Kết luận
Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và
đang tác động tới hoàn thiện thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam trên nhiều cấp độ khác nhau. Ðể
tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam, chúng tôi cho rằng:
Thứ nhất, cần có cách tiếp cận tổng thể,
phát triển bổ sung lý luận về thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
dưới tác động của Cách mạng công nghiệp
4.0, theo kịp nhiều vấn đề mới đang phát
sinh, nhất là sự xuất hiện của nền kinh tế số,
kinh tế chia sẻ, xã hội số. Tính định hướng
xã hội chủ nghĩa của mô hình thể chế kinh
tế cần có sự điều chỉnh trước những biến
động nhanh trong toàn bộ nền kinh tế đang
dịch chuyển sang số hóa toàn diện. Mô hình
tãng trưởng đã thay đổi xu hướng dựa chủ
yếu vào công nghệ và đổi mới sáng tạo. Mô
hình này cần tiếp tục cụ thể hóa những nội
dung phản ánh định hướng xã hội chủ nghĩa
trong phát triển kinh tế đất nước nói chung
và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa nói riêng để
theo kịp sự phát triển của thế giới.
Thứ hai, cuộc Cách mạng công nghiệp
4.0 làm xuất hiện lực lượng sản xuất mới,
quan hệ sản xuất mới và chúng đang phát
triển nhanh. Do đó, cần làm rõ hơn những
quan hệ sản xuất mới để bảo đảm định
hướng xã hội chủ nghĩa đối với thể chế kinh
tế thị trường ở Việt Nam. Trong các quan
hệ sản xuất mới và cũ, nhận thức về công
cụ định hướng xã hội chủ nghĩa được hiểu
là chính sách, pháp luật để tái phân phối kết
quả tăng trưởng, sử dụng nguồn lực nhà
nước để thực hiện các mục tiêu xã hội
Các yếu tố cấu thành nền kinh tế cũng đang
thay đổi dẫn tới những công cụ thể chế để
bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa đối
với nền kinh tế thị trường ở Việt Nam cũng
cần đổi mới. Doanh nghiệp nhà nước có
còn là lực lượng chủ đạo bảo đảm định
hướng xã hội chủ nghĩa hay không khi mà
cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt
Nam đang thiếu lực lượng dẫn dắt nền kinh
tế với đủ sức mạnh và tầm vóc.
Thứ ba, trong các chủ trương, chính sách
hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, Ðảng và Nhà nước
ta suy xét đến những biến động khôn lường
và sự giao thoa mạnh mẽ giữa chính trị -
kinh tế - xã hội do các công nghệ đột phá
gây ra. Kết quả của sự giao thoa này đang
hình thành những thể chế mới với phương
thức hoạt động hoàn toàn khác với thể chế
trước đây.
9 trang |
Chia sẻ: hachi492 | Ngày: 13/01/2022 | Lượt xem: 482 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 tới hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
19
Tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0
tới hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Bùi Tiến Dũng1
1 Vụ Công nghiệp, Ban Kinh tế Trung ương.
Email: buitiendung2302@gmail.com
Nhận ngày 28 tháng 5 năm 2019. Chấp nhận đăng ngày 14 tháng 7 năm 2019.
Tóm tắt: Hiện nay, Việt Nam đang đNy mạnh hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa trong bối cảnh trong nước và quốc tế biến động nhanh khó lường cùng với sự xuất
hiện của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Cách mạng công nghiệp 4.0). Cuộc Cách mạng
công nghiệp 4.0 với những đột phá về công nghệ internet vạn vật, trí tuệ nhân tạo, xử lý dữ liệu
lớn, điện toán đám mây và các công nghệ khác để thực hiện siêu kết nối, tích hợp các hệ thống số
hóa - vật lý - sinh học, giữa thế giới thực và không gian số tạo ra lực lượng sản xuất và quan hệ sản
xuất mới đã và đang tác động tới sự hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam trên nhiều cấp độ khác nhau, cả về hình thức và nội dung.
Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, hoàn thiện, tác động, thể chế kinh tế thị trường, Việt Nam.
Phân loại ngành: Kinh tế học
Abstract: At present, Vietnam is accelerating the completion of the institutional framework of the
socialist-oriented market economy in the context of the fast-changing and hard-to-predict domestic
and international situation together with the emergence of the Fourth Industrial Revolution (IR
4.0). The revolution with breakthroughs in Internet of Things, artificial intelligence, big data
processing, cloud computing and other technologies aimed at conducting major linkages,
integrating digital, chemical, physical and biological systems, and the real world and the digital
space to create new productive forces and production relations... has been impacting the
institutional framework in the country on various levels, both in form and in content.
Keywords: Industrial Revolution 4.0, completion, impact, the institutional framework of the
market economy, Vietnam.
Subject classification: Economics
Khoahọc xã hội Việt Nam, số 8 - 2019
20
1. Giới thiệu
Từ sau năm 2011 đến nay, thế giới đang
chứng kiến một hiện tượng kinh tế - xã hội
đặc biệt, được Diễn đàn Kinh tế thế giới
(WEF) và nhiều quốc gia khác trên thế giới
gọi là cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.
Cũng giống như các quốc gia trên toàn thế
giới, Việt Nam đang chịu những tác động
có sức ảnh hưởng toàn diện của cuộc Cách
mạng công nghiệp 4.0. Những phát triển
vượt bậc về công nghệ, thiết bị kỹ thuật số,
công nghệ máy tính, điện thoại di động và
internet đang kết nối thế giới số, thế giới
vật chất và sinh học tạo ra những đột phá
cho ngành công nghiệp, các hệ thống sản
xuất, phân phối, tiêu thụ và sự biến đổi sâu
sắc mọi hoạt động sống của con người.
Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động tới
Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, xã
hội, chính trị, an ninh quốc phòng và mọi
mặt của đời sống với mức độ khác nhau;
làm thay đổi cách sống, cách làm việc và
cách giao tiếp của người dân theo hướng tốt
hơn, đời sống vật chất và tinh thần được cải
thiện. Bên cạnh đó là những tác động tiêu
cực đi kèm với những nguy cơ mất ổn định,
gây xáo trộn xã hội, nhất là ảnh hưởng đối
với sức tăng trưởng của nền kinh tế. Bài
viết này chỉ ra những nội dung chủ yếu
hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam và tác
động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0
tới hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
2. Nội dung chủ yếu hoàn thiện thể chế
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa của Việt Nam
Thứ nhất, công tác chỉ đạo, lãnh đạo và tổ
chức triển khai nhiệm vụ hoàn thiện thể chế
cho nền kinh tế Việt Nam. Ðảng ta tiếp tục
tăng cường công tác lãnh đạo chỉ đạo nhiệm
vụ xây dựng chủ trương, đường lối của
Ðảng; tiếp tục triển khai các Nghị quyết,
Chương trình hành động của Nhà nước về
đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại
nền kinh tế và cải thiện môi trường kinh
doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc
gia. Ðối với những nhiệm vụ rõ ràng, cấp
thiết, phù hợp với nội dung Nghị quyết số
11-NQ/TW ngày 3 tháng 6 năm 2017 của
Ban Chấp hành Trung Ương Ðảng khóa XII
về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa trong giai
đoạn hiện nay, cần được tổ chức triển khai
ngay, bảo đảm thực hiện kịp thời và có hiệu
quả. Ðồng thời, tổ chức nghiên cứu, quán
triệt, thống nhất nhận thức về nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam. Thực hiện việc giám sát các cơ
quan, tổ chức trong hệ thống chính trị phối
hợp chặt chẽ với nhau triển khai, nghiên
cứu, quán triệt các nội dung của Nghị quyết
số 11-NQ/TW trong toàn thể đội ngũ cán
bộ, công chức, viên chức, người lao động
thuộc thNm quyền quản lý...
Thứ hai, phát triển toàn diện các thành
tố chính trong kinh tế thị trường. Nội dung
này bao gồm 3 nhiệm vụ chính: (1) Hoàn
thiện thể chế nhằm phát triển toàn diện các
thành phần kinh tế, các loại hình doanh
nghiệp và các hình thức sở hữu. Các cơ
quan, tổ chức thuộc Nhà nước cụ thể hóa
các quy định pháp luật, văn bản quy phạm
pháp luật về sở hữu, về chính sách phát
triển các thành phần kinh tế, các loại hình tổ
chức sản xuất kinh doanh; (2) Hoàn thiện
thể chế nhằm mục tiêu phát triển đồng bộ
các yếu tố thị trường và vận hành thông
suốt các loại hình thị trường. Các cơ quan
nhà nước nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế,
chính sách nâng cao hiệu quả hoạt động của
BùiTiến Dũng
21
các thị trường; (3) Hoàn thiện thể chế nhằm
gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm
phát triển bền vững, tiến bộ công bằng xã
hội, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến
đổi khí hậu. Nghiên cứu ban hành cơ chế,
chính sách gắn phát triển kinh tế - xã hội
với phát triển bền vững, triển khai chiến
lược tăng trưởng xanh.
Thứ ba, nâng cao năng lực xây dựng,
thực thi thể chế, tinh gọn bộ máy nhà nước
và quan hệ phối hợp giữa các chủ thể trong
hệ thống chính trị. Nội dung này bao gồm:
(1) Nâng cao năng lực xây dựng và thực thi
thể chế; tiếp tục đNy mạnh cải cách thủ tục
hành chính, nhất là các vấn đề liên quan đến
người dân, doanh nghiệp, bảo đảm tính
công khai, minh bạch về nghĩa vụ và trách
nhiệm nhằm tạo môi trường giao dịch thông
suốt, bảo đảm hiệu lực thực thi; (2) Cơ cấu
lại bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn,
hiệu lực, hiệu quả. Hoàn thiện thể chế về
chính quyền địa phương và quan hệ giữa
các chủ thể trong hệ thống chính trị.
Thứ tư, nâng cao hiệu quả hội nhập
quốc tế. Nội dung này cần thực hiện theo 2
hướng chính sau: (1) Hoàn thiện thể chế
theo hướng đNy mạnh, nâng cao hiệu quả
hội nhập kinh tế quốc tế. Hoàn thiện khuôn
khổ pháp luật về công tác ký kết, thực hiện
điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế; cơ chế
rà soát, theo dõi, đôn đốc các bộ, ngành, địa
phương trong thực thi hiệu quả; luật hóa
các cam kết hội nhập quốc tế... Mở rộng
và làm sâu sắc hơn quan hệ với các nước và
các đối tác theo phương châm đa phương
hóa, đa dạng hóa; đưa các quan hệ đi vào
thực chất, tạo sự đan xen, gắn kết lợi ích
với các đối tác; (2) Hoàn thiện các thể chế,
chính sách theo hướng khuyến khích các
doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng
khu vực và quốc tế. Có định hướng rõ ràng
trong việc lựa chọn xây dựng thương hiệu
nội địa hay tham gia vào chuỗi cung ứng
khu vực và toàn cầu, đặc biệt trong các
nhóm ngành hàng có lợi thế so sánh.
Thứ năm, hoàn thiện thể chế gắn kết
tăng trưởng kinh tế với bảo đảm quốc
phòng, an ninh. Nội dung chủ yếu đã xác
định rõ việc xây dựng và thực hiện chiến
lược phát triển công nghiệp quốc phòng,
công nghiệp an ninh tiên tiến, hiện đại;
hoàn thiện các quy định pháp luật về tăng
cường, củng cố quốc phòng, an ninh gắn
với phát triển văn hóa, xã hội trong thời
bình, tình trạng khNn cấp, tình trạng chiến
tranh; bảo đảm an ninh kinh tế trong quá
trình xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa;
không để hoạt động lợi dụng quá trình xây
dựng, hoàn thiện thể chế nhằm chuyển hóa
chính trị, lũng đoạn về kinh tế.
3. Tác động của cuộc Cách mạng công
nghiệp 4.0 tới thể chế và phương thức
điều hành của Nhà nước
Thứ nhất, biến đổi hệ thống pháp luật và
các quy tắc xã hội. Tốc độ thay đổi nhanh
chóng của Cách mạng công nghiệp 4.0
đang buộc nhà nước phải thay đổi cách tiếp
cận khi thiết lập, sửa đổi và thực thi pháp
luật. Thời đại kỹ thuật số đang làm bộ máy
lập pháp, hành pháp và tư pháp không có đủ
thời gian để nghiên cứu xây dựng khung
khổ pháp lý hoàn chỉnh hay thiết lập các
quy tắc ứng xử thích hợp. Do vậy, hệ thống
pháp luật và khuôn khổ pháp lý hiện hành
cần được thiết kế linh hoạt hơn để thích ứng
với môi trường xã hội biến đổi liên tục.
Chẳng hạn những thông tin nóng về chính
trị, kinh tế, xã hội trong vòng 24 giờ đòi hỏi
các nhà lãnh đạo đưa ra bình luận và hành
Khoahọc xã hội Việt Nam, số 8 - 2019
22
động ngay lập tức. Hay những tiến bộ vượt
bậc về công nghệ trong Cách mạng công
nghiệp 4.0 có thể đem đến những tác động
bất thường không thể lường trước. Từ đó
cho thấy cần tạo lập một hệ sinh thái quản
lý quốc gia và lập pháp mềm dẻo hơn.
Thứ hai, thay đổi cách thức quan hệ giữa
nhà nước với cộng đồng cư dân, các tổ chức
xã hội. Cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác
động đến mối quan hệ giữa nhà nước với
người dân và các tổ chức xã hội theo hướng:
(1) Tăng cường sử dụng các công nghệ số và
giao dịch số. Nhà nước sử dụng các công
nghệ số để quản lý tốt hơn. Những công
nghệ giám sát mới cho phép các cơ quan nhà
nước kiểm tra, theo dõi nắm tình hình chính
xác hơn. Người dân cũng trang bị cho mình
các công cụ, thiết bị thông tin và truyền
thông hiện đại. Công nghệ và thiết bị cho
phép người dân tiếp cận gần hơn tới Chính
phủ để nêu ý kiến, thậm chí để cùng phối
hợp thực hiện; (2) Công nghệ làm tăng vai
trò và sự tham gia của người dân đối với
công việc của nhà nước. Công nghệ làm tăng
sức mạnh của người dân, đem lại phương
thức mới để họ thể hiện quan điểm, tạo điều
kiện cho họ phối hợp hành động. Người dân
tiếp cận thông tin tốt hơn và ngày càng đòi
hỏi cao hơn.
Thứ ba, thay đổi các cơ chế, phương
pháp, thủ tục trong các hoạt động của nhà
nước và xã hội. Các công nghệ của Công
nghiệp 4.0 đang làm thay đổi môi trường
thể chế theo các cách sau: (1) Chuyển đổi
nhanh cơ chế hoạt động. Các mô hình và
cách thức hoạt động bên trong của bộ máy
nhà nước đang từng bước thay đổi. Những
thay đổi buộc các cấp chính quyền phải
điều chỉnh bằng cách tự làm mới mình và
tìm ra những cách thức hợp tác mới với
người dân và khu vực tư nhân hiệu quả hơn.
Các tổ chức nhà nước đang từng bước
chuyển đổi sang các khuôn khổ khoa học,
công nghệ, kinh tế và xã hội mới; (2)
Chuyển đổi tổ chức theo hướng tinh gọn.
Những đòi hỏi về tính hiệu quả, hiệu lực và
minh bạch, các cơ quan nhà nước, các tổ
chức xã hội cần phải cải tổ, sắp xếp lại cơ
cấu nhằm đạt đến độ minh bạch và hiệu
quả. Về cơ bản, mọi tổ chức đang chuyển
đổi tự nhiên thành những đơn vị tinh gọn
hơn, hiệu quả hơn; (3) Cải thiện nhanh hệ
thống hành chính quản trị công. Hệ thống
hành chính công đang từng bước số hóa
tiến hành đổi mới cấu trúc và chức năng
nhằm nâng cao tổng thể hiệu quả quản lý
của mình. Những nỗ lực đổi mới củng cố
các quy trình quản lý điện tử, tăng cường
minh bạch, trách nhiệm giải trình và quan
hệ giữa chính phủ, tổ chức và người dân
đang diễn ra thuận lợi hơn.
Thứ tư, tác động đến dịch vụ công. Cách
mạng công nghiệp 4.0 đang thúc đNy phát
triển nhanh hệ thống cơ sở dữ liệu và
phương tiện truyền tải thông tin trong lĩnh
vực dịch vụ công. Các tác động chính diễn
ra theo 3 hướng: (1) Chuyển từ vai trò quản
trị sang phục vụ. Các tổ chức thuộc Chính
phủ đang dần được xem và có thể trở thành
các trung tâm dịch vụ công và được đánh giá
theo các tiêu chí về khả năng cung cấp dịch
vụ mở rộng hiệu quả và được cá nhân hóa
cao (đến từng người dân); (2) Chuyển dịch
sang số hóa dịch vụ công và tăng cường ứng
dụng công nghệ số. Công nghiệp 4.0 đang
thúc đNy trào lưu số hóa mạnh mẽ và toàn
diện, các lĩnh vực công như giáo dục, y tế và
các tiện ích công cộng sẽ được ứng dụng
công nghệ số nhanh chóng với quy mô lớn
và bền vững; (3) Thay đổi hoạt động và tính
chất công việc trong lĩnh vực dịch vụ công.
Công nghệ số đang phổ biến đến mức các
ngành dịch vụ công như: giáo dục và đào
tạo, y tế, phân phối điện, khí đốt, nước nóng,
hơi nước và điều hòa không khí và cung cấp
nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải,
nước thải đang có một số chuyển dịch
BùiTiến Dũng
23
trong cơ cấu tổ chức theo hướng linh hoạt và
phù hợp với tính chất công việc lao động tay
nghề cao hơn.
4. Tác động của Cách mạng công nghiệp
4.0 tới phát triển toàn diện các thành tố
chính trong kinh tế thị trường
Thứ nhất, Cách mạng công nghiệp 4.0 làm
thay đổi mô hình tăng trưởng và cách tiến
hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước. Ðiều đó đặt ra yêu cầu ngày càng lớn
hơn đối với quá trình tái cơ cấu các ngành
và tái cơ cấu đầu tư. Hiện nay, tăng trưởng
ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tiếp tục
tập trung ở các ngành khai thác tài nguyên,
sử dụng nhiều lao động, hạn chế trong
chuyển giao công nghệ. Nguồn đầu tư nước
ngoài vào các ngành chế tạo sử dụng công
nghệ thấp, nhân công rẻ, nhưng điều này sẽ
là bất lợi cho Việt Nam.
Thứ hai, Cách mạng công nghiệp 4.0 tạo
ra những thay đổi lớn các ngành công
nghiệp sản xuất chủ lực của đất nước.
Những ngành chế biến thực phNm, sản xuất
điện tử, máy vi tính và thiết bị viễn thông,
dệt may là những ngành công nghiệp sản
xuất trọng điểm sẽ chịu tác động sâu sắc
nhất trước những biến động khó lường từ
Cách mạng công nghiệp 4.0. Do những
ngành công nghiệp này đều sử dụng nhiều
lao động hoặc sản xuất sản phNm cuối cùng
có giá trị gia tãng thấp, dẫn đến sự tăng
trưởng chậm về giá trị gia tăng trong sản
xuất công nghiệp. Ðây là một trong những
cản trở lớn đối với phát triển công nghiệp
khi Việt Nam cần từng bước chuyển dịch
sang các ngành công nghệ cao, sản xuất các
sản phNm giá trị gia tăng cao. Trong thời
gian tới Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ có
những ảnh hưởng lớn trong việc thay đổi
phương thức tổ chức sản xuất của các
ngành công nghiệp chính của Việt Nam. Do
vậy, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp,
đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ với
hạn chế về năng lực đầu tư, đổi mới hoạt
động sản xuất và khả năng thích ứng nhanh
chóng với những thay đổi của thị trường có
xu hướng suy giảm đáng kể.
Thứ ba, Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ
làm thay đổi và chuyển dịch cơ cấu mặt
hàng cũng như cơ cấu thị trường xuất nhập
kh!u của Việt Nam. Cách mạng công
nghiệp 4.0 tác động nhanh và làm thay đổi
các phương thức trong kinh doanh thương
mại cả trên thị trường nội địa cũng như hoạt
động ngoại thương. Sự xuất hiện của các
nền tảng toàn cầu, trong một thế giới phẳng
và các mô hình kinh doanh mới sẽ dẫn tới
các hình thức tổ chức và văn hoá doanh
nghiệp có những thay đổi sâu sắc.
Thứ tư, Cách mạng công nghiệp 4.0 làm
thay đổi tính chất lao động và việc làm ở
Việt Nam. Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ
tác động lớn tới lao động và việc làm, cũng
như bản chất của lao động trong cấu thành
giá trị sản phNm; có những việc làm mới
với các yêu cầu khác và trong một môi
trường làm việc hay cách tổ chức không
còn giống như hiện nay.
Thứ năm, xuất hiện các mô hình sản xuất
kinh doanh mới. Cách mạng công nghiệp
4.0 cho phép thay thế nguồn lực tài chính
bằng nguồn lực tri thức và trí tuệ, cho phép
tạo ra những cơ hội đầu tư và phát triển
mạnh mẽ của các doanh nghiệp vừa và nhỏ,
vốn đầu tư ban đầu cho khởi nghiệp có thể
không lớn, nhưng lợi nhuận thu về cao.
Việc phát triển ngày một rộng của internet
vạn vật cho phép các công ty này tiếp cận
tốt hơn với từng đơn vị, từ đó có thể theo
dõi và đánh giá hiệu quả của họ trong thời
gian thực. Như vậy, với Cách mạng công
nghiệp 4.0, các doanh nghiệp khởi nghiệp
dễ dàng hơn, vốn ít hơn trong khi mang lại
lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn hơn.
Khoahọc xã hội Việt Nam, số 8 - 2019
24
Thứ sáu, xuất hiện nhiều loại hình hoạt
động thương mại mới. Các phương thức
kinh doanh thương mại mới như thương
mại điện tử, thành toán điện tử, giao dịch
điện tử sẽ làm thay đổi, thậm trí triệt tiêu
các hoạt động kinh doanh truyền thống. Thị
trường thương mại điện tử vì thế cũng được
mở rộng, mô hình thương mại điện tử ngày
càng đổi mới. Các chuỗi cung ứng truyền
thống với sự hỗ trợ của sức mạnh lan tỏa
của số hóa và công nghệ thông tin trở thành
chuỗi cung ứng thông minh, đem lại hiệu
quả cho nền kinh tế số nói chung cũng như
thương mại điện tử nói riêng. Cách mạng
công nghiệp 4.0 làm giảm đáng kể chi phí
giao dịch, vận chuyển, góp phần giảm giá
bán sản phNm hàng hóa và dịch vụ, giảm
chi phí trong quá trình lưu thông và phân
phối sản phNm.
5. Tác động của Cách mạng công nghiệp
4.0 tới hình thành các thể chế quốc tế
mới và thay đổi cơ chế vận hành của
kinh tế thị trường
Thứ nhất, Cách mạng công nghiệp 4.0 đang
mở ra nhiều cơ hội và thách thức lớn cho
các quốc gia về việc hình thành và vận
hành các thể chế quốc tế, như: mở cửa
thương mại, tạo ra nhiều thị trường mới,
tăng cường hợp tác đa phương, huy động
lực lượng, có nhiều dòng vốn, dịch chuyển
lao động quốc tế, toàn cầu hóa văn hóa
Triển vọng thiết lập một nền tảng hợp tác
chung về các thách thức an ninh quốc gia
và quốc tế trở thành nhiệm vụ thiết yếu.
Chẳng hạn tình trạng cạnh tranh chiến lược
đang tăng lên giữa Mỹ và Trung Quốc trong
khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và trên
thế giới chủ yếu liên quan đến xây dựng
luật chơi mới.
Thứ hai, xu hướng hội nhập ngày càng
sâu rộng cùng với việc tham gia vào các tổ
chức quốc tế, đòi hỏi các quốc gia phải
chấp nhận tuân thủ luật lệ và quy chu!n
hành vi đối với các nước thành viên. Trong
bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0,
các tổ chức quốc tế thiết lập thêm các tiêu
chuNn, quy tắc và luật lệ liên quan đến các
công nghệ số, tương tác số như thông tin
liên lạc 5G, thiết bị bay không người lái
thương mại, internet vạn vật, y tế điện tử,
sản xuất áp dụng công nghệ thông minh
Các quốc gia cũng thiết lập các quy tắc, luật
lệ riêng nhằm tạo lợi thế cho nhà sản xuất
trong nước, đồng thời hạn chế đối thủ cạnh
tranh nước ngoài. Do đó, nhiều quốc gia có
nguy cơ bị cô lập khỏi hệ quy chuNn toàn
cầu và tụt hậu xa trong nền kinh tế số.
6. Tác động của Cách mạng công nghiệp
4.0 tới hoàn thiện nhanh thể chế kinh tế,
gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo đảm
quốc phòng, an ninh
Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động sâu sắc
tới vấn đề an ninh, quốc phòng diễn ra ở cấp
độ quốc gia và quốc tế. Các tiến bộ vượt bậc
về công nghệ 4.0 như trí tuệ nhân tạo tích
hợp trên các rôbốt tạo ra những người lính
rôbốt cực kỳ thông minh có sức mạnh và sức
chịu đựng phi thường; tác chiến mạng (tác
chiến điện tử) diễn ra phức tạp, tiềm Nn
nhiều nguy cơ; công nghệ thực tại ảo đang
được quân đội trên thế giới sử dụng, vũ khí,
trang thiết bị quân sự thông minh không
người lái phổ biến Nhờ các phương tiện,
thiết bị tiên tiến, nhiều tổ chức nước ngoài
lợi dụng hoạt động kinh tế để thực hiện các
hoạt động phá hoại. Ở bất kỳ quốc gia nào
trên thế giới đều gặp phải sự cố an ninh
mạng đã xảy ra với tốc độ gia tăng gấp vài
chục lần so với trước đây. Các công nghệ
hàng đầu trong cuộc Cách mạng công
nghiệp 4.0 đang phát triển nhanh, nhiều phần
mềm phát triển phức tạp, cùng với ý thức và
BùiTiến Dũng
25
kiến thức chưa thực sự đầy đủ để có thể xây
dựng một hệ thống tự bảo vệ. Kiến thức bảo
mật của các quốc gia rất khác nhau khi mà
internet mới chưa được phổ biến - một thực
trạng hết sức đáng quan ngại trong vấn đề an
ninh bảo mật hiện hành.
7. Kết luận
Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã và
đang tác động tới hoàn thiện thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam trên nhiều cấp độ khác nhau. Ðể
tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt
Nam, chúng tôi cho rằng:
Thứ nhất, cần có cách tiếp cận tổng thể,
phát triển bổ sung lý luận về thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
dưới tác động của Cách mạng công nghiệp
4.0, theo kịp nhiều vấn đề mới đang phát
sinh, nhất là sự xuất hiện của nền kinh tế số,
kinh tế chia sẻ, xã hội số. Tính định hướng
xã hội chủ nghĩa của mô hình thể chế kinh
tế cần có sự điều chỉnh trước những biến
động nhanh trong toàn bộ nền kinh tế đang
dịch chuyển sang số hóa toàn diện. Mô hình
tãng trưởng đã thay đổi xu hướng dựa chủ
yếu vào công nghệ và đổi mới sáng tạo. Mô
hình này cần tiếp tục cụ thể hóa những nội
dung phản ánh định hướng xã hội chủ nghĩa
trong phát triển kinh tế đất nước nói chung
và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa nói riêng để
theo kịp sự phát triển của thế giới.
Thứ hai, cuộc Cách mạng công nghiệp
4.0 làm xuất hiện lực lượng sản xuất mới,
quan hệ sản xuất mới và chúng đang phát
triển nhanh. Do đó, cần làm rõ hơn những
quan hệ sản xuất mới để bảo đảm định
hướng xã hội chủ nghĩa đối với thể chế kinh
tế thị trường ở Việt Nam. Trong các quan
hệ sản xuất mới và cũ, nhận thức về công
cụ định hướng xã hội chủ nghĩa được hiểu
là chính sách, pháp luật để tái phân phối kết
quả tăng trưởng, sử dụng nguồn lực nhà
nước để thực hiện các mục tiêu xã hội
Các yếu tố cấu thành nền kinh tế cũng đang
thay đổi dẫn tới những công cụ thể chế để
bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa đối
với nền kinh tế thị trường ở Việt Nam cũng
cần đổi mới. Doanh nghiệp nhà nước có
còn là lực lượng chủ đạo bảo đảm định
hướng xã hội chủ nghĩa hay không khi mà
cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 ở Việt
Nam đang thiếu lực lượng dẫn dắt nền kinh
tế với đủ sức mạnh và tầm vóc.
Thứ ba, trong các chủ trương, chính sách
hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, Ðảng và Nhà nước
ta suy xét đến những biến động khôn lường
và sự giao thoa mạnh mẽ giữa chính trị -
kinh tế - xã hội do các công nghệ đột phá
gây ra. Kết quả của sự giao thoa này đang
hình thành những thể chế mới với phương
thức hoạt động hoàn toàn khác với thể chế
trước đây.
Tài liệu tham khảo
[1] Phạm Văn Dũng (2016), Ðịnh hướng phát
triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, Nxb
Ðại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
[2] Ðảng Cộng sản Việt Nam (2017), Văn kiện
Ðại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ Ðổi mới
(khóa VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII), Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội.
[3] Schwab, Klaus (2016), The Fourth Industrial
Revolution, New York.
[4]
hoi-XII-cua-Dang-vao-cuoc-song/Cong-bo-
van-kien-Dai-hoi-XII-cua-Dang/250536.vgp
[5]
doi/cuoc-cach-mang-cong-nghiep-lan-thu-tu-
va-van-de-dat-ra-doi-voi-quoc-phong-viet-
nam/11249.html
BùiTiến Dũng
1
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- tac_dong_cua_cach_mang_cong_nghiep_4_0_toi_hoan_thien_the_ch.pdf