Mô hình quản lý an toàn về sinh lao động tại khu vực làng nghề

Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 26/Quý I- 2011 53 MÔ HÌNH QUẢN LÝ AN TOÀN VỀ SINH LAO ĐỘNG TẠI KHU VỰC LÀNG NGHỀ Cao Thị Minh Hữu Trung tâm NC Môi trường và Điều kiện Lao động Viện Khoa học Lao động và Xã hội Thực trạng An toàn vệ sinh Lao động tại khu vực làng nghề Trong vài năm gần đây, quá trình công nghiệp hóa cùng với việc áp dụng các chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề nông thôn đã làm cho các làng nghề thay đổi nhanh chóng. Việc phát triển các làng nghề không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra của cải vật chất cho xã hội, góp phần vào việc tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần phân phối lại lực lượng lao động trong xã hội, giải quyết việc làm, tăng khoảng 14 triệu lao động tham gia, kim ngạch xuất khẩu từ làng nghề hàng năm đạt khoảng 1,5 tỷ USD.48 Sản phẩm tiểu thủ công nghiêp tại các làng nghề Việt Nam đã có mặt tại 163 nước và vùng lãnh thổ. Mô hình chủ yếu ở các làng nghề là hộ gia đình, công ty TNHH và doanh nghiệp tư nhân hoạt động với đặc điểm sản xuất chủ yếu là sản xuất tại nhà ở hoặc xen cư, một số làng nghề đã bước đầu đi vào quy hoạch cụm công nghiệp 48 Bộ Công thương, kim ngạch XNK của các làng nghề năm 2010. làng nghề với một tỷ lệ nhỏ các hộ sản xuất/ doanh nghiệp tham gia. Bên cạnh sự phát triển đó thì đồng thời tại các làng nghề đã phát sinh ra các yếu tố nguy hiểm, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe của người lao động, cộng đồng dân cư như bụi, ồn, hóa chất độc hại, Nguyên nhân là do hộ gia đình/ doanh nghiệp làng nghề với công nghệ lạc hậu, đơn giản, vốn đầu tư thấp nên việc cải tiến công nghệ và áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật rất hạn chế. Phần lớn các hộ gia đình/ doanh nghiệp có mặt bằng sản xuất chật hẹp, nằm cận kề khu dân cư hoặc tại gia đình, xưởng tạm bợ, thiếu ánh sáng; vật liệu sản xuất và sản phẩm làm ra bố trí, sắp xếp lộn xộn, bừa bãi. Việc tổ chức sản xuất - tổ chức lao động không hợp lý, với lao động thủ công chiếm tới 70 - 80 % , và có tới gần 80% các khâu trong dây chuyền công nghệ người lao động phải làm việc trong điều kiện nặng nhọc, vất vả49. Việc phát triển mang tính tự phát của các làng nghề cùng với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận nên các chủ hộ gia đình/ doanh nghiệp thường ít chú ý đầu tư cải thiện điều kiện làm việc cho người lao động, việc thực hiện các trách nhiệm pháp lý về Môi trường, an toàn vệ sinh lao động hầu như không thực hiện. Hầu hết các cơ sở sản xuất đều không có hệ thống thông gió, hút bụi, xử lý hơi khí 49 Cục An toàn Lao động, năm 2004 Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 26/Quý I- 2011 54 độc trong nhà xưởng, ngay cả các cơ sở sản xuất sử dụng nhiều hoá chất, nhiều chất dễ cháy, dễ nổ (a xít, xút, cao su, xà phòng, đồ nhựa...); Không có hoặc thiếu bộ phận làm công tác ATVSLĐ; Không trang bị hoặc trang bị không đầy đủ các phương tiện bảo vệ cá nhân cho NLĐ; Việc tổ chức huấn luyện ATVSLĐ cho NLĐ mang tính sơ sài, hình thức, thậm chí nhiều nơi không tổ chức huấn luyện; Không có sổ sách theo dõi, thống kê đầy đủ tình hình tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và thực hiện không nghiêm túc chế độ khai báo khi xảy ra tai nạn lao động với các cơ quan chức năng; Công tác quản lý an toàn vệ sinh lao động các cấp đối với khu vực này gần như đang bị bỏ ngỏ: rất ít các cuộc thanh kiểm tra việc tuân thủ luật pháp về lĩnh vực an toàn vệ sinh lao đông, kiểm tra việc sử dụng các thiết bị có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn tại các hộ gia đình/doanh nghiệp. Để đáp ứng được mục tiêu phát triển bền vững về kinh tế, xã hội, giảm thiểu ô nhiễm Môi trường, đảm bảo sức khỏe cho người lao động cũng như cộng đồng dân cư đồng thời tăng cường sự tham gia của các cấp chính quyền, người dân trong công tác xã hội hóa an toàn vệ sinh lao động và bảo vệ môi trường, các cơ quan quản lý Nhà nước các cấp cần khuyến khích triển khai áp dụng Mô hình quản lý An toàn vệ sinh lao động tại khu vực làng nghề theo phân cấp. Mô hình quản lý An toàn Vệ sinh lao động tại khu vực làng nghề: Mô hình (1) - Hộ sản xuất/doanh nghiệp rải rác xen cư lấy HỘ SẢN XUẤT/CỤM GIA ĐÌNH (Tổ tự quản) làm cốt lõi HỘ SẢN XUẤT/ DOANH NGHIỆP HỘ SẢN XUẤT/ DOANH NGHIỆP HỘ SẢN XUẤT/ DOANH NGHIỆP TỔ TỰ QUẢN/ XÓM (Tổ trưởng, Trưởng xóm) THÔN/ẤP - TRƯỞNG THÔN/ẤP CÁN BỘ LĐ-VH UBND Xà - CT Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 26/Quý I- 2011 55 Hướng dẫn quản lý ATVSLĐ tại cơ sở/doanh nghiệp . Mô hình (2) Quản lý ATVSLĐ làng nghề có cụm công nghiệp làng nghề, có Ban quản lý trực thuộc UBND xã/phường HỘ SẢN XUẤT/DOANH NGHIỆP Xây dựng phổ biến nội quy Báo cáo Phân công trách nhiệm Giải pháp cải thiện XĐ nguy cơ, XD kế hoạch Kiểm tra/Phối hợp kiểm tra Báo cáo Y BAN NHÂN DÂN XÃ/PHƯỜNG THÔN / ẤP / TỔ BAN QUẢN LÝ CỤM CN (Theo quyết định của UBND xã/phường) HỘ GIA ĐÌNH HỘ GIA ĐÌNH/DOANH NGHIỆP TỔ TỰ NGUYỆN TỔ TỰ QUẢN/ XÓM (Tổ trưởng, Trưởng xóm) Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 26/Quý I- 2011 56 Hướng dẫn quản lý ATVSL Đ cho ban quản lý Cụm công nghiệp làng nghề Ban quản lý cụm CN UBND Xà Cán bộ quản lý ATVSLĐ Xây dựng nội dung quản lý về ATVSLĐ cho cụm (văn bản, cơ chế, công cụ quản lý) Báo cáo (3) Xác định các nguy cơ, xây dựng kế hoạch (1) Xây dựng nội quy, quy trình làm việc an toàn (2) Phân công cán bộ (4) Hoạt động tự kiểm tra (5) Giải pháp cải thiện Các hoạt động kiểm tra Giải pháp: - Các hoạt động đào tạo, hỗ trợ; - Xây dựng mô hình quản lý phù hợp với cơ sở/ doanh nghiệp Xác định các hộ gia đình/ DN có nguy cơ cao HỘ GIA ĐÌNH / DOANH NGHIỆP Xác định các hộ gia đình/ DN an toàn (6) Báo cáo Xác định các hộ gia đình/ DN có nguy cơ TB BAN QUẢN LÝ CÁC CỤM CÔNG NGHIỆP cấp huyện/thị Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 26/Quý I- 2011 57 Điều kiện thực hiện - Nhận thức của các bên liên quan (cơ quan quản lý địa phương, doanh nghiệp/cơ sở sản xuất, cộng đồng dân cư làng nghề) về vấn đề an toàn vệ sinh lao động đúng tầm quan trọng và có ý thức cải thiện; - Sự sẵn sàng tham gia của các cấp, các ngành, các cơ sở sản xuất và sự ủng hộ của cộng đồng dân cư; - Hỗ trợ kỹ thuật, tài chính trong quá trình áp dụng; - Cam kết thực hiện nghiêm túc của các doanh nghiệp/hộ gia đình thử nghiệm quy trình và ban quản lý cụm công nghiệp, UBND xã/phường. Quy trình thực hiện Bước 1. Chuẩn bị Bước 2. Hội thảo khởi động tại địa phương giới thiệu mô hình Bước 3. Áp dụng Mô hình 1. Tổ chức bộ phận thực hiện 1.1. Mô hình quản lý ATVSLĐ có hộ gia đình/doanh nghiệp nằm rải rác xen cư: - Rà soát, bổ sung nhiệm vụ quản lý ATVSLĐ cho UBND cấp xã/phường theo các văn bản quy định hiện hành: Xây dựng các nội dung quản lý ATVSLĐ cho UBND. - UBND xã phân công cán bộ phụ trách công tác ATVSLĐ. - Phân công giao nhiệm vụ cho lãnh đạo các thôn ấp. - Các trưởng thôn/ấp triển khai nội dung về công tác an toàn vệ sinh lao động đến các tổ trưởng tổ tự quản trong thôn/ấp. - Các tổ trưởng tổ tự quản triển khai đến các hộ trong dân. 1.2. Mô hình quản lý ATVSLĐ có Cụm Công nghiệp làng nghề trực thuộc UBND xã/phường: - Rà soát, bổ sung nhiệm vụ quản lý ATVSLĐ cho Ban quản lý cụm công nghiệp theo các văn bản quy định hiện hành: Xây dựng các nội dung quản lý ATVSLĐ cho UBND. - Ban quản lý phân công cán bộ phụ trách công tác ATVSLĐ. - Xây dựng hợp tác giữa Ban quản lý- các ban ngành đoàn thể- Quản lý cấp thôn/ấp. 2. Hướng dẫn xây dựng và trình ban hành văn bản quản lý ATVSLĐ tuân thủ hệ thống luật pháp hiện hành. 3. Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động: xác định theo mức độ ưu tiên theo các nguy cơ mất an toàn, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng dân cư. 4. Hướng dẫn triển khai hoạt động - Hoạt động tập huấn, đào tạo; - Hoạt động kiểm tra (kế hoạch, nội dung, phương pháp...); - Hoạt động hỗ trợ : xây dựng mô hình quản lý ATVSLĐ phù hợp với DN/ cơ sở hộ gia đình, triển khai áp dụng; - Xây dựng hệ thống báo cáo (mẫu biểu báo cáo, cơ chế báo cáo...). Bước 4. Giám sát quá trình áp dụng - Cung cấp công cụ áp dụng. - Xây dựng các hệ thống mẫu biểu theo dõi quá trình áp dụng. Bước 5. Đánh giá kết quả áp dụng