Luận văn Pháp luật về bảo lãnh ngân hàng ở Việt Nam

t ph¸t tõ tÝnh ®Æc thï cña ho¹t ®éng còng nh­ nh»m ®¶m b¶o an toµn cho c¸c tæ chøc tÝn dông, ph¸p luËt ®· ®Æt ra c¸c quy ®Þnh nh»m h¹n chÕ ®èi t­îng kh¸ch hµng ®­îc tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh, bao gåm: Thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t, Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) Phã Tæng gi¸m ®èc (Phã gi¸m ®èc) cña tæ chøc tÝn dông. C¸n bé, nh©n viªn cña tæ chøc tÝn dông ®ã thùc hiÖn thÈm ®Þnh; quyÕt ®Þnh b¶o l·nh . Bè, mÑ, vî, chång, con cña thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t, Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) Phã Tæng gi¸m ®èc (Phã gi¸m ®èc) cña tæ chøc tÝn dông. ViÖc b¶o l·nh ®èi víi c¸c ®èi t­îng lµ bè, mÑ, vî, chång, con cña Gi¸m ®èc, phã gi¸m ®èc chi nh¸nh cña tæ chøc tÝn dông. Nh­ vËy, quy ®Þnh vÒ kh¸ch hµng ®­îc b¶o l·nh hiÖn nay theo Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng lµ kh¸ phï hîp víi thùc tiÔn ®Ó trªn c¬ së ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông quyÕt ®Þnh lùa chän kh¸ch hµng. Trªn thùc tÕ cho thÊy, ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh, mçi tæ chøc tÝn dông th­êng ®­a ra thªm mét sè ®iÒu kiÖn kh¸c tïy thuéc vµo lo¹i h×nh b¶o l·nh, ®èi t­îng b¶o l·nh … 1.1.3. VÒ bªn nhËn b¶o l·nh Trong quan hÖ b¶o l·nh ng©n hµng, bªn nhËn b¶o l·nh lµ “c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi n­íc cã quyÒn thô h­ëng b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông” (Kho¶n 6 §iÒu 2, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng). V× ®©y kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ chÞu sù ®iÒu chØnh trùc tiÕp cña ph¸p luËt b¶o l·nh ng©n hµng nªn Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng kh«ng quy ®Þnh râ vµ chi tiÕt nh­ ®èi víi hai chñ thÓ cßn l¹i, nh­ng vÒ nguyªn t¾c khi tham gia quan hÖ b¶o l·nh ng©n hµng, bªn nhËn b¶o l·nh còng ph¶i tho¶ m·n mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nh­: Cã n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi d©n sù; Cã c¸c giÊy tê, tµi liÖu hay b»ng chøng kh¸c chøng minh quyÒn chñ nî víi bªn cã nghÜa vô. 1.2. C¸c quy ®Þnh h×nh thøc cña quan hÖ b¶o l·nh ng©n hµng Do ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng lµ giao dÞch ®­îc x¸c lËp vµ thùc hiÖn dùa trªn chøng tõ, nªn ph¸p luËt quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ vÒ h×nh thøc vµ néi dung cña c¸c v¨n b¶n nµy. VÒ mèi quan hÖ gi÷a bªn b¶o l·nh vµ bªn ®­îc b¶o l·nh, theo Quy chÕ b¶o l·nh hiÖn hµnh th× v¨n b¶n tháa thuËn gi÷a tæ chøc tÝn dông víi kh¸ch hµng vµ c¸c bªn liªn quan (nÕu cã) vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong viÖc thùc hiÖn b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông cho kh¸ch hµng ®­îc gäi lµ “hîp ®ång cÊp b¶o l·nh”. So víi Quy chÕ b¶o l·nh ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh sè 283 th× vÒ néi hµm nã chÝnh lµ “hîp ®ång b¶o l·nh”, ®Êy chØ ®¬n thuÇn lµ sù thay ®æi vÒ tªn gäi chø kh«ng lµm thay ®æi b¶n chÊt cña hîp ®ång nh­ng l¹i cÇn thiÕt vµ phï hîp v× mét mÆt nã nhÊn m¹nh vai trß cña c¸c chñ thÓ trong hîp ®ång: tæ chøc tÝn dông lµ bªn b¶o l·nh ®øng ra cung cÊp cho kh¸ch hµng (bªn ®­îc b¶o l·nh) mét dÞch vô th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông - hµnh vi b¶o l·nh, mÆt kh¸c còng tr¸nh g©y nhÇm lÉn vµ ph©n biÖt víi “hîp ®ång b¶o l·nh” trong “cam kÕt b¶o l·nh”. Tuy ®­îc kÝ kÕt dùa trªn sù tho¶ thuËn, thèng nhÊt ý chÝ cña c¸c bªn nh­ng nh»m tr¸nh sù tuú tiÖn còng nh­ ®¶m b¶o an toµn ph¸p lý cho hîp ®ång nµy, vÒ néi dung hîp ®ång cÊp b¶o l·nh ph¶i b¾t buéc bao gåm mét sè néi dung chñ yÕu nh­: tªn, ®Þa chØ cña c¸c bªn, thêi gian kÝ hîp ®ång; sè tiÒn, thêi h¹n, phÝ b¶o l·nh; môc ®Ých b¶o l·nh; ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh; quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn; quy ®Þnh vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp phat sinh...Quy ®Þnh nµy lµ c¨n cø cho c¸c bªn nhanh chãng kÝ kÕt hîp ®ång chø kh«ng lµm h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng còng nh­ yÕu tè tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn. Sau khi ®· ký mét hîp ®ång cÊp b¶o l·nh víi kh¸ch hµng, bªn b¶o l·nh ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh th«ng qua viÖc ph¸t hµnh th­ b¶o l·nh göi cho bªn nhËn b¶o l·nh . T¹i ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 2 / Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng quy ®Þnh râ: “Th­ b¶o l·nh” lµ cam kÕt ®¬n ph­¬ng b»ng v¨n b¶n cña tæ chøc tÝn dông vÒ viÖc tæ chøc tÝn dông sÏ thùc hiÖn nghÜa vô tµi chÝnh thay cho kh¸ch hµng khi kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô ®· cam kÕt víi bªn nhËn b¶o l·nh . Tuy lµ cam kÕt ®¬n ph­¬ng nh­ng lo¹i v¨n b¶n nµy cã thÓ ®­îc xem nh­ h×nh thøc cña hîp ®ång b¶o l·nh ®­îc ký kÕt gi÷a tæ chøc tÝn dông víi bªn cã quyÒn. Trong v¨n b¶n nµy, vÒ nguyªn t¾c chØ cÇn ch÷ ký tay cña ng­êi ®¹i diÖn hîp ph¸p vµ con dÊu cña tæ chøc tÝn dông ®Ó chøng minh sù rµng buéc vÒ hiÖu lùc ph¸p lý cña hîp ®ång víi c¸c bªn liªn quan, sù ®ång ý cña bªn nhËn b¶o l·nh cã thÓ lµ sù im lÆng, ngÇm chÊp nhËn cam kÕt b¶o l·nh. Tuy nhiªn ®Ó ®¶m b¶o sù ch¾c ch¾n vµ an toµn h¬n cho viÖc thùc hiÖn quyÒn yªu cÇu ®èi víi bªn b¶o l·nh, bªn cã quyÒn còng cÇn cã ch÷ ký vµ ®ãng dÊu cña m×nh trªn v¨n b¶n ®ã. Quy ®Þnh nµy ®· phÇn nµo kh¼ng ®Þnh tÝnh ®éc lËp cña hîp ®ång b¶o l·nh ngay c¶ khi nghÜa vô b¶o l·nh ®­îc x¸c lËp trong hîp ®ång gi÷a bªn ®­îc b¶o l·nh vµ bªn nhËn b¶o l·nh. VÒ néi dung, cam kÕt b¶o l·nh còng bao gåm mét sè ®iÒu kho¶n nh­: tªn, ®Þa chØ cña c¸c bªn; ngµy ph¸t hµnh vµ sè tiÒn b¶o l·nh; h×nh thøc vµ c¸c ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh; thêi h¹n b¶o l·nh... So víi quy ®Þnh vÒ h×nh thøc b¶o l·nh trong Bé luËt d©n sù 2005 th× Quy chÕ ch­a lµm râ, hay ®óng h¬n lµ ch­a quy ®Þnh tr­êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh th× v¨n b¶n b¶o l·nh ph¶i ®­îc c«ng chøng hay chøng thùc, dÉn ®Õn trªn thùc tÕ ¸p dông luËt c¸c bªn gÆp khã kh¨n vµ lóng tóng thiÕu sãt. MÆt kh¸c, do c¸c v¨n b¶n trªn ®Òu lµ nh÷ng hîp ®ång nªn trong mét sè tr­êng hîp chóng cã thÓ bÞ v« hiÖu, vµ do sù ®éc lËp vÒ chñ thÓ ký kÕt nªn hîp ®ång nµy v« hiÖu kh«ng thÓ lµm cho hîp ®ång kia v« hiÖu vµ ng­îc l¹i. Gi¶ sö trong tr­êng hîp hîp ®ång cÊp b¶o l·nh kh«ng cßn hiÖu lùc sau khi hîp ®ång b¶o l·nh ®· ®­îc ký kÕt ta thÊy: ng­êi ®­îc b¶o l·nh tho¸t khái nghÜa vô víi bªn b¶o l·nh, cßn ng­êi b¶o l·nh th× kh«ng trong khi nghÜa vô b¶o l·nh chØ tån t¹i nÕu nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh còng tån t¹i do ®ã tæ chøc tÝn dông vÉn ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô ®· cam kÕt víi bªn cã quyÒn, viÖc b¶o l·nh ®· trë thµnh hµnh vi ph¸p lý ®¬n ph­¬ng xÐt trong mèi quan hÖ gi÷a tæ chøc tÝn dông víi kh¸ch hµng. §iÒu nµy lµm cho ng­êi b¶o l·nh kh«ng cßn quyÒn yªu cÇu sù båi hoµn tõ phÝa ng­êi ®­îc b¶o l·nh, hÖ qu¶ nµy ®ång nghÜa víi viÖc bªn b¶o l·nh ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng rñi ro rÊt lín, do ®ã gi¶i ph¸p bÊt hîp lý nµy khã cã thÓ ®­îc sù ®ång t×nh, chÊp nhËn tõ phÝa c¸c tæ chøc tÝn dông. HiÖn nay, trong Bé luËt d©n sù ViÖt Nam vµ c¸c v¨n b¶n ®iÒu chØnh ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng ch­a quy ®Þnh râ vÒ c¸c tr­êng hîp v« hiÖu vµ ph­¬ng h­íng kh¾c phôc hËu qu¶ dÉn ®Õn khã cã thÓ ®Þnh h×nh ®­îc trong thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt. 1.3. Quy ®Þnh vÒ ph¹m vi vµ giíi h¹n b¶o l·nh So víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c, b¶o l·nh ng©n hµng th­êng kÐo dµi dÉn ®Õn kh¶ n¨ng kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro cao, t¸c ®éng xÊu tíi ho¹t ®éng b×nh th­êng cña c¸c lÜnh vùc kh¸c vµ nÒn kinh tÕ. Do ®ã, ph¸p luËt ®· cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ vÒ ph¹m vi vµ giíi h¹n b¶o l·nh. Trong quy chÕ cò, ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy ph¸p luËt chØ quy ®Þnh chung trong mét ®iÒu luËt t¹i §iÒu 7 víi tªn gäi lµ ph¹m vi b¶o l·nh. Theo Quy chÕ míi võa ®­îc ban hµnh, c¸c nhµ lµm luËt ®· t¸ch thµnh hai ®iÒu luËt riªng biÖt: 1.3.1. VÒ ph¹m vi b¶o l·nh Tr­íc hÕt, ph¹m vi b¶o l·nh ®­îc hiÓu lµ giíi h¹n cña nghÜa vô tµi s¶n mµ bªn b¶o l·nh cam kÕt sÏ thùc hiÖn thay cho kh¸ch hµng ®èi víi bªn cã quyÒn. VÒ nguyªn t¾c, ph¹m vi nghÜa vô b¶o l·nh kh«ng thÓ réng h¬n ph¹m vi nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh theo ®ã bªn b¶o l·nh cã thÓ cam kÕt b¶o l·nh mét phÇn hoÆc toµn bé nghÜa vô cña kh¸ch hµng ®èi víi ng­êi thô h­ëng. T¹i ®iÒu 6, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng, c¸c nghÜa vô dã cã thÓ lµ: NghÜa vô tr¶ nî gèc, l·i vay vµ c¸c chi phÝ kh¸c cã liªn quan ®Õn kho¶n vay; NghÜa vô thanh to¸n tiÒn mua vËt t­, hµng ho¸, m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ c¸c kho¶n chi phÝ ®Ó kh¸ch hµng thùc hiÖn c¸c dù ¸n hoÆc ph­¬ng ¸n ®Çu t­, ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc dÞch vô ®êi sèng; NghÜa vô thanh to¸n c¸c kho¶n thuÕ, c¸c nghÜa vô tµi chÝnh kh¸c ®èi víi nhµ n­íc; NghÜa vô cña kh¸ch hµng khi tham gia dù thÇu; NghÜa vô cña kh¸ch hµng khi tham gia quan hÖ hîp ®ång víi bªn nhËn b¶o l·nh, nh­ thùc hiÖn hîp ®ång, b¶o ®¶m chÊt l­îng s¶n phÈm, nhËn vµ hoµn tr¶ tiÒn øng tr­íc; C¸c nghÜa vô hîp ph¸p kh¸c do c¸c bªn tho¶ thuËn. Nh­ vËy, viÖc thùc hiÖn nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh lµ rÊt ®a d¹ng, tuú vµo tõng lo¹i h×nh b¶o l·nh mµ c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn hîp lý, song ph¶i lu«n tu©n thñ nguyªn t¾c bÊt di bÊt dÞch lµ trong mäi tr­êng hîp nghÜa vô b¶o l·nh kh«ng nÆng nÒ h¬n nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh. 1.3.2. VÒ giíi h¹n b¶o l·nh Ph¸p luËt cho phÐp tæ chøc tÝn dông cã quyÒn chñ ®éng trong viÖc quyÕt ®Þnh ph¹m vi nghÜa vô b¶o l·nh nh­ng nh»m ®¶m b¶o an toµn, ph¸p luËt còng quy ®Þnh giíi h¹n b¶o l·nh mµ tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp thùc hiÖn víi mçi kh¸ch hµng. T¹i §iÒu 7, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng quy ®Þnh rÈt râ. Theo ®ã, tæng sè d­ b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi mét kh¸ch hµng kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 15% vèn tù cã cña tæ chøc tÝn dông, møc nµy còng ®­îc ¸p dông trong tr­êng hîp bªn b¶o l·nh lµ chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi. So víi quy ®Þnh cò, ®iÒu luËt nµy ®· kh«ng dù liÖu tr­êng hîp tæ chøc tÝn dông ph¶i tr¶ thay cho mét kh¸ch hµng dÉn ®Õn tæng d­ nî cho vay vµ d­ nî do tr¶ thay v­ît qu¸ møc nµy th× sÏ xö lý theo h­íng nµo? Trong khi ®ã trªn thùc tÕ ho¹t ®éng th× kh¶ n¨ng x¶y ra lµ khã cã thÓ tr¸nh khái. §©y cã thÓ coi lµ s­ c¾t bá bÊt hîp lý vµ kh«ng thËt sù cÇn thiÕt. Bªn c¹nh ®ã, 15% còng lµ h¹n møc kh«ng thay ®æi so víi quy chÕ cò còng lµ mét trong nh÷ng quy ®Þnh nhËn ®­îc nhiÒu ý kiÕn, ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. Thêi gian gÇn ®©y, nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®Ò nghÞ Ng©n hµng Nhµ n­íc n©ng h¹n møc b¶o l·nh vµ h¹n møc tÝn dông cho mét kh¸ch hµng lªn tèi ®a tõ 25-30% vèn tù cã cña tæ chøc tÝn dông. V× vËy quy ®Þnh nµy lµ tr¸i víi mong ®îi cña c¸c tæ chøc tÝn dông. §ång thêi quy chÕ míi bæ sung thªm tr­êng hîp më th­ tÝn dông ®­îc kh¸ch hµng kÝ quü ®ñ hoÆc ®­îc cho vay 100% gi¸ trÞ thanh to¸n. Quy ®Þnh nµy ch¾c ch¾n chÊm dùt sù b¨n kho¨n cã ph¶i lµ l¸ch luËt hay kh«ng cña c¸c tæ chøc tÝn dông tr­íc mçi quyÕt ®Þnh ph¸t hµnh th­ tÝn dông L/C v× thùc tÕ ®©y lµ lo¹i h×nh b¶o l·nh kh¸ phæ biÕn nh­ng l¹i kh«ng tõng ®­îc nh¾c tíi trong c¸c quy ®Þnh tr­íc ®©y. Tuy nhiªn ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho kh¸ch hµng trong tr­êng hîp sè d­ b¶o l·nh lín v­ît h¹n møc trªn, c¸c tæ chøc tÝn dông cã thÓ thùc hiÖn ®ång b¶o l·nh th«ng qua mét tæ chøc tÝn dông lµm ®Çu mèi. 1.4. Quy ®Þnh vÒ phÝ b¶o l·nh Do b¶o l·nh ng©n hµng lµ lo¹i h×nh b¶o l·nh cã thu phÝ, nªn phÝ b¶o l·nh lu«n lµ mét ®iÒu kho¶n quan träng ®­îc c¸c bªn tháa thuËn trong hîp ®ång b¶o l·nh. Tr­íc ®©y, phÝ b¶o l·nh ®­î quy ®Þnh giíi h¹n trong mét khung bÊt di bÊt dÞch “kh«ng v­ît qu¸ 2%/ n¨m tÝnh trªn sè tiÒn cßn ®ang ®­îc b¶o l·nh” ®ång thêi quy đÞnh tr­êng hîp kh¸ch hµng chËm thanh to¸n phÝ b¶o l·nh sÏ bÞ ph¹t l·i suÊt hoÆc c¸c h×nh thøc ph¹t kh¸c theo tháa thuËn. HiÖn nay quy chÕ míi vÒ b¶o l·nh ng©n hµng kh«ng quy ®Þnh møc phÝ b¶o l·nh mµ cho phÐp c¸c bªn tù tháa thuËn vµ xãa bá quy ®Þnh kh¸ch hµng sÏ bÞ xö lý thÕ nµo trong tr­êng hîp chËm thanh to¸n phÝ b¶o l·nh(§iÒu 16). ViÖc dì bá nµy lµ hoµn toµn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh doanh, t¨ng quyÒn chñ ®éng cho tæ chøc tÝn dông, kÝch thÝch c¹nh tranh trong nghiÖp vô b¶o l·nh cña c¸c ng©n hµng. Tuy nhiªn quy ®Þnh nµy còng cã thÓ g©y ra sù mÊt an toµn cho ho¹t ®«ng b¶o l·nh ng©n hµng. Nã t¹o ra c¬ héi cho c¸c tæ chøc tÝn dông chØ quan t©m tíi viÖc ch¹y ®ua trong gi¶m phÝ dÞch vô nh»m thu hót khµch hµng vÒ cho m×nh mµ kh«ng xem xÐt kü kh¶ n¨ng thùc hiÖn hîp ®ång cña kh¸ch hµng - ®iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc hä ®ang cã nguy c¬ ph¶i chÊp nhËn rñi ro lín h¬n. 1.5. Quy ®Þnh vÒ b¶o ®¶m cho b¶o l·nh Ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng lu«n tiÒm Èn nhiÒu rñi ro lín ®Æc biÖt lµ tõ phÝa ng­êi ®­îc b¶o l·nh do vËy viÖc dïng biÖn ph¸p b¶o ®¶m cho nghÜa vô cña ng­êi ®­îc b¶o l·nh víi bªn nhËn b¶o l·nh còng ®­îc ph¸p luËt ®Ò cËp tíi. T¹i ®iÒu 15 Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng cho phÐp tæ chøc tÝn dông vµ kh¸ch hµng ®­îc chñ ®éng tháa thuËn trong viÖc ¸p dông hoÆc kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m cña kh¸ch hµng ®èi víi tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh. Trong tr­êng hîp ¸p dông cã thÓ sö dông mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p nh­: cÇm cè tµi s¶n, thÕ chÊp tµi s¶n, b¶o l·nh cña bªn thø ba, ký quü vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. HiÖn nay, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ biÖn ph¸p b¶o ®¶m chñ yÕu ®­îc quy ®Þnh trong Bé luËt d©n sù vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nµy phÇn nµo phï hîp víi quyÒn tù chñ cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ tr¸ch nhiÖm cña kh¸ch hµng t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o ®¶m an toµn vµ më réng ph¹m vi cña ho¹t ®éng b¶o l·nh. Song bªn c¹nh ®ã vÉn cßn tån t¹i t×nh tr¹ng ch­a ®ång bé, thèng nhÊt vÒ néi dung trong c¸c v¨n b¶n luËt dÉn ®Õn nhiÒu v­íng m¾c, lóng tóng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n nh­ viÖc tµi s¶n cÇm cè do bªn nµo gi÷ còng kh«ng cã sù thèng nhÊt trong quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo §iÒu 15 NghÞ ®Þnh 165/1999/N§-CP cho phÐp bªn cÇm cè gi÷ c¶ tµi s¶n kh«ng ®¨ng kÝ quyÒn së h÷u víi ®iÒu kiÖn ph¶i ®­îc ®¨ng kÝ t¹i c¬ quan d¨ng kÝ giao dÞch b¶o ®¶m. Trong khi ®ã Bé luËt d©n sù l¹i quy ®Þnh r»ng bªn nhËn cÇm cè ph¶i gi÷ tµi s¶n, cßn bªn cÇm cè chØ cã thÓ gi÷ tµi s¶n trong tr­êng hîp tµi s¶n cã ®¨ng kÝ quyÒn së h÷u. HoÆc trong mÉu biÓu sè 14 vÒ hîp ®ång thÕ chÊp quyÒn sö dông ®Êt tµi s¶n g¾n liÒn víi ®Êt cña Th«ng t­ sè 03/2003/TTLT-BTP-BTNMT kh«ng cã mét sè néi dung quan träng nh­: nghÜa vô ®­îc b¶o ®¶m, gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp, bªn gi÷ tµi s¶n…nh­ng trong Th«ng t­ sè 07/2003/TT-NHNN vµ NghÞ ®Þnh sè 165/1999/N§-CP th× yªu cÇu trong hîp ®ång thÕ chÊp tµi s¶n ph¶i cã c¸c néi dung nµy. HoÆc theo Kho¶n 1 §iÒu 10 NghÞ ®Þnh sè 08/2000/N§-CP th× ng­êi yªu cÇu ®¨ng kÝ giao dÞch b¶o ®¶m cã thÓ lµ bªn b¶o ®¶m, bªn nhËn b¶o ®¶m hoÆc ng­êi ®­îc ñy quyÒn. T¹i c¸c Th«ng t­ 01 vµ 03/2003/TTLT-BTP-BTNMT ®Òu kh«ng nãi râ ng­êi yªu cÇu ®¨ng kÝ giao dÞch b¶o ®¶m cã nhÊt thiÕt ph¶i lµ tÊt c¶ c¸c bªn tham gia hîp ®ång b¶o ®¶m hay kh«ng? Nh­ vËy chØ cÇn mét trong sè c¸c chñ thÓ tham gia hîp ®ång b¶o ®¶m cã yªu cÇu lµ c¬ quan ®¨ng kÝ giao dÞch b¶o ®¶m cã thÓ xem xÐt cho ®¨ng kÝ. Trong khi ®ã c¸c biÓu mÉu ®Òu cã quy ®Þnh ph¶i cã tÊt c¶ c¸c bªn tham gia hîp ®ång b¶o ®¶m cïng kª khai vµ yªu cÇu ®¨ng kÝ giao dÞch b¶o ®¶m. §iÒu nµy ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho c¸c tæ chøc tÝn dông khi bªn b¶o ®¶m cè t×nh kh«ng cã mÆt ®Ó kª khai v× hä muèn lîi dông quy ®Þnh nµy lµm cho hîp ®ång b¶o ®¶m ®· ký v« hiÖu, dÉn ®Õn nguy c¬ rñi ro cho tæ chøc tÝn dông ®øng ra b¶o l·nh lµ rÊt lín. Bªn c¹nh ®ã trong tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ th× tæ chøc tÝn dông cã quyÒn xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m cña kh¸ch hµng theo tháa thuËn vµ quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh­ng hiÖn nay viÖc thùc hiÖn trªn thùc tÕ còng ®ang gÆp ph¶i nhiÒu trë ng¹i lín, ®iÓn h×nh nh­ trong kh©u b¸n ®Êu gi¸ tµi s¶n. HiÖn nay, Trung t©m b¸n ®Êu gi¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ ®­îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 86/1996/N§-CP ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 1996 cña ChÝnh Phñ, theo ®ã trung t©m nµy chØ ®­îc tiÕn hµnh b¸n ®Êu gi¸ tµi s¶n sau khi ®· kÝ hîp ®ång ñy quyÒn b¸n ®Êu gi¸ tµi s¶n víi ng­êi b¸n tµi s¶n. Do ®ã sau khi ®· kÝ hîp ®ång nµy, th× ph¶i kÝ tiÕp hîp ®ång ñy quyÒn gi÷a ba bªn : trung t©m b¸n ®Êu gi¸, bªn ®­îc b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh. Trong mét sè tr­êng hîp bªn ®­îc b¶o l·nh cè t×nh lÈn tr¸nh, thiÕu thiÖn chÝ dÉn ®Õn tæ chøc tÝn dông kh«ng thÓ kÝ hîp ®ång ñy quyÒn b¸n ®Êu gi¸ víi trung t©m b¸n ®Êu gi¸ tµi s¶n, do ®ã viÖc b¸n ®Êu gi¸ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc. Nh­ vËy, qua mét vµi dÉn chøng trªn ta thÊy ph¸p luËt vÒ giao dÞch b¶o ®¶m ®· vµ ®ang g©y ra t¸c ®éng kh«ng nhá tíi ho¹t ®éng b¶o l·nh nãi chung vµ quyÒn lîi cña bªn b¶o l·nh nãi riªng. 1.6. Quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn Khi tham gia b¶o l·nh ng©n hµng, mçi bªn chñ thÓ ®Òu tham gia kÝ kÕt Ýt nhÊt hai lo¹i hîp ®ång kh¸c nhau, do vËy ta cÇn xem xÐt quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn th«ng qua tõng lo¹i hîp ®ång kh¸c nhau: Trong quan hÖ b¶o l·nh, bªn b¶o l·nh tham gia kÝ kÕt hai hîp ®ång ®éc lËp ®ã lµ hîp ®ång cÊp b¶o l·nh víi bªn ®­îc b¶o l·nh vµ hîp ®ång b¶o l·nh víi bªn nhËn b¶o l·nh, do ®ã viÖc thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh trong c¸c hîp ®ång trªn lµ ®éc lËp víi nhau. HiÖn nay, trong LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông vµ Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng quy ®Þnh rÊt râ quyÒn vµ nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh. T¹i §iÒu 23 Quy chÕ quy ®Þnh: 1. Bªn b¶o l·nh cã quyÒn: a. ChÊp nhËn hoÆc tõ chèi ®Ò nghÞ cÊp b¶o l·nh cña kh¸ch hµng hoÆc bªn b¶o l·nh ®èi øng b. §Ò nghÞ bªn x¸c nhËn b¶o l·nh x¸c nhËn b¶o l·nh ®èi víi kho¶n b¶o l·nh cña m×nh cho kh¸ch hµng c. Yªu cÇu kh¸ch hµng cung cÊp c¸c tµi liÖu th«ng tin cã liªn quan ®Õn viÖc thÈm ®Þnh b¶o l·nh vµ tµi s¶n b¶o ®¶m (nÕu cã) d. Yªu cÇu kh¸ch hµng cã c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m cho nghÜa vô ®­îc tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh (nÕu cÇn) ®. Thu phÝ b¶o l·nh theo tháa thuËn e. H¹ch to¸n ghi nî vµ yªu cÇu kh¸ch hµng hoÆc bªn b¶o l·nh ®èi øng hoµn tr¶ sè tiÒn mµ bªn b¶o l·nh ®· tr¶ thay g. Xö lý tµi s¶n b¶o ®¶m cña kh¸ch hµng theo tháa thuËn vµ quy ®Þnh cña ph¸p luËt h. Khëi kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt khi kh¸ch hµng, bªn b¶o l·nh ®èi øng vi ph¹m nghÜa vô ®· cam kÕt i. Cã thÓ chuyÓn nh­îng quyÒn, nghÜa vô cña m×nh cho tæ chøc tÝn dông kh¸c nÕu ®­îc c¸c bªn cã liªn quan chÊp thuËn b»ng v¨n b¶n 2. Bªn b¶o l·nh cã nghÜa vô: a. Thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh theo cam kÕt b¶o l·nh b. Hoµn tr¶ ®Çy ®ñ tµi s¶n b¶o ®¶m (nÕu cã) vµ c¸c giÊy tê cã liªn quan cho kh¸ch hµng khi tiÕn hµnh thanh lý hîp ®ång cÊp b¶o l·nh Qua quy ®Þnh trªn ta thÊy ®©y chÝnh lµ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh xÐt trong mèi quan hÖ víi bªn ®­îc b¶o l·nh th«ng qua hîp ®ång cÊp b¶o l·nh. Trong khi ®­îc h­ëng kh¸ nhiÒu quyÒn n¨ng th× luËt chØ quy ®Þnh cô thÓ hai nghÜa vô mµ hä ph¶i thùc hiÖn, dÉn ®Õn khi thùc hiÖn trªn thùc tÕ bªn b¶o l·nh dÔ vÊp ph¶i nh÷ng thiÕu sãt ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi chÝnh quyÒn lîi cña m×nh. Ch¼ng h¹n nh­ liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn nghÜa vô th«ng b¸o ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh vÒ viÖc thùc hiÖn nghÜa vô cho ng­êi thô h­ëng, lµm cho ng­êi ®­îc b¶o l·nh do kh«ng biÕt nªn vÉn tiÕp tôc thùc hiÖn nghÜa vô víi bªn nhËn b¶o l·nh, dÉn ®Õn viÖc hai chñ thÓ cïng thùc hiÖn mét nghÜa vô, do ®ã bªn b¶o l·nh sÏ bÞ mÊt quyÒn yªu cÇu hoµn tr¶ tõ bªn ®­îc b¶o l·nh. Trong tr­êng hîp nµy, vÒ nguyªn t¾c ph¸p luËt cho phÐp “bªn b¶o l·nh cã quyÒn yªu cÇu bªn nhËn b¶o l·nh hoµn tr¶ nh÷ng g× ®· nhËn tõ bªn b¶o l·nh”(§iÒu 45 NghÞ ®Þnh sè 163/2006/N§-CP ngµy 29 th¸ng 12 n¨m 2006), tuy nhiªn viÖc ®ßi l¹i trªn thùc tÕ lµ khã kh¶ thi, v× trong tr­êng hîp nµy, tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ bªn ®­îc b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh trong hîp ®ång cÊp tÝn dông. Bªn nhËn b¶o l·nh kh«ng cã lçi, do vËy ®ßi hä ph¶i hoµn tr¶ l¹i nh÷ng g× ®· nhËn lµ rÊt mong manh. Bªn c¹nh ®ã, kh¸ch hµng còng ph¶i cã nh÷ng nghÜa vô quyÒn h¹n ®èi víi tæ chøc tÝn dông, ®­îc quy ®Þnh râ t¹i §iÒu 26, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng, gåm: 1. Kh¸ch hµng cã quyÒn: a. §Ò nghÞ tæ chøc tÝn dông cÊp b¶o l·nh cho m×nh; b. Yªu cÇu tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn ®óng cam kÕt b¶o l·nh vµ c¸c tho¶ thuËn trong hîp ®ång cÊp b¶o l·nh; c. Khëi kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt khi tæ chøc tÝn dông vi ph¹m nghÜa vô ®· cam kÕt; d. Cã thÓ chuyÓn nh­îng quyÒn, nghÜa vô cña m×nh nÕu ®­îc c¸c bªn cã liªn quan chÊp thuËn b»ng v¨n b¶n. 2. Kh¸ch hµng cã nghÜa vô: a. Cung cÊp ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ trung thùc c¸c tµi liÖu vµ c¸c th«ng tin theo yªu cÇu cña tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh; b. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ ®óng nghÜa vô ®· cam kÕt víi bªn nhËn b¶o l·nh; c. Thanh to¸n ®Çy ®ñ vµ ®óng h¹n phÝ b¶o l·nh cho tæ chøc tÝn dông theo tho¶ thuËn; d. NhËn nî vµ hoµn tr¶ cho tæ chøc tÝn dông sè tiÒn tæ chøc tÝn dông ®· tr¶ thay, bao gåm c¶ gèc, l·i vµ c¸c chi phÝ trùc tiÕp ph¸t sinh tõ viÖc thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh; e. ChÞu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ b¸o c¸o t×nh h×nh ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn giao dÞch b¶o l·nh cho tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh. Qua ®iÒu luËt nµy, ta thÊy quyÒn vµ nghÜa vô cña kh¸ch hµng ®· ®­îc quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt, song còng gièng nh­ nghÜa vô th«ng b¸o cña tæ chøc tÝn dông t¹i ®iÒu 26 quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng ch­a quy ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm th«ng b¸o viÖc tån t¹i hay kh«ng nghÜa vô cÇn ®­îc b¶o ®¶m cho bªn b¶o l·nh, nªn trªn thùc tÕ g©y ra kh«ng Ýt tranh c·i xoay quanh vÊn ®Ò nµy. Khi bªn b¶o l·nh ®· hoµn thµnh nghÜa vô b¶o l·nh th× vÒ nguyªn t¾c hoµn toµn cã quyÒn yªu cÇu bªn ®­îc b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô víi m×nh theo tháa thuËn, tuy nhiªn cã mét vÊn ®Ò ch­a ®­îc lµm râ lµ liÖu bªn ®­îc b¶o l·nh cã thÓ ph¶n tè l¹i bªn b¶o l·nh b»ng nh÷ng lý do xuÊt ph¸t tõ quan hÖ víi bªn nhËn b¶o l·nh (vÝ dô: sau khi bªn b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh th× nghÜa vô chÝnh hÕt thêi hiÖu). Trong tr­êng hîp nµy liÖu bªn ®­îc b¶o l·nh cã thÓ vin vµo lý do nµy ®Ó tho¸t khái nghÜa vô víi bªn b¶o l·nh hay kh«ng vµ nÕu cã th× lµm thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho bªn b¶o l·nh. HiÖn nay, ®iÒu nµy vÉn ch­a ®­îc quy ®Þnh, gi¶i quyÕt triÖt ®Ó trong ph¸p luËt ViÖt Nam. Ngoµi mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng, bªn b¶o l·nh cßn cã vai trß lµ chñ thÓ trùc tiÕp tham gia hîp ®ång b¶o l·nh víi bªn nhËn b¶o l·nh do ®ã vÒ nguyªn t¾c còng ph¶i cã nh÷ng quyÒn lîi vµ nghÜa vô nhÊt ®Þnh. Nh­ng trong quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng hiÖn nay, ch­a cã ®iÒu luËt nµo trùc tiÕp quy ®Þnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña tæ chøc tÝn dông ®øng ra b¶o l·nh víi bªn nhËn b¶o l·nh. Ch¼ng h¹n quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm chÝnh cña bªn b¶o l·nh trong qu¸ tr×nh xö lý vµ thanh to¸n b¶o l·nh trong môc (b), ®iÒu 2 URDG quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm thanh to¸n cña ng­êi b¶o l·nh nh­ sau: “Tr¸ch nhiÖm cña ng­êi b¶o l·nh lµ thanh to¸n sè tiÒn hay nh÷ng sè tiÒn ®· ®­îc quy ®Þnh trong b¶o l·nh khi v¨n b¶n yªu cÇu thanh to¸n vµ nh÷ng chøng tõ kh¸c ®­îc yªu cÇu ®­îc xuÊt tr×nh vµ xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt lµ hoµn toµn phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña b¶o l·nh”. Quy ®Þnh nµy ®ång nghÜa víi viÖc bªn b¶o l·nh ph¶i cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra chøng tõ phï hîp, nh­ng chØ dõng l¹i ë sù phï hîp trªn bÒ mÆt cña chøng tõ cßn tr¸ch nhiÖm chøng minh l¹i thuéc vÒ ng­êi ®­îc b¶o l·nh. Do ch­a quy ®Þnh cô thÓ dÉn ®Õn nguy c¬ x¶y ra rñi ro lµ rÊt lín cho c¸c bªn ®Æc biÖt lµ bªn ®­îc b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh trong tr­êng hîp cã sù lõa ®¶o vÒ chøng tõ cña ng­êi nhËn b¶o l·nh. Sau ®©y, cã thÓ lÊy ra vÝ dô tõ mét c©u chuyÖn vÒ “mét c«ng ty bÞ lõa mÊt 15 tû ®ång qua m«i giíi” nh­ sau: §Çu n¨m 2006, th«ng qua c«ng ty m«i giíi, mét doanh nghiÖp t­ nh©n ViÖt Nam (X) ®· ký hîp ®ång mua nguyªn liÖu (®· qua sö dông) cña c«ng ty n­íc ngoµi víi gi¸ rÊt hêi. Theo hîp ®ång quy ®Þnh, ng­êi b¸n sÏ cã mét chøng th­ b¶o l·nh thùc hiÖn víi trÞ gi¸ 2% do ng©n hµng cña hä cÊp. Tin lêi, doanh nghiÖp X véi vµng më ngay L/C ®Ó triÓn khai th­¬ng vô. Tíi h¹n, doanh nghiÖp X nhËn ®­îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ vÒ l« hµng vµ bé chøng tõ gèc mµ ng©n hµng b¸n chuyÓn cho ng©n hµng mua ®Ó yªu cÇu chuyÓn tiÒn thanh to¸n. NhËn ®­îc, ng©n hµng kiÓm tra kh«ng cã sai sãt g× víi ®iÒu kiÖn L/C ®· më. §Ó ch¾c ch¾n, ng©n hµng cã hái ý kiÕn cña ng­êi mua vµ ®­îc ng­êi mua chÊp nhËn thanh to¸n. GÇn 1 triÖu USD ®­îc chuyÓn cho ng­êi b¸n víi thñ tôc chÆt chÏ nh­ng sau khi thanh to¸n hoµn tÊt vÉn kh«ng thÊy l« hµng ®­îc chuyÓn sang, c¸c bªn tiÕn hµnh ®iÒu tra ph¸t hiÖn ra trªn thùc tÕ kh«ng tån t¹i ng­êi b¸n nµo trong th­¬ng vô nµy. Qua ®©y ta thÊy sai sãt rÊt lín cña doanh nghiÖp X vµ ng©n hµng b¶o l·nh lµ sau khi ký hîp ®ång, lÏ ra ph¶i chê bªn b¸n më chøng th­ b¶o l·nh th× bªn mua më ngay L/C cho bªn b¸n vµ sai lÇm n÷a lµ kh«ng kiÓm tra kü chøng tõ v× toµn bé chøng tõ kÓ c¶ chøng tõ gèc mµ ng©n hµng bªn b¸n göi cho ng©n hµng bªn mua ®Òu lµ gi¶. VÒ thêi ®iÓm ph¸t sinh nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh, vÒ nguyªn t¾c b¶o l·nh chØ ®­îc thùc hiÖn khi nghÜa vô chÝnh kh«ng ®­îc thùc hiÖn. Nh­ng hiÖn nay, c¸c v¨n b¶n ®iÒu chØnh ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng ë ViÖt Nam ch­a quy ®Þnh cô thÓ trong cam kÕt b¶o l·nh lµ khi ®Õn h¹n ng­êi nhËn b¶o l·nh cã nhÊt thiÕt ph¶i yªu cÇu ng­êi ®­îc b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô víi m×nh hay kh«ng? sau ®ã nÕu ng­êi nµy kh«ng tù thùc hiÖn ®­îc th× míi cã quyÒn yªu cÇu bªn b¶o l·nh thùc hiÖn thay theo cam kÕt b¶o l·nh. Hay lµ bªn nhËn b¶o l·nh cã thÓ trùc tiÕp ®ßi bªn b¶o l·nh ph¶i thùc hiÖn ngay nghÜa vô víi m×nh? v× ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ nªn trong thùc tiÔn ¸p dông nÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn tr­íc trong cam kÕt b¶o l·nh th× viÖc gÆp ph¶i nh÷ng m©u thuÉn, bÊt ®ång lµ rÊt khã tr¸nh khái. VÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña bªn nhËn b¶o l·nh trong hîp ®ång b¶o l·nh víi bªn nhËn b¶o l·nh. HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt ph¸p lý cña hîp ®ång b¶o l·nh lµ hîp ®ång ®¬n vô hay song vô? Ch¼ng h¹n, cã ý kiÕn cho r»ng: “Hîp ®ång b¶o l·nh lµ hîp ®ång ®¬n vô vµ kh«ng ®Òn bï, bëi lÏ mét bªn cña hîp ®ång – bªn b¶o l·nh chØ cã nghÜa vô, cßn bªn kia lµ bªn nhËn b¶o l·nh chi cã quyÒn” (B¶o l·nh - mét biÖn ph¸p b¶o ®¶m tiÒn vay, T¹p chÝ Kinh doanh vµ ng©n hµng, sè 31/1994, tr.9). Theo quan ®iÓm nµy, ®Ó ký kÕt hîp ®ång b¶o l·nh cÇn ph¶i cã ý chÝ cña c¶ hai bªn lµ bªn nhËn b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh, nh­ng v× bªn nhËn b¶o l·nh lµ ng­êi duy nhÊt cã quyÒn yªu cÇu bªn b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô thay cho kh¸ch hµng trong tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ nghÜa vô nªn hîp ®ång b¶o l·nh lµ h¬p ®ång ®¬n vô. Mét sè quan ®iÓm kh¸c l¹i cho r»ng hîp ®ång b¶o l·nh lµ hîp ®ång song vô bëi lÏ khi kÝ kÕt hîp ®ång ph¶i cã sù ®ång ý cña c¶ hai bªn, khi nhËn ®­îc th­ b¶o l·nh cña bªn b¶o l·nh bªn nhËn b¶o l·nh cÇn ph¶i tr¶ lêi b»ng v¨n b¶n vÒ viÖc ®ång ý hay tõ chèi nhËn b¶o l·nh. Trong tr­êng hîp chÊp thuËn b¶o l·nh, th× hîp ®ång b¶o l·nh lµ hîp ®ång song vô. Trong luËt ViÖt Nam, ch­a cã quy ®Þnh râ nh­ng trong Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng còng nh­ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ch­a cã ®iÒu luËt nµo quy ®Þnh quyÒn, nghÜa vô cña bªn nhËn b¶o l·nh trong hîp ®ång b¶o l·nh. V× vËy, ®Ó x¸c ®Þnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c¶ hai bªn th× cam kÕt b¶o l·nh lµ c¨n cø duy nhÊt. Tõ ®©y, cã thÓ thÊy viÖc ch­a lµm râ quy ®Þnh x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô chÝnh cña c¸c bªn trong tõng hîp ®ång ®· dÉn ®Õn sù thiÕu cÈn träng còng nh­ viÖc ®¶m b¶o tÝnh an toµn cho ho¹t ®éng b¶o l·nh lµ rÊt mong manh. 1.7. Quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc b¶o l·nh HiÖn nay, ®Ó t¨ng c­êng tÝnh chñ ®éng cho c¸c tæ chøc tÝn dông ®ång thêi ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh ho¹t ®éng cña tõng tæ chøc tÝn dông, t¹i ®iÒu 17 Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng cho phÐp: “Tæ chøc tÝn dông ban hµnh quy ®Þnh cô thÓ vÒ tr×nh tù, thñ tôc thÈm ®Þnh cÊp b¶o l·nh cho kh¸ch hµng phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng tæ chøc tÝn dông vµ tõng lo¹i b¶o l·nh” Quy ®Þnh nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn më vµ kh¸ th«ng tho¸ng nªn dÔ ®­îc chÊp nhËn tõ phÝa c¸c bªn tham gia b¶o l·nh ®Æc biÖt lµ bªn ®­îc b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh. Nh­ng trªn thùc tÕ do cã quyÒn quyÕt ®Þnh toµn bé, nªn cã kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng sai sãt v« ý, hoÆc cè ý trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn b¶o l·nh tõ phÝa c¸c tæ chøc tÝn dông dÉn ®Õn thiÖt h¹i lµ khã tr¸nh khái. ViÖc cè ý lµm tr¸i t¹i ng©n hµng T©n ViÖt (thµnh phè Hå ChÝ Minh) ®· ®Ó cho mét c«ng ty lõa chiÕm ®o¹t h¬n 2 triÖu USD lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh. Cã thÓ tãm t¾t vô viÖc nµy nh­ sau: “C«ng ty TNHH mü nghÖ s¬n mµi Hoµng Long ®­îc thµnh lËp tõ n¨m 1993 cã trô së t¹i 4/413 Lª Lîi – QuËn 1 thµnh phè Hå ChÝ Minh víi chøc n¨ng s¶n xuÊt hµng mü nghÖ, s¬n mµi, chÕ biªn l©m s¶n sau mét thêi gian ho¹t ®éng c«ng ty xin t¨ng vèn ®iÒu lÖ tõ 1 tû lªn 1,8 tû ®ång vµ bæ sung ngµnh nghÒ kinh doanh xe « t«, g¾n m¸y. Lîi dông s¬ hë cña c¸c l·nh ®¹o cao nhÊt Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn T©n ViÖt trong viÖc b¶o l·nh cho c«ng ty Hoµng Long më tÝn dông th­ (L/C) nhËp khÈu xe « t«, c«ng ty ®· “lõa” ng©n hµng T©n ViÖt trong mét thêi gian dµi: Tõ th¸ng 3/1995 ®Õn th¸ng 9/1996, c«ng ty nµy ®· ký nhiÒu hîp ®ång ñy th¸c cho c¸c ®¬n vÞ nh­ INCOMEX Sµi Gßn, SCITECHIMEX… nhËp khÈu mét l­îng hµng lín « t« c¸c lo¹i cña phÝa Hµn Quèc vµ ®· ®­îc ng©n hµng T©n ViÖt ph¸t hµnh 33 chøng th­ b¶o l·nh thanh to¸n tr¶ chËm víi tæng sè tiÒn trªn 5,5 triÖu USD víi tµi s¶n thÕ chÊp lµ chÝnh nh÷ng l« hµng nhËp khÈu. Lóc ®Çu c«ng ty ®· thanh to¸n rÊt ®Çy ®ñ c¸c L/C tr¶ chËm lµm cho ng©n hµng T©n ViÖt bá qua tÊt c¶ c¸c thñ tôc quy ®Þnh vÒ b¶o l·nh vay cèn n­íc ngoµi, cÇm cè thÕ chÊp tµi s¶n, thÈm ®Þnh dù ¸n, cho vay v­ît giíi h¹n quy ®Þnh dÉn ®Õn cho phÐp c«ng ty nµy thÕ chÊp 43 hãa ®¬n hÕt gi¸ trÞ, cho phÐp rót 54 bé hå s¬ nhËp khÈu xe « t« thuéc c¸c L/C tr¶ chËm t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng ty Hoµng Long chiÕm ®o¹t h¬n 2 triÖu USD. TÝnh ®Õn 31 th¸ng 12 n¨m 1995 sè d­ b¶o l·nh cña ng©n hµng T©n ViÖt víi c«ng ty Hoµng Long ®· v­ît 28% trªn vèn tù cã cña ng©n hµng ®­îc phÐp b¶o l·nh, vµ cuèi cïng lµ ®Õn 31/12/1996 con sè nµy ®· v­ît 43,9% so víi h¹n møc ®­îc phÐp b¶o l·nh. Nh­ vËy qua vô viÖc trªn ta thÊy viÖc quy ®Þnh vµ lµm ®óng tr×nh tù thñ tôc b¶o l·nh ®ãng vao trß quyÕt ®Þnh tíi sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng b¶o l·nh. Nh­ng ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng hiªn nay ë ViÖt Nam l¹i ch­a kiÓm so¸t ®­îc quy tr×nh nµy, ph¶i ch¨ng do chÝnh sù t¨ng c­êng quyÒn chñ ®éng mét c¸ch gÇn nh­ tuyÖt ®èi cña luËt dµnh cho c¸c tæ chøc tÝn dông trong viÖc tù quy ®Þnh tr×nh tù thñ tôc cÊp b¶o l·nh cho kh¸ch hµng. 1.8. Quy ®Þnh vÒ c¸c lo¹i h×nh b¶o l·nh HiÖn nay, quy ®Þnh vÒ c¸c lo¹i b¶o l·nh ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 5 Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng, bao gåm: 1. B¶o l·nh vay vèn: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn nhËn b¶o l·nh, vÒ viÖc sÏ tr¶ nî thay cho kh¸ch hµng trong tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng tr¶ hoÆc kh«ng tr¶ ®Çy ®ñ, ®óng h¹n nî vay ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh. 2. B¶o l·nh thanh to¸n: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn nhËn b¶o l·nh, vÒ viÖc sÏ thùc hiÖn thanh to¸n thay cho kh¸ch hµng trong tr­êng hîp kh¸ch hµng kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ nghÜa vô thanh to¸n cña m×nh khi ®Õn h¹n. 3. B¶o l·nh dù thÇu: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn mêi thÇu, ®Ó b¶o ®¶m nghÜa vô tham gia dù thÇu cña kh¸ch hµng. Tr­êng hîp kh¸ch hµng ph¶i nép ph¹t do vi ph¹m quy ®Þnh ®Êu thÇu mµ kh«ng nép hoÆc kh«ng nép ®Çy ®ñ tiÒn ph¹t cho bªn mêi thÇu th× tæ chøc tÝn dông sÏ thùc hiÖn thay. 4. B¶o l·nh thùc hiÖn hîp ®ång: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn nhËn b¶o l·nh, b¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn ®óng vµ ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô cña kh¸ch hµng theo hîp ®ång ®· kÝ kÕt víi bªn nhËn b¶o l·nh. Tr­êng hîp kh¸ch hµng vi ph¹m hîp ®ång vµ ph¶i båi th­êng cho bªn nhËn b¶o l·nh mµ kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ th× tæ chøc tÝn dông sÏ thùc hiÖn thay. 5. B¶o l·nh b¶o ®¶m chÊt l­îng s¶n phÈm: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn nhËn b¶o l·nh, b¶o ®¶m viÖc kh¸ch hµng thùc hiÖn ®óng c¸c tho¶ thuËn vÒ chÊt l­îng cña s¶n phÈm theo hîp ®ång ®· kÝ kÕt víi bªn nhËn b¶o l·nh. Tr­êng hîp kh¸ch hµng vi ph¹m chÊt l­îng s¶n phÈm vµ ph¶i båi th­êng cho bªn nhËn b¶o l·nh mµ kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ th× tæ chøc tÝn dông sÏ thùc hiÖn thay. 6. B¶o l·nh hoµn tr¶ tiÒn øng tr­íc: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông víi bªn nhËn b¶o l·nh vÒ viÖc b¶o ®¶m nghÜa vô hoµn tr¶ tiÒn øng tr­íc cña kh¸ch hµng theo hîp ®ång ®· kÝ kÕt víi bªn nhËn b¶o l·nh. Tr­êng hîp kh¸ch hµng vi ph¹m hîp ®ång vµ ph¶i hoµn tr¶ tiÒn øng tr­íc mµ kh«ng hoµn tr¶ hoÆc hoµn tr¶ kh«ng ®Çy ®ñ th× tæ chøc tÝn dông sÏ thùc hiÖn thay. 7. B¶o l·nh ®èi øng: lµ cam kÕt cña tæ chøc tÝn dông (bªn b¶o l·nh ®èi øng) víi bªn b¶o l·nh vÒ viÖc sÏ thùc hiÖn nghÜa vô tµi chÝnh cho bªn b¶o l·nh, trong tr­êng hîp bªn b¶o l·nh thùc hiÖn b¶o l·nh vµ ph¶i tr¶ thay cho kh¸ch hµng cña bªn b¶o l·nh ®èi øng víi bªn nhËn b¶o l·nh. 8. X¸c nhËn b¶o l·nh: lµ cam kÕt b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông (bªn x¸c nhËn b¶o l·nh) ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh, vÒ viÖc b¶o ®¶m kh¶ n¨ng thùc hiÖn nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh ®èi víi kh¸ch hµng. 9. C¸c lo¹i b¶o l·nh kh¸c ph¸p luËt kh«ng cÊm vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. Tr­íc hÕt vÒ c¸c h×nh thøc b¶o l·nh, quy chÕ míi chÝnh thøc c«ng nhËn thªm hai lo¹i h×nh b¶o l·nh lµ “b¶o l·nh ®èi øng” vµ “x¸c nhËn b¶o l·nh” ®· lµm ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh b¶o l·nh gãp phÇn t¹o ra nhiÒu c¬ héi ®¸p øng nhanh chãng nhu cÇu cña kh¸ch hµng, ®a d¹ng hãa s¶n phÈm dÞch vô b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã ph¸p luËt cßn cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông thùc hiÖn nh÷ng lo¹i b¶o l·nh kh¸c nÕu xÐt thÊy phï hîp vµ kh«ng tr¸i luËt. Thùc tÕ, tïy theo nhu cÇu cña kh¸ch hµng, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hiÖn nay ®· kh¸ linh ho¹t trong viÖc ph¸t hµnh c¸c lo¹i h×nh b¶o l·nh. VÝ dô nh­ ng©n hµng ¸ Ch©u (ACB) ngoµi c¸c lo¹i h×nh b¶o l·nh truyÒn thèng hä cßn ph¸t hµnh b¶o l·nh thanh to¸n thuÕ; ng©n hµng Ngo¹i Th­¬ng Hµ Néi thùc hiÖn thªm b¶o l·nh b¶o hµnh, b¶o l·nh b¶o d­ìng, b¶o l·nh kho¶n tiÒn gi÷ l¹i… Thêi gian qua do kh¶ n¨ng linh ho¹t trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh c¸c tæ chøc tÝn dông ®· thu ®­îc mét sè kÕt qu¶ ®¸ng kÓ nh­: 29/12/2006 C«ng ty chøng kho¸n ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn nhµ Hµ Néi b¶o l·nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cho tËp ®oµn c«ng nghiÖp tµu thñy ViÖt Nam (Vinashin) ph¸t hµnh tr¸i phiÕu doanh nghiÖp víi h×nh thøc chøng chØ, tæng mÖnh gi¸ ph¸t hµnh lµ 500 tû VN§, l·i suÊt 10% / n¨m thanh to¸n gèc mét lÇn khi ®Õn h¹n. Ngµy 22/9 n¨m 2006 c¸c Ng©n hµng §Çu t­ vµ Ph¸t triÓn ViÖt Nam, Ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam, Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn Sµi Gßn ®· ký kÕt hîp ®ång b¶o l·nh hoµn tr¶ tiÒn øng tr­íc ®Ó tæng c«ng ty c«ng nghiÖp tµu thñy ViÖ Nam thùc hiÖn ®ãng míi 5 tµu chë hµng t¶i träng 53 000 DWT theo ®¬n ®Æt hµng cña chñ tµu Anh Quèc víi tæng gi¸ trÞ cña hîp ®ång lªn tíi 144 triÖu USD. Qua mét sè kÕt qu¶ thu ®­îc tõ thùc tiÔn thùc hiÖn ho¹t ®éng b¶o l·nh cña c¸c tæ chøc tÝn dông ta thÊy quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ viÖc ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh b¶o l·nh lµ mét trong nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ cña quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng. Tuy nhiªn, viÖc chØ dõng l¹i ë sù c«ng nhËn vÒ h×nh thøc, ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ h­íng dÉn cho viÖc thùc hiÖn tõng lo¹i b¶o l·nh còng g©y ra h¹n chÕ rÊt lín tíi viÖc triÓn khai ¸p dông trªn thùc tÕ. 1.9. Quy ®Þnh vÒ viÖc chÊm døt nghÜa vô b¶o l·nh NghÜa vô b¶o l·nh tr­íc hÕt lµ mét nghÜa vô d©n sù, do ®ã nã ®­îc chÊm døt trong c¸c tr­êng hîp ghi nhËn t¹i §iÒu 371 Bé luËt d©n sù vµ §iÒu 20, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng, gåm: 1. Kh¸ch hµng ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ nghÜa vô ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh; 2. Tæ chøc tÝn dông ®· thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh theo cam kÕt b¶o l·nh; 3. ViÖc b¶o l·nh ®­îc huû bá hoÆc thay thÕ b»ng biÖn ph¸p b¶o ®¶m kh¸c; 4. Thêi h¹n cña b¶o l·nh ®· hÕt; 5. Bªn nhËn b¶o l·nh ®ång ý miÔn thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh cho bªn b¶o l·nh hoÆc nghÜa vô b¶o l·nh chÊm døt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; 6. Theo tho¶ thuËn cña c¸c bªn. Qua ®iÒu luËt nµy ta thÊy c¨n cø lµm chÊm døt nghÜa vô b¶o l·nh lµ kh¸ ®a d¹ng th«ng qua nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau. Trong ®ã cÇn l­u ý mét sè tr­êng hîp nh­: VÒ tr­êng hîp thø nhÊt: viÖc kh¸ch hµng thùc hiÖn nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh ®· lµm chÊm døt c¶ nghÜa vô Êy vµ nghÜa vô b¶o l·nh. Theo kho¶n nµy, th× nghÜa vô b¶o l·nh chØ chÊm døt khi cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn: §iÒu kiÖn thø nhÊt: nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh ph¶i do chÝnh kh¸ch hµng thùc hiÖn. V× nÕu nghÜa vô ®­îc thùc hiÖn bëi ng­êi thø ba th× ng­êi nµy sÏ thÕ quyÒn chñ nî yªu cÇu ng­êi b¶o l·nh, ng­êi ®­îc b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô víi m×nh. Nh­ vËy, nghÜa vô b¶o l·nh kh«ng mÊt ®i mµ chØ lµ sù thay ®æi chñ thÓ cã quyÒn trong quan hÖ b¶o l·nh. §iÒu kiÖn thø hai: nghÜa vô ®­îc b¶o l·nh ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ. V× trong tr­êng hîp chØ thùc hiÖn mét phÇn th× nghÜa vô b¶o l·nh sÏ tiÕp tôc b¶o ®¶m cho phÇn nghÜa vô cßn l¹i ch­a ®­îc thùc hiÖn ®ã. VÒ tr­êng hîp quy ®Þnh t¹i kho¶n 3: víi tr­êng hîp viÖc b¶o l·nh ®­îc huû bá. Theo th«ng lÖ quèc tÕ, b¶o l·nh ng©n hµng lµ giao dÞch kh«ng thÓ ®¬n ph­¬ng huû ngang bëi nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña tæ chøc tÝn dông. Tuy tÝnh chÊt nµy ch­a ®­îc ph¶n ¸nh trong ph¸p luËt thùc ®Þnh cña ViÖt Nam vÒ b¶o l·nh nãi chung vµ b¶o l·nh ng©n hµng nãi riªng, nh­ng theo quy ®Þnh cña §iÒu 22, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng vÒ ¸p dông c¸c ®iÒu ­íc vµ tËp qu¸n quèc tÕ th× ta cã thÓ lo¹i bá tr­êng hîp nghÜa vô b¶o l·nh chÊm døt do sù ®¬n ph­¬ng huû ngang tõ bªn b¶o l·nh. Nh­ vËy, viÖc huû bá ë ®©y sÏ cßn l¹i hai tr­êng hîp : c¸c bªn tho¶ thuËn huû bá hîp ®ång cÊp b¶o l·nh(kho¶n 2 §iÒu 10, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng) vµ c¸c bªn tho¶ thuËn huû bá b¶o l·nh ng©n hµng( kho¶n 3 §iÒu 11, Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng). VÒ tr­êng hîp nghÜa vô b¶o l·nh chÊm døt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt t¹i kho¶n 5. Ta cã thÓ hiÓu ®©y lµ c¸c tr­êng hîp ®­îc quy ®Þnh trong §iÒu 374 cña Bé luËt d©n sù nh­: nghÜa vô ®­îc thay thÕ b»ng nghÜa vô d©n sù kh¸c; nghÜa vô ®­îc bï trõ; bªn cã quyÒn vµ bªn cã nghÜa vô hoµ nhËp lµm mét; tæ chøc tÝn dông b¶o l·nh chÊm døt... Nh­ vËy, ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng cña ViÖt Nam hiÖn nay míi chØ dõng l¹i ë viÖc liÖt kª c¸c tr­êng hîp chÊm døt nghÜa vô b¶o l·nh chø ch­a cã quy ®Þnh h­íng dÉn cô thÓ cho tõng c¨n cø riªng. Víi tÝnh chÊt phøc t¹p cña ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng th× ®iÒu nµy sÏ g©y ra nhiÒu khã kh¨n cho c¸c bªn trong viÖc x¸c ®Þnh b¶o l·nh chÊm døt vµ ®Æc biÖt lµ gi¶i quyÕt hËu qu¶ ph¸p lý ®èi víi c¸c bªn liªn quan. Tõ mét sè khÝa c¹nh ph¸p lý cña ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng ViÖt Nam hiÖn nay, ta thÊy luËt ®· phÇn nµo ®iÒu chØnh kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trong thùc tiÔn xoay quanh qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ mang l¹i mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Víi møc t¨ng tr­ëng trung b×nh 20 %/ n¨m, tæng d­ nî nghiÖp vô b¶o l·nh cña 10 ng©n hµng th­¬ng m¹i lín vµo kho¶ng 43 ngµn tû ®ång. §Æc biÖt lµ viÖc Ng©n hµng §Çu tư vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam (BIDV) ký hîp ®ång b¶o l·nh trän gãi cung øng tÝn dông vµ c¸c dÞch vô ng©n hµng cho 2 tæng c«ng ty lín nhÊt lµ Vinashin víi h¹n møc tÝn dông lÕn tíi 1200 tû ®ång vµ lµm ®Çu mèi cho c¸c dù ¸n ®ång tµi trî lµ 2000 tû ®ång, vµ Vinamotor h¹n møc tÝn dông 700 tû ®ång vµ h¹n møc b¶o l·nh 200 tû ®ång ®· khiÕn cho m«i tr­êng c¹nh tranh trong cuéc ®ua giµnh chiÕm thÞ phÇn b¶o l·nh gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông ngµy cµng trë nªn s«i ®éng. V× vËy ®Ó t¹o ra mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, thóc ®Èy ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t triÓn ®¸p øng ®ßi hái thùc tiÔn ph¸p luËt cÇn tõng b­íc bæ sung thay ®æi sao cho phï hîp - ®iÒu nµy ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò thu hót ®­îc quan t©m cña tÊt c¶ c¸c chñ thÓ liªn quan ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ lµm luËt ở Việt Nam hiện nay.. 2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng ë ViÖt Nam Sau h¬n 20 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®Êt n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ vÒ mäi mÆt. ViÖc gia nhËp c¸c tæ chøc khu vùc (nh­ ASEAN, APEC...), ®¨ng cai tæ chøc c¸c héi nghÞ quèc tÕ, diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ (nh­ ASEM, APEC...) ®Æc biÖt lµ viÖc trë thµnh thµnh viªn thø 150 cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi cuèi n¨m 2006 ®· mang l¹i cho ®Êt n­íc ta nhiÒu c¬ héi vµ th¸ch thøc míi. Trong th­¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay, rñi ro lµ ®iÒu khã tr¸nh khái vµ lu«n xuÊt hiÖn trong c¸c th­¬ng vô lín, v× vËy b¶o l·nh ng©n hµng lu«n lµ sù lùa chän thu hót ®­îc sù quan t©m cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc vµ quèc tÕ. Thêi gian qua, khung ph¸p lý cho nghiÖp vô b¶o l·nh cña c¸c tæ chøc tÝn dông t¹i ViÖt Nam ®ang dÇn hoµn thiÖn. Trong hai Ph¸p lÖnh ng©n hµng ban hµnh n¨m 1990 ho¹t ®éng b¶o l·nh ch­a ®­îc ®Ò cËp ®Õn nh­ lµ mét nghiÖp vô kinh doanh hay dÞch vô ng©n hµng th× tíi LuËt ng©n hµng vµ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997 ®· kh¼ng ®Þnh b¶o l·nh lµ mét nghiÖp vô kinh doanh chñ yÕu cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ®· ®­îc luËt ho¸ trong c¸c v¨n b¶n cao nhÊt cña ngµnh ng©n hµng. Tuy nhiªn, nghiÖp vô b¶o l·nh ë ViÖt Nam míi ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn s¬ khai, nªn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ch­a thùc sù ®iÒu chØnh hÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy. Mét ®iÒu kh¸ râ lµ hiÖn nay ë ViÖt Nam ch­a cã mét bé luËt riªng cho b¶o l·nh mµ vÉn cßn chÞu sù ®iÒu chØnh trùc tiÕp cña c¸c v¨n b¶n d­íi luËt. C¸c v¨n b¶n nµy l¹i kh«ng ®ång bé, thiÕu sù thèng nhÊt vµ th­êng xuyªn thay ®æi nªn g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n, bÊt cËp. Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng sau nhiÒu lÇn ®­îc thay ®æi vµ ®iÒu chØnh ®· ®at ®­îc b­íc tiÕn ®¸ng kÕ trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc tÝn dông chñ ®éng thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh. Song bªn c¹nh ®ã, quy chÕ hiÖn hµnh vÉn cßn nhiÒu v­íng m¾c cÇn ®­îc söa ®æi bæ sung ë mét sè khÝa c¹nh ph¸p lý, theo mét sè h­íng sau: Thø nhÊt: Bæ sung quy ®Þnh vÒ møc b¶o l·nh ®èi víi kh¸ch hµng, møc phÝ b¶o l·nh c¨n cø vµo mùc ®é rñi ro cña tõng lo¹i b¶o l·nh. Møc ®é rñi ro cña nghiÖp vô b¶o l·nh phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè. Tuy nhiªn cïng víi mét kh¸ch hµng, mçi lo¹i b¶o l·nh l¹i ®­îc ®¸nh gi¸ cã møc ®é rñi ro kh¸c nhau. Thùc tÕ cho thÊy mét sè lo¹i b¶o l·nh nh­: b¶o l·nh vay vèn, b¶o l·nh thanh to¸n, më L/C nhËp hµng tr¶ chËm lµ nh÷ng lo¹i b¶o l·nh cã møc ®é rñi ro cao h¬n c¸c lo¹i b¶o l·nh kh¸c nh­ b¶o l·nh b¶o ®¶m chÊt l­îng s¶n phÈm, b¶o l·nh dù thÇu. Do vËy, trong tr­êng hîp kh¸ch hµng cã nhu cÇu thùc hiÖn nhiÒu lo¹i b¶o l·nh t¹i mét tæ chøc tÝn dông viÖc x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng rñi ro cho tõng lo¹i b¶o l·nh ®Ó lµm c¨n cø x¸c ®Þnh møc b¶o l·nh, møc phÝ b¶o l·nh phï hîp cho tõng lo¹i b¶o l·nh lµ rÊt cÇn thiÕt nh­ng hiÖn nay Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng t¹i ViÖt Nam míi ch­a quy ®Þnh cô thÓ vÊn ®Ò nµy. ViÖc bæ sung quy ®Þnh trªn vµo Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng nªn dõng l¹i ë khung ph¸p lý chung. ViÖc quy ®Þnh cô thÓ cÇn giao quyÒn cho c¸c tæ chøc tÝn dông ®Ó t¹o quyÒn tù chñ cho c¸c tæ chøc tÝn dông trong viÖc kinh doanh cña m×nh. Thø hai:Bæ sung tr­êng hîp tæng møc ®Ò nghÞ b¶o l·nh cña kh¸ch hµng v­ît qu¸ tû lÖ so víi vèn tù cã cña tæ chøc tÝn dông do luËt ®Þnh nh­ng kh¸ch hµng cã biÖn ph¸p xö lý phÇn v­ît qu¸ phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Khi ®øng ra b¶o l·nh, víi uy tÝn vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh vèn cã c¸c tæ chøc tÝn dông ®· t¹o ra sù tin t­ëng, hiÖu qu¶ ®¶m b¶o cao cho quyÒn lîi cña c¸c bªn ®Æc biÖt lµ ®èi víi bªn nhËn b¶o l·nh. Trªn thùc tÕ cho thÊy cã nhiÒu kh¸ch hµng cã nhu cÇu b¶o l·nh v­ît qu¸ 15% ®­îc phÐp cña tæ chøc tÝn dông, ®ång thêi kh¸ch hµng ®­a ra ®Ò nghÞ bæ sung b»ng nguån vèn tù cã hoÆc ®­a ra c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m b»ng tµi s¶n ®èi víi phÇn v­ît ®ã. §øng tr­íc yªu cÇu nµy, tæ chøc tÝn dông tuy rÊt muèn chÊp thuËn b¶o l·nh nh­ng cßn e dÌ, ngÇn ng¹i vµ kh«ng thÓ tiÕn hµnh v× quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng ch­a quy ®Þnh nªn kh«ng ®­îc phÐp thùc hiÖn. §Ó tr¸nh kh¶ n¨ng mÊt ®i kh¸ch hµng lín còng nh­ kho¶n phÝ thu ®­îc tõ c¸c ®èi t­îng nµy th× viÖc bæ sung quy ®Þnh trªn lµ rÊt cÇn thiÕt. Thø ba: Bæ sung vµ quy ®Þnh râ rµng quyÒn lîi, nghÜa vô cña c¸c bªn trong tõng hîp ®ång cô thÓ. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, hiÖn nay Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng còng nh­ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ch­a quy ®Þnh râ rµng quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c¸c bªn trong hîp ®ång b¶o l·nh vµ hîp ®ång cÊp b¶o l·nh ®Æc biÖt lµ ch­a cã ®iÒu luËt nµo quy ®Þnh trùc tiÕp ®Þa vÞ ph¸p lý cña tæ chøc tÝn dông trong mèi quan hÖ víi bªn nhËn b¶o l·nh. V× vËy, khi thùc hiÖn c¸c bªn dÔ gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n v­íng m¾c, dÉn ®Õn kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp lµ rÊt lín. §Ó tr¸nh g©y bÊt lîi cho tÊt c¶ c¸c bªn tham gia, luËt cÇn quy ®Þnh râ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña bªn b¶o l·nh sao cho phï hîp víi luËt quèc gia còng nh­ c¸c th«ng lÖ vµ tËp qu¸n quèc tÕ nh­: quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm kiÓm tra chøng do ng­êi thô h­ëng xÊt tr×nh phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn cña cam kÕt b¶o l·nh: tr¸ch nhiÖm thanh to¸n khi c¸c chøng tõ ®ã lµ phï hîp hoÆc quyÒn tõ chèi thanh to¸n nÕu ph¸t hiÖn ra hµnh vi gian dèi do sù lõa ®¶o vÒ chøng tõ cña bªn b¶o l·nh. Thø t­:Bæ sung vµ quy ®Þnh chi tiÕt ®èi víi tr­êng hîp thùc hiÖn ®ång b¶o l·nh. Nh­ ®· biÕt, ®ång b¶o l·nh lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc b¶o l·nh kh¸ phøc t¹p v× liªn quan ®Õn nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau. Tuy nhiªn do ®ßi hái cña thùc tiÔn, nhÊt lµ ®èi víi c¸c hîp ®ång gi¸ trÞ lín ®ßi hái ph¹m vi thùc hiÖn nghÜa vô b¶o l·nh lín (®Æc biÖt lµ hiÖn nay giíi h¹n b¶o l·nh mµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp thùc hiÖn cßn ®ang ë møc kh¸ thÊp lµ 15%) nªn ®ång b¶o l·nh lµ mét lùa chän ®­îc kh¸ch hµng ­a chuéng. Nh­ng trªn thùc tÕ c¸c v¨n b¶n cña Ng©n hµng Nhµ n­íc l¹i chØ ®Ò cËp chung chung ®èi víi vÊn ®Ò nµy, ch­a cã sù ph©n ®Þnh râ rµng vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña tõng tæ chøc tÝn dông thµnh viªn tham gia ®ång b¶o l·nh. V× thÕ dï kho¶n thu tõ hîp ®ång b¶o l·nh lo¹i nµy lµ kh¸ lín nh­ng c¸c tæ chøc tÝn dông vÉn ch­a thùc sù hµo høng. §iÒu nµy ®Æt ra cho ph¸p luËt cÇn nhanh chãng hoµn thiÖn quy ®Þnh ®iÒu chØnh cho phï hîp vµ triÖt ®Ó. Ch¼ng h¹n nh­ quy ®Þnh vÒ c¸c néi dung chñ yÕu cña hîp ®ång ®ång b¶o l·nh ph¶i bao gåm mét sè ®iÒu kho¶n sau: c¸c thµnh viªn tham gia ®ång b¶o l·nh; tæ chøc tÝn dông ®Çu mèi thùc hiÖn ®ång b¶o l·nh; lo¹i b¶o l·nh; gi¸ trÞ nghÜa vô b¶o l·nh; thêi gian b¶o l·nh; xö lý rñi ro vµ tranh chÊp gi÷a c¸c thµnh viªn... HoÆc quy ®Þnh râ rµng tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia ®ång b¶o l·nh, trong viÖc kiÓm tra, xö lý rñi ro tranh chÊp trong qu¸ tr×nh thùc hiªn ®ång b¶o l·nh: c¸c bªn tham gia ®ång b¶o l·nh ph¶i th­êng xuyªn kiÓm tra qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®ång b¶o l·nh heo hîp ®ång ®· kÝ kÕt gi÷a c¸c bªn; tr­êng hîp ph¸t sinh rñi ro trong qu¸ tr×nh ®ång b¶o l·nh c¸c bªn tham gia ®ång b¶o l·nh cïng tho¶ thuËn víi bªn nhËn b¶o l·nh ®Ó xö lý theo hîp ®ång ®ång b¶o l·nh vµ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh; ph­¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp... Thø n¨m: Quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò x¸c ®Þnh thÈm quyÒn cña toµ ¸n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång cÊp b¶o l·nh vµ hîp ®ång b¶o l·nh ng©n hµng. §©y lµ hai hîp ®ång mang tÝnh ph¸i sinh trªn c¬ së hîp ®ång chÝnh ®· ®­îc kÝ kÕt tr­íc ®ã gi÷a bªn nhËn b¶o l·nh vµ bªn b¶o l·nh nh­ng do tÝnh ®éc lËp vÒ chñ thÓ còng nh­ ®éc lËp vÒ viÖc thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô nªn trong tr­êng hîp ph¸t sinh tranh chÊp cÇn ph¶i x¸c ®Þnh t­ c¸ch tham gia tè tông cho tõng lo¹i chñ thÓ. HiÖn nay ph¸p luËt ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ x¸c ®Þnh thÈm quyÒn cña toµ ¸n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång b¶o l·nh vµ hîp ®ång cÊp b¶o l·nh ng©n hµng trong mèi quan hÖ ®éc lËp víi hîp ®ång chÝnh. Ch¼ng h¹n, nÕu xem tranh chÊp x¶y ra gi÷a bªn b¶o l·nh vµ bªn nhËn b¶o l·nh trong hîp ®ång b¶o l·nh lµ tranh chÊp ph¸i sinh th× c¸c bªn sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc quyÒn khëi kiÖn mét c¸ch ®éc lËp. NÕu coi hä lµ ®ång nguyªn ®¬n hoÆc ®ång bÞ ®¬n hoÆc lµ ng­êi cã quyÒn nghÜa vô liªn quan th× hä sÏ kh«ng cã quyÒn chñ ®éng thùc hiÖn c¸c hµnh vi tham gia tè tông ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. §iÒu nµy ®· g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt, dÉn ®Õn tranh chÊp kÐo dµi g©y ra tæn thÊt lín cho c¸c bªn tham gia b¶o l·nh ng©n hµng. Do ®ã trong thêi gian tíi ®Ó ®¶m b¶o râ rµng quyÒn lîi cña c¸c bªn tham gia ph¸p luËt cÇn cã quy ®Þnh cô thÓ theo h­íng cho phÐp c¬ quan cã thÈm quyÒn xem xÐt gi¶i quyÕt hai hîp ®ång nµy ®éc lËp víi nhau nÕu c¸c quyÒn vµ nghÜa vô bÞ tranh chÊp kh«ng phô thuéc vµo hîp ®ång chÝnh. Thø s¸u: Hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cã liªn quan ®Õn nghiÖp vô b¶o l·nh cña c¸c tæ chøc tÝn dông. §iÒu chØnh QuyÕt ®Þnh 48/1999/Q§ - NHNN5 cña Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh vÒ viÖc ph©n lo¹i tµi s¶n cã, trÝch lËp vµ sö dông dù phßng ®Ó xö lý rñi ro trong ho¹t ®éng b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông. V× theo quyÕt ®Þnh nµy, c¸c tæ chøc tÝn dông chØ ®­îc sö dông dù phßng ®Ó xö lý rñi ro sau khi ®· tËn thu mäi kho¶n thu, yªu cÇu ng­êi b¶o l·nh thùc hiÖn nghÜa vô, ph¸t m¹i tµi s¶n cÇm cè, thÕ chÊp nÕu cã vµ c¸c biÖn ph¸p theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thu håi nî. Trong khi ®ã trªn thùc tÕ cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp lµ sau khi tËn thu, c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng thÓ ph¸t m¹i tµi s¶n ®µnh ph¶i treo nî tån ®äng nhiÒu n¨m. Nh÷ng kho¶n nî nµy nªn ®­îc xö lý b»ng dù phßng rñi ro vµ phÇn tµi s¶n thÕ chÊp cña kh¸ch hµng sÏ ®­îc theo dâi vµ xö lý khi cã ®iÒu kiÖn. MÆt kh¸c tõ Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng t¹i QuyÕt ®Þnh sè 283/2000/Q§ - NHNN14, Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· bá quy ®Þnh vÒ trÝch lËp quü b¶o l·nh v× ®· cã quy ®Þnh ph©n lo¹i tµi s¶n cã, trÝch lËp dù phßng ®Ó xö lý rñi ro trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Tuy nhiªn viÖc trÝch lËp quü nµy cÇn cã tû lÖ phï hîp ®Ó kh«ng lµm ¶nh h­ëng ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Ngoµi ra, ph¸p luËt cÇn hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p quy h­íng dÉn viÖc cÇm cè, thÕ chÊp tµi s¶n, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch b¶o ®¶m gi÷a bªn b¶o l·nh vµ bªn nhËn b¶o l·nh diÔn ra thuËn lîi. KÕt luËn LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng t¹i ViÖt Nam tuy ch­a ®­îc l©u nh­ng ®· gãp phÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß tÝch cùc cña nã trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nµy. Do nghiÖp vô b¶o l·nh vÉn cã míi mÎ ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông ViÖt Nam nªn thùc tÕ còng ph¸t sinh nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp mµ luËt ch­a dù liÖu hÕt c¸c tr­êng hîp x¶y ra. Qua viÖc t×m hiÓu, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt, luËn v¨n víi ®Ò tµi “Ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng ë ViÖt Nam” ®·: Tr×nh bµy kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ nghiÖp vô b¶o l·nh ng©n hµng, ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng ë ViÖt Nam. Qua ph©n tÝch thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt, ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm phï hîp còng nh­ nh÷ng h¹n chÕ cña ph¸p luËt ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ b¶o l·nh ng©n hµng ë ViÖt Nam. Víi thêi gian kh«ng dµi vµ vèn kiÕn thøc Ýt ái còng nh­ kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®¸nh gi¸ cßn h¹n chÕ, luËn v¨n nµy ch¾c ch¾n ch­a thÓ bao qu¸t hÕt ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng b¶o l·nh ng©n hµng. H¬n n÷a ®©y còng lµ ®Ò tµi kh¸ míi mÎ, tµi liÖu thùc tÕ lµ Ýt phæ biÕn nªn luËn v¨n còng khã tr¸nh khái thiÕu sãt, h¹n chÕ. V× vËy em mong cã sù gãp ý vµ ®¸nh gi¸ cña c¸c thÇy cè gi¸o ®Ó luËn v¨n nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Bé luËt d©n sù n¨m 1995, 2005. LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc n¨m 1997( söa ®æi, bæ sung n¨m 2003). LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông n¨m 1997( söa ®æi, bæ sung n¨m 2004). NghÞ ®Þnh sè 163/2006/N§-CP ngµy 29 th¸ng 12 n¨m 2006 vÒ giao dÞch b¶o ®¶m. QuyÕt ®Þnh cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam sè 283/2000/Q§- NHNN14 ngµy 25 th¸ng 08 n¨m 2000 vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng. QuyÕt ®Þnh cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam sè 26/2006/Q§-NHNN ngµy 26 th¸ng 06 n¨m 2006 vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ b¶o l·nh ng©n hµng. Gi¸o tr×nh LuËt ng©n hµng - §¹i häc LuËt Hµ Néi. Lª Nguyªn, B¶o l·nh ng©n hµng vµ tÝn dông dù phßng, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª 1997. TS. NguyÔn Ngäc §iÖn, Mét sè suy nghÜ vÒ b¶o ®¶m thùc hiÖn nghÜa vô trong LuËt d©n sù ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n TrÎ 1999. TS. Vâ §×nh Toµn, Mét sè vÊn ®Ò vÒ quan hÖ b¶o l·nh ng©n hµng ë n­íc ta hiÖn nay, T¹p chÝ luËt häc sè 2/2002. Môc lôc