Phát triển kinh tế du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới bền vững

1. KẾT QUẢ THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH MTQG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Thành tựu Gần 8 năm quan, mặc dù trong bối cảnh nền kinh tế đất nước còn gặp nhiều khó khăn, thách thức, nhưng cấp ủy, chính quyền các cáp, cả hệ thống chính trị và nhân dân cả nước đã chung sức, đồng lòng thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và đạt được nhiều kết quả nổi bật, làm cho bộ mặt nhiều vùng nông thôn khang trang, xanh, sạch, đẹp hơn; hạ tầng thiết yếu về giao thông, thủy lợi, văn hóa, y tế, giáo dục... được quan tâm đầu tư, nâng cấp, xây dựng; sản xuất nông nghiệp tiếp tục phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế và thu nhấp cao; số hộ nghèo giảm nhanh, đời sống vật chất và tin thần của người dân nông thôn từng bước được cải thiện; hệ thống chính trị cơ sở tiếp tục được củng cố. Tính đến tháng 8/2018, cả nước đã có 3.478 xã (38,9%), đạt chuẩn nông thôn mới; 55 đơn vị cấp huyện được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn và hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; số xã dưới 5 tiêu chí là 88 xã (0,99%); số tiêu chí đạt chuẩn bình quân/xã là 14,33 tiêu chí/xã. Đây là kết quả tất yếu của tinh thần chung sức, đồng lòng của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, đúng theo mong muốn của Thủ tướng Chính phủ khi phát động phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”. Nhìn nhận một cách khách quan, có thể khẳng định, Chương trình xây PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH GẮN VỚI XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI BỀN VỮNG dựng nông thôn mới gần 8 năm qua, mặt được, mặt tích cực là nổi bật, góp phần làm thay đổi căn bản diện mạo nông thôn cả nước, từng bước làm giảm khoảng cách giữa nông thôn với đô thị, thể hiện ở một số điểm sau: Thứ nhất, Chương trình xây dựng nông thôn mới đã làm thay đổi nhận thức của đa số người dân, lôi cuốn họ hăng say, nhiệt huyết tham gia đóng góp sức người, sức của để xây dựng nông thôn mới. Đặc biệt, từ chỗ số đông còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào đầu tư của Nhà nước, đã chuyển sang chủ động, xác định rõ lợi ích và trách nhiệm của mình với cộng đồng, xác định được vai trò chủ thể của cộng đồng tự lựa chọn công trình, phần việc thiết thực, phù hợp để xây dựng nông thôn mới tại địa phương, Nhà nước chỉ đóng vai trò định hướng, hướng dẫn và hỗ trợ. Ở đây, cần đặc biệt nhấn mạnh đến sức mạnh của công tác tuyên truyền, vận động của toàn hệ thống chính trị, nhất là vai trò đầu tàu cảu Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội ở các cấp. Thứ hai, Bộ tiêu chí xã, huyện nông thôn mới, hệ thống cơ chế, chính sách để vận hành Chương trình Phát triển du lịch Củ Chi gắn với nông thôn mới ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 41 xây dựng nông thôn mới đã được hình thành cơ bản. Nhiều địa phương đã cụ thể hóa các chính sách của Trung ương, chủ động ban hành cơ chế, chính sách phù hợp với điều kiện của địa phương. Cơ chế trao quyền tự quyết cho cộng đồng (thôn, xã) đã phát huy tinh thần năng động, sáng tạo của các địa phương, sự tham gia của người dân, tạo nên sức mạnh to lớn của toàn xã hội thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới. Sự hỗ trợ của Nhà nước tuy hạn chế nhưng đã được sử dụng có hiệu quả cao, kết hợp với sự đóng góp lớn của nhân dân. Ở những địa phương đã đạt chuẩn nông thôn mới, công tác chỉ đạo nâng cao chất lượng các tiêu chí được chú trọng, trong đó, đã có địa phương chủ động chỉ đạo thí điểm triển khai mô hình nông thôn mới kiểu mẫu. Thứ ba, nông thôn mới đã thành hiện thực. Hệ thống hạ tầng nông thôn phát triển mạnh mẽ, làm thay đổi bộ mặt nhiều vùng nông thôn. Sản xuất nông nghiệp, hàng hóa được coi trọng và có chuyển biến; việc ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp đã được nhiều địa phương chỉ đạo thực hiện; mô hình hợp tác xã kiểu mới đã hình thành ở hầu khắp các xã, trong đó, nhiều hợp tác xã đã tham gia vào chuỗi liên kết phát triển sản xuất, góp phần tích cực nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của số lượng lớn dân cư nông thôn. Thứ tư, vai trò của tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể ở các cấp được phát huy, dân chủ ở nông thôn được nâng lên về chất. Ở những nơi xây dựng nông thôn mới thành công, niềm tin của người dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước được nâng cao; nhân dân hăng hái thi đua lao động sản xuất, tình làng nghĩa xóm trong cộng đồng dân cư ngày càng gắn bó, sâu sắc hơn. Thứ năm, cả nước đã hình thành bộ máy chỉ đạo và tham mưu giúp việc đồng bộ từ Trung ương tới cơ sở, hoạt động ngày càng chuyên nghiệp, là nòng cốt tổ chức thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới hiệu quả, chất lượng. Đội ngũ cán bộ vận hành Chương trình xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là đội ngũ cán bộ cơ sở đã có tiến bộ rõ rệt, nhận thức đầy đủ hơn và chỉ đạo có hiệu quả hơn, nhất là trong việc xây dựng dự án, kế hoạch, vận động quần chúng và tổ chức, thực hiện dự án, thực hành dân chủ ở nông thôn. 1.2. Một số tồn tại, hạn chế Bên cạnh những thành tựu đã được được, Chương trình xây dựng nông thôn mới vẫn còn một số tồn tại, hạn chế cần phải tập trung khắc phục, như: Sự quan tâm thực hiện Chương trình có nơi, có lúc còn thiếu sâu sát, chưa thường xuyên và chặt chẽ; nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng yêu cầu, công tác chỉ đạo, điều hành sử dụng vốn của một số địa phương còn kém hiệu quả, còn trông chờ vào nguồn lực của Trung ương; kết quả đạt được trong xây dựng nông thôn mới chưa đồng đều, còn khoảng cách lớn giữa các địa phương và vùng miền; việc tổ chức thực hiện một số cơ chế, chính sách chưa thực sự quyết liệt, lúng túng, thiếu đồng bộ, một số văn bản hướng dẫn chưa sát thực tế, chậm bổ sung, sửa đổi; tổ chức sản xuất trong nông nghiệp còn chưa liên kết bền vững, cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp gắn với xây dựng nông “Khi du lịch, dịch vụ nông thôn phát triển (đóng góp tới 40% trong tổng thu nhập của cư dân nông thôn) thì sản xuất nông nghiệp co hẹp lại và đi vào chiều sâu. Hiện nay, kinh tế nông nghiệp ta chủ yếu phát triển theo chiều rộng, trong đó, du lịch nông thôn chỉ được coi là công cụ chống đói nghèo và đa dạng thu nhập cho nông dân. Với nguồn lực 38% lao động ở nông nghiệp và hơn 60% cư dân nông thôn, các bộ, ngành, địa phương nhận thức du lịch nông thôn phải xuất phát từ nguồn lực tự nhiên, con người, văn hoá,... để tạo ra các sản phẩm du lịch hiệu quả, thu hút du khách, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững cả về kinh tế, văn hóa và môi trường. Điều kiện thành công cho phát triển du lịch ở nông thôn là 3 yếu tố: Tôn trọng cộng đồng, bản sắc văn hóa và tính xác thực; kết hợp lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội (bảo vệ môi trường, ngành nghề truyền thống,..,) và sự tham gia của cộng đồng khi ra quyết định. Tuy nhiên, không phát triển du lịch nông thôn tràn lan, đồng thời, phát triển dịch vụ phụ trợ đễ hỗ trợ cho du lịch, gắn phát triển hạ tầng du lịch nông thôn với ứng phó biến đổi khí hậu, giảm tải tác động của thiên tai, bảo vệ môi trường, chú trọng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho cư dân nông thôn,... (Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ phát biểu tại Hội thảo toàn quốc xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển du lịch nông thôn tại Lai Châu) ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 42 thôn mới còn hạn chế; ở một số địa phương, việc xây dựng đời sống văn hóa còn hình thức, môi trường nông thôn vẫn tiếp tục bị đe dọa; biểu hiện bệnh thành tích làm cho không ít địa phương lạm dụng Bộ Tiêu chí nông thôn mới để đầu tư quá mức vào hạ tầng, có nơi huy động người dân đóng góp quá sức, gây bức xúc trong nhân dân; việc đánh giá, công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới ở một số nơi còn hình thức, chưa thực chất, một số địa phương có dấu hiệu chững lại, cầm chừng. 1.3. Một số vấn đề đặt ra trong xây dựng nông thôn mới hiện nay Trong thực tiễn xây dựng nông thôn mới hiện nay, có một số vấnd dề đang đặt ra, đòi hỏi cần phải có những nghiên cứu, đánh giá để đề ra giải pháp cụ thể, đó là: Thứ nhất, việc triển khai xây dựng nông thôn mới đang được thực hiện dựa trên Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020 (được ban hành kèm theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg ngày 17/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ). Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là phải làm gì để khi xã đạt chuẩn nông thôn mới, ngoài việc đảm bảo tốt đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, phải giữ được bản sắc của nông thôn truyền thống? Phải làm như thế nào để vùng nông thôn phát triển hài hòa và bền vững? Thứ hai, ở hầu hết các vùng nông thôn hiện nay, vấn đề ô nhiễm môi trường đang ngày càng trở nên cấp bách. Tình trạng rác thải, nước thải chưa được thu gom, xử lý còn phổ biến, làm cho không ít địa phương đang bị ô nhiễm, cá biệt, có những nơi ô nhiễm rất nghiêm trọng, nhất là những vùng có làng nghề. Vậy giải pháp nào để nông thôn Việt Nam sáng - xanh - sạch - đẹp? Bên cạnh đó, môi trường xã hội ở nông thôn cũng cần phải được chú trọng quan tâm, nhất là vấn đề gắn kết cộng đồng, tình làng nghĩa xóm, sự gắn kết trong các gia đình, dòng tộc... Thứ ba, hiện nay, đã có trên 38,9% xã, 55 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Con số này còn tiếp tục tăng lên nhiều trong những năm tới. Vậy sau đạt chuẩn nông thôn mới, các địa phương sẽ phải làm gì để hướng đến nông thôn mới kiểu mẫu theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 691/QĐ-TTg ngày 5/6/2018? Để hướng đến là xã, huyện nông thôn mới kiểu mẫu, vấn đề gì là cốt lõi? Việc đạt xã, huyện nông thôn mới kiểu mẫu, phải chăng là đưa ra các tiêu chí, chỉ tiêu định lượng cao hơn hẳn so với chuẩn của Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới, tiêu chí huyện nông thôn mới, hay là còn hướng nào khác để phản ánh tốt hơn như tập trung vào việc nâng cao sự hưởng thụ của người dân về đời sống văn hóa, tinh thần, về an ninh trật tự và chất lượng các dịch vụ xã hội? Thứ tư, thực trạng hiện nay cho thấy, việc xây dựng nông thôn mới đối với các địa phương vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và một số vùng bãi ngang ven biển gặp rất nhiều khó khăn do địa bàn rộng, địa hình phức tạp, dân cư thưa thớt và rải rác. Vậy đối với những vùng này, song song với xây dựng nông thôn mới cấp Điểm du lịch canh nông xã Phúc Thọ, huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 43 xã, có cần phải đặt ra việc xác định trọng tâm là xây dựng nông thôn mới ở cấp thôn, bản hay không? 2. PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH GẮN VỚI NÂNG CAO ĐỜI SỐNG NGƯỜI DÂN NÔNG THÔN VÀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI BỀN VỮNG 2.1. Đánh giá chung Nội dung phát triển kinh tế và nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn là một trong những nội dung trọng tâm của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Theo số liệu thống kê, trong tổng thu nhập của người dân nông thôn hiện nay, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 27%, thu nhập từ các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp và dịch vụ chiếm 73%. Do vậy, để nâng cao hơn nữa thu nhập cho người dân nông thôn, ngoài việc tiếp tục thúc đẩy kinh tế nông nghiệp, mà cần phải đa dạng hóa ngành nghề sản xuất, kinh doanh, dịch vụ trong đó phát triển du lịch là một hướng đi mới, góp phần phát huy lợi thế, giá trị khác biệt và nổi bật của nông nghiệp, nông thôn để tạo ra các sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn; vừa góp phần giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người dân nông thôn. Phát triển du lịch sẽ lan tỏa ra các ngành kinh tế khác, đặc biệt là các ngành thương mại, dịch vụ, làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế các địa phương, từ đó góp phần nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh tần của người dân nông thôn. Phát triển kinh tế du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới, trước hết là phát triển du lịch nông nghiệp - loại hình du lịch dựa chủ yếu trên nền tảng của hoạt động; không gian sản xuất nông nghiệp với quan điểm phát triển bền vững về môi trương sinh thái và văn hóa. Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về du lịch nông nghiệp, song bản chất của du lịch nông nghiệp là thu hút du khách du lịch đến với các khu vực sản xuất nông nghiệp, thông qua hoạt động nông nghiệp, khách du lịch có cơ hội trải nghiệm, giải trí, rèn luyện thể lực và tinh thần, gần gũi với thiên nhiên. Đây là hoạt động vừa góp phần thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm và gia tăng giá trị cho sản phẩm nông nghiệp, vừa góp phần tăng thu nhập cho người nông dân. Song song với đó, việc khai thác lợi thế về cảnh quan, địa hình để tổ chức du lịch sinh thái, du lịch tìm hiểu, trải nghiệm các giá trị văn hóa truyền thống ở nông thôn cũng là một mắc xích quan trọng trong phát triển kinh tế du lịch ở nông thôn. Hiện nay, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ đã đầu tư rất lớn cho phát triển nông nghiệp, đồng thời tích cực khai thác các sản phẩm và không gia văn hóa gắn với hoạt động nông nghiệp trở thành sản phẩm du lịch cốt lõi. Nhiều mô hình kết hợp du lịch nông nghiệp đã rất thành công, đem lại giá trị tăng cao cho sản phẩm nông nghiệp, góp phần phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ... Có thể nói, du lịch nông thôn đang là xu hướng phát triển của thế giới hiện nay. Tại Việt Nam, cũng đã có những mô hình thành công, mang lại hiệu quả kinh tế và xã hội. Tuynhiên, nhìn nhận một cách khách quan thì hoạt động này còn manh mún, nhỏ lẻ, tự phát mới phát triển theo chiều rộng chứa chưa theo chiều sâu và chưa thực sự bền vững; các sản phẩm du lịch còn chưa rõ nét và hiệu quả thu hút khách du lịch cả về số lượng khách, mức chi tiêu bình quân hàng ngày, số ngày lưu trú chưa cao. Nguyên nhân của thực trạng này một phần là do tính định hướng phát triển kinh tế du lịch gắn với nông thôn, nông nghiệp của Nhà nước còn chưa rõ; các địa phương bắt nhập với xu thế phát triển chưa nhanh, chưa quyết liệt. Phát triển kinh tế du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới là xu thế tất yếu trong bối cảnh hiện nay, một mặt khai thác cơ sở hạ tầng, sản phẩm nông nghiệp, các giá trị văn hóa, cảnh quan môi trường để thu hút khách du lịch, mặt khác, việc phát triển du lịch sẽ góp phần hỗ trợ cho xây dựng nông thôn mới thông qua việc tạo thêm việc làm và thu nhập cho người dân nông thôn, làm gia tăng giá trị của các sản phẩm nông nghiệp, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, giữ gìn bản sắc văn hóa, thúc đẩy xuất khẩu tại chỗ và nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường, khai thác các thế mạnh vốn có của địa phương. Như vậy, xây dựng nông thôn mới chính là tiền đề để thúc đẩy phát triển du lịch nông thôn. 2.2. Những phát triển tích cực trong thời gian qua Ở khu vực nông thôn, trong những năm qua, hoạt động du lịch gắn vớinông nghiệp, nông thôn đã được “Phát triển du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới dựa chủ yếu trên nền tảng của hoạt động, không gian sản xuất nông nghiệp với quan điểm phát triển bền vững về môi trường sinh thái và văn hóa.” (Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Khánh Hải phát biểu tại Hội thảo toàn quốc xây dựng nông thôn mới gắn với phát triển du lịch nông thôn tại Lai Châu). ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 44 đầu tư khai thác tại nhiều địa phương, hình thành hệ thống hệ thống sản phẩm du lịch phong phú, đặc thù trải dài từ Bắc tới Nam. Nhiều sản phẩm du lịch mang đặc trưng văn hóa sinh thái nông nghiệp vùng, miền độc đáo, chất lượng đã được khai thác một cách bài bản, có định hướng đáp ứng nhu cầu tham quan, trải nghiệm của du khách theo các nhóm mục tiêu khác nhau. Các loại hình du lịch như: trang trại đồng quê, miệt vườn, trải nghiệm làm nông, sinh thái... đã phát triển, chiếm tỷ lệ ngày càng cao bên cạnh các loại hình du lịch truyền thống. Sự liên kết giữa các doanh nghiệp lữ hành và các đơn vị cung ứng sản phẩm du lịch nông nghiệp ngày càng phát triển, tạo ra nhiều tour du lịch độc đáo, hấp dẫn bước đầu được du khách đón nhận. Thông qua đó, các yếu tố văn hóa truyền thống, sinh thái gắn với nông nghiệp đã được khai thác một cách sáng tạo để phục vụ du khách như: khuyến khích xây dựng nhà có phòng cho thuê mang phong cách truyền thống địa phương, sử dụng nguyên vật liệu tại chỗ, thân thiện với môi trường; người dân sử dụng món ăn, mặc trang phục truyền thống phục vụ khách... Những hoạt động nông nghiệp như trồng lúa, bắt cá, ở nhà dân, đi cày, đi bừa, cưỡi xe bò, xe trâu rất hấp dẫn khách dulịch nước ngoài. Ngoài ra, phải kể đến sự tham gia trực tiếp của người nông dân trong hoạt động du lịch, tạo nên sự phong phú, hấp dẫn của các sản phẩm du lịch, đồng thời đem lại thu nhập cao hơn cho bà con nông dân bên cạnh hoạt động nông nghiệp thuần túy, điển hình là: dịch vụ homestay (lưu trú tại gia) được khai thác phổ biến tại nhiều vùng nông thôn, miền núi như Quảng Nam, Lào Cai, Hòa Bình, Hà Giang, Đồng Tháp, An Giang... Một số mô hình homestay được đầu tư, vận hành và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt, bài bản hướng tới tiêu chuẩn 5 sao (hệ thống homestay được tư vấn và quản lý bởi các công ty du lịch). Nhiều sản phẩm của ngành nông nghiệp đã tham gia vào chuỗi cung ứng dịch vụ du lịch, được tiêu thụ tại chỗ, đem lại nguồn thu lớn và thuận lợi hơn cho nông dân so với tiêu thụ ngoài thị trường; đồng thời, các đặc sản, đặc trưng địa phương còn là công cụ quảng bá rộng rãi cho địa danh điểm đến, nhất là các loại nông sản, hoa, như các tour hải đảo, mận ở Sơn La, Lào Cai, lễ hội hoa tam giác mạch ở Hà Giang, tham quan và hái quả tại các miệt vườn ở đồng bằng sông Cửu Long...; thưởng thức văn hóa ẩm thực, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ sản xuất tại địa phương... Du lịch đã đem lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho nhiều địa phương, nhiều doanh nghiệp góp phần quan trọng trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Bên cạnh hiệu quả trực tiếp là doanh thu từ hoạt động du lịch, ngành du lịch còn là một nguồn sinh kế nhằm xóa đói, giảm nghèo tại những cộng đồng khó khăn, cải thiện đời sống của bà con nông dân, giúp người dân gắn bó với quê hương hơn; nâng cao ý thức xây dựng môi trường văn hóa, cảnh quan văn minh, sạch sẽ, nâng cao chất lượng cuộc sống, khôi phục, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tạo điểm khác biệt để thu hút, giới thiệu đến khách du lịch; từng bước kéo dài thời gian lưu trú và nâng cao chi tiêu của khách du lịch, hỗ trợ truyền thông cho sản phẩm nông nghiệp thông qua truyền thông điểm đến, xúc tiến quảng bá sản phẩm du lịch tới khách du lịch. Có thể nói, những địa phương làm tốt công tác xây dựng nông thôn mới thường có lợi thế hơn để phát triển du lịch, bởi một phần do nhận thức của chính quyền và người dân đã thoát ra khỏi tư duy đơn thuần là phát triển nông nghiệp, mà hướng tới các loại hình dịch vụ để nâng cao đời sống và thu nhập; mặt khác, cơ sở hạ tầng từ giao thông, điện, nước sạch, môi trường, thông tin liên lạc, phòng nghỉ... được đầu tư xây dựng đồng bộ, hợp lý sẽ tạo điều kiện thuận lợi để thu hút du khách và kéo dài thời gian lưu trú. Nông nghiệp phát triển với các sản phẩm đặc thù (cánh đồng lúa chín vàng, vườn cây ăn trái...) cảnh quan đẹp, môi trường trong lành cũng là những nhân tố quan trọng để phát triển thành các sản phẩm du lịch độc đáo. 2.3. Những hạn chế, khó khăn Bên cvạnh những kết quả đạt được, nhìn chung, phần lớn hoạt động du lịch gắn với nông nghiệp, nông thôn tại Việt Nam thời gian qua vẫn còn manh mún, đơn điệu, chưa có chiều sâu, chưa chuyên nghiệp và chưa bền vững, cụ thể là: Về sản phẩm du lịch, các sản phẩm du lịch nông nghiệp có tính độc đáo, chuyên nghiệp cao của Việt Nam chưa nhiều. Một số khu vực có điều kiện tự nhiên đồng nhất, tập quán sinh hoạt, văn hóa cộng đồng giống nhau, nên không tránh khỏi sự trùng lặp, đơn điệu giữa các địa phương do cùng khai thác một loại hình sản phẩm. Hầu hết các hoạt động du lịch nông nghiệp vẫn mang tính tự phát, nhỏ lẻ, trùng lặp, chưa phát huy được giá trị cốt lõi của bản sắc văn hóa truyền thống, sự tinh tế, dấu ấn đặc trưng vùng, miền trong các sản phẩm du lịch nông nghiệp. Nhiều mô hình du lịch nông nghiệp đã được khai thác trong nhiều năm nhưng không được đầu tư làm mới, chủ yếu vẫn dựa vào tài nguyên tự nhiên nên không hấp dẫn khách. Phần lớn sản phẩm du lịch nông nghiệp, nông thôn mới chỉ đáp ứng nhu cầu tham quan, nghỉ ngơi, ăn ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 45 uống trải nghiệm của du khách ở mức đơn giản. Chỉ tiêu của khách du lịch chủ yếu trả cho mua vé thăm quan, ăn uống, phòng ở... chưa chi tiêu nhiều cho các dịch vụ khác, do chưa có nhiều dịch vụ bổ trợ, hoặc có nhưng không hấp dẫn du khách. Mặc dù có nhiều dịch vụ homestay được đầu tư có định hướng rõ ràng, có cam kết về chất lượng dịch vụ, nhưng trên thực tế, nhiều homestay được khai thác mang tính chất tự phát, nhiều nơi chỉ là phòng ngủ với điều kiện ăn ở đơn giản, dịch vụ nghèo nàn, lộn xộn, thiếu định hướng về bản sắc dân tộc, cảnh quan thiên nhiên bị phá vỡ, môi trường cảnh quan chung chưa được chú ý. Cơ sở hạ tầng vật chất phụ trợ tại nhiều điểm du lịch nông nghiệp và nông thôn chưa được đầu tư hoàn chỉnh, hoặc đã được đầu tư nhưng không đảm bảo chất lượng. Công trình nhà vệ sinh, vệ sinh môi trường tại nhiều khu vực không đáp ứng yêu cầu, thậm chí không có nhà vệ sinh, thiếu nước sinh hoạt. Tính liên kết giữa doanh nghiệp lữ hành và các điểm đến cung cấp hoạt động du lịch còn yếu. Nhiều điểm du lịch còn phát triển tự phát, gặp khó khăn trong việc liên kết cũng như thu hút khách du lịch trong nước và quốc tế. Phần lớn hàng hóa, sản phẩm nông nghiệp phục vụ nhu cầu mua sắm của du khách mang tính cực ung, tự cấp, do các hộ gia đình tự sản xuất nên không có thương hiệu, mẫu mã, bao bì chưa hấp dẫn khách du lịch, hoạt động trưng bày, trình diễn quy trình sản xuất, hướng dẫn làm các loại sản phẩm trên chưa được khai thác nhiều. Nguồn nhân lực cho phát triển du lịch nông nghiệp còn hạn chế, đặc biệt là lao động được đào tạo, có kỹ năng phục vụ và khả năng sáng tạo cao, khả năng quản lý, điều hành cơ sở du lịch nông nghiệp, làng nghề còn hạn chế. Việc bồi dưỡng để người dân địa phương có kỹ năng trình diễn, thuyết minh, phục vụ khách chuyên nghiệp để tạo ra sức hút của sản phẩm du lịch nông nghiệp chưa đáp ứng yêu cầu. Hoạt động xúc tiến quảng bá cho du lịch nông nghiệp và nông thôn chưa được đầu tư đúng mức, chưa chuyên nghiệp và chưa bài bản, hệ thống, đúng đối tượng. 3. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH GẮN VỚI XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Muốn gia tăng giá trị cho ngành nông nghiệp nói chung, gia tăng thu nhập cho người dân nông thôn nói chung để đảm bảo xây dựng nông thôn mới bền vững, thì phải thực hiện song song hai trục giá trị trong nông nghiệp, nông thôn đó là giá trị thu được từ bán sản phẩm nông sản và giá trị thu được từ hoạt động du lịch thông qua các dịch vụ tham quan, chiêm ngưỡng cảnh đẹp, trải nghiệm sản xuất, hưởng thụ môi trường sinh thái, trải nghiệm văn hóa nông thôn. Tuy nhiên, để cùng lúc đạt được hai trục giá trị này, đòi hỏi chính quyền các cấp và người dân nông thôn phải thực sự chủ động, nghiêm túc trong thực hiện các bước quy trình, từ sản xuất đến phát triển dịch vụ du lịch. Vì vậy, hơn lúc nào hết, ngay trong quá trình chỉ đạo xây dựng nông thôn mới, chúng ta phải đặc biệt coi trọng vấn đề này, gắn phát triển kinh tế du lịch nông nghiệp, nông thôn với việc cơ cấu lại sản xuất nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, phát triển nền nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao và khai thác các giá trị của nông nghiệp truyền thống. Một số định hướng phát triển kinh tế du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới bền vững như sau: Một là, cần rà soát, quy hoạch, định hướng, xây dựng kế hoạch và đầu tư phát triển sản phẩm du lịch theo hướng liên kết vùng, trong đó cần chú trọng quy hoạch phát triển du lịch nông nghiệp phải gắn với chính sách phát triển nông thôn mới. Đồng thời, xây dựng và phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù theo định hướng “mỗi xã một sản phẩm”, nhằm tạo ra các sản phẩm đặc thù, độc đáo của các địa phương để phục vụ du khách và hấp dẫn, lối cuốn du khách đến tham quan, trải nghiệm và để du khách thực sự muốn được chi tiêu. Muốn như vậy, các sản phẩm du Phó thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ thăm hộ gia đình làm du lịch homestay ở bản Sin Suối Hồ, xã Sin Suối Hồ, huyện Phong Thổ, Lai Châu. ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 46 lịch cần phát triển có trọng tâm theo chiều sâu, thậm chí xây dựng các tiêu chí để đánh giá, xếp hạng. Hai là, khai thác các giá trị đặc thù về cảnh quan, môi trường, văn hóa, lịch sử của nông thôn tại các vùng, miền trogn cả nước để tạo thành các sản phẩm du lịch đặc sắc, phát triển du lịch chiều sâu theo hướng sinh thái, gần gũi với thiên nhiên, bảo vệ sức khỏe. Chú trọng bảo tồn không gian văn hóa, di tích lịch sử, sinh thái và tiết kiệm đầu tư thông qua việc sử dụng các nguyên liệu tại chỗ, thân thiện với môi trường. Đồng thời, hạn chế các tác động tiêu cực từ quá trình đô thị hóa, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu, xu hướng phát triển du lịch nông nghiệp trên nền tảng phát triển nông nghiệp sạch, hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao và khai thác các yếu tố văn hóa truyền thống sẽ là lựa chọn tối ưu. Ba là, cải thiện các cơ chế, chính sách nhằm phát triển du lịch ở nông thôn, đặc biệt là các chính sách liên quan đến các thủ tục quản lý người nước ngoài, quản lý lưu trú, quản lý doanh thu và thu nhập, giao thông và kinh doanh, thu gom và xử lý chất thải nông thôn... Ngoài ra, cần có chính sách hỗ trợ các hộ kinh doanh du lịch, người dân địa phương trực tiếp làm du lịch được tiếp cận nguồn vốn đầu tư cho phát triển du lịch nông nghiệp, các chính sách đầu tư hạ tầng cũng cần được quan tâm. Bốn là, tăng cường kết nối và phát huy vai trò của các công ty lữ hành trong phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn, đồng thời cũng cần hỗ trợ tích cực của các công ty lữ hành trong việc định hướng tiêu dùng, hoàn thiện sản phẩm đáp ứng yêu cầu. Năm là, về vấn đề quản lý điểm đến, kiểm soát chất lượng dịch vụ bao gồm việc giữ gìn giá trị cốt lõi, bản sắc của nền văn hóa nông nghiệp các làng quê Việt Nam, môi trường, cảnh quan, văn minh, lịch sự tại các điểm du lịch nông nghiệp là điều đặc biệt quan trọng. Việc quản lý điểm đến phải đảm bảo hài hòa lợi ích các bên tham gia, trong đó có lợi ích của người dân, đặc biệt những người trực tiếp đóng vai trò quan trọng trong hoạt động du lịch nông nghiệp. Các điểm du lịch nông nghiệp cần có ban quản lý, trong đó có đại diện là cộng đồng dân cư. Sáu là, từng bước nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho hoạt động du lịch nông nghiệp thông qua việc tập huấn, bồi dưỡng cho bà con về kỹ năng, thái độ phục vụ khách theo hướng chuyên nghiệp, làng nghề, thân thiện. Bảy là, tăng cường đầu tư cho truyền thông quảng bá sản phẩm du lịch nông nghiệp, nông thôn gắn với việc xây dựng thương hiệu đặc trưng. Tăng cường khai thác ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông hiện đại hiệu quả để quảng bá du lịch nông nghiệp trên cơ sở giá trị cốt lõi của sản phẩm nông nghiệp và nhu cầu thị trường; đưa các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng gắn với các địa danh để quảng bá cho du lịch nông nghiệp tại các diễn đàn, hội chợ, hoạt động xúc tiến khác nhau. Để phát triển kinh tế du lịch gắn với xây dựng nông thôn mới hiệu quả, bền vững, cần sự đồng hành của cả cơ quan quản lý du lịch, nông nghiệp các cấp, cộng đồng địa phương và các tổ chức, cá nhân đầu tư khai thác. Muốn vậy, cần có sự vào cuộc của cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp để kết nối giữa đơn vị cung cấp dịch vụ với du khách, tổ chức lãnh thổ du lịch, quảng bá sản phẩm và hình thành, khẳng định thương hiệu du lịch; hỗ trợ người dân bảo vệ cảnh quan, môi trường. Năm 2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án hỗ trợ xây dựng nông thôn mới cấp thôn, bản vùng đặc biệt khó khăn gắn với giảm nghèo bền vững, theo đó, đối với các xã khó khăn dưới 10 tiêu chí thì tập trung vào các nội dung hỗ trợ sinh kế, nâng cao năng lực cộng đồng, cơ sở hạ tầng thiết yếu cấp thôn, bản và phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới cấp thôn. Với sự chỉ đạo quyết liệt và nỗ lực của cả hệ thống chính trị, số xã dưới 05 tiêu chí trong cả nước chỉ còn 10 xã (giảm 103 xã so với cuối năm 2017) ĐIỂM SÁNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 47