Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường hướng tới phát triển bền vững ở Việt Nam hiện nay

TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 90 MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG HƢỚNG TỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Dƣ Thị Hƣơng1 TÓM TẮT Ngoài phần trình ày khái niệm tăng trưởng kinh tế, phát triển kinh tế, phát triển ền vững, môi trường tự nhiên, bài báo tập trung àm sáng tỏ mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và môi trường tự nhiên, khái quát tình hình tăng trưởng kinh tế, thực trạng môi trường Việt Nam hiện nay, qua đó chỉ ra sự cần thiết phải gắn tăng trưởng kinh tế với việc tăng cường các iện pháp ảo vệ môi trường nhằm thực hiện thắng ợi mục tiêu phát triển ền vững ở Việt Nam. Từ khóa: Tăng trưởng kinh tế, môi trường, phát triển bền vững, Việt Nam. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Phát triển bền vững đƣợc Đảng và nhà nƣớc ta xác định là mục tiêu thiên niên kỷ của Việt Nam. Để hoàn thành mục tiêu này, phát triển kinh tế, phát triển xã hội và bảo vệ môi trƣờng là ba nhiệm vụ trọng tâm. Công cuộc đổi mới đất nƣớc của Việt Nam một mặt th c đẩy tăng trƣởng kinh tế, mặt khác đang gây ra nhiều hệ lụy xấu cho môi trƣờng tự nhiên Việt Nam. Sự cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm nguồn nƣớc, ô nhiễm đất đai, ô nhiễm không khí, mất cân bằng hệ sinh thái đang xảy ra ở nhiều nơi Điều này đang đe ọa đến sự sinh tồn và phát triển bền vững của đất nƣớc. Nhận thức rõ điều này, Đảng ta chủ trƣơng: “Phát triển kinh tế xã hội phải coi trọng bảo vệ và cải thiện chất lƣợng môi trƣờng, chủ động đối phó với biến đổi khí hậu và nâng cao ý thức bảo vệ môi trƣờng, chú trọng phát triển kinh tế xanh, thân thiện với môi trƣờng” [8; tr.2]. Vậy cần phải làm gì để Việt Nam có thể thực hiện thành công mục tiêu phát triển bền vững, đó là lý o ch ng tôi chọn nghiên cứu vấn đề: “Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường hướng tới phát sự phát triển bền vững ở Việt Nam hiện nay”. 2. NỘI DUNG 2.1. Khái niệm tăng trƣởng kinh tế, phát triển bền vững v môi trƣờng tự nhiên Phát triển kinh tế, tăng trƣởng kinh tế, phát triển ền vững là những khái niệm kinh tế học chỉ sự thay đổi theo chiều hƣớng tiến lên của nền kinh tế nhƣng đồng nhất với nhau Nếu nhƣ tăng trƣởng kinh tế là sự gia tăng của tổng sản phẩm quốc nội hoặc tổng thu nhập quốc ân trong một thời gian nhất định thì phát triển kinh tế là quá trình lớn lên, tăng tiến mọi mặt của nền kinh tế nó ao gồm sự tăng trƣởng kinh tế và đồng thời có sự hoàn chỉnh về mặt cơ cấu, thể chế kinh tế và chất lƣợng cuộc sống. 1 Khoa Lý uận Chính trị - Luật, Trường Đại học Hồng Đức TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 91 Nhƣ vậy, phát triển kinh tế có nội hàm rộng hơn tăng trƣởng kinh tế Tăng trƣởng kinh tế có thể đƣợc thực hiện ởi những phƣơng thức khác nhau và o đó có thể ẫn đến những kết quả khác nhau Nếu phƣơng thức tăng trƣởng kinh tế không gắn với sự th c đẩy cơ cấu kinh tế theo hƣớng tiến ộ, không làm gia tăng, mà thậm ch c n làm xói m n năng lực nội sinh của nền kinh tế, s không thể tạo ra sự phát triển kinh tế Những phƣơng thức tăng trƣởng nhƣ vậy, rốt cục, cũng chỉ là kết quả ngắn hạn, không những không th c đẩy đƣợc phát triển, mà ản thân nó cũng khó có thể tồn tại đƣợc lâu ài Tóm lại, nếu coi tăng trƣởng kinh tế là iến đổi về lƣợng thì phát triển kinh tế là sự iến đổi về chất của nền kinh tế Phát triển bền vững là một khái niệm mới xuất hiện trong vài thập kỷ trở lại đây Năm 1987, trong Báo cáo “Tƣơng lai chung của ch ng ta”, Ủy ban Thế giới về Môi trƣờng và Phát triển (WCED-World Commission on Environment and Development) của Liên hợp quốc, phát triển bền vững đƣợc định nghĩa “là sự phát triển đáp ứng đƣợc nhu cầu của hiện tại mà không làm tổn thƣơng khả năng cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tƣơng lai” [2]. Quan niệm này chủ yếu nhấn mạnh khía cạnh sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo đảm môi trƣờng sống cho con ngƣời trong quá trình phát triển. Tại Hội nghị Thƣợng đỉnh Trái đất về Môi trƣờng và phát triển tổ chức ở Rio De Janeiro Brazil năm 1992 và Hội nghị Thƣợng đỉnh thế giới về Phát triển bền vững tổ chức ở Johannesburg (Cộng hoà Nam Phi năm 2002, đ xác định rõ hơn nội hàm về phát triển bền vững nhƣ sau: Phát triển bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt ch , hợp lý và hài hòa giữa 3 mặt của sự phát triển, gồm: phát triển kinh tế (nhất là tăng trƣởng kinh tế), phát triển xã hội (nhất là thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; xoá đói giảm nghèo và giải quyết việc làm) và bảo vệ môi trƣờng (nhất là xử lý, khắc phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lƣợng môi trƣờng; phòng chống cháy và chặt phá rừng; khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên). Luật bảo vệ môi trƣờng của Việt Nam xác định: “Phát triển bền vững là một sự phát triển th a mãn những nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm hại đến khả năng đáp ứng những nhu cầu của thế hệ tƣơng lai trên cơ sở kết hợp chặt ch , hài hòa giữa tăng trƣởng kinh tế, bảo đảm tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trƣờng” [5; tr.51]. Trong Chiến ược Phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011, Đảng ta xác định: “Phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong quá trình phát triển đất nƣớc; kết hợp chặt ch , hợp lý và hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát triển xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trƣờng, bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội. Phát triển bền vững là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân, các cấp chính quyền, các Bộ, ngành và địa phƣơng, các cơ quan, doanh nghiệp, đoàn thể xã hội, các cộng đồng ân cƣ và mỗi ngƣời ân” [8]. Phát triển bền vững có những tiêu chí cụ thể. Theo PGS.TS Phạm Thị Thanh Bình, phát triển bền vững bao gồm a tiêu ch cơ ản sau: Thứ nhất, phát triển bền vững về kinh tế Đó là phát triển nhanh nhƣng phải an toàn, không làm tổn thƣơng nhiều đến môi trƣờng sinh thái. Phát triển bền vững về kinh tế đ i h i cả hệ thống kinh tế có cơ hội để tiếp xúc với những nguồn tài nguyên, đƣợc tạo điều kiện thuận lợi và đƣợc quyền sử dụng những nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các hoạt động kinh tế một cách ình đẳng. Yếu tố TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 92 đƣợc chú trọng ở đây là tạo ra sự thịnh vƣợng chung cho tất cả mọi ngƣời, không chỉ tập trung mang lại lợi nhuận cho một số ít, trong một giới hạn cho phép của hệ sinh thái. Thứ hai, phát triển bền vững về xã hội Phát triển bền vững về xã hội đƣợc đánh giá ằng các tiêu ch , nhƣ chỉ số phát triển con ngƣời (HDI), hệ số ình đẳng thu nhập, các chỉ tiêu về giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, hƣởng thụ văn hóa Ngoài ra, phát triển bền vững về xã hội còn là sự bảo đảm đời sống xã hội hài hòa; có sự ình đẳng giữa các giai tầng trong xã hội, ình đẳng giới; mức độ chênh lệch giàu nghèo không quá cao và có xu hƣớng gần lại; chênh lệch đời sống giữa các vùng miền không lớn. Thứ ba, phát triển bền vững về môi trường Phát triển bền vững về môi trƣờng là quá trình con ngƣời đƣợc phép khai thác, sử dụng các yếu tố tự nhiên nhƣng vẫn là bảo đảm sự trong sạch về không kh , nƣớc, đất, không gian địa lý, cảnh quan. Chất lƣợng của các yếu tố trên của môi trƣờng phải luôn cần đƣợc coi trọng và thƣờng xuyên đƣợc đánh giá kiểm định theo những tiêu chuẩn quốc gia hoặc quốc tế. Phát triển bền vững về môi trƣờng theo PGS.TS. Nguyễn Thanh Bình bao gồm những nội ung cơ ản: “Một là, sử dụng có hiệu quả tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên không tái tạo. Hai là, phát triển không vƣợt quá ngƣỡng chịu tải của hệ sinh thái. Ba là, bảo vệ đa ạng sinh học, bảo vệ tầng ôzôn. Bốn là, kiểm soát và giảm thiểu phát thải khí nhà kính. Năm à, bảo vệ chặt ch các hệ sinh thái nhạy cảm. Sáu là, giảm thiểu xả thải, khắc phục tình trạng ô nhiễm nƣớc, kh , đất, lƣơng thực thực phẩm” [1]. Tóm lại, phát triển ền vững là một sự phát triển lành mạnh, trong đó sự phát triển của cá nhân không làm thiệt hại đến lợi ch của cá nhân khác, sự phát triển của cá nhân không làm thiệt hại đến lợi ch của cộng đồng, sự phát triển của cộng đồng ngƣời này không làm thiệt hại đến lợi ch của cộng đồng ngƣời khác, sự phát triển của thế hệ hôm nay không xâm phạm đến lợi ch của các thế hệ mai sau và sự phát triển của loài ngƣời không đe ọa sự sống c n của các loài khác trên hành tinh Môi trường “ ao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau, ao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên” [4]. Môi trƣờng đƣợc chia thành nhiều loại, môi trƣờng mà phạm vi ài nghiên cứu này tiếp cận là môi trƣờng tự nhiên, nó ao gồm các nhân tố thiên nhiên nhƣ vật lý, hoá học, sinh học, tồn tại ngoài ý muốn của con ngƣời, nhƣng cũng t nhiều chịu tác động của con ngƣời Đó là ánh sáng mặt trời, n i sông, iển cả, không kh , động, thực vật, đất, nƣớc Môi trƣờng tự nhiên cho ta không kh để thở, đất để xây ựng nhà cửa, trồng cấy, chăn nuôi, cung cấp cho con ngƣời các loại tài nguyên khoáng sản cần cho sản xuất, tiêu thụ và là nơi chứa đựng, đồng hoá các chất thải, cung cấp cho ta cảnh đẹp để giải tr , làm cho cuộc sống con ngƣời thêm phong ph Môi trường tự nhiên có các chức năng cơ ản sau: Là không gian sống của con ngƣời và các loài sinh vật. Trong quá trình tồn tại và phát triển con ngƣời cần có các nhu cầu tối thiểu về không kh , độ ẩm, nƣớc, ánh sáng,... cũng nhƣ các hoạt động vui chơi giải trí khác. Tất cả các nhu cầu này đều o môi trƣờng TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 93 cung cấp. Tuy nhiên khả năng cung cấp các nhu cầu đó cho con ngƣời là có giới hạn và phụ thuộc vào trình độ phát triển của từng quốc gia và ở từng thời kì. Là nơi cung cấp tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt động sản xuất của con ngƣời. Là nơi chứa đựng các chất thải, phế thải o con ngƣời tạo ra trong cuộc sống và hoạt động sản xuất của mình. Tuy nhiên chức năng là nơi chứa đựng chất thải của môi trƣờng là có giới hạn. Nếu con ngƣời vƣợt quá giới hạn này thì s gây ra mất cân bằng sinh thái và ô nhiễm môi trƣờng. Là nơi lƣu trữ và cung cấp thông tin cho con ngƣời. Nhƣ vậy, trong cuộc sống của mình, con ngƣời không thể tách rời môi trƣờng tự nhiên, môi trƣờng tự nhiên ch nh là điều kiện đầu tiên, thƣờng xuyên cho sự tồn tại và phát triển của con ngƣời và x hội 2.2. Mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế với môi trƣờng ở Việt Nam hiện nay - Thực trạng và những thách thức đặt ra Tăng trƣởng kinh tế và môi trƣờng tự nhiên luôn có mối quan hệ chặt ch với nhau Với ất cứ nền kinh tế nào, môi trƣờng tự nhiên luôn là nơi cung cấp nguyên liệu thô và năng lƣợng đầu vào cho quá trình sản xuất Tuy nhiên, các hoạt động sản xuất và tiêu ng của con ngƣời hàng ngày cũng tạo ra một lƣợng phế thải, chất thải nhất định Lƣợng phế thải và chất thải này sau đó s quay trở lại môi trƣờng tự nhiên ƣới ạng này hay ạng khác Do vậy, môi trƣờng tự nhiên ao gồm điều kiện kh hậu, địa chất, các nguồn tài nguyên thiên nhiên nhƣ thế nào: ồi ào, phong ph , đa ạng, thuận lợi hay khan hiếm, khắc nghiệt, ảnh hƣởng rất lớn đến sự tăng trƣởng kinh tế của mỗi quốc gia và ngƣợc lại, quan điểm về phát triển kinh tế, tăng trƣởng kinh tế, cách thức con ngƣời khai thác, đối xử với tự nhiên, xử lý chất thải, phế thải trong sản xuất, trong sinh hoạt nhƣ thế nào ch nh là nguyên nhân tạo nên các iến đổi của môi trƣờng tự nhiên, chi phối sự phát triển lâu ài của quốc gia đó Thực tiễn phát triển ở Việt Nam trong những năm gần đây cho thấy rõ điều này Việt Nam với xuất phát điểm là một nƣớc k m phát triển, tăng trƣởng kinh tế hàng năm thấp Để th c đẩy tăng trƣởng kinh tể, cải thiện chất lƣợng cuộc sống cho nhân ân, nâng cao thế và lực của đất nƣớc, Đảng và nhà nƣớc ta chủ trƣơng huy động mọi nguồn lực cho sự phát triển kinh tế, trong đó có việc ch ng ta khai thác, tận ụng những nguồn lợi từ tự nhiên, nhờ vậy kinh tế Việt Nam đ có những ƣớc tăng trƣởng vƣợt ậc Theo đánh giá của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam, “từ 2002 đến 2018, hơn 45 triệu ngƣời Việt Nam đ thoát ngh o, GDP đầu ngƣời tăng 2,5 lần, đạt trên 2 500 USD năm 2018” Không chỉ GDP tăng đều, mà cơ cấu kinh tế đang có sự chuyển ịch chuyển theo chiều hƣớng tỷ trọng công nghiệp và ịch vụ tăng, tỷ trọng nông nghiệp giảm nhƣng an ninh lƣơng thực quốc gia vẫn đƣợc ảo đảm, đời sống của đại ộ phận nhân ân đƣợc nâng cao rõ rệt, đƣa Việt Nam vƣơn lên nhóm quốc gia có thu nhập ình quân đầu ngƣời ở mức trung ình của thế giới Điều ấn tƣợng hơn nữa là Việt Nam ngày càng có nhiều ngƣời gia nhập hàng ngũ những ngƣời giàu có tài sản hàng USD nhƣ tỷ ph Phạm Nhật Vƣợng - chủ tịch tập đoàn Vingroup; tỷ ph Nguyễn Thị Phƣơng Thảo - sáng lập và chủ tịch Sovico Hol ing đồng thời là cổ đông lớn của Vietjet và HDBank, TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 94 Để có đƣợc sự tăng trƣởng kinh tế cao và ổn định, ngoài chủ trƣơng, đƣờng lối, ch nh sách phát triển kinh tế đ ng đắn của Đảng c n phải kể đến Việt Nam là một quốc gia đƣợc tự nhiên ƣu ái, trao tặng cho nhiều nguồn tài nguyên quý “rừng vàng, iển ạc, đất phì nhiêu”, kh hậu tƣơng đối ôn h a, Đó là tiền đề tốt để cỗ xe kinh tế Việt Nam chuyển động và tăng tốc Tuy vậy, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa; ch nh sách ƣu tiên cho tăng trƣởng kinh tế nhƣng chƣa quan tâm đ ng mức đến ảo vệ môi trƣờng ở nhiều địa phƣơng trong hơn 30 năm qua cũng đang tác động xấu đến môi trƣờng tự nhiên Trong thời gian gần đây, ƣ luận x hội, áo ch , các nghiên cứu khoa học về môi trƣờng liên tục cảnh áo, thông áo về tình trạng ô nhiễm môi trƣờng nghiêm trọng ở Việt Nam Việc nhiều địa phƣơng, nhiều công ty, nhiều ự án công nghiệp chạy theo lợi ch kinh tế, không xử lý tốt nguồn chất thải, kh thải đ và đang gây ra nhiều thảm họa môi trƣờng cho Việt Nam, tiêu iểu nhƣ công ty Formosa Hà Tĩnh, công ty Ve an Việt Nam, nhà máy nhiệt điện Vĩnh Tân 2, Có thể nói chất thải, kh thải từ các nhà máy, các tập đoàn công nghiệp, các phƣơng tiện giao thông và của con ngƣời hàng ngày đang làm cho đất, nƣớc, không kh , của Việt Nam ô nhiễm nặng nề Hiện tƣợng các ng sông ngập tràn trong rác, quanh năm ốc m i hôi thối; không kh thì đặc quánh kh ẩn và ụi ẩn, đang iễn ra nghiêm trọng ở nhiều thành phố lớn Rồi hiện tƣợng thời tiết nắng nóng ất thƣờng đang trở thành nguyên nhân iến nhiều v ng đất, nhiều ng sông thành v ng đất chết, ng sông chết, quanh năm khô khát Bên cạnh đó việc kh hậu trái đất tăng - hệ quả của tình trạng iến đổi kh hậu lại đang nhấn chìm nhiều h n đảo, làng mạc, nhiều v ng đất canh tác nông nghiệp của Việt Nam trong nƣớc iển Thật uồn khi quốc gia giàu tài nguyên thiên nhiên “rừng vàng, iển ạc, đất phì nhiêu”, lại đang phải đối mặt với tình trạng cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên. Trên l nh thổ Việt Nam, nhiều cánh rừng ị khai thác, chặt phá trơ trọc, đốt cháy nham nhở; nhiều giống cây, giống th quý hiếm ị săn ắt tinh vi đứng trƣớc nguy cơ ị tuyệt chủng; đất đai ạc màu, cằn cỗi, sa mạc hóa, nhiễm kim loại nặng, Sự khai thác ất chấp quy luật, khai thác không đi đôi với ảo tồn và tái tạo đang làm cho hệ cân ằng sinh thái ở Việt Nam ị phá vỡ Theo TS. Đặng Đức Anh, Trƣởng Ban Phân tích dự báo thuộc Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội Quốc gia cho iết, Việt Nam là quốc gia chịu ảnh hƣởng nặng nề của iến đổi kh hậu Trong khoảng 50 năm qua, nhiệt độ trung ình năm ở Việt Nam đ tăng khoảng 0,7 độ C, mực nƣớc iển đ âng cao khoảng 20 cm Hiện tƣợng El-Nino, La-Nino ngày càng iểu hiện nghiêm trọng ở Việt Nam Biến đổi kh hậu thực sự đ làm cho lũ lụt, hạn hán, triều cƣờng ngày càng nặng nề hơn, ảnh hƣởng trực tiếp đến sự an toàn của con ngƣời và cả nền kinh tế Với ờ iển ài, Việt Nam đƣợc coi là quốc gia ễ ị tổn thƣơng trƣớc iến đổi kh hậu Năm 2007, WB đ liệt kê Việt Nam, c ng với ốn nƣớc khác là Ai Cập, Suriname, Bahamas và Bănglađet là năm quốc gia ị ảnh hƣởng nặng nề nhất của nƣớc iển âng o iến đổi kh hậu Theo một nghiên cứu mới đây của WB về hậu quả của nƣớc iển âng đối với 84 quốc gia ven iển đang phát triển, nếu nƣớc iển âng thêm 1 m t thì lụt lội có thể nhấn chìm 5% iện t ch Việt Nam và ảnh hƣởng tới 11% ân số cả nƣớc, làm GDP giảm đi 10% [4; tr.12]. Từ kết quả những nghiên cứu trên, Thứ trƣởng Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ - ông Nguyễn Thế Phƣơng cho rằng Việt Nam là 1 trong 10 nƣớc chịu ảnh hƣởng trực tiếp và nghiêm trọng của iến đổi khí hậu toàn cầu TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 95 Ô nhiễm ở Việt Nam cũng đang iễn tiến phức tạp ngay tại các v ng nông thôn vốn ình yên và trong lành Làng Bình Yên, x Nam Thanh, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định - một địa phƣơng có nghề làm nhôm X có 600 hộ ân, với 600 lao động tại chỗ và hơn 500 lao động từ các làng khác đến làm nghề Điều đáng nói là toàn ộ việc tái chế, gia công nhôm lại đƣợc thực hiện ngay tại nhà ân đang khiến cho môi trƣờng tại đây ô nhiễm nặng nề Các chất thải từ khói ụi, đến chất thải rắn chủ yếu là chất thải kim loại nặng nhƣ xỉ than, cặn nhôm và Crôm , nƣớc thải đều xả thẳng ra môi trƣờng mà không qua ất kỳ một khâu xử lý nào, gây ô nhiễm môi trƣờng nghiêm trọng Bằng mắt thƣờng cũng có thể nhận thấy, con sông Ngọc thơ mộng nay trở thành con sông “chết” Đoạn sông ài khoảng một cây số chảy qua làng Bình Yên ị chất thải kim loại nặng lấp đầy Gần 10 ha đất hai vụ l a vốn là “ ờ xôi, ruộng mật” từng nuôi sống ao thế hệ ngƣời ân trong làng nay cũng ị hoang vì ô nhiễm môi trƣờng quá nặng Theo số liệu của Sở Tài nguyên và Môi trƣờng Nam Định, tại làng nghề Bình Yên, hàm lƣợng phốt pho, vƣợt tiêu chuẩn Việt Nam TCVN từ 1,09 - 7,6 lần; k m vƣợt TCVN 7,7 - 33,8 lần Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, ô nhiễm môi trƣờng tại Việt Nam đ gây thiệt hại đến 5% GDP hàng năm Trong khi đó, kết quả tính toán của Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội Quốc gia, trong giai đoạn 2016-2020, tăng trƣởng tiêu dùng bình quân mỗi năm giảm 0,1%; tăng trƣởng tổng đầu tƣ toàn xã hội và việc làm s bị giảm trung bình mỗi năm tƣơng ứng khoảng 1,2 và 0,08%. Nhƣ vậy, những thành tựu về kinh tế của Việt Nam trong những năm qua là không thể phủ nhận, nhƣng cái giá mà môi trƣờng tự nhiên Việt Nam phải trả cho sự tăng trƣởng đó là không nh Và khi môi trƣờng ị tàn phá thì ch ng lại tác động trở lại nền kinh tế, làm cho tăng trƣởng kinh tế của ch ng ta chậm lại Rõ ràng là ch ng ta chƣa giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế với ảo vệ môi trƣờng và một khi môi trƣờng lại ị xâm hại thì mục tiêu phát triển ền vững của Việt Nam có nguy cơ không thực hiện đƣợc Đ ng nhƣ Tổng thƣ ký Liên hợp quốc - Guterres nhận định, môi trƣờng sinh thái Việt Nam đang trở thành "mối đe ọa hiện sinh", trực tiếp gây ra thiệt hại to lớn đến kinh tế, sức kh e và chất lƣợng cuộc sống của ngƣời ân Nhận thức đƣợc mức độ ô nhiễm và tác động xấu của nạn ô nhiễm môi trƣờng ở Việt Nam, Thủ tƣớng Nguyễn Xuân Phúc đ nhiều lần chỉ đạo các tỉnh, ộ, ngành: “Kiên quyết không đánh đổi môi trường vì ợi ích trước mắt, không được đầu tư ằng mọi giá, phải chú trọng tiêu chí môi trường. Kiên quyết không vì tăng trưởng kinh tế mà đánh đổi môi trường”, phải có chính sách phù hợp nhằm thích ứng, giảm nhẹ các tác động của iến đổi khí hậu và ảo vệ môi trƣờng cho phát triển ền vững Việc xem xét, đánh giá tác động của yếu tố môi trƣờng đến sự phát triển của kinh tế xã hội cần đƣợc thực hiện một cách nghiêm túc, trên cơ sở khoa học để đƣa ra những ự báo, cảnh báo sớm, phục vụ công tác hoạch định, xây ựng chính sách phát triển kinh tế xã hội phù hợp Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát thực trạng môi trƣờng Việt Nam, đồng thời kế thừa các kết quả nghiên cứu đ công ố về môi trƣờng Việt Nam và thế giới, ch ng tôi đề xuất một số giải pháp nhằm giải quyết hài h a mối quan hệ giữa tăng trƣởng kinh tế với ảo vệ môi trƣờng hƣớng tới mục tiêu phát triển ền vững ở Việt Nam TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 96 2.3. Một số giải pháp gắn tăng trƣởng kinh tế với bảo vệ môi trƣờng nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển vững ở Việt Nam hiện nay Một là, cần quán triệt quan điểm phát triển bền vững đến từng người dân. Có một thực tế là nhiều ngƣời dân Việt Nam chƣa nhận thức đầy đủ về phát triển bền vững là gì, mức độ trầm trọng của nạn ô nhiễm môi trƣờng và sự cần thiết phải bảo vệ môi trƣờng ở Việt Nam hiện nay Cũng không ngoại trừ, có ngƣời vì chạy theo lợi ích kinh tế mà bất chấp những cảnh báo về môi trƣờng vẫn ngang nhiên xâm hại môi trƣờng, hủy diệt môi trƣờng tự nhiên. Do vậy, đ đến lúc cả hệ thống chính trị, nhất là các đơn vị chức năng, các cơ quan truyền thông, ngành giáo dục - đào tạo cần đẩy mạnh hơn nữa công tác truyền về phát triển bền vững, về những yêu cầu và những tiêu chí của phát triển bền vững đến từng ngƣời dân. Để công tác tuyên truyền có hiệu quả, các cơ quan truyền thông và cả hệ thống ch nh trị cần phối kết hợp chặt ch với nhau Thứ nhất, công tác tuyên truyền phải tập trung gi p ngƣời ân hiểu đƣợc, thấy đƣợc môi trƣờng có tầm quan trọng đặc iệt đối với đời sống của con ngƣời Nếu môi trƣờng sống ị hủy hoại thì loài ngƣời có nguy cơ ị hủy iệt Cuộc sống của con ngƣời luôn gắn ó mật thiết với môi trƣờng Thứ hai, là để ngƣời ân thấy đƣợc mức độ ô nhiễm của môi trƣờng, sự cạn kiệt của tài nguyên, sự mất đi của rừng, sự iến đổi của kh hậu, sự iến mất hay tuyệt chủng của nhiều loài và nhất là những tác hại của ô nhiễm môi trƣờng đến sức kh e con ngƣời, đến tăng trƣởng kinh tế ở Việt Nam hiện nay Thứ a, cần tuyên truyền để ngƣời ân thấy đƣợc những nguyên nhân ẫn đến môi trƣờng Việt Nam đang ị ô nhiễm, ị phá hủy và trách nhiệm của họ trong việc ảo vệ môi trƣờng Thứ tư, công tác tuyên truyền cần phải chỉ cho ngƣời ân những cách thức ảo vệ môi trƣờng một cách cụ thể, ễ làm, ph hợp với từng đối tƣợng, tầng lớp x hội Cần đa ạng hóa các hình thức tuyên truyền, kết hợp nhiều hình thức tuyên truyền, phát động các phong trào thi đua, các cuộc thi tìm hiểu về phát triển ền vững Cần chống lại tƣ tƣởng chờ kinh tế phát triển cao rồi mới đặt ra vấn đề ảo vệ môi trƣờng, càng không thể hy sinh môi trƣờng để chạy theo tăng trƣởng kinh tế đơn thuần Hai là, mỗi chính sách kinh tế đều phải hướng tới mục tiêu phát triển bền vững. Ở Việt Nam hiện nay có tình trạng một số địa phƣơng, một số ngành, lấy lý o ƣu tiên, dồn sức cho tăng trƣởng kinh tế nên đ phê uyệt những dự án, đề án kinh tế không thân thiện với môi trƣờng. Khi thẩm định và phê duyệt các đề án kinh tế thƣờng không chú trọng đến việc xử lý chất thải, rác thải và bảo vệ môi trƣờng. Do vậy, để hoàn thành mục tiêu phát triển bền vững, mỗi chính sách kinh tế của từng địa phƣơng và trên ình iện quốc gia, cần quán triệt mục tiêu phát triển bền vững, chỉ phê duyệt các dự án kinh tế không làm tổn hại đến mối trƣờng, tiếp đó cần đẩy mạnh quá trình tái cấu trúc và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện mô hình tăng trƣởng xanh, tăng trƣởng theo chiều sâu, tăng trƣởng dựa trên tri thức, giảm thiểu mô hình tăng trƣởng kinh tế dựa trên việc khai thác cạn kiệt thiên nhiên, sử dụng công nghệ lạc hậu, xả nhiều chất thải, kh độc ra môi trƣờng. Muốn làm đƣợc điều này, Nhà nƣớc và từng địa phƣơng phải có chiến lƣợc đầu tƣ mạnh m cho nghiên cứu khoa học, chuyển giao và ứng dụng công nghệ hiện đại, công nghệ thân thiện với môi trƣờng. Cần khuyến khích sử dụng các loại năng lƣợng sạch, nguyên liệu, vật liệu thân thiện với môi trƣờng và nguồn năng lƣợng có thể tái tạo. Có nhƣ vậy mới giảm đƣợc lƣợng chất thải và rác thải gây nguy hại cho môi trƣờng và sức kh e của con ngƣời. TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 97 Ba là, đổi mới cơ chế quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, chủ động bảo vệ và cải thiện chất ượng môi trường Hiện nay, Chính phủ và các địa phƣơng cần kiểm soát chặt ch các nguồn lợi tự nhiên, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng chống thiên tai, chống thoái hoá, sử dụng hiệu quả và bền vững tài nguyên đất; bảo vệ môi trƣờng nƣớc và sử dụng bền vững tài nguyên nƣớc; khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm, bền vững tài nguyên khoáng sản; bảo vệ môi trƣờng biển, ven biển, hải đảo và phát triển tài nguyên biển; bảo vệ và phát triển rừng; giảm ô nhiễm không khí và tiếng ồn ở các đô thị lớn và khu công nghiệp... nâng cao ý thức bảo vệ môi trƣờng song song với phát triển kinh tế - xã hội. Cần phải hoàn thiện hơn nữa hệ thống luật về bảo vệ môi trƣờng nhất là hệ thống chế tài xử lý các hành vi xâm hại môi trƣờng và bảo đảm việc thực thi pháp luật một cách nghiêm túc và hiệu quả trên thực tế. Tránh tình trạng luật cứ an hành nhƣng không đƣợc tôn trọng và thực thi nghiêm túc. Bốn à, đưa nội dung bảo vệ môi trường vào chiến ược, quy hoạch, kế hoạch phát triển ngành, ĩnh vực, vùng và các chương trình, dự án. Để bảo vệ môi trƣờng, phát triển bền vững đất nƣớc, các dự án kinh tế, dự án đầu tƣ xây dựng phải kiểm duyệt chặt ch hạng mục xử lý chất thải, rác thải, tái tạo cảnh quan, môi trƣờng Các cơ sở kinh tế, các doanh nghiệp phải thực hiện nghiêm ngặt lộ trình xử lý chất thải, rác thải, cần nhanh chóng triển khai chƣơng trình trồng rừng, ngăn chặn có hiệu quả nạn phá rừng, cháy rừng, tăng iện tích các khu bảo tồn thiên nhiên Đặc biệt phải quản lý, khai thác và sử dụng có hiệu quả tài nguyên đất, nƣớc, khoáng sản và các nguồn tài nguyên thiên nhiên khác. Hạn chế và tiến tới không xuất khẩu tài nguyên chƣa qua chế biến Ƣu tiên các ự án kinh tế xanh, thân thiện với môi trƣờng. Thực hiện sản xuất và tiêu dùng bền vững, từng ƣớc phát triển năng lƣợng sạch, sản xuất sạch, tiêu dùng sạch Đẩy mạnh phát triển các dịch vụ môi trƣờng, xử lý chất thải Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, dự áo kh tƣợng thủy văn, iến đổi khí hậu và đánh giá tác động để chủ động triển khai có hiệu quả các giải pháp phòng, chống thiên tai Tăng cƣờng hợp tác quốc tế để phối hợp hành động và tranh thủ sự gi p đỡ của cộng đồng quốc tế. 3. KẾT LUẬN Phát triển bền vững đang trở thành mục tiêu thiên niên kỷ, là lựa chọn của tất cả các quốc gia trên thế giới hiện nay. Phát triển bền vững, gắn tăng trƣởng kinh tế với bảo vệ môi trƣờng, không đánh đổi môi trƣờng lấy tăng trƣởng kinh tế đang trở thành phƣơng châm hành động của chính phủ Việt Nam. Mặc dù vậy, ở nhiều địa phƣơng, nhiều ngành nghề, tình trạng xâm hại môi trƣờng đang xảy ra nghiêm trọng ở nhiều nơi Và cũng chính con ngƣời đang nhận lại những hậu quả thảm khốc từ việc xâm hại môi trƣờng. Do vậy, bảo vệ môi trƣờng, bảo vệ nguồn sống, bảo vệ ngôi nhà chung của dân tộc đang trở thành yêu cầu cấp bách hiện nay. Tuy nhiên, đây là một nhiệm vụ không dễ dàng, nó đ i h i sự đồng lòng nhất trí của cả cộng đồng, sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị. Hy vọng rằng, với quyết tâm cao của chính phủ, với ý thức ngày càng tốt của ngƣời dân, Việt Nam chúng ta s thực hiện tốt mục tiêu phát triển bền vững, nhanh chóng xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 48.2020 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Thị Thanh Bình, Phát triển ền vững ở Việt Nam: Tiêu chí đánh giá và định hướng phát triển, Bài đăng trên we site của Khoa Các khoa học chuyên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội ngày 6 tháng 4 năm 2018, ngày truy cập 29 tháng 3 năm 2020. [2] Nguyễn Thị Hà (2019), Phát triển bền vững - quan điểm chỉ đạo xuyên suốt thời kỳ đổi mới của Đảng cộng sản Việt Nam. Dẫn theo cuu/phat-trien-ben-vung-quan-diem-chi-dao-xuyen-suot-thoi-ky-doi-moi-cua-dang- cong-san-viet-nam.html.Ngày truy cập: 26 tháng 9 năm 2019. [3] Vũ Văn Hiển (2014), Phát triển bền vững ở Việt Nam, Tạp chí Cộng sản (Communist Review), số tháng 1. [4] Quốc hội (2005), Luật bảo vệ môi trường, Nxb. Tƣ pháp, Hà Nội. [5] Nguyên Mạnh, Thu nhập bình quân mỗi người Việt tăng thêm 170 USA, Tạp chí Kinh tế và đầu tƣ Bản điện tử. Bản điện tử, https://news.zing.vn/thu-nhap-binh- quan-moi-nguoi-viet-tang-them-170-usd-post807247.html. Đăng ngày 27/12/2017 Ngày truy cập: 19 tháng 9 năm 2019 [6] Trần Ngọc Ngoạn (2007), Một số vấn đề lý thuyết và kinh nghiệm quốc tế trong phát triển bền vững nông thôn, Tạp chí Nghiên cứu Phát triển bền vững, Tr.3 - 15. [7] Nguyễn Quang Thái, Ngô Thắng Lợi (2007), Phát triển bền vững ở Việt Nam: Thành tựu, cơ hội, thách thức và triển vọng, Nxb. Lao động - Xã hội, Hà Nội. [8] Thủ tƣớng Chính phủ (2012), Chiến ược phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011-2020, an hành ngày 12 tháng 4 năm 2012 THE RELATIONSHIP BETWEEN ECONOMIC GROWTH AND ENVIRONMENTAL PROTECTION IN THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT IN VIETNAM TODAY Du Thi Huong ABSTRACT In addition to presenting the concepts of economic growth, economic development, sustainable development, natural environment, the paper focuses on clarifying the relationship between economic growth and the natural environment. The current situation of economic growth and the current state of the environment in Vietnam indicate the need to associate economic growth with the enhancement of environmental protection measures to successfully achieve the goal of sustainable development in Vietnam. Keywords: Economic development, environment, sustainable development, Vietnam. * Ngày nộp bài: 6/9/2019; Ngày gửi phản biện: 2/10/2019; Ngày duyệt đăng: 4/3/2020