Nghiên cứu tình trạng kháng Insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp

nghiên cứu khoa học Tạp chí nội khoa Việt nam Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX218 NGHIÊN CỨU TÌNH TRẠNG KHÁNG INsULIN Ở BỆNH NHÂN VIÊM KHỚP DẠNG THẤP nguyễn ngọc châu*, Võ Văn nội*, trần Hồng Xinh** *Bệnh viện Quân Y 103, **Học viện Quân Y TÓM TẮT Nghiên cứu trên bệnh nhân viêm khớp dạng thấp và 31 người khỏe mạnh tại Bệnh viện Quân Y 103 từ tháng 4/2014 đến tháng 4/2015. Tiến hành khảo sát chỉ số HOMA2-IR, đánh giá tình trạng kháng insulin và tìm mối tương quan giữa chỉ số HOMA2-IR với chỉ số DAS 28, với tốc độ máu lắng. Kết quả:nhóm bệnh nhân viêm khớp dạng thấp có chỉ số HOMA2-IR và tỷ lệ kháng insulin cao hơn nhóm chứng có ý nghĩa thống kê; giữa chỉ số HOMA2-IR với chỉ số DAS 28, với tốc độ máu lắng có mối tương quan thuận. Từ khóa: viêm khớp dạng thấp, kháng insulin. I. đẶT VẤN đỀ Viêm khớp dạng thấp là một bệnh khớp tương đối phổ biến tại nước ta, chiếm khoảng 0,5% dân số và 20% các bệnh nhân khớp điều trị tại bệnh viện [1]. Từ năm 2002 đến nay, các nghiên cứu nhận thấy có sự gia tăng tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp so với những người không mắc bệnh này [4], và tương quan thuận với diễn biến viêm khớp. Các lí giải được đưa ra dựa trên vai trò của quá trình viêm mạn tính trong cơ chế bệnh sinh của bệnh [6]. Ở Việt Nam, chưa có các nghiên cứu về kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. Chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm mục tiêu: Đánh giá tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp, tìm hiểu mối liên quan giữa tình trạng kháng insulin với chỉ số DAS 28 và tốc độ máu lắng. II. đỐI TƯỢNG Và PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. đối tượng nghiên cứu - Nhóm bệnh: 38 bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị VKDT tại khoa Khớp và Nội tiết - Bệnh viện Quân Y 103, không mắc các bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh gan, thận mạn tính. Tiêu chuẩn chẩn đoán VKDT của Hội thấp khớp học Mỹ và Liên đoàn chống thấp khớp châu Âu (ACR/EULAR 2010). - Nhóm chứng: 31 người khỏe mạnh (là các đối tượng đi kiểm tra sức khỏe định kỳ) tại khoa Khám bệnh- Bệnh viện Quân Y 103. 2. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu cắt ngang mô tả, có so sánh đối chứng. - Đối tượng nghiên cứu được đo các chỉ số: vòng bụng, chiều cao, cân nặng, lấy máu tĩnh mạchsau thời gian nhịn ăn 12 giờ làm các xét nghiệm glucose, insulin. + Tính toán chỉ số HOMA2-IR trên phần mềm của Trường Đại học Oxford. + Kháng insulin dựa trên tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới 1989: kháng insulin khi chỉ số HOMA2-IR lớn hơn tứ phân vị trên của nhóm chứng. + Tính toán chỉ số DAS 28- tốc độ lắng máu trên phần mềm của liên đoàn chống thấp khớp châu Âu. + Phân tích và xử lí số liệu bằng phần mềm SPSS 20.0 và Excel 2010. nghiên cứu khoa học Tạp chí Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX nội khoa Việt nam 219 Để đánh giá tình trạng kháng insulin, chúng tôi chọn chỉ số HOMA2-IR vì ưu điểm độ chính xác cao, tương quan chặt chẽ với nghiệm pháp “kẹp glucose”, không xâm nhập và đơn giản, thuận tiện. Kết quả thu được chỉ số HOMA2-IR và tỷ lệ kháng insulin của nhóm bệnh cao hơn nhóm chứng có ý nghĩa thống kê. Kết quả này phù hợp với Mahmoud E.S.[8], Shahina D.[9], Một số nghiên cứu khác dùng chỉ số QUICKI cũng cho kết quả tương tự của chúng tôi: Chung C.P.[2], La Montanga[7]. Tỷ lệ kháng insulin của bệnh nhân viêm khớp dạng thấp là 60,52%, nhỏ hơn so với Shahina D.[9], do chúng tôi đã loại trừ tất cả các trường hợp có đái tháo đường kèm theo. Các giả thuyết đưa ra đều chủ yếu dựa trên vai trò của quá trình viêm mạn tính trong viêm khớp dạng thấp: các cytokine như TNFα, IL-6 làm cản trở quá trình truyền tín hiệu của insulin [6], mặt khác thì các adipokine của mô mỡ như adiponectin, leptin và resistin cũng tham gia vào quá trình hình thành kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp [5], [6]. Một số yếu tố có thể cũng có vai trò tạo nên kháng insulin như: tình trạng giảm hoạt động thể chất, tác động của các thuốc điều trị (glucocorticoid, DMARDs), tuy nhiên các bằng chứng đưa ra chưa nhiều. Hơn nữa, khi nghiên cứu một số bệnh có quá trình viêm mạn tính khác như lupus ban đỏ hệ thống, viêm cột sống dính khớp cũng có gia tăng tình tình trạng kháng insulin song không rõ rệt như viêm khớp dạng thấp [2]. Điều này ủng hộ cho một giả thuyết có sự tham gia của nhiều yếu tố trong việc hình thành tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. đặc điểm của đối tượng nghiên cứu Bảng 1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu đặc điểm Nhóm bệnh (n=40) Nhóm chứng (n=31) p Tuổi(năm) 56,9 ± 7,9 59,3 ± 7,3 > 0,05 Giới (nữ/nam) 30/8 (3,75) 25/6 (4,17) > 0,05 Vòng bụng(cm) 80,7 ± 11,4 76,6 ± 6,9 > 0,05 BMI(kg/m2) 20,80 ± 2,70 21,81 ± 1,71 > 0,05 DAs28 6,33 ± 1,51 Tuổi, giới, vòng bụng và chỉ số khối cơ thể có thể ảnh hưởng đến tình trạng kháng insulin. Chúng tôi đã lựa chọn nhóm chứng để có sự tương đồng cao nhất về các chỉ số này giữa 2 nhóm. Đồng thời, bảng trên cũng cho thấy đặc điểm bệnh viêm khớp dạng thấp của nhóm bệnh: thường ở tuổi trung niên, ưu thế ở nữ giới. Kết quả này tương đồng với các tác giả trên thế giới và trong nước [2], [3]. Chỉ số DAS 28 trung bình của nhóm bệnh trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn so với Đào Hùng Hạnh [3], La Montagna [7] do các bệnh nhân có trình độ dân trí và mức sống thấp hơn, họ chỉ đến viện khi bệnh đã ở mức trầm trọng. 2. Tình trạng kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp Bảng 3. Đặc điểm tình trạng kháng insulin của đối tượng nghiên cứu đối tượng HOMA2-IR p Kháng insulin P Số lượng % Nhóm bệnh (n=38) 1,39 ± 0,68 < 0,05 23 60,52% < 0,05 Nhóm chứng (n= 31) Tứ phân vị trên 1,00 ± 0,27 1,17 8 25,80% nghiên cứu khoa học Tạp chí nội khoa Việt nam Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX220 3. Mối liên quan giữa chỉ số HOMA2-IR với tốc độ lắng máu và chỉ số DAs 28 Biểu đồ 1. Tương quan giữa chỉ số HOMA2-IR và chỉ số DAS 28 Để lượng giá mức độ hoạt động của bệnh viêm khớp dạng thấp, chúng tôi sử dụng chỉ số DAS 28 bởi tính chính xác và dễ áp dụng. Các giả thuyết về mối liên quan giữa chỉ số HOMA2-IR và DAS 28 đã được đề cập đến trong một số nghiên cứu: Shahina D. (r= 0,5; p< 0,001) [10]; Mahmoud E.S. (r = 0,926; p <0,001)[8]. Kết quả chúng tôi thu được so với các nghiên cứu đã công bố là phù hợp. Đồng thời, kết quả này cũng ủng hộ giả thuyết về vai trò của quá trình viêm trong sự hình thành kháng insulin. Bởi lẽ, khi chỉ số DAS 28 càng cao đồng nghĩa với quá trình viêm diễn ra mạnh mẽ, thì chỉ số HOMA2- IR càng lớn. Để xem xét sâu hơn, chúng tôi khảo sát mối tương quan giữa chỉ số HOMA2-IR với tốc độ máu lắng- một marker sinh học của quá trình viêm. Biểu đồ 2. Mối tương quan giữa chỉ số HOMA2-IR và tốc độ máu lắng Kết quả thu được là mối tương quan thuận, mức độ vừa giữa chỉ số HOMA2-IR và chỉ số DAS 28. Kết quả này tương đồng với Dessein và La Montagna, tuy họ sử dụng chỉ số CRP thay cho tốc độ máu lắng [4], [7].Trong trong nhóm bệnh nhân của chúng tôi không có bệnh lý viêm cấp và mạn tính khác nên có thể coi tốc độ máu lắng là một chỉ dấu tin cậy cho tình trạng viêm khớp trong nhóm bệnh. Như vậy, các kết quả thu được góp phần củng cố vai trò của quá trình viêm trong sự hình thành kháng insulin ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. Để làm rõ hơn giả thuyết này, cần thiết kế nghiên cứu dọc, đánh giá sự kháng insulin khi có sự thay đổi mức độ hoạt động và các chỉ số viêm trong nhóm bệnh nhân viêm khớp dạng thấp. nghiên cứu khoa học Tạp chí Tài liệu Hội nghị Khoa học Nội khoa Toàn quốc lần IX nội khoa Việt nam 221 IV. KẾT LUẬN Nghiên cứu về tình trạng kháng insulin ở 38 bệnh nhân VKDT và 31 người bình thường tương đồng về tuổi, giới, chúng tôi có một số kết luận sau: - Chỉ số HOMA2-IR của nhóm bệnh (1,39 ± 0,68) cao hơn nhóm chứng (1,00 ± 0,27) có ý nghĩa thống kê. - Tỷ lệ kháng insulin của nhóm bệnh (60,52%) cao hơn nhóm chứng (25,80%) có ý nghĩa thống kê. - Chỉ số HOMA2-IR và chỉ số DAS 28 có mối tương quan thuận, mức độ chặt (r = 0,759, p<0,001). - Chỉ số HOMA2-IR và tốc độ máu lắng có mối tương quan thuận, mức độ vừa (r = 0,396, p<0,05). TàI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ môn tim thận khớp nội tiết- Học viện Quân y. Viêm khớp dạng thấp. Bệnh học nội khoa. 2008, tập 2, tr.32. 2. Chung CP. et al.Prevalence of the metabolic syndrome is increased in rheumatoid arthritis and is associated with coronary atherosclerosis. Atheroslerosis. 2008, vol.196(2), pp.756-763. 3. Dao H.H.,Do Q.T. and Sakamoto J.Increased frequency of metabolic syndrome among Vietnamese women with early rheumatoid arthritis: a cross-sectional study. Arthritis Research & Therapy. 2010, vol12(6), pp.218. 4. Dessein P.H., Anne E.S. and Barry I.J.Cardiovascular risk in rheumatoid arthritis versus osteoarthritis: acute phase response related decreased insulin sesitivity and high- density lipoprotein cholesterol as well as clustering of metabolic syndrome features in rheumatoid arthriti. Arthritis Res.2002,vol.4, pp.239-245. 5. Gutierrez D.A. et al.Impact of Increased Adipose Tissue Mass on Infl ammation, Insulin Resistance and Dyslipidemia. Curr Diab Rep 2009, vol. 9(1), pp.26-32. 6. Karvounaris A.S., Sidiropoulos P.I. and Bumpas T.D. Metabolic syndrome in rheumatic diseases: epidemiology, pathophysiology and clinical implications. Arthritis Research and Therapy. 2008, vol.10(3), pp.1-9. 7. La Montagna G. et al.Insulin resistance is an independent risk factor for atherosclerosis in rheumatoid arthritis. Diabetes Vasc Dis Res. 2007, vol.4, pp.130-135. 8. Mahmoud E.S. A., Rehab A.E.R, Rania A.A., Nouran A. and Sameh A.M. (2014) Insulin resistance as a risk factor for subclinical atherosclerosis in rheumatoid arthritis. The Egyptian Rheumatologist. 2014, vol 36, pp.7-13. 9. Shahina D., Mesbahc A., Houssend M. and Eltorabyb E. Insulin resistance in early untreated rheumatoid arthritis patients.Clinical Biochemistry. 2010, vol.43, pp.661-665. ABsTRACT sTUDY ON INsULIN ResIsTANCe IN PATIeNTs WITH RHeUMATOID ARTHRITIs This study was designed in 38 patients who were diagnosed and treatmented of RA at department of Rheumatology and Endocrinology, Hospital 103 and 31 healthy controls from April, 2014 to April, 2015. All of them were tested on glucose, insulin, calculated HOMA2-IR and analyse the corelations between HOMA2-IR and DAS28, HOMA2-IR and vitesse de sedimentation sanguine. Results: The mean of HOMA2-IR and percentage of insulin resistance was higher, respectively. There were correlations between HOMA2-IR with DAS 28, betweenHOMA2-IR with the vitesse de sedimentation sanguine. Keywords: rheumatoid arthritis, insulin resistance.