Pháp luật về tiền ảo tại Nhật Bản

Soá 2/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 79 PHÁP LUẬT VỀ TIỀN ẢO TẠI NHẬT BẢN1 Nguyễn Minh Oanh2 Lê Thị Giang3 Tóm tắt: Bài viết này nghiên cứu các quy định của pháp luật Nhật Bản hiện hành về tiền ảo. Bài viết chỉ ra rằng, Chính phủ Nhật Bản rất coi trọng và đã từng bước xây dựng pháp luật kiểm soát và quản lý đối với tiền ảo. Trong đạo luật về tiền ảo, tiền ảo được định nghĩa rõ ràng và được công nhận là một phương tiện thanh toán hợp pháp.Bên cạnh đó, pháp luật Nhật Bản cũng điều chỉnh các hoạt động kinh doanh và tính thuế đối với các giao dịch về tiền ảo. Những quy định này sẽ là cơ sở giúp Việt Nam tham khảo và học tập. Từ khoá: Tiền ảo, Bitcoin, Nhật Bản Nhận bài: 05/01/2018; Hoàn thành biên tập: 12/03/2018; Duyệt đăng: 02/04/2018 Abstract:This article studies the provisions of current Japanese laws on virtual currency. The article points out that the Japanese Government has paid great attention and taken steps carefully to develop legislations that govern and control virtual currency. In the Japanese virtual currency Act, virtual currency is clearly defined and is recognized as a legal payment method. In addition, Japanese law also regulates business operations and calculates taxes on virtual currency transactions. These provisions will be the good experience and lesson for Vietnam. Keywords: Virtual currency, Bitcoin, Japan Date of receipt: 05/01/2018; Date of revision: 12/03/2018; Date of approval: 02/04/2018 Ở giai đoạn hiện nay, cả thế giới đang trong cơn sốt với một loại tiền mới – “tiền ảo”. Với sự phát triển mạnh mẽ của tiền ảo, nhiều quốc gia đã nắm bắt được xu thế để nghiên cứu, phát triển và hợp pháp hóa tiền ảo thông qua các công cụ pháp luật. Cùng chung với tình hình thế giới, thị trường tiền ảo ở Việt Nam cũng đang rất sôi động với các giao dịch tiền ảo diễn ra hàng ngày, hàng giờ. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện nay, pháp luật Việt Nam gần như chưa có quy định về kiểm soát và quản lý một cách trực tiếp và hiệu quả đối với tiền ảo4. Điều này tạo ra một rủi ro tương đối lớn cho những người đầu tư, kinh doanh tiền ảo, tạo sự mất ổn định cho thị trường. Trong khi đó, cùng ở khu vực Châu Á như Việt Nam nhưng Nhật Bản là 1 Nghiên cứu này được thực hiện trong khuôn khổ đề tài cấp Bộ: “Các khía cạnh pháp lý của tiền ảo- thực tiễn các nước và kinh nghiệm cho Việt Nam”, Bộ Tư pháp, 1/2017-6/2018. 2 Tiến sỹ, Trường Đại học Luật Hà Nội. 3 Thạc sỹ, Trường Đại học Luật Hà Nội. 4 Cho đến thời điểm hiện nay, Việt Nam chưa có văn bản pháp luật nào điều chỉnh trực tiếp về tiền ảo mà việc điều chỉnh và xử lý đối với các hoạt động liên quan đến tiền ảo hiện nay chỉ được hiểu gián tiếp thông qua các văn bản điều chỉnh về phương tiện thanh toán. Cụ thể, khoản 6, 7 Điều 4 Nghị định 101/2012/NĐ-CP ngày 12/11/2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt (đã được sửa đổi, bổ sung theo Nghị định 80/2016/NĐ-CP) quy định về phương tiện thanh toán như sau: “6. Phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt sử dụng trong giao dịch thanh toán (sau đây gọi là phương tiện thanh toán), bao gồm: séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy nhiệm thu, thẻ ngân hàng và các phương tiện thanh toán khác theo quy định của Ngân hàng Nhà nước. 7. Phương tiện thanh toán không hợp pháp là các phương tiện không thuộc quy định tại khoản 6 Điều này” Theo các quy định của pháp luật đã dẫn ở trên Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam; Ngân hàng Nhà nước tuyên bố rằng việc phát hành, cung ứng, sử dụng Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác làm phương tiện thanh toán là hành vi bị cấm tại Việt Nam và sẽ bị xử lý hành chính theo Nghị định 96/2014/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp (bao gồm cả Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác) sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính ở mức phạt tiền từ 150 - 200 triệu đồng. Đồng thời, từ ngày 1/1/2018, hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại điểm h khoản 1 Điều 206 Bộ luật Hình sự 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017). HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 80 một trong các quốc gia có thị trường tiền ảo phát triển mạnh mẽ và lớn nhất trên thế giới. Đây cũng là quốc gia đã có sự hợp pháp hóa đối với tiền ảo thông qua việc ghi nhận chính thức tiền ảo là một trong các công cụ thanh toán. Do vậy, việc nghiên cứu pháp luật về tiền ảo tại Nhật Bản cũng như thực tiễn sử dụng tiền ảo tại quốc gia này có ý nghĩa rất lớn cho Việt Nam trong việc học hỏi kinh nghiệm để từ đó có những chiến lược, chính sách phù hợp để xây dựng thị trường cũng như khung pháp lý tiền ảo. 1. Tổng quan chung pháp luật hiện hành về tiền ảo tại Nhật Bản Trước khi được thừa nhận là công cụ thanh toán tại Nhật Bản, tiền ảo như Bitcoin không được thừa nhận là đồng tiền. Bộ luật Dân sự (BLDS) Nhật Bản, Mục 402.1 và 402.2 quy định:“Tiền tệ có nghĩa là đồng tiền có tính thanh khoản bắt buộc và ngân hàng của Nhật Bản ghi chú trong đó thanh toán là hợp lệ”. Như vậy, theo quy định của BLDS Nhật Bản, “Bitcoin không phải là tiền tệ do không có thanh khoản bắt buộc hoặc khoản thanh toán chỉ có giá trị nếu được đồng ý bởi người nhận thanh toán”5. Bên cạnh đó, Luật ngoại hối của Nhật Bản tại Điều 6.1 ghi nhận:“Tiền tệ có nghĩa là tiền do ngân hàng phát hành có tính thanh khoản bắt buộc, các dạng giấy tờ của Chính phủ hoặc tiền xu”6. Bitcoin không phải là tiền tệ bởi vì nó không có thanh khoản được yêu cầu hoặc không phải là giấy bạc ngân hàng hoặc do Chính phủ phát hành; còn “Đồng tiền Nhật Bản” có nghĩa là đồng tiền bằng đồng Yên Nhật. Như vậy, Bitcoin không phải là một đồng tiền Nhật vì nó không phải là đồng Yên Nhật. Bitcoin không phải là ngoại tệ vì nó không phải là tiền tệ. Ngoài ra, theo quy định của Luật Ngân hàng Nhật Bản, việc xử lý Bitcoin không thuộc về hoạt động của ngân hàng. Điều này có nghĩa: việc sử dụng và xử lý tiền ảo không phải là hoạt động kinh doanh cốt lõi của ngân hàng như giao dịch và xử lý tiền tệ; việc xử lý Bitcoin không yêu cầu giấy phép hoạt động ngân hàng. Đối với giao dịch chứng khoán thì kinh doanh Bitcoin không rơi vào“giao dịch chứng khoán” theo Công cụ Tài chính và Luật Giao dịch của Nhật Bản. Điều này có nghĩa kinh doanh Bitcoin không phải tuân theo các quy định về chứng khoán. Qua việc trích dẫn và phân tích trên có thể thấy, BLDS, Luật Ngân hàng, Luật Giao dịch chứng khoán của Nhật Bản đều không thừa nhận tiền ảo là công cụ thanh toán chính thức. Tuy vậy, hệ thống pháp luật Nhật Bản không cấm người dùng sử dụng Bitcoin để kinh doanh; do đó, mọi người có thể sử dụng tiền ảo để thanh toán hàng hoá và dịch vụ, điều này phụ thuộc vào sự chấp thuận của bên nhận thanh toán. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của tiền ảo cùng với sự bất ổn của thị trường tài chính dẫn tới Chính phủ Nhật Bản cần phải quan tâm để chính thức ghi nhận tiền ảo là công cụ thanh toán tại quốc gia này. Một trong các sự kiện có tầm ảnh hưởng lớn nhất khiến Nhật Bản phải thay đổi quan niệm truyền thống về tiền tệ để từ đó chính thức thừa nhận tiền ảo đó là“sự kiện Mt. Gox”. Chủ tịch Karpeles của Mt.Gox bị bắt giữ vào tháng 8/2015 với cáo buộc làm giả dữ liệu trong hệ thống giao dịch của Công ty và đánh cắp 341 triệu Yên của khách hàng bằng cách chuyển tiền từ tài khoản của Công ty vào tài khoản ngân hàng cá nhân. Karpeles thành lập MtGox vào năm 2011 sau khi đến Nhật Bản năm 2009 và có thời điểm đây là Công ty giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới, xử lý 80% số giao dịch Bitcoin toàn cầu. Tuy nhiên, vào tháng 2/2014, Mt.Gox đột ngột đóng cửa tất cả các giao dịch, gây ra tình trạng hỗn loạn trong nhóm khách hàng. 5 Masakazu Masujima, “New Virtual Currency Regulation in Japan”, đăng trên: https://www.slideshare.net/masamasujima/japans-virtual-currency-regulations-ver10-61591050, ngày truy cập: 15/5/2017. 6 “Currency” means bank notes with mandated liquidity, governmental bill or coins Soá 2/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 81 Công ty sau đó đã tuyên bố phá sản sau khi mất khoảng 850.000 Bitcoin, trị giá trên thị trường khoảng 48 tỷ yên vào thời điểm đó. Mt.Gox cho rằng đây là kết quả của một vụ tấn công mạng. Tháng 4/2014, Mt.Gox đệ đơn phá sản lên tòa án tại Tokyo. Vụ việc đã làm gia tăng quan ngại về tính ổn định của tiền ảo và tác động mạnh mạnh vào thị trường Bitcoin toàn cầu7. Sự sụp đổ của Mt.Gox và cuộc điều tra tội phạm vào hoạt động của công ty làm nổi bật sự cần thiết để bảo vệ người sử dụng tiền tệ ảo bằng cách đảm bảo rằng các giao dịch là minh bạch và an toàn. Tại thời điểm xảy ra vụ việc này, Nhật Bản hiện không có luật điều chỉnh tiền tệ ảo. Trong quyết định Nội các tháng 3 năm 2014, Chính phủ đã cho rằng Bitcoin là một sản phẩm thị trường phi kim loại như kim loại quý và không được quy định trong các quy định về tài chính. Nhật Bản đã cho sửa đổi luật để bảo vệ người dùng tiền ảo tốt hơn và ngăn chặn việc dùng loại tiền này hỗ trợ cho các hoạt động khủng bố và rửa tiền8. Chính phủ Nhật Bản dành thời gian nghiên cứu trong hai năm để xây dựng quy định về tiền ảo và một năm để dự thảo có hiệu lực. Nhằm xây dựng hành lang pháp lý cho tiền ảo. Việc chính thức hợp pháp hóa tiền ảo là một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình lập pháp của Nhật Bản. 2. Một số nội dung cơ bản của pháp luật Nhật Bản về tiền ảo 2.1. Khái niệm về tiền ảo và công nhận tiền ảo là phương tiện thanh toán hợp pháp Kể từ ngày 01/4/2017, tiền ảo đã chính thức được Chính phủ Nhật Bản công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp. Điều này đã dẫn tới việc gia tăng nhu cầu sử dụng Bitcoin và khiến cho giá trị đồng tiền này tăng chóng mặt, cũng như xuất hiện thêm nhiều sàn giao dịch tiền ảo ở Nhật. Chính phủ Nhật Bản sẽ ban hành những pháp lệnh liên quan đến các loại tiền kỹ thuật số, cũng như các sàn giao dịch tiền tệ kĩ thuật số tại nước này. Theo bitFlyer – sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất tại Nhật Bản cho biết Mục 3 của Đạo luật này được đặt tên là “Đạo luật Tiền ảo”, trong đó đã định nghĩa các loại tiền tệ kỹ thuật số bao gồm Bitcoin lần đầu tiên được công nhận như một hình thức thanh toán hợp pháp. Cũng giống như nhiều quốc gia trên thế giới, Nhật Bản cũng chưa thừa nhận tiền ảo là một trong các loại tiền tệ của quốc gia này; Nhật cũng mới chỉ dừng ở bước thừa nhận tiền ảo là một trong các “phương thức thanh toán hợp pháp”. Còn việc những ngân hàng, doanh nghiệp, tổ chức hay cá nhân nào triển khai các dịch vụ thanh toán bằng tiền ảo thì phụ thuộc vào chính sách cũng như hoạt động của chính những chủ thể này. Còn theo công ty luật DLA Piper, một phần của Đạo luật Ngân hàng là Đạo luật dịch vụ thanh toán, đã định nghĩa tiền tệ kỹ thuật số là một “tài sản có giá trị” và có thể sử dụng để thanh toán hoặc mua bán đối với bất kỳ cá nhân, tổ chức nào. Công ty luật này cũng giải thích những khác biệt giữa “tiền tệ kỹ thuật số” và “đồng tiền truyền thống dưới hình thức tiền điện tử tồn tại trong không gian kỹ thuật số”. Theo đó, “tiền tệ kỹ thuật số” hoàn toàn khác biệt với “tiền điện tử” bởi vì nó không được bất cứ cá nhân hay tổ chức nào phát hành9. Với sự hợp pháp hóa tiền ảo của Chính phủ Nhật Bản thì động thái này là nguyên nhân chính khiến thị trường Bitcoin tại Nhật Bản tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng kèm theo đó là hàng loạt các thách thức được đặt ra cho doanh nghiệp và những tổ chức kinh doanh tiền ảo tại Nhật Bản. Trong quá trình xây dựng định nghĩa về tiền ảo, câu hỏi mà Chính phủ Nhật Bản phải giải quyết trước tiên là “coi Bitcoin như một tài sản ảo hay như một loại tiền tệ?”. Sau một thời gian 7 8 thoibaotaichinhvietnam.vn/pages/kinh-doanh/2017-07-11/xet-xu-nha-sang-lap-cong-ty-giao-dich-tien-ao-mot- thoi-dung-dau-toan-cau-45350.aspx 9 https://bitcoinvietnamnews.com/2017/04/nhat-ban-chinh-thuc-hop-phap-hoa-bitcoin-ke-tu-ngay-01-04-2017.html HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 82 dài nghiên cứu thì Đạo Luật Tiền tệ đã định nghĩa Bitcoin và các loại tiền ảo khác là một phương thức thanh toán mà không phải là một loại tiền tệ hợp pháp (tiền tệ theo quy định của Nhật là Yên Nhật và các ngoại tệ như USD, bảng Anh). Bitcoin sẽ tiếp tục được coi là một tài sản trừ khi có những sửa đổi hoặc chỉ thị trong tương lai đối với luật thuế Nhật Bản10. Khái niệm “tiền ảo” theo quy định của Luật tiền ảo Nhật Bản có hiệu lực từ ngày 1/4/2017 được ghi nhận tại khoản 5 Điều 2 bao gồm hai nhóm như sau11: (i) Tiền ảo loại I: Giá trị tài sản được ghi lại bởi các cách thức điện tử trong các phương tiện điện tử, không bao gồm bất kỳ loại tiền tệ nào được cho phép (của Nhật Bản hoặc các quốc gia khác) và các tài sản được xác định là các đơn vị tiền tệ đó) được sử dụng để thanh toán giá trị hàng hóa khi mua bán, thuê hoặc các dịch vụ khác cho một hoặc nhiều đối tượng không cụ thể. Tiền ảo loại I được thừa nhận là phương tiện thanh toán không chỉ với một người xác định cụ thể mà có thể là bất kỳ ai thông qua mạng internet. Điều kiện này đã khẳng định, tiền ảo phải có tính thanh khoản. Do đó, tiền tệ dùng nội bộ trong công ty (Intra-company coins), tiền điện tử chỉ có giá trị cho các cửa hàng thành viên (Electronic money only available for member shops), tiền trong trò chơi, điểm thưởngkhông được công nhận là tiền ảo12. Tiền ảo loại I bao gồm Bitcoin, Litecoin và các loại tiền ảo khác sử dụng như phương tiện thanh toán; (ii) Tiền ảo loại II: Giá trị tài sản (được ghi lại bởi các cách thức điện tử trong các phương tiện điện tử, không bao gồm bất kỳ loại tiền tệ nào được cho phép (của Nhật Bản hoặc các quốc gia khác) và các tài sản được xác định là các đơn vị tiền tệ đó) có thể đem đi trao đổi đối với một hoặc nhiều đối tượng không cụ thể, với các giá trị tài sản được đưa ra ở đoạn (i) nêu trên và có thể được chuyển giao thông qua hệ thống xử lý dữ liệu điện tử. Như vậy, tiền ảo loại II là loại tiền tệ có khả năng tương tác với các bộ phận tiền ảo loại I đối với những người không xác định và cũng được thực hiện thông qua mạng internet. Tiền ảo loại II bao gồm Ether và các loại tiền ảo khác không được sử dụng như phương tiện thanh toán ở thời điểm hiện tại nhưng có thể trao đổi sang Bitcoin. Có thể nói, Nhật Bản là một trong số ít các quốc gia trên thế giới đã đưa định nghĩa chính thức về tiền ảo trong luật. Theo phân tích ở trên, để được đáp ứng là tiền ảo tại Nhật Bản thì phải thỏa mãn các yếu tố sau đây: một là, tiền ảo là phương thức thanh toán với bất cứ một tổ chức, cá nhân nào. Điều này có nghĩa, chủ thể nào cũng được quyền dùng tiền ảo là phương tiện thanh toán. Tiền ảo có giá trị đối với mọi người mà không mang tính cá biệt hóa hay không chỉ được 10 The Virtual Currency Act explained: “Is Bitcoin an asset or a currency? The new law defines bitcoin and other virtual currency as a form of payment method, not a legally-recognized currency. Bitcoin will continue to be treated as an asset unless there are future revisions or directives to Japanese tax law”, https://bitflyer.jp/en/virtual-currency-act, ngày truy cập: 15/8/2017. 11 Virtual Currency Act Act on Financial Transactions, Article 2, Section 5 Virtual currency as described in this Act refers to: “1. Asset-like values (limited to those items electronically recorded by electronic or other equipment and excluding Japanese currency, foreign currency, and currency-denominated assets; the same applies to the item below) usable as payment to indefinite parties for the cost of purchase or rent of items or receipt of services and which can be transferred by means of electronic data processing systems; 2. Asset-like values that can be used in exchange with indefinite parties for those items described in the preceding item and which can be transferred by means of electronic data processing systems”. 12 Masakazu Masujima, “New Virtual Currency Regulation in Japan”, đăng trên: https://www.slideshare.net/masamasujima/japans-virtual-currency-regulations-ver10-61591050, ngày truy cập: 15/5/2017 Soá 2/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 83 sử dụng bởi những chủ thể nhất định (đây là điều tạo nên sự khác biệt giữa tiền ảo và giấy tờ có giá); hai là, tiền ảo có giá trị thanh khoản cao. Điều này thể hiện ở việc tiền ảo có thể làm phương tiện thanh toán trong việc trao đổi với tiền truyền thống (như Yên Nhật) hay sử dụng để chi trả cho các hàng hóa và các dịch vụ. Hơn thế nữa, tiền ảo được sử dụng rộng rãi, được chấp nhận bởi bất kì một chủ thể nào mà không có giới hạn đặt ra (đây là điểm hoàn toàn giống với các loại tiền truyền thống); ba là, có thể chuyển nhượng được thông qua mạng máy tính, Internet (đây là điểm đặc thù của tiền ảo so với các loại tiền truyền thống khác). Trong bài phân tích “Nhật Bản miễn thuế tiêu thụ đối với tiền ảo”13, tác giả bài viết cũng phân tích theo quy định của Đạo luật dịch vụ thanh toán sửa đổi, tiền ảo có đầy đủ các yếu tố sau đây: (i) Là một tài sản có giá trị; (ii) có thể được thanh toán bởi bất cứ một chủ thể nào (tính không bó buộc về phạm vi chủ thể sử dụng tiền ảo); (iii) được mua và bán bởi bất cứ một chủ thể nào (tính thanh khoản cao); (iv) Được chuyển nhượng bằng thiết bị xử lý điện tử. Đạo luật còn đặt ra yêu cầu doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ tiền ảo phải có sự tách bạch rõ ràng tiền ảo của khách hàng mà họ là chủ thể quản lý. Các công ty này phải được kiểm toán bởi các kế toán công lập hoặc công ty kế toán được công nhận (Điều 63-11). Giao dịch tiền tệ ảo phải có hợp đồng với một trung tâm giải quyết tranh chấp được chỉ định có chuyên môn về trao đổi tiền tệ ảo (Điều 63-12). Ủy ban Tài chính Nhật Bản – Finacial Services Agency (FSA) sẽ được ủy quyền kiểm tra giao dịch tiền ảo và ra lệnh cải tiến thực tiễn của họ (Điều 63- 15 và 63-16). Việc chính thức hợp pháp hóa tiền ảo là công cụ thanh toán ở Nhật nhằm giải quyết các lỗ hổng pháp lý trước đó, hạn chế tối đa các vụ việc khách hàng bị mất tiền tại các sàn giao dịch tiền ảo cũng như các ví tiền ảo. Hơn thế nữa, việc luật hóa tiền ảo còn có ý nghĩa quan trọng để xây dựng các quy định về chống rửa tiền và chống hoạt động tài trợ khủng bố khi đối tượng giao dịch là tiền ảo. Không những Nhật Bản, mà nhiều quốc gia khác trên thế giới hợp pháp hóa tiền ảo cũng bao gồm cả các mục đích liên quan đến phòng chống rửa tiền cũng như tài trợ khủng bố, trong đó điển hình có Singapore. Sở dĩ việc rửa tiền và tài trợ khủng bố thường được thực hiện thông qua các giao dịch tiền ảo bởi đây là những giao dịch rất khó kiểm soát, tính bảo mật với chi phí thực hiện thấp hơn rất nhiều so với các giao dịch chuyển tiền truyền thống khác. Với sự thừa nhận tiền ảo là công cụ thanh toán chính thức tại Nhật Bản đã giúp quốc gia này kiểm soát các giao dịch liên quan đến tiền ảo, tránh các rủi ro pháp lý đã xảy ra trong quá khứ. Đồng thời, nỗ lực xây dựng Đạo luật Tiền ảo của Chính phủ Nhật Bản nhằm ngăn ngừa, phòng chống vấn nạn rửa tiền và tài trợ cho khủng bố tại Nhật Bản cũng như từ Nhật Bản sang các quốc gia khác và ngược lại. 2.2. Hoạt động kinh doanh tiền ảo Cùng với việc chính thức ghi nhận tiền ảo là công cụ thanh toán hợp pháp; Nhật Bản đã quy định về các hoạt động kinh doanh tiền ảo tại Nhật Bản, theo đó, các hoạt động kinh doanh tiền ảo được công nhận ở Nhật bao gồm: (i) Mua bán tiền ảo (như trao đổi giữa tiền ảo và một loại tiền tệ) hoặc trao đổi tiền ảo sang một loại tiền ảo khác. Đây là giao dịch phổ biến nhất trên thị trường tiền ảo thế giới nói chung và thị trường tiền ảo tại Nhật Bản nói riêng. Các giao dịch này bao gồm như: - Giao dịch trao đổi giữa tiền ảo và một loại tiền tệ (các đồng tiền truyền thống như Yên Nhật, USD). Trong thời gian qua, thị trường thế 13 Japan exempts virtual currencies from consumption tax: “The amended Payment Services Act defines a virtual currency as (i) property of value, (ii) usable for payment to unspecified persons, (iii) purchasable from and sellable to unspecified persons and (iv) transferable by electronic processing devices”, đăng trên: https://www.dlapiper.com/en/uk/insights/publications/2017/03/global-tax-news-mar-2017/japan-exempts-virtual- currencies/, ngày truy cập: 15/8/2017. HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 84 giới chứng kiến sự biến động “không tưởng” của tỷ giá tiền ảo, có thời điểm, tỷ giá giao dịch của đồng Bitcoin đạt ngưỡng 20.000 USD. Đối với thị trường Nhật Bản, đồng Yên Nhật được dùng để trao đổi phổ biến với tiền ảo. Trên trang bitflyer.jp, tỷ giá trao đổi giữa đồng Yên Nhật và tiền ảo như sau, mua Bitcoin là 1 962 201 Yên Nhật; bán Bitcoin là 1 856 727 Yên Nhật14. - Giao dịch trao đổi giữa tiền ảo với tiền ảo: ngoài việc thừa nhận giao dịch giữa tiền ảo và tiền truyền thống. Pháp luật Nhật Bản còn công nhận giao dịch trao đổi giữa tiền ảo và tiền ảo. Ví dụ: Giao dịch trao đổi giữa đồng Bitcoin và đồng Onecoin. Tỷ giá trao đổi giữa các đồng tiền ảo được xác định thông qua việc quy đổi là một đơn vị tiền truyền thống trung gian (như Yên Nhật, quyền sử dụng đất). (ii) Dịch vụ môi giới, trung gian đối với các hoạt động mô tả tại điểm (i) nêu trên. Dịch vụ môi giới, trung gian đối với các hoạt động mua bán tiền ảo không phải là hoạt động các chủ thể tiến hành trực tiếp trao đổi tiền ảo (giữa tiền ảo với tiền truyền thống; tiền ảo với tiền ảo). Thực chất đây là các hoạt động tạo điều kiện, tạo nền tảng cho sự phát triển của các giao dịch trao đổi tiền ảo. Phổ biến trong nhóm kinh doanh này là việc thành lập các sàn giao dịch tiền ảo của các tổ chức kinh doanh. Một trong các sàn giao dịch tiền ảo lớn nhất tại Nhật Bản là sàn giao dịch bitFlyer. Ra mắt năm 2014, bitFlyer đã đạt được những thành công nhất định tại Nhật Bản, nơi mà giao dịch Bitcoin đã vô cùng bùng nổ trong năm 2017. Theo báo cáo State of the Blockchain gần đây của CoinDesk, giao dịch giữa Bitcoin và đồng Yên Nhật cao hơn giao dịch với bất kỳ loại tiền tệ nào khác. Một số nhà đầu tư tổ chức đã giao dịch trên nền tảng của bitFlyer tại Nhật Bản. Bằng cách xâm nhập thị trường Mỹ, nền tảng này sẽ cung cấp thanh khoản lớn, do đó hấp dẫn các nhà đầu tư tổ chức tại quốc gia này tham gia vào giao dịch Bitcoin. Ông Bartek Ringwelski, Giám đốc điều hành của bifFlyer USA, cho biết: “Việc mở rộng và kinh doanh đa quốc gia sắp tới của chúng tôi sẽ đáp ứng nhu cầu khổng lồ của các nhà đầu tư ở Mỹ”15. (iii) Quản lý (chăm sóc) một loại tiền tệ hoặc tiền ảo thay mặt người sử dụng/người tiếp nhận trong mối quan hệ với các hoạt động mô tả tại điểm (i) và (ii). Các giao dịch tiền ảo đồng thời phải tuân theo Đạo luật sửa đổi về việc ngăn chặn chuyển tiền với mục đích phi pháp (Act No. 22 of 2007, as amended, the Amended AML Act). Các giao dịch tiền ảo cần thiết phải đảm bảo yếu tố “know-your-customer procedures” (Biết được quy trình của khách hàng) của khách hàng và lưu giữ các hồ sơ về khách hàng và các giao dịch theo yêu cầu của Đạo Luật AML sửa đổi. Các giao dịch về tiền ảo phải được báo cáo lên các cơ quan quản lý nếu như có bất cứ một sự nghi ngờ nào liên quan đến số tiền ảo cũng như mục đích giao dịch liên quan đến các hành vi phạm tội nhất định16. 2.3. Tính thuế đối với thu nhập phát sinh từ tiền ảo Trước ngày 01 tháng 7 năm 2017, lợi nhuận đến từ hoạt động Bitcoin cũng như các đồng 14 https://bitflyer.jp 15 20171129095858822.htm 16 Bitcoin regulation overhaul in Japan: “VC Exchangers are also subject to the amended Act on Prevention of Transfer of Criminal Proceeds (Act No. 22 of 2007, as amended, the Amended AML Act). VC Exchangers must conduct necessary “know-your-customer procedures” at customer intake and keep records on such customers and transactions as required under the Amended AML Act. VC Exchangers are further required to make a report to the regulators on any transactions that are suspected of involving assets related to criminal proceeds or customers’ involvement in certain criminal acts”, đăng trên: https://bravenewcoin.com/news/gulftech-is-the-next-big-thing/, ngày truy cập: 17/4/2017. Soá 2/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 85 tiền ảo khác tại Nhật Bản phải chịu mức thuế thu nhập là 8%17. Điều này xuất phát từ lý do, thời điểm trước đây Nhật Bản chưa chính thức ghi nhận, hợp pháp hóa tiền ảo là công cụ thanh toán. Do đó, các hoạt động kinh doanh tiền ảo tạo ra lợi nhuận được xác định là thu nhập phải chịu thuế (bởi lẽ tại thời điểm trước đây khi Nhật Bản chưa chính thức thừa nhận tiền ảo là phương tiện thanh toán nhưng cũng không cấm các hoạt động kinh doanh tiền ảo. Thực chất đó là cơ chế thả nổi tiền ảo trên thị trường). Xuất phát từ sự thay đổi về Đạo luật Tiền tệ, trong đó quan trọng nhất là thừa nhận tiền ảo là công cụ thanh toán hợp pháp, được bảo hộ tại Nhật Bản nên nội các Nhật Bản đã thông qua kế hoạch đề xuất cải cách thuế trong năm tài chính 2017, trong đó các hoạt động trao đổi tiền tệ kỹ thuật số sẽ được miễn thuế tiêu thụ kể từ ngày 01 tháng 7 năm 2017. Những quy định mới được đưa ra trong nỗ lực của Chính phủ Nhật Bản nhằm cải cách các vấn đề liên quan tới thuế. Điều tra tương đương có thể được tìm thấy ở Châu Âu, nơi các quốc gia thành viên EU đã miễn các loại tiền tệ ảo từ thuế như là kết quả của phán quyết của Tòa án Công lý Liên minh Châu Âu vào ngày 22 tháng 10 năm 2015 nói rằng việc trao đổi đồng tiền truyền thống cho Bitcoin đồng tiền ảo (và ngược lại) được miễn thuế giá trị gia tăng ở EU. Sau khi Lệnh Thi hành có hiệu lực, trao đổi tiền mặt và tiền ảo sẽ được xử lý thuế ở Nhật Bản tương tự như đã được tìm thấy ở các nước thành viên EU18. Lợi nhuận từ kinh doanh Bitcoin có thể được coi là “thu nhập từ hoạt động kinh doanh hoặc thu nhập khác”. Tính chất giống như tài sản của Bitcoin có nghĩa là nó cũng phải chịu thuế thu nhập tại Nhật Bản. Tuy nhiên, việc mua bán Bitcoin và các loại tiền tệ kỹ thuật số khác sẽ không phải chịu thuế tiêu thụ 8% của Nhật Bản, bắt đầu từ ngày 01 tháng 7 năm 2017. Quy định mới này là kết quả của một nỗ lực riêng biệt của chính phủ Nhật Bản nhằm cải cách hóa đơn thuế. Những đề xuất cho kế hoạch cải cách thuế năm tài chính 2017 được Chính phủ Nhật Bản thông qua vào ngày 27 tháng 3 năm 2017 bao gồm một khoản miễn thuế tiêu dùng cho việc chuyển tiền tệ số, có hiệu lực vào ngày 01 tháng 7 năm 2017. Tuy nhiên cũng cần lưu ý thêm rằng, trong khi trao đổi giữa tiền mặt và tiền ảo được miễn thuế tiêu thụ thì việc trao đổi đồng tiền ảo cho tài sản hoặc dịch vụ (ví dụ khi ai đó trả tiền ảo cho người bán tài sản hoặc dịch vụ) vẫn phải chịu thuế tiêu thụ theo cùng một cách như các giao dịch được thanh toán bằng tiền tệ truyền thống. Trong khi doanh số bán và mua Bitcoin được miễn thuế tiêu thụ thì việc mở tài khoản để trao đổi Bitcoin đang trở nên khó khăn hơn. Bởi lẽ, theo quy định của Luật sửa đổi Đạo luật về việc ngăn chặn chuyển tiền với mục đích phi pháp yêu cầu việc mở tài khoản để trao đổi tiền ảo được thực hiện nghiêm ngặt hơn. Khách hàng bây giờ phải trả lời một danh sách các câu hỏi chưa từng được hỏi về giao dịch Bitcoin, ví dụ như nghiệp vụ của khách hàng và mục đích kinh doanh. Họ cũng phải tải lên tài liệu nhận dạng và đợi cho các cuộc trao đổi để xử lý chúng, có thể mất vài ngày. Ngoài ra, các trao đổi sẽ gửi bưu thiếp tới địa chỉ đã đăng ký của khách hàng mới, với mã xác minh cần được nhập trực tuyến trước khi tài khoản có thể được sử dụng. Ngoài ra, người mở tài khoản phải chứng minh rằng họ có một chương trình quản lý hệ thống công nghệ thông tin đầy đủ, với các biện pháp nhằm ngăn chặn sự rò rỉ, mất mát và thiệt hại của quỹ và thông tin cá nhân. Hơn nữa, mỗi giao dịch cũng phải tiết lộ thông tin chi tiết cho người dùng, bao gồm tên thương mại và địa chỉ của 17 Japan Finally Recognizes Bitcoin After Long Battle, bitcoin-after-long-battle/, ngày truy cập: 17/4/2017. 18 “Japan exempts virtual currencies from consumption tax” https://www.dlapiper.com/en/abudhabi/insights/publications/2017/03/global-tax-news-mar-2017/japan-exempts- virtual-currencies/, ngày truy vập: 18/6/2017 HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 86 họ, số đăng ký, nội dung giao dịch, cũng như tiết lộ tất cả các khoản phí và chi phí cho người dùng. Họ phải thiết lập một hệ thống nội bộ để đào tạo nhân viên và hướng dẫn cho các khách hàng ngoài. Họ cũng phải tách biệt tiền mặt và tiền tệ của người dùng khỏi quỹ của chính họ, cũng như trải qua kiểm toán thường xuyên về tình trạng quản lý tách biệt bởi một kế toán công chứng hoặc công ty kiểm toán được công nhận ít nhất mỗi năm một lần. Hiện tại, hầu hết các dịch vụ giao dịch tiền mặt của Bitcoin có tại Nhật được điều hành bởi các công ty Nhật Bản. Tuy nhiên, việc sửa đổi Đạo luật có thể là cơ hội cho các nhà cung cấp dịch vụ ngoại hối tiền mặt nước ngoài mở rộng kinh doanh sang Nhật, bởi vì hệ thống đăng ký mới cũng mở cho các tổ chức nước ngoài. Đạo luật Tiền ảo được chính thức thông qua và có hiệu lực đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống tiền ảo tại Nhật Bản. Các loại tiền ảo ngày càng gia tăng ở Nhật Bản, cụ thể lượng lưu thông của các đồng tiền điện tử bao gồm Bitcoin, Litecoin và Ripple cũng như các loại tiền kỹ thuật số khác đã lên tới 185 tỉ Yên, tương đương 1,67 tỉ USD, trong năm tài chính 2015 - 2016. Dự kiến đến trước năm 2020, lượng tiền trong hệ thống lưu thông tiền tệ tại nước này sẽ đạt 1.000 tỉ Yên, tương đương 9 tỉ USD (theo các báo cáo của Nikkei Asian Review)19. Đồng thời với việc kiểm soát tiền ảo thông qua các cơ chế đăng ký, kiểm toán nhằm hạn chế thấp nhất các rủi ro xảy ra đối với nhà đầu tư tiền ảo tại Nhật Bản (vụ việc Mt. Gox). Với cơ chế ghi nhận tiền ảo là phương thức thanh toán hợp pháp và được bảo hộ tại Nhật Bản thì Chính phủ Nhật Bản hoàn toàn có các cơ chế phù hợp để kiếm soát các hoạt động rửa tiền và chống hỗ trợ khủng bố thông qua các các giao dịch tiền ảo./. 19 https://thanhnien.vn/kinh-doanh/nhat-ban-cong-nhan-tien-ao-la-mot-phuong-thuc-thanh-toan-821974.html Để bảo đảm hiệu lực của các quy định về chế độ pháp lý BGQGTB và thuận tiện cho việc tổ chức thực hiện trên thực tế, Chính phủ cần ban hành nghị định riêng để quy định về quy chế pháp lý BGQGTB. Sự ra đời của quy chế này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh chủ quyền biển, đảo đã và đang bị đe doạ bởi hành động “độc chiếm Biển Đông” của Trung Quốc và BGQGTB của Việt Nam thường xuyên bị xâm phạm bởi hoạt động khai thác thủy sản của tàu cá nước ngoài. Hoạt động ban hành pháp luật và bảo đảm thực thi pháp luật về biển, đảo và BGQGTB có giá trị thực tế khẳng định chủ quyền biển, đảo của quốc gia. Trong đó, việc nghiên cứu, hoàn thiện pháp luật về BGQGTB có ý nghĩa quan trọng đối với việc tăng cường hiệu quả thực thi pháp luật trên biển, tạo lập công cụ pháp lý cho cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về BGQGTB và bảo đảm sự tôn trọng chủ quyền, BGQGTB của Việt Nam từ phía các quốc gia trong khu vực và trên thế giới./. PHÁP LUẬT VỀ BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRÊN BIỂN CỦA NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM - THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN (Tiếp theo trang 75)