Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ trong các trại giam

Soá 2/2017 - Naêm thöù Möôøi Hai 23 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ, GIÁO DỤC PHẠM NHÂN NỮ TRONG CÁC TRẠI GIAM Đào Thùy Dương1 Trong những năm gần đây tình hình thi hành án hình sự ở nước ta có nhiều diễn biến phức tạp, báo cáo của Tổng cục Cảnh sát Thi hành án hình sự (THAHS) và hỗ trợ tư pháp (HTTP) cho thấy số phạm nhân ngày càng gia tăng, tính đến 30/11/2015 thì tổng số phạm nhân là 127.730 phạm nhân, trong đó có 13.789 phạm nhân nữ, chiếm 10,8 %, bên cạnh số phạm nhân nhận thức rõ được tội lỗi và quyết tâm học tập cải tạo để sớm trở về đoàn tụ với gia đình, xã hội, thì còn có những phạm nhân rất ngoan cố, tìm mọi cách để công khai chống lại công tác quản lý, giam giữ của trại giam, số phạm nhân nữ có nhiều tiền án, tiền sự, liên quan đến ma túy có chiều hướng gia tăng, một số phạm nhân nữ sau khi ra tù vẫn tái phạm tội, mặc dù tỷ lệ không lớn nhưng gây ra nhiều nhức nhối cho xã hội, điều đó ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình chấp hành án của phạm nhân, làm cho công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ càng trở nên khó khăn. Hơn nữa, đặc điểm của phạm nhân nữ rất phức tạp và mang những nét đặc thù riêng nên công tác quản lý giáo dục phạm nhân nữ đòi hỏi phải 1 Tiến sỹ, Học viện Cảnh sát nhân dân Tóm tắt tiếng Việt: Công tác quản lý, giáo dục phạm nhân đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, công tác này cũng xuất hiện một số tồn tại, hạn chế. Nhằm nâng cao hiệu quả công tác này, cần tăng cường số lượng và quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ nữ trực tiếp quản lý, giáo dục phạm nhân nữ trong các trại giam; coi trọng, lựa chọn biện pháp giáo dục, thuyết phục phù hợp, kết hợp với tác động tâm lý trong quá trình quản, lý, giáo dục phạm nhân nữ; chú trọng tổ chức lao động và hướng nghiệp dạy nghề phù hợp đối với phạm nhân nữ và tạo điều kiện để phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng sau khi mãn hạn tù; phối hợp chặt chẽ và sử dụng sự cộng tác tích cực của thân nhân gia đình phạm nhân nữ với trại giam trong quá trình quản lý, giáo dục phạm nhân nữ; tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị theo hướng ưu tiên cho những trại giam, khu giam có nhiều phạm nhân nữ. Từ khóa: Quản lý, giáo dục, Phạm nhân nữ, Trại giam, Luật Thi hành án hình sự Nhận bài: 01/01/2017; Hoàn thành biên tập: 02/2/2017; Duyệt đăng: 03/3/2017 Tóm tắt tiếng Anh: Abstract: The management and education of prisoners have achieved certain results. However, this work has also had a number of shortcomings, limitations. In order to improve the effectiveness of this work, it is needed to increase number and give interest to training ,retraining of female staff who directly manages and educates female prisoners; attaching importance, selecting suitable education, persuasion measures combined with the psychological impact of the regulatory process of managing, educating female prisoners; focusing on the tasking of working and vocational training suitable for female offenders and facilitate the reintegration of prisoners to the community after imprisonment; closely coordinating and using positive collaboration of female prisoners’ family members in the process of managing, educating female prisoners; increasing investment in facilities and equipments giving priority to the prison camps, the prison areas having many female prisoners. Key words: Management, education / female prisoner / prison / criminal Law Enforcement 24 HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP có phương pháp phù hợp. Từ đó công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ ở các trại giam cần được chú trọng và quan tâm hơn nữa. Công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ trong thời gian qua đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên bên cạnh đó công tác này cũng còn một số tồn tại, hạn chế làm giảm hiệu quả quá trình quản lý, giáo dục phạm nhân nữ như: Hệ thống văn bản pháp luật còn chưa quy định cụ thể đối với đối tượng là phạm nhân nữ; nhận thức của một số cán bộ về công tác này còn chưa rõ ràng, chưa nắm được tầm quan trọng của công tác; công tác quản lý giáo dục chưa có nhiều biện pháp tác động tích cực, phù hợp với giới tính nữ; bên cạnh đó, tình trạng phạm nhân nữ vi phạm nội quy trại giam, mang vật cấm vào trại giam, tàng trữ sử dụng trái phép chất ma túy, điện thoại di động còn diễn biến phức tạp..v.v Việc quản lý giáo dục phạm nhân nữ phạm tội về ma túy, án cao, nhiều tiền án tiền sự gặp nhiều khó khăn. Những tồn tại, hạn chế trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân như: Số phạm nhân nữ tính chất phạm tội ngày càng nguy hiểm phức tạp hơn, cơ sở vật chất trại giam còn thiếu, số cán bộ quản lý giáo dục còn thiếu và còn hạn chế về trình độ và nhận thức, công tác lãnh đạo chỉ đạo chưa thực sự được quan tâm đúng mức, chưa thường xuyên, các quy định của pháp luật còn thiếu đồng bộ... Trên cơ sở nghiên cứu, chúng tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ, cụ thể như sau: Thứ nhất, tăng cường số lượng và quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ nữ trực tiếp quản lý, giáo dục phạm nhân nữ trong các trại giam. Trong thời gian tới cần tiếp tục bổ sung, bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ cán bộ nữ có trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nắm bắt tâm lý, tư tưởng phạm nhân nữ, ứng phó và xử lý linh hoạt mọi tình huống có thể xảy ra. Bổ sung và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác giáo dục ở các trại giam không chỉ là vấn đề trước mắt mà còn là vấn đề mang tính chiến lược lâu dài. Cần xây dựng đội ngũ cán bộ THAHS là nữ đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng để phục vụ tốt cho công tác quản lý, giáo dục và cải tạo phạm nhân nữ. Vì thế, phải có kế hoạch chặt chẽ, lâu dài về việc tuyển chọn cán bộ thực hiện công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ, thực hiện chính sách chế độ đãi ngộ động viên khuyến khích hợp lý đối với cán bộ nữ, giải quyết kịp thời những khó khăn vướng mắc nảy sinh trong tư tưởng cũng như trong công tác, có chế độ chính sách thỏa đáng với số cán bộ làm công tác quản lý, giáo dục để động viên khích lệ lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm trong công tác. Cần mở các lớp tập huấn riêng đối với cán bộ giáo dục phạm nhân nữ. Trong quá trình giao tiếp, cán bộ giáo dục cần chú ý đến tác phong, ngôn ngữ nói để gây được tình cảm, lòng tin từ phía phạm nhân nữ, lắng nghe tâm tư, khúc mắc và trả lời thấu đáo những thắc mắc của phạm nhân nữ trong quá trình chấp hành án. Bên cạnh đó, cần bồi dưỡng cách tiếp cận để giáo dục phạm nhân, thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng về chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ giúp họ thực sự “yêu ngành, mến nghề”. Chủ động mời giảng viên về để giảng dạy tại đơn vị, giúp nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, trình độ lý luận chính trị, các kiến thức về đạo đức, lối sống xã hội cho cán bộ làm công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ. Cấp chứng chỉ về các nội dung đào tạo huấn luyện cho cán bộ quản lý, giáo dục phạm nhân nữ. Ngoài ra, cần phối kết hợp với Hội phụ nữ trong phân trại tổ chức các buổi nói chuyện, trao đổi toạ đàm giữa các cán bộ làm công tác quản lý, giáo dục với phạm nhân nữ. Đồng thời, tổ chức các cuộc thi chuyên đề quản lý, nghiệp vụ, pháp luật, tâm lý cho cán bộ giữa các phân trại để học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ; tổ chức các hội thi văn hóa, văn nghệ; thi tìm hiểu Luật Hôn nhân gia Soá 2/2017 - Naêm thöù Möôøi Hai 25 đình, phong trào: “Nuôi con khỏe, dạy con ngoan”, “Phụ nữ ba đảm đang, đảm việc nước, giỏi việc nhà”, phát động các phong trào thi đua “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, “Công an nhân dân vì nước quên thân, vì dân phục vụ”. Mở các hội nghị báo cáo tổng kết kinh nghiệm về công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nói chung và công tác quản lý, giáo dục và cải tạo phạm nhân nữ nói riêng, vừa nâng cao được trình độ nhận thức lý luận cho cán bộ vừa tổng kết được kinh nghiệm thực tiễn để góp phần hoàn thiện lý luận khoa học giáo dục lại những con người lầm lỗi. Thứ hai, cần coi trọng, lựa chọn biện pháp giáo dục, thuyết phục phù hợp, kết hợp với tác động tâm lý trong quá trình quản lý, giáo dục phạm nhân nữ. Lực lượng Cảnh sát THAHS và HTTP cần tăng cường việc áp dụng thường xuyên các biện pháp nghiệp vụ, chú ý áp dụng các phương pháp thuyết phục phù hợp đối với số phạm nhân nữ có tiền án, tiền sự, những đối tượng lưu manh chuyên nghiệp, những phạm nhân nữ chưa thực sự tự giác, còn nhiều vi phạm nội quy, kỷ luật trong trại giam, cần chú ý nắm tình hình số phạm nhân này đề phòng vi phạm trong trại giam. Sử dụng phương pháp thuyết phục thay cho các phương pháp khác vì giáo dục thuyết phục là phương pháp giáo dục phù hợp với đặc điểm của phạm nhân nữ, với tâm sinh lý của phạm nhân nữ. Trên cơ sở việc phân loại phạm nhân nữ để có biện pháp quản lý, giáo dục phù hợp, phạm nhân thuộc loại nào sẽ có đối sách phù hợp với loại đó, ngoài ra cần dựa trên những đặc điểm cụ thể về nhân thân, về đặc điểm tâm lý mà cán bộ trại giam có phương pháp giáo dục, thuyết phục phù hợp. Bên cạnh đó, thông qua hình thức tố giác tội phạm và đấu tranh với những hành vi vi phạm nội quy của phạm nhân nữ cho thấy nếu cán bộ biết động viên, khuyến khích phạm nhân và chỉ rõ cho phạm nhân thấy được chính sách khoan hồng của Đảng và Nhà nước đối với những người thật thà khai báo tố giác tội phạm và dám đấu tranh với những hành vi vi phạm của phạm nhân khác, thì hoạt động này sẽ thu được kết quả cao, góp phần phát hiện ngăn chặn các âm mưu chống, trốn, phá, vi phạm nội quy trại giam. Tăng cường công tác giáo dục đặc biệt đối với những phạm nhân nữ có vi phạm nội quy trại giam, những phạm nhân nữ mang vật cấm, lưu hành vật cấm trong trại giam; chú ý các phương pháp giáo dục phù hợp với những phạm nhân nữ chưa nhận thức được tội lỗi của bản thân, vẫn còn chống đối cán bộ trại giam; chú ý quản lý giáo dục số phạm nhân nữ đồng tính luyến ái, số phạm nhân nữ chủ mưu gây mất đoàn kết trong tổ đội phạm nhân, những phạm nhân nữ chấp hành án về tội xâm phạm an ninh quốc giaNgoài ra, cần tổ chức tốt các phong trào thi đua để tạo không khí vui tươi, lành mạnh, hăng hái thi đua lao động, cải tạo, xây dựng một môi trường trại giam làm cho phạm nhân thấy rằng trại giam là một môi trường học tập, cải tạo tốt để nhìn nhận lại quá khứ sai lầm từ đó họ có quyết tâm sửa chữa để trở thành người có ích cho xã hội. Cùng với điều này, cần phải kết hợp các hình thức, các biện pháp, các nội dung quản lý, giáo dục một cách hài hòa và phù hợp với từng loại đối tượng để làm chuyển biến tư tưởng nhận thức của phạm nhân nữ, mỗi cán bộ, chiến sĩ công tác tại các trại giam phải có thái độ đúng đắn và cử chỉ gương mẫu trước phạm nhân, phải đối xử nhân đạo và công bằng, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho phạm nhân, thường xuyên quan tâm, động viên, giúp đỡ những phạm nhân có hoàn cảnh gia đình khó khăn, phạm nhân không có gia đình đến thăm; phải nắm bắt được diễn biến tư tưởng, tâm tư, nguyện vọng chính đáng của phạm nhân để có biện pháp giải quyết thỏa đáng giúp họ yên tâm chấp hành án. Thứ ba, chú trọng tổ chức lao động và hướng nghiệp dạy nghề phù hợp đối với 26 HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP phạm nhân nữ và tạo điều kiện để phạm nhân tái hòa nhập cộng đồng sau khi mãn hạn tù. Thông qua tổ chức lao động cho phạm nhân nữ không chỉ làm phát sinh giá trị kinh tế góp phần cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của các cán bộ chiến sỹ và phạm nhân mà còn giúp phạm nhân nữ có được thói quen lao động, lòng yêu lao động, tạo cho phạm nhân có cảm giác gần gũi cuộc sống ngoài xã hội, loại bỏ tâm trạng tiêu cực, giúp họ dần lấy lại thăng bằng về tâm lý, hơn nữa bước đầu tạo dựng cho phạm nhân nữ học được một số nghề trong xã hội để sau khi ra trại có thể tự lập, kiếm sống bằng nghề đã được học, nhanh chóng hòa nhập cộng đồng. Cần đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị máy móc, phương tiện kỹ thuật để tổ chức lao động sản xuất, hướng nghiệp dạy nghề cho phạm nhân nữ. Việc dạy nghề cho phạm nhân nữ phải chú ý đến định hướng nghề nghiệp cho họ, phải dựa trên nguyện vọng, khả năng của phạm nhân nữ, khả năng thực hiện nghề với điều kiện của trại giam và khả năng thực hiện nghề khi tái hòa nhập cuộc sống. Tổ chức sắp xếp lao động phù hợp với đặc điểm giới tính, sức khỏe, độ tuổi, khả năng lao động và nhu cầu của phạm nhân nữ trong điều kiện thực tế của trại giam, bố trí dạy các nghề phù hợp với lứa tuổi và sức khỏe, khả năng tiếp thu và hoàn thành công việc, đồng thời tổ chức cho phạm nhân nữ lao động sản xuất những ngành nghề mang lại hiệu quả kinh tế, phù hợp với từng trại giam như may, dệt thảm, móc len, làm mi giả... phù hợp với quá trình tái hòa nhập cộng đồng của phạm nhân nữ trong thời kỳ phát triển của xã hội. Thực hiện nghiêm túc chế độ lao động, an toàn lao động, khám chữa bệnh, bảo vệ sức khoẻ cho phạm nhân nữ trong công tác tổ chức lao động sản xuất ở trại giam. Có các chế độ bồi dưỡng cho những phạm nhân nữ tích cực lao động, phạm nhân nữ làm ngoài giờ, nâng cao hiểu biết về sức khoẻ, chăm sóc sức khoẻ giới tính cho phạm nhân nữ. Phối hợp với các trung tâm đào tạo dạy nghề của địa phương trên địa bàn trại giam đóng quân để mời giáo viên của các trường nghề vào hướng nghiệp, mở các lớp dạy nghề ở trung tâm dạy nghề của Trại giam, đồng thời động viên, khích lệ phối hợp dạy nghề, phối hợp tổ chức thi tốt nghiệp, thi tay nghề cấp chứng chỉ, văn bằng chung của Bộ Giáo dục - Đào tạo cho phạm nhân khi tham gia các lớp học nghề. Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng để thu hút các hợp đồng sản xuất những mặt hàng làm ra, liên kết với các cơ sở sản xuất để tiêu thụ các sản phẩm, cải thiện cuộc sống trong trại giam cho phạm nhân nữ từ chính những sản phẩm làm ra trong trại giam. Các trại giam cần có chính sách giảm thuế, ưu đãi đầu tư cho các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế tham gia dạy nghề và sử dụng lao động của phạm nhân nữ khi đang chấp hành án ở trại giam và sử dụng lao động của họ sau khi họ trở về tái hòa nhập cộng đồng xã hội. Thứ tư, phối hợp chặt chẽ và sử dụng sự cộng tác tích cực của thân nhân gia đình phạm nhân nữ với trại giam trong quá trình quản lý, giáo dục phạm nhân nữ. Lực lượng Cảnh sát THAHS và HTTP cần phải thường xuyên có sự trao đổi thông tin về tình hình phạm nhân nữ với thân nhân gia đình phạm nhân giúp cán bộ trại giam nắm được tình hình, chủ động lập kế hoạch, phương pháp, hình thức quản lý, giáo dục phù hợp. Sáu tháng một lần trại giam nên thông báo kết quả chấp hành án phạt tù cho gia đình phạm nhân biết để kết hợp với trại giam giáo dục phạm nhân, ngoài nội dung thông báo tình hình chấp hành án của họ, trại giam nên vận động khuyến khích gia đình tích cực tham gia động viên khuyến khích phạm nhân tích cực cải tạo sớm hưởng lượng khoan hồng của Đảng và Nhà nước. Đối với những phạm nhân nữ có thành tích đột xuất hoặc được giảm án, các trại giam phải kịp thời gửi thông Soá 2/2017 - Naêm thöù Möôøi Hai 27 báo về địa phương nơi phạm nhân đó cư trú để điạ phương nắm được tình hình chấp hành án của phạm nhân, có biện pháp tạo điều kiện giúp đỡ để họ cải tạo tiến bộ. Đối với những phạm nhân nữ sắp hết thời hạn chấp hành hình phạt tù mà không còn người thân, gia đình gặp khó khăn có nguyện vọng về địa phương sinh sống các trại giam phối hợp với chính quyền địa phương giúp đỡ, tạo công ăn việc làm để họ tái hòa nhập cộng đồng không tái phạm. Trại giam thông qua gia đình tác động đến phạm nhân bằng th ư từ, quà gửi từ bư u điện hoặc qua thăm gặp hàng tháng theo nội quy trại giam để động viên ổn định tinh thần cho phạm nhân yên tâm tiếp thu cải tạo sớm đoàn tụ với gia đình. Họ cũng có thể liên lạc được với gia đình thông qua điện thoại công cộng hoặc viết thư về gia đình. Các trại giam cần tăng cường mô hình “buồng hạnh phúc” đây là căn phòng dành cho những phạm nhân nữ cải tạo tốt được gặp chồng và sau mỗi lần gặp gỡ, áp lực tâm lý của phạm nhân nữ giảm hẳn. Bên cạnh đó, các trại giam cần yêu cầu gia đình, thân nhân phạm nhân nữ làm cam kết không tiếp tế cho phạm nhân nữ những đồ vật cấm như tiền ngân, ma túy, các đồ vật cấm, phải nghiêm chỉnh chấp hành theo đúng nội quy nhà thăm gặp, những trường hợp nào cố tình vi phạm thì bị tịch thu và xử lý theo quy chế trại giam. Thứ năm, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị theo hướng ưu tiên cho những trại giam, khu giam có nhiều phạm nhân nữ nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục phạm nhân nữ. Đề xuất Tổng cục Cảnh sát THAHS và HTTP nghiên cứu và xây dựng mô hình trại giam với kết cấu và hình thức phù hợp hơn với phạm nhân nữ, Hiện nay các mô hình trại giam dành cho phạm nhân nam và phạm nhân nữ là giống nhau, vì vậy cần có chỉnh sửa cho phù hợp với đặc điểm giới tính của phạm nhân nữ. Cần trang bị đầy đủ đến từng phân trại hệ thống giám sát an ninh, các phương tiện phục vụ công tác điều tra ban đầu như: va ly khám nghiệm, máy ảnh, máy ghi âm, phương tiện thông tin liên lạc; trang bị đầy đủ các loại vũ khí, công cụ hỗ trợ hiện đại như súng các loại, roi điện, bình xịt hơi cay, các loại cùm, khóa và các loại công cụ, phương tiện hỗ trợ cho công tác kiểm soát công khai như: máy phát hiện kim loại, tiền ngân, ma túy nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý, giáo dục và cải tạo phạm nhân nữ. Dự trù kinh phí xây dựng và nâng cấp các trại giam đáp ứng yêu cầu giam giữ giáo dục phạm nhân theo Luật THAHS. Thực hiện dự án “Nâng cao năng lực giáo dục, dạy nghề cho phạm nhân nữ ở các trại giam”, đầu tư đủ kinh phí để các trại giam xây dựng hệ thống nhà giam, buồng giam, đường giao thông, thư viện, mua sắm các trang thiết bị như sách báo, tạp chí, ti vi phục vụ cho công tác giáo dục phạm nhân nữ, xây dựng hệ thống buồng thăm gặp, nhà thăm gặp, buồng hạnh phúc theo đúng quy cách đảm bảo yêu cầu nghiệp vụ và yêu cầu pháp luật. Cần xây dựng cảnh quan môi trường trại giam, xây dựng các khu vui chơi giải trí, sân bóng chuyền, cầu lông, các thiết bị phục vụ cho hoạt động văn hóa văn nghệ nâng cao đời sống tinh thần cho phạm nhân nữ. Đồng thời, cần trang bị bảo hộ lao động cho phạm nhân nữ phù hợp với quy định của luật lao động, đầu tư mua sắm thiết bị lao động từng bước đưa cơ giới hóa vào lao động sản xuất ở các trại giam, để giúp họ làm quen với mô hình sản xuất lớn, giảm bớt áp lực công việc lao động nặng nhọc độc hại ảnh hưởng tới sức khỏe của phạm nhân nữ, những phạm nhân nữ bị nhiễm HIV/AIDS và những phạm nhân nữ bị bệnh hiểm nghèo như lao phổi, viêm gan B và những phạm nhân nữ không có gia đình thăm nuôi phải được quan tâm chăm sóc sức khỏe, có chế độ lao động phù hợp để động viên tư tưởng, giúp họ yên tâm cải tạo, mau chóng trở về với gia đình và xã hội./.