Tài liệu Việt Nam - Đất lành cho khởi nghiệp: Tại sao không?

I SAO KHÔNG? 39 đưa ra quyết định khởi nghiệp của mình. sự minh bạch, có trách nhiệm của Nhà nước trong các chính sách tài khóa, sử dụng ngân sách, xử lý nợ công sẽ là động lực để người dân tham gia khởi nghiệp, kiếm sống và làm giàu cho mình và đóng góp ngân sách cho nhà nước. Họ tin rằng các nỗ lực của mình sẽ được ghi nhận và những đồng thuế đóng góp của mình sẽ được trân trọng, sử dụng hiệu quả cho các mục đích phát triển xã hội, bảo vệ tổ quốc và vì sự phồn thịnh của đất nước. Trên nền tảng của sự ổn định kinh tế vĩ mô, môi trường kinh doanh và đầu tư cần được cải thiện sao cho thuận lợi, thân thiện với chi phí thấp cho người khởi nghiệp và doanh nghiệp. Trong hơn 1 thập kỷ vừa qua, Luật Doanh nghiệp đã liên tục được sửa đổi, với tư tưởng cải cách mang tính đột phá, mang lại một luồng sinh khí Xếp hạng của Việt Nam về ổn định kinh tế vĩ mô trong Chỉ số Năng lực Cạnh tranh Quốc gia Xếp hạng so với 144 nền kinh tế Điểm số (7 là cao nhất) Nguồn: Diễn đàn Kinh tế Thế giới (2016) Khoảng cách so với nước tốt nhất mới cho môi trường kinh doanh. Những cải cách này được đánh giá là có tác động mạnh mẽ tới tinh thần khởi nghiệp của người dân và doanh nghiệp. Nhưng rõ ràng còn rất nhiều lĩnh vực khác cần phải được cải thiện để nuôi dưỡng các sáng kiến kinh doanh, các ý tưởng sáng tạo và dự án khởi nghiệp của người dân và doanh nghiệp. Điều tra PCI 2016 đã cho thấy có tới 6,4% doanh nghiệp trong nước đang cân nhắc chuyển sang các nước khác, thay vì lựa chọn một tỉnh, thành phố của Việt Nam. Điều này được minh chứng rõ ràng hơn khi gần đây, đã xuất nhiều nhiều ví dụ về những trường hợp như Cốc Cốc thành lập doanh nghiệp và đặt "đại bản doanh" tại singapore, các công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ như Lozi, azitack, antoree.vn cũng lựa chọn thành lập doanh nghiệp ở singapore. Được nhắc đến nhiều cũng là trường hợp công ty Cỏ May đã không có sự lựa chọn tối ưu để thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam và buộc phải thành lập doanh nghiệp ở singapore. Điểm chung của các công ty này là ý tưởng kinh doanh, ý tưởng sáng tạo là xuất phát từ Việt Nam, có gốc gác Việt Nam, sản phẩm, dịch vụ được made-in-Việt Nam và phục vụ thị trường, người tiêu dùng Việt Nam, nhưng những người khởi nghiệp đã chọn sử dụng luật lệ và môi trường kinh doanh của singapore để khởi nghiệp hay triển khai ý tưởng của mình. Đây quả là một điều đáng suy ngẫm. 75 4.7 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 40 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Thủ tục hành chính "ép" startup Việt chuyển công ty sang singapore? ông Dzung Nguyen, Giám đốc quỹ Cyberagent Ventures Việt Nam và Thái Lan, cho biết hiện nay có nhiều quỹ khi đầu tư vào công ty khởi nghiệp tại Việt Nam đưa ra yêu cầu thành lập công ty tại singapore, nhằm dễ dàng hơn trong thủ tục rót vốn. Trong môi trường kinh doanh Internet không biên giới, các startup Việt khi mở công ty tại singapore vẫn có thể phục vụ khách hàng tại Việt Nam và trên toàn cầu. Hiện nay đang có một làn sóng các doanh nghiệp Việt Nam mở công ty tại singapore nhằm hưởng các chính sách kinh doanh hiện đại và cởi mở. Đứng ở góc độ nhà đầu tư, ông Dzung Nguyen cho biết nguyên nhân lớn nhất gây phiền hà khi rót vốn cho các startup tại Việt Nam là thủ tục giấy tờ, đặc biệt đối với các quỹ nước ngoài thì thủ tục rất nhiêu khê và mất thời gian. Hầu hết các nhà đầu tư vào startup Việt Nam có trụ sở tại nước ngoài, khi gặp nhiều cản trở về thủ tục thì họ có thể bỏ sang đầu tư cho nước khác. Lấy ví dụ về việc Cyberagent Ventures mới đây đầu tư vào Kyna.vn, ông Dzung Nguyen cho biết phải mất 6 tháng kể từ khi xin phép đến khi được đồng ý thủ tục tăng vốn, từ tháng 10 năm 2015 kéo dài đến tháng 5 năm 2016. Mặc dù có thể bị thu hút bởi công ty khởi nghiệp, nhưng để bảo đảm nguồn vốn cho mình thì nhà đầu tư buộc phải làm đúng hồ sơ giấy tờ chứ không thể phá lệ cấp vốn cho doanh nghiệp trước khi hoàn tất thủ tục. Việc này không chỉ gây phiền hà mà còn mất thời gian, có thể khiến những cơ hội đầu tư vuột mất. Quan trọng nữa là, công ty mới khởi nghiệp thay vì phải tập trung phát triển sản phẩm và thị trường thì lại phải đau đầu vì thủ tục giấy tờ. Nếu thuê ngoài lo thủ tục thì chi phí sẽ đội lên nhiều hơn. Thời điểm trước 1/7/2015, theo ông Dzung Nguyen, nhà đầu tư nước ngoài buộc phải có giấy chứng nhận đầu tư tại Việt Nam, do đó thời gian đồng ý rót vốn đến khi xin được thủ tục giấy tờ để giải ngân thì thường mất 6 tháng đến 1 năm. sau thời điểm kể trên, giấy chứng nhận đầu tư không còn được áp dụng, thủ tục đơn giản hơn, thời gian hoàn tất giấy tờ giảm xuống, nhưng vẫn còn kéo dài. Thủ tục giấy tờ khi đầu tư sẽ còn phức tạp hơn nếu có nhiều quỹ cùng đầu tư vào một công ty khởi nghiệp. Khi đó, hồ sơ sẽ phải làm thành nhiều bộ, gửi đến các nhà đầu tư ở các nước khác nhau ký tên, sau đó chuyển ngữ sang tiếng Việt. Trung bình một bộ hồ sơ, gồm các thứ tiếng khác nhau, nhiều bản khác nhau, thì một nhà đầu tư có thể phải ký đến 100 trang, bao gồm cả việc ký nháy lên từng trang hợp đồng hay điều lệ. Nếu có 8 nhà đầu tư thì bộ hồ sơ có thể lên 800 trang giấy. Trong khi đó, ông Dzung Nguyen cho biết tại singapore có thể dùng chữ ký điện tử thay cho ký sống và vì dùng tiếng anh là ngôn ngữ chính nên hợp đồng chỉ cần thống nhất một ngôn ngữ này. Thêm vào đó, một nhà đầu tư nước ngoài muốn rót vốn vào Việt Nam, phải lập một tài khoản đầu tư tại đây. sau đó, mỗi lần giải ngân bắt buộc người rót vốn phải quay lại Việt Nam ký chuyển tiền. Tất nhiên, ngược lại, việc chuyển tiền này cực kỳ đơn giản nếu công ty khởi nghiệp có một tài khoản ngân hàng tại singapore. Theo Hải Đăng, ICT News. Nguồn bài viết: “Thủ tục hành chính "ép" startup Việt chuyển công ty sang Singapore?”, truy cập ngày 22/12/2016, tại: vn/khoi-nghiep/thu-tuc-hanh-chinh-ep-startup-viet-chuyen-cong-ty- sang-singapore-140710.ict Thủ tục hành chính "ép" startup Việt chuyển công ty sang Singapore? 41VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Lozi, Cỏ May, Cốc Cốc có điều kiện để đăng ký và khởi nghiệp tại singapore, nhưng còn hàng trăm ngàn người khởi nghiệp với vô vàn ý tưởng kinh doanh khác không có cơ hội như họ và đang phải vật lộn với những rào cản pháp lý, rào cản thủ tục hành chính để khởi nghiệp và thực hiện các ý tưởng kinh doanh của mình. Nhà nước, bằng các nỗ lực cải cách của mình, hoàn toàn có thể giúp các doanh nghiệp này có cơ hội được hưởng những luật lệ tốt hơn, những thủ tục hành chính, các dịch vụ công thuận lợi như Lozi, Cỏ May, Cốc Cốc đã tìm cách được hưởng từ môi trường kinh doanh của singapore và để họ không cần phải làm một điều mà bản thân không muốn hoặc không có sự lựa chọn khác là đăng ký khởi nghiệp tại singapore hay Hongkong. Nghị quyết 19 và Nghị quyết 35 của Chính phủ đang đẩy mạnh những cải cách về môi trường kinh doanh của Việt Nam. Cải cách trên nhiều lĩnh vực tiếp tục được doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế ghi nhận. Nhưng những chuyển động từ thực tế còn chậm chạp và chưa đáp ứng được mong mỏi của những người khởi nghiệp. Gánh nặng thủ tục hành chính, chi phí không chính thức, những lợi ích được “cài cắm” trong các quy định, quy trình thủ tục cần phải được sớm gỡ bỏ để môi trường kinh doanh thông thoáng, thuận lợi hơn. “Chúng ta không chấp nhận văn bản pháp luật ban hành có nội dung không vì lợi ích của toàn xã hội mà vì lợi ích riêng của một bộ, một ngành nào đó” – như tuyên bô của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại Hội nghị toàn quốc triển khai công tác tư pháp năm 2017, là lời động viên to lớn cho cộng đồng kinh doanh, và cộng đồng kinh doanh đang mong mỏi điều đó sẽ trở thành tâm niệm và chuẩn mực hành động của các cơ quan hoạch định chính sách. Rõ ràng dù thứ hạng của Việt Nam trong Báo cáo thường niên về Chỉ số thuận lợi kinh doanh (Doing Business) 2017 do Ngân hàng Thế giới (WB) công bố được cải thiện 9 bậc, nhưng vị trí xếp hạng 82/190 nền kinh tế nhắc nhở chúng ta rằng còn rất nhiều việc cần phải làm để cải thiện môi trường kinh doanh Việt Nam, vì cộng đồng doanh nghiệp và vì những người đã và sẽ khởi nghiệp kinh doanh tại đất nước này. Doanh nghiệp phải tìm mọi cách ứng phó với quy định về chế độ kế toán vì họ không thể đáp ứng được. Đây không phải vấn đề bình thường, mà là trầm trọng. Quy định về kế toán đang thật sự tạo ra chi phí vô cùng lớn với doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng như doanh nghiệp siêu nhỏ... Bà Nguyễn Thị Cúc Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam “ ” CẦN NHỮNG GÌ ĐỂ VIỆT NaM TRỞ THÀNH ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP hỗ trợ cho khởi nghiệp Hệ thống giáo dục Dạy nghề Chất lượng nguồn nhân lực là một trong các yếu tố quan trọng của hệ sinh thái khởi nghiệp. Muốn có một nguồn nhân lực tốt phục vụ cho mục tiêu quốc gia khởi nghiệp thì việc nâng cao hiệu quả giáo dục và đào tạo cho học sinh, sinh viên về khởi nghiệp là rất cần thiết. Điều này cần sự tham gia của các cơ quan quản lý giáo dục, các trường Đại học, Cao đẳng, các trung tâm dạy nghề và hệ thống các trường phổ thông để giải quyết những hạn chế của hoạt động giáo dục đào tạo về khởi nghiệp hiện nay. Giáo dục khởi nghiệp chưa được chú trọng đúng mức Nhìn chung, hai hạn chế chính của hệ thống giáo dục, dạy nghề hỗ trợ khởi nghiệp ở Việt Nam hiện nay là việc giáo dục khởi nghiệp ở Đại học chưa được chú trọng đúng mức và các chương trình đào tạo về khởi nghiệp (nếu có) thì lại chưa bài bản, còn thiếu tính thực tiễn. Giáo dục khởi nghiệp ở các trường Đại học nhìn chung còn bị xem nhẹ. Đa phần các trường Đại học hiện nay không có các tập hợp ? 42 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 43 chương trình phù hợp để đào tạo sinh viên những kiến thức và kỹ năng về khởi nghiệp. Giáo dục khởi nghiệp kinh doanh dường như chỉ gói gọn trong một vài môn học về quản trị kinh doanh và hầu hết chỉ thấy ở các trường Đại học đào tạo ngành kinh tế. Nhiều chương trình đào tạo không có sự thống nhất về nội dung, thiếu cụ thể và tính hệ thống. Rất nhiều sinh viên sau khi ra trường vẫn còn lạ lẫm về kiến thức quản trị doanh nghiệp và thiếu các kỹ năng mềm cần thiết khác để phát triển những ý tưởng khởi nghiệp của mình. Hiện tại, việc xây dựng những chương trình chuẩn hóa cung cấp một cách xuyên suốt các kiến thức, kỹ năng, tư duy và công cụ để khởi nghiệp là rất cần thiết. Ngoài việc thiếu hụt các chương trình giáo dục về khởi nghiệp thì trong số các chương trình đào tạo kỹ năng khởi nghiệp hiện nay, tính thực tế là một hạn chế khá rõ. Nhiều sinh viên không có các cơ hội gặp gỡ những doanh nhân khởi nghiệp từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường để học hỏi, chia sẻ và nhờ đó có thể tự khám phá con đường khởi nghiệp thích hợp cho bản thân mình. Những hạn chế này thực tế có thể được bù đắp nhờ hệ thống các trung tâm đào tạo tư nhân. Các trung tâm này có nhiều thuận lợi hơn trong việc thiết kế các chương trình đào tạo bám sát thực tiễn và có thể mời trực tiếp các doanh nhân đến để giảng dạy. Điểm yếu của giáo dục đại học Việt Nam hiện nay là vẫn đang đào tạo ra những cử nhân với thói quen đi xin việc, làm công ăn lương, không có tinh thần khởi nghiệp Nhà giáo ưu tú Lê Công Cơ, Hiệu trưởng Đại học Duy Tân “ ” VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 44 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Từ kinh nghiệm của bản thân mình khi lập VietFounder, một startup cung cấp dịch vụ giáo dục đào tạo cho những cá nhân có mong muốn khởi nghiệp, tôi nhận thấy phần nhiều các bạn trẻ hiện nay còn chưa được trang bị những kiến thức, kỹ năng cần thiết để theo đuổi giấc mơ khởi nghiệp. Nhiều bạn trẻ có nhiệt huyết khởi nghiệp nhưng khi đặt mình vào vị trí quản lý doanh nghiệp thì gặp khá nhiều lúng túng. Một số bạn chỉ thực sự giỏi trước máy tính thay vì linh hoạt trong các tình huống kinh doanh nảy sinh ở một doanh nghiệp non trẻ. Có thể trước đó, các bạn ấy đã quen làm việc ở các công ty lớn, mọi việc đều có quy tắc, hướng dẫn chi tiết nên khi tự chủ trong một công ty khởi nghiệp nhỏ hơn nhiều, các bạn ấy thường cảm thấy bối rối và khó kiểm soát công việc. Theo tôi, ở môi trường khởi nghiệp, nhìn chung tất cả nhân viên phải cùng nhau làm việc và có khả năng làm được nhiều việc. VietFounder của chúng tôi cũng vậy, trong những khoảng thời gian đầu, chúng tôi cũng cần tìm những ứng cử viên có thể làm việc và ứng biến linh hoạt. Việc tìm được những nhân viên như thế, đặc biệt là những người trẻ không phải là công việc đơn giản. Dù gặp những khó khăn như đã nêu, chúng tôi sau này cũng đã có được đội ngũ nhân sự như mong muốn. Nhờ vào sự tâm huyết từ những người sáng lập và mong muốn đào tạo thế hệ trẻ, chúng tôi đã thu hút và thuyết phục được những bạn trẻ năng động với mong muốn phát triển bản thân ra nhập công ty. Về vấn đề đào tạo nhân lực cho khởi nghiệp, tôi nghĩ rằng trước hết các cơ quan Nhà nước và các trường Đại học, các cơ sở dạy nghề cần có các giải pháp phù hợp về chương trình học. Đây là điều khá rõ. Ngoài Đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp khởi nghiệp: câu chuyện của VietFounder 45VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? ra, tôi nghĩ bản thân chính các bạn trẻ cũng phải có sự chuẩn bị nghiêm túc. Từ kinh nghiệm một doanh nhân khởi nghiệp, tôi có một vài lời khuyên cho các bạn ấy. Thứ nhất, các bạn phải đọc nhiều, đặc biệt phải hiểu biến các kiến thức về xã hội, tâm ký học, kỹ năng mềm, kiến thức về luật và lĩnh vực phát triển bản thân. Thứ hai, việc đi thực tập sớm là cần thiết vì nó cung cấp cho các bạn sự tự tin để bước vào môi trường khởi nghiệp sau khi tốt nghiệp. Thứ ba, bạn cần tham dự một số lớp đào tạo về khởi nghiệp để rèn rũa những gì mình đang có trở thành kỹ năng thực tế trong công việc. Đây cũng là cơ hội cho các bạn giao lưu học hỏi với những người có cùng mối quan tâm, những giảng viên trong khóa học sẽ đóng vai trò cố vấn tuyệt vời cho bạn khi bắt đầu dự án khởi nghiệp. Nguyễn Đức Hải - Đồng sáng lập và Giám đốc Đào tạo của Học viện Khởi nghiệp và Lãnh đạo VietFounder 46 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Hướng đi nào để cải thiện chất lượng giáo dục đào tạo khởi nghiệp? Một trong những hướng đào tạo nhân lực hỗ trợ khởi nghiệp theo kinh nghiệm quốc tế đó là chú trọng tích hợp giáo dục khởi nghiệp với các chiến lược phát triển khác, chẳng hạn chiến lược tăng trưởng kinh tế, chiến lược đổi mới khoa học và công nghệ Các quốc gia Liên minh Châu Âu từng đưa ra Chiến lược học tập suốt đời trong giáo dục đào tạo trong đó chú trọng phát triển 8 năng lực then chốt, và năng lực khởi nghiệp là một trong số đó. Ngoài ra, nhiều ý kiến của chuyên gia cũng cho rằng việc đưa các chương trình giáo dục khởi nghiệp vào chính khóa để giảng dạy cho sinh viên là cần thiết. Các trường chuyên đào tạo kinh tế có thể nghiên cứu mở những chuyên ngành về Khởi nghiệp học (Entrepreneuship) như mô hình tại nhiều trường kinh doanh tại châu Âu hay Hoa Kỳ. Việc đưa giáo dục khởi nghiệp vào bậc đại học sẽ thu hút đông đảo các doanh nhân, các nhà quản lý tham gia giảng dạy các chương trình khởi nghiệp. Bên cạnh các hoạt động trên lớp, các trường Đại học cũng nên khuyến Bộ sẽ nghiên cứu để đưa vào chương trình đào tạo chính thức bậc ĐH năm 2017 nội dung về khởi nghiệp. Còn bậc phổ thông, Bộ cũng đã có chủ trương đưa vào khi đổi mới chương trình học bắt đầu từ năm 2018 Ông Dương Văn Bá, Phó vụ trưởng Vụ Học sinh, sinh viên Bộ GD-ĐT “ ” khích các ý tưởng khởi nghiệp thông qua tổ chức các cuộc thi về khởi nghiệp và có thể tài trợ ban đầu cho các ý tưởng khởi nghiệp khả thi. Thêm nữa, chú trọng đến sự bài bản, hệ thống và gắn với thực tiễn của chương trình đào tạo về khởi nghiệp là rất cần thiết. Các trường Đại học và cơ sở đào tạo cần đánh giá lại hiệu quả của những chương trình giảng dạy hiện tại liên quan đến khởi nghiệp kinh doanh, trong đó có đánh giá dựa trên phản hồi của sinh viên. Các trường cũng nên nghiên cứu tổ chức các sự kiện mời các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, các chuyên gia, diễn giả đến nói chuyện với sinh viên hoặc thậm chí có thể tham gia trực tiếp giảng dạy sinh viên, hướng dẫn sinh viên tham gia các dự án của doanh nghiệp. sự hợp tác giữa Nhà trường với doanh nghiệp/doanh nhân có thể dưới cả hình thức đào tạo ngắn hạn và ngắn hạn. CẦN NHỮNG GÌ ĐỂ VIỆT NaM TRỞ THÀNH ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP Có một hệ sinh thái và các định chế hỗ trợ khởi nghiệp Hệ sinh thái khởi nghiệp gồm sự tham gia của nhiều tác nhân và định chế khác nhau thực hiện một trong ba nhóm chức năng: (i) chức năng khởi nghiệp (chẳng hạn như chính các doanh nghiệp mới thành lập, các startup), (ii) chức năng hỗ trợ (như Chính phủ, các trường Đại học, Viện nghiên cứu, các tổ chức ươm mầm, các chuyên gia cố vấn); và (iii) chức năng đầu tư (thông qua các Quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư thiên thần, các tổ chức thúc đẩy kinh doanh). sự tương tác giữa các tác nhân trong hệ sinh thái khởi nghiệp là vô cùng quan trọng với sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp. Trong các định chế này, Chính phủ có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp ở tầm vĩ mô. Trong khoảng 10 năm qua, Chính phủ Việt Nam đã có những cố gắng nhất định trong việc thúc đẩy các tác nhân trong hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển. Chẳng hạn như việc đưa ra thị trường các kết quả nghiên cứu phát triển của các tổ chức Nhà nước và tư nhân như Quỹ Phát triển Khoa học Công nghệ Quốc gia (NaFOsTED) hay Quỹ Đổi mới Công nghệ Quốc gia (NaTIF) đã góp phần hình thành nên các doanh nghiệp mới từ việc triển khai ứng dụng các kết quả nghiên cứu ? 48 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 49 Dù vậy, sự phát triển của hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam hiện nay còn gặp không ít khó khăn. Trước tiên, các quy định pháp luật hiện nay vẫn chủ yếu đề cập đến đối tượng doanh nghiệp nói chung trong khi quy định điều chỉnh cụ thể cho doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt là khởi nghiệp sáng tạo còn khá thiếu vắng. Chẳng hạn, các quỹ đầu tư mạo hiểm – một hình thức mới manh nha ở Việt Nam hiện nay vẫn chưa có những quy định pháp lý cụ thể. Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa sắp được ban hành trong thời gian tới dự kiến sẽ bù đắp những khoảng trống quy định này. Ngoài ra, các cơ chế pháp lý nhằm công nhận giá trị bằng tiền của tài sản vô hình trong góp vốn thành lập công ty, trong thế chấp vay vốn hoặc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp cần được quy định cụ thể hơn. Một lĩnh vực nữa mà Chính phủ cần chú ý để phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp là tài chính cho khởi nghiệp. Hầu hết các doanh nghiệp khởi nghiệp đều gặp khó khăn khi tiếp cận tín dụng ngân hàng do thủ tục quá phức tạp hoặc thiếu các tài sản thế chấp theo 4 chỉ số Việt Nam có thứ hạng thấp trong bảng xếp hạng Chỉ số Khởi nghiệp toàn cầu 2015/2016 là: Giáo dục kinh doanh sau phổ thông (47/62), giáo dục kinh doanh bậc phổ thông (47/62), chương trình hỗ trợ của Chính phủ (50/62), tài chính cho kinh doanh (50/62). Theo Báo cáo “Chỉ số Khởi nghiệp toàn cầu 2015/2016” “ ” 5Quyết định số 844/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” khoa học công nghệ. Trong khoảng 3 năm gần đây, Chính phủ dành ngày càng nhiều sự quan tâm hơn đến phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp nói chung. Điển hình như việc đề xuất và soạn thảo Luật Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong đó có những nội dung hỗ trợ cụ thể cho hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp và cho các tổ chức, định chế cung cấp các dịch vụ, sản phẩm mà trợ giúp cho quá trình khởi nghiệp. Chính phủ cũng đã xây dựng Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025”5, được xem như dấu ấn quan trọng trong chủ trương tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi để thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam. Năm 2016 được xem là năm Khởi nghiệp Quốc gia, mang tính bản lề cho các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp lớn hơn trong tương lai. VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 50 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? yêu cầu của ngân hàng. Tổng hợp dữ liệu điều tra doanh nghiệp về Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) do VCCI và UsaID tiến hành trong suốt 11 năm qua cho thấy, tiếp cận vốn luôn luôn nằm trong top nhóm 3 vấn đề khó khăn hàng đầu của doanh nghiệp. Riêng trong kết quả điều tra PCI năm 2015, chỉ 35% doanh nghiệp mới thành lập trong vòng 3 năm trở lại đây có khoản vay từ ngân hàng, trong khi con số này đối với doanh nghiệp có thời gian thành lập trên 3 năm là 53%. Vai trò của các chính quyền địa phương đối với thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp cũng cần phải cải thiện nhiều hơn nữa. Hiện tại, nhiều địa phương đã có các chương trình cải thiện môi trường kinh doanh để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tuy nhiên, các chương trình này phần lớn còn thiếu tính toàn diện và thiếu sự chi tiết cần thiết nên không đem lại những hiệu ứng đáng kể. Các chương trình cụ thể hướng đến phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp thì hầu như chỉ thấy ở một vài thành phố lớn như Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh hay Đà Nẵng. Do đó, để xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp tốt thì đòi hỏi các địa phương cũng phải vào cuộc và có các giải pháp chi tiết, cụ thể với sự tham vấn từ các chuyên gia và bản thân cộng đồng doanh nghiệp khởi nghiệp. 51VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Đà Nẵng là một trong những địa phương đi đầu cả nước trong mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái thuận lợi cho cộng đồng khởi nghiệp. Cuối năm 2015, UBND tỉnh đã ký quyết định 8488/QĐUBNDTP thành lập Công ty TNHH Đầu tư và Hỗ trợ khởi nghiệp Đà Nẵng (DNEs) để cụ thể hóa mục tiêu này. Trong khoảng một năm kể từ khi thành lập, DNEs đã đóng vai trò đắc lực trong việc giúp Hội đồng điều phối mạng lưới khởi nghiệp thành phố phát triển hệ sinh thái còn non trẻ tại Đà Nẵng. DNEs đã thực hiện tuyển chọn và ươm tạo cho gần 20 dự án mà khoảng một nửa trong số đó đã bắt đầu đăng ký thành lập doanh nghiệp và đi vào hoạt động, chẳng hạn như các doanh nghiệp Nước rửa chén Minh Hồng, Đặc sản Việt, Tara, InVietnam. DNEs cũng đã ký hợp tác với Microsoft để hỗ trợ chương trình tăng tốc cho các doanh nghiệp khởi nghiệp miền Trung, hợp tác với Quỹ Lotus Impact để tổ chức các chương trình ươm tạo cho các doanh nghiệp khởi nghiệp lãnh đạo nữ. Trong các hoạt động ươm tạo của mình, DNEs có liên hệ với các nhà cố vấn (mentors) là doanh nhân trong và Đà Nẵng và nỗ lực xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp 52 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? ngoài thành phố Đà Nẵng để hỗ trợ hướng dẫn cho các ý tưởng khởi nghiệp. DNEs cũng đã chủ động mở rộng quan hệ đối tác với nhiều tổ chức khởi nghiệp quốc tế, chẳng hạn như Chương trình sáng kiến Mekong MBI của Ngân hàng Châu á aDB, Chương trình Đổi mới sáng tạo Việt Nam – Phần Lan (IPP), Đại sứ quán Israel Đặc biệt, trong tháng 6/2016, DNEs đã góp phần quan trọng tổ chức thành công sự kiện startup Fair 2016 được đông đảo nhà đầu tư và doanh nghiệp đánh giá cao. DNEs cũng đã cùng Viện Nghiên cứu phát triển Kinh tế - Xã hội thành phố tiến hành khảo sát các doanh nghiệp nhỏ và vừa thành khởi nghiệp trong vòng 5 năm gần đây để xây dựng đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đến năm 2020 tầm nhìn 2030” để trình UBND thành phố Đà Nẵng phê duyệt cuối năm 2016. Đề án này có ý nghĩa quan trọng với Đà Nẵng để thực hiện mục tiêu xây trở thành thành phố khởi nghiệp vào năm 2020. Một kết quả nổi bật khác trong các hoạt động nhằm phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp của Đà Nẵng là việc cho ra đời không gian làm việc chung (coworking space) đầu tiên cho cộng động doanh nhân khởi nghiệp tại thành phố. Không gian làm việc chung đóng vai trò quan trọng kết nối các thành viên trong mạng lưới khởi nghiệp và là nơi để các doanh nghiệp khởi nghiệp học hỏi lẫn nhau nhằm phát triển dự án. Đây cũng là nơi giúp các ý tưởng khởi nghiệp có thể gặp nhau và cùng hợp tác trong tương lai. DNEs chính là đơn vị đã huy động vốn và trực tiếp phụ trách việc thành lập không gian làm việc chung này. Với sự hợp tác cùng Toong - một đối tác giàu kinh nghiệm trong việc phát triển coworking space, DNEs nhận được sự tư vấn để xây dựng đội ngũ và hoàn thiện các quy trình vận hành, quảng bá, kinh doanh không gian làm việc chung với mục tiêu đem lại nhiều tiện ích nhất có thể đến với cộng đồng khởi nghiệp của thành phố. Như vậy, DNEs từ sau khi ra đời đã gấp rút thực hiện nhiều hoạt động có hiệu quả trong việc đảm bảo chức năng ươm tạo, hỗ trợ và xây dựng không gian làm việc chung cho các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Đà Nẵng. Những kết quả mà Đà Nẵng Hệ sinh thái 53VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Có thể thấy rằng, hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam đang phát triển nhanh chóng trong một vài năm gần đây với động lực chính đến từ các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, các doanh nghiệp khởi nghiệp và các nhà đầu tư. Chính phủ cũng là một tác nhân quan trọng trong hệ sinh thái khởi nghiệp, và đang được kỳ vọng là một trong những tác nhân năng động hơn trong hệ sinh thái. Chính phủ, hơn ai hết, chính là tác nhân có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất đến hệ sinh thái khởi nghiệp, với năng lực thiết kế và thực thi pháp luật để thúc đẩy các tác nhân khác. Do đó, Chính phủ cần có nhiều hơn những nỗ lực cụ thể và hiệu quả để thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam. Hệ sinht ái đạt được là những gợi ý tốt cho chính quyền các địa phương khác nghiên cứu, vận dụng và đề ra các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự mở rộng và phát triển của cộng đồng khởi nghiệp tại địa phương mình. Một số nội dung tham khảo từ Võ Duy Khương Chủ tịch Vườn ươm doanh nghiệp Đà Nẵng Nguồn tham khảo: Báo Diễn đàn Doanh nghiệp. 2016. “Bước phát triển ấn tượng của hệ sinh thái khởi nghiệp Đà Nẵng”, truy cập ngày 30/12/2016, tại: sinh-thai-khoi-nghiep-da-nang.html CẦN NHỮNG GÌ ĐỂ VIỆT NaM TRỞ THÀNH ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP Thị trường năng động và cơ sở hạ tầng thuận lợi cho tiếp cận thị trường Cơ hội kinh doanh là điều kiện tiên quyết cho các quyết định khởi nghiệp. Người dân hẳn sẽ không quyết định khởi nghiệp nếu như không nhìn thấy các cơ hội kinh doanh từ thị trường và từ việc biến các ý tưởng của mình thành các hoạt động mang lại lợi ích kinh tế cho bản thân, cho cộng đồng và cho xã hội. Các cơ hội kinh doanh đó chỉ có thể có được nhờ một thị trường năng động. Người khởi nghiệp luôn nung nấu trong đầu một câu hỏi thường trực về cơ hội kinh doanh nào có thể có trên thị trường, làm thế nào có thể biến ý tưởng, sáng kiến của mình thành cơ hội kinh doanh, liệu cơ hội trên thị trường có phù hợp hay không. Một thị trường năng động sẽ tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh và nhiều cơ hội để người khởi nghiệp dấn thân, biến các ý tưởng kinh doanh thành hiện thực. Tuy nhiên, chỉ có thể được tạo dựng một thị trường năng động khi vận dụng một cách đầy đủ các nguyên tắc thị trường, trong đó quy luật cung cầu và giá cả được tôn trọng. sự độc quyền của một số công ty, sự ưu ái đặc biệt của Nhà nước dành cho một số ít các công ty sẽ bóp nghẹt sự cạnh tranh và bóp nghẹt tính năng động của thị trường. Các nguyên tắc cạnh tranh bình đẳng, chống độc quyền, đối xử công bằng đối với tất cả các đối tượng kinh doanh, không phân biệt thành phần kinh tế đóng vai trò vô cùng cho việc nâng cao tính năng động của thị trường, tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh cho người khởi nghiệp. Hội nhập với thị trường khu vực và quốc tế thông qua các hiệp định thương mại đã mở rộng cánh cửa để tiếp cận tới hàng triệu cơ hội ? 54 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 55 kinh doanh, cơ hội giao thương, cơ hội thực hiện các ý tưởng kinh doanh với các thị trường nước ngoài. Trong số hàng trăm ngàn doanh nghiệp được khởi nghiệp trong hai thập kỷ vừa qua, hẳn không ít trong số đó được khởi sự nhằm nắm bắt những cơ hội kinh doanh mà các thị trường nước ngoài mang lại nhờ sự gia nhập asEaN, nhờ các hiệp định thương mại như Hiệp định Thương mại song phương Việt Mỹ, WTO và nhiều các hiệp định song phương khác. Khả năng tiếp cận thị trường dễ dàng cũng vô cùng quan trọng. Ở đây, khả năng tiêp cận tới thị trường không đề cập tới những rào cản gia nhập thị trường về góc độ quy định pháp luật, rào cản kỹ thuật, thủ tục hành chính, giấy phép con vì đã được phản ánh ở các phần trước. Khả năng tiếp cận thị trường ở phần này được hiểu một cách trực quan và cụ thể là việc chuyên chở hàng hóa, sản phẩm tới tay người tiêu dùng, tới người sử dụng dịch vụ. Cơ sở hạ tầng bao gồm đường sá, cầu cảng, điện lực, viễn thông chất lượng tốt, với chi phí hợp lý, phù hợp với người khởi nghiệp sẽ đóng góp rất lớn tới quyết định khởi nghiệp và khả năng tiếp cận thị trường của người khởi nghiệp. Cải thiện hệ thống cảng biển, sân bay, cơ sở hạ tầng Internet đã giúp cho các doanh nghiệp khởi nghiệp đưa hàng hóa của mình tới thị trường thế giới nhanh hơn, thuận lợi hơn. Ví dụ, với sự trợ giúp của cơ sở hạ tầng thuận lợi, những sản phẩm thêu truyền thống, đồ gia dụng được đan từ bèo tây, mây, tre lá, đồ gốm sứ, đồ đúc đồng, đồ gỗ mỹ Trong số 138 nền kinh tế được đánh giá, Việt Nam xếp hạng 81 về tính hiệu quả của thị trường hàng hóa, 32 về quy mô thị trường và 79 về năng lực cơ sở hạ tầng theo đánh giá về năng lực cạnh tranh toàn cầu của WEF năm 2016-2017 “ ” nghệ của nhiều doanh nghiệp mới khởi nghiệp tại vùng nông thôn đã tìm được khách hàng tại các thị trường xa xôi như Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản. Tiếp tục cải thiện cơ sở hạ tầng và giảm chi phí khi sử dụng là mong mỏi của cộng động khởi sự. Theo Hiệp hội Giao nhận Kho Vận Việt Nam, tổng chi phí mà các doanh nghiệp phải trả cho dịch vụ logistics ở Việt Nam hiện đang ở mức cao so với trung bình của thế giới, chiếm tới 25% GDP. Trong khi đó, theo World Bank, chi phí logistics của Mỹ khoảng 7,7% GDP/năm, các nước khối EU khoảng 10% GDP. Tại châu á, chi phí logistics của singapore vào khoảng 8% GDP, Nhật Bản khoảng 11% GDP, Trung Quốc khoảng 18% GDP. Một trong những lý do khiến cho chi phí logistics Việt Nam thuộc hàng top thế giới khi chiếm tới 25% GDP là do những chi phí ngoài luồng phát sinh trong chuỗi logistics. Tiếp tục cải thiện cơ sở hạ tầng, giảm bớt chi phí khi sử dụng cơ sở hạ tầng sẽ là những đóng góp quan trọng cho các nỗ lực khởi nghiệp tại Việt Nam. VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? Khả năng tiếp cận tài chính thuận lợi Trong số các vấn đề gây trở ngại khi bắt đầu khởi nghiệp kinh doanh thì có lẽ nguồn vốn để trang trải cho đầu tư thường được xem là rào cản lớn nhất. Theo kết quả điều tra PCI năm 2016, 41% doanh nghiệp khởi nghiệp cho biết đây là một trong những khó khăn hàng đầu của họ. Không ít các doanh nhân khi khởi nghiệp đã phải chật vật với việc huy động các nguồn tài chính ban đầu để xây dựng sản phẩm, dịch vụ. Dù hiện tại, các kênh cung cấp nguồn tài chính cho hoạt động khởi nghiệp là khá phong phú tuy nhiên không phải lúc nào doanh nhân khởi nghiệp cũng có thể chứng minh được các điều kiện cần thiết để tiếp cận đến các nguồn vốn đầu tư này. Khi bắt đầu, người thường tìm đến các nguồn tài chính như các khoản tiết kiệm của bản thân và các khoản vay từ người thân, họ hàng, các khoản tín dụng từ ngân hàng thương mại, hay các nguồn đầu tư góp vốn tư nhân (private equity) thông qua các quỹ đầu tư thiên thần và đầu tư mạo hiểm. Tuy có khá nhiều kênh tài chính khác nhau nhưng thực tế, hiện tượng người khởi nghiệp gặp khó khăn khi thiếu vốn vẫn rất phổ biến. Rõ ràng nhất là trường hợp tiếp cận vốn vay ngân hàng. Đa phần doanh nghiệp mới thành lập cảm thấy gặp nhiều vướng mắc, nhất là trong thời điểm các ngân hàng đang siết chặt quản lý cho vay. Thậm chí, ngay cả với một số CẦN NHỮNG GÌ ĐỂ VIỆT NaM TRỞ THÀNH ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP? 56 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 57 doanh nghiệp vừa và nhỏ “không thể tiếp cận” với nguồn vốn của ngân hàng và 30% doanh nghiệp khác cho biết “khó tiếp cận”. VCCI, Điều tra Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam năm 2015 ngân hàng có chính sách ưu đãi, thì cũng rất ít doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận được vốn do gánh nặng thủ tục tín dụng và yêu cầu về tài sản thế chấp. Thực tế, dù Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện nhiều giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, các doanh nghiệp khởi nghiệp tiếp cận vốn tín dụng, nhưng kết quả cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn còn khá khiêm tốn. Tỷ lệ dư nợ cho vay đối với các doanh nghiệp này trong giai đoạn 2011 - 2015 trung bình khoảng 25% tổng dư nợ cho vay toàn bộ nền kinh tế. Các hình thức gọi vốn khác, chẳng hạn như tài trợ cộng đồng (crowdfunding) dù phổ biến tại nhiều nước trên thế giới nhưng lại khá mới mẻ tại Việt Nam. Các startup quy mô nhỏ thường hay chọn phương pháp này với ưu điểm tiếp cận được đến số đông nhà đầu tư. Tuy nhiên, trở ngại chính khi thực hiện huy động vốn qua tài trợ cộng đồng ở Việt Nam liên quan đến khía cạnh văn hóa. Do cách nhìn nhận về thất bại tại Việt Nam vẫn chưa thực sự tích cực nên khiến crowdfunding chưa thể là nơi để mọi người sẵn sàng chia sẻ ý tưởng của mình và gọi vốn vì họ sợ bị dèm pha, chỉ trích hơn là ủng hộ. Ngoài ra, với văn hóa kinh doanh chú trọng đến mối quan hệ như ở Việt Nam thì việc đầu tư cho một người lạ trên internet thật sự không dễ thuyết phục. Hơn nữa, việc hạn chế các giao dịch online cùng với hệ thống luật pháp chưa quy định cụ thể về crowdfunding cũng là một trở ngại lớn cho các dự án khởi nghiệp cần vốn. Hình thức gọi vốn từ các nhà đầu tư thiên thần (angel investor) tương đối thích hợp với các doanh nghiệp khởi nghiệp đã có mô hình kinh doanh hoàn thiện với hướng đi rõ ràng. Các doanh nghiệp này cũng có thể tận dụng các mối quan hệ và kinh nghiệm của các nhà đầu tư để phục vụ cho dự án khởi nghiệp của mình. Tuy nhiên, việc tiếp cận với các nhà đầu tư thiên thần tại Việt Nam thực tế không dễ. Lý do là bởi phần lớn những doanh nhân thành công tại Việt Nam, những người nắm giữ nguồn vốn đầu tư lớn, lại thường chủ yếu hoạt động trong các lĩnh vực kinh doanh “thực tế” như bất động sản, tài chính hay khai thác tài nguyên Do đó, họ không quá hào hứng với việc đầu tư tiền của mình vào các ý tưởng khởi nghiệp mạo hiểm. Bên cạnh đó, khung pháp lý cho “ ” 30% VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 58 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? hoạt động “đầu tư thiên thần” thực tế còn gặp nhiều rào cản. Ví dụ một trường hợp nếu một nhà đầu tư bỏ 10 triệu UsD vào 10 vụ khởi nghiệp, 9 thương vụ thất bại, 1 thương vụ thành công lãi 11 triệu, như vậy tổng lãi chỉ vỏn vẹn một triệu UsD. Tuy nhiên, để rút vốn, theo Luật Doanh nghiệp, nhà đầu tư phải chịu khoản thuế chuyển nhượng vốn bằng 20% trên tổng mức lãi 10 triệu UsD (tính từng doanh nghiệp), tương đương 2 triệu UsD. Khi đó, thực tế sau thuế nhà đầu tư lỗ một triệu UsD. Những quy định kiểu như vậy sẽ khiến cho nhà đầu tư ái ngại khi có ý định đầu tư vào các dự án khởi nghiệp. Quỹ đầu tư mạo hiểm thường là lựa chọn của các nhà khởi nghiệp, doanh nghiệp đã phát triển được một thời gian, có thương hiệu nhất định trên thị trường. Các quỹ này thường có nguồn vốn lớn và khả năng giúp doanh nghiệp mở rộng sản xuất kinh doanh, đi sâu vào các phân khúc thị trường nhất định hoặc xây dựng sản phẩm mới. Ở Việt Nam hiện tại, một số quỹ đầu tư mạo hiểm có uy tín có thể kể đến như IDG Ventures, Mekong Capital và Vina Capital. Tuy nhiên, số tiền thực tế mà các quỹ này bỏ ra còn rất hạn chế, nguyên nhân một phần do khả năng thoái vốn khỏi các startup Việt rất khó khăn. Trên thế giới, cách đơn giản nhất để thu hồi tiền về là bán cổ phần lần đầu (IPO) doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo nhưng tại Việt Nam, hình thức này vẫn chưa phát triển như mong muốn. Thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa đủ phát triển để ra đời thị trường dành cho cổ phiếu công nghệ, hay những doanh nghiệp chưa có lợi nhuận, có thể lên sàn gọi vốn. Vì đây là kênh thoái vốn vô cùng quan trọng cho các nhà đầu tư mạo hiểm nên việc “nâng cấp” thị trường chứng khoán cần phải được xây dựng lộ trình ngay từ bây giờ. Nguyễn Hồng Trường, Phó Chủ tịch Quỹ Đầu tư mạo hiểm IDG Ventures Việt Nam “ ” Gian nan tìm nhà đầu tư cho các dự án khởi nghiệp Lọt vào vòng chung kết cuộc thi “Dự án khởi nghiệp năm 2016” với mô hình trồng hoa kim châm kết hợp trồng dâu nuôi tằm nhưng anh Đặng Đình Quý (Lâm Đồng) vẫn đang trăn trở vì chưa tìm được nhà đầu tư. Hoa kim châm (còn gọi là hoa hiên) được trồng rất nhiều ở Đà Lạt có tác dụng chữa bệnh, món ăn bổ dưỡng. Đặc biệt, kỹ thuật trồng loại hoa này rất đơn 59VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? giản và anh Quý đã chọn mô hình trồng hoa kết hợp với trồng dâu nuôi tằm trên diện tích đất nông nghiệp của gia đình, lấy phân của tằm để bón cho hoa giúp tiết kiệm nhiều chi phí, tăng thu nhập Nhưng mô hình cho hiệu quả kinh tế cao này vẫn chỉ dừng lại ở quy mô nhỏ vì chi phí vận chuyển hoa tươi từ Đà Lạt xuống TP HCM sẽ cao. Nếu muốn làm hoa khô thì phải xây dựng được vùng nguyên liệu đủ lớn và đầu ra thật sự ổn định. “Mô hình này chỉ hiệu quả khi có nhà đầu tư hỗ trợ đầu ra cho sản phẩm để nông dân yên tâm sản xuất khi nhân rộng dự án này nhưng đến giờ vẫn chưa tìm được nhà đầu tư” - anh Quý băn khoăn. Một dự án khởi nghiệp khác là mô hình chăn nuôi heo rừng của anh Đoàn Phan Dinh (Đồng Tháp) cũng chưa thể mở rộng quy mô vì thiếu vốn, không có nhà đầu tư. Nhu cầu ăn thực phẩm sạch, thịt sạch giúp mô hình nuôi heo rừng của anh Dinh được thị trường đón nhận. Đồng thời, dự án được triển khai ở khu vực ĐBsCL nên dễ dàng tận dụng các loại phụ phẩm nông nghiệp từ rau củ quả, lục bình, bã đậu nành, cám gạo giúp có thịt heo rừng sạch. Hiện doanh thu mỗi tháng từ trang trại heo rừng của anh Dinh khoảng vài trăm triệu đồng nhưng nếu có nhà đầu tư góp vốn một cách bài bản để mở rộng quy mô, liên kết với bà con nông dân, doanh thu có thể lên cả tỉ đồng mỗi tháng. “Nếu không có nhà đầu tư góp vốn, dự án vẫn chạy nhưng sẽ chậm và không như mục tiêu ban đầu đặt ra. Có điều gọi vốn không dễ dàng, nhất là nhà đầu tư hiểu mục đích dự án của mình muốn hướng đến thực phẩm sạch cho người tiêu dùng chứ không phải đặt lợi nhuận lên hàng đầu” - anh Dinh nói. Dự kiến trong năm 2017, anh Dinh sẽ mở khoảng 15 cửa hàng cung cấp thịt heo rừng sạch ở 13 địa phương thuộc miền Tây và nhân rộng mô hình phát triển mạnh mẽ hơn. Nhìn chung, hầu hết những bạn trẻ khởi nghiệp đều “lấn cấn” xung quanh câu chuyện tìm vốn ở đâu, làm sao biết nhà đầu tư nào để giới thiệu dự án của mình? Đã từng có ý tưởng đề xuất lập sàn chứng khoán cho doanh nghiệp (DN) khởi nghiệp nhưng theo ông Huỳnh anh Tuấn, Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán sJC, ngay các DN đang niêm yết trên sàn huy động vốn qua trái phiếu, cổ phiếu còn khó khăn, mệnh giá cổ phiếu chỉ vài ngàn đồng mà không thu hút được nhà đầu tư thì DN khởi nghiệp làm sao gọi vốn trên sàn được Theo Linh Anh, báo Người Lao động, bài viết “Khởi nghiệp, tìm vốn ở đâu?”, truy cập ngày 20/12/2016, tại: dau-2016102221334984.htm Chương trình hỗ trợ phù hợp vớinhu cầu, dễ tiếp cận Hỗ trợ cho khởi nghiệp là việc được thực hiện ở hầu hết các quốc gia, bao gồm cả các nước phát triển và các nước đang phát triển. Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc hay các nước như singapore, Thái Lan, Malaysia đều có các chương trình và dự án khác nhau để hỗ trợ người dân, thanh niên khởi nghiệp. Các quốc gia khác nhau có phương pháp tiếp cận khách nhau để thực hiện các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp. sự thành công của các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp không nằm ở yếu tố nguồn vốn, mà thường được quyết định bởi cách thức, phương pháp tiếp cận, và cấu trúc thực hiện. Các biện pháp hỗ trợ khởi nghiệp phụ thuộc vào nhiều đối tượng khác nhau, vào cấu trúc thể chế, vào năng lực quản trị và thực hiện của các tổ chức tham CẦN NHỮNG GÌ ĐỂ VIỆT NaM TRỞ THÀNH ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP? gia thuộc khu vực công và khu vực tư nhân, cũng như vào việc phối hợp, kết nối giữa các tổ chức khác nhau nhằm đưa ra các giải pháp hỗ trợ sáng tạo đối với người khởi nghiệp. Trong khí thế khởi nghiệp sôi nổi của cả nước, nhiều chương trình khởi nghiệp ở cấp trung ương và địa phương đã được giới thiệu. Tại cấp trung ương, Chương trình tổng thể về khởi nghiệp đã được khởi động với mục tiêu chiến lược nhằm khơi dậy tinh thần kinh doanh của giới trẻ, đẩy mạnh hoạt động đào tạo kiến thức khởi nghiệp thông qua tổ chức các lớp học, chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm khởi nghiệp thông qua các cuộc giao lưu, tìm kiếm các ý tưởng kinh doanh tốt phát triển thành các dự án kinh doanh khả thi, hỗ trợ triển khai trên thực tế thông qua Cuộc thi khởi nghiệp. Tại ? 60 VIỆT NAM ĐẤT LÀNH CHO KHỞI NGHIỆP: TẠI SAO KHÔNG? 61VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? các tỉnh thành, làn sóng khởi nghiệp đã mang lại đến nhiều chương trình hỗ trợ khởi nghiệp, được ra quân rầm rộ với các các hoạt động tư vấn hỗ trợ thông tin cho doanh nghiệp, hỗ trợ đào tạo, hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn, hỗ trợ thủ tục pháp lý, với sự chủ trì của các sở ngành khác nhau như đầu tư, giáo dục – đào tạo, công thương, nông nghiệp, lao động – xã hội. Tuy vậy, người khởi nghiệp lại băn khoăn và bối rối. Họ như lạc vào một ma trận, không biết bắt đầu xin hỗ trợ từ đâu, không biết cụ thể mình sẽ được hỗ trợ cái gì, điều kiện ra sao, bắt đầu với cơ quan nào, trình tự thủ tục thế nào. Ví dụ từ một số chương trình hỗ trợ doanh nghiệp khác cũng minh chứng cho những băn khoăn của những người khởi nghiệp về các chương trình hỗ trợ của Nhà nước. Ví dụ, hiện nay Bộ Khoa học Công nghệ hiện đang có 8 chương trình Khoa học công nghệ quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp. Các chính sách hỗ trợ tập trung vào lĩnh vực nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ, chuyển giao nhập khẩu, phát triển sản phẩm, tài sản trí tuệ và công nghệ cao. Mục tiêu của chương trình này chính là hỗ trợ khởi nghiệp, hình thành và phát triển 3.000 doanh nghiệp khoa học công nghệ. Tuy nhiên, các doanh nghiệp và những người khởi nghiệp cũng thấy vô cùng khó khăn khi tiếp cận nguồn vốn từ các chương trình này. Theo đánh giá của Cục Ứng dụng và phát triển công nghệ (Bộ KH & CN), trong số 500 doanh nghiệp được khảo sát thì chỉ khoảng 13% doanh nghiệp cho biết là có nhu cầu đổi mới công nghệ. Con số thấp đáng lo ngại này được Nguyên tắc cơ bản của các chương trình hỗ trợ Các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, hỗ trợ khởi nghiệp cần phải đảm bảo được các nguyên tắc cơ bản sau đây: • Phù hợp với nhu cầu của đông đảo người khởi nghiệp • Các chương trình riêng, có tính tập trung phải có tiêu chí lựa chọn rõ ràng • Minh bạch, rõ ràng, công bằng về quy trình lựa chon • Hỗ trợ tài chính là quan trọng, nhưng về kiến thức và cách làm còn quan trọng hơn • Dễ tiếp cận, thủ tục đơn giản và đơn vị thực hiện dễ gần đối với người khởi nghiệp • Không cạnh tranh với khu vực tư nhân đối với những hỗ trợ, dịch vụ mà tư nhân đang thực hiện • Thực hiện hỗ trợ qua các định chế, tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp hỗ trợ khởi nghiệp thay vì Nhà nước hỗ trợ trực tiếp. • Có chiến lược rút lui rõ ràng đối với các hoạt động hỗ trợ. Đảm bảo tính bền vững và chú trọng tới kết quả đầu ra và tác động. Nguồn: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) “ ” 62 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? Số lượng các doanh nghiệp được tiếp cận các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp của Nhà nước vô cùng ít ỏi Năm 2012, Quỹ Khoa học công nghệ quốc gia hỗ trợ 22 đề tài của doanh nghiệp, kinh phí hỗ trợ khoảng 8,07 tỷ đồng. Năm 2013, Quỹ tiếp nhận 35 đề tài do DN đăng ký thực hiện, kinh phí hỗ trợ khoảng 11,95 tỷ đồng. Về cho vay ưu đãi đối với các dự án ứng dụng kết quả nghiên cứu, đổi mới và chuyển giao công nghệ,năm 2012, Quỹ tiếp nhận 04 hồ sơ đề nghị vay, 1 dự án đã được phê duyệt với mức cho vay không quá 8,8 tỷ. Chương trình đổi mới công nghệ Quốc gia đến 2020, sau hơn 3 năm triển khai, chương trình chủ yếu hoàn thiện xong các hướng dẫn thực hiện, kết quả thực hiện còn rất hạn chế với vỏn vẹn 7 đề xuất của DN được phê duyệt thực hiện. Chương trình phát triển thị trường công nghệ đến năm 2020 đang trong quá trình xây dựng các văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện. Hình thành doanh nghiệp và phát triển một số ngành công nghiệp công nghệ cao là một trong những mục tiêu quan trọng của Chương trình quốc gia phát triển công nghệ cao đến năm 2020. Hiện nay, sau 4 năm thực hiện, các văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện Chương trình đã được xây dựng nhưng chưa có thông tin về kết quả thực. số lượng các doanh nghiệp tham gia đăng ký và thụ hưởng từ các chương trình hỗ trợ khoa học và công nghệ còn rất ít, thậm chí không triển khai được. Cục lý giải là thông tin về các chương trình hỗ trợ chưa được truyền thông sâu rộng và doanh nghiệp chưa nhận thức rõ ràng về nhu cầu. Tuy nhiên, Cục cũng thừa nhận, nhu cầu thực tế là rất cao nhưng nhưng doanh nghiệp “không quan tâm” vì có quá nhiều thủ tục quy định khiến họ khó tiếp cận được với các chương trình hỗ trợ quốc gia về KH&CN. 63VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? ông Thái Quốc Huy, chủ doanh nghiệp Thảo Hương (an Giang), cho biết, năm 2006 ông từng nhận hỗ trợ từ cơ quan chính quyền tỉnh để đổi mới sản xuất. Kể từ lúc lập hồ sơ đến lúc nhận được hỗ trợ ông đã phải mất rất nhiều thời gian và thủ tục. Đến nỗi gần đây, dù có nhận được thư mời tham gia tiếp nhưng ông vẫn kiên quyết tự thực hiện. Vì theo ông “tự làm cho khỏe”6. Là một điểm sáng trong đối mới sáng tạo, Ts. Nguyễn Thanh Mỹ, ông chủ của tập đoàn Mỹ Lan (Trà Vinh), đồng thời là người đang khởi nghiệp trong dự án sản xuất phân bón thông minh lý giải về nỗi sợ của doanh nghiệp. ông Mỹ cho rằng tình trạng quan liêu và lạc hậu trong quản lý hành chính là nguyên nhân khiến doanh nghiệp quan ngại. Những yếu kém này kết hợp với cơ chế xin cho khiến nhiều chính sách của Nhà nước không đến được với doanh nghiệp, hoặc khiến doanh nghiệp mất rất nhiều thời gian, công sức mới được đáp ứng nguyện vọng7. PGs.Ts. Nguyễn Thị Hòe – Chủ tịch Công ty sơn Kova đã chia sẻ rằng các khó khăn về cơ chế, chính sách trong việc hỗ trợ doanh nghiệp không giúp ích cho các doanh nghiệp tiếp cận các chương trình hỗ trợ về phát triển đổi mới sáng tạo. Tập đoàn sơn Kova là doanh nghiệp với trên 3000 công nhân, 9 nhà máy, văn phòng tại 6 quốc gia trên thế giới. Là doanh nghiệp đã nghiên cứu và ứng dụng thành công các sản phẩm sơn chống đạn, sơn chống cháy, sơn diệt khuẩn... nhưng tất cả đều đến từ sự chủ động của doanh nghiệp. Hiện doanh nghiệp chưa nhận được bất kỳ một sự hỗ trợ nào từ ngân sách cũng như chính sách các chương trình đổi mới, sáng tạo quốc gia. Bà chia sẻ một câu chuyện khá thực tế.Trước đây, dù đã phải tốn rất nhiều thời gian, công sức và cả chi phí nhưng vẫn không thành công trong việc thuyết phục một số ngành trong việc thử nghiệm sơn chống đạn. Và chỉ đến khi chuyển sang một nước khác, dự án của bà mới có cơ hội được đem ra ứng dụng mà “chỉ mất đúng 2 thùng nước suối”. Chia sẻ với doanh nghiệp, ông Trần Việt Thanh, Thứ trưởng Bộ Khoa Học Công nghệ cũng thừa nhận, môi trường kinh tế vĩ mô và thể chế quản lý của nhà nước chưa tạo điều kiện khuyến khích, thúc đẩy doanh nghiệp bứt phá vươn lên, nếu không nói là một trở lực đáng kể. Theo Thứ trưởng, nhiều chương trình hỗ trợ, chính sách hiện nay vẫn còn mang tính chất hàn lâm, chưa sâu sát vào thực tế của doanh nghiệp8. 6 Trung tâm Nghiên cứu kinh doanh và Hỗ trợ doanh nghiệp. 2016. “ Doanh nghiệp khó tiếp cận chương trình đổi mới công nghệ quốc gia”. Truy cập ngày 10/01/2017, tại: http:// bsa.org.vn/printpage.php?id=15714 7 Nguồn thông tin: như trên. 8Nguồn thông tin: như trên. 64 VIỆT NAM ĐấT làNh cho khởI NghIỆp: TạI sAo khôNg? THAY LỜI KẾT Khởi nghiệp kinh doanh sẽ trở nên dễ dàng và thuận lợi hơn nhiều nếu như những mong muốn giản dị trên của người khởi nghiệp được đáp ứng. Chính phủ, với vai trò là người kiến tạo, đóng vai trò quan trọng để đáp ứng các mong mỏi của người khởi sự kinh doanh. Dưới sự kiến tạo của Chính phủ, các tổ chức xã hội, các thể chế thị trường sẽ vận hành để các phong trào khởi nghiệp sẽ thực sự có ý nghĩa, có tính thực tế và phát huy được các giá trị cốt lõi của khởi nghiệp. Nhờ đó, khởi nghiệp kinh doanh ở Việt Nam sẽ thực sự tạo lên một động lực mới cho sự phát triển kinh tế, tiến bộ xã hội và sự cường thịnh của quốc gia trong tương lai. Chúng ta sẽ có một xã hội khởi nghiệp khi bản thân chính quyền - không chỉ là lãnh đạo các cấp mà còn cả từng cán bộ, công chức - cũng có tinh thần “vì khởi nghiệp” trong “tư duy” và trong “hành động”. Tinh thần “vì khởi nghiệp” của chính quyền sẽ là nguồn cảm hứng để mọi cá nhân, tổ chức trong xã hội đều có tư duy và hành động vì các giá trị cốt lõi của khởi nghiệp kinh doanh và vì sự phát triển của người kinh doanh, của doanh nghiệp. Đó cũng là điểm tựa để người khởi sự kinh doanh vững tin trong quyết định khởi nghiệp của mình. Khi đó, mơ ước về “Việt Nam - Đất lành cho Khởi nghiệp” sẽ gần mỗi chúng ta hơn bao giờ hết.