Quan điểm toàn diện trong việc xây dựng nền kinh tế mới ở Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU Từ ngày đất nước ta có sự đổi mới về kinh tế, chuyển từ kinh tế tập trung sang cơ chế thị trường nhiều thành phần, tự do hoạt động hoạch toán nên đất nước cũng có nhiều thay đổi. Sự thay đổi này đã mang lại cho đất nước nhiều thành tựu về kinh tế cũng như xã hội. Nhưng xét đến tính hai mặt của vấn đề thì cơ chế thị trường bên cạnh những mặt đã được hoàn thiện thì cũng còn những mặt chưa hoàn thiện: một trong những mặt chưa hoàn thiện đó là những mặt đó là tình trạng sinh viên ra trừơng thất nghiệp ngày càng tăng, vấn đề xã hội mà gần như không có trong nền kinh tế bao cấp. Đất nước muốn phát triển thì phải đi lên từ lao động, mà sinh viên là lực lượng lao động trẻ, năng động, dồi dào và được đào tạo. vì vậy đây là nguồn nhân lực rất quan trọng cần được sử dụng một cách hợp lý có hiệu quả. Con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa ; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa phù hợp với xu hướng phát triển chung của nhân loại, vừa phù hợp với yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất ở nước ta; với yêu cầu của quá trình xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ kết hợp với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Vì vậy, em chọn đề tài “Quan điểm toàn diện trong việc xây dựng nền kinh tế mới ở Việt Nam”. Em xin chân thành cảm ơn thầy Lê Ngọc Thông đã giúp em hoàn thành bài tiểu luận này. NỘI DUNG I. KINH TẾ THỊ TRƯỜNG VÀ NHỮNG ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY. 1. Khái niệm về kinh tế thị trường. “ Một nền kinh tế mà trong đó các vấn đề cơ bản của nó do thị trường quyết định được xem là nền kinh tế thị trường” (Giáo trình: Kinh tế chính trị Mác- Lê nin (Tập 2). Cơ chế thị trường được hiểu là cơ chế tự điều tiết nền kinh tế hàng hoá do sự tác động của quy luật kinh tế vốn có của nó. Cơ chế đó giải quyết ba vấn đề cơ bản của tổ chức kinh tế là: cái gì? như thế nào? cho ai? cơ chế thị trường bao gồm các nhân tố cơ bản là cung- cầu và giá cả thị trường. 2. Đặc điểm của cơ chế thị trường hiện nay. Có nhiều cách tiếp cận, phân tích, lý giải khác nhau khi nhìn vào sự vận động của nền kinh tế hiện nay. Trong mục này em xin được trinh bày những đặc trưng của cơ chế thị trường(CCTT) trên cơ sở nhìn lại những năm đổi mới, đồng thời có liên hệ đến bước đi, những quá trình có tính quy luật của bước chuyển từ nền kinh tế chỉ huy sang nền kinh tế thị trường có cự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Với cách tiếp cận như trên, những đặc điểm lớn của nền kinh tế thị trường_cơ chế thị trường hiện nay ở nước ta là: a/ Từng bước thực hiện những quá trình mang tính quy luật của bước chuyển từ nên kinh tế tập trung bao cấp sang CCTT có sự quản lý của Nhà nước, với tự do hoá thương mại và tự do hoá giá cả là khâu trung tâm đột phá; từng bước chuyển lên CCTT đích thực. Cơ chế đó là phát huy vai trò điều tiết của thị trường, hình thành bước đầu một thị trường canh tranh, làm cho hàng hoá được lưu thông thông suốt, cung cầu được cân đối, khắc phục tình trạng khủng hoảng thiếu, giá cả ổn định dần, lạm phát được ngăn chặn. CCTT đã góp phần thúc đẩy việc phải xử lý những vấn đề mấu chốt làm đảo lộn cả hệ thống tư duy và quan điểm kinh tế cũ như vấn đề sở hữu, với sự thừa nhận và đánh giá cao chính sách kinh tế nhiều thành phần, chuyển từ thái độ kỳ thị và phân biệt đối xử với kinh tế tư nhân sang chính sách đối xử binh đẳng; đồng thời cũng xác định được những biện pháp nâng cao hiệu quả của khu vực kinh tế quốc doanh cho phù hợp với thực tiễn nước ta. Cơ chế tài chính, tiền tệ, tín dụng, giá cả, lãi suất đã từng bước được đổi mới đặc biệt cơ chế giá và tỉ giá được hình thành thông qua thị trường đã tạo ra bước ngoặt trong cơ chế kinh tế. b/ CCTT còn thiếu đồng bộ, mang nhiều yếu tố tự phát, rối loạn-sản phẩm của một nền kinh tế cơ bàn là sản xuất nhỏ, của sự yếu kếm của bộ máy quản lý Nhà nước, tình trạng quan liêu thiếu hiểu biết, thậm chí trì trệ bảo thủ trước bước ngoặt chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế. Trước hết có thể thấy thể chế thị trường chưa tạo môi trường ổn định và an toàn cho sản xuất kinh doanh, đặc biệt những yếu kém trong thể chế tài chính tín dụng là lực cản của quá trình chuyển đổi. CCTT còn thiếu đồng bộ, có sự không ăn khớp giữa hai thị trường: thị trường hàng hoá thì phát triển khá mạnh mẽ trong khi thị trường các nhân tố sản xuất thì có sự lạc hậu khá lớn. Thêm nữa, sự hình thành và vận động của nềnn KTTT còn mang nhiều yêu tố tự phát, cơ chế vận hành thô sơ tạo điều kiện cho làm ăn bất chính; cơ chế quản lý thì đổi mới thiếu triệt để tạo mội trường thuận lợi cho tệ nạn tham nhũng và các mặt tiêu cực của thị trường phát sinh, phát triển. c/ CCTT có sự quản lý của Nhà nước trong nền kinh tế định hướng XHCN là vấn đề vẫn còn mới mẻ, chưa có tiền lệ trong lịch sử và không có mô hình vạch sẵn. Do vậy không thể ngay từ đầu hình dung toàn bộ các chi tiết của mô hình thị trường; cũng không thể vạch ngay được một lịch trình cứng nhắc của bước chuyển mà phải vừa thực hiện CCTT vừa tổng kết để tiếp tục thực hiện. d/ Chúng ta chủ chương chuyển sang CCTT trên cơ sở ổn định chính trị; lấy ổn định chính trị làm tiền đề cho ổn định và cải cách kinh tế; mặt khác cũng cũng nhận thức rõ phải đổi mới mạnh mẽ trong kĩnh vực hành chính, trên cơ sở đổi mới quản lý Nhà nước, tiếp tục ổn định chính trị đưa cải cách tiến lên một bước tiến mới, kiên định phát triển kinh tế-chính trị theo con đường XHCN. Định hướng XHCN là không thay đổi, tuy vậy cũng có những nhận thức mới về chủ nghĩa xã hội, khẳng định rằng CNXH có thể sử dụng những công cụ phổ biến mà CNTB đã từng sử dụng như thị trường , các quan hệ hàng hoá-tiền tệ, quy luật giá trị v.v.. cho mục tiêu của mình. Xuất phát từ thực tế thị trường nước ta đang trong thời kì hình thành và phát triển, trong nó còn tồn tại những yếu tố mất ổn định. Từ chỗ nền kinh tế thực chất từ lâu là nền kinh tế nhiều thành phần, nên đã không chủ chương tư nhân hoá một cách tràn làn, mà chủ chương phát triển một nền kinh tế nhiều thành phần và xây dựng thành phần kinh tế quốc doanh làm chỗ dựa của Nhà nước ở các khâu và các lĩnh vực then chốt để nhằm ổn định cho định hướng thị trường. Đảng ta khảng định vai trò của Nhà nước trong việc bảo đảm chính sách xã hội, xử lý hài hoà giữa tăng trưởng và ổn đinh; giữa phát triển kinh tế với việc thực hiện những chính sách xã hội và công bằng xã hội. Thêm nữa để tiếp tự thực hiện phương châm ổn định để phát triền, Nhà nước ta phải đổi mới hơn nữa, nhận thức rõ vai trò của mình trong điều kiện mới, phải thay đổi chất lượng, tác phong của bộ máy, chuyển tử tác phong chỉ huy mệnh lệnh sang tác phong hỗ trợ, tạo môi trường phuận lợi cho thị trường phát triển. Điều đó nói lên tầm quan trọng đặc biệt của Nhà nước XHCN trong hoạt động của thị trường nước ta. 3. đặc điểm của thị trường tài chính việt nam hiện nay. Với tư cách là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán quyền sử dụng các nguồn tài chính, thông qua những phương thức giao dịch, các công cụ và dịch vụ tài chính nhất định. thị trường tài chính (TTTC ) là tổng hòa các quan hệ cung- cầu về vốn và được phân thành 2 loại: thị trường vốn ngắn hạn(thị trường tiền tệ) và thị trường vốn dài hạn. Nhưng nhìn chung, TTTC dù ngắn hạn hay dài hạn, đều ngày càng mang tính mở và có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế – xã hội hiện đại cả ở cấp độ quốc gia, cũng như quốc tế. TTTC việt nam được hình thành trong thời kỳ đổi mới, ngày càng gia tăng về quy mô, đồng bộ về cơ cấu, hiện đại hơn về công nghệ, nghiệp vụ và cũng ngày càng khẳng định đậm nét hơn vị thế không thể thiếu được trong tổng thể nền kinh tế thi trường, đặc biệt là trong tạo động lực định hướng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước cả hiện tại lẫn tương lai. Do nhiều yếu tố khách quan mà TTTC việt nam hiện nay có một số đặc điểm sau: Thứ nhất, TTTC chưa phát triển đồng bộ về cơ cấu, chưa đồng bộ về trình độ giữa các bộ phận hợp thành. Thứ hai, quy mô thi trường còn nhỏ, các hàng hóa và dịch vụ tài chính còn nghèo nàn, đơn giản và tính chuyên nghiệp chưa cao. Thứ ba, thị trường tài chính còn tập trung vào “sân chơi” và đối tác thuộc khu vực kinh tế nhà nước, chưa có sự liên thông và mở rộng trong cả nước cũng như với nước ngoài. Thứ tư, thị trường tài chính hoạt động chưa mang tính thị trường cao và chưa gắn đồng bộ với các thị trường khác trong nền kinh tế, hơn nữa TTTC dường như còn hoạt động một cách đơn độc thiếu gắn kết đồng bộ với nhiều thị trường và các hoạt động kinh tế - xã hội lớn khác. Thứ năm, thị trường tài chính đang từng bước được xây dựng, củng cố và phát triển phù hợp quá trình chuyển đổi cơ chế và đáp ứng các cam kết hội nhập và thông lệ quốc tế. II. VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI KINH TẾ Đổi mới là một chương trình cải cách toàn diện các mặt của đời sống xã hội do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng vào thập niên 1980. Chính sách đổi mới được chính thức thực hiện từ Đại hội đại biểu Đảng Cộng sản Việt Nam lần VI, năm 1986. Đổi mới về kinh tế được thực hiện trước tiên. Trong những năm đầu thế kỷ 21, Việt Nam mới bắt đầu thực hiện đổi mới trên các mặt khác: xã hội, chính trị, tư duy, cơ chế, văn hoá… Đổi mới ở Việt Nam tương tự quá trình cải tổ của các nước Đông Âu, cải cách Khai Phóng ở Trung Quốc và đổi mới ở Lào. 1. vận dụng quan điểm trong triết học Mác-Lê nin vào hoạt động. Ta biết, khi lý luận của triết học Mác-Lênin chưa ra đời đã có những hoạt động kinh tế nhưng do chưa nắm bắt được các quy luật khách quan của thế giới nên các hoạt động kinh tế còn mò mẫm và bị các quy luật tự nhiên chi phối dẫn đến năng suất lao động đạt được không cao. Từ khi triết học Mác-Lênin ra đời. Các quan điểm đúng đắn của nó đã chở thành cơ sử lý luận làm kim chỉ nam cho lĩnh vực hoạt đông kinh tế. Các nhà hoạt động kinh tế trên thế giới đã áp dụng quan điểm trong triết học Mác-Lênin hay chính là phép duy vật biện chứng vào thực tiễn hoạt động của mình. Nhờ có quan điểm này,họ đã nắm bắt các quy luật khách quan của giới tự nhiên. Từ đó làm chủ các quy luật và biến các quy luật đó từ chỗ chi phối các hoạt động kinh tế đến chỗ bị các hoạt động kinh tế chi phối. Lúc này các quy luật kinh tế lại trở thành yếu tố phục vụ con người. Việc vận dụng vào tổ chức quản lý kinh tế gồm một số nhuyên lý sau: Một là: trong nền kinh tế không có một sự kiện nào ở trạng thái cô lập tách rời với sự kiện khác . Hai là: Các thị trường hàng hoá cụ thể không tồn tại ở trạng thái cô lập tách rời. Do đó cần phân loại, đánh giá các mối liên hệ có thể điều chỉnh cho nền kinh tế đi đúng hướng. Ba là : Bản thân nền kinh tế cũng không tồn tại trong trạng thái cô lập mà trong mối quan hệ quy định lẫn nhau giữa các lĩnh vực kinh tế-chính trị-ngoại giao- khoa học công nghệ ..... Vậy mọi sự kiện kinh tế chỉ tồn tại trong biểu hiện với tư cách là nó trong mối quan hệ với những sự kiện khác. Như vậy sự hình thành, phát triển kinh tế hàng hoá là tất yếu đối với sự phát triển của xã hội. Đến đây ta có thể khẳng định quan điểm trong triết học Mác-Lê nin là hoàn toàn đúng đắn và vai trò to lớn đối với lĩnh vực hoạt động kinh tế của con người ,đặc biệt vai trò đó đã được phát huy tích cực trong nền kinh tế thị trường. 2. Đặc điểm của đổi mới về kinh tế. Nhà nước chấp nhận sự tồn tại bình đẳng và hợp pháp của nhiều thành phần kinh tế (Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam lần IX quy định có 6 thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân,kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài), nhiều hình thức sở hữu (sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, sở hữu hỗn hợp).Tuy nhiên, kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo. Cơ chế kinh tế là kinh tế thị trường xã hội, một trường phái kinh tế học mà đại biểu tiêu biểu của nó là Paul Samuelson- Nobel kinh tế năm 1970- với lý thuyết vế nền kinh tế hỗn hợp.Luận điểm của nó là nền kinh tế thị trường nhưng có sự quản lý của nhà nước, nền kinh tế được vận hành bởi hai bàn tay: thị trường và nhà nước.Điều này có ưu điểm là nó phát huy tính tối ưu trong phân bổ nguồn lực xã hội để tối đa hoá lợi nhuận thông qua cạnh tranh, mặt khác, sự quản lý của Nhà nước giúp tránh được những thất bại của thị trường như lạm phát, phân hoá giàu nghèo, khủng hoảng kinh tế… Định hướng xã hội chủ nghĩa: Theo quan điểm trước đổi mới, Nhà nước Việt Nam cho rằng kinh tế thị trường là nền kinh tế của chủ nghĩa tư bản và hoạt động không tốt.Sau đổi mới, quan điểm của Nhà nước Việt Nam là kinh tế thị trường là thành tựu chung của loài người, không mâu thuẫn với chủ nghĩa xã hội. Định hướng xã hội chủ nghĩa được hiểu là vẫn giữ vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế, vì theo quan điểm của chủ nghĩa Mac về chủ nghĩa xã hội thì mọi tư liệu sản xuất đều thuộc sở hữu toàn dân và Nhà nước xã hội chủ nghĩa là Nhà nước đại diện cho nhân dân. 3. Quá trình đổi mới. - Năm 1979: Hội nghị Trung ương 6 khoá IV; Nghị quyết về lưu thông- phân phối, mở đường cho việc áp dụng cơ chế “ kế hoạch 3 phần”, cho phép doanh nghiệp nhà nứơc vươn ra thị trường tự do với phần sản phẩm vượt ra ngoài kế hoạch pháp lệnh để “tự cứu”. - Năm 1981: Khoán 100 trong nông nghiệp với nội dung hộ nhận khoán sản phẩm theo khâu công việc và được quyền bán sản phẩm vượt khoán trên thị trường tự do. Đây là hai điểm đột phá thị trường đầu tiên ở hai lĩnh vực kinh tế chủ chốt, tạo ra động lực phát triển mạnh mẽ cho doanh nghiệp, tập thể và người lao động. - Giai đoạn 1985- 1986 : Tiến hành đổi tiền dưới áp lực lạm phát mạnh, Nhà nước từng bước giảm số mặt hàng cung cấp định lượng, thu hẹp dần chế độ hai giá, mở rộng phạm vi ảnh hưởng của hệ thống giá thị trường. Đây được coi là những bước tiến tới thị trường. Tuy nhiên, chúng diễn ra “tự phát”, do bức bách của tình hình hơn là do tính tất yếu được nhận thức. Các bước tiến tới thị trường này là bắt buộc nhưng gây “sốc” mạnh trong đời sống xã hội. Nguyên nhân là tình trạng mất cân bằng trong nền kinh tế ngày càng nghiêm trọng do giá cả của nhiều hàng hoá chuyển thành giá thị trường trong khi giá các sản phẩm đầu vào quan trọng nhất là lương (giá lao động) và lãi suất, tỷ giá ( giá vốn) và giá một số hàng hoá thiết yếu ( gaọ, chất đốt, thịt, v.v.) vẫn là phi thị trường. Cho đến những năm 1985- 1986,các cải cách thể chế thị trường cục bộ được quy về hai loại: + Một là, thay đổi nguyên tắc hoạt động của các chủ thể hoạt động trong hai lĩnh vực cơ bản nhất của nền kinh tế là công nghiệp (các xí nghiệp quốc doanh) và nông nghiệp (các hợp tác xã và các hộ gia đình nông dân). + Hai là, xây dựng một cơ chế hoạt động để thực hiện nguyên tắc hoạt động mới giữa các chủ thể kinh tế: thiết lập các mối quan hệ “ngang” giữa các chủ thể thông qua thị trường nhờ việc áp dụng các phạm trù thị trường (giá, lương, tiền). Hai thay đổi này được coi là sự “cởi trói” cho các cá nhân và tập thể lao động khỏi những ràng buộc cơ chế- thể chế cũ.Tuy vậy, đó mới là những thay đổi ở cấp vi mô. Một điểm mấu chốt khác, mang tính quyết định của quá trình cải cách thể chế là sự thay đổi căn bản ở cấp vĩ mô. Tuy nhiên, cho đến thời điểm giữa những năm 1980, “khu vực vĩ mô” về nguyên tắc vẫn là “vùng cấm địa” đối với mọi hành động cải cách thể chế. Chính điều đó gây ra sự xung đột giữa hệ thống thể chế vĩ mô truyền thống được cố gắng duy trì với các quá trình vi mô đang chuyển mạnh sang thị trường. Đó là sự xung đột của hai hệ thống thể chế (kế hoạch hoá tập trung và thị trường), giữa hệ thống sở hữu đơn nhất đang thống trị và hệ thống đa sở hữu đang hình thành. Trên quan điểm dài hạn, sự xung đột nói trên của hai hệ thống thể chế, hai cơ chế vận hành kinh tế có nguồn gốc từ việc áp dụng các quan hệ giá trị- thị trường một cách thiếu đồng bộ và không hệ thống chứ không phải do bản thân việc áp dụng đó đẩy nền kinh tế lâm vào tình trạng rối loạn,khủng hoảng.Lập luận này khắc hoạ thực chất kinh tế của tình thế khủng hoảng mà nền kinh tế Việt Nam lâm vào trong giai đoạn1985-1988: khủng hoảng thể chế. Tình thế khủng hoảng làm gia tăng áp lực đổi mới hệ thống thể chế.Nó chứng tỏ yêu cầu thay đổi toàn bộ cơ chế,toàn bộ hệ thống thể chế kinh tế cũ(kế hoạch hoá tập trung tổ hợp với hệ thống kinh tế nông dân cổ truyền) bằng một hệ thống kinh tế khác đã chín muồi. Thực hiện yêu cầu đó chính là sứ mệnh lịch sử của quá trình đổi mới kinh tế mà những bước đầu tiên ở nước ta đã diễn ra từ lâu trước khi nó được công khai tuyên bố vào năm 1986 bằng việc nêu ra yêu cầu phải tiến hành “ đổi mới tư duy”. Tại Đại hội VI của Đảng ( 12- 1986), lập luận nói trên đã được chính thức khẳng định bằng đường lối đổi mới kinh tế.Mục tiêu tổng quát của đường lối này là thực hiện đổi mới toàn diện về kinh tế và xã hội, với nội dung kinh tế cốt lõi là thay đổi cơ chế kế hoạch hoá tập trung bằng cơ chế thị trường và trong khung khổ mở cửa với nền kinh tế thế giới. Đại hội tạo một cú đột phá mạnh trong tư duy lý luận: đề ra đường lối đổi mới, trong đó, phê phán cơ chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu, bao cấp, thừa nhận sự tồn tại khách quan của nện kinh tế hàng hoá nhiều thành phần. ông cuộc đổi mới với nội dung như vậy được triển khai từ cuối năm 1987 và dồn trọng tâm vào kinh tế. Về nguyên tắc, đây là sự tiếp tục các cải cách cục bộ theo hướng thị trường ở cấp vi mô đã diễn ra từ năm 1979. Sự khác biệt của hai giai đoạn cải cách là mức độ toàn diện và triệt để. Nhưng trong các năm 1986- 1987, do chưa được cụ thể hoá, thiếu nút đột phá thực tiễn nên tư duy và đường lối đổi mới của Đại hội chưa chuyển thành quá trình đổi mới thực tiễn. Vì vậy, tình hình kinh tế tiếp tục tồi tệ, gây áp lực đẩy tới những quyết sách đột phá chiến lược căn bản. - Thời kỳ từ năm 1988- 1989 đến 1996: Quá trình đổi mới thực tiễn với nội dung kinh tế là chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường- mở cửa. 1988- 1989: đột phá thị trường mạnh, toàn diện và căn bản từ khâu trung tâm của hệ thống ( giá cả). Thông qua việc thay đổi chế độ tỷ giá, lãi suất và giá hàng hoá, hệ thống giá chuyển sang vận động theo nguyên tắc thị trường một cách thống nhất và đồng bộ. Quá trình này đã mang lại những kết quả tích cực rõ ràng: lưu thông hàng hoá sôi động, sản xuất được kích thích, ngoại thương mở rộng, đầu tư nước ngoài bắt đầu đổ vào. Nền kinh tế hồi sinh, khẳng định tính đúng đắn của đường lối chuyển sang “ nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, có sự quản lý của Nhà nước”. Chuyển đổi sang kinh tế thị trường có nội dung cốt lõi trong quá trình tiền tệ hoá nền kinh tế là thay thế các công cụ hiện vật bằng các công cụ giá trị, là quá trình chuyển một nền kinh tế phi thị trường, không mang bản chất giá trị sang nền kinh tế thị trường vận động theo cơ chế giá trị và giá cả. Về phương diện chính sách, sự thay đổi đó có nghĩa là các công cụ kế hoạch hoá được thay thế bằng các công cụ chính sách mới, công cụ thị trường mang tính khách quan. Cuộc tấn công toàn diện vào cơ chế kinh tế cũ được phản ánh tập trung trong việc áp dụng hệ thống giá thị trường.Trong cơ chế cũ, tồn tại hệ thống nhiều giá, trong đó, loại giá kế hoạch được ấn định một cách chủ quan có vai trò chi phối. Hệ thống này đo lường các quan hệ, các tương quan kinh tế bằng những thước đo khác nhau, với các chuẩn mực bị méo mó do chế độ cung cấp theo tem phiếu, bù lỗ, trợ cấp, bao cấp vốn, v.v.. gây ra. Việc thay hệ thống giá thống nhất do thị trường quyết định được coi là giải pháp vĩ mô chủ yếu, trực tiếp quyết định thành công của công cuộc đổi mới. 1990- 1996: giai đoạn chuyển mạnh nền kinh tế sang cơ chế thị trường- mở cửa. Nhờ đó, nền kinh tế tăng trưởng nhanh, lợi ích do đổi mới mang lại được phân phối rộng khắp, đời sống nhân dân dược cải thiện rõ rệt. Điều đó xác nhận khả năng của kinh tế thị trường trong việc giải quyết các vấn đề phát triển mà mô hình kế hoạch hoá tập trung không giải quyết được (suy giảm động lực tăng trưởng, cào bằng đói nghèo) hoặc gây ra khủng hoảng. Dấu ấn quan trọng của giai đoạn này là Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Cương lĩnh khẳng định: “ Phát triển một nến kinh té hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa… hình thành cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước…”Tuy nhiên, do phát triển kinh tế thị trường là nhiệm vụ mới mẻ, Nhà nước lại phải tập trung giải quyết hàng loạt vấn đề tình thế trong giai đoạn này nên quá trình đổi mới không tránh khỏi là những xu hướng, nỗ lực và hành động đổi mới chưa thật sự tích cực, bị cản trở bởi thái độ trì hoãn đối với việc đoạn tuyệt với quan niệm, cách làm cũ. Vì vậy, các yếu tố của cơ chế bao cấp, độc quyền, bảo hộ phần nào được phục hồi. Quá trình tăng trưởng dựa chủ yếu vào phát triển “ chiều rộng”, nghiêng dần về mô hình hướng nội, thay thế nhập khẩu. Do vậy, tốc độ tăng trưởng bị giảm sút, các điểm yếu bên trong của nền kinh tế bộc lộ ở những khâu then chốt như cơ cấu, chất lượng tăng trưởng, sức cạnh tranh, xung lực đổi mới và mở cửa, v.v.. Đaị hội VIII của Đảng tổng kết 10 năm đổi mới, nêu bật những thành tựu to lớn của đổi mới và khẳng định tính đúng đắn của đường lối “Xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường phải đi đôi với tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa”.Đồng thời, Đại hội nghiêm khắc chỉ ra những yếu kém năng lực và thể chế trong quá trình xây dựng và vận hành nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. - Giai đoạn 1997-2001: Từ nửa cuối năm 1997, nền kinh tế nước ta chịu tác động tiêu cực từ cuộc khủng hoảng tài chính- tiền tệ khu vực, cộng hưởng với tác động do các yếu kém bên trong gây ra, làm cho tốc độ tăng trưởng kinh tế bị suy giảm kéo dài, nền kinh tế có nguy cơ lâm vào tình trạng trì trệ. Cho đến năm 2002, tốc độ tăng trưởng vẫn chưa khôi phục lại được mức của giai đoạn 1994-1996. Hội nghị Trung ương 4 khoá VIII ( 12- 1997) phân tích xu hướng chững lại của quá trình đổi mới và tăng trưởng kinh tế một cách nghiêm khắc và toàn diện, cảnh báo những nguy cơ và thách thức lớn do các điểm yếu nghiêm trọng bên trong gây ra. Chính phủ áp dụng chính sách “kích cầu” nhằm đưa nền kinh tế thoát khỏi tình trạnh trì trệ. Tuy nhiên, “kích cầu” gây ra những hiệu ứng ngược lại với mục tiêu của chương trình điều chỉnh cơ cấu nhằm đẩy mạnh quá trình chuyển sang cơ chế thị trường và thúc đẩy mở cửa. Vì vậy, các yếu tố của cơ chế cũ như bao cấp, độc quyền, xin- cho và bảo hộ trỗi dậy mạnh mẽ, quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước và việc cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng tự do hoá, thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra chậm, dòng FDI suy giảm mạnh. Đi liền với quá trình giảm sút và khôi phục dần tốc độ tăng trưởng, các điểm yếu kinh tế bên trong như hiệu quả sử dụng vốn và chất lượng tăng trưởng thấp, sức cạnh tranh chậm được cải thiện và tiếp tục thua sút các đối thủ trực tiếp trong cạnh tranh quốc tế, v.v., cũng trở nên nghiêm trọng hơn. Trong khi đó, việc áp dụng Luật doanh nghiệp năm 2000, do đáp ứng nhu cầu của kinh tế thị trường, đã tạo ra động lực phát triển mạnh mẽ trong khu vực kinh tế tư nhân, huy động được một lượng rất lớn nguồn nội lực. Việc ký kết Hiệp định Thương mại Việt Nam- Hoa Kỳ ( 12- 2001) và những kết qủa tích cực do nó mang lại đã xác nhận vai trò động lực phát triển to lớn của việc chủ động mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế. Đại hội IX ( năm 2001): trên cơ sở đánh giá khái quát một thế kỷ phát triển, đã khẳnh định những luận điểm rất quan trọng về thực chất về thực chất và triển vọng của nền kinh tế nước ta.Đó là: + Khẳng định đường lối phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, coi đây là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đây là sự tiếp tục nhất quán đường lối đổi mới kinh tế đã được khẳng địmh ở các kỳ Đại hội trước ( Đại hội VI, VII và VIII) nhưng nâng lên tầm khái quát cao hơn. + Bổ sung nội dung “ dân chủ” vào hệ mục tiêu phát triển chung: “ độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh” + Xác nhận chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá rút ngắn trong môi trường hội nhập kinh tế quốc tế. + Coi “ từng bước phát triển kinh tế tri thức” là một nội dung của chiến lược phát triển kinh tế. + Chọn ba mũi đột phá chiến lược trong phát triển kinh tế- xã hội là: Xây dựng đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà trọng tâm là đổi mới cơ chế, chính sách nhằm giải phóng triệt để lực lượng sản xuất, mở rộng thị trường trong và ngoà nước; Tạo bước chuyển mạnh về phát triển nguồn nhân lực, trọng tâm là giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ; Đổi mới tổ chức, bộ máy và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị, trọng tâm là cải cách hành chính, xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh.Với sự xác định như vậy, Đại hội IX đã tiến một bước dài trng việc định hình và cụ thể hoá mô hình phát triển kinh tế thưo định hướng cã hội chủ nghĩa của Việt Nam. Tuy nhiên, quá trình chuyển đường lối vào đời sống, biến các tư tưởng phát triển thành kết quả hiện thực là không dễ dàng. Từ sau Đại hội IX của Đảng, đã nảy sinh thêm nhiều vấn đề thể chế mới trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đó không chỉ là những vấn đề thực tiễn mà cả những vấn đề nhận thức lý luận, tư tưởng và chính sách. Năm 2002: tự do hoá lãi suất cho vay VND cho các tổ chức tín dụng. Năm 2005: Luật Cạnh tranh chính thức có hiệu lực. Năm 2006: Đại hội đại biểu toàn quốc lần X của Đảng Cộng sản Việt Nam chấp nhận cho đảng viên làm kinh tế tư nhân. 7/11/2006: Việt Nam là thành viên chính thức thứ 150 của Tổ chức Thương mại thế giới. III- NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG DƯỚI SỰ QUẢN LÝ CỦA NHÀ NƯỚC VIỆT NAM. Những mục tiêu, thành tựu -hạn chế và biện pháp khắc phục. 1.Thành tựu Chỉ một năm sau khi thực hiện đổi mới, Việt Nam từ một nước thiếu đói đã trở thành nước xuất khẩu gạo. Những năm sau đó, khủng hoảng kinh tế và lạm phát phi mã đã được chặn đứng. Từ thập niên 1990, làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài bắt đầu đổ vào Việt Nam. Việt Nam trở thành một trong những nước tăng trưởng nhanh nhất thế giới với tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình 8% / năm. Việt Nam được đánh giá cao về việc thực hiện phúc lợi xã hội, xoá đói giảm nghèo và thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ ( MDG) của Liên Hợp Quốc. Việt Nam là một trong những nước đang phát triển có chỉ số HDI cao. GDP Việt Nam đến cuối 2006 là khoảng trên 650 USD/ người ( GDP năm 2006 là 55532 triệu USD, dân số ước tính khoảng trên 84 triệu người). 2. Hạn chế Việc thực hiện kinh tế thị trường đã làm tăng khoảng cách giàu nghèo, tăng ô nhiễm môi trường và các tệ nạn xã hội. Nền kinh tế tăng trưởng cao nhưng chỉ số năng lực cạnh tranh ở mức thấp, gây lãng phí tài nguyên. Nền kinh tế vẫn nằm ở nhóm nước kinh tế đang phát triển. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp vẫn chiếm 76,2 % ( 2002), nền kinh tế vẫn chủ yếu bao gồm các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các doanh nghiệp Nhà nước hoạt động kém hiệu quả. Một số thị trường vẫn chưa được thiết lập đầy đủ như: thị trường vốn, thị trường tiền tệ, thị trường lao động, thị trường khoa học công nghệ…Một số thể chế pháp luật và hành chính cần thiết cho nền kinh tế thị trường vẫn chưa được quy định hay đã được quy định nhưng không được thực hiện, gây ra tình trạng tham nhũng,cửa quyền…, làm chỉ số minh bạch của môi trường kinh doanh thấp. Sau 20 năm đổi mới, tuy thế, đồng tiền Việt Nam vẫn là đồng tiền không có khả năng chuyển đổi và nhiều quốc gia, tổ chức vẫn không công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường. IV. NHỮNG GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT. 1.Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đồng thời với bảo đảm vững mạnh. Tăng trưởng kinh tế đồng thời với phát triển xã hội, văn hoá, vì mục tiêu phát triển con người và mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam là những nội dung cấu thành của phát triển nhanh, hiệu qủa, hiện đại và bền vững trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Bản chất của chủ nghĩa xã hội là công bằng. Nhưng chủ nghĩa xã hội còn một đòi hỏi khác. Đó là tăng trưởng và phát triển. Song, cần nhấn mạnh công bằng xã hội trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta khác hẳn về bản chất với chủ nghĩa bình quân, cào bằng thu nhập và chia đều đói nghèo cho mọi người. Không thể có chủ nghĩa xã hội và định hướng xã hội chủ nghĩa trong tình trạng đói nghèo và chậm phát triển. Về nguyên tắc, cần có cách tiếp cận mới đến vấn đề công bằng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chẳng hạn như: Thứ nhất, cần xác định rõ và giải quyết tốt mối quan hệ kết hợp giữa mục tiêu tăng trưởng và phát triển và mục tiêu công bằng xã hội trong từng giai đoạn cụ thể. Thứ hai, cần quan niệm công bằng xã hội trước hết là sự bình đẳng về cơ hội phát triển và dân chủ hoá đời sống kinh tế- xã hội của mọi người dân, mọi chủ thể kinh tế và mọi vùng đất nước. Đồng thời, cũng cần chấp nhận ở mức độ nhất định sự chênh lệch về trình độ phát triển, Chấp nhận chênh lệch để từng bước thu hẹp chênh lệch trong mỗi bước phát triển của đất nước là một thực tế khách quan trong phát triển ở nước ta hiện nay. Thứ ba, cần trả lời câu hỏi Nhà nước phải làm gì và làm như thé nào để sự hoạt động của thị trường phục vụ người nghèo có hiệu quả; hỗ trợ các vùng chậm phát triển, các xã nghèo và chặn đứng, xoá bỏ nạn tham nhũng, lãng phí, sách nhiễu dân. Xuấu phát từ xá tiền đề thực tiễn ( thị trường). 2.Tốc độ phát triển kinh tế cao Đây là yêu cầu rất quan trọng của định hướng xã hội chủ nghĩa, nhưng cũng không phải l à điều kiện đủ bởi lẽ nhiều nước có nền kinh tế phát triển cao nhưng lại không phải có nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Trong nền kinh tế thị trường, hệ thống thị trường phải được phát huy đầy đủ mỗi thức thể kinh tế có lợi ích riêng và là chủ thể của thị trường, tham gia hoạt động cạnh tranh với nhau và hình thành một thị trường, một mạng lưới sản xuất xã hội có trật tự. Do đặc trưng của cơ chế thị trường, lấy lợi nhuận làm mục tiêu cạnh tranh là môi trường cạnh tranh, vì vậy bắt buộc tất cả các thể chế kinh tế đều phải hoạt động với tốc độ cao để có thể đứng vững trên thị trường đầy tính cạnh tranh này. 3. Tăng trưởng và phát triển bền vững: Thực hiện mục tiêu tăng trưởng và phát triển bền vững ở một nước kém phát triển như nước ta là điều không đơn giản. Không tăng trưởng và không phát triển bền vững thì không thể thực hiện được mục tiêu “dân giàu, nước mạnh”, “xã hội công bằng văn minh” và XHCN được. Tăng trưởng kinh tế gắn liền với sự lớn mạnh của nhà nước, có tăng trưởng kinh tế mới có tăng thêm thu nhập cho nền kinh tế, nhà nước có điều kiện nâng cao vai trò của mình trong các hoạt động xã hội. Nhưng để tăng trưởng ổn định thì cần yếu tố phát triển bền vững. Ngày nay phát triển bền vững được đặt ra cấp bách hơn bao giờ hét, nổi lên hai mục tiêu cơ bản: tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường sinh thái. Kinh nghiệm các nước đi trước cho thấy cần giải quyết vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái ngay từ buổi đầu của phát triển kinh tế. 4. Sự phát triển kinh tế thị trường gắn liền với việc giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc. Khi chuyển nền kinh tế nước ta sang kinh tế hàng hoá vận động theo cơ chế thị trường, thì cũng nảy sinh trong đời sống thực tế những hiện tượng như: thương mại hoá cả những quan hệ xã hội, sống vụ lợi, sùng bái đồng tiền, coi thường các giá trị nhân văn làm sói mòn truyền thống văn hoá và đạo đức dân tộc. Việc mở của và hội nhập những yếu tố văn hoá lai căng, mất gốc, xa lạ thuần phong mỹ tục của dân tộc. Chúng ta coi việc vây dựng và phát triển kinh tế thị trường là phương tiện, con đường thực hiện mục tiêu xã hội chủ nghĩa, chứ không phải phát triển kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Vì vậy, khi xây dựng nền kinh tế thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế, hội nhập với khu vực và thế giới phải đặc biệt quan tâm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, đồng thời tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hoá các dân tộc trên thế giới làm giàu đẹp thêm văn hoá Việt Nam. Như cố tổng bí thư Đỗ Mười đã nói: “Trong điều kiện mở rộng các quan hệ đối ngoại, càng phải coi trọng giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc đi với tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại để làm giàu văn hoá của ta, ngăn chặn sự xâm nhập của các sản phẩm văn hoá độc hại, lai căng, mất gốc”. KẾT LUẬN Trong giai đoạn hiện nay, đất nước ta đang đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá- hiện đại hoá vơí chiến lược hướng ra xuất khẩu. Nhưng hiện nay đất nước ta vẫn còn nhiều khó khăn mà khó khăn lớn nhất là tiềm lực kinh tế còn non yếu. Chắc chắn rằng trong tương lai Đảng và Nhà nước ta sẽ có những chính sách tốt nhất để khắc phục các hạn chế. Trong nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay ở nước ta còn cần phải đổi mới nhiều để có thể phát triển bền vững trong nước và nâng tầm quan trọng của nước ta trên trường quốc tế. Đối với những sinh viên thì tiểu luận còn là một bài nghiên cứu thực sự. Nó sẽ là tài liệu hữu ích cho quá trình học tập cũng như làm việc sau này của không chỉ bản thân em mà còn cả bạn bè, đồng nghiệp mỗi khi cần thiết. Trong quá trình thực hiện tiểu luận em đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy Thông- giáo viên bộ môn triết của trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Em xin chân thành cảm ơn! Tài liệu tham khảo 1) Giáo trình Triết học Mác- Lenin của NXB chính trị quốc gia. 2) Thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam. 3) Việt Nam 20 năm đổi mới và phát triển theo định hướng XHCN. 4) Tạp chí công nghiệp số 5 năm 1997 Trung tá Ngô Minh Hoàng(Cử nhân kinh tế): “ Vấn đề kết hợp kinh tế với quốc phòng trong nền kinh tế thị trường 5) Một số loại sách khác như: sách, báo, internet…