nhöõng truyeän ngaén xuaát saéc. Caû ñôøi vaên, Kim Laân moät möïc thuûy chung vieát veà noâng thoân, vieát veà cuoäc soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Ñaây chính laø moät phaåm chaát ñaùng quí cuûa nhöõng vaên ngheä só chaân chính. Kim Laân saùng taïo vaên chöông baèng taát caû loøng ñam meâ vaø söï taøi hoa cuûa ngöôøi con xöù Kinh Baéc. Theo quan nieäm cuûa Kim Laân, nhaø vaên ngoaøi caùi taøi caàn coù moät traùi tim, phaûi duõng caûm leân tieáng tröôùc nhöõng caùi xaáu xa, baát coâng. Saùng taùc vaên chöông vôùi oâng nhö moät cuoäc chôi, oâng vieát hay vieát toát khi oâng coù caûm höùng vaø ñam meâ. Vaø oâng döøng cuoäc chôi khi mình muoán vieát nhöng laïi khoâng coù caûm höùng. Baét ñaàu xuaát hieän treân vaên ñaøn töø naêm 1941, truyeän ngaén Kim Laân khoâng traùnh khoûi nhöôïc ñieåm chung cuûa vaên hoïc hieän thöïc Vieät Nam thôøi kì 1940-1945. Truyeän ngaén cuûa oâng tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm khoâng mieâu taû nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi noùng boûng. Truyeän chuû yeáu xoùay saâu vaøo nhöõng quan heä nhoû heïp trong gia ñình, hoï toäc, laøng xoùm vaø nhöõng phong tuïc, thuù chôi laøng queâ. ÔÛ giai ñoïan naøy, Kim Laân ñaõ taïo ñöôïc tieáng vang treân vaên ñaøn baèng moät loïat caùc truyeän ngaén noåi tieáng veà sinh hoïat vaên hoùa laøng queâ nhö: Con Maõ Maùi, Ñoâi chim thaønh, Ñuoåi taø, Choù saên… Sau Caùch maïng thaùng Taùm, Kim Laân vaãn tieáp noái maïch caûm xuùc vieát veà laøng queâ vaø ngöôøi lao ñoäng ngheøo nhöng ngoøi buùt nhaø vaên ñaõ coù yù thöùc xaõ hoäi roõ reät hôn. Vôùi yù thöùc vaø traùch nhieäm cuûa moät nhaø vaên yeâu nöôùc, taùc phaåm Kim Laân thôøi kì naøy ñaõ coù nhöõng caùi nhìn môùi meû veà soá phaän con ngöôøi, veà töông lai daân toäc vaø vaän meänh ñaát nöôùc. Laøng, Vôï nhaët, Con choù xaáu xí laø nhöõng truyeän ngaén xuaát saéc veà noäi dung, maãu möïc veà ngheä thuaät. Beân 100 caïnh nhöõng taùc phaåm xuaát saéc ñoù, Kim Laân vaãn coù moät soá truyeän ngaén hôi non nôùt veà ngheä thuaät, sô löôïc veà noäi dung, Laù thö phaùt ñoäng laø moät ví duï. Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät cuûa truyeän ngaén Kim Laân laø ñaõ ñöa nhöõng chuyeän ñôøi thöôøng nhieàu khi raát nhoû nhaët, vuïn vaët vaøo trong taùc phaåm cuûa mình moät caùch töï nhieân. Hieän thöïc cuoäc soáng ña daïng phong phuù, neân coù khaù nhieàu “ laùt caét”, khaù nhieàu nhöõng maûnh ñôøi ñau khoå, lay laét trong truyeän ngaén Kim Laân. Döôøng nhö caùc nhaân vaät “ ñaàu thöøa ñuoâi theïo” ñeàu göûi ñaïi dieän cuûa hoï vaøo trong taùc phaåm Kim Laân. Ñoïc truyeän ngaén cuûa oâng, ta döôøng nhö thaáy thaáp thoùang theá giôùi nhaân vaät truyeän coå tích hieån hieän trong töøng taùc phaåm. Kim Laân saùng taùc truyeän ngaén cuûa mình vôùi caûm höùng daït daøo yeâu thöông baèng moät traùi tim nhaân haäu vaø taám loøng roäng môû vì nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo. Nhaø vaên ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc moät söï caûm thoâng, tình yeâu thöông xen laãn noãi chua xoùt, ñaéng cay veà thaân phaän cuûa nhöõng con ngöôøi beù nhoû, mong manh tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Truyeän cuûa Kim Laân aån daáu ñaèng sau nhöõng söï thaät phuõ phaøng, nhöõng hoøan caûnh bi ñaùt, nhöõng caûnh ngoä ñaùng thöông laø nhöõng tia saùng laáp laùnh, aùnh leân tình yeâu thöông vaø nieàm tin. Trong taùc phaåm cuûa nhaø vaên xöù Kinh Baéc, veû ñeïp taâm hoàn cuûa ngöôøi lao ñoäng ngheøo ñöôïc boäc loä röïc rôõ hôn trong nhöõng hoøan caûnh baát thöôøng, cuûa cuoäc soáng. ÔÛ ñoù giöaõ caùi cheát vaø caùi soáng, giöõa caùi xaáu vaø caùi toát, giöõa söï ích kæ vaø bao dung chaäp chôøn keá caän, hoï ñaõ vöôït qua ranh giôùi caùi cheát, caùi xaáu, caùi ích kæ ñeå khaúng ñònh veû ñeïp nhaân baûn voán coù trong moãi con ngöôøi. Thaønh coâng cuûa truyeän ngaén Kim Laân khoâng chæ döïa vaøo voán soáng daøy daën, söï am hieåu tinh teá maø coøn phuï thuoäc raát nhieàu vaøo taøi bieán hoùa chöõ nghóa, vaøo ngheä thuaät döïng truyeän vaø xaây döïng nhaân vaät theo phong caùch rieâng. Coát truyeän cuûa Kim Laân khoâng li kì, gay caán maø ñôn giaûn ít söï kieän, phuø hôïp vôùi vieäc theå hieän nhöõng caùi beù nhoû, vuïn vaët ñôøi thöôøng cuûa cuoäc soáng laøng queâ. Kim Laân quan nieäm chi tieát laø nhöõng hình töôïng ngheä thuaät maø qua ñoù ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc nhöõng ñieàu nhaø vaên muoán noùi. Truyeän ngaén cuûa oâng daøy ñaëc chi tieát nhöng taát caû ñeàu ñöôïc taùc giaû löïa choïn kó löôõng ñuû ñeå theå hieän thaønh coâng chuû ñeà cuûa töøng taùc phaåm. 101 Kim Laân coøn ñeå laïi aán töôïng saâu saéc trong loøng ngöôøi ñoïc bôûi söùc saùng taïo taøi tình trong caùch taïo neân nhöõng tình truyeän ñoäc ñaùo, baát ngôø mang daáu aán rieâng cuûa nhaø vaên. Quan taâm vaø phaùt hieän ra nhöõng tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo, baát ngôø nhöng laïi coù thaät trong cuoäc soáng ngöôøi daân queâ, phaân tích caùch öùng xöû cuûa ho,ï nhaø vaên ñaõ mieâu taû xuaát saéc con ngöôøi bình thöôøng ngay trong taùc phaåm cuaû mình. Ñoïc truyeän ngaén Kim Laân, chuùng ta luoân thuù vò vôùi nhöõng phaùt hieän taâm lí vöøa chaân thöïc, vöøa baát ngôø giuùp cho tính caùch nhaân vaät trôû neân roõ neùt, hoaøn thieän hôn trong nhöõng tình huoáng truyeän ñaày thöû thaùch. Nhaø vaên ñaõ keát hôïp haøi hoøa nhieàu caùch thöùc mieâu taû taâm lí nhaân vaät. Thuû phaùp ngheä thuaät cuûa Kim Laân khoâng ñôn thuaàn laø nhöõng doøng mieâu taû saéc saûo theá giôùi noäi taâm maø coøn do nhaø vaên am hieåu saâu saéc, ñoàng caûm thöïc söï vôùi nhaân vaät. Trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, Kim Laân ñaõ ñaët con ngöôøi vaøo moâi tröôøng soáng bình thöôøng, mieâu taû cuï theå, saéc saûo, roõ neùt veà caû ngoaïi hình laãn noäi taâm nhaân vaät. Thuû phaùp naøy ñaõ goùp phaàn vaøo söï ñoåi môùi ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät cho theå taøi truyeän ngaén. Vaên Kim Laân moäc maïc, giaûn dò vaø töï nhieân. Ñoïc taùc phaåm cuûa oâng, ngöôøi ñoïc luoân caûm nhaän ñöôïc söï gaàn guõi thaân maät, khoâng chau chuoát, giaû taïo trong caùch keå chuyeän. Kim Laân laø nhaø vaên coù taøi vaän duïng raát linh hoïat, saùng taïo ngoân ngöõ bình daân. OÂng bieát caùch caûi bieán, goït duõa ñem maøu saéc, höông vò lôøi aên tieáng noùi toâ ñieåm cho töøng taùc phaåm theo phong caùch rieâng cuûa mình. Ngoân ngöõ vaên xuoâi cuûa oâng laø ngoân ngöõ ñôøi soáng ñöôïc söû duïng moät caùch ngheä thuaät mang veû ñeïp cuûa söï giaûn dò vaø töï nhieân. Chaát taøi hoa, söï lòch laõm, neà neáp coå xöa döôøng nhö in ñaäm daáu aán trong vaên chöông Kim Laân. Ñoïc truyeän ngaén Kim Laân, chuùng ta deã bò cuoán huùt bôûi moät thöù chaát ñoàng baèng Baéc boä kín ñaùo, dung dò vaø chín chaén. Taát caû nhöõng vaán ñeà chuùng toâi trình baøy trong luaän vaên naøy chæ môùi laø böôùc ñaàu tìm hieåu, nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm truyeän ngaén Kim Laân. Do haïn cheá veà khaû naêng chuyeân saâu, veà trình ñoä caûm thuï taùc phaåm vaø khoù khaên veà tö lieäu, veà thôøi gian, luaän vaên cuûa chuùng toâi 102 chaéc chaén seõ khoâng khoûi thieáu soùt vaø coù nhöõng nhaän ñònh chuû quan. Do vaäy, raát thaønh thöïc chuùng toâi mong muoán nhaän ñöôïc nhöõng lôøi goùp yù quí baùu cuûa caùc chuyeân gia, baïn beø vaø ñoàng nghieäp. 103 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Toan Aùnh (1993), Caùc thuù tieâu khieån Vieät Nam, Nxb Muõi Caø Mau. 2. Laïi Nguyeân AÂn (1984), Vaên hoïc vaø pheâ bình, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi 3. Laïi Nguyeân Aân (1998), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 4. Trònh Bích Ba (1996), Bình giaûng vaên 9, Nxb Giaùo duïc. 5. Bakhtin M. (1992), Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát (baûn dòch cuûa Phaïm Vónh Cö), Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 6. Bakhtin M. (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Dostoievski (baûn dòch cuûa Traàn Ñình Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 7. Vuõ Baèng (2000), Thöông nhôù möôøi hai, Nxb Vaên hoaù Thoâng tin, Haø Noäi. 8. Y Ban (2004),"Nhaø vaên Kim Laân: Thuôû aáy chuùng toâi soáng baèng höõu laém", Giaùo duïc & Thôøi ñaïi chuû nhaät, soá 17. 9. Phan Keá Bính (1990),Vieät Nam phong tuïc, Nxb Ñoàng Thaùp 10. Nam Cao (1986), Truyeän ngaén choïn loïc, Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät Haø Nam Ninh, Haø Noäi 11. Nguyeãn Minh Chaâu (1999), Tuyeån taäp truyeän ngaén, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 12. Leâ Tö Chæ (1996), Ñeå phaân tích moät taùc phaåm truyeän ngaén,Nxb Treû. 13. Chu Xuaân Dieân (1999), Cô sôû Vaên hoaù Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi 14. Hoà Dzeánh (1990), Chaân trôøi cuõ, Nxb An Giang. 15. Nguyeãn Vaên Daân (Bieân dòch giôùi thieäu) (1991), Vaên hoïc - Ngheä thuaät vaø söï tieáp nhaän, Vieän thoâng tin khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 16. Ñaêng Dung - Nguyeãn Cöông (chuû bieân) (1990), Caùc vaán ñeà cuûa Khoa hoïc vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 17. Phan Cöï Ñeä (chuû bieân) (1986), Tuyeån taäp truyeän ngaén Vieät Nam (1930-1945), Nxb Ñaïi hoïc & Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 18. Traàn Thanh Ñòch (1988), Tìm hieåu truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 19. Haø Minh Ñöùc (chuû bieân) (1994), Nhaø vaên noùi veà taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 20. Phan Hoàng Giang (1971), "Böôùc ñöôøng ñi cuûa Buøi Hieån", Baùo Vaên Ngheä . 21. Nguyeãn Thieän Giaùp (1999), Töø vöïng hoïc tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 104 22. M.Gorki (1970), Baøn veà vaên hoïc (Cao Xuaân Haïo, Hoaøng Minh dòch), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 23. Nguyeãn Haûi Haø-Nguyeãn Thò Bình (1995), Quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi trong vaên xuoâi Vieät Nam sau Caùch maïng thaùng Taùm, Chöông trình KX.07, Haø Noäi. 24. Chu Hoàng Haûi (1987), Baûn nhaän xeùt trung thaønh truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä TPHCM. 25. Leâ Baù Haùn (chuû bieân) (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 26. Nguyeãn Vaên Haïnh (1979), Suy nghó veà vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 27. Nguyeãn Vaên Haïnh-Huyønh Nhö Phöông (1995), Lí luaän vaên hoïc- Vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 28. Buøi Hieån (1960), Böôùc ñaàu vieát truyeän, Nxb Phoå thoâng, Haø Noäi. 29. Buøi Hieån (1976), 33 Truyeän ngaén choïn loïc (1945-1975), Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 30. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Vaên hoïc-Hoïc vaên, Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm TP.HCM, Tröôøng Vieát vaên Nguyeãn Du. 31. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Naêm baøi giaûng veà theå loaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 32. Ñoã Ñöùc Hieåu (2000), Thi phaùp hieän ñaïi, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 33. Nguyeãn Hoaø (1989), "Suy nghó veà vaán ñeà con ngöôøi trong vaên hoïc vieát veà chieán tranh", Vaên ngheä soá 81. 34. Nguyeãn Thaùi Hoaø (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Toâ Hoaøi (1959), Moät soá kinh nghieäm vieát vaên cuûa toâi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Toâ Hoaøi (2001), O chuoät, NxbVaên ngheä TP.HCM. 37. Nguyeãn Coâng Hoan (1959), "Ngheä thuaät vieát truyeän ngaén", Baùo Vaên ngheä soá 23, 24, 25, 26. 38. Nguyeãn Coâng Hoan (1969),"Vieát truyeän ngaén", B.Vaên ngheä soá 30. 39. Nguyeãn Coâng Hoan (1970), "Hoûi chuyeän Buøi Hieån", Taïp chí Taùc phaåm môùi. 40. Traàn Ninh Hoà (1991), Moät ngaøy Kim Laân, Baùo Vaên ngheä soá 34. 41. Nguyeân Hoàng (1970), Böôùc ñöôøng vieát vaên, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 42. Nguyeân Hoàng (1978), Nhöõng nhaân vaät aáy ñaõ soáng vôùi toâi, Nxb Taùc phaåm môùi. 43. Vuõ Ngoïc Khaùnh (1999), Tieáp caän kho taøng Folklore Vieät Nam, Nxb 105 Vaên hoaù Daân toäc. 44. Phuøng Ngoïc Kieám (2000), Con ngöôøi trong truyeän ngaén Vieät Nam 1945-1975, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 45. Nguyeãn Khaûi (2003), Ngheà vaên cuõng laém coâng phu, Nxb Treû. 46. M.B. Khrapchenko (1979), Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc, Nxb Taùc phaåm môùi , Haø Noäi. 47. M.B. Khrapchenko (2002), Nhöõng vaán ñeà lí luaän vaø phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 48. Ñaøo Khöông (1987), Gaëp gôõ 27 nhaø vaên coù taùc phaåm ñöôïc choïn giaûng trong nhaø tröôøng, Sôû Giaùo duïc Haø Sôn Bình. 49. Leâ Ñình Kî (1984), Cô sôû lí luaän vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc & Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 50. Thaïch Lam (1958), Naéng trong vöôøn, Ñôøi nay, Saøi Goøn. 51. Thaïch Lam (1988), Tuyeån taäp, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 52. Ñinh Troïng Laïc (chuû bieân) (1993), Phong caùch hoïc tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 53. Kim Laân (1942), Coâ Vòa, Baùo Trung Baéc chuû nhaät soá 135. 54. Kim Laân (1955), Laøng, Truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä, Haø Noäi. 55. Kim Laân (1955), Neân vôï neân choàng, Nxb Vaên ngheä, Haø Noäi. 56. Kim Laân (1957), OÂng laõo haøng xoùm, Nxb Vaên Ngheä, Haø Noäi. 57. Kim Laân (1958), Chaøng hieäp só goã, Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi. 58. Kim Laân (1960), Coâ gaùi coâng tröôøng, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 59. Kim Laân (1962), Con choù xaáu xí, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 60. Kim Laân (1983), Vôï nhaët, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 61. Kim Laân(1984), OÂng Caûn Nguõ, Nxb Kim Ñoàng, Haø Noäi. 62. Kim Laân (1996), Tuyeån taäp Kim Laân, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 63. Kim Laân (2004), Taùc phaåm choïn loïc, Nxb Hoäi nhaø vaên. 64. Phöông Löïu (Chuû bieân), (1997), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 65. Phong Leâ-Vuõ Tuaán Anh-Vuõ Ñöùc Phuùc (1986), Vaên hoïc Vieät Nam khaùng chieán choáng Phaùp (1945-1954), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 66. Phong Leâ (chuû bieân) (1990), Vaên hoïc vaø hieän thöïc, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 67. Mai Quoác Lieân (1998), Pheâ bình vaø tranh luaän vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 68. Nguyeãn Vaên Long-Traàn Höõu Taù (bieân soaïn) (1981), Tö lieäu tham khaûo Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1954, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 69. Huyønh Lyù-Nguyeãn Vaên Long-Nguyeãn Traùc-Traàn Höõu Taù (1980), 106 Lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam (taäp IV) 1945-1954, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 70. Huyønh Lyù-Traàn Vaên Hoái (1962), Lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1960), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 71. Hoaøng Nhö Mai (1961), Vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi (1945-1960), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 72. Hoaøng Nhö Mai-Nguyeãn Ñaêng Maïnh-Traàn Höõu Taù (1992), Vaên hoïc 12, Nxb Giaùo duïc TP.HCM. 73. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1995), Toång taäp Vaên hoïc Vieät Nam, taäp 30B, nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 74 .Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1995), Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam, taäp 30A, Nxb khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 75. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 76. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1988), Nguyeân Hoàng-Con ngöôøi vaø söï nghieäp, Nxb Haûi Phoøng. 77. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1993), Caùc taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam, taäp 2, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 78. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1986), Caùc nhaø vaên noùi veà vaên (taäp 2), Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 79. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1988, 1990), Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1975 (2 taäp), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 80. Nguyeãn Ñaêng Maïnh-Nguyeãn Ñình Chuù-Nguyeãn An (1993), Taùc giaû Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 81. Hoà Chí Minh (1981), Vaên hoaù Ngheä thuaät cuõng laø moät maët traän, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 82. Traàn Ñoàng Minh (1994), Tieáng noùi tri aâm, Nxb Treû. 83. Hoà Quí Nghóa (2004), "Söùc soáng trong truyeän ngaén Vôï nhaët", Giaùo duïc & Thôøi ñaïi soá 49. 84. Vöông Trí Nhaøn (1978) "Veà söï löïa choïn chuû ñeà vaø phaùt trieån tính caùch trong truyeän ngaén sau Caùch maïng", Taïp chí Vaên hoïc. 85. Vöông Trí Nhaøn ( 1980), Soå tay ngöôøi vieát truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, HaøNoäi. 86. Phuøng Quí Nhaâm (1991), Thaåm ñònh Vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä TP.HCM. 87. Phuøng Quí Nhaâm -Laâm Vinh (1994), Tieáp caän vaên hoïc, ÑHSP- TP.HCM. 88. Vuõ Ngoïc Phan (1989), Nhaø vaên hieän ñaïi (2 taäp), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 107 89. Vuõ Döông Quyõ (Tuyeån choïn), (1997), Nhaø vaên vaø taùc phaåm trong nhaø tröôøng phoå thoâng, Nxb giaùo duïc, Haø Noäi. 90. Vöông Hoàng Seån (1998), Phong löu cuõ môùi, Nxb TPHCM. 91. Traàn Ñình Söû (1993), Giaùo trình thi phaùp hoïc, Tröôøng ÑHSP TP.HCM. 92. Traàn Ñình Söû (1993) Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc-Ñaøo taïo, Vuï giaùo vieân. 93. Traàn Ñình Söû (1996), Lí luaän pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 94. Traàn Ñình Söû (1990), "Thöû nghó veà yù thöùc caù tính trong vaên hoïc Vieät Nam", Baùo Vaên ngheä soá 23 95. Traàn Ñình Söû (1995), "Nghó veà ñaëc tröng thaåm mó cuûa Vaên hoïc Caùch maïng 1945 - 1975", Baùo Vaên ngheä soá 21. 96. Ñaøo Thaûn (1994), "Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong taïp chí vaên xuoâi", Taïp chí Vaên hoïc Haø Noäi soá 2 97. Buøi Vieät Thaéng (1994), "Vaên xuoâi gaàn ñaây vaø quan nieäm con ngöôøi", Taïp chí Vaên hoïc Haø Noäi, soá 4. 98. Vöông Thaûo(2004), "Nhaø vaên Kim Laân vaø söï im laëng cuûa noãi buoàn", An ninh theá giôùi cuoái thaùng soá 30 99. Nguyeãn Thaønh Thi (1999), Ñaëc tröng truyeän ngaén Thaïch Lam, Nxb Giaùo duïc. 100. Leâ Ngoïc Traø (1994), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Treû TPHCM. 101. Ngoïc Trai (1987), "Söï khaùm phaù veà con ngöôøi Vieät Nam qua truyeän ngaén", Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi soá 10. 102. Hoaøng Trinh (1992), Töø kí hieäu hoïc ñeán thi phaùp hoïc, Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. 103. Hoaøng Trinh (1974), Vaên hoïc ngoïn nguoàn vaø saùng taïo, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 104. Leâ Trí Vieãn (1987), Ñaëc ñieåm lòch söû Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 105. Nguyeãn Nhö YÙ (chuû bieân) (2002), Töø ñieån thaønh ngöõ tieáng Vieät phoå thoâng, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 106. Nhieàu taùc giaû (1992), Ñeå daïy toát vaên 12, Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi II. 107. Nhieàu taùc giaû, Caùch maïng- khaùng chieán vaø ñôøi soáng vaên hoïc 1945-1954, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 108. Nhieàu taùc giaû (2001), Nhaø vaên Vieät Nam theá kyû XX, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 109. Nhieàu taùc giaû (1995), Moät thôøi ñaïi vaên hoïc môùi, Nxb Vaên hoïc, Haø 108 Noäi. 110. Nhieàu taùc giaû (1994), Tuyeån taäp truyeän ngaén khaùng chieán 1945- 1954. 111. Nhieàu taùc giaû (1992), Khaûo cöùu veà caùc phong tuïc vaø nhöõng thuù chôi ñeïp ôû ñoàng queâ mieàn Baéc Vieät Nam, Nxb Vaên hoaù, Haø Noäi. 112. Nhieàu taùc giaû (1972), Truyeän ngaén ñöôïc giaûi Baùo Vaên Ngheä, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 113. Nhieàu taùc giaû (1983), Töø ñieån vaên hoïc, taäp 1, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 114. Nhaø vaên Kim Laân "Khoâng muoán noùi nöõa", An ninh cuoái Thaùng, soá 34, thaùng 5/2004.