Thực trạng doanh nghiệp nhà nước ở nước ta hiện nay

, do ®ã chóng chØ ®­îc coi lµ nh÷ng biÖn ph¸p c¶i tiÕn qu¶n lý trong m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh chÊt bao cÊp, thu ®ñ, chi ®ñ, phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý vµ m« h×nh kinh tÕ cò. Do vËy qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë n­íc ta cã thÓ chia thµnh ba giai ®o¹n Giai ®o¹n 1980 – 1986 Giai ®o¹n ®æi míi nµy g¾n liÒn víi ®æi míi quan ®iÓm cña ®¶ng vµ nhµ n­íc vÒ qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ DNNN nãi riªng. C¬ chÕ qu¶n lý cò ®· tá ra k×m h·m søc s¶n xuÊt, triÖt tiªu ®éng c¬ ph¸t triÓn, hËu qu¶ lµ nÒn kinh tÕ tr× trÖ, tôt dèc, khñng ho¶ng, ®êi sèng nh©n d©n xa sót. C¸c DNNN ngµy cµng xa sót. Héi nghÞ ban chÊp hµnh trung ­¬ng lÇn thø s¸u kho¸ IV th¸ng 9 – 1979 ®· ra nghÞ quyÕt vÒ t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cÊp b¸ch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt cña x· héi, trong ®ã nhÊn m¹nh ph¶i “ c¶i tiÕn chÝnh s¸ch ph©n phèi, l­u th«ng ( gi¸, l­¬ng, tµi chÝnh, ng©n hµng ). TiÕp ®ã ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh cã liªn quan ®Ó ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c DNNN nãi riªng nh­ quyÕt ®Þnh sè 25/CP th¸ng 1-1981 vÒ kÕ ho¹ch ba phÇn, quyÕt ®Þnh sè 26 /CP th¸ng 2-1981 vÒ ph©n phèi l­u th«ng ... NghÞ quyÕt trung ­¬ng 6 kho¸ IV vµ quyÕt ®Þnh 25/CP lµ b­íc tiÕn ®Çu tiªn trong viÖc c¬ chÕ qu¶n lý c¸c DNNN tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Sau ®ã lµ c¸c quyÕt ®Þnh quan träng nh­ quyÕt ®Þnh sè 146/H§BT th¸ng 2-1982; nghÞ quyÕt 306 ( dù th¶o ) cña Bé ChÝnh trÞ vµ quyÕt ®Þnh 16/H§BT th¸ng 6-1986 ®Òu ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm vµ biÖn ph¸p ®æi míi qu¶n lý DNNN trong ®iÒu kiÖn c¶i tiÕn , c¬ chÕ qu¶n lý nãi chung. C¸c biÖn ph¸p ®æi míi giai ®o¹n nµy chñ yÕu tËp trung vµo th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c, rµo c¶n v« lý cña c¬ chÕ cò, do ®ã cã t¸c dông nh­ cëi trãi, gi¶i phãng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c DNNN vµ cïng víi c¸c biÖn ph¸p kho¸n trong n«ng nghiÖp, c¶i c¸ch ph©n phèi l­u th«ng ®· cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt nãi chung, ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái khñng ho¶ng, tôt dèc. §èi víi c¸c DNNN, viÖc cho phÐp c¸c ®¬n vÞ tù chñ bè trÝ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch ba phÇn ®· cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ph¸t huy s¸ng t¹o cña c¬ së, tõng b­íc ®­a c¸c yÕu tè thÞ tr­êng vµo c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p giai ®o¹n nµy vÉn mang tÝnh nöa vêi, ch¾p v¸ ( biÓu hiÖn ë kÕ ho¹ch ba phÇn, c¬ chÕ song trïng ) dÉn ®Õn hÖ qu¶ khã h¹ch to¸n, khã kiÓm so¸t, khã ®¸nh gi¸, lîi dông sù rèi r¾m cña c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó trôc lîi, trong khi n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ søc s¸ng t¹o vÉn ch­a thùc sù ®­îc gi¶i phãng. Giai ®o¹n 1986 – 1990 §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña ®¶ng n¨m 986 ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ nãi chung ët n­íc ta, trong ®ã cã ®æi míi DNNN. §¹i héi chØ râ: “ ph¶i ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, b¶o ®¶m cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh cã quyÒn tù chñ, thùc sù chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ nghÜa, lËp l¹i trËt tù, kû c­¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. S¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt, t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. Trªn c¬ së ®ã, æn ®Þnh vµ tõng b­íc n©ng cao tiÒn l­¬ng thùc tÕ cña c«ng nh©n, viªn chøc, t¨ng tÝch luü cho xÝ nghiÖp vµ cho nhµ n­íc”. §¹i héi VI vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña DNNN nh­ng ®· ®­a ra quan ®iÓm coi chñ ®¹o kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i chiÕm tû träng lín trong mäi ngµnh, mäi ®Þa ph­¬ng mµ thÓ hiÖn ë “ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶” Sau ®¹i héi ®¶ng lÇn thø VI, ®æi míi DNNN thùc sù trë thµnh néi dung trung t©m cña tiÕn tr×nh ®æi míi toµn bé hÖ thèng kinh tÕ theo h­íng nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt x· héi. Th¸ng 11 – 1987 Héi ®ång Bé tr­ëng ( nay lµ ChÝnh phñ ) ban hµnh quyÕt ®Þnh 217/H§BT ®¸nh dÊu b­íc ®æi míi c¬ b¶n DNNN theo h­íng ¸p dông c¬ chÕ míi. TiÕp theo lµ c¸c nghÞ ®Þnh 50/H§BT(3-1988) bæ sung quyÕt ®Þnh 217, nghÞ ®Þnh 27/H§BT ( 3-1989 ) ban hµnh ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp quèc doanh ( DNNN ) ... ®· thóc ®Èy tiÕp qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN. Giai ®o¹n nµy ®èi víi DNNN lÇ giai ®o¹n b­íc ngoÆt ®­a c¸c DNNN chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng hay gäi lµ qu¸ tr×nh th­¬ng m¹i ho¸ cã t¸c dông b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®Þnh h­íng vµo thÞ tr­êng, ®ång thêi t¨ng quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp trong c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh. VÒ mÆt quan hÖ víi nhµ n­íc, trong giai ®o¹n nµy hÖ thèng quan hÖ kÕ ho¹ch dÇn dÇn chuyÓn tõ kÕ ho¹ch trùc tiÕp sang kÕ ho¹ch gi¸n tiÕp, do ®ã c¸c DNNN tõ chç ph¶i ho¹t ®éng theo kÕ ho¹ch víi 9 chØ tiªu ph¸p lÖnh dÇn dÇn b·i bá chØ cßn 1 chØ tiªu nép ng©n s¸ch, xo¸ bá bao cÊp tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc, b·i bá chÕ ®é 2 gi¸, h¹ch to¸n kinh doanh theo gi¸ thÞ tr­êng. VÒ qu¶n lý, quyÕt ®Þnh 217/H§BT trao quyÒn tù chñ rÊt réng r·i cho doanh nghiÖp mµ hÇu nh­ kh«ng cã biÖn ph¸p kiÓm so¸t t­¬ng øng. C¸c doanh nghiÖp l¹i trao quyÒn tù chñ cho c¸c bé phËn, chi nh¸nh cña m×nh trong t×m kiÕm, ký hîp ®ång vµ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh víi c¸c kh¸ch hµng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng “tr¨m hoa ®ua në” rÊt s«i ®éng nh­ng còng rÊt phøc t¹p, khã qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n­íc . §iÒu ®¸ng chó ý trong giai ®o¹n nµy lµ thùc hiÖn chñ tr­¬ng ph©n cÊp, nhµ n­íc, trung ­¬ng giao quyÒn cho chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph­¬ng ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c DNNN. V× vËy chØ trong vßng 4 n¨m sè l­îng DNNN t¨ng lªn gÇn gÊp 2 lÇn, ®­a sè DNNN cña ViÖt nam lªn 12084, trong ®ã ®Õn 60% lµ c¸c doanh nghiÖp do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. RÊt nhiÒu DNNN do chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng quyÕt ®Þnh thµnh lËp hÇu nh­ kh«ng ®­îc cÊp vèn, chñ yÕu ho¹t b»ng vèn vay ng©n hµng. Nh×n chung, c¸c DNNN giai ®o¹n nµy ®· tõng b­íc ®æi míi. Mét bé phËn doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶, ng­îc l¹i mét bé phËn kh¸c kh«ng thÝch nghi ®­îc víi thÞ tr­êng, thua lç triÒn miªn, trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. VÒ tæng thÓ khu vùc DNNN vÉn ®­îc gi÷ vai trß chñ ®¹o cña m×nh, chiÕm trªn d­íi 35% GDP vµ 60% nép ng©n s¸ch nhµ n­íc . Giai ®o¹n 1990 ®Õn nay TiÕp tôc ®­êng lèi ®æi míi kinh tÕ, ®¹i héi toµn quèc lÇn thø VII n¨m 1991 ®· chñ tr­¬ng: “khÈn tr­¬ng s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi qu¶n lý kinh tÕ quèc doanh, b¶o ®¶m kinh tÕ quèc doanh ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, n¾m v÷ng nh÷ng lÜnh vùc vµ ngµnh then chèt ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. TËp trung lùc l­îng cñng cè vµ ph¸t triÓn nh÷ng c¬ së träng ®iÓm, nh÷ng c¬ së lµm ¨n cã hiÖu qu¶ vµ cã ý nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cho thuª, chuyÓn h×nh thøc së h÷u hoÆc gi¶i thÓ c¸c c¬ së thua lç kÐo dµi vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng v­¬n lªn. s¾p xÕp l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng” vµ “khu vùc quèc doanh ph¶i ®­îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc. §¹i héi VIII cña ®¶ng n¨m 1996 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “ tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ KTNN ®Ó lµm tèt vai trß chñ ®¹o: lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, më ®­êng, h­íng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm lùc l­îng vËt chÊt ®Ó nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi”. Thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi cña ®¶ng, ChÝnh phñ ®· ra hµng lo¹t quyÕt ®Þnh vÒ ®æi míi DNNN vµ trªn thùc tÕ ®· tæ chøc thùc hiÖn hµng lo¹t biÖn ph¸p rÊt m¹nh trªn c¶ hai m¶ng: s¾p xÕp tæ chøc l¹i vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN. §ã lµ quyÕt ®Þnh 315/H§BT(9-1990), nghÞ ®Þnh 388/H§BT (11-1991), c¸c quyÕt ®Þnh 90 vµ 91/TTg (3-1994), luËt doanh nghiÖp nhµ n­íc (4-1995), chØ thÞ 500/TTg (8-1995), nghÞ ®Þnh 28/CP (5-1996), nghÞ ®Þnh 56/CP ( 10-1996), nghÞ ®Þnh 59/CP ( 10-1996), nghÞ ®Þnh 50/CP (8-1996), chØ thÞ 20/TTg (4-1998) vµ nghÞ ®Þnh 44/CP (6-1998); ®ång thêi tõng b­íc lµm râ thªm quan hÖ qu¶n lý gi÷a nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN Theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT c¸c doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t l¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh, rµ so¸t l¹i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kinh doanh nh­: thÞ tr­êng, c«ng nghÖ, vèn, tæ chøc lao ®éng, tæ chøc bé m¸y vµ c¸n bé, so¸t xÐt l¹i t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp, chÊp hµnh kû luËt tµi chÝnh, kÕ to¸n, thèng kª. Nh÷ng xÝ nghiÖp kh«ng tiªu thô ®­îc s¶n phÈm, kh«ng thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô kinh doanh, liªn tiÕp bÞ lç trong thêi gian dµi, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh«ng thÓ kh¾c phôc b»ng c¸c biÖn ph¸p nh­ chuyÓn h­íng s¶n xuÊt, thay ®æi mÆt hµng, ®Çu t­ trang bÞ l¹i, còng nh­ c¸c biÖn ph¸p vÒ chÊn chØnh vµ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt kinh doanh víi sù hç trî cña cÊp trªn ... cã thÓ bÞ tuyªn bè gi¶i thÓ. Theo nghÞ ®Þnh 388/H§BT, c¸c DNNN ph¶i ®­îc thµnh lËp l¹i, ®¨ng ký l¹i ®Ó lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi. Nh­ vËy, nghÞ ®Þnh 388 nh­ mét gi¶i ph¸p hîp ph¸p ho¸, chÝnh thøc ho¸ ®Ó c«ng nhËn c¸c DNNN tån t¹i ®­îc trong c¬ chÕ thÞ tr­êng; ®ång thêi lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp ®· bÞ thÞ tr­êng lo¹i bá trªn thùc tÕ nh­ng vÉn tån t¹i trªn danh nghÜa. C¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng ®· khÈn tr­¬ng triÓn khai vµ coi ®©y lµ mét c«ng t¸c quan träng nh»m thóc ®Èy tæ chøc vµ s¾p xÕp l¹i mét b­íc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN. §iÓm míi trong chñ tr­¬ng nµy lµ lÇn ®Çu quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tèi thiÓu vÒ vèn ph¸p ®Þnh, ngµnh nghÒ kinh doanh, luËn chøng vÒ thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm trong viÖc thµnh lËp DNNN. Thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 388/H§BT c¸c bé, ®Þa ph­¬ng vµ tõng doanh nghiÖp tiÕn hµnh rµ so¸t l¹i tæ chøc cña tõng ®¬n vÞ ®Ó tæ chøc theo ®óng chøc n¨ng, nhiÖm vô ®­îc quy ®Þnh võa ®¶m b¶o quyÒn tù ch­ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp võa ®¶m b¶o sù kiÓm tra gi¸m s¸t cña nhµ n­íc LuËt doanh nghiÖp nhµ n­íc ban hµnh th¸ng 4-1995 vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý tæng qu¸t trong quan hÖ gi÷a DNNN vµ nhµ n­íc. VÒ c¸c néi dung cô thÓ cña c¬ chÕ, ®¸ng chó ý lµ hai m¶ng: tµi chÝnh vµ lao ®éng. NghÞ ®Þnh 59/CP ( 1996), sau ®ã lµ nghÞ ®Þnh 27/CP (1999) bæ sung, söa ®æi nghÞ ®Þnh 59 nh»m x¸c lËp c¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi DNNN. Theo c¸c nghÞ ®Þnh nµy, mét lo¹t biÖn ph¸p ®­îc ¸p dông: chuyÓn chÕ ®é cÊp vèn sang chÕ ®é giao nhËn vèn, chuyÓn tõ ®Þnh møc vèn sang chÕ ®é x¸c ®Þnh vèn ®iÒu lÖ cho doanh nghiÖp, t¨ng quyÒn tù chñ tµi chÝnh ®ång thêi g¾n víi tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn, ¸p dông mét lo¹t h×nh thøc tµi chÝnh míi nh­ b¸n tr¸i phiÕu, lËp c¸c quü dù tr÷ tµi chÝnh, quü dù phßng mÊt viÖc lµm ... VÒ c¬ chÕ sö dông lao ®éng, theo tinh thÇn bé luËt lao ®éng (12-1994) ®· cã mét lo¹t quyÕt ®Þnh cho phÐp DNNN t¨ng quyÒn tù chñ trong sö dông lao ®éng vµ tr¶ l­¬ng: chuyÓn chÕ ®é biªn chÕ sang hîp ®ång, ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý theo l­¬ng tèi thiÓu, c¬ chÕ tuyÓn dông, th«i viÖc tho¶ ­íc tËp thÓ ... S¾p xÕp l¹i DNNN Trong giai ®o¹n 1991-1993 theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT th¸ng 9 n¨m 1990 vÒ gi¶i thÓ vµ tæ chøc l¹i nh÷ng DNNN yÕu kÐm, nghÞ ®Þnh 388/H§BT th¸ng 11 n¨m 1991 vÒ nguyªn t¾c vµ ®iÒu kiÖn lµ thµnh lËp l¹i DNNN, quyÕt ®Þnh sè 202/CP ngµy 8 th¸ng 6 n¨m 1992 thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN. Trong giai ®o¹n 1994-1997, theo quyÕt ®Þnh sè 90/TTg vµ 91/TTg vµ chØ thÞ 500/TTg vÒ s¾p xÕp c¸c DNNN gi¶i thÓ nh÷ng liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty tr­íc ®©y, h×nh thµnh nh÷ng tæng c«ng ty cã quy m« lín( tæng c«ng ty 91) va quy m« võa(tæng c«ng ty 90), nghÞ ®Þnh 28/CP( 5-1996) vÒ chuyÓn ®æi mét sè DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. Tõ gi÷ nh÷ng n¨m 1998 ®Õn nay, theo chØ thÞ 20/CT-TTg ( 4-1998), chØ thÞ 15/CT-TTg ( 5-1999) vµ nghÞ ®Þnh 44/CP vÒ cæ phÇn ho¸ kÕt hîp ph­¬ng ¸n tæng thÓ s¾p xÕp DNNN. Cã ba néi dung c¬ b¶n vÒ s¾p xÕp tæ chøc l¹i DNNN ®­îc nhÊn m¹nh lµ: s¾p xÕp DNNN theo ph­¬ng ¸n tæng thÓ tõng vïng, ngµnh,tæ chøc l¹i tæng c«ng ty theo h­íng thÝ ®iÓm thµnh lËp tËp ®oµn kinh tÕ : cæ phÇn ho¸ DNNN. NghÞ ®Þnh sè 103/1999/N§-CP vÒ giao , b¸n, kho¸n, cho thuª DNNN cã vèn d­íi 1tû ®ång kinh doanh thua lç kÐo dµi thuéc ngµnh nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ cæ phÇn ®· ®­îc ban hµnh ngµy 10-9-1999 ®Ó cã c¬ s¾p xÕp c¸c DNNN nhá, yÕu kÐm. Gi÷a n¨m 2000 theo sè liÖu cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ­¬ng, ®· gi¶m ®­îc trªn mét nöa sè ®Çu mèi DNNN, tæng sè tõ trªn 12000 doanh nghiÖp gi¶m xuèng cßn 5280 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 732 doanh nghiÖp c«ng Ých vµ 4548 doanh nghiÖp kinh doanh. Nh­ vËy sè DNNN ®· gi¶m trªn mét nöa, trong ®ã 48% lµ s¸p nhËp vµo c¸c doanh nghiÖp lín h¬n, hiÖu qu¶ h¬n, 52% gi¶i thÓ. MÆc dï vËy tû träng DNNN trong tæng s¶n phÈm quèc néi vÉn t¨ng tõ 36.5% n¨m 1991 lªn 40.7% n¨m 1998, vµ tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ n­íc , lîi nhuËn trªn vèn nhµ n­íc ®Òu t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Nh­ vËy khu vùc DNNN nãi chung sau khi x¸c lËp c¬ chÕ qu¶n lý míi vµ tæ chøc s¾p xÕp l¹i vÉn ph¸t triÓn kh¸. Trong 5 n¨m 1991-1995 tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña kinh tÕ quèc doanh lµ 11.7%, gÇn gÊp r­ìi tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh ViÖc s¾p xÕp c¸c DNNN ®· gãp phÇn thay ®æi mét b­íc c¬ cÊu vèn vµ lao ®éng cña doanh nghiÖp, cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh tÝch luü vµ tËp trung. Vµ b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî phï hîp chóng ta ®· gi¶i quyÕt ®­îc c¬ b¶n vÊn ®Ò trî cÊp vµ b¶o ®¶m chÝnh s¸ch cho 600000 c«ng nh©n gi¶m biªn chÕ trong hai ®ît s¾p xÕp; ®ång thêi l¹i tuyÓn dông míi mét sè l­îng gÇn t­¬ng ®­¬ng. §Ó ®Èy m¹nh s¾p xÕp l¹i DNNN, theo tinh thÇn nghÞ quyÕt héi nghÞ ban chÊp hµnh trung ­¬ng lÇn thø t­ kho¸ VIII, thñ t­íng chÝnh phñ ®· ra chØ thÞ sè 20/1998/CT-TTg ngµy 21 th¸ng 4 n¨m 1998 th× vÊn ®Ò träng t©m lµ tæ chøc ph©n lo¹i DNNN dùa trªn sù n¾m v÷ng vµ ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong ba n¨m gÇn ®©y nhÊt ®Ó tæ chøc l¹i s¶n xuÊt kinh doanh cho phï hîp víi tõng lo¹i, DNNN ®­îc ph©n thµnh ba nhãm: nhãm mét gåm nh÷ng doanh nghiÖp quan träng, cÇn duy tr× ho¹t ®éng theo luËt DNNN ®Ó ph¸t huy vai trß nßng cèt vµ dÉn d¾t trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Nh÷ng doanh nghiÖp thuéc lo¹i nµy duy tr× 100% vèn nhµ n­íc. Nhãm hai gåm nh÷ng doanh nghiÖp cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu së h÷u, lµ nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng cÇn duy tr× 100% vèn nhµ n­íc. Nhãm ba gåm nh÷ng doanh nghiÖp bÞ thua lç kÐo dµi cÇn ®­îc sö lý thÝch hîp Theo c¸c chñ tr­¬ng, quyÕt ®Þnh, h­íng dÉn cña nhµ n­íc ph­¬ng h­íng xö lý c¸c doanh nghiÖp sau khi ph©n lo¹i quy m« lín vµ trunh b×nh nh­ sau: - §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých: nh÷ng doanh nghiÖp nµo cã ®ñ ®iÒu kiÖn h¹ch to¸ntheo quy m« doanh nghiÖp th× tiÕp tôc duy tr× 100% së h÷u nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c cÝnh s¸ch hç trî ®èi víi nh÷ng nhiÖm vô mµ nhµ n­íc giao. Doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn vµ ®­îc quyÒn huy ®éng thªm c¸c nguån vèn kh¸c theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc, ®­îc trÝch lËp 3 quü trªn c¬ së hoµn thµnh ®Þnh møc chi phÝ do nhµ n­íc quy ®Þnh vµ thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý nh­ doanh nghiÖp. Cßn nh÷ng DNNN c«ng Ých qu¸ nhá cã thÓ thùc hiÖn ph­¬ng thøc giao kho¸n cho tËp thÓ lao ®éng hoÆc cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Êu thÇu qu¶n lý thùc hiÖn hîp ®ång cña nhµ n­íc. - §èi víi c¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh: trõ lÜnh vùc nhµ n­íc ®éc quyÒn kinh doanh cÇn gi÷ së h÷u nhµ n­íc, cßn l¹i c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ lín ®ang ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ m¹nh d¹n cæ phÇn ho¸ vµ cho phÐp doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh c¬ cÊu së h÷u trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, kh«ng cÇn duy tr× tû lÖ cæ phÇn khèng chÕ cña nhµ n­íc hoÆc duy tr× mét phÇn giai ®o¹n ®Çu råi cã thÓ b¸n tiÕp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sau khi chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. - Nh÷ng DNNN kh«ng thuéc diÖn ®éc quyÒn nhµ n­íc, ®ang bÞ thua lç vµ nh÷ng DNNN qu¸ nhá kh«ng thÓ cæ phÇn ho¸ ®­îc th× ¸p dông ph­¬ng thøc giao, b¸n, kho¸n, cho thuª, ®Êu thÇu doanh nghiÖp theo nh÷ng ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña nhµ n­íc. §èi víi nh÷ng DNNN ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n 2-3 n¨m liªn tôc, sau khi ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc vÉn kh«ng cã chuyÓn biÕn tÝch cùc th× kiªn quyÕt cho giai thÓ hoÆc ph¸ s¶n. Thùc hiÖn cñ tr­¬ng s¾p xÕp trªn, ®Õn gi÷a n¨m 2000, c¸c bé, ®Þa ph­¬ng vµ tæng c«ng ty ®· cã ®Ò ¸n tæng thÓ s¾p xÕp l¹i DNNN. Theo tæng hîp s¬ bé cña ban ®æi míi doanh nghiÖp, ph­¬ng ¸n ®Ò ra cña c¸c bé, ®Þa ph­¬ng nh­ sau: Sè doanh nghiÖp cÇn duy tr× 100% vèn nhµ n­íc chiÕm 49.68% tæng sè doanh nghiÖp Sè doanh nghiÖp cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu së h÷u chiÕm 42.10% tæng sè doanh nghiÖp Sè doanh nghiÖp bÞ thua lç kÐo dµi, liªn tôc tõ hai n¨m trë lªn chiÕm8.22% tæng sè doanh nghiÖp Tuy nhiªn trªn thùc tÕ viÖc s¾p xÕp l¹i DNNN gÆp rÊt ngiÒu khã kh¨n vµ kh«ng thùc hiÖn ®óng nh­ ®Ò ¸n cña chÝnh c¸c bé, ®Þa ph­¬ng vµ tæng c«ng ty lËp nªn. Cho ®Õn cuèi n¨m 2000 míi chØ s¾p xÕp ®­îc trªn 500 doanh nghiÖp, chñ yÕu lµ cæ phÇn ho¸, ®¹t ch­a tíi 50% kÕ ho¹ch, cßn c¸c h×nh thøc s¾p xÕp kh¸c nh­ giao, b¸n, kho¸n, ®Êu thÇu, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n hÇu nh­ ch­a ®­îc thùc hiÖn. II/ KÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÒ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN trong thêi gian qua 1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu VÒ tæng thÓ, mÆc dï sè l­îng DNNN gi¶m ®¸ng kÓ, sè l­îng c«ng nh©n ®iÒu chØnh m¹nh kho¶ng 600000 ng­êi ra khái DNNN, ®ång thêi còng bæ xung mét lùc l­îng míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi võa thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý, võa tæ chøc s¾p xÕp l¹i nhiÒu ®ît trong ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi kinh tÕ, nh­ng khu vùc DNNN vÉn cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao vµ gi÷ vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong ®ãng gãp ng©n s¸ch vµ xuÊt khÈu. Thµnh tùu t¨ng tr­ëng cña khu vùc DNNN cµng cã ý nghÜa khi ®Æt trong tæng thÓ tèc ®é t¨ng tr­ëng chung cña nÒn kinh tÕ thêi kú 10 n¨m qua ë møc kh¸ cao ( GDP n¨m 2000 ®· gÊp 2 lÇn GDP n¨m 1990). Nh­ vËy t¨ng tr­ëng cña khu vùc DNNN cao h¬n khu vùc d©n doanh , cao h¬n tèc ®é chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n §· thay ®æi c¬ b¶n c¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi DNNN cã t¸c dông xo¸ bá bao cÊp cho khu vùc nµy tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. TÝnh chung cho c¶ yhêi kú 1988-1998 tû lÖ tµi trî trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc d­íi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc: ®Çu t­, cÊp vèn l­u ®éng, bï lç, bï gi¸ ®· gi¶m tõ møc 8.5% GDP xuèng cßn 0.5%GDP. nh­ vËy vÒ c¬ b¶n c¸c DNNN ®· ®­îc “ th­¬ng m¹i ho¸” - mét qu¸ tr×nh kh«ng dÔ thùc hiÖn ë c¸c n­íc chuyÓn ®æi. Do vËy chi ng©n s¸ch nhµ n­íc cã ®iÒu kiÖn tËp tring cho c¸c môc tiªu kh¸c trong khi vÉn duy tr× ®­îc hiÖu qu¶, vai trß cña c¸c DNNN nh­ nh÷ng tæ chøc kinh tÕ ho¹ch to¸n ®éc lËp HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña DNNN vÒ tæng thÓ ®· ®­îc n©ng lªn so víi tr­íc xÐt trªn ¸t c¶ c¸c mÆt. C¸c chØ sè vÒ hiÖu suÊt vèn , l·i tuyÖt ®èi, sè nép ng©n s¸ch, tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ n­íc trªn vèn mÆc dï thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c khu vùc kh¸c nh­ng so víi thêi kú tr­íc ®æi míi ®· cã sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ VÒ mÆt qu¶n lý b­íc ®Çu ®· ph©n ®Þnh chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc víi chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN. Cô thÓ lµ lµm râ c¸c quan hÖ: ai lµ chñ së h÷u vèn; møc ®é tù chñ cña doanh nghiÖp ®Õn ®©u, quan hÖ víi c¬ quan chñ qu¶n. Nhê x¸c ®Þnh râ quyÒn tù chñ cña DNNN nªn trong viÖc thùc hiÖn chñ tr­ëng liªn doanh, liªn kÕt víi n­íc ngoµi qua ho¹t ®éng ®Çu t­ quèc tÕ, c¸c DNNN ( chiÕm 96% sè dù ¸n ) ®· chñ ®éng, tÝch cùc vµ thùc hiÖn kh¸ thµnh c«ng, gãp phÇn thu hót, ®Èy m¹nh vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt nam h¬n 10 n¨m qua. Trong ®æi míi tæ chøc qu¶n lý, m« h×nh tæng c«ng ty ( chñ yÕu lµ c¸c tæng c«ng ty 91 ) ®· b­íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông lµ nh÷ng DNNN nßng cèt cña kinh tÕ nhµ n­íc ( hiÖn nay 17 tæng c«ng ty 91 vµ 76 tæng c«ng ty 90, céng chung lµ 93 tæng c«ng ty víi 1534 doanh nghiÖp thµnh viªn n¾m gi÷ 66% vèn, 55% lao ®éng, trªn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 80% nép ng©n s¸ch cña khu vùc DNNN; c¸c tæng c«ng ty s¶n xuÊt 94% s¶n l­îng ®iÖn, 97% than, 64% thÐp, 59% xi m¨ng, 50% giÊy …) MÆc dï cßn nhiÒu vÊn ®Ò trong tæ chøc m« h×nh tæng c«ng ty nh­ ®· x¸c lËp ®­îc trªn thùc tÕ nhiÒu tæng c«ng ty m¹nh, cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t­ lín, c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi Trong thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ së h­ò: cæ phÇn ho¸, t­ nh©n ho¸, giao kho¸n, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n; mÆc dï tiÕn hµnh chËm nh­ng sau 6 n¨m thÝ ®iÓm , t×m tßi, tranh luËn ®Õn n¨m 1998-1999 chóng ta ®· t­¬ng ®èi thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ triÓn khai m¹nh c¸c gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi së h÷u, ®Æc biÖt lµ cæ phÇn ho¸ ®Òu chøng tá tÝnh hiÖu qu¶ cña gi¶i ph¸p. Râ rµng kÕt qu¶ cæ phÇn ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc së h÷u thêi kú võa qua võa cã t¸c dông, ý nghÜa kh¼ng ®Þnh h­íng tæ chøc s¾p xÕp l¹i DNNN, võa cã t¸c dông tËp d­ît m« h×nh vµ c¸ch lµm ®Ó tiÕn hµnh ë quy m« réng h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp khã kh¨n h¬n ë giai ®o¹n sau n¨m 2000 2. Nh÷ng yÕu kÐm chñ yÕu cña c¸c DNNN hiÖn nay 2.1 VÒ hiÖu qu¶ kinh doanh MÆc dï ®· ®­îc ®Çu t­ vµ ­u ®·i nhiÒu tõ phi¸ nhµ n­íc, sau nhiÒu lÇn s¾p xÕp tæ chøc l¹i vµ ®æi míi c¬ chÕ, nh­ng c¸c DNNN vÉn ch­a chøng tá ®­îc tÝnh hiÖu qu¶ cña m×nh so víi khu vùc d©n doanh, ch­a ®¸p øng ®­îc mong muèn cña ®¶ng vµ nhµ n­íc, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm lùc vµ ­u ®·i do nhµ n­íc dµnh cho Mét DNNN kinh doanh cã hiÖu qu¶ theo c¸c tiªu chÝ hiÖn hµnh do bé tµi chÝnh quy ®Þnh, ph¶i ®¹t c¸c tiªu chuÈn: b¶o toµn vµ ph¸t triÓn ®­îc vèn, ph¶i trÝch ®ñ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh; l­¬ng b×nh qu©n ph¶i b»ng hoÆc v­ît møc b×nh qu©n cña doanh nghiÖp cïng ngµnh nghÒ trªn ®Þa bµn; tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n, nép ®ñ c¸c kho¶n thuÕ theo luËt ®Þnh; cã l·i, nép ®ñ tiÒn sö dông vèn vµ lËp ®ñ c¸c quü doanh nghiÖp nh­: dù phßng tµi chÝnh, trî cÊp mÊt viÖc lµm, ®Çu t­ ph¸t triÓn, khen th­ëng, phóc lîi. Nh­ng theo sè liÖu n¨m 1997 cña bé tµi chÝnh, trong tæng sè 5429 DNNN th× sè kinh doanh cã hiÖu qu¶ chØ chiÕm 40.44%. Sè liÖu nµy thèng nhÊt víi sè liÖu cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ­¬ng th¸ng 2-2000: sè doanh nghiÖp cã l·i thùc sù chiÕm 40%, sè doanh nghiÖp bÞ thua lç chiÕm 20% ( nÕu tÝnh ®ñ khÊu hao gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh th× doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç cßn lín h¬n ), sè doanh nghiÖp cßn l¹i n»m trong t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh, khi lç, khi l·i vµ l·i còng kh«ng lín. VÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cña DNNN: sau mét thêi gian dµi ®¹t liªn tôc t¨ng 13%/n¨m, ®Õn n¨m 1998 vµ ®Çu n¨m 1999 tèc ®é t¨ng cßn 8-9%. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m; n¨m 1995, mét ®ång vèn t¹o ra ®­îc 3.46 ®ång doanh thu vµ 0.19 ®ång lîi nhuËn; ®Õn n¨m 1998 c¸c con sè t­¬ng øng chØ cßn 2.9 vµ 0.14; n¨m1998 trong ngµnh c«ng nghiÖp, mét ®ång vèn chØ lµm ra ®­îc 0.024 ®ång lîi nhuËn; sè doanh nghiÖp bÞ lç trong ngµnh th­¬ng m¹i, dÞch vô, du lÞch, kh¸ch s¹n chiÕm tíi 41%. C«ng nî trong DNNN hiÖn qu¸ lín: nî ph¶i thu chiÕm tíi trªn 60% vµ nî ph¶i tr¶ b»ng 124% vèn nhµ n­íc trong doanh nghiÖp, trong ®ã tû lÖ qu¸ h¹n hoÆc khã ®ßi chiÕm tûlÖ lín. Sè nµy ®Æc biÖt nhiÒu trong c¸c DNNN do ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Do t×nh h×nh tµi chÝnh nh­ vËy, nhµ n­ícvÉn ph¶i th­êng xuyªn dµnh tiÒn hç trî cho DNNN: trong 3 n¨m 1997-1999 ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· ®Çu t­ trùc tiÕp cho doanh nghiÖp gÇn 8000 tû ®ång trong ®ã cã 6482 tû ®ång cÊp bæ sung cho doanh nghiÖp. Ngoµi ra nhµ n­íc cßn miÔn gi¶m thuÕ 2288 tû ®ång, xo¸ nî 1088 tû ®ång, khoanh nî 3392 tû ®ång , gi·n nî 540 tû ®ång, cho vay vèn tÝn dông ­u ®·i 8685 tû ®ång. Nh­ng ®¸ng chó ý lµ viÖc hç trî nµy kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ t­¬ng øng, sè nép vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc Ýt h¬n phÇn nhµ n­íc hç trî cho doanh nghiÖp. T×nh tr¹ng kh«ng hiÖu qu¶ cña DNNN trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay cã nguy c¬ ®e do¹ tÝnh an toµn cña toµn bé hÖ thèng tµi chÝnh bëi v× c¸c DNNN lµ c¸c kh¸ch hµng vay chñ yÕu cña 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ( chiÕm 57-60% vay vèn néi tÖ, trªn 90% vay ngo¹i tÖ tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ) 2.2 VÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh C¸c DNNN rÊt yÕu kÐm vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Cã nhiÒu ngµnh, s¶n phÈm cña DNNN ®ang ®­îc b¶o hé tuyÖt ®èi hoÆc b¶o hé qua hµng rµo thuÕ quan, trî cÊp ( qua ­u ®·i tÝn dông vµ bï lç, miÔn thuÕ …) nh­ng c¸c DNNN vÉn ch­a chøng tá kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh, thËm chÝ nhiÒu doanh nghiÖp l¹i cè g¾ng luËn chøng ®Ó nhµ n­íc t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p b¶o hé m¹nh h¬n ®Ó duy tr× viÖc lµm vµ thÞ phÇn. Theo mét sè sè liÖu nghiªm cøu gÇn ®©y cña bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, n¨m 2000 cho thÊy c¸c mÆt hµng nh­ thÐp, xi m¨ng, ph©n bãn, ®å ®iÖn d©n dông, kÝnh x©y dùng, sø x©y dùng, xe ®¹p, ®éng c¬ næ …®Òu ®­îc b¶o hé b»ng c¶ c«ng cô thuÕ quan vµ phi thuÕ quan dÉn ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng ViÖt nam cao h¬n gi¸ quèc tÕ 10-50% tuú mÆt hµng. Kh¶ n¨ngc¹nh tranh kÐm cña c¸c DNNN thÓ hiÖn ngay trªn thÞ tr­êng néi ®Þa: ë nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng sinh lîi, thÞ phÇn cña c¸ccã xu h­íng gi¶m sót nh­êng chç cho khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ khu vùc d©n doanh … Kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm cña c¸c DNNN trong ®iÒu kiÖn ViÖt nam ®ang vµ sÏ thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp quèc tÕ cã nguy c¬ dÉn ®Õn t×nh h×nh ®Êt n­íc sÏ ph¶i chÞu chi phÝ rÊt lín trong t­¬ng lai ®Ó trî cÊp, duy tr× c¸c DNNN 2.3 VÒ c¬ cÊu DNNN Khu vùc DNNN cã c¬ cÊu cßn bÊt hîp lý. C¬ cÊu ngµnh, vïng, quy m« cßn bÊt hîp lý ®Òu ch­a ®­îc chuyÓn dÞch theo h­íng s¾p xÕp l¹i. Tr­íc hÕt tû träng DNNN ( xÐt vÒ sè l­îng ë khu n«ng nghiÖp ( 25%) vµ th­¬ng m¹i, dÞch vô (40%) lµ qu¸ lín trong khi mét c¬ cÊu hîp lý ®ßi hái DNNN, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, chÕ t¹o. C¬ cÊu cÊp qu¶n lý còng bÊt hîp lý ë chç tû träng doanh nghiÖp thuéc ®Þa ph­¬ng qu¶n lý qua cao ( trªn 60% vÒ sè l­îng ). VÒ quy m«, tÝnh ®Õn 1-9-1999 sè doanh nghiÖp cã quy m« d­íi 5 tû ®ång chiÕm 65%, trong ®ã gÇn 3/4 lµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng, cßn cã ®Õn 1314 doanh nghiÖp (23%) cã vèn d­íi 1 tû ®ång. Sè doanh nghiÖp cã vèn trªn 10 tû ®ång chØ chiÕm 21%. Víi c¬ cÊu bÊt hîp lý nªu trªn DNNN khã cã thÓ thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng vµ kú väng vÒ vai trß mµ ®¶ng vµ nhµ n­íc mong ®îi. 3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù yÕu kÐm cña c¸c DNNN 3.1 §Çu t­ sai Trong x©y dùng míi vµ c¶i t¹o c¸c DNNN kh«ng tÝnh ®Õn sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. §Çu t­ sai b¾t nguån tõ nh÷ng quyÕt ®Þnh tõ thêi bao cÊp, vÝ dô c«ng ty gang thÐp Th¸i Nguyªn, c«ng ty d©u t¬ t¨m, mét sè má vµ nhµ m¸y ho¸ chÊt … Tuy nhiªn sau nhiÒu n¨m ®æi míi theo c¬ chÕ thÞ tr­êng viÖc ®Çu t­ sai vÉn tiÕp diÔn. Sù qu¶n lý cña nhµ n­íc kh«ng ®ñ hiÖu lùc ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng ®Çu t­ kh«ng tÝnh ®Õn thÞ tr­êng, kh«ng c©n ®èi víi nguyªn liÖu, còng kh«ng tÝnh ®Õn gi¸ thµnh. Cã nh÷ng ngµnh hoÆc ®Þa ph­¬ng vÉn muèn tranh thñ cµng nhiÒu vèn nhµ n­íc cµng tèt ®Ó x©y dùng cho ®­îc nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng thËt cÇn thiÕt cña ngµnh m×nh, ®Þa ph­¬ng m×nh, cã khi v× môc ®Ých ngoµi kinh tÕ. T×nh tr¹ng ®Çu t­ sai, kh«ng tÝnh ®Õn thÞ tr­êng mét phÇn b¾t nguån tõ c«ng t¸c quy ho¹ch. Trong kh¸ nhiÒu tr­êng hîp, quy ho¹ch th­êng xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan, nãi lµ tËp trung mòi nhän, nh­ng råi ngµnh nµo còng ®Çu t­, ®Þa ph­¬ng nµo còng muèn tù tóc, tù cÊp, cã ®ñ “ c¬ cÊu kinh tÕ ” theo h­íng “c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ”, bá qua nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c«ng t¸c nµy. Chñ tr­¬ng ®Çu t­ ®· sai ngay tõ ®Çu, c«ng viÖc x©y dùng l¹i giao cho mét ban qu¶n lý dù ¸n kÐm n¨ng lùc vµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm , g©y ra chÊt l­îng x©y dùng thÊp, vèn ®Çu t­ thÊt tho¸t kh«ng nhá. TÊt c¶ dån gi¸ thµnh c«ng tr×nh lµm cho kh«ng cã gi¸m ®èc nµo cã thÓ tµi giái ®Õn møc kh¾c phôc ®­îc hËu qu¶ kÐm hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh.  3.2 T×nh tr¹ng thiÕu vèn phæ biÕn Doanh nghiÖp do nhµ n­íc quyÕt ®Þnh thµnh lËp, nh­ng kh«ng cÊp ®ñ vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh buéc ph¶i ®i vay víi l·i suÊt ng©n hµng. Nh×n chung vèn nhµ n­íc th­êng chØ chiÕm kho¶ng 60% tæng sè vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp, trong ®ã t¹i tæng c«ng ty 91 lµ 75%, t¹i c¸c doanh nghiÖp do bé, ngµnh qu¶n lý lµ 45% vµ do c¸c ®Þa ph­¬ng qu¶n lý lµ 50%. XÐt vÒ sè tuyÖt ®èi n¨m 1998 vèn Nhµ n­íc b×nh qu©n cña mét tæng c«ng ty 91 lµ 3661 tû ®ång ( t­¬ng ®­¬ng 240 triÖu USD ), nh­ng l¹i cã ®Õn 14/17 tæng c«ng ty 91 cã vèn d­íi møc b×nh qu©n ®ã. Vèn cña tæng c«ng ty 90 cßn thÊp h¬n nhiÒu: b×nh qu©n mét tæng c«ng ty 90 chØ cã 280 tû ®ång, trong ®ã 80% sè tæng c«ng ty 90 cã møc vèn thÊp h¬n møc b×nh qu©n, 35% sè tæng c«ng ty 90 cã vèn Nhµ n­íc d­íi 100 tû ®ång. Kh¶ n¨ng trÝch lîi nhuËn ®Ó lËp quü ph¸t triÓn s¶n xuÊt rÊt thÊp; sè vèn l­u ®éng hiÖn cã còng chØ huy ®éng cho kinh doanh ®­îc kho¶ng 50%, sè cßn l¹i n»m ë vËt t­ mÊt m¸t, kÐm phÈm chÊt, c«ng nî kh«ng thu håi ®­îc… 70-90% vèn l­u ®éng cña DNNN ph¶i ®i vay ng©n hµng. 3.3 Tr×nh ®é kü thuËt , c«ng nghÖ l¹c hËu PhÇn lín c¸c DNNN ®­îc trang bÞ m¸y mãc thiÕt bÞ tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, cã nh÷ng thiÕt bÞ l¹c hËu, giµ cçi, s¶n xuÊt tõ nh÷ng n¨m 50,60. Theo ®iÒu tra cña viÖn b¶o hé lao ®éng gi÷a n¨m 1999 th× trªn 70% ®· hÕt khÊu hao, gÇn 50% ®· ®­îc t©n trang; theo b¸o c¸o cña bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng th× c«ng nghÖ cña ta l¹c hËu so víi thÕ giíi tõ 10-20 n¨m; møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30-50%, thËm chÝ 38% trong sè nµy ë d¹ng thanh lý. 3.4 Sè lao ®éng d­ thõa ®ang rÊt lín Theo b¸o c¸o cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung ­¬ng th¸ng 2-2000 ®­a ra con sè lµ 4% tæng sè lao ®éng d­ thõa. Cã mét sè ®Þa ph­¬ng, ngµnh sè lao ®éng d«i d­ kh¸ lín nh­: H¶i D­¬ng 33%, Nam §Þnh 27%, NghÖ An 16%, H¶i Phßng 15%, Thanh Ho¸ 10%, tæng c«ng ty thÐp 12%, bé thuû s¶n 14% lao ®éng d«i d­ 3.5 Doanh nghiÖp kh«ng ®­îc tù chñ vÒ tµi chÝnh Cã thÓ coi ®©y lµ trë ng¹i rÊt quan träng khiÕn doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù chñ kinh doanh. §¹i diÖn chñ së h÷u cña tµi s¶n nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp lµ ai cho ®Õn nay vÉn kh«ng râ, g©y ra nhiÒu lóng tóng, khã kh¨n trong viÖc sö dông tµi s¶n ®ã. C¬ quan chøc n¨ng qu¶n lý tµi s¶n cña DNNN vÒ c¬ b¶n vÉn ®ang thùc hiÖn quyÒn qu¶n lý theo kiÓu cò. C¬ chÕ tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n cña DNNN bÞ nh÷ng rµng buéc v« lý trãi chÆt tõ nhiÒu n¨m mµ vÉn kh«ng ®­îc söa ®æi. NhiÒu doanh nghiÖp cho r»ng tõ nghÞ ®Þnh 59/CP ®Õn nghÞ ®Þnh 27/1999 vÒ qu¶n lý tµi chÝnh DNNN, sù ®æi míi kh«g nhiÒu, vÉn nh÷ng rµng buéc vÒ c¸c kho¶n chi phÝ, nh÷ng bÊt hîp lý ®· râ nh­ kho¶n thu vÒ sö dông vèn trong ®ã kÓ c¶ nh÷ng tµi s¶n do doanh nghiÖp tù ®Çu t­ tõ nguån tÝch luü hoÆc vay ng©n hµng ®Ó x©y dùng, nay ®Òu bÞ coi lµ tµi s¶n cña nhµ n­íc vµ buéc doanh nghiÖp chÞu thuÕ vèn. Doanh nghiÖp muèn khÊu hao nhanh còng kh«ng ®­îc, ph¶i theo khung thêi gian khÊu hao 3.6 Kh«ng ®­îc chñ ®éng vÒ nh©n sù vµ tiÒn l­¬ng Cho ®Õn nay DNNN vÉn kh«ng chñ ®éng trong viÖc s¾p xÕp l¹i sè lao ®éng, gi¶m bít ng­êi kh«ng phï hîp, tuyÓn ng­êi míi, v× nhµ n­íc ch­a cã ®ñ c¸c chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó gi¶i quyÕt c«ng ¨m viÖc lµm vµ ®êi sèng cña sè lao ®éng d­ thõa. ChÕ ®é tiÒn l­¬ng, c¸c thang l­¬ng, bËc l­¬ng trong DNNN cßn nhiÒu bÊt hîp lý gi÷a khu vùc kinh doanh víi khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, gi÷a doanh nghiÖp c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau vµ ngay trong néi bä doanh nghiÖp. 3.7 Tæ chøc qu¶n lý kh«ng phï hîp MÆc dï ®· cã chñ tr­¬ng xo¸ bá chñ quan nh­ng hiÖn ®ang cã qu¶ nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh trùc tiÕp can thiÖp c«ng viÖc kinh doanh hµng ngµy cña doanh nghiÖp. T×nh tr¹ng ph©n c¸p trªn d­íi, ngang däc ch­a râ rµng ®· g©y ra t×nh tr¹ng doanh nghiÖp chÞu nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh cngf ra søc “ t¨ng c­êng qu¶n lý”, c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra chång chÐo, g©y phiÒm hµ cho DNNN ho¹t ®éng, §Æc biÖt lµ c¬ chÕ “bé chñ qu¶n”, cÊp chñ qu¶n” ®ang g©y nhiÒu khã kh¨n cho doanh nghiÖp. ViÖc ph©n chia “ quèc doanh trung ­¬ng”, “quèc doanh ®Þa ph­¬ng” ®· t¹o ra nhiÒu bÊt hîp lý, ph©n biÖt ®èi sö, ¶nh h­ëng ®Õn kinh doanh cña mçi doanh nghiÖp. MÊy n¨m gÇn ®©y, nhiÒu DNNN ®· ®­îc s¾p xÕp l¹i trong c¬ cÊu tæng c«ng ty 90, 9. ThÕ nh­ng cã nh÷ng tæng c«ng ty ®­îc tæ chøc theo lèi hµnh chÝnh, b»ng sè céng ®¬n thuÇn kh«ng dùa trªn tÝnh tÊt yÕu vÒ kinh tÕ, ®· kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ mong muèn; kh«ng nh÷ng thÕ mét sè tæng c«ng ty trë thµnh vËt c¶n ®èi víi c«ng ty thµnh viªn trong kinh doanh. 3.8 M«i tr­¬ng kinh doanh ch­a hoµn chØnh M«i tr­êng kinh doanh ë n­íc ta ®ang cßn nhiÒu bÊt cËp. §iÓm h×nh lµ hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, gi¸ c¶ ch­a thËt sù ®­îc x©y dùng theo kinh tÕ thÞ tr­êng. VÉn cßn nh÷ng t×nh tr¹ng buéc ng©n hµng cho vay theo lÖnh, ng©n hµng thô ®éng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ vèn cho vay vµ thu håi nî; khi gÆp nî khã ®ßi th× buéc ng©n hµng ph¶i khoanh nî, gi·n nî hoÆc cho vay míi ®Ó tr¶ nî cò. Còng ch­a cã hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy ®Ó khuyÕn khÝch c¹nh tranh hîp ph¸p vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn. C¸c thÞ tr­êng yÕu tè s¶n xuÊt ch­a hoµn chØnh. §ã lµ kh«ng kÓ nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh, c¬ chÕ xin- cho vµ nh÷ng hµnh vi nhòng nhiÔu cña kh«ng Ýt c«ng chøc ®ang g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp. DNNN cßn ph¶i tham gia c¸c nhiÖm vô x· héi mµ ®¸ng lÏ kh«ng thuéc tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp, ph¶i ®ãng gãp nhiÒu kho¶n cho ph­êng, x·, cho c¸c tæ chøc, ®oµn thÓ ®ia ph­¬n, tuy mang danh nghÜa tù nguyÖn nh­ng thøc chÊt lµ ¸p ®Æt nhiÒu khi qu¸ søc chÞu ®ùng cña doanh nghiÖp. CH¦¥NG III: Ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi DNNN trong thêi gian tíi I/ ph­¬ng h­íng ®æi míi c¸c DNNN trong thêi gian qua KTNN cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa , æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc. DNNN ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶, gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, lµm c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m«, lµm lùc l­îng nßng cèt, gãp phÇn chñ yÕu ®Ó kinh tÕ nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, lµ chñ lùc trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Kiªn quyÕt ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Ó DNNN cã c¬ cÊu hîp lý, tËp ytung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt vµ ®Þa bµn quan träng, chiÕm thÞ phÇn ®ñ lín ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô chñ yÕu; kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i gi÷ tû träng lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc, s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ. §¹i bé phËn DNNN ph¶i cã quy m« võa vµ lín, c«ng nghÖ tiªn tiÕn; mét bé phËn cÇn cã quy m« nhá ®Ó kinh doanh nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô thiÕt yÕu, nhÊt lµ ë vïng n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó DNNN kinh doanh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ph¸p luËt. B¶o hé cÇ thiÕt, cã ®iÒu kiÖn ®èi víi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc, s¶n phÈm quan träng. Thùc hiÖn ®éc quyÒn nhµ n­íc trong lÜnh vùc cÇn thiÕt, nh­ng kh«ng biÕn ®éc quyÒn nhµ n­íc thµnh ®éc quyÒn doanh nghiÖp. Xo¸ bao cÊp, ®ång thêi cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ ®óng ®¾n vµ hç trî phï hîp ®èi víi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc, s¶n phÈm cÇn ­u tiªn ph¸t triÓn. ViÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ còng lµ nhiÖm vô chiÕn l­î, l©u dµi víi nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. míi mÎ. §èi víi nh÷ng vÊn ®Ò ®· râ, ®· cã nghÞ quyÕt th× phait khÈn tr­¬ng, kiªn quyÕt triÓn khai thùc hiÖn; nh÷ng vÊn ®Ò ch­a ®ñ râ th× ph¶i tæ chøc thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh nghiÖm, kÞp thêi uèn n¾n c¸c sai sãt, lÖch l¹c ®Ó cã b­íc ®i thÝch hîp tÝch cùc nh­ng v÷ng ch¾c. T¨ng c­êng sù l·nh ®¹o cña ®¶ng ë tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ngµnh ®èi víi viÖc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN. §æi míi ph­¬ng thøc l·nh ®¹o cña tæ chøc c¬ së ®¶ng, ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña ng­êi lao ®éng vµ vai trß cña c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng t¹i doanh nghiÖp.  II / Gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN 1.§Þnh h­íng s¾p xÕp, ph¸t triÓn DNNN ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh Nhµ n­íc gi÷ 100% vèn ®èi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc quyÒn nhµ n­íc, bao gåm: vËt liÖu næ, ho¸ chÊt ®éc, chÊt phãng x¹, hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn quèc gia, m¹ng trôc th«ng tin quèc gia vµ quèc tÕ, s¶n xuÊt thuèc l¸ ®iÕu. Nhµ n­íc gi÷ cæ phÇn chi phèi hoÆc gi÷ 100% vèn ®èi víi DNNN ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc:b¸n bu«n l­¬ng thùc, b¸n bu«n x¨ng dÇu, s¶n xuÊt ®iÖn, khai th¸c c¸c kho¸ng s¶n quan träng ... Nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh b¶o ®¶m nhu cÇu thiÕt yÕu cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña ®ång bµo n«ng th«n, ®ång bµo c¸c d©n téc ë m×n nói, vïng s©u, vïng xa. ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc gi÷ 100% vèn sang h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét chñ së h÷u lµ nhµ n­íc hoÆc c«ng ty cæ phÇn gåm c¸c cæ ®«ng lµ c¸c DNNN. Tõ ®ã ChÝnh phñ chØ ®¹o rµ so¸t, phª duyÖt ph©n lo¹i cô thÓ c¸c DNNN hiÖn cã ®Ó triÓn khai thùc hiÖnvµ tõng thêi kú xem xÐt ®iÌu chØnh ®Þnh h­íng ph©n lo¹i doanh nghiÖp cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ViÖt thµnh lËp míi DNNN ho¹t ®éng kinh doanh chñ yÕu sÏ thùc hiÖn d­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn. ChØ thµnh lËp míi doanh nghiÖp 100% vèn nhµ n­íc ®èi víi nh÷ng ngµnh vµ lÜnh vùc mµ nhµ n­íc cÇn gi÷ ®éc quyÒn, hoÆc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng muèn hay kh«ng cã kh¶ n¨ng tham gia. §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých Nhµ n­íc gi÷ 100% vèn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc:in b¹c vµ chøng chØ cã gi¸; ®iÒu hµnh bay;b¶o ®¶m hµng h¶i; kiÓm so¸t vµ ph©n phèi tÇn sè v« tuyÕn ®iÖn; s¶n xuÊt, söa ch÷a vò khÝ, khÝ tµi, trang bÞ chuyªn dïng cho quèc phßng, an ninh; doanh nghiÖp ®­îc giao thùc hiÖn nhiÖm vô quèc phßng ®Æc biÖt vµ c¸c doanh nghiÖp t¹i c¸c ®Þa bµn chiÕn l­îc quan träng kÕt hîp kinh tÕ víi quèc phßng theo quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ. Nhµ n­íc gi÷ 100% vèn hoÆc cæ phÇn chi phèi ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp c«ng Ých ®ang ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc: kiÓm ®Þnh kü thuËt ph­¬ng tiÖn giao th«ng c¬ giíi lín; xuÊt b¶n s¸ch gi¸o khoa, s¸ch b¸o chÝnh trÞ, phim thêi sù vµ tµi liÖu; qu¶n lý, b¶o tr× hÖ thèng ®­êng s¾t quèc gia, s©n bay; qu¶n lý thuû n«ng ®Çu nguån; trång vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån; tho¸t n­íc ë ®« thÞ lín; ¸nh s¸ng ®­êng phè; qu¶n lý, b¶o tr× hÖ thèng ®­êng bé, bÕn xe, ®­êng thuû quan träng; s¶n xuÊt sane phÈm vµ cung øng dÞch vô kh¸c theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých hiÖn cã, ChÝnh phñ c¨n cø vµo ®Þnh h­íng trªn ®©y chØ ®¹o rµ so¸t vµ phª duyÖt ph©n lo¹i cô thÓ ®Ó triÓn khai thùc hiÖn. Nh÷ng doanh nghiÖp c«ng Ých ®ang ho¹t ®éng kh«ng thuéc diÖn nªu trªn sÏ ®­îc s¾p xÕp l¹i. ViÖc thµnh lËp míi DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých ph¶i ®­îc xem xÐt chÆt chÏ, ®óng ®Þnh h­íng, cã yªu cÇu c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt . khuyÕn khÝch nh©n d©n vµ doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých mµ x· héi cÇn vµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. 2. Söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch 2.1 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh Doanh nghiÖp tù chñ quyÕt ®Þnh kinh doanh theo quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng phï hîp víi môc tiªu thµnh lËp vµ ®iªï lÖ ho¹t ®éng. Xo¸ bá bao cÊp ®èi víi doanh nghiÖp. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ­u ®·i ®èi víi c¸c ngµnh, vïng, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cÇn ­u tiªn hoÆc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ. Ban hµnh luËt c¹nh tranh ®Ó b¶o vÖ vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ c¹nh tranh, hîp t¸c b×nh ®¼ng trong khu«n khæ ph¸p luËt chung. §èi víi DNNN ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®éc quyÒn cÇn cã quy ®Þnh kiÓm so¸t gi¸ vµ ®iÒu tiÕt lîi nhuËn vµ cÇn tæ chøc mét sè DNNN cïng c¹nh tranh b×nh ®¼ng.Vµ ®æi míi chÕ ®é kÕ to¸n , kiÓm to¸n, chÕ ®é b¸o c¸o, th«ng tin, thùc hiÖn c«ng khai ho¹t ®éng kinh doanh vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp - VÒ vèn:Doanh nghiÖp ®­îc tiÕp cËn vµ thu hót c¸c nguån vèn trªn thÞ tr­êng ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh ; ®­îc chñ ®éng sö lý c¸c tµi s¶n d­ thõa, vËt t­, hµng ho¸ ø ®äng. Doanh nghiÖp ®­îc tù chñ trong viÖc ph©n phèi vµ trÝch lËp c¸c quü tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i theo khung quy ®Þnh chung. nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®èi víi nh÷ng tµi s¶n do doanh nghiÖp ®Çu t­ b»ng vèn vay vµ ®· tr¶ hÕt nî b»ng nguån khÊu hao c¬ b¶n vµ lîi nhuËn do chÝnh ta× s¶n ®ã lµm ra theo h­íng thùc hiÖn hµi hoµ c¸c lîi Ých, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh nghÒ, lÜmh vùc cô thÓ, khuyÕn khÝch doanh nghiÖp tiÕp tôc t¸i ®Çu t­ ph¸t triÓn . - VÒ ®Çu t­: T¨ng thªm quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña DNNN trong quyÕt ®Þnh ®Çu t­ trªn c¬ së chiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn ®­îc phª duyÖt. - VÒ ®æi míi, hiÖn ®aÞ ho¸ c«ng nghÖ: Doanh nghiÖp ®­îc ¸p dông chÕ ®é ­u ®·i ®èi víi ng­êi cã ®ãng gãp vµo ®æi míi c«ng nghÖ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc cho doanh nghiÖp: chi phÝ nµy ®­îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh phÈm. nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, hç trî doanh nghiÖp ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ. - VÒ lao ®éng, tiÒn l­¬ng: Doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh viÖc tuyÓn chän lao ®éngvµ chÞu tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt chÕ ®é ®èi víi ng­êi lao ®ddoanh nghiÖp m×nh tuyÓn dông kh«ng cã viÖc lµm b»ng c¸c nguån kinh phÝ cña doanh nghiÖp; ®­îc tù chñ trong viÖc tr¶ tiÒn l­¬ng vµ tiÒn th­ëng trªmn c¬ së n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. - VÒ c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp: Doanh nghiÖp chñ ®éng lùa chän vµ bè trÝ c¸n bé qu¶n lý theo h­íng chñ yÕu lµ thi tuyÓn; c¬ quan nhµ n­íc vµ tæ chøc cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm c¸n bé chñ chèt cña doanh nghiÖp. nhµ n­íc cã c¬ chÕ khuyÕn khÝch vËt chÊt, tinh thÇn, ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp. - VÒ thanh tra, kiÓm tra: Hµng n¨m doanh nghiÖp ph¶i ®­îc kiÓm to¸n, kÕt qu¶ kiÓm to¸n lµ c¨n cø ph¸p lý vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i cã ch­¬ng tr×nh thanh tra, kiÓm tra ®Þnh kú ®èi víi doanh nghiÖp vµ th«ng b¸o cho doanh nghiÖp. 2.2 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých ChuyÓn tõ c¬ chÕ cÊp vèn, giao nhiÖm vô sang c¬ chÕ ®Æt hµng hoÆc ®Êu thÇu thùc hiÖn s¶n phÈm, dÞch vô c«ng Ých. nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ­u ®·i ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng Ých, kh«ng ph©n biÖt lo¹i h×nh doanh nghiÖp, thµnh phÇn kinh tÕ. nhµ n­íc cÊp ®ñ vèn ®iÒu lÖ cho DNNN ho¹t ®éng c«ng Ých. Thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp trªn c¬ së khèi l­îng, chÊt l­îng s¶n phÈm, dÞch vô mµ nhµ n­íc giao hoÆc ®Æt hµng. doanh nghiÖp c«ng Ých còng ph¶i thùc hiÖn h¹ch to¸n. 2.3 Gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ vµ nî kh«ng thanh to¸n ®­îc Bæ sung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng d«i d­ trong s¾p xÕp, c¬ cÊu l¹i DNNN. doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t vµ x©y dùng ®óng ®Þnh møc ®Ó x¸c ®Þnh sè lao ®éng cÇn thiÕt. Lao ®«ng d«i d­ ®­îc doanh nghiÖp t¹o ®iÒu kiÖn ®µo t¹o l¹i hoÆc nghØ viÖc h­ëng nguyªn l­¬ng mét thêi gian ®Ó t×m viÖc; nÕu kh«ng t×m ®­îc viÖc th× ®­îc nghØ chÕ ®é mÊt viÖc theo quy ®Þnh cña Bé luËt lao ®éng. Xö lý nî kh«ng thanh to¸n ®­îc: ChÝnh phñ quy ®Þnh biÖn ph¸p gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c kho¶n nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸ncña doanh nghiÖp ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ng©n hµng, ®ång thêi cã gi¶i ph¶p ®Ó ng¨n ngõa sù t¸i ph¸t.  3. §æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc; h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh 3.1 Tæng c«ng ty nhµ n­íc ph¶i cã vèn ®iÒu lÖ ®ñ lín, cã thÓ huy ®éng vèn tõ nhiÒu nguån, trong ®ã vèn nhµ n­íc lµ chñ yÕu; thùc hiÖn kinh doanh ®a ngµnh, cã ngµnh chÝnh chuyªn s©u; cã liªn kÕt gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vÒ s¶n xuÊt, tµi chÝnh, thÞ tr­êng...; cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn, n¨ng suÊt lao ®éng cao, chÊt l­îng s¶n phÈm tèt, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ . Hoµn thµnh viÖc s¾p xÕp c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc hiÖn cã nh»m tËp trung h¬n n÷a nguån lùc ®Ó chi phèi ®­îc nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ; lµm lùc l­îng chñ lùc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín vµ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«; cung øng nh÷ng s¶n phÈm träng yÕu cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ xuÊt khÈu, ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch; lµm nßng cèt thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶. 3.2 H×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc ,cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kinh doanh ®a ngµnh, trong ®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh chuyªn m«n ho¸ cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã quy m« rÊt lín vÒ vèn, ho¹t ®éng c¶ trong vµ ngoµi n­íc, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã sù g¾n kÕt trùc tiÕp, chÆt chÏ gi÷a khoa häc c«ng nghÖ, ®µo t¹o, nghiªn cøu triÓn khai víi s¶n xuÊt kinh doanh. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN Môc tiªu cæ phÇn ho¸ DNNN lµ nh»m: t¹o ra lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ng­êi lao ®éng, ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ vèn, tµi s¶n cña nhµ n­íc vµ huy ®éng thªm vèn x· héi vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh; t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ vµ c¬ chÕ qu¶n lý n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶ cho DNNN; ph¸t huy vai trß lµm chñ thùc sù cña ng­êi lao ®éng, cña cæ ®«ng vµ t¨ng c­êng sù gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi doanh nghiÖp; b¶o ®¶m hµi hoµ lîi Ých cña nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng. Cæ phÇn ho¸ DNNN kh«ng ®­îc biÕn thµnh t­ nh©n ho¸ DNNN. Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®Ó gi¶m bít t×nh tr¹ng chªnh lÖch vÒ cæ phÇn ­u ®·i cho ng­êi lao ®éng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. Cã quy ®Þnh ®Ó ng­êi lao ®éng gi÷ ®­îc cæ phÇn ­u ®·i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ ­u tiªn b¸n cæ phÇn cho ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp ®Ó g¾n bã ng­êi lao ®éng víi doanh nghiÖp; dµnh mét tû lÖ cæ phÇn thÝch hîp b¸n ra ngoµi doanh nghiÖp. Söa ®æi ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp theo h­íng g¾n víi thÞ tr­êng; nghiªn cøu ®­a gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt vµo gi¸ trÞ doanh nghiÖp, thÝ ®iÓm ®Êu thÇu b¸n cæ phiÕu vµ b¸n cæ phiÕu qua c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian. nhµ n­íc ban hµnh c¬ chÕ, chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi DNNN ®· chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn. Söa ®æi chÝnh s¸ch ­u ®·i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ theo h­íng ­u ®·i h¬n ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp khi cæ phÇn ho¸ cã khã kh¨n. 5. Thùc hiÖn giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n DNNN §èi víi doanh nghiÖp quy m« nhá cã vèn nhµ n­íc d­íi 5 tû ®ång, nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ vµ kh«ng cæ phÇn ho¸ ®­îc, tuú thùc tÕ cña tõng doanh nghiÖp, c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh mét trong c¸c h×nh thøc: giao, b¸n, kho¸n kinh doanh , cho thuª. KhuyÕn khÝch DNNN ®· giao, b¸n ®­îc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn cña ng­êi lao ®éng. S¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n nh÷ng DNNN ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶, nh­ng kh«ng thùc hiÖn ®­îc c¸c h×nh thøc nãi trªn. Söa ®æi, bæ sung luËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp theo h­íng ng­êi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp cã quyÒn ®Ò nghÞ tuyªn bè ph¸ s¶n. §Èy m¹nh tuyªn truyÒn, n©ng cao nhËn thøc, hiÓu biÕt cña ng­êi lao ®éng vµ toµn x· héi ®èi víi chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸, giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n DNNN . kÕt luËn Tæng kÕt 15 n¨m ®æi míi vµ x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi trong thêi kú míi, ®¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: “ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o; KTTN cïng víi kinh tÕ tËp thÓngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c”, “KTNN ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, lµ lùc l­îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó nhµ n­íc ®Þnh h­íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. DNNN gi÷ vÞ trÝ then chèt, ®i ®Çu øng dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ; nªu g­¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt”. Héi nghÞ trung ­¬ng lÇn nµy bµn vµ ra nghÞ quyÕt ®Ó thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng, b¶o ®¶m DNNN cã vÞ trÝ then chèt gãp phÇn chñ yÕu ®Ó KTNN lµm tèt vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, ®ñ søc c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc Qua ba ch­¬ng võa nªu trªn, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®­îc r»ng: Vai trß cña DNNN lµ then chèt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta. DNNN võa hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn võa gãp phÇn gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi. DNNN lµ c¸nh cöa më ra cho chóng ta nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa, më ra mét triÓn väng x· héi x· héi chñ nghÜa d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Do ®ã tiÕp tôc qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong thêi kú hiÖn nay. Dï ®· rÊt cè g¾ng, song trong khu«n khæ tµi liÖu còng nh­ thêi gian vµ kh¶ n¨ng cã h¹n, ®Ò ¸n cña em vÉn ch­a thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch triÖt ®Ó vµ toµn diÖn. Tuy vËy, em vÉn mong thÇy gi¸o xem xÐt vµ ch©m ch­íc cho b¶n ®Ò ¸n cña em.Vµ em xin c¶m ¬n sù gióp ®ì t©n t×nh cña thÇy rÊt nhiÒu Môc lôc lêi nãi ®Çu.........................................................................................1 ch­¬ng i / mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ dnnn...2 I/ TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan.........................................................................2 §Þnh nghÜa vÒ DNNN...........................................................................2 C¸c bé phËn cÊu thµnh cña KTNN......................................................2 Sù cÇn thiÕt ph¶i cñng cè vµ ph¸t triÓn DNNN ....................................3 3.1 Sù cÇn thiÕt cña DNNN 3 3.2 Sù cÇn ph¶i ph¸t triÓn DNNN 5 II/ Vai trß then chèt cña DNNN 9 Ch­¬ng II/ Thùc tr¹ng DNNN ë n­íc ta hiÖn nay 11 I/ Qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN 11 1. Giai ®o¹n 1980-1986 11 2. Giai ®o¹n 1986-1990 12 3. Giai ®o¹n 1990 ®Õn nay 13 3.1 §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN 14 3.2 S¾p xÕp l¹i DNNN 15 II/ KÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÒ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN trong thêi gian qua 18 1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu 18 2. Nh÷ng yÕu kÐm chñ yÕu cña c¸c DNNN hiÖn nay 19 2.1 VÒ hiÖu qu¶ kinh doanh ` 19 2.2 VÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh 20 2.3 VÒ c¬ cÊu DNNN 21 3. Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù yÕu kÐm cña c¸c DNNN 21 3.1 §Çu t­ sai 21 3.2 T×nh tr¹ng thiÕu vèn phæ biÕn 22 3.3 Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ l¹c hËu 22 3.4 Sè lao ®éng d­ thõa ®ang rÊt lín 22 3.5 Doanh nghiÖp kh«ng ®­îc tù chñ vÒ tµi chÝnh 22 3.6 Kh«ng ®­îc tù chñ vÒ nh©n sù vµ tiÒn l­¬ng 23 3.7 Tæ chøc qu¶n lý kh«ng phï hîp 23 3.8 M«i tr­êng kinh doanh ch­a hoµn chØnh 23 Ch­¬ng III ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi DNNN trong thêi gian tíi 25 I/ Ph­¬ng h­íng ®æi míi c¸c DNNN trong thêi gian qua 25 II/ Gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN 26 1. §Þnh h­íng s¾p xÕp, ph¸t triÓn DNNN ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng c«ng Ých 26 1.1 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh 26 1.2 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých 26 2. Söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch 27 2.1 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh 27 2.2 §èi víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých 28 2.3 Gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ vµ nî kh«ng thanh to¸n ®­îc 28 3. §æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c tæng c«ng ty nhµ n­íc; h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh 29 4. §Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN 29 5. Thùc hiÖn giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n DNNN 30 kÕt luËn 31 tµi liÖu tham kh¶o V¨n kiÖn ®¹i héi ®¶ng lÇn thø VII, VIII, IX §¶ng céng s¶n : “NghÞ quyÕt héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng 3 kho¸ IX vÒ ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN” N«ng §øc M¹nh : “ viÖc s¾p xÕp, ®æi míi DNNN ph¶i h­íng tíi hiÖu qu¶ cao ®Ó KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o trong kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn”- T¹p chÝ céng s¶n sè 13 th¸ng 9/2001 PGS.TS. Ng« Quang Minh : “KTNN vµ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN”-NXB chÝnh trÞ quèc gia n¨m 2001 Kinh tÕ vµ dù b¸o sè 6/2003