Thương mại - Dịch vụ trong những năm đổi mớỉ nước ta, thức trạng và giải pháp

høc qu¶n lý vµ c¸c thiÕt chÕ cña hÖ thèng ®ã cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh ®Õn chiÒu h­íng c­êng ®é cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nãi chung còng nh­ trßng nghµnh th­¬ng m¹i nãi riªng c¸c yÕu tè kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n t¸c ®éng ®Õn nghµnh th­¬ng m¹i-dÞch vô: nã quyÕt ®Þnh sù lùa chän nh÷ng s¶n phÈm cho tiªu dïng trong n­íc, yªu cÇu vÒ s¶n phÈm, vµ kh¶ n¨ng phôc vô cña ngµnh dÞch vô... nghµnh th­¬ng m¹i ngoµi nh÷ng nh©n tè chñ yÕu cßn rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nh­ nh©n tè kü thuËt-c«ng nghÖ, yÕu tè tù nhiªn... Ch­¬ng II : thùc tr¹ng th­¬ng m¹i-dÞch vô ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m ®æi míi I. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn n­íc ta Th­¬ng m¹i n­íc ta tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 Thêi kú phong kiÕn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét nÒn kinh tÕ N«ng nghÖp tù cÊp tù tóc tr­íc khi bÞ thùc d©n ph¸p x©m l­îc. X· héi ViÖt Nam lµ mét x· héi hoµn toµn phong kiÕn kÐm ph¸t triÓn, rµng buéc bëi nh÷ng luËt lÖ phong kiÕn l¹c hËu. ChÝnh v× v©y th­¬ng m¹i thêi kú nµy còng kÐm ph¸t triÓn, th­¬ng m¹i chØ ®¬n gi¶n lµ trao ®æi hµng ho¸ phôc vô cho b÷a ¨n hµng ngµy. tõ n¨m 1862 ®Õn 1884. thùc d©n ph¸p chiÕm n­íc ta, biÕn n­íc ta thµnh thuéc ®Þa cña phong kiÕn.tÝnh chÊt thuéc ®Þa cña n­íc ta trong thêi kú nµy biÓu hiÖn sù thèng trÞ cña thùc d©n ph¸p trªn lÜnh vùc néi th­¬ng còng nh­ ngo¹i th­¬ng. Ngo¹i th­¬ng do c¸c c«ng ty ph¸p nh©n gi÷ ®éc quyÒn trong lÜnh vùc nhËp c«ng nghÖ vµ xuÊt c¸c hµng n«ng s¶n, kho¸ng s¶n... néi th­¬ng còng doanh nghiÖp c¸c c«ng ty ®éc quyÒn cña ph¸p thèng trÞ. c¸c c«ng ty nµy kh«ng nh÷ng khèng chÕ th­¬ng nghiÖp n­íc ta b»ng c¸ch, n¾m gi÷ nguån hµng , gi÷ ®éc quyÒn bu«n b¸n hµng c«ng nghÖ, thu mua n«ng s¶n phÈm, b¸n r­îu, muèi mµ cßn më c¸c cöa hµng ®Ó khèng chÕ b¸n lÎ ë c¸c thµnh phè lín. Th­¬ng m¹i n­íc ta th­¬ng kú1945 -1954 C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng lËp ra n­íc viÖt nam d©n chñ céng hoµ. Nh­ng ch­a ®­îc bao l©u ®· bÞ thùc d©n ph¸p trë l¹i x©m l­îc n­íc ta, buéc nh©n d©n ph¶i cÇm vò khÝ ®¸nh giÆc cøu n­íc. trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh (1946 - 1954) trªn c¶ n­íc h×nh thµnh hai vïng xen kÏ lÉn nhau: vïng tù doanh nghiÖp vµ ïng bÞt¹m chiÕm. thÞ tr­êng trong n­íc còng theo ®ã bÞ chia c¾t thµnh hai: thÞ tr­êng vïng tù doanh nghiÖp vµ thÞ tr­êng vïng t¹m chiÕm ThÞ tr­êng hµng ho¸ vïng t¹m chiÕm bÞ thu hÑp trong nh÷ng thµnh phè vµ thÞ trÊn lín ë c¸c ®Çu mèi giao th«ng . Ho¹t ®éng th­¬ng m¹i do ®Õ quèc ph¸p vµ Mü trùc tiÕp kiÓm so¸t th«ng qua c¸c c«ng ty cña ph¸p, mü vµ bän t­ s¶n m¹i b¶n. nghµnh kinh doanh ph¸t triÓn nhÊt ë vïng t¹m chiÕm lµ kinh doanh dÞch vô: nhµ hµng ¨n uèng, qu¸n r­îu, tiÖm cµ phª, may mÆc c¾t tãc... thÞ tr­êng vµ thÞ tr­êng th­¬ng m¹i vïng tù do. cã tÝnh chÊt kh¸c h¼n th­¬ng m¹i vïng t¹m chiÕm. néi th­¬ng còng nh­ ngo¹i th­¬ng lµ do nhµ n­íc d©n chñ nh©n d©n qu¶n lý nh»m môc ®Ých phôc vô nh©n d©n vµ lîi Ých cu¶ cuéc kh¸ng chiÕn. Tham gia ho¹t ®éng th­¬ng m¹i thêi kú nµy ngoµi nh÷ng ng­êi bu«n b¸n nhá, s¶n xuÊt nhá , nh÷ng t­ s¶n d©n téc cßn cã mËu dÞch quèc doanh. Th­¬ng m¹i quèc doanh tæ chøc tõ n¨m 1951 vµ ®· ph¸t triÓn kh¸ nhanh, t¸c dông vµ vai trß cña nã ngµy cµng râ nÐt. Nguån hµng chñ yÕu cña nã lµ nguån hµng s¶n xuÊt trong n­íc do n«ng d©n vµ nh÷ng ng­êi lµ nghÒ thñ c«ng s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu kh¸ng chiÕnµ nhu cÇu cu¶ nh©n d©n. viÖc b¶o ®¶m nguyªn vËt liÖu, m¸y mãc, thiÕt bÞ cho c¬ së s¶n xuÊt chñ yÕu lµ x­ëng c¬ giíi s¶n xuÊt vò khÝ , ®¹n còng ®­îc thùc hiÖn b»ng viÖc thu mua kim lo¹i cò trong d©n , t×m kiÕm kim lo¹i phÕ liÖu . tæ chøc khai th¸c vµ thu mua nguyªn vËt liÖu ®Ó cung øng cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt quèc phßng vµ d©n dông. Héi nghÞ trung ­¬ng §¶ng lao ®éng ViÖt Nam lÇn thø nhÊt (th¸ng 3-1951) ®· nhÊn m¹nh : “ Môc ®Ých ®Êu tranh kinh tÕ , tµi chÝnh víi ®Þch cèt lµm cho ®Þch thiÕu th«n, m×nh no ®ñ, h¹i cho ®Þch lîi cho m×nh. Do ®ã kh«ng ph¶i ®Æt hµng rµo ng¨n h¼n gi÷a ta víi ®Þch mµ chóng ta vÉn më cöa bu«n b¸n víi ®Þch nh­ng chØ cho vïng ®Þch nh÷ng thø hµng kh«ng cã h¹i cho ta vµ ®­a ra (vïng tù do) nh÷ng thø cÇn cho kh¸ng chiÕn vµ cÇn cho ®êi sèng nh©n d©n” víi nguyªn t¾c “®éc lËp, tù chñ, tranh thñ trao ®æi cã lîi”chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu íi vïng t¹m bÞ ®Þch kiÓm so¸t gåm nh÷ng néi dung sau. - ®Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ¬h¸t triÓn s¶n xuÊt ë ïng tù co , n©ng cao ®êi s«ng nh©n d©n ®Ó cã ngo¹i tÖ (tiÒn ®«ng d­¬ng),nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt. - tranh thñ nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt ,cÊm nhËp khÈu hoÆc h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c s¶n phÈm cña vïng tù do. - ®Êu tranh gi¸ c¶ trong trao ®æi hµng ho¸ gi÷a hai vïng nh»m gãp phÇn æn ®Þnh gi¸ c¶ vïng tù do. - ®Êu tranh tiÒn tÖ (gi÷a tiÒn viÖt nam vµ tiÒn ®«ng d­¬ng) nh»m më réng ph¹m vi l­u hµnh tiÒn viÖt nam vµ gi÷ v÷ng gi¸ trÞ tiÒn viÖt nam. nh÷ng chñ tr­¬ng míi ®ã phï hîp víi ®iÒu kiÖn chiÕn tranh vµ ®¸p øng lîi Ých cña nh©n d©n hai vïng. Nhê ®ã mµ gi¸ trÞ hµng xuÊt nhËp khÈu t¨ng vät. nÕu lÊy n¨m 1948 b»ng 100 th× l­îng hµng xuÊt khÈu vµo vïng t¹m chiÕm n¨m 1951 t¨ng 94%; 1952: 663%; 1953:1433% vµ 1954: 1762% cßn l­îng hµng nhËp khÈu tõ vïng t¹m chiÕm n¨m 1951 lµ 41%; 1952: 268%; 1953: 770% vµ n¨m 1954lªn ®Õn 947%. nh÷ng n¨m 1950, n­íc ta cã quan hÖ chÝnh thøc vÒ kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i víi trung quèc , liªn x« (cò) vµ c¸c n­íc ®«ng ©u. n¨m 1952 chÝnh phñ ®· ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi n­íc céng hoµ nh©n d©n trung hoa vµ n¨m 1953 ký víi chÝnh phñ trung quèc nghÞ ®Þnh th­ vÒ mËu dÞch tiÓu ng¹ch biªn giíi viÖt-trung. gi¸ trÞ hµng ho¸ trao ®æi víi n­íc ngoµi n¨m 1954 so víi n¨m 1952 t¨ng gÊp bèn lÇn. vÒ ph¸t triÓn vµ mê réng c¸c quan hhÖ kinh tÕ víi n­íc ngoµi cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nÒn kinh tÐe n­íc ta trong giai ®¹n nµy , gióp ta t¨ng nhanh ®­îc tiÒm lùc kinh tÕ vµ tiÒm lùc quèc phßng,cã thªm vËt t­, hµng ho¸ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu kh¸ng chiÕn vµ d©n sinh æn ®Þnh thÞ tr­êng ,gi¸ c¶ tuy vËy khèi l­¬ng bu«n b¸n íi n­íc ngoµi rÊt h¹n chÕ do ®iÒu kiÖn chiÕn tranh vµ bao vËy phong to¶ cña kÎ ®Þch. Th­¬ng m¹i thêi kï 1945-1954 lµ thêi kú ®Çy khã kh¨n th­¬ng m¹i thêi kú 1955-1975 Thêi kú1955-1975 ®Êt n­íc cßn bÞ chia c¾t lµm hai miÒn . miÒn nam tuÕp tôc cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc; miÒn b¾c ­íc vµo thêi kú c¶i t¹o vµ x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓnv¨n ho¸ theo chñ nghÜa x· héi ®ång thêi ph¶i trèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña giÆc mü, lµm tèt vai trß phôc vô, chi viÖn cho tiÒn tuyÕn lín miÒn nam. hai nhiÖm vô lín g¾n bã chÆt trÏ víi nhau, kh¸ng chiÕn chèng mü cøu n­íc lµ nhiÖm ô hµng ®Çu nh­ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña miÒn b¾c l¹i lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù th½ng lîi cña c¸ch m¹ng trªn c¶ n­íc. trong thêi kú ®Æc biÖt (1955-1975) ë miÒn b¾c ®· thùc thi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung cao ®é ®Ó huy ®éng søc ng­êi søc cña cho cuéc kh¸ng chiÕn trèng mü c÷u n­íc. thÞ tr­êng x· héi vµ hÖ thèng l­u th«ng vËt t­, hµng tiªu dïng cho s¶n xuÊt ,®êi sèng d©n c­, chÞu chi phèi bëi kÕ ho¹ch tËp trungcña nhµ n­íc. N¨m1954, cïng víi viÖc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c. ®¶ng vµ nhµ n­ícta ®· chñ tr­¬ng chÊn chØnh th­¬ng nghiÖp, tµi chÝnh , tiÒn tÖ thèng nhÊt thÞ tr­êng, gi¸ c¶ hai vïng (vïng tù do vµ vïng t¹m chiÕm). §Êu tranh trèng l¹i sù ®Çu c¬ cña t­ b¶n t­ nh©n vµ x©y dùng nÒn mãng cña th­¬ng nghiÖp XHCN. T¨ng c­êng th­¬ng nghiÖp nhµ n­íc lµm cho th­¬ng nghiÖp quèc doanh ph¸t huy tèt ®èi víi ®êi sèng nh©n d©n vµ s¶n xuÊt. cuéc ®Êu tranh “Ai th¾ng ai” trªn thÞ tr­êng mÆc dï diÔn ra rÊt phøc t¹p nh­ng ®Õn nh÷ng n¨m 1959-1960 vÒ c¬ b¶n th­¬ng nghiÖp ViÖt nam ®· kiÓm so¸t ®­îcnh÷ng kh©u b¸n lÎ; ®· h×nh thµnh nªn mét m¹ng l­íi th­¬ng nghiÖp x· héi chñ nghÜa lµm ba cÊp: cÊp c«ng ty ngµnh hµng (cÊp I), c¸c c«ng ty th­¬ng nghiÖp (cÊpII), hîp t¸c x· mua b¸n (cÊp III) sau thêi kú c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kinh tÕ . miÒn b¾c b¾t tay vµo nhiÖm vô c¬ së vËt chÊt - kü thuËt. T­ t­ëng chØ ®¹o xuyªn suèt toµn bé thêi kú 1960-1975 vÒ c«ng t¸c néi th­¬ng, ngo¹i th­¬ng, thÞ tr­êng, gi¸ c¶ lµ nghÞ quyÕt X (kho¸ III) cña trung ­¬ng ®¶ng. T¹i héi nghÞ nµy, ban chÊp hµnh trung ­¬ng ®¶ng ®· ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.VÒ ho¹t ®éng néi th­¬ng, ngo¹i th­¬ng, thÞ tr­êng, gi¸ c¶ n­íc ta. ®¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng ngo¹i trong 10 n¨m 1955-1964, héi nghÞ ban chÊp hµnh trung ­¬ng ®¶ng lÇn X (kho¸ III) kh¼ng ®Þnh: “trong 10 n¨m qua nÒn ngo¹i th­¬ng cña n­íc ta kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu chuyÓn biÕn quan träng”. Ngay sau hoµ b×nh lËp l¹i, nhµ n­íc ta thùc hiÖn chÕ ®é thèng nhÊt ngo¹i th­¬ng tiÕp nhËn xù viÖn trî cña c¸c c­íc XHCN anh em vµ b­íc ®Çu quan hÖ bu«n b¸n víi mét sè n­íc , gãp phÇn tÝch cùc vµo kh«i phôc kinh tÕ vµ cung cÊp hµng tiªu dïng cho nh©n d©n. B­íc vµo thêi kú kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø nhÊt (1961-1965), c«ng t¸c ngo¹i th­¬ng ®­îc t¨ng c­êng thªm mét ­íc. Phôc vô nhiÖm vô chñ yÕu b­íc ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghi· x· héi vµ ph¸t triÓn xuÊt khÈu. Kim ngh¹ch xuÊt khÈu mçi n¨m mét t¨ng. Nhê t¨ng c­êng sù hîp t¸c kinh tÕ µ trao ®æi hµng ho¸ víi c¸c n­íc x· héin chñ nghÜa, ®ång thêi më réng bu«n b¸n víi nhiÒu n­íc d©n téc chñ nghÜa vµ mét sè n­íc t­ b¶n chñ nghÜa. Ngo¹i th­¬ng ®· gãp phÇn thùc hiÖn cã kÕt qu¶ chÝnh s¸ch ®«i ngo¹i cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ta. Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc, nÒn kinh tÕ n­íc ta vÉnlµ mét nÒn king tÕ l¹c hËu, phô thuéc nhiÒu µ nguån nguyªn , nhiªn liÖu, phô tïng thiÕt bÞ bªn ngoµi. Kh«ng cã ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®Æc biÖt nhËp khÈu th× hÖ thèng c«ng nghiÖp c¶ n­íc bÞ tª liÖt hoµn toµn. Thùc tÕ ®ã ®Æt ra cho th­¬ng m¹i nh÷ng nhiÖm vô míi nÆng nÒ h¬n. 3. th­¬ng m¹i viÖt nam thêi kú 1976-1986 trong bèi c¶nh ®Êt n­íc ®· thèng nhÊt, ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cã nh÷ng thuËn lo¹i míi, khã kh¨n míi . ®Êt n­íc thèng nhÊt chung ta cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc, ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña ba miÒn ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn th­¬ng m¹i quèc tÕ , më réng hîp t¸c kinh tÕ, khoa häc c«ng nghÖ íi n­íc nghoµi, thu hót vèn vµ kü thËt n­íc nghoµi. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi míi. Chóng ta còng ®øng tr­íc khã kh¨n gay g¾t b¾t nguån tõ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ n­íc cßn thÊp, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm, kinh tÕ hµng ho¸ Ýt ph¸t triÓn,ch­a cã tÝch lòy tõ néi bé nÒn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ cßn lÖ thuéc nÆng nÒ vµo bªn ngoµi. MÆt kh¸c, chiÕn tranh kÐo dµi ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ kinh tÕ nÆng nÒ lµm cho ®Êt n­íc ph¸t triÓn chËm l¹i nhiÒu n¨m vµ g©y ra nhiÒu hËu qu¶ kinh tÕ x· héi mµ nhiÒu n¨m míi hµn g¾n ®­îc. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ®¶ng vµ nhµ n­íc ®· ®Ò ra nhiÒu chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p ®Ó kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ , ®­a ®Êt n­íc ®i lªn. thêi kú nµy ®Æc biÖt nhÊn m¹nh tÝnh tÊt yÕu vµ tÇm quan träng cña ho¹t ®éng th­¬ng m¹i dÞch vô nãi chung vµ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ nãi riªng, ®èi víi nÒn kinh tÕ tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn s¶n xuÊt línmtõ nÒn kinh tÕ hiÖn vËtchuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Ngµy 18-4-1947 chÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ ®Çu t­ cña n­íc ngoµi µo ViÖt nam, nh»m thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, kh«ng ph©n iÖt chÕ ®é chÝn trÞ trªn nguyªn t¾c b¶o ®¶m ®éc lËp chñ quyÒn cña viÖt nam vµ c¸c bªn cïng cã lîi. Tõ cuèi n¨m 70, khi n­íc ta l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi, ®¶ng vµ nhµ n­íc ta cã mét chñ tr­¬ng ®æi míi tõng phÇn vµ ®· t¹o ®­îc b­íc ph¸t triÓn vÒ mét sè mÆt trong n¨m 1981-1985. Tuy vËy nh÷ng nh­îc ®iÓm cña x©y dùng x· héi chñ nghÜa tr­íc ®ã ch­a ®­îc kh¾c phôc vÒ c¨n b¶n, cho nªn ®· k×m h·m kh¼ n¨ng gi¶i phãng lùc l­îng s¶n xuÊt; h¬n n÷a ®Êt n­íc cßn bÞ bao v©y, cÊm vËn,chi phÝ quèc phßng cßn lín. trong qu¸ tr×nh thøc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch, chóng ta l¹i ph¹m mét sè sai lÇm míi nªn khñng ho¶ng kinh tÕ-x· héi tiÕp tôc diÔn ra gay g¾t l¹m ph¸t ®Õn 774.7% vµo n¨m 1986. VÒ viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hÖ thèng th­¬ng m¹i thêi kú nµycã nh÷ng ®iÒm ®¸ng chó ý sau: Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt®­îc thùc hiÖn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n d­íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n (quèc doanh) vµ së h÷u tËp thÓ ®­îc thøc hiÖn trong lÜnh vùc l­u th«ng hµng ho¸ cã xu h­íng xo¸ bá th­¬ng m¹i t­ b¶n t­ nh©n, th­¬ng m¹i c¸ thÓ , h×nh thµnh chñ yÕu c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i quèc doanh vµ tËp thÓ, theo chØ tiªu kÕ ho¹ch. Sù t¸ch dÇn c¸c lo¹i hµng ho¸ theo tÝnh chÊt sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt, t­ liÖu tiªi dïng, l­u th«ng trong n­íc, l­u th«ng ngoµi n­íc thµnh c¸c doanh nghiÖp riªng. Doanh nghiÖp kinh doanh vËt t­, doanh nghiÖp kinh doanh hµng tiªu dïng, doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu ®­îc s¾p xÕp vµ tæ chøc l¹i. Ngoµi hÖ thèng nµy lu«n tån t¹i hÖ th«ng kinh doanh th­¬ng m¹i nh÷ng vËt t­, hµng ho¸ chuyªn dïng cho c¸c bé, c¸c nghµnh theo nguyªn t¾c s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. Ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu h­íng vµi viÖc ®Èu m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu, chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng lóc nµy lµ më réng , ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ thÞ tr­êng vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®éng theo quan ®iÓm “më cöa”. C¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®«ng th­¬ng m¹i dÞch vô ch­a thèng nhÊt, cßn ph©n t¸n ë c¸c bé nh­ bé ngo¹i th­¬ng, bé vËt t­, bé néi th­¬ng. ChÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh th­¬ng m¹i cßn mang tÝnh h×nh thøc. th­¬ng m¹i ViÖt Nam 1986 ®Õn nay. C«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ x· héi n­íc ta më ®Çu tõ ®¹i héi VI tr¶i qua h¬n 10 n¨m. Tõ ®ã ®Õn nay n­íc ta ®· cã nh÷ng thay ®æi to lín vµ s©u s¾c. ®Ëi héi VI ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt trong ®æi míi chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung. ThÞ tr­êng vµ th­¬ng m¹i, dÞch vô nãi riªng. Thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø VI cña ®¶ng, c«ng cuéc ®æi míi ®­îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Nh­ng t×nh h×nh kinh tÕ n¨m n¨m sau ®¹i héi VI diÔn biÕn phøc t¹p , khã kh¨n, nh©n d©n ph¶i ph©n biÖt: ba n¨m liÒn l¹m ph¸t 3 con sè, cuéc sèng cña nh÷ng ng­êi h­ëng l­¬ng vµ trî cÊp x· héi gi¶m sót m¹nh. NhiÒu xÝ nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng ®×nh ®èn thua lç s¶n xuÊt cÇm trõng, thËm chÝ ph¶i ®ãng cöa gi¶i thÓ , hµng chôc v¹n c«ng nh©n ph¶i rêi s¶n xuÊt tù t×m ®­êng sèng hµng v¹n gi¸o viªn ph¶i bá nghÒ . Nh÷ng vô ®æ vì tÝn dông x¶y ra phæ biÕn. Nh÷ng hoµn c¶nh Êy, §¶ng vµ nhµ n­íc ®· ra søc kh¾c khôc khã kh¨n, gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ,x· héi cÊp b¸ch, thùc hiÖn ®æi míi trªn c¸c lÜnh vùc cöa ®êi sèng x· héi, tõng b­íc ®­a NghÞ quyÕt VI vµo cuéc sèng . Tõ n¨m 1989 trë ®i, n­íc ta ®· b¾t ®Çu xuÊt khÈu ®­îc mçi n¨m tõ 1-1.5 triÖu tÊn g¹o, hµng tiªu dïng ®¸p øng ngµy cµng kh¸ h¬n nhu cÇu x· héi, l¹m ph¸t gi¶m dÇn, ®Õn 1990 cßn 67.4% viÖc thùc hiÖn 3 ch­¬ng tr×nh kinh tÕ lín ( l­¬ng thùc – thùc phÈm, hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu) ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé râ rÖt. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc b­íc ®Çu h×nh thµnh. Tuy vËy, nh÷ng kÕt qña ®¹t ®­îc cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ ch­a v÷ng ch¾c. §¹i héi VI cña §¶ng ®· nhËn ®Þnh: C«ng cuéc ®æi míi ®· ®­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu rÊt quan träng, nh­ng n­íc ta vÉn ch­a ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi. Sau khi cã nghÞ quyÕt ®¹i héi VII ( 1981) cã thÓ nãi c¬ b¶n ®· ph¸ vì c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña m« h×nh thÞ tr­êng cò, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn, tiÒn ®Ò quan träng cho sù ph¸t triÓn thÞ tr­êng vµ th­¬ng m¹i, dÞch vô, thùc hiÖn chÝnh s¸ch nhiÒu thµnh phÇn, xo¸ bá c¸c hµng rµo ng¨n c¸ch l­u th«ng hµng ho¸, khuyÕn khÝch liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ, thùc hiÖn ®a ph­¬ng ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ ngo¹i th­¬ng, “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc trong céng ®ång kinh tÕ thÕ giíi”. Tõ cuèi n¨m 1988, nhµ n­íc ®· ban hµnh mét sè quyÕt ®Þnh quan träng theo h­íng khuyÕn khÝch më réng l­u th«ng hµng ho¸, më réng quyÒn cña mäi tæ chøc vµ c«ng d©n ViÖt Nam ®­îc ®¨ng kÝ kinh doanh th­¬ng m¹i dÞch vô. Nhµ n­íc b¶o hé c¸c ho¹t ®éng kinh doanh hîp ph¸p, t¹o ®iÒu kiÖn b×nh ®¼ng trong vay vèn, më tµi kho¶n ng©n hµng vµ sö dông lao ®éng. Trong nh©p khÈu, ban hµnh nghÞ ®Þnh 14-H§BT n¨m 1991 vµ sau 3 n¨m ban hµnh nghÞ ®Þnh 33-CP thay thÕ nghÞ ®Þnh trªn, nh»m ®æi míi qu¶n lý nhµ n­íc trong xuÊt nhËp khÈu, theo h­íng b¶o ®¶m sù qu¶n lý lµ thèng nhÊt ®èi víi xuÊt nhËp khÈu níi láng c¬ chÕ quan lý ®ª khuyÕn khÝch ph¸t triÓn xuÊt khÈu ë vïng cßn khã kh¨n , më r«ngquyÒn trùc tiÕp xuÊt khÊu c¸c doanh nghiÖp s¸n xuÊt , thay ®æi vÒ thuÕ vµ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c c«ng cô qu¶n lý ®Ó ngµy cµng phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÕn vµ tËp qu¸n quèc tÕ . Kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch tù do l­u th«ng trong khu«n khæ ph¸p luËt. Thêi gian gÇn ®©y nhµ n­íc ®· ban hµnh c¸c nghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc l¹i c«ng t¸c qu¶n lý thÞ tr­êng , chèng ®Çu c¬ bu«n lËu (N§ 35 /CP NGµY 25-4-1994) vµ quy ®Þnh vÒ hµng ho¸ ,dÞch vô kinh doanh cã ®iÒu kiÖn ë thÞ tr­êng trong n­íc (N§ 02/CP ngµy 5-1 - 1995). Ngµy 03-1- 1996, nhµ n­íc ban hµnh nghÞ quyÕt vÒ sö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vù th­¬ng m¹i -dÞch vô (N§ 01/CP) nh»m thiÕt lËp trËt tù kû c­¬ng ph¸p luËt trong kinh doanh hµng ho¸. ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i , dÞch vô qua 10 n¨m ®æi míi , nghÞ quyÕt 12-NQT¦ ngµy 3-1-1996 cña bé chÝnh trÞ vÒ , tiÕp tôc ®æi míi vµ tæ chøc ho¹t ®éng th­¬ng nghiÖp , ph¸t triÓn thÞ tr­êng theo h­íng XHCN kh¼ng ®Þnh : “ nh÷ng n¨m qua , thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi do ®¶ng ta khëi x­íng vµ l·nh ®¹o , ngµnh th­¬ng m¹i d· cïng c¸c nghµnh c¸c ®Þa ph­¬ng nç lùc phÊn ®Êu , ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu quan träng trong lÜnh vùc l­u th«ng hµng ho¸ vµ dÞch vô. Gãp phÇn t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ vÞ thÕ míi trªn thÞ tr­êng n­íc ngoµi . -chuyÓn viÖc mua b¸n tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang mua b¸n theo c¬ chÕ thÞ tr­êng , gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ vµ quan hÖ cung cÇu. -chuyÓn thÞ tr­êng tõ tr¹ng th¸i chia c¾t khÐp kÝn theo ®Þa giíi hµnh chÝnh kiÓu” tù cÊp vµ tù tóc sang tù do l­u th«ng theo qui luËt “ kinh tÕ thÞ tr­êng vµ theo ph¸p luËt.” ThÞ tr­êng n­íc ngoµi ®­îc më réng theo h­íng ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. C¸c h×nh thøc dÞch vô g¾n víi l­u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, thøc ®Èy kinh doanh s¶n xuÊt, gãp phÇn phôc vô ®êi sèng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Th­¬ng nghiÖp nhµ n­íc ®· cã sù chuyÓn ®æi vÒ tæ chøc vµ ph­¬ng thøc kinh doanh tõng b­íc thÝch øng víi c¬ chÕ míi, ®ang gi÷ tû träng tuyÕt ®èi trong xuÊt nhËp khÈu. 70% b¸n bu«n cã tû träng b¸n lÎ ë mét sè ngµnh hµng thiÕt yÕu. §ãng gãp ngµy cµng nhiÒu cho nhµ n­íc, thùc hiÖn c¸c mÆt hµng chÝnh s¸ch víi ®ång bµo miÒn nói vµ d©n téc. Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ thÞ tr­êng vµ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cã tiÕn bé vµ tæ chøc hÖ thèng, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÜ m« t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn. NhiÒu c¸n bé qu¶n lý vµ kinh doanh th­¬ng nghiÖp qua sµn läc vµ ®µo t¹o trong c¬ chÕ míi kh¼ng ®Þnh ®­îc phÈm chÊt vµ n¨ng lùc , ®ang tÝch cùc häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é ®Ó cã thÓ ®èi t¸c trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ...” Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu vµ kÕt qu¶ vÒ lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô trong 10 n¨m qua, nghÞ quyÕt còng chØ ra nh÷ng thiÕu sãt vµ khuyÕt ®iÓm lµm ph¸t sinh nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p míi cÇn cã chñ tr­¬ng vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh»m ®¶m b¶o ®Þnh h­íng cña sù ph¸t triÓn. Nh÷ng tån t¹i ®ã lµ:” NÒn th­¬ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n vÉn lµ mét nÒn th­¬ng nhá, tæ chøc ph©n t¸n, manh món, bu«n b¸n theo kiÓu” Chôp dùt” qua nhiÒu tÇng nÊc, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng Ðp gi¸ ®Çu vµo n©ng gi¸ ®Çu ra ë thÞ tr­êng trong n­íc bÞ chÌn Ðp gi¸ c¶ ë thÞ tr­êng ngoµi n­íc. Ch­a thiÕp lËp mèi liªn kÕt l©u dµi gi÷a c¬ së s¶n xuÊt víi nhµ bu«n ®Ó h×nh thµnh kªnh ph©n phèi æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn hç trî, thøc ®Èy s¶n xuÊt h­íng dÉn tiªu dïng, kØ c­¬ng ph¸p luËt bÞ vi ph¹m, trËt tù thÞ tr­êng ch­a ®­îc x¸c lËp, n¹n bu«n lËu bu«n b¸n hµng gi¶ diÔn ra nghiªm trong, t¸c ®éng sèng ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Qu¶n lý nhµ n­íc vÒ th­¬ng nghiÖp cßn yÕu kÐm, kh«ng Ýt tiªu cùc. II. Ph©n tÝch thùc tr¹ng th­¬ng m¹i – dÞch vô trong nh÷ng n¨m ®æi míi ë n­íc ta. T×nh h×nh kinh tÕ x· héi trong 10 n¨m (1991-2000) cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín, rÊt quan träng. GDP t¨ng b×nh qu©n 7%/ 1 n¨m (so víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 ®Ò ra lµ 6,9-7,5%) tæng møc GDP n¨m 2000 ­íc tÝnh t¨ng gÊp ®«i n¨m 1990, tuy nhiªn GDP b×nh qu©n theo ®Çu ng­êi chØ t¨ng 1,7 lÇn ( nghÞ quyÕt ®¹i héi VII ®Ò ra môc tiªu t¨ng GDP n¨m 2000 gÊp 2 lÇn so víi n¨m 1990, nghÞ quyÕt ®¹i héi VIII ®iÒu chØnh l¹i lµ: Môc tiªu t¨ng GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi gÊp ®«i so víi n¨m 1990). C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch theo h­íng tû trong n«ng nghiÖp 38,7% n¨m 1990 xuèng cßn 24,5%, tû trong c«ng nghiÖp tõ 22,7% lªn 33,3% tû träng dÞch vô tõ 38,6% lªn 40,5%. Trong 5 n¨m sau (1996-2000) nhÊt lµ gi÷a n¨m 1997 ®Õn nay, kinh tÕ n­íc ®· ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n vµ thö th¸ch gay g¾t do cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ g©y ra tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®· chËm l¹i, GDP chØ cßn t¨ng 6,7%/1 n¨m so víi 8,2%/1n¨m trong 5 n¨m ®Çu. §ång thêi, tr¹ng th¸i kinh tÕ n­íc ta còng tr¶i qua sù chuyÓn ho¸ c¬ b¶n: H×nh thµnh nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cïng tham gia s¶n xuÊt, l­u th«ng tõ c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ®· chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cöa nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, tõ chç bÞ bao v©y cÊm vËn c« lËp, nay n­íc ta ®· cã quan hÖ quèc tÕ réng r·i (c¶ song ph­¬ng lÉn ®a ph­¬ng)võa ph¶n ¸nh nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ ®Êt n­íc , võa gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo nh÷ng thµnh tùu nãi trªn , xo¸ bá t×nh tr¹ng” ng¨n s«ng cÊm trî” hµng ho¸ l­u th«ng thuËn lîi, dÞch vô ®a d¹ng , tõ ®ã thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn , c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n më réng thÞ tr­êng n­íc ngoµi , gia t¨ng xuÊt khÈu , gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o viÖc lµm . T×nh h×nh thÞ tr­êng trong n­íc . MÆt ®­îc ThÞ tr­êng vµ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ph¸t triÓn s«i ®éng khèi l­îng hµng ho¸ l­u th«ng t¨ng liªn tôc hµng n¨m víi tèc ®é t­¬ng ®èi cao ,m¨t hµng ngµy cµng phong phó ,®¸p øng ®­îc nhu cÇu c¬ b¶n cña s¶n suÊt , gãp phÇn quan träng vµo sù triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ , c¶i thiÖn ®êi sèng cña tÇng líp d©n c­ . tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ x· héi t¨ng b×nh qu©n 80,2% , trong 5 n¨m 1991 – 1995 t¨ng cao b×nh qu©n 58%/n¨m , dù kiÕn thêi k× 1996 – 2000 chØ cßn t¨ng 11,5 % trong ®ã c¸c doang nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trong n­íc chiÕm 98,6% thÞ tr­êng x· héi t¨ng 12,3% n¨m §· h×nh thµnh thÞ tr­êng thèng nhÊt , th«ng tho¸ng víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ , tiÒm lùc vÒ lao ®éng , vèn kü thuËt , kinh nghiÖm bu«n b¸n ... cña mét chñ thÓ kinh doanh ®­îc huy ®éng vµo l­u th«ng hµng ho¸ , kh¸c víi tr­íc ®©y , nay kh«ng nh÷ng chØ c¸c doanh nghiÖp th­¬ng nghiÖp míi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i mµ c¶ c¸c nghµnh s¶n suÊt còng ho¹t ®éng th­¬ng m¹i . B¶n th©n th­¬ng nghiÖp quèc doanh ®· tõng chuyÓn ®æi tæ chøc vµ ph­¬ng thøc kinh doanh : tuy chØ cßn chiÕm 20,2% tæng møc l­u chuyÓn hµng ho¸ nh­ng n¾m trªn 70% tû träng b¸n bu«n vµ chi phèi thÞ tr­êng b¸n bu«n mét sè mÆt hµng quan träng , thùc hiÖn vai trß c©n ®èi cung cÇu c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu ( x¨ng dÇu , ph©n bãn , thuèc l¸ giÊy viÕt , s¸ch gi¸o khoa dông cô y tÕ , ... ) ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc , ®¶m b¶o c¸c mÆt hµng chÝnh s¸ch cho bµ con n«ng d©n vµ ®ång bµo d©n téc miÒn nói , vïng s©u vïng xa . NhiÒu doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸, sau h¬n 3 n¨m triÓn khai nay ®· cã trªn 300 ®¬n vÞ ®­îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn. Vai trß cña th­¬ng nghiÖp ngoµi quèc doanh ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh nhÊt lµ trªn thÞ tr­êng b¸n lÎ vµ kinh doanh dÞch vô ( nay chiÕm 74,8% tæng møc l­u chuyÓn hµng ho¸ b¸n lÎ trªn thÞ tr­êng x· héi ). L­u th«ng hµng ho¸ ®­îc chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp (chñ yÕu lµ ph©n phèi theo ®Þnh l­îng) sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ vµ quan hÖ cung cÇu, cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc ®èi víi mét sè mÆt hµnh chñ yªó, vµ nãi chung æn ®Þnh . Qu¶n lý vÒ th­¬ng m¹i ®­îc ®æi míi c¬ b¶n vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ tæ chøc; tõng b­íc h×nh thµnh hÖ thèng ph¸p luËt phï hîp víi c¬ chÕ míi trong ®ã ®¸ng ghi nhËn lµ sù ra ®êi cña luËt th­¬ng m¹i , c¸c luËt thuÕ, luËt c«ng ty, luËt doanh nghiÖp cïng c¸c c¬ chÕ , chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô qu¶n lý, t¹o hµnh lang ph¸p lý cho th­¬ng m¹i ph¸t triÓn . ph­¬ng thøc kinh doanh ngµy cµng ®a d¹ng. M¹ng l­íi kinh doanh ®­îc më réng trªn c¶ ®Þa bµn ®« thÞ, n«ng th«n vµ miÒn nói, víi nhiÒu h×nh thøc linh ho¹t nh­ ®¹i lý, uû th¸c tr¶ gãp, tr¶ chËm... ë thµnh thÞ ®· xuÊt hiÖn mét sè ph­¬ng thøc v¨n minh, hiÖn ®¹i nh­ siªu thÞ, mua b¸n tù chän, trung t©m giao dÞch, ®¹i lý... 1.1.5 trËt tù kû c­¬ng th­¬ng tr­êng,®­îc kh«i phôcb­íc t×nh h×nh bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i, kinh doanh tr¸i phÐp ®· b­íc ®Çu k×m chÕ. MÆt ch­a ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cña tæng møc b¸n b¸n lÎ cã su h­íngchËm l¹i. Nãi chung, chÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ cßn thÊp, chóng lo¹i cßn nghÌo nµn vµ ®¬n ®iÖu, bao b× mÉu m· ch­a hÊp dÉn,dÞch vô kÐm, ph­¬ng thøc kinh doanh th­¬ng m¹i cßn ë d¹ng th« s¬, v¨n minh th­¬ng m¹i cßn thÊp... kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ nãi chung ch­a cao trªn c¶ ph­¬ng diÖn gi¸ c¶, chÊt l­îng.mÉu m· , tr×nh ®é gia c«ng, chÕ biÕn... søc mua x· héi võ th¸p , võa chËm ®­îc c¶i thiÖn, nhÊt lµ n«nbg th«n, lµm cho kh¶ n¨ng tiªu thô hµng ho¸ cã biÓu hiÖn tr× trÖ. 1.2.2 .vÒ c¬ b¶n nÒn th­¬ng m¹i nghiÖp cßn nhá bÐm ph©n t¸n manh món, trong dã tÝnh tù ph¸t cßn nghiªm träng , th­¬ng nh©n ®«ng nh­ng kh«ng m¹nh. Trong viÖc tæ chøc thÞ tr­¬ng cßn nhiÒu bÊt cËp, ho¹t ®éng kinh doanh ch­a ®i vµo kû c­¬ng nÒ nÕp cña luËt ph¸p. Gian lËn th­¬ng m¹i ,vi ph¹m ph¸p luËt cßn phá biÕn vµ ngµy cµng tinh vi. Th­¬ng m¹i quèc doanhcßn bÞ ®éng, lóng tóng khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trwong . phÇn lín c¸c doanh nghiÖp con trong t×nh tr¹ng kinh doanh theo th­¬ng vô ,t×m kÕm lîi nhuËn nhÊt thêi , gÆp khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn, më réng thÞ tr­êng. Nh÷ng mèi quan hÖ truyÒn thèng ®­îc x¸c lËp tr­íc ®©y gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau , gi÷a ngµnh hµng vµ ®Þa ph­¬ng gi÷a th­¬ng nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· gi÷a th­¬ng nghiÖp quèc doanh vµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt...kh«ng l­u th«ng míi,æn ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn më réng thÞ tr­¬ng hîp t¸c x· th­¬ng nghÖp cßn rÊt Ýt vµ rÊt lóng tóng trong ho¹t ®éng kinh doanh, quan hÖ víi th­¬ng nghÖp quèc doanh rÊt láng lÎo. 1.2.3 c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc vÒ th­¬ng m¹i víi chøc n¨ng chñ yÕu lµ x©y dùng ph¸p luËt, c¬ chÕ chÝnh s¸ch, t¹o m«i tr­¬ng ph¸p lý vµ h­íng dÉn. Qu¶n lý ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cßn yÕu vµ hiÖu qu¶ thÊp. HÖ thèng ph¸p luËt ch­a ®ång bé, cßn thiÕu nhiÒu c¨n b¶n ph¸p quy ®iÒu tiÕt mÌm kinh tÕ thÞ tr­ên vµ v¨n b¶n h­ín dÉn thùc hiÖn luËt th­¬ng m¹i, qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ban hµnh c¸c v¨n b¶n cßn chËm, ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh, viÖc phæ biÕn h­íng dÉn vµ kiÓm tra thi hµnh ch­a tèt, h¹n chÕ hiÖu lùc cña c¸c v¨n b¶n ph¸p quy. C«ng t¸c qu¶n lý thÞ tr­êng vµ chèng bu«n lËu ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh­ng t×nh h×nh bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i cßn phæ biÕn, thËm chÝ cã n¬i, cã lóc cßn diÔn vbiÕn phøc t¹p h¬n t¸c ®éng ®Õn l­u th«ng h¹ng ho¸ vµ nhiÒu mÆt kh¸c. Trong nhiÒu tr­êng hîp, vai trß cña c¸c c¬ quan qu¶n lý cßn mê nh¹t, chØ nÆng vÒ gi¶i quyÕt hËu qu¶ mét c¸ch thô ®éng. ®Æc biÖt lµ së th­¬ng m¹i vµ së du lÞch gÆp khã kh¨n khi cô thÓ ho¸ néi dung vµ tá chøc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc trªn ®Þa bµn. HiÖn nay, vÉn cßn c¬ chÕ bé chñ qu¶n nªn bé võa lµm chøc n¨ng qu¶ lý nhµ n­íc võa lµm chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh (trong khi tæng côc vèn thuéc bé tµi chÝnh qu¶ lý vÒ vèn , doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt ph¸p nhµ n­íc) 1.2.4.th­¬ng m¹i hµng ho¸ t¨ng tr­ëng kh¸ vµ liªn tôc, nh­ng th­¬ng m¹i dÞch vô ch­a ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh vÒ kho hµng, vËn t¶i, qu¶ng c¸o, héi trî triÓn l·m... tuy cã nhiÒu chuyÓn biÕn nh­ng nh×n chung cßn chËm, chÊt l­îng ch­a cao, ch­a ®­îc qu¶n lý tèt ch­a ®¸p øn nhu cÇu ph¸t triÎn th­¬ng m¹i trong c¬ chÕ míi. C¸c lo¹i dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng,t­ vÊn, b¶o hiÓm ph¸t triÓn chËm, míi chØ chiÕm 2% so víi GDP 1.2.5 viÖc më réng thÞ tr­êng vµ l­u th«ng hµng ho¸ nhÊt lµ n«ng th«n, miÒn nói cßn nhiÒu lóng tóng ,bÊt cËp, cßn cã chªnh lÖch lín vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a thÞ tr­¬ng n«ng th«n víi c¸c thµnh phÇm gi÷a miÒn nói víi khu vùc ®ång b»ng. ViÖc cung øng c¸c mÆt hµng chÝnh s¸ch, t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ tæ chøc tiªu thô n«ng, l©m s¶n...ë n«ng th«n nãi chung, ®èi víi khu vùc miÒn nói nãi riªng cßn nhiÒu khã kh¨n. B¶ng: mét sè chØ tiªu vÒ quy m« thÞ tr­êng giai ®o¹n 1991-2000 Doanh nghiÖp Hé c¸ thÓ Sè ®iÓm b¸n hµng vµ cung cÊp dÞch vô (ngh×n ®iÓm) Tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dung x· héi Sè l­îng doanh nghiÖp DN Tû träng doanh nghiÖp TMDV trong tæng sè doanh nghiÖp Sè l­îng hé (ngh×n hé) Tû träng hé TMDL trong tæng sè hé(trõ n«ng l©m ng­ nghiÖp) Tæng møc (ngh×n tØ ®ång) ChØ sè ph¸t triÓn so víi n¨m tr­íc (%) 1991 1774 12.1 630 65.5 27 33 175.5 1992 1774 13.3 698 65.5 24 51 153.3 1993 5444 27.3 743 62.1 22 67 131.4 1994 8029 39.4 793 62.0 22 93 139.0 1995 10806 46.4 116 65.1 26 121 129.6 1996 14871 54.4 840 57.7 31 461 120.4 1997 15685 46.9 949 61.0 34 162 111.0 1998 14306 42.4 1058 66.3 37 186 114.6 1999 16226 46.3 1089 63.9 38 201 108.3 2000 19226 40.9 1100 219 109.2 2.ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. 2.1 mÆt ®­îc. 2.1.1 quy m« vµ tèc xuÊt, nhËp 10 n¨m qua liªn tôc ®­îc më réng vµ gia t¨ng,b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng 18% n¨m (riªng xuÊt khÈu t¨ng 18.4% n¨m)so víi møc t¨ng tr­ëng GDP Ld 7.4% n¨m. So víi n¨m 1991, kinh ng¹ch xuÊt khÈu theo ®Çu ng­êi n¨m 1999 ®¹t kho¶ng 150 USD,gÊp 5 lÇn; n¨m 2000 ®¹t sÊp sØ kho¶ng 175 USD/ng­êi gÊp 5.8 lÇn Tæng møc l­u chuyÓn ngo¹i th­¬ng tõ 2.9 tû USD n¨m 1986 t¨ng lªn 5.2 tû n¨m 1990, 13.6 tû n¨m 1995 vµ 29.5 tû n¨m 2000 . chØ tÝnh chÆng ®­êng ph¸t triÓn 10 n¨m(1991-2000) nhÞp ®é t¨ng tr­ëng ®· nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP kho¶ng 2.6 lÇn , kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2000 ®¹t14.3 tû USD, t¨ng lªn 21%so víi n¨m 1999. NhËp siªu chØ vµo kho¶ng gÇn 6% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Møc l­u chuyÓn ngo¹i th­¬ng b×nh qu©n n¨m giai ®o¹n1990-2000 lµ 14.3 tû USD trong ®ã b×nh qu©n xuÊt khÈu b×nh qu©n n¨m lµ 6.5 tûUSD vµ nhËp khÈu 7.8 tû USD,c¸n c©n th­¬ng m¹i hµng ho¸(suÊt-nhËp) lµ -1.3 tû USD, nhËp siªu 21.6%. tû träng xuÊt khÈ so víi GDP (ph¶n ¸nh møc ®é më cöa cña nÒn kinh tÕ kh«ng t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m, gãp phÇn h×nh thµnh thªm nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi, thu hót lao ®éng x· héi nh­ ngµnh dÖt may, giÇy dÐp, thuû h¶i s¶n, thñ c«ng, mü nghÖ... gãp phÇn thanh to¸n dÇn nî n­íc ngoµi vµ gia t¨ng nguån ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu hµng ho¸ thiÕt yÕu phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n. VÒ c¬ b¶n, kim ng¹ch vµ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu thiÕt yÕu cÇu vÒ m¸y mãc, thiÕt bÞ vËt t­ , nguyªn liÖu vµ hµng ho¸ kh¸ch cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, c¶i thiÖn dÇn c¸n c©n th­¬ng m¹i, gãp phÇn lµ phong phó thªm l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng x· héi. C¸n c©n xuÊt nhËp ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, lóc cao nhÊt, tû lÖ nhËp siªu víi xuÊt khÈu lªn tíi 53.6% (1996)n¨m1999 chØ cßn 0.7 n¨m 2000 kho¶ng 7.4% 2.1.2 c¬ cÊu nhãm, mÆt hµng ®· ®­îc c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh nhê sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ qu¸ tr×nh cong nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Tû träng cña c¸c nhãm, mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn t¨ng dÇn.nÕu nh­ hµng nguyªn liÖu th« n¨m 1991 chiÕm 92% th× nay chØ cßn chiÕm kho¶n 65% tæng kim ngach xuÊt khÈu ; hµng chÕ biÕn (trong ®ã cã hµng chÕ t¹o) n¨m 1991 chØ chiÕm 8%, ,n¨m1999 ®· lªn kho¶ng40%. Nhãm n«ng l©m, thuû h¶i s¶n n¨m 1991 chiÕm 53% ®Õn nay xuèng cßn khëng 36.5%; nhãm hµng c«ng nghiÖp,tiÓu thñ c«ng nghiÖp n¨m 1991 chiÕm 47% , n¨m 1999 ®· t¨ng lªn 63.5% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Thêi kú 1991-2000 còng ®¸nh dÊu b­íc tiÕn quan träng cña mét sè mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu chñ lùc. ®ã lµ sù xuÊt hiÖn vµ gia t¨ng nhanh chãng cña mét sè mÆt hµng, ®· cã 16 nhãm , mÆt hµng hoµn toµn míi vµ kho¶ng 20 nhãm, mÆt hµng lÇn ®Çu tiªn th©m nhËp vµo mét sè thÞ tr­êng; chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu ®· ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. N¨m 1991míi cã 4 nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc lµ dÇu th«, thñ h¶i s¶n, g¹o, dÖt may (®¹t kim ng¹ch 100 triÖu USD trë lªn), ®Õn n¨m 1999 ®· cã thªm 8 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc míi lµ cµ phª, cao su, nh©n ®iÒu, giÇy dÐp, than ®¸, h»ng ®iÖn tö, hµng thñ c«ng mü nghÖ vµ rau qu¶. Bèn n¨m , mÆt hµng ®¹t kim ng¹ch tõ trªn 4 tû USD ®Õn 1.3 tû USD/n¨m lµ g¹o, giÇy dÐp, dÖt may, dÇu th« vµ cã 3 mÆt hµng ®¹t sÊp xie 500 triÖu ®Õn 1tû USD/n¨m lµ cµ phª, hµng ®iÖn tö, hµng h¶i, s¶n. ®Õn n¨m 2000 th× hµng h¶i s¶n ®· ®¹t kim ng¹ch trªn 1 tû USD tr­íc ®©y, xuÊt nhËp khÈu c¸c hµng chñ lùc nµy chiÕm kho¶ng 60%, hiªn nay chiÕm 75-80%. Vµi n¨m gÇn ®©h næi lªn mét sè nhãm, mÆt hµng xuÊt kh¶ cã møc t¨ng tr­ëng kh¸ cao lµ: giÇy dÐp, ®iÖn tö, nh©n ®iÒu, g¹o.... mét sè mÆt hµng chiÕm vÞ trÝ cao trªn tÞ tr­¬ng thÕ giíi lµ g¹o ®øng thø ba trªn thÕ giíi (sau mü vµ th¸i lan) nh©n ®iÒu (®øng thø 3 trªn thÕ giíi sau Ên ®é, braxin), cµ phª (®øng th­ 3 sau braxin vµ colombia: nÕu chØ tÝnh riªng cµ phª do robuxta th× ®øng hµng ®Çu thÕ giíi). ChÊt l­îng hµng xuÊt khÈu ®· ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ: mét sè mùt hµng ®· cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ®ång thêi t¸c ®éng tÝch cùc tíi chÊt l­îng s¶n phÈm trong n­íc. HiÖn nay g¹o , dÇu th«, thuû h¶i s¶n, hµng dÖt may, giÇy dÐp, cµ phª, nh©n ®iÒu, h¹t tiªu... cña viÖt nam ®· ®­îc thõa nhËn ®¹t xÊp xØ chÊt l­îng quèc tÕ. 2.1.3 c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu cã chuyÓn biÕn c¬ b¶n. Tíi nay ®· cã hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi 58 n­íc(tÝnh ®Õn ngµy13/7/2000)vµ ®· cã tho¶ thuËn vÒ ®æi xö tèi huÖ quèc (MFH) víi 72 n­íc vµ vïng l·nh thæ n­íc ta nhËp khÈu hµng ho¸ tõ trªn 130 n­ícvµ vïng l·nh thæ. Mét trong nh÷ng thµnh tùu lín trong 10 n¨m qua (sau khi liªn x« tan r· vµ chÕ ®é chñ nghÜa bÞ xo¸ bá ë ®«ng ©u) lµ ®· chuyÓn ®æi thÞ tr­êng , b¶o ®¶m ®­îc yªu cÇu xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. N¨m 1985, liÔno-®«ng ©u cßn chiÕm tèi 57% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta, nh­ng ®Õn n¨m 1991 chØcßn 11.1%. vµ tõ n¨m 1998 ®Õn nay chiÕn xÊp xØ 2%/n¨m, tiÕc r»ng do néi tØnh b¹n cßn ch­a æn ®Þnh, c¬ chÕ thanh to¸n ch­a phï hîp, ta ch­a t×m ®­îc c¸ch th©m nhËp thÝch ®¸ng, c¸c ®èi t­îng kh¸c c¹nh tranh m¹nh nªn khã n©ng ®­îc kim ng¹ch xuÊt khÈu trong khi ®ã tiÒm n¨ng nhËp khÈu cña khu vùc nµy rÊt lín. Thay vµo ®ã ch©u ¸ (tr­íc ®©y chØ cã NhËt B¶n vµ Singgapor lµ chñ yÕu) ®· nhanh chãng trë thµnh thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh cña ta: N¨m 1991 ®· vät lªn gÇn 77%. Trong nh÷ng n¨m sau nµy do khai th«ng hai thÞ tr­êng míi lµ ch©u ©u vµ B¾c MÜ, tû träng cña Ch©u ¸ cã gi¶m dÇn nh­ng vÉn ë møc cao ( kho¶ng 57% n¨m 2000). Trong sè c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ ch©u ¸ th× NhËt B¶n vµ c¸c n­íc ASEAN ®ãng vai trß to lín trong thêi k× 1991-1995 NhËt B¶n th­êng xuyªn chiÕm trªn 30% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n­íc ta . Nh­ng tíi n¨m 1998 chØ cßn chiÕm 15,8% tû träng cña c¸c n­íc ASEAN kh«ng cã sù thay ®æi lín ( n¨m 1991 chiÕm 25,1%; n¨m 1999 chØ cßn 21,3%) Kim ng¹ch xuÊt khÈu ( chÝnh ng¹ch ) sang Trung Quèc cã t¨ng tõ 340.2 triÖu USD n¨m 1996 lªn 858.9 triÖu USD n¨m 1999, song cßn h¹n chÕ so víi tiÒm n¨ng cña hai n­íc xuÊt khÈu chÝnh ng¹ch ch­a ph¸t triÓn m¹nh. Tû träng cña EU nãi riªng vµ cña Ch©u ¢u nãi chung t¨ng kh¸ ®Òu. N¨m 1991 tû xuÊt vµo EU míi chiÕm 5.7% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n­íc ta. Tíi n¨m 1999 ®· lªn 21.7%. B­íc ®ét biÕn trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi EU ®Õn n¨m 1992 khi ta kÝ víi EU hiÖp ®Þnh khung vÒ bu«n b¸n hµng dÖt may, ®­a kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU t¨ng rÊt nhanh ( n¨m 1990 ta míi xuÊt khÈu ®­îc 147 triÖu USD th× n¨m 1999 ®¹t 2499 triÖu USD ), trong ®ã ta th­êng xuyªn xuÊt siªu. Quan hÖ th­¬ng m¹i víi B¾c MÜ, trong ®ã chñ yÕu lµ Hoa K×, ®· cã b­íc ph¸t triÓn nhanh kÓ tõ khi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ vµo n¨m 1995. Lóc ®ã, kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo Hoa K× chØ ®¹t 170 triÖu USD. §Õn n¨m 1999 dï ch­a kÝ ®­îc hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i vµ ta cßn ch­a ®­îc h­ëng quy chÕ quan hÖ th­¬ng m¹i b×nh th­êng (NTR). Kim ng¹ch xuÊt khÈu sang Hoa K× vÉn ®¹t 504 triÖu USD, chiÕm tû träng 4.4% so víi 3.1% n¨m 1995. N¨m nay 2001 khi hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ®· ®­îc MÜ th«ng qua vµ chóng ta ®ang ®i ®Õn kÝ kÕt hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi MÜ. MÆc dï sau vô khñng bè ngµy 11-9 nh­ng dù tÝnh hµng ViÖt Nam xuÊt khÈu sang MÜ t¨ng lªn 30%-40% so víi tr­íc. XuÊt khÈu sang thÞ tr­êng Ch©u §¹i D­¬ng ( chñ yÕu lµ USTRAYLIA) ®· cã tiÕn bé, tû träng cña thÞ tr­êng nµy ®· t¨ng tõ 0.2% vµo n¨m 1991 vµ lªn 5.3% vµo n¨m 1999. Víi thÞ tr­êng Ch©u Phi vµ Nam MÜ ch­a cã chuyÓn biÕn cho tíi 1999 vÉn chiÕm ch­a ®Çy 1% kim ng¹ch n­íc ta. 2.1.4 Ho¹t ®éng nhËp khÈu thêi k× 1991-2000 còng cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc vµ t¨ng víi tèc ®é kh¸. N¨m 1990 thiÕt bÞ toµn bé vµ m¸y mãc dông cô chiÕm 27.4% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu, n¨m 2000 t¨ng lªn 30%. Nguyªn nhiªn vËt liÖu phôc vô s¶n xuÊt lu«n chiÕm tû trong cao vµ t¨ng hµng n¨m, tõ 59.4% n¨m 1990 lªn 63.8% n¨m 2000. Hµng tiªu dïng gi¶m t­¬ng ®èi n¨m 1990 chiÕm 13.2% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu, n¨m 1995 lµ 15.2% vµ n¨m 2000 cßn 5.8%. VÒ thÞ tr­êng nhËp khÈu: tû träng nhËp khÈu tõ c¸c thÞ tr­êng c¸c khu vùc, cã sù chuyÓn dÞch nhÊt ®Þnh, mét sè thÞ tr­êng tr­íc n¨m 1990 ta hÇu nh­ ch­a cã hµng ho¸ nh©p khÈu, nay cã mét l­îng hµng ®¸ng kÓ (ch¼ng h¹n Hoa K×, Cana®a). HiÖn nay, gÇn 80% kim ng¹ch nhËp khÈu tõ c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ thuéc Ch©u ¸ (trong ®ã kho¶ng 80% tõ c¸c n­íc ASEAN kh¸c). 2.1.5 XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp FDI t¨ng kh¸ nhanh c¶ vÒ quy m« vµ tèc ®é, chiÕm tû träng 4% (n¨m 1994) lªn 22.3% (n¨m 1999); nÕu kÓ c¶ dÇu th« th× tû träng nay trong n¨m 1999 ®¹t 35%. Dù tÝnh trong giai ®o¹n 1996-2000 t¨ng lªn 10 lÇn so víi n¨m 1991 ®Õn 1995. §¸ng chó ý lµ: Kho¶ng 75% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp FDI lµ hµng chÕ biÕn, cã mét sè mÆt hµng chøa hµm l­îng kÜ thuËt cao. 2.1.6 C¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn kh¸ c¬ b¶n theo h­íng xo¸ bá c¬ chÕ ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng, t¹o thuËn lîi cho c¸c ngµnh ®Þa ph­¬ng, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia xuÊt nhËp khÈu. Cã thÓ nªu ra 5 b­íc chñ yÕu sau ®Ó thÊy râ tÝnh liªn tôc trong viÖc më réng quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu trong suèt 20 n¨m qua ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1991 ®Õn nay. - N¨m 1980 më réng quyÒn xuÊt khÈu cho mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc trùc thuéc uû ban d©n c¸c tØnh, thµnh phè träng ®iÓm vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thuéc c¸c bé. Ngµnh s¶n xuÊt ( nghÞ ®inh 40 CP ngµy 7-2-1980). - N¨m 1989 më réng c¸c c¬ së lµm hµng xuÊt khÈu thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ( nghÞ ®Þnh 64/H§BT ngµy 10-6-1989). N¨m 1992 më réng ra c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ nÕu ®¸p øng ®­îc ®iÒu kiÖn vÒ vèn l­u ®éng vµ nh©n sù ( nghÞ ®Þnh 114/H§BT ngµy 7-4-1992). -N¨m 1998 xo¸ bá hoµn toµn chÕ ®é ®iÒu kiÖn kinh doanh, xuÊt nhËp khÈu mµ c¸c nghÞ ®Þnh tr­íc ®©y ®· quy ®Þnh (quy ®Þnh 57/1998 N§-CP ngµy 31-7-1998). -Còng trong n¨m 1998 cho phÐp c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi tham gia xuÊt nhËp khÈu(nghÞ ®Þnh 10/1998 N§CP ngµy 23-1-98) 2.2 MÆt ch­a ®­îc. 2.2.1 Tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ xuÊt khÈu ch­a v÷ng ch¾c, t×nh h×nh c¸c n¨m kh¸ chªnh lÖch. Tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu 5 n¨m 1996-2000 ch­a ®¹t møc ®é ®Ò ra ( 28%/n¨m) møc xuÊt khÈu b×nh qu©n tÝnh theo ®Çu ng­êi cßn thÊp so víi c¸c n­íc trong khu vùc ( n¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ng­êi míi 150 USD/ng­êi, n¨m 2000 kho¶ng 175USD/ng­êi). 2.2.2 VÉn cßn kh«ng Ýt biÓu hiÖn cña xu h­íng “ thay thÕ nhËp khÈu” nhiÒu h¬n lµ “h­íng vÒ xuÊt khÈu”. Cho ®Õn nay, cßn nhiÒu vÊn ®Ò ch­a ®­îc sö lý triÖt ®Ó nh­ chuyÓn khÈu, t¹m nhËp, t¸i xuÊt, qu¸ c¶nh hµng ho¸, vËn chuyÓn hµng ho¸, qóa c¶nh xuÊt nhËp khÈu theo ®Çu mèi, theo danh môc qu¶n lý chuyªn nghµnh, hoµn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (GTGT), quyÒn b×nh ®¼ng cho mäi doanh nghiÖp, g¾n xuÊt nhËp khÈu víi thÞ tr­êng néi ®Þa... Qu¶n lý nhËp khÈu ch­a chÆt chÏ, ch­a ®­îc quan t©m thÝch ®¸ng hµng l©u cßn nhiÒu, ¶nh h­ëng ®Õn l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. 2.2.3 Kh¶ n¨ng c¹nh tranh yÕu c¶ ë tÇng quèc gia lÉn ë tÇng doanh nghiÖp vµ mçi lo¹i s¶n phÈm. M«i tr­êng lµm ¨n ë n­íc ta vÉn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ch­a thuËn lîi. C¸c doanh nghiÖp cßn rÊt lóng tóng trong s¶n xuÊt kinh doanh. PhÇn lín hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®Òu cã søc c¹nh tranh yÕu thËm chÝ rÊt yÕu do c«ng nghÖ l¹c hËu, n¨ng xuÊt thÊp, gi¸ thµnh cao, chÊt l­îng kh«ng æn ®Þnh, mÉu m·, chñng lo¹i nghÌo nµn, bao b× thiÕu hÊp dÉn, kh¶ n¨ng giao hµng kh«ng ch¾c ch¾n, dÞch vô kÐm, thËm chÝ gian dèi, lõa ®¶o lµm mÊt tÝn nhiÖm... ViÖc thu ho¹ch b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng l©m, thuû h¶i s¶n cßn yÕu so víi yªu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi; kh©u “ sau thu ho¹ch “ cßn rÊt yÕu, c¬ cÊu, chÊt l­îng ch­a phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng thÕ giíi. Mét bé phËn kh¸ lín m¸y mãc, thiÕt bÞ ch­a ®­îc nhËp tõ c¸c khu vùc cã nÒn c«ng nghiÖp nguån, ¶nh h­ëng tíi viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. H¬n n÷a, do thiÕu kinh nghiÖm, hiÓu biÕt vµ vèn, nhiÒu doanh nghiÖp nhËp thiÕt bÞ, m¸y mãc cã c«ng nghÖ, kÜ thuËt, l¹c hËu ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng xuÊt, chÊt l­îng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt. 2.2.4 So víi yªu cÇu, sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cßn chËp, kÓ c¶ ph©n theo mÆt hµng ho¸ lÉn thÞ tr­êng còng nh­ ph©n theo doanh nghiÖp vµ ®Þa ph­¬ng. Tíi nay xuÊt khÈu hµng th« vµ s¬ chÕ vÉn cßn chiÕm 60% tæng s¶n l­îng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Sù t¨ng tr­ëng cña c¸c mÆt hµng míi vµ thÞ tr­êng míi ch­a ®¸ng kÓ. Tû träng xuÊt khÈu hµng gia c«ng cßn lín: ch­a quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c mÆt hµng cã lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ lao ®éng nh­ rau, qu¶, thÞt hµng thñ c«ng mÜ nghÖ. DÞch vô ch­a trë thµnh nh÷ng nghµnh ®ãng gãp xøng ®¸ng cho viÖc gia t¨ng xuÊt khÈu. Sù chuyÓn dÞch tû träng cña c¸c khu vùc vµ c¸c thÞ tr­êng cßn h¹n chÕ. Tuy ®· cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi tÊt c¶ c¸c ch©u lôc, nh­ng thÞ tr­êng ch©u ¸ vÉn cßn chiÕm tû lÖ rÊt cao: 75.5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ trªn 77% gi¸ trÞ nhËp khÈu; thÞ tr­êng c¸c ch©u lôc kh¸c chiÕm tû träng nhá. Hµng xuÊt khÈucña ta vaof thÞ tr­êng trung gian chiÕm tû lÖ cao; hiÖu qu¶ xÊt, nhËp khÈu thÊp Tû träng xuÊt khÈu cña nhiÒu ®Þa cßn thÊp. Ho¹t ®éng xuÊt, nhËp khÈu míi chØ tËp trung ë Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ mét c sè tØnh, thµnh phè lín. XuÊt khÈu ë c¸c ®Þa ph­¬ng cã kih tÕ c«ng nghiÖp lµ chÝnh vµ c¸c tØnh miÒn nói ch­a ph¸t triÓn. XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh t¨ng chËm. Trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu chung c¶ n­íc,tû träng nhËp khÈu, thiÕt bÞ m¸y mãc míi ®¹t kho¶ng 28-30%, cßn nguyªn, nhiªn , vËt liÖu ®· ®¹t trªn 60% trong khi môc tiªu cña nghÞ quyÕt ®¹i héi VIII lµ nhËp thiÕt bÞ m¸y mãc ®¹t kho¶ng 39% vµ nguyªn nhiªn vËt liÖu ®¹t kho¶ng 52% XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ch­a t­¬ng xøng vøi tiÒm n¨ng. NhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®¹t tû träng xuÊt khÈu nh­ quy ®Þnh t¹i giÊy phÐp ®Çu t­, hµng ho¸ xuÊt khÈu ra chñ yÕu ®­îc tiªu thô trªn thÞ tr­êng trong n­íc. H¬n n÷a gi¸ trÞ nguyªn liÖu nhËp khÈu cßn chiÕm tû träng cao trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu (vÝ dô, kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈucña 10 doanh nghiÖp cã tû träng lín nhÊt trong n¨m 1999 lµ 1.783 triÖu USD, trong ®ã xuÊt khÈu 920 triÖu USD, nhËp khÈu 863 triÖu USD. Chªnh lÖch gi÷a xuÊt vµ nhËp khÈu chØ 57 triÖu USD). 2.2.5 c«ng t¸c nghiªn cøu thÞ tr­êng, xóc tiÕn th­¬ng m¹i, tiÕp thÞ... cßn nhiÒu yÕu kÐm, c¸c c¬ quan nhµ n­íc cßn nhiÒu lóng tóng, nhiÒu doanh nghÖp cßn tthô ®éng. Tr«ng chê ho¹ch qu¸ h¹n hÑp kh¶ n¨ng, Ýt quan t©m ®Õn viÖc nµy. HÖ thèng th­¬ng vu viÖt nam t¹i n­íc ngoµi tuy gÇn ®©y ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, song so víi tiÒm n¨ng vµ yªu cÇu cßn nhiÒu h¹n chÕ, nhÊt lµ trªn lÜnh vùc xóc tiÕn t×m kiÕm giíi thiÖu thÞ tr­êng vµ b¹n hµng, cung cÊp th«ng tin kÞp thêi vµ hç trî thiÕt thùc cho ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp. Ph­¬ng thøc kinh doanh xuÊt nhËp khÈu vÒ nhiÒu mÆt cßn l¹c hËu xo víi thÕ giíi, riªng vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö míi lµ giai ®o¹n t×m hiÓu. qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nªn kinh tÕ thÕ giíi 3.1 MÆt ®­îc 3.1.1 m­êi n¨m qua, ®· ®Èy lïi ®­îc chÝnh s¸ch bao v©y c« lËp, cÊm vËn cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch; kh¾c phôc ®wcj t×nh tr¹ng khñng ho¶ng thÞ tr­êng so víi liÕn xo vµ c¸c n­íc ®«ng ©u bÞ tan r·; më réng vµ chuyÓn dÞch mét c¸ch c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt, nhËp khÈu, thu hót ®Çu t­ trøc tiÕp tõ n­íc ngoµi ; tranh thñ nguån viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), gi¶m ®¸ng kÓ nî n­íc ngoµi, tiÕp thu nh÷ng thµnh qu¶ cña sù tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, kü n¨ng qu¶n lý , gãp phÇn ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vµ c¸n bé kinh doanh; tøng b­íc ®­a ho¹t cña c¸c doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ vµ m«i tr­¬ng c¹nh tranh, thóc ®Èy xù nghiÖp dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh. ®Æc biÖt, tõ n¨m 1995, ta thùc hiÖn qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ®· cã nhiÒu b­íc tiÕn quan träng: chÝnh thøc tham ra ASEAN(1995), ASEM(1996)vµ APEC(1998) vµ cã thÓ lµ hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü (2001), ký hiÖp ®Þnh khung víi EU, n¨m 1995 nép ®¬n gi¸ nhËp WTO vµ ®· tiÕn hµnh aba häp víi ban c«ng t¸c vÒ viÖt nam gia nhËp WTO; khai th«ng quan hÖ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh , tiÒn tÖ quèc tÕ nh TMF, WB, ADB. 3.1.2 ®i ®«i víi c¸c ho¹t ®éng ®ã lµ qu¸ tr×nh tõng b­íc x©y dùng vµ ®iÒu chØnh tõng b­íc x©y dùng vµ ®iÒu chØnh luËt ph¸pkc¬ chÕ, chÝnh s¸ch, biÓu thuÕ cho phï hîp h¬n víi qu¸ tr×nh héi nhËp. 3.1.3 Xóc tiÕn c«ng t¸c tuyªn truyÒn, giíi thiÖu, gióp c¸c doanh nghiÖp nhËn thøc râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ , x¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn ph¶i phÊn ®Êu ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn gi¶m dÇn sù b¶o hé nhµ n­íc 3.2 MÆt ch­a ®­îc 3.2.1 Tuy chñ tr­¬ng héi nhËp ®· ®­îc x¸c ®Þnh râ trong c¸c v¨n kiÖn cña ®¶ng, song cßn kh«ng Ýt sù kh¸c biÖt vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng , lóng tóng trong viÖc x¸c ®Þnh mèi t­¬ng quan gi÷a héi nhËp víi b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp n­íc ta vèn cßn yÕu vÒ nhiÒu mÆt,l¹i ch­a n¨m ®­îc ®ßi hái cña t×nh h×nh, ch­a cã biÖn ph¸p thiÕt thùc ®Ó tËn dông c¬ héi, øng phã víi nh÷ng th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh héi nhËp, do ®ã t­ t­ëng bµo hé, û l¹i cßn nÆng. MÆc dï chØ cßn 5 n¨m n÷aph¶i lé tr×nh tham gia AFTA nh­ng c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt còng nh­ kinh doanh d­êng nh­ vÉn “b×nh d©n”, kh«ng Ýt doanh nghiÖp coi viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt chØ lµ viÖc cña nhµ n­íc chø kh«ng ph¶i lµ cña chÝnh hä 3.2.2 Còng v× lÏ trªn, ch­a h×nh thµnh ®­îc mét kÕ ho¹ch tæng thÓ vµ dµi h¹n còng nh­ lé tr×nh chñ ®éng vµ hîp lý cho viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ. V­íng m¾c lín nhÊt hiÖn n¸y lµ kh©u x©y dùng c¸c cam kÕt quèc tÐ cô thÓ vÒ më cöa thÞ tr­êng vÒ thuÕ, vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ trong th­¬ng m¹i hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t­ mµ nguyªn nh©n chÝnh b¾t nguån tõ t­ t­ëng b¶o hé û l¹i cßn nÆng vµ lóng tóng trong triÓn khai quan ®iÓm “b¶o hé cã ®iÒu kiÖn , cã chän läc, cã thêi gian”(nghÞ quyÕt TW IV) luËt ph¸p, chÝnh s¸ch kinh tÕ, th­¬ng m¹i ch­a ®­îc ®iÒu chØnh kÞp thêi cho phï hîp víi qu¸ tr×nh héi nhËp. 3.2.3 C«ng t¸c nghiªn cøu, triÓn khai ch©m, ch­a n¨m v÷ng toµn bä ®Þnh chÕ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu vµ c¸c v¨n kiÖn ph¸p lý quèc tÕ mµ n­íc ta cÇn vËn dông. ®éi ngò c¸n bé yÕu, c«ng t¸c tæ chøc chØ ®¹o ch­a ngang tÇm víi t×nh h×nh. III. kÕt luËn rót ra qua nghiªn cøu th­¬ng m¹i dÞch vô trong nh÷ng n¨m ®æi míi ë n­íc ta. Qua ph©n tÝch thùc tr¹ng cña th­¬ng m¹i-dÞch vô n­íc ta trong nh÷ng n¨m ®oái míi ta thÊy th­¬ng m¹i-dÞch vô n­íc ta ®· cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá vµo GDP vµ n©ng cao ®êi sèng vµ møc h­ëng thô cña ng­êi d©n. Tuy nhiªn trong thêi kú ®Çu nh÷ng sai lÇm, thiÕu sãt lµ kh«ng tr¸nh khái. VËy nghuyªn nh©n cña thµnh tùu vµ c¸c vÊn ®Ò tån t¹i lµ do ®©u? 1.Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu sau: mét lµ, ®­êng lèi vµ nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc nhê c«ng cuéc ®æi míi ®ax kh¬i dËy trÝ s¸ng t¹o cña nh©n d©n ta, d­íi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña l­îc l­îng s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n , gia t¨ng thu nhËp vµ møc tiªu dïng cña c¸c tÇng líp d©n c­, tõ ®ã thóc ®Èy sù l­u th«ng hµng hãa , gia t¨ng xuÊt nhËp khÈu. Hai lµ nh÷ng sù thay ®æi míi c¬ b¶n vÒ quan ®iÓm nh­ ®Æt ®óng vÞ trÝ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ , l­u th«ng ph©n phèi ,ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn , xo¸ bá bao cÊp vµ t×nh tr¹ng “ng¨n s«ng, cÊm chî” xo¸ bá chÕ ®é “ ®éc quyÒn , ngo¹i th­¬ng” ,®Ò cao nhiÖm vô ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, tõng b­íc héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ... ®· gi¶i phãng t­ t­ëng vµ l­îng s¶n xuÊt , lµm cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i c¶ thÞ tr­êng trong n­íc lÉn trong ho¹t ®éng xuÊt, nhËp khÈu trë nªn sèng ®éng, hiÖu qu¶ h¬n. Ba lµ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, ®a d¹ng ho¸ , ®a ph­¬ng ho¸ ®· ®Èy lïi chÝnh s¸ch bao v©y, c« lËp n­íc ta. T¹o dùng khu«n khæ ph¸p lý quèc tÕ, më réng thÞ tr­êng, cã thªm nhiÒu b¹n hµng, ®èi t¸c, tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, tõ ®ã dã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t¨ng c­êng xuÊt nhËp khÈu, giao l­u kinh tÕ. Nh÷ng tån t¹i yÕu kÐm b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn nh©n sau: mét lµ, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ n­íc ta cßn rÊt thÊp, thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­ cßn rÊt h¹n hÑp, n«ng d©n chiÕm tû l¸n trng c¬ cÊu d©n c­ nh­ng thu nhËp l¹i rÊt thÊp, kho¶ng c¸ch vÒ thu nhËp so víi d©n ®« thÞ ngay cµng do·ng ra (chªnh lÖch, theo tæng côc thèng kª, n¨m 1994 lµ 2.6 lÇn n¨m 1997 lµ 2.7 lÇn; theo ®¸nh gi¸ cña ng©n hµng thÕ giíi n¨m 1990 lµ 5 lÇn, n¨m 1997 lµ 8 lÇn) do ®ã søc mua h¹n chÕ. H¬n n÷a trong 5 n¨m sau (1996-2000) tèc ®é t¨ng tr­ëng cã xu h­íng chËm l¹i, n­íc ta l¹i chÞ t¸c ®éng kh«ng nhá cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc, c¬ cÊu kinh tÕ cßn l¹c hËu... Toµn bé t×nh h×nh ®ã ®· ¶nh h­ëng tiªu cùc tíi tèc ®é t¨ng tr­ëng cña ho¹t ®éng th­¬ng m¹i , c¬ xÊu xuÊt nhËp khÈu hai lµ, n­íc ta ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vµ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi chØ míi trong väng10 n¨m nhiÒu vÊn ®Ò rÊt míi mÎ, do ®ã kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng lóng tóng, bÞ ®éng. Còng v× lÏ ®ã ®· nÈy sinh nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau vÒ nhiÒu vÊn ®Ò nh­: lµm thÕ nµo ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña th­¬ng nghiÖp quèc doanh ? nªn nhÊn m¹nh chñ tr­¬ng h­¬ng theo xuÊt khÈu hay thay thÕ nhËp khÈu? ThÕ nµi lµ nÒn kinh tÕ “®éc lËp tù chñ”? cã héi nhËp hay kh«ng hoÆc cã héi nhËp nh­ thÕ nµo? Lµm thÕ nµo ®Ó võa héi nhËp, võa b¶o ®¶m ®éc lËp tù chñ vµ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa? ChÊp nhËn c¹nh tranh hay b¶o hé? B¶o hé ngµnh nµo? B»ng c¸ch nµo? Bao l©u? ­u tiªn cho ng­êitiªu cung (thùc chÊt lµ toµn x· héi) hay ng­êi s¶n xuÊt? C¬ chø chÝnh s¸ch cßn thiÕu vµ cã nhiÒu sù chång chÐo, m©u thuÉn... ba c¬ cÊu xuÊt khÈu l¹c hËu cßn chÞu ¶nh h­ëng cña c¬ cÊu ®Çu t­ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Võa qua, c¬ cÊu ®Çu t­ vÒ nhiÒu mÆt ch­a hîp lý, kÐm hiÖu qu¶, ch­a h­íng m¹nh vµo nhu ccÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi mµ cßn nÆng vÒ thay thÕ nhËp khÈu, ch­a chuyÓn m¹nh sang h­íng “ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸i thÞ tr­êng cÇn”, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt,n¨ng xuÊt, chÊt l­îng cßn thÊp, kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh, kh«ng nh÷ng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi mµ ngay c¶ trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. T©m lý vµ yªu cÇu b¶o hé cao trªn diÖn réng ng¹i c¹nh tranh cµng lµm cho t×nh h×nh nghiªm träng h¬n. Sù ®Çu t­ trùc tiÕp cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i rÊt h¹n hÑp