Luận văn Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp phục hồi tính đa dạng thực vật tại trạm đa dạng sinh học Mê Linh – Vĩnh Phúc

ó chiều cao 20 – 60 cm như: Đơn buốt, Cỏ lá tre, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 64 Cỏ chỉ, Cỏ may, Cỏ bài ngài, Gối hạc trắng , Bụp vang, Cói lông… Không thể thiếu được sự có mặt của các loại Dương xỉ : Guột, Dáng tô tần. Thực vật ngoại tầng không có dây leo thân gỗ, hầu như chỉ là dây leo thân thảo: Dây bìm bịp, bòng bong, dây vằng trắng… Đánh giá độ dầy dậm của thảm tươi trong kiểu thảm này từ Cop1 đến Soc. 4.2.5.2. Thảm thƣ̣c vật cao phục hồi tự nhiên sau nƣơng rẫy Như phần trên chúng tôi đã thống kê, TTV có thành phần loài đa dạng, phong phú về số lượng do chúng được phục hồi trên vị trí rất thuận lợi về mặt sinh thái. Sự phân hoá thành phần ở giai đoạn phục hồi này rất rõ ràng, 2 tầng chính: Tầng cây gỗ tái sinh tự nhiên , cây bụi và thảm tươi. Tầng cây gỗ tái sinh tự nhiên, cây bụi: Ngoài những loài cây có mặt ở tầng cây gỗ của TTV thấp sau nương rẫy, ở đây còn thấy xuất hiện thêm nhiểu loài mới, có sức sinh trưởng nhanh và có thể cho gỗ tốt như: Nhựa ruồi, Trám trắng, Bứa, Nhội, Kháo nhớt, Trâm ba lá chụm, Linh lông…, kiểu thảm này so sự phân hoá thành hai cấp chiều cao: + Cấp chiều cao 2,0 – 4,5 m: Chủ yếu là cây gỗ tiên phong, ưa sáng, ngoài ra còn gặp thêm một số loài có tinh vượt trội về chiều cao nhưng không nhiều: Màng tang, Đẹn ba lá, Trám trắng. Mật độ cây gỗ tương đối cao 1822 cây/ha, HTB: 3,35m; DTB: 3,2 cm. + Cấp chiều cao 0,5 – 2,0m: Bao gồm các cây bụi và cây tái sinh. Cây bụi ở đây có thành phần loài đa dạng chủ yếu các loài: Vai trắng, Vú bò lá nguyên, Gối hạc trắng, Ké hoa đào, Mua thường, Trọng đũa,Ba chạc, Bướm bạc, Lấu, Nàng nàng…, nhưng có mật đọ nhiều nhất là ba Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 65 chạc chiếm 40% tổng số loài cây bụi thấp, các loài sim, mua thường, tháu kén hoa đỏ có tần xuất gặp lớn trong TTV thấp sau NR thì ở đây giảm hẳn, chỉ xuất hiện rải rác. Cây gỗ tái sinh trong cấp chiều cao này chiếm phần lớn 1067 cây/ha, HTB: 1,7m; DTB: 1,9 cm. Do điều kiện sinh trưởng phát triển thuận lợi, cây gỗ mọc tập trung, tạo nên độ tàn che tương đối lớn (k<0,2). Các chỉ số về đường kính và chiều cao của cây tái sinh trong TTV cao sau NR cho thấy cây tái sinh ở đây phát triển tốt. Do quá trình phục hồi diễn ra mạnh mẽ, tầng cây gỗ tạo nên độ tàn che lớn, mặc dù thảm tươi có thành phần loài phong phú nhưng số lượng cá thể của mỗi loài rất ít, chủ yếu vẫn là các loài trong họ Cỏ (Poaceae), họ Cúc (Asteraceae), các loài Dây leo rải rác thuộc các họ Dilleniaceae, họ Fagaceae, Hernadiacae, Mimosaceae. Độ dày rậm của thảm cỏ, chúng tôi đánh giá Sp đến Cop1. 4.2.5.3. Thảm thƣ̣c vật cao phục hồi sau khi khai thác kiệt Với thời gian phục hồi khoảng 7 – 8 năm, nên trạng thái nghiên cứu đã có xu hướng thành rừng non rất rõ nét. Cấu trúc hình thái của kiểu thảm tương đối phức tạp, về cơ bản vẫn thành 2 tầng chính: tầng cây gỗ, cây TSTN, cây bụi và thảm tươi. Trong tầng cây gỗ, có sự phân chia thành 3 cấp chiều cao: + Cấp chiều cao 3,0 – 6,5m: Bao gồm những loài có tinh vượt trội về chiều cao trong kiểu thảm, thường là cây tiên phong, ưa sáng và cây chịu bóng, có giá trị kinh tế, có thời gian sống lâu như: Sau sau, Ba soi, Trám chim, Nhội, Dẻ gai, Dung lá thon, hải đường… Tuy nhiên, mật độ các loài này không cao 333 cây/ha; HTB: 4,42 m; DTB: 5,5 cm. + Cấp chiều cao 2,0 – 3,0m: Chủ yếu là cây tái sinh đang phát triển mạnh, nhiều cây lớn: Muối, Na rừng, Me rừng, Re xanh, Vót vàng nhạt, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 66 Găng gai, Thị, Bồ cu vẽ, Ba soi, Sòi tía, Bời lời vòng, Cứt ngựa, Mua bà… Cấp chiều cao này có mật độ cây nhiều nhất 1100 cây/ha, HTB: 2,57m; DTB: 3,1 cm. + Cấp chiều cao 0,5 – 2m bao gồm: Cây bụi và cây tái sinh còn nhỏ. Cây bụi ở đây có chiều cao khoảng 0,8 đến 1,8m như: Lấu, Lấu bà, Tháu kèn hoa đực, Tháu kèn lông, Trè rừng, số lượng không nhiều mọc rải rác. Mật độ cây tái sinh thấp 633 cây/ha, HTB: 1,7 m; DTB: 2,0 cm. Cây gỗ của 3 cấp chiều cao mọc tương đối tập chung nên độ tàn che 0,2 < k < 0,3. Thảm tươi với thành phần nghèo nàn, phân bố thành cụm, thường ở những chỗ chưa có sự khép tán của tầng cây gỗ, có nhiều ánh sáng. Phần lớn là các loài: Tứ thu hồng, Mía dò, Cỏ mần trầu, Cỏ chỉ, Cỏ tranh, Dương xỉ. Một vài loài dây leo như: Dây cậm cang, Bìm bìm hoa trắng, Bìm bìm hoa vàng… độ dày rậm của thảm cỏ Sol đến Sp. 4.2.5.4. Rừng non Rừng hoàn toàn khép tán, khoảng 45 – 50% diện tích đất bị cây gỗ che phủ (k > 0,4). Rừng có sự phân chia thành tàng rõ rệt, 3 tầng chính: Tầng cây gỗ (chiều cao 3 – 9,5m), tầng cây gỗ thấp và cây tái sinh (0,5 – 3m) và thảm tươi. Tầng cây gỗ trong khoảng 3 – 9,5m thành phần loài ở đây rất phức tạp, cây có kích thước trung bình và nhỏ như: Muối, Sơn rừng, Thị, Chòi mòi, Bộp lông, Bời lời vòng, Kháo hoa nhỏ, Trâm ba lá chụm, Lọ nghẹ, Kim sương…, xen lẫn là các loài cây gỗ có sức sinh trưởng mạnh như: Sau sau, Trám chim, Dâu da đất, Nhội, Rẻ gai, Sụ thon. Chiều cao trung bình HTB: 5,9 m; DTB: 6,5 cm; mật độ cây gỗ 600 cây/ha. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 67 Cá biệt trong kiểu thảm này chúng tôi còn gặp loài Thầu tấu có chiều cao tương đối lớn 9,5m. Tầng cây bụi thấp và cây tái sinh (0,5 – 3m). Cây bụi thấp có thành phần nghèo nàn, vẫn chủ yếu các loài trong họ đơn nem (Mirsinaceae), họ Cà phê (Rubiaceae), Họ trè (Theaceae). Những loài thường xuất hiện nhiều trong tầng cây bụi ở các kiểu thảm trên như: Tháu kén (Helicteres sp.), Sim (Rhodomirtus tomentosa), Mua thường (Melastoma normale) hoàn toàn không còn gặp trong rừng non. Điều này cũng chứng tỏ, khi rừng non đã có độ khép tán, những cây bụi thấp, ưa sáng sẽ không còn thích hợp để tồn tại, chúng sẽ bị đào thải nhươngc chỗ cho cây tái sinh phát triển. Mật độ cây tái sinh tương đối cao 1125 cây/ha HTB: 1,9 m; DTB: 2,1 cm. Thảm tươi tạo ra độ che phủ thấp, chúng mọc rải rác trong điểm nghiên cứu với mật độ không nhiều. Đánh giá độ dày, rậm của thảm cỏ Sol. Tóm lại: Cấu trúc thảm thực vật tại điểm nghiên cứu trên cũng tương đối đơn giản, thường là 2 tâng chính: Tầng cây gỗ TSTN, cây bụi và thảm tươi, ngoài ra còn có thêm tầng ngoại phiến dây leo; trong tầng cây gỗ tái sinh tự nhiên và cây bụi có sự phân hoá theo các cấp chiều cao khác nha, chủ yếu là tầng cây gỗ nhỡ và tầng cây bụi gỗ nhỏ và cây tái sinh. Quá trình phục hồi rừng ở đây diễn ra khá nhanh, luôn luôn có sự thay thế luân phiên thực vật. Chúng cùng chịu ảnh hưởng của điều kiện sinh thái, những cá thể thich nghi sẽ được tồn tại, phát triển và những loài nào không thich hợp với điều kiện sống hiện tại sẽ bị đào thải khi độ khép tán của rừng tăng lên. 4.3. Hiện trạng tái sinh tƣ̣ nhiên trong các trạng thái thảm thƣ̣c vật Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 68 Nghiên cứu tái sinh trong việc nghiên cứu phục hồi rừng là điều rất cần thiết . Vì, tái sinh là thước đo tiềm lực tài nguyên rừng, là quá trình phục hồi lại thành phần cơ bản của rừng. Để thấy hết tầm quan trọng của một số trạng thái TTV tham gia vào quá trình phục hồi rừng, chúng tôi tiếp tục nghiên cứu đánh giá khả năng tái sinh của cây gỗ trong từng kiểu thảm để thấy được xu hướng phục hồi rừng đang diễn ra ở đây theo chiều hướng nào. Thống kê trong các kiểu thảm này có 79 loài cây TSTN (chiếm 48,5% tổng số loài). Những loài có tần suất hay gặp trong các kiểu thảm là: Thấu tầu, Lành ngạnh, Hoắc quang, Sau sau, Trám chim, Ba soi, Bời lời, Lọ nghẹ, Vỏ dụt, Găng gai... Bảng 4.4. Chỉ số đa dạng cây TSTN trong từng điểm nghiên cứu Các kiểu thảm Mật độ (cây/ha) Số loài cây TSTN Chỉ số đa dạng của Shannon TTV thấp sau NR 5199 + 321 9 loài 2.197 TTV cao sau NR 3911 + 109 31 loài 3.433 TTV cao su KTK 3599 + 118 31 loài 3.433 Rừng non 3475 + 75 34 loài 3.526 Theo số liệu trên TTV thấp sau nương rẫy có chỉ số đa dạng loài thấp nhất trong 4 điểm nghiên cứu. Do thời gian phục hồi ngắn nên số loài cây gỗ TSTN ít, số lượng cá thể của loài lớn. Chứng tỏ chỉ số đa dạng phục thuộc nhiều vào điều kiện môi trường sống. Nếu điều kiện môi trường thuận lợi và đa dạng thì số lượng loài lớn , số cá thể trong mỗi loài nhỏ, hệ số đa dạng cao, khi điều kiện không thuận lợi hay ở môi trường có tính chất cực đoan thì số lượng loài trong quần xã ít, nhưng số lượng cá thể của từng loài có thể cao và hệ số đa dạng thấp. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 69 Mỗi một giai đoạn phục hồi lại có mức độ tái sinh khác nhau (về mật độ; phân bố khác nhau ở cấp chiều cao, theo mặt nằm ngang ; tỷ lệ tái sinh tốt, xấu, trung bình; nguồn gốc tái sinh...) để hiểu rõ hơn năng lực tái sinh, chúng tôi đi sâu phân tích từng nhân tố trên. 4.3.1. Tổ thành loài trong lớp TSTN Đây là chỉ tiêu để đánh giá mức độ đa dạng của sinh học của hai đối tượng tầng cao và tầng cây TS. Công thức tổ thành phản ánh mối quan hệ qua lại giữa các loài trong một quần xã thực vật và quần xã với điều kiện ngoại cảnh. Công thức tổ thành loài của 3 kiểu thảm cây bụi, trình bày trong bảng 4.5 Bảng 4.5. Công thức tổ thành cây gỗ tái sinh trong 2 kiểu thảm TV STT Loài tham gia vào công thức tổ thành TTV thấp sau NR TTV cao sau NR 1 Thầu tấu 3.0 2 Muối 1.5 3 Kháo 0.6 1.0 4 Sừng dê 1.9 5 Đồng 1.5 6 Lành ngạnh 7 Bồ cu vẽ 8 Ba soi 1.2 9 Me rừng 10 10 Lọ nghẹ 0.6 11 Vỏ dụt 12 Hoắc quang 13 Bứa 0.5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 70 14 Bời lời vòng 0.8 15 Trâm lá chụp 3 0.5 16 Găng gai 0.6 17 Hu đen 0.5 18 Đẹn 3 lá 0.5 19 4 loài khác 1.5 20 8 loài khác 21 22 loài khác 3.8 Tổng số loài TSTN 9 loài 32 loài Mật độ (cây/ha) 5199 + 321 3911 + 39 TTV thấp phục hồi tự nhiên sau NR: thành phần loài cây gỗ TS rất ít (9 loài) tập trung vào một số loài sau: Thầu tấu, Muối, Kháo, Sừng dê, nhưng hệ số tổ thành của từng loài rất lớn, giao động trong khoảng 0.6 – 3.0 . Những loài cây này thường xuất hiện từ pha đầu của diễn thế đi lên, là thực vật tiên phong, có tính ưa sáng mạnh. Trong điều kiện ánh sáng tốt, chúng sẽ phát triển nhanh, nhưng thời gian sống không dài. * Đối với TTV phục hồi 5 – 6 năm + Thảm thực vật cao phục hồi tự nhiên sau nương rẫy; tổ thành loài trong lớp TSTN rất phong phú với 31 loài và không đơn giản như thảm thực vật thấp đã xuất hiện thêm một số loài cây có tính chịu bóng thường ở tầng rừng chính. Hệ số tổ thành những loài ưu thế biến động trong khoảng thấp (0.5 – 1.2). Những loài tham gia vào công thức tính tổ thành là :Bứa, Ba soi, Kháo nhớt, Trâm lá chụp ba, Lọ nghẹ, Găng gai, Hu đen, Đẹn ba lá, Bời lời vòng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 71 Bảng 4.6. Công thức tổ thành cây gỗ tái sinh trong TTV cao sau KTK và rừng non STT Các loài tham gia vào tổ thành TTV cao sau KTK Rừng non Tầng cao Tầng cây TS Tầng cao Tầng cây TS 1 Sau sau 1.6 0.7 1.3 1.0 2 Bứa 0.5 3 Nhựa ruồi 0.5 4 Trám chim 0.7 0.7 1.1 0.7 5 Thị 0.6 0.5 6 Ba soi 1.2 0.7 2.2 0.6 7 Mắt trâu 0.5 8 Lành ngạnh 1.3 1.2 9 Thấu tầu 0.6 10 Sòi tía 1.0 11 Bời lời vòng 1.0 1.3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 72 12 Hoắc quang 0.5 0.5 13 Sảng 0.5 14 Giền trắng 0.7 15 Chòi mòi 0.9 16 Dẻ gai 0.9 17 6 loài khác 2.0 18 24 loài khác 5.9 19 12 loài khác 4.4 20 21 loài khác 2.2 Mật độ(cây/ha) 1033 2567 1125 2350 Ghi chú : cây tham gia tổ thành phân thành 2 tầng: tầng cây cao (thống kê những loài có chiều cao > 2.5m) và tầng cây TSTN (thống kê những loài có chiều caoc <2.5m). * Thảm cây bụi cao sau khai thác kiệt + cây tầng cao >2.5m có 14 loài , là những cây gỗ nhỡ, phát triển ở pha đầu của diễn thế theo chiều hướng đi lên. Tổ thành cây gỗ chính ở tầng cao này là :1.6 sau sau + 0.7 Trám chim + 1.3 lành ngạnh + 0.6 Thị + 0.6 Thấu tấu + 1.2 Ba soi + 1 Sòi tía + 1 Bời lời. + Tầng cây TSTN có 31 loài, ngoài những laòi có mặt ở tầng cây cao trong tầng này còn xuất hiện thêm nhiều cây mới có tính chịu bóng, có khả năng cho gỗ tốt, Thành phần loài chính tham gia vào công thức tổ thành ở tầnh này là 0.7 Sau sau + 0.5Bứa + 0.5 Nhựa ruồi + 0.7 Trám chim + 0.5 Thị + 0.7 ba soi + 0.5 Mắt trâu. Hệ số tổ thành của các loài tầng trên thường cao hơn tầng cây TSTN, do mật độ cây ở tầng cao ít hơn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 73 * Đối với rừng non mớí khép tán đƣọc 1 năm trở lại: số lượng loài cây gỗ TSTN rất lớn 34 loài. + Cây tầng cao: có 12 loài, chủ yếu là các loài sau : ba soi, sau sau, giền trắng, Trám chim, chòi mòi, bời lời, dẻ gai, kháo, sụ thon, thừng mức trâu, nhựa ruồi, sơn rừng. + Tầng cây TSTN : có 30 loài . Trong tầng này , ngoài nhứng loài cây gỗ có mặt ở tầng cây cao chúng tôi còn gặp thêm nhiều loài mới như: Núc nác, Trám đen, Dâu da đất, Bi điền lá xoan. Mùng quân rừng, Kim sưonmg, Bồ hòn, Tráng lá to... Nhìn chung, rừng thứ sinh còn non thường bao gồm các cây cùng tuổi và thường có một vài laòi chiếm ưu thế. Tóm lại: + Ngay từ giai đoạn đầu phục hồi cho tới khi hình thành rừng, quá trình TS luôn luôn diễn ra mạnh mẽ. Thành phần loài cây TS thay đổi theo thời gian phục hồi thể hiện ở sự thay thế dần dần các loài cây ưa sáng bằng một số loài cây chịu bóng thời gian đầu và có đời sống dài, chính những loài cây này sẽ tham gia vào tổ thành cây tầng cao của rừng như: Kháo (Machilus sp.), Trám (Canarium parvum), Dẻ gai (Captanopsis indica)... + Số lượng cây gỗ TS có giá trị kinh tế thường có hệ số tổ thành thấp, điều này chứng tỏ cây bụi và thảm tươi nhiều sẽ tạọ tiền đề cho quá trình phục hồi thành rừng tốt hơn. 4.3.2. Mật độ, nguồn gốc và chất lƣợng tái sinh Năng lực tái sinh được đánh giá theo các chỉ tiêu về mật độ , phẩm chất, nguồn gốc và số cây có triển vọng. Năng lực tái sinh phản ánh mức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 74 độ thuận lợi của điều kiện hoàn cảnh đối với quá trình phát tán, nẩy mầm hạt giống và quá trình sinh trưởng của cây mạ, cây non Bảng 4.7. Mật độ, nguồn gốc và chất lƣợng cây TSTN Trong các kiểu TTV chính Các điểm nghiên cứu Mật độ (N/cây) Nguồn gốc(%) Phẩm chất (%) Hạt Chồi Tốt TB Xấu TTV thấp sau NR 5199+321 90.6 9.4 50.2 35.3 14.5 TTV cao sau NR 3911 +109 88.7 11.3 63.8 26.7 9.5 TTV cao sau KTK 3599 +118 79.5 20.5 58.9 26.5 14.6 Rừng non 3475+75 81.9 18.1 70.1 21.4 8.5 Mật độ: Mật độ cây tái sinh giảm dần theo thời gian phục hồi rừng, có số lượng cá thể lớn nhất ở thảm cây bụi thấp sau nương rẫy (phục hồi: 2-3 năm; mật độ : 5.199 +321 cây/ha). Theo Đình Hữu Khánh(2004) [15], để tạo thành rừng tối thiểu phải có tái sinh ít nhất 500 cây gỗ tái sinh/ha, có chiều cao >1.5m. Như vậy, các kiểu thảm trên nếu được khoanh nuôi tự nhiên, xúc tiến tái sinh, quản lý bảo vệ tốt thì triển vọng thành rừng trong tương lai cao. Tuy nhiên, nghiên cứu về tái sinh nếu chỉ căn cứ vào các con số định lượng cây gỗ tái sinh thì chưa đủ. Nguồn gốc cây tái sinh: có 2 hình thức TS: TS từ hạt và TS từ chồi. Trong đó, TS từ hạt chiếm tỷ lệ cao hơn, dao động trong khoảng 79.5% đến 90.6%. Khả năng TS từ hạt trên đất sau nương rẫy cao hơn trên đất sau khai thác kiệt. Theo Phạm Ngọc Thường (2003)[37], trong cùng một loài cây thì cây mọc từ hạt có đời sống dài hơn cây chồi, khả năng chống chịu với điều kiện ngoại cảnh tốt hơn cây chồi. Số liệu trên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 75 cho phép chúng ta đánh giá khả quan triển vọng của rừng được phục hồi từ các thảm thực vật này. Phẩm chất tái sinh: Trong 4 trạng thái TTV thấp sau NR, cây bụi cao sau NR, cây bụi cao sau KTK và rừng non có phẩm chất tái sinh cao hơn, phần lớn là cây có phẩm chất tốt và trung bình (tỷ lệ cây tốt dao động trong khoảng 61.2% đến 70.1%, cây trung bình từ 21.4% đến 26.7%). Nhìn chung, do thành phần tái sinh chủ yếu là cây bụi và cây gỗ nhỏ nên chất lượng của lớp cây tái sinh không cao. Dùng chương trình ANOVA (phần mềm Date analysis – Excel )để đánh giá chất lượng TS của 4 kiểu thảm (kiểm tra độ thuần nhất giữa các trạng thái). Kết quả cho thấy F thực tế = 26.79>3.89 (F lý thuyết). Điều này chứng tỏ, chất lượng cây TS ở các kiểu thảm trên là không thuần nhất. Vì vậy, mỗi một kiểu thảm nếu được khoanh nuôi TS cần có sự tác động khác nhau để thúc đẩy quá trình phục hồi và nâng cao chất lượng TS. Theo Nguyễn Ngọc Lung (1991)[19], ánh sáng là yếu tố quan trọng quyết định khả năng tái sinh của thực vật, nhìn chung tất cả các điểm nghiên cứu trên đều có chế độ ánh sáng tương đối tốt, đây là điểm thuận lợi cho sự TS của cây. Nếu giữa các trạng thái thảm có sự khác nhau về mật độ, phẩm chất, nguồn giống thì chứng tỏ quá trình TS còn chịu ảnh hưởng của các yếu tố khác nữa; độ che phủ, mức độ thoái hóa của đất, phương thức tác động của con người và tổ thành loài trong tầng cây cao... 4.3.3. Sự phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao Kết quả điều tra cho thấy chỉ tiêu về phân bố mật độ cây tái sinh theo cấp chiều cao (8 cấp chiều cao) của các điểm nghiên cứu rất khác nhau. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 76 Bảng 4.8. Sự phân bố mật độ TSTN theo cấp chiều cao trong các kiểu thảm Trạng thái TTV Tỷ lệ % TSTN theo các cấp chiều cao Cấp I Cấp II Cấp III Cấp IV Cấp V Cấp VI Cấp VII Cấp VIII TTV thấp sau NR 48.7 18.8 12.8 10.3 5.1 3.4 0.9 TTV cao sau NR 30.7 7.9 5.7 9.1 12.5 14.8 7.9 11.4 TTV cao sau KTK 32.4 10.2 3.7 5.6 8.3 13.8 16.7 9.3 Rừng non 23.7 5.8 6.5 7.9 10.8 15.1 23.1 7.2 Qua bảng số liệu trên (bảng 4.8) biểu thị tỷ lệ cây TSTN theo chiều cấp cao trong từng kiểu thảm, chúng tôi có một số nhận xét sau: + Tất cả 4 kiểu thảm nghiên cứu đều có tỷ lệ cây TSTN ở cấp I cao nhất rồi giảm mạnh ở cấp II, sau đố sẽ thay đổi ở các cấp sau, mức độ thay đổi tùy vào từng kiểu thảm. Hiện tượng này có thể giải thích như sau: Cây mạ(cây con chiều cao <20cm) thường có mật độ rất lớn, chúng sinh trưởng nhờ chất dự trữ trong hạt hoặc trong cơ quan sinh dưỡng của cây mẹ, chúng chưa tổng hợp được chất hữu cơ , nên ở giai đoạn này chế độ ánh sáng, thổ nhưỡng ít ảnh hưởng đến cây mạ. Khi sử dụng hết chất dự trữ trong hạt và phát triển thành cây non thì chúng phải tự tổng hợp chất hữu cơ bằng quang hợp. Giai đoạn này, nhu cầu ánh sáng của cây con tăng lên nhưng chiều cao của cây con còn thấp. Độ che phủ của tán rừng và tầng thảm tươi, cây bụi đã ảnh hưởng xấu đến việc đồng hóa chất Cacbon nên chúng dễ bị chết hàng loạt. + TTV thấp phục hồi tự nhiên sau NR có thời gian phục hồi 2-3 năm, chiều cao cây TSTN chia thành 7 cấp (cấp I đến cấp VII). Chứng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 77 tỏ trong giai đoạn này TTV có sự tích lũy của lớp cây bụi (chiều cao trung bình của cây bụi HTB = 0.8m). + TTV cao phục hồi tự nhiên sau nương rẫy và sau khai thác kiệt, cụ thể : TTV cao phục hồi tự nhiên sau NR có tỷ lệ cây TSTN cao nhất ở cấp VI (201-250cm), TTV cao sau KTK có tỷ lệ cây TSTN cao nhất ở cấp VII (251-300cm) + Rừng non: tỷ lệ cây TSTN theo cấp chiều cao của rừng non đạt giá trị cao nhất ở cấp VII giống với TTV cao sau KTK nhưng lớn hơn. Mật độ cây gỗ sẽ có xu hướng nhiều lên khi cấp chiều cao tăng, cùng với thời gian phục hồi tăng đến một ngường nào đó nó sẽ giảm đi. 4.3.4. Phân bố cây TSTN theo mặt đất Nghiên cứu phân bố cây TSTN theo mặt đất có ý nghĩa rất quan trọng trong quá lợi dụng khả năng TSTN để phục hồi rừng. Sự phân bố cây trên mặt đất phụ thuộc vào đặc tính sinh học của cây, không gian dinh dưỡng và nguồn gieo giống tự nhiên. Chính vì vậy, nghiên cứu TSTN theo mặt đất là cơ sở đề xuất các biện pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm thúc đẩy TS theo hướng có lợi cho mục đích sử dụng. Bảng 4.9. Kết quả kiểm tra phân bố cây tái sinh theo mặt đất STT Các kiểu thảm U tính So với U0,5 Phân bố 1 TTV thấp sau NR -2.3 <-1.96 Cụm 2 TTV cao sau NR -2.03 <1.96 Cụm 3 TTV cao sau KTK -2.1 U<-1.96 Cụm 4 Rừng non 0.14 -1.96<Utính<1.96 Cụm Nhận xét: Phân bố cây TSTN 3 kiểu TTV thấp và cao sau NR, TTV cao sau KTK có dạng phân bố cụm , duy nhất rừng non có dạng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 78 phân bố ngẫu nhiên. Các TTV trên là trạng thái còn non, đang trong quá trình phân hóa chiều cao, đường kính, cũng như về khoảng sống nên thường có phân bố dạng cụm. Quá trình TSTN là một quá trình diễn ra liên tục. Chính vì thế, luôn có sự đấu tranh giữa các cá thể trong quần hệ để điều tiết không gian dinh dưỡng nên luôn có sự biến đổi về hình thái phân bố của cây từ phân bố cụm đến phân bố ngẫu nhiên và cuối cùng là phân bố đều. Thời gian tồn tại của mỗi loại hình phân bố trên phụ thuộc nhiều vào điều kiện và hoàn cảnh sinh thái cũng như tác động gián, trực tiếp của con người. Theo Nguyễn Hải Tuất (1990)[41] những loại rừng chuyển sang phân bố ngẫu nhiên họăc cách đều, nếu đạt được tuổi thành thục công nghệ thì có thể thực hiện khai thác chính. Vì vậy khi tiến hành khoanh nuôi phục vụ các TTV cây bụi, dựa trên số liệu đã xác định về tuổi phục hồi và sự phân bố cây TSTN trên bề mặt đất, để điều chỉnh khoảng cách phân bố cây TS cho phù hợp với phân bố ngẫu nhiên hay phân bố đều bằng cách trồng bổ sung cây mục đích, tỉa cây TS từ chỗ dầy sang những nơi thiếu cây TS. Đây là hình thức tạo ra không gian dinh dưỡng hợp lý cho các cá thể trong quần thể rút ngắn thời gian phục hồi rưng, cải thiện chất lượng rừng phục hồi. 4.3.5. Đánh giá triển vọng tái sinh Theo Đinh Hữu Khánh (2004)[15], cây tái sinh có triển vọng là những lòai có sức sống trung bình trở lên, có chiều cao >1,5m, mật độ >500cây/ha, nếu theo chỉ tiêu này chúng tôi sẽ lập bảng đánh giá triển vọng TSTN cho từng điểm nghiên cứu trên. Bảng 4.10. Triển vọng tái sinh trong các điểm nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 79 Các kiểu thảm Mật độ cây TSTN (h>1.5m) Phẩm chất trung bình trở lên(%) Mật độ cây TSTN đạt triển vọng khoang nuôi TTV thấp sau NR 448 85.5 417 TTV cao sau NR 1822 90.5 1649 TTV cao sau KTK 1733 85.4 1480 Rừng non 1950 91.5 1784 Trong 4 kiểu thảm nghiên cứu trên, thì kiểu thảm cây thực vật thấp sau nương rẫy (thời gian phục hồi 2-3 năm) có số lượng cây TSTN triển vọng thấp hơn so với quy định để khoanh nuôi phục hồi tự nhiên, 3 kiểu thảm cây bụi cao sau nương rẫy, cây bụi cao sau khai thác kiệt và rừng non thuộc đối tượng để khoanh nuôi phục hồi tự nhiên. 4.4. Đề xuất một số giải pháp khoanh nuôi, phục hồi hiện trạng thảm thực vật tại Trạm ĐDSH Mê Linh – Vĩnh Phúc. * Đối với trạng thái TTV đủ mật độ tái sinh (mật độ TSTN lớn hơn hoặc bằng 500 cây/ha, chiều cao > 1,5m, sức sống trung bình trở lên) ta áp dụng các biện pháp khoanh nuôi phục hồi tự nhiên, kết hợp với biện pháp quản lý bảo vệ khoanh nuôi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 80 * Đối với trạng thái TTV không đủ mật độ tái sinh (mật độ cây tái sinh tự nhiên < 500 cây/ha) cần có sự kết hợp các biện pháp để thúc đẩy quá trình TSTN theo hướng đi lên, chủ yếu là 2 biện pháp chính sau đây: Một là: Biện pháp kỹ thuật lâm sinh. - Phát luỗng dây leo, cây bụi, thảm cỏ tạo điều kiện cho hạt giống nảy mầm, cho cây tái sinh sinh trưởng, phát triển. Loại bỏ dây leo, cây bụi, thảm cỏ chèn ép quanh gốc và cả phía trên để có đủ ánh sáng cho cây tái sinh quang hợp thuận lợi. - Tỉa dặm cây mục đích từ chỗ dầy sang chỗ thưa. - Trồng bổ sung thêm cây mới, có giá trị, cây bản địa. Hai là: Biện pháp quản lý bảo vệ khoanh nuôi - Bảo vệ, không chặt phá cây mẹ gieo giống, cây tái sinh mục đích - Quản lý nghiêm ngặt các khu vục khoanh nuôi, không cho con người và các loại gia súc, gia cầm tàn phá. - Các biện pháp phòng và chống cháy rừng: Thường xuyên tuần tra phát hiện lửa rừng, những nơi dễ xảy ra cháy cần làm các chòi để tiện theo dõi và quan sát, làm những đường cách ly, ranh giới để cản lửa...v.v. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I. Kết luận 1. Thành phần thực vật có mặt trong các trạng thái TTV: 163 loài thuộc 130 chi và 62 họ của 4 ngành thực vật bậc cao có mạch. Ngành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 81 Mộc lan (Magnoliophyta), ngành Dương sỉ (Polypodiophyta), ngành Thông đất (Lycopodiophyta) và ngành Thông (Pinophyta). 2. Sự phân bố các họ, các chi và các loài trong từng kiểu thảm nghiên cứu: 1. Thảm cây bụi thấp sau nương rẫy: 38 họ, 57 chi và 58 loài; 2. Thảm cây bụi cao sau nương rẫy: 45 họ, 75 chi và 86 loài; 3. Thảm cây bụi cao sau khai thác kiệt: 44 họ, 64 chi và 72 loài; 4. Rừng non: 34 họ, 47 chi và 52 loài. 3. Hội tụ đầy đủ 5 nhóm dạng sống thực vật (Ph, Ch, Cr, He, Th, ), thể hiện được tính chất nhiệt đới điển hình, trong đó nhóm cây cao chồi trên đất (nhóm cây đại diện cho các vùng nhiệt đới) chiếm ưu thế hoàn toàn so với các nhóm dạng sống còn lại (là những nhóm đại diện cho các hệ thực vật vùng ôn đới, ôn đới bán hoang mạc). Nhóm cây chồi trên đất (Ph) có số loài nhiều nhất 123 loài (chiếm 75,4% tổng số loài của toàn hệ thực vật). Các nhóm sạng sống còn lại chiếm tỷ lệ thấp hơn, khoảng từ 5,4 - 6,6% tổng số loài. Lập phổ dạng sống thực vật trong các trạng thái thảm trên. SB = 75,4 Ph + 6,3 Ch + 6,6 He + 5,4 Cr + 6,3 Th 4. Các trạng thái thảm cây bụi đều có đặc điểm chung là cấu trúc đơn giản (1 hoặc 2 tầng), Tầng ưu thế sinh thái là tầng cây bụi và cây TSTN, độ tàn che của cây gỗ thường k 0,4). Độ che phủ của thảm tươi giảm dần theo thời gian phục hồi, cao nhất đạt Soc, (phục hồi 2-3 năm), thấp nhất Sol (phục hồi 9-10 năm). 5. Tổ thành thực vật khác nhau giữa các kiểu thảm, số loài cây gỗ TS tăng dần từ thảm cây bụi thấp đến rừng non (từ 9 loài lên tới 34 loài). 6. Mật độ cây TSTN giảm dần từ thảm cây bụi thấp đến rừng non. Đạt giá trị lớn nhất là 5199  321 cây/ha và thấp nhất 3475 cây/ha. Phẩm chất cây tái sinh trung bình, tốt >55%. Có 2 hình thức tái sinh, trong đó Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 82 tái sinh bằng hạt chiếm tỷ lệ lớn hơn (79,5% đến 90,6%) tái sinh bằng chồi. 7. TTV thấp phục hồi tự nhiên sau nương rãy thuộc đối tượ ng chua đủ cây TSTN để khoanh nuôi phục hồi tự nhiên , còn 3 kiểu TTV cao phục hồi tự nhiên sau nương rãy , TTV cao phục hồi tự nhiên sau khi KTK, rừng non đạt tiêu chuẩn khoanh nuôi tự nhiên . 8. Áp dụng biện pháp kỹ thuật lâm sinh và biện pháp quản lý bảo vệ khoanh nuôi cho những đối tượng có lượng cây TSTN chưa đủ, còn những đối tượng có đủ lượng cây TSTN tiếp tục cho khoanh nuôi tự nhiên, áp dụng biện pháp quản lý bảo vệ khoanh nuôi. II. Kiến nghị. Ta thấy rằng: Trạm ĐDSH Mê Linh là vùng đệm của VQG Tam Đảo, hầu hết rừng trong khu vực này có ý nghĩa trong việc nâng cao tính đa dạng của thực vật nói riêng và các sinh vật khác nói chung, tăng tính phòng hộ và tích lũy nguồn gen, nên việc khoanh nuôi tái sinh ở đây là cần thiết. Trong điều kiện hiện nay , kinh phí còn hạn hẹp. Chính vì thế ta nên tiến hành khoanh nuôi cho các đối tượng là thảm cây bụi cao bằng cách ngăn chặn diễn thế đi xuống của thảm thực vật . Phối hợp các biện pháp khoanh nuôi: biện pháp kỹ thuật lâm sinh và biện pháp quản lý bảo vệ khoanh nuôi. Tuy nhiên, nếu sau khi khoanh nuôi rừng không đạt được ở mức tối thiếu 500 cây triển vọng/ha, chiều cao >3m, độ tàn che tối thiếu của cây gỗ k>0,3 thì phải chuyển đổi cơ cấu hay hướng tác động lên các đối tượng này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 83 Các loài cây có giá trị kinh tế cao như Dó (Aquilaria Crassna Pierre), đây là một trong số những loài cây có nguy cơ bị tiệt chủng trong vườn quốc gia Tam Đảo. Vì vậy, qua luận văn này của Tôi xin mạnh dạn đề nghị phải tiếp tục nghiên cứu khả năng tái sinh, sự sinh trưởng, phát triển và đặc biệt hơn nữa là phải có biện pháp cụ thể, thích hợp để làm sao phục hồi được loài cây quý hiếm này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG VIỆT 1. G. Baur (1976), Cơ sở sinh thái học của kinh doanh rừng mưa, (Vương Tấn Nhị dịch). NXB khoa học kỹ thuật, Hà Nội. 2. Nguyễn Tiến Bân (1997), Cẩm nang tra cứu và nhận biết các họ thực vật hạt kín (Magnoliophyta), Angiospermae) ở Việt Nam, NXB nông nghiệp. 3. Vũ Văn Cần (1982), Đặc tính sinh thái một số cây gỗ rừng Việt Nam Tóm tắt một số công trình 20 năm điều tra quy hoạch thiết kế rừng. Viện Điều tra qui hoạch rừng, Hà Nội, tr. 61-65. 4. Lê Trần Chấn (1990), Một số đặc điểm cơ bản của hệ thực vật Việt Nam, NXB khoa học kỹ thuật, Hà Nội. 5. Nguyễn Duy Chuyên (1995), Nghiên cứu quy luật phân bố cấy TSTN lá rộng thường xanh hỗn loài vùng Quỳ Châu, Nghệ An, Công trình khoa học kỹ thuật điều tra quy hoạch rừng (1991 – 1995). NXB nông nghiệp, Hà Nội, tr. 53-57. 6. Lê Ngọc Công (2004), Nghiên cứu quá trình phục hồi rừng bằng khoanh nuôi trên một số TTV ở Thái Nguyên, Luận án tiễn sĩ sinh học, Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật. 7. Ngô Tiến Dũng, Nguyễn Nghĩa Thìn (2004), Phân tích các yếu tố địa lý thực vật và dạng sống của hệ thực vật VQG Yok Don. Tập chi Nông nghiệp và phát triển nông nghiệp, số 12/2002, tr. 1108 – 1109. 8. Ngô Tiến Dũng (2004), Đa dạng thực vật VQG Yok Don. Tạp chí Nông nghiệp và phát triển nông nghiệp, số 5/2004, tr. 696-700. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 85 9. Trần Đình Đại, Đỗ Hữu Thư, Phạm Huy Tạo, Lê Đồng Tấn (1988), Nghiên cứu khả năng TSTN của một số vùng đất trống đồi núi trọc ở Sơn La, Thông tin khoa học kỹ thuật Lâm nghiệp, (1-2), tr. 15-17. 10. Trần Đình Đại, Đỗ Hữu Thư, Phạm Huy Tạo, Lê Đồng Tấn (1990), Nghiên cứu các biện pháp phục hồi rừng bằng khoanh nuôi tại Sơn La, Báo cáo đề tài 04A-00-03, Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật, Hà Nội. 11. Vũ Tiến Hinh (1991), Về đặc điểm tái sinh của rừng tự nhiên, Tạp chí lâm nghiệp, (2), tr. 3-4. 12. Phạm Hoàng Hộ (2000), Cây cỏ Việt Nam, Tập 1, 2 và 3. NXB trẻ. 13. Nguyễn Thế Hưng (2003), Nghiên cứu đặc điểm và xu hướng phục hồi rừng của TTV cây bụi ở huyện Hoàng Bồ, thị xã Cẩm Phả (Quảng Ninh). Luận án tiến sĩ sinh học, Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật. 14. Đặng Thu Hương, Vũ Thị Liên (2004), Một số dẫn liệu về tính đa dạng thực vật ở vùng Tây Bắc, Những vấn đề nghiên cứu cơ bản trong khoa học sự sống, tr. 131-134. 15. Đinh Hữu Khánh (2004), Sinh trưởng cây tái sinh thuộc đối tượng khoanh nuôi phục hồi rừng ở tỉnh Phú Yên và Bình Định, Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, số 10/2004, tr. 1433-1435. 16. Phùng Ngọc Lan (1986), Lâm sinh học. Tập 1. NXB nông nghiệp, Hà Nội. 17. Phan Kế Lộc (1985), Thử vận dụng bảng phân loại UNESCO để xây dựng khung phân loại TTV rừng Việt Nam, Tạp chí sinh học, (12), tr. 27-29. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 86 18. Nguyễn Ngọc Lung (1991), Phục hồi rừng ở Việt Nam, Thông tin khoa học kỹ thuật Lâm nghiệp, (1), tr. 3-11. 19. Nguyễn Ngọc Lung, Lâm Phúc Cố (1994), Bảo vệ khoanh nuôi phục hồi rừng, Tạp chí lâm nghiệp, (1), tr. 7-8. 20. Trần Đình Lý, Đỗ Hữu Thư, Hà Văn Tuế, Lê Đồng Tấn (1995), Nghiên cứu xác định diện tích và hệ thống biện pháp kỹ thuật cho việc khoanh nuôi phục hồi rừng, Báo cáo đề tài KN 03-11, Hà Nội. 21. Trần Đình Lý (1998), Sinh thái thảm thực vật, Giáo trình cao học, Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật, Hà Nội. 22. Trần Ngũ Phương (2000), Một số vấn đề rừng nhiệt đới Việt Nam, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 23. Nguyễn Hồng Quân (1984), Kết hợp chặt chẽ khai thác với tái sinh nuôi dưỡng rừng, Tạp chí Lâm nghiệp (7), tr. 18-21. 24. Nguyễn Văn Sinh (2004), Phân tích và mô phỏng biến động cấu trúc quần hợp cây gỗ rừng với chương trình (F-Structure A&S’), Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, số 10/2004, tr. 1423-1425. 25. Lê Đồng Tấn (1993), Ảnh hưởng của canh tác NR đến đất rừng ở Sơn La, Tuyển tập công trình nghiên cứu sinh thái và tài nguyên sinh vật (1990-1992), NXB khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, tr. 31-34. 26. Lê Đồng Tấn, Đỗ Hữu Thư và Hà Văn Tuế (1995), Một số kết quả nghiên cứu về cấu trúc thảm thực vật tái sinh trên đất sau NR tại Chiềng Sinh, Sơn Lam. Tuyển tập các công trình nghiên cứu sinh thái và tài nguyên sinh vật, NXB khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, tr. 117-121. 27. Lê Đồng Tấn, Trần Đình Lý, Đỗ Hữu Thư (1997), Diễn thế TTV trên đất rừng NR ở các vùng đồi núi Việt Nam, Kỷ yếu hội nghị môi trường các tỉnh phía bắc tại Sơn La, tr. 106-109. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 87 28. Lê Đồng Tấn (1999), Nghiên cứu quá trình phục hồi tự nhiên một số quần xã thực vật sau NR tại Sơn La phục vụ cho việc khoanh nuôi. Luận án tiến sĩ sinh học, Viện sinh thái và tài nguyên sinh vật, Hà Nội. 29. Lê Đồng Tấn, Đỗ Hoàng Chung, Ma Thị Ngọc Mai (2005), Một số kết quả nghiên cứu về TSTN dưới tán rừng thứ sinh tại VQG Tam Đảo, Những vấn đề nghiên cứu cơ bản trong khoa học sự sống, tr/ 1063- 1066. 30. Nguyễn Văn Thêm (1995), Nghiên cứu quá trình TSTN của Dầu Son Nàng (Dipterocarpus dyeri Pierre) trong rừng kín ẩm thường xanh và nửa rụng lá nhiệt đới mưa mùa ở Đồng Nai nhằm đề xuất biện pháp khai thác tái sinh và nuôi dưỡng rừng, Kết quả nghiên cứu khoa học của NCS (1993 – 1994), Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam, NXB nông nghiệp, tr. 55 – 68. 31. Nguyễn Nghĩa Thìn (1997), Cẩm nang nghiên cứu đa dạng sinh vật, NXB Nông nghiệp, Hà Nội. 32. Nguyễn Nghĩa Thìn, Nguyễn Thanh Nhàn. Đa dạng thực vật VQG Pù Mát, NXB Nông nghiệp, Hà Hội, 2004. 33. Nguyễn Văn Thông (1993), Bước đầu đánh giá các biện pháp cải tạo và khoanh nuôi rừng tại Cầu Hai (Vĩnh Phú), Thôn tin khoa học và kỹ thuật lâm nghiệp, tr. 19-21. 34. Trần Văn Thụy, Nguyễn Phúc Nguyên (2005), Một số dẫn liệu về TTV VQG Ba Vì, Những vấn đề nghiên cứu cơ bản trong khoa học sự sống, tr. 1085 – 1087. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 88 35. Đỗ Hữu Thư, Trần Đình Lý, Lê Đồng Tấn (1994), Xây dựng và xác định các đối tượng khoanh nuôi phục hồi rừng, Tạp chí lâm nghiệp, (7), tr. 14-15. 36. Đỗ Hữu Thư, Trần Đình Lý, Lê Đồng Tấn (1994), Về quá trình phục hồi tự nhiên TV rừng trong các trạng thái thực bì khác nhau, Tạp chí lâm nghiệp, (11), tr. 16-17. 37. Nguyễn Ngọc Thường (2003), Nghiên cứu đặc điểm quá trình TSTN và đề xuất một số giải pháp kỹ thuật lâm sinh phục hồi rừng sau nương rẫy ở 2 tỉnh Thái Nguyên - Bắc Cạn. Luận án tiến sĩ sinh học, Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam. 38. Nông Văn Trân (2004), Thái Nguyên đẩy mạng công tác bảo vệ rừng, Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn (5/2004), tr. 675- 676. 39. Thái Văn Trừng (1978), Thảm thực vật rừng Việt Nam. NXB khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 40. Thái Văn Trừng (1998), Những hệ sinh thái rừng nhiệt đới ở Việt Nam, NXB khoa học và kỹ thuật, Tp. Hồ Chí Minh. 41. Nguyễn Hải Tuất (1990), Quá trình Poisson và ứng dụng trong nghiên cứu cấu trúc quần thể rừng, Thông tin khoa học kỹ thuật lâm nghiệp, Đại học lâm nghiệp, (1), tr. 1-7. 42. Hà Văn Tuế, Đỗ Hữu Thư, Lê Đồng Tấn (1995), Khả năng tái sinh và quá trình sinh trưởng phát triển TTV trên đất sau NR tạo Kon Hà Nừng, Tuyển tập các công trình nghiên cứu sinh thái và tài nguyên sinh vật, NXB khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, tr. 156-162. 43. Đặng Kim Vui (2002), Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng phục hồi sau NR, Cơ sở đề xuất giải pháp khoanh nuôi, làm giàu rừng ở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 89 huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn, số 12/2002, tr. 1110-1112. TIẾNG ANH 44. Adam,S.. Strain B.R., Adam M.S. (1970), “Water-repellent soil, rice and annual plant cover in a desert scrub community of Southeastern”, Ecolygo, Vol. 51(4), California, pp. 697-699. 45. Bazzaz, F.A. (1968), “Succession an abandoned fields in the Shawee Hills, Southern Illinois”, Ecolygo, Vol.49 (5), pp. 925-936. 46. Bratawwinata, A. (1994), “Study oj the succession the secondary forest after shifting cultivation”, Proceeding oj the Internationnal Management, pp. 20-213. 47. Fujiwara, K (1991), “Rehabilitation oj tropical forests from countrysial to urban areas”, Restoration oj tropical jorest ecosystems, Proceeding oj symposium held on October 7-10, pp. 119-131. 48. Godt, M.C and Hadley M. (1991), “ Ecosystem rehabilitation and forest regenration an the humic tropics: Case studies and management insights”, Restoration oj tropical jorest ecosystems, Proceeding oj symposium held on October 7-10, pp 25-36. 49. Habeck, J.R. (1986), “Forest succession in the Glacier Park Cedar Hemmlock forest”, Ecolygo, Vol. 49 (5), pp. 872-879. 50. Hibbs, D.E. (1983), “Forty years of forest succession in control New England”, Ecolygo, Vol. 46 (6), pp. 1314-1404. 51. Lamparecht H. (1989), Slviculture in Troppics, Eschborn. 52. Leak, W.B (1970) “Successional change in Northern Hardwoods predicted. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên tnu.edu.vn 90 53. Miyawaki A. (1991), “Restoration of native forests from Japan to Malaysia”, Restoration oj tropical jorest ecosystems, Proceeding oj symposiums held on October 7 – 10, pp. 5-25. 54. Raynal D.J., Bazzaz F.A (1975), “Interference oj winter annuals with Ambrosia artemissiifolia in early successionl fields”, Ecologo, Vol. 56 (1), pp. 35-49. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 91 DANH LỤC THỰC VẬT TRONG CÁC TRẠNG THÁI THẢM THỰC VẬT ( Dạng sống dựa trên sự phân chia dạng sống của Raunkiaer) STT Tên khoa học Tên địa phƣơng Dạng sống Các trạng thái thảm thực vật TTV thấp sau NR TTV cao sau NR TTV thấp sau KTK Rừng non I. LYCOPODIOPHYTA NGÀNH THÔNG ĐẤT 1. LYCOPODIODIACEAE HỌ THÔNG ĐẤT 1 Huperzia carinata (Poir.) Trevis thạch tùng sóng Ep + 2 Lycopodiella cernua (L) Franco.Et Vasc. Thông đất He + + II. POLYPODIOPHYTA NGÀNH DƢƠNG XỈ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 92 2. ADIANTA CEAE HỌ TÓC VỆ NỮ 3 Adiantum capillus – venerisL. Tóc vệ nữ He + + 3. ASPLENNIACEAE HỌ TỔ ĐIỂU 4 Vitaria fleuosa Fe’e Ráng tô tần Ep + + 4. GLEICHENIECEAE HỌ RUỘT 5 Dicranoppteris dichotoma (Thumb) Benth. tế Cr + 6 D.linearis (Burm.f.) Underw Guột Cr + 5. SCHIZEACEAE HỌ BÕNG BONG 7 Lygodium flexosum (L) Sw. Bòng bong leo dụi Cr + + + 8 L. japonicum (Thumb) Sw. Bòng bong Nhật Bản Cr + + + III. PINOPHYTA NGÀNH THÔNG Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 93 6. GNETACEAE HỌ DÂY GẮM 9 Gnetum montanum Markgraf Dây gắm Lp + + IV. MAGNOLIOPHYTA NGÀNH MỘC LAN 1. MAGNOLIOPSIDA LỚP HAI LÁ MẦM 7. ALTINGIACEAE HỌ TÔ HẠP 10 Liquidambar formosana Hance Sau sau MM + + 8.AMARANTACEAE HỌ DỀN Th 11 Amaranthus spinsus L. Dền gai + 9.ANACARDIACEAE HỌ XOÀI Mi 12 Rhus chinensis L. Muối Mi + + 13 Toxicodendron succedanea (L) Mold. Sơn rừng + 10. ANNONNACEAE HỌ NA Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 94 14 Alphonsea tonkinensis DC. Na rừng Mi + + 15 Xylopia perrei Hance Giền trắng Mi 11. APOCCYNACEAE HỌ TRÖC ĐÀO 16 Rauvolfia verticillata (Lour). Baill Ba gạc vòng Mi 17 Strophanthus divaricatus (Lour) Hook.et Arn Sừng dê Mi + + 18 Wrightia pubescens R.Br Thừng mức trâu MM + 12. AQUIFOLIACEAE HỌ TRÂM BÙI Th 19 Iiex viridis Champ. Ex Benth Nhựa ruồi + + + 13.ARISTOLOCHIACEAE HỌ NAM MỘC HƢƠNG Mi 20 Aristolochia balansae Franch. Nam mộc hương Mi 14. ASCLEPIADACEAE HỌ THIÊN LÝ 21 Streptocaulon juventas (lour.) Merr Hà thủ ô nam + + 15. ASTERACEAE HỌ CÖC Mi + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 95 22 Ageratum conyzoides L. Cỏ cứt lợn Th 23 Bidens pilosa L Đơn buốt Ch + + 24 Bidens pilosa L Đơn buốt Th 25 Blummea lanceolaria (Roxb.) Druce Xương sông Ch 26 Eclipta prostrata (L) L. Cỏ nhọ nồi Th + + + 27 Eupatorium odoratum L. Cỏ lào Ch + + + 16. BIGNONIACEAE HỌ NÖI CÁC 28 Oroxylum indicum L. Núi nác MM + 17. BURSERACEAE HỌ TRÁM + + 29 Canarium album (Lour). Raeusch. Trám trắng MM + 30 C. parvum Leenh. Trám chim MM + + 31 C.tramdenum Dai & Yakov Trám đen MM + 18. CAPRIFOLIACEAE HỌ CƠM CHÁY 32 Viburnum lutescens Blume Vót vàng nhạt Mi + 19. CLUSIACEAE HỌ BỨA + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 96 33 C.pruniflom formosum (Jack) Benth. & Hook.f.ex Dyer Lành ngạnh đẹp Mi 34 C.prunniflorum (Kurz). Kurz. Lành ngạnh lá nhỏ Mi + + + 35 Garcinia oblonggifolia Champ. Ex Benth Bứa Mi 20. COMBRETACEAE HỌ BÀNG 36 Quiqualis indica L Dây giun Lp + + 21. CONARACEAE HỌ TRƢỜNG ĐIỀU 37 Roruea minor (Gaertn). Alston Lp + + 22. CONVOLVULACEAE. HỌ KHOAI LANG 38 Calonyction aculeatum (L) House Bìm bìm hoa trắng Lp 39 Merremia hederacea (Burm.f)Hall.f Bìm bìm ho vàng Lp + + + 23. DAPHNIPHYLLACEAE HỌ VAI 40 Daphniphyllum calycinum Benth Vai trắng Na + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 97 24. DILLENIACEAE HỌ SỔ + 41 Tetracera scandens (L) Merr Chạc chìu Lp + + + 25. EBENACEAE HỌ THỊ Mi 42 Diospyros sp. Thị Mi + + 26. EUPHORBIACEAE HỌ THẦU DẦU 43 Antidesma ghaesembilla Gaerdn. Chòi mòi Mi 44 Aporosa dioica (Roxb) Muell – Arg. Thầu tấu Mi 45 Baccaurea ramiflora Lour. Dâu da đất MM + + 46 Bischofia javanica Blume Nhội MM + + 47 Breynia fruticosa (L) Hook.f Bồ cu vẽ Mi + 48 Bridelia monoica (Lour.) Merr. Bi điền lá xoan Mi + 49 Glochidion obliquum Decne Bòn bọt Mi + 50 G. velutinum Wight Bọt ếch lông Na + + 51 Macaranga denticulata (Blume) Muell – Arg. Ba soi Mi + 52 Mallotus paniculatus (Lamk). Muell. Ba bét Mi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 98 53 M philippinensis (Lamk). Muell - Arg. Cánh kiến Mi 54 Phyllanthus emblica L. Me quả tròn Mi + + 55 Sapium discolor (Benth).Muell - Arg Sòi tía Mi + + 27. FABACEAE HỌ ĐẬU 56 Crotalaria acicularis Buch–Benth.. Lục lạc kim Th + + 57 Desmodium gangeticum (L) DC Thóc lép Mi 58 Derris elliptica (Roxb) Benth. Var. Tonkinensis Gagnep. Dây mật Lp + 59 Ormosia pinnata (lour) Merr. Ràng ràng xanh MM + 28.FAGACEAE HỌ DẺ 60 Castanopsis indica (Roxb) ADC Dẻ gai 29. FLACOURTIACEAE HỌ MÙNG QUÂN 61 Flacuoria indica (Burmf) Merr Mùng quân rừng 30. HENRNANDIACEAE. HỌ LƢỠI CHÓ Mi 62 IIIigera dunniana Levl. Dây chẽ ba Lp + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 99 31. LAURACEAE HỌ LONG NÃO Na + + 63 Actiondaphne pilosa (Lour). Merr. Bộp lông Mi + 64 Cinnamomum bejolghota (buch – Ham. Ex Nees) Sweet Re gừng Mi 65 C.iners Reinw.ex Blume Hậu phát Mi 66 C.tonkinensis (Lecomte). A. Chev Re xanh Mi + + 67 Listea cubeba (Lour). Pers Màng tang MM 68 L. glutinosa (Lour). C.B. Rob. Bời lời nhớt Mi + 69 L. verticillata Hance Bời lời vòng Mi + + + 70 Machilus leptophylla Hand - Mazz Kháo nhớt Mi + 71 M. parviflora Meisn. Kháo hoa nhỏ Mi + 72 Phoebe lanceolata (Wall.ex Nees) Sự thon MM + 32. LEEACEAE HỌ GỐI HẠC 73 Leea guineensis G.Don Gối hạc trắng Na + + 74 L. rubra Blume ex Spreng. Gối hạc tía Na + 75 Ablmoschus moschatus Medk Bụp vang TH + + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 100 76 A.moschatus ssp. Tuberosus (Span) Borss Sâm bố chính Th + 77 Urena lobataL. Ké hoa đào Na + + 78 Melastoma normaleD.Don Múa thường Na + + + + 79 M.saguineum Sims. Mua bà Mi + + + 80 Memecylon scutellatum(Lour)Naud Sâm núi Na 81 Osbeckia chinensisL. Múa tép Na 33. MIMOSACEAE HỌ CHINH NỮ 82 Acasia penata (L) Willd Dây sống rắn Lp + 83 Archidendron balansae (Oliv.) INiels. Cứt ngựa Mi + 34.MORACEAE HỌ DÂU TẰM 84 Ficus heterophyllaL.f Vú bò lá xẻ Ch + + 85 F.hirta Vahl Vú bò lá nguyên Ch + + 86 F.hispida L.f Ngái Mi + + 87 F.tinctonia Forst.f Sung Mi + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 101 35.MYRSINACEAE HỌ ĐƠN NEM Na + + 88 Ardisia aciphyllaPit Cơm nguội lá nhọn Na + 89 A.crenata Sims Trọng đũa Na + 90 A.elegns Andr Cơm nguội thanh Na + + + 91 Embelia parviflora Wall. exA.DC. Chu ngút hoa thưa Ch + + 92 E.ribes Burn.f. Chua ngút Ch + 93 Maesa membranacea A.DC.. Đồng Mi + 94 M.perlarius (Lour.)Merr Đơn nem Mi + 36.MYRTACEAE HỌ SIM 95 Rhodomyrtus tomentoasa(Ait). Hassk. Sim Na + + 96 Syzygium formosum(Wall).Masam. Trâm lá chụm ba Mi + + 37.OLEACEAE HỌ NHÀI 97 Jasminum subtriplinerve Blume Chè vàng Mi + + 98 Linociera ramìlira (Roxb). Wall. Ex G.Don Lọ nghẹ Mi + + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 102 99 Olea diocica Roxb. Lọ nghẹ Mi + + 38.PIPERACEAE HỌ HỒ TIÊU Na 100 Piper chaudocanum C.DC. Trầu rừng Ch + + 39.POLYGONACEAE HỌ RAU RĂM 101 Polygonum chinensisL. Thồm lồm He + + + 40.RANUNCULACEAE HỌ MAO LƢƠNG 102 Clematis granulât (Fin.&Gagnep). Oliv. Vàng trắng Na + + 41.PHAMNACEAE HỌ TÁO 103 Berchemia lineata(L)Mill. Rút rế Lp + + 104 Gouania javanica Miq Dây đòn kẻ cắp Lp + + + 105 Ziziphus onenoplia(L.)Mill Táo rừng Na + + 42.ROSACEAE HỌ HOA HỒNG 106 Duchesnea indica(Andr.)Focke Dâu đất He + + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 103 107 Rubus alceaefolius Poir Mâm xôi lá xẻ Lp + + 108 R.cochinchinensis Tratt Ngấy hương LP + 43.RUBIACEAE HỌ CÀ PHÊ Ch + + 109 Canthium dicoccum var.rostratum Thwites ex Pitard Xương cá Mi + 110 Hedyotis pressa Pierre ex Pit Cỏ bài ngài He + + + 111 Hymenodictyon oriense(Roxb)Mabb Vỏ dụt Mi 112 Musaenda baviensis in Herbierr Bướm bạc ba vì Mi + 113 M.pubescens Ait.f. Bướm bạc Na + 114 Psychotris Pitard. Lấu bà Na + + + 115 P.silvestris Pitard. Lấu Na + + + 116 Randi spinnosa(Thurnb.)Poir Găng gai Mi + + 117 Wendlandia paniculât(L)Miq Bưởi bung Mi + 44.RUTACÊA HỌ CAM 118 Acronychia pedunculata(L)Miq Bưởi bung Mi + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 104 119 A.monophylla(DC)Corr Quýt rừng Mi + 120 Clâuren anisata (Willd.)Hook.f.&Benth Hồng bí rừng Mi + + 121 C. excavata Burm.f. Nhâm hôi Mi + 122 Euodia lepta(Spreng)Merr Ba chạc Mi + 123 Glycosmis pentaphylla(Retz) Correa Cơm rượu Mi + 124 Micromelum hirsutum Oliv Mắt trâu MM + 125 M.minutum(Forst.f.) Wiht&Arn. Kim sương Mi + 45.SAPINDACEAE HỌ BỒ HÕN 126 Allophylis viridis Radlk Mắc cá xanh Mi + 127 Sapindus saponariaL. Bồ hòn MM + 46. SCHISANDRACEAE HỌ NGŨ VỊ 128 Kadsurs coccinea(Lem.)A.C.Smith Nắm cơm Lp + + 47.SCROPHULARIACEAE HỌ HOA MÕM CHÓ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 105 129 Adenosma caerulea R.Br. Nhân trần He 130 Scoparia dulcisL. Cam thảo đất Th + 48.STERCULIACEAE HỌ TRÔM 131 Commersonia bartramia(L).Merr Hu đen Mi + 132 Helicteres angustifoliaL. Tháu kén hoa đực Na + + + + 133 H.hirsuta Lour. Tháu kén lông Mi + 134 Sterculia lanceolata Cav Sảng Mi + 49.SYMPLOCACEAE HỌ DUN 135 Symplocos lancifolia Sieb.et Zucc Dung lá thon MM + 50.THEACEAE HỌ CHÈ 136 Camellia amplexicaulis(Pitard) Cohen – Stuart Hải đường Mi + 137 C.sinensis(L.) Kurtze Trà Na + 138 Eurya ciliata Merr. Linh lông Mi + + 51.TILIACEAE HỌ ĐAY Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 106 139 Microcos paniculataL. Cò ke Mi + 140 Triumfetta rhom boidea Jacq. Ké lá hình thoi Na + + 52.ULMACEAE HỌ NGÁT 141 Gironniera subaequalisPlanch Ngát MM + + 142 Trema orientalis(L.)Blume Hu đay MM + 53. .VERBENACEAE HỌ CỎ ROI NGỰA 143 Callicarpa candicans (Burm.f.) Hochr Nàng nàng Na + + + 144 Clerodendrum cyrtophyllum Turez Đắng cảy Na + 145 C. japonycum (Thunb.)Sweet Xích đồng nam Na + + 146 C. tonkinense Dop Ngọc nữ Ch + 147 Vitex quinata (Lour.) Williams Đẹn ba lá MM + 54. VITACEAE HỌ NHO 148 Cayratia japonica (Thunb.) Gagnep. Dây vác Lp + + 149 Cissus repens Lamk Dây chìa vôi Lp + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 107 150 Tetrastima erubescens Planch Tứ thư hồng Lp + 2. LILIOPSIDA LỚP MỘT LÁ MẦM 55. COMMELINACEAE HỌ THÀI LÀI 151 Commelina communis L. Trai thường Th + + + 56. COSTACEAE HỌ MÍA DÕ 152 Costus speciosus (Koening) Smith. Mía dò Cr + + 57. CYPERACEAE HỌ CÓI 153 Cyperus pilosus Vahl. Cói lông He + + 58.POACEAE HỌ CỎ 154 Chrysopogon aciculatus (Retz.) Trin Cỏ may He + 155 Eleusine indica (L) Gaert. Cỏ mần trầu Th + + + 156 Eriachne chinensis (Retz)Hance Cỏ chỉ He + + + + 157 Imperata cylindrica (L) Beauv. Cỏ tranh Cr + + 158 Microstegium ciliatum (Trin) A. Camus Cỏ rác lông Ch + + + Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 108 159 Miscanthus floridulus (labill) Warb Cỏ chè vè He + + + 160 Oplismenus compositus (L) Beuuv Cỏ lá re HP 161 Sacharum spontaneum L. Cỏ lách He + + 59. SMILACACEAE HỌ KIM CANG 162 Smilax corbukaria Kunhth Kim cang Cr + + 60. ZINGIBERACEAE HỌ GỪNG 163 Curcuma longa L. Nghệ rừng Cr + Ghi chú: Sự phân chia dạng sống của Raunkiaer. Ph: cây có chồi trên đất Trong đó nhóm cây có chồi trên đất (Ph) Lp: Cây có chồi trên đất leo cuốn Ch: Cây chồi sát đất được chia thành các dạng nhỏ theo chiều cao) Ep: Cây có chồi trên đất sống nhờ và bám sống He: Cây chồi nửa ẩn MM: cây gỗ có chiều cao >8m Cr: Cây chồi ẩn Mi: Cây nhỏ có chồi trên đất 2 – 8m Suc: Cây có trồi chên mọng nước Th: Cây sống 1 năm Na: cây có chồi trên đất lùn < 2m + Loài có mặt trong OTC