Tiểu luận Đặc trưng văn hóa dân tộc Việt Nam

Më ®Çu D©n c­ lµ tiÕn chØ hÕt søc quan träng vµ cã thÓ coi lµ tiªu chÝ ®Æc tr­ng nhÊt ®Ó h×nh thµnh c¸c s¾c th¸i v¨n hãa hÕt søc phong phó, ®a d¹ng. ViÖt Nam lµ mét ®Êt n­íc nhiÒu téc ng­êi vµ sù kh¸c biÖt vÒ qui m« d©n sè, hoµn c¶nh sèng, ®iÒu kiÖn lÞch sö, truyÒn thèng vµ b¶n s¾c v¨n hãa. Do vËy, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng ph¸t triÓn toµn diÖn vµ chó ý tÝnh ®Æc thï vµ b¶n s¾c cña mçi d©n téc trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam. VÊn ®Ò nµy cã vai trß quan träng trong nghiªn cøu thùc tiÔn, gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë c¸c ®Þa ph­¬ng, nhÊt lµ víi c¸c téc ng­êi, ®Þa ph­¬ng cßn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn chËm, mang nhiÒu nÐt ®Æc thï. PHÇN I. §ÆC TR¦NG V¡N HãA i. Nguån gèc d©n téc ViÖt Nam VÊn ®Ò nguån gèc d©n téc vµ lµm râ nguån gèc d©n téc ViÖt Nam cã tÇm quan träng ®Æc biÖt kh«ng chØ trong lÜnh vùc nghiªn cøu lÞch sö, v¨n hãa mµ cßn cã ý nghÜa thiªng liªng ®èi víi c¸c thÕ hÖ ng­êi ViÖt Nam. ë ®©y ®­a ra hai c¸ch gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc ViÖt Nam ®ã lµ c¸ch gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc th«ng qua c¸c sù tÝch, truyÒn thuyÕt vµ thø hai lµ dùa trªn quan ®iÓm khoa hoc. Tõ x­a ®Õn nay, nhiÒu d©n téc trªn ®Êt n­íc ta còng ®· t×m c¸ch gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc m×nh th«ng qua c¸c sù tÝch, truyÒn thuyÕt nh­: Chµng h­¬u sao vµ nµng c¸ chÐp; §Î ®Êt ®Î n­íc cña d©n téc M­êng; truyÒn thuyÕt Qu¶ bÇu cña d©n téc Th¸i, Kh¬ Mó; nh­ng tiªu biÓu nhÊt lµ truyÒn thuyÕt Hïng V­¬ng cña d©n téc ViÖt (Kinh). TruyÒn thuyÕt Hïng V­¬ng kÓ r»ng: T­¬ng truyÒn ch¸u ba ®êi cña vua ThÇn N«ng (Trung Quèc) lµ vua §Õ Minh trong mét chuyÕn tuÇn thó ph­¬ng Nam ®Õn nói Ngò LÜnh vµo §éng §×nh Hå gÆp Tiªn N÷, t×nh c¶m n¶y në gi÷a ng­êi B¾c kÎ Nam dÉn ®Õn nh©n duyªn sau ®ã sinh h¹ ®­îc th¸i tö ®Æt tªn lµ Léc Tôc. Vua §Õ Minh ë víi Tiªn N÷ ®­îc Ýt l©u råi trë vÒ Ph­¬ng B¾c tr­íc khi vÒ ¤ng cho lËp ®µn tÕ trêi ®Êt råi nãi: "Ta nhÊt sinh cã nhiÒu mÜ n÷, chØ sinh ®­îc cã th¸i tö lµ §Õ Nghi. Sau khi kÕt h«n víi Tiªn N÷ sinh thªm ®­îc mét th¸i tö lµ Léc Tôc. VËy ta phong th¸i tö §Õ Nghi lµm vua ph­¬ng B¾c ®Õn nói Ngò LÜnh. Léc Tôc lµm vua ph­¬ng Nam tõ nói Ngò LÜnh vÒ Nam hay cßn gäi lµ ®Êt LÜnh Nam". Léc Tôc lªn ng«i hiÖu lµ Kinh An D­¬ng V­¬ng vµo n¨m 2879 TCN. Sau ®ã, Léc Tôc l¹i kÕt h«n víi con g¸i cña §éng §×nh Qu©n lµ Long N÷ sinh thµnh ®­îc th¸i tö Sïng L©m. Th¸i tö Sïng L©m kÕ tôc ng«i vua hiÖu lµ L¹c Long Qu©n. L¹c Long Qu©n l¹i kÕt h«n víi ¢u C¬ lµ con vua §Õ Lai sinh ra bäc cã mét tr¨m trøng sau në thµnh mét tr¨m ng­êi con, n¨m m­¬i ng­êi lªn rõng, n¨m m­¬i ng­êi xuèng biÓn… §Õn thêi L¹c Long Qu©n truyÒn ng«i cho con tr­ëng lµ Hïng V­¬ng vµ ®Æt tªn n­íc lµ V¨n Lang; l¹i phong cho 99 ng­êi con mçi ng­êi lµm chñ mét Êp… V× vËy, ®Êt LÜnh Nam míi cã tr¨m hä, ®ã lµ nguån gèc cña B¸ch ViÖt. N­íc V¨n Lang do c¸c Vua Hïng lµm chñ ®­îc chia lµm 15 bé, gåm : V¨n Lang, T©n H­ng, Lôc H¶i, Giao ChØ, Hoµi Hoan, Ch©u Diªn, Vò §Þnh, Ninh H¶i, Cöu Ch©n, Cöu §øc, Phó Léc, Vò Ninh, D­¬ng TuyÒn, NhËt Nam, ViÖt Th­êng... KÓ tõ Kinh An D­¬ng V­¬ng lËp quèc (2789TCN) ®Õn n¨m 257 TCN bÞ Thôc Ph¸n An D­¬ng V­¬ng lËt ®æ, nhµ n­íc V¨n Lang truyÒn ®­îc 88 ®êi vua, kÐo dµi 2622 n¨m. Danh hiÖu 88 ®êi vua nay chØ nhí vµ l­u truyÒn ®­îc 18 ®êi, cô thÓ lµ: Lôc D­¬ng V­¬ng (Kinh An D­¬ng V­¬ng), Hïng HiÒn V­¬ng, Hïng Quèc V­¬ng, Hïng DiÖp V­¬ng, Hïng Hy V­¬ng, Hïng Huy V­¬ng, Hïng Chiªu V­¬ng, Hïng Vi V­¬ng, Hïng Anh V­¬ng, Hïng Nghi V­¬ng, Hïng Trinh V­¬ng, Hïng Vò V­¬ng, Hïng ViÖt V­¬ng, Hïng Anh V­¬ng, Hïng TriÖu V­¬ng, Hïng T¹o V­¬ng, Hïng Nghi V­¬ng, Hïng Tuyªn V­¬ng. V× thÕ, chóng ta th­êng quen gäi 18 ®êi Vua Hïng lµ do danh tÝnh cßn l­u ®­îc cña 18 ®êi vua nµy. Bªn c¹nh nh÷ng truyÒn thuyÕt lÞch sö vÒ nguån gèc d©n téc cña d©n gian, ngµy nay c¸c nhµ nghiªn cøu lÞch sö, kh¶o cæ häc còng ®· tËp trung nghiªn cøu lµm râ vÊn ®Ò nguån gèc d©n téc ViÖt Nam; nhiÒu vÊn ®Ò khoa häc b­íc ®Çu còng ®· ®­îc lµm râ; mét trong sè nh÷ng kÕt qu¶ tiªu biÓu ®ã lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhµ kh¶o cæ häc ng­êi Ph¸p M¸cpªr« vµ Lª V¨n Siªu. C¨n cø vµo nh÷ng di chØ kh¶o cæ häc ®· t×m thÊy ë ViÖt Nam tõ thêi kú ®å ®¸ ®Õn thêi ®¹i kim khÝ (tiªu biÓu lµ c¸c di chØ kh¶o cæ häc t×m thÊy ë Nói §ä (Thanh Hãa) thuéc thêi ®¹i ®¸ cò c¸ch ngµy nay hµng chôc v¹n n¨m, ®Õn di chØ kh¶o cæ häc S¬n Vi (Phó Thä) thuéc thêi ®¹i ®¸ gi÷a c¸ch ngµy nay kho¶ng trªn d­íi 1 v¹n n¨m, ®Õn c¸c di chØ thuéc thêi kú ®¸ míi c¸ch ngµy nay 5 - 6000 n¨m; sau ®ã lµ chuyÓn sang giai ®o¹n c¸c nÒn v¨n hãa kim khÝ Phïng Nguyªn, §ång §Ëu, Gß Mun, §«ng S¬n ph¸t triÓn hÕt søc rùc rì, víi nh÷ng hiÖn vËt t×m thÊy rÊt phong phó trªn mét ®Þa bµn réng...) nhãm nghiªn cøu thuéc ViÖn ViÔn §«ng B¸t Cæ (Hµ Néi) ®· ®­a ra quan ®iÓm d©n téc ViÖt Nam cã nguån gèc b¶n ®Þa. Cïng víi nh÷ng c«ng tr×nh trªn, häc gi¶ §µo Duy Anh, trªn c¬ së kh¶o ®Ýnh vÒ lÞch sö Trung Quèc thêi Xu©n Thu – ChiÕn Quèc, thÊy cã n­íc ViÖt bÞ n­íc Së chinh phôc; kh«ng chÞu thÇn phôc sù thèng trÞ cña ng­êi H¸n, mét bé phËn c­ d©n n­íc ViÖt ®· phiªu d¹t xuèng ph­¬ng Nam vµo B¾c §«ng D­¬ng vµ miÒn B¾c ViÖt Nam sinh sèng, dÇn dÇn bÞ ViÖt hãa trë thµnh mét bé phËn cña c­ d©n ViÖt... V× vËy, «ng ®· ®­a ra quan ®iÓm ng­êi ViÖt vèn lµ mét bé phËn cña c­ d©n n­íc ViÖt thêi Xu©n Thu – ChiÕn Quèc. Trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ thêi ®¹i Hïng V­¬ng ®· ®­îc c«ng bè, B×nh Nguyªn Léc còng ®­a ra quan ®iÓm, ng­êi ViÖt cã nguån gèc tõ T©y T¹ng thiªn di xuèng sinh sèng ë miÒn Nam Trung Quèc, B¾c §«ng D­¬ng vµ B¾c ViÖt Nam, mµ hiÖn diÖn cña nhãm c­ d©n nµy lµ c­ d©n nãi tiÕng Tµy – Th¸i. Cïng víi B×nh Nguyªn Léc, Gi¸o s­ V¨n T©n dùa trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c nhãm c­ d©n cæ ®· tõng sinh sèng ë b¾c §«ng D­¬ng, T©y Nguyªn... «ng nhËn thÊy c¸c d©n téc: Kh¹ (Lµo), Kh¬ Mó, Kh¸ng, M¶ng, Xinh Mun, La Ha vµ c¸c d©n téc ë T©y Nguyªn... cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång víi c­ d©n cæ ë ch©u ®¹i d­¬ng, c¶ vÒ thÓ t¹ng, t©m lÝ, ng«n ng÷... Trªn c¬ së ®ã «ng ®­a ra quan ®iÓm, mét bé phËn d©n téc ViÖt cã nguån gèc tõ ch©u §¹i D­¬ng thiªn di vµo. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay quan ®iÓm ®­îc nhiÒu nhµ sö häc ViÖt Nam, §«ng Nam ¸ thõa nhËn nhÊt ®ã lµ quan ®iÓm cho r»ng: Tæ tiªn ng­êi ViÖt lµ kÕt qu¶ cña sù hçn chñng kh¸ phøc t¹p vµ qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trong mét thêi gian rÊt l©u dµi. Cô thÓ, vµo thêi kú §¸ gi÷a c¸ch ngµy nay kho¶ng 1 v¹n n¨m ë §«ng Nam ¸ diÔn ra sù hçn chñng cña hai chñng téc lín M«ng«l«it tõ phÝa B¾c thiªn di xuèng (®¹i diÖn lµ nhãm ng­êi thiªn di tõ T©y T¹ng) vµ Otr©yl«it tõ phÝa Nam thiªn di lªn (®¹i diÖn lµ nhãm ng­êi Mªlanesien) ®­a ®Õn sù ra ®êi cña mét chñng téc míi lµ Indosien. Sau ®ã chñng téc míi lµ Indosien l¹i tiÕp tôc M«ng«l«it hãa (hçn chñng víi chñng M«ng«l«it) ®­a ®Õn sù ra ®êi cña chñng míi lµ c­ d©n Nam ¸ (hay cßn gäi lµ nhãm B¸ch ViÖt). C­ d©n Nam ¸ bao gåm nhiÒu téc ng­êi, víi nh÷ng nhãm tiÕng kh¸c nhau nh­: Tµy – Th¸i, ViÖt M­êng, M«n – Kh¬ me... §Þa bµn sinh sèng cña c­ d©n Nam ¸ rÊt réng lín, phÝa B¾c tõ bê nam s«ng D­¬ng Tö trë xuèng (hå §éng §×nh); phÝa T©y bao gåm tßan bé phÇn ®Êt thuéc l­u vùc s«ng In®irava®i (Mianma), Lµo, Th¸i Lan... tiÕp gi¸p víi Ên §é; phÝa Nam gåm toµn bé khu vùc réng lín §«ng Nam ¸ lôc ®Þa vµ §«ng nam ¸ h¶i ®¶o... C­ d©n Nam ¸ cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång nh­ cïng lµ c­ d©n n«ng nghiÖp trång lóa n­íc, vÒ thÓ t¹ng nh×n chung thÊp bÐ, nhá con; tãc ®en h¬i so¨n, m¾t ®en; vÒ tÝnh c¸ch d÷ d»n, cÊm c¶u; vÒ mÆt sinh lÝ nhãm c­ d©n nµy cã kh¶ n¨ng sinh s¶n rÊt lín... Mét bé phËn cña ng­êi B¸ch ViÖt lµ ng­êi L¹c ViÖt – tæ tiªn cña ng­êi ViÖt hiÖn ®¹i. Cßn nh¸nh kh¸c kh«ng tiÕp tôc hçn chñng víi M«ng«l«it th× ph¸t triÓn thµnh nh¸nh Indosien hiÖn ®¹i (hay cßn gäi lµ Nam ®¶o). Víi quan ®iÓm nµy cho phÐp chóng ta gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc v× sao c­ d©n Nam ¸ l¹i cã nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n... ViÖc nghiªn cøu nguån gèc c¸c d©n téc ViÖt Nam gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®­îc to¹ ®é kh«ng gian v¨n ho¸ ViÖt Nam; ph©n biÖt ®­îc kh«ng gian chÝnh trÞ ®­¬ng ®¹ivíi kh«ng gian v¨n ho¸. Kh«ng gian v¨n ho¸ chÝnh lµ ®Þa bµn mµ mµ tæ tiªn cña c­ d©n hiÖn nay tõng sèng ë ®ã. Lµm râ nguån gèc d©n téc ViÖt Namcßn gióp chóng ta thÊy ®­îc mèi quan hÖ mËt thiÕt h÷u c¬ gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam víi v¨n hãa cña c¸c quèc gia trong khu vùc §«ng Nam ¸, víi nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, ng«n ng÷, phong tôc tËp qu¸n, lÔ nghi... II. D©n téc ViÖt Nam §Êt n­íc ViÖt Nam tr¶i dµi trªn vïng ®Êt ven biÓn cña §«ng Nam ¸, tõ xa x­a ®· cã nhiÒu d©n téc sinh sèng, tæng céng cã 54 d©n téc sinh sèng. Ngoµi d©n téc ViÖt ( kinh ) chiÕm trªn 80% d©n sè, sèng chñ yÕu ë ®ång b»ng vµ trung du, 53 d©n téc ng­êi thiÓu sè sèng chñ yÕu ë vïng ®ång b»ng vµ trung du,. ë phÝa B¾c vµ T©y B¾c, cã ng­êi Th¸i, Tµy, Nïng, M«ng, Dao, Cao Lan, S¸n D×u, L« l«… , ë T©y B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé cã c¸c d©n téc Th¸i, M­êng..., ë T©y Nguyªn cã ng­êi Ba-na, X¬-§¨ng, Gia-va…; ë T©y Nam Bé cã ng­êi Kh¬-Me. Sè l­îng cña mçi téc nguêi còng rÊt kh¸c nhau. C¸c d©n téc M­êng, Th¸i, Tµy… cã sè d©n trªn d­íi mét triÖu, vÝ dô: D©n téc m­êng cã 1.137.515 ng­êi; Th¸i: 1.328.725; Tµy: 1.477.514. Trong khi c¸c d©n téc kh¸c cã téc ng­êi chØ kho¶ng h¬n 300 ng­êi nh­ Br©u, ¥ §u vµ R¬- Mum. TiÕng nãi cña c¸c d©n téc ViÖt Nam thuéc 8 nhãm ng«n ng÷ kh¸c nhau: Nhãm ViÖt - M­êng cã: Nhãm ViÖt - M­êng cã 4 d©n téc lµ: Chøt, Kinh, M­êng, Thæ. Nhãm Tµy - Th¸i cã 8 d©n téc lµ: Bè Y, Gi¸y, Lµo, Lù. Nïng, S¸n Chay, Tµy, Th¸i. Nhãm M«n-Kh¬ me cã 21 d©n téc lµ: BaNa, Br©u, Bru - V©n kiÒu, Ch¬ ro, Co, C¬ ho, C¬tu, GiÐ - triªng, Hrª, Kh¸ng, Khme, Khomu, M¹, M¶ng, M’n«ng, ¤®u, R¬ m¨n, Tµ «i, Xinh mun, X¬ ®¨ng, Xtiªng. Nhãm M«ng_Dao cã 3 d©n téc: Dao, M«ng, Pµ ThÎn. Nhãm Ka®ai cã 4 d©n téc: Cê lao, La chÝ, Laha, Pu pÐo. Nhãm Nam-®¶o cã 5 nhãm d©n téc: Ch¨m, Churu, £®ª, Gia-rai, Ragrai. Nhãm H¸n cã 3 d©n téc: Hoa, Ng¸i, S¸n D×u. Nhãm t¹ng cã 6 d©n téc: Cèng, Hµ nh×, Lahñ, L«l¬, Phï L¸, Sila. D©n téc ViÖt Nam lµ chñ thÓ s¸ng t¹o v¨n ho¸. 54 d©n téc sinh sèng trªn ®Êt n­íc ViÖt Nam thÓ hiÖn nh÷ng b¶n s¾c v¨n hãa ®Æc s¾c, héi tô nhiÒu yÕu tè b¶n ®Þa vµ khu vùc. V¨n ho¸ cña ng­êi Th¸i cã vÎ ®Ñp tinh tÕ mang tÝnh hoµ hîp víi thiªn nhiªn; V¨n ho¸ ng­êi H’m«ng_Dao cã nÐt khoÎ kho¾n mang tÝnh chÕ ngù thiªn nhiªn; V¨n ho¸ ng­êi Kh¬ me_Nam bé hµi hoµ vµ bÝ Èn trong líp vá cña phËt gi¸o; V¨n hãa ng­êi Kinh ë ®ång b»ng vµ trung du cã sù ®a d¹ng nhê vµo ®Æc tÝnh linh ®éng vµ ­a tiÕp thu c¸i míi… Mçi d©n téc cã sè l­îng c­ d©n, cã tiÕng nãi, v¨n ho¸ kh¸c nhau, ®Æc tr­ng riªng cho tõng d©n téc m×nh. Song do c¸c d©n téc sèng xen kÏ nhau, nªn mét d©n téc cßn biÕt tiÕng, tËp tuc cña c¸c d©n téc cã quan hÖ hµng ngµy. Vµ dï sèng xen kÏ víi nhau,giao l­u v¨n ho¸ víi nhau nh­ng c¸c d©n téc vÉn gi÷ ®­îc nÐt riªng v¨n ho¸ cña d©n téc m×nh. Sù ®a d¹ng v¨n hãa cña c¸c d©n téc ®­îc thèng nhÊt trong quy luËt chung_quy luËt ph¸t triÓn ®i lªn cña ®Êt n­íc. III. Sù ®a d¹ng v¨n ho¸ NÒn v¨n häc ViÖt Nam lµ nÒn v¨n hãa më phong phó vµ ®a d¹ng. Do ®Þa lÝ vÞ trÝ vµ sù ®a d¹ng sinh häc còng nh­ qu¸ tr×nh lÞch sö mµ h×nh thµnh nÒn v¨n hãa ViÖt Nam ®a dang vµ giµu b¶n s¾c nh­ ngµy nay. Sù ®a d¹ng nµy cña v¨n hãa ViÖt Nam dùa trªn c¬ tÇn cña v¨n hãa Trung Hoa, v¨n hãa Ên §é, v¨n hãa ph­¬ng T©y, dùa trªn sù ®a d¹ng vÒ kh«ng gian v¨n hãa vµ sù ®a d¹ng s¾c th¸i v¨n hãa téc ng­êi. §a d¹ng lµ giao l­u tiÕp biÕn v¨n hãa: Giao l­u vµ tiÕp biÕn v¨n hãa lµ sù vËn ®éng th­êng xuyªn cña x· héi nh­ng còng g¾n bã víi sù ph¸t triÓn cña v¨n hãa, lµ sù vËn ®éng th­êng xuyªn cña v¨n hãa. Giao l­u võa lµ kÕt qu¶ trao ®æi võa lµ chÝnh b¶n th©n sù trao ®æi. Sù giao l­u vµ tiÕp biÕn v¨n hãa lµ sù tiÕp nhËn v¨n hãa n­íc ngoµi bëi d©n téc chñ thÓ. Qu¸ tr×nh nµy lu«n ®Æt mçi d©n téc ph¶i xö lÝ tèt mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a yÕu tè n«i sinh vµ yÕu tè ngoai sinh. Trong qu¸ tr×nh nµy ng­êi ViÖt Nam kh«ng tiÕp nhËn toµn bé mµ chØ chän läc lÊy nh÷ng gi¸ trÞ thÝch hîp cho téc ng­êi m×nh. Tõ c¬ tÇng v¨n hãa §«ng Nam ¸ - mét nÒn v¨n hãa n«ng nghiÖp lóa n­íc ViÖt Nam ®· cã sù giao l­u tiÕp biÕn víi v¨n hãa Trung Hoa. §©y lµ sù giao l­u rÊt dµi trong nhiÒu thêi kú lÞch sö cña ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, kh«ng mét nhµ v¨n hãa häc nµo cã thÓ phñ nhËn ¶nh h­ëng lín cña v¨n hãa Trung hoa ®èi víi v¨n hãa ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh giao l­u tiÕp biÕn Êy diÔn ra ë c¶ hai tr¹ng th¸i: giao l­u c­ìng bøc vµ giao l­u kh«ng c­ìng bøc. C¶ hai d¹ng thøc cña giao l­u, tiÕp biÕn v¨n hãa c­ìng bøc vµ tù nguyÖn cña mèi quan hÖ gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam vµ v¨n hãa Trung Hoa ®Òu lµ nh©n tè cho sù vËn ®éng ph¸t triÓn ®a dang cña v¨n hãa ViÖt Nam qua diÔn tÝnh lÞch sö. Ng­êi ViÖt ®· t¹o ra kh¸ nhiÒu thµnh tùu trong qu¸ tr×nh giao l­u v¨n hãa nµy. VÝ dô: V¨n häc nghÖ thuËt, c¸c thÓ lo¹i th¬, phong tôc tËp qu¸n, c¸ch ¨n mÆc… Kh¸c víi Trung Hoa cã ®­êng biªn giíi víi ViÖt Nam, Ên §é kh«ng trùc tiÕp gi¸p víi ViÖt Nam nh­ng v¨n hãa Ên §é l¹i cã ¶nh h­ëng s©u ®Ëm ®Õn v¨n hãa ViÖt Nam trªn nhiÒu b×nh diÖn v¨n hãa Ên §é “thÈm thÊu” vµo v¨n hãa ViÖt Nam b»ng nhiÒu th¸ch thøc vµ liªn tôc. §iÒu nµy kh«ng chØ thÓ hiÖn qua c¸c nÒn v¨n hãa tr­íc ®©y nh­: ãc eo, Ch¨m Pa mµ hiÖn nay nã cßn thÓ hiÖn râ rÖt trong v¨n hãa cña mét sè vïng, mét sè d©n téc ViÖt Nam nh­: Ch¨m, Ch©n …§Æc biÖt, qu¸ tr×nh giao l­u vµ tiÕp xóc cña v¨n hãa ViÖt Nam vµ v¨n hãa ph­¬ng T©y theo lèi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Sù ®a d¹ng cña nÒn v¨n hãa ViÖt Nam ngoµi viÖc do giao l­u tiÕp biÕn chän läc tõ c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c trªn thÕ giíi tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn sù ®a d¹ng cña c¸c yÕu tè néi sinh trong nã: V¨n hãa vïng, v¨n hãa vïng lµ mét thùc thÓ v¨n hãa, h×nh thµnh tån t¹i trong mét kh«ng gian l·nh thæ nhÊt ®Þnh, thÓ hiÖn qua mét tËp hîp c¸c ®Æc tr­ng v¨n hãa vÒ c¸ch thøc s¶n xuÊt vÒ ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i; vÒ c¸ch tæ chøc x· héi cæ truyÒn vµ giao tiÕp céng ®ång, tÝn ng­ìng. Phong tôc vµ lÔ héi, sinh ho¹t v¨n hãa nghÖ thuËt, vui ch¬i gi¶i trÝ, c¸c s¾c th¸i t©m lÝ cña c­ d©n… Nh÷ng ®Æc tr­ng v¨n hãa ®ã h×nh thµnh vµ ®Þnh h×nh trong qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi, do c­ d©n c¸c d©n téc trong vïng thÝch øng víi cïng mét ®iÒu kiÖn m«i tr­êng, cã sù t­¬ng ®ång vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn v¨n hãa x· héi vµ cã quan hÖ giao l­u mËt theiÐt. Trªn c¬ së nh÷ng quan niÖm ®ã cã thÓ ph©n vïng v¨n hãa ë ViÖt Nam thµnh 7 vïng v¨n hãa lín: - Vïng v¨n hãa T©y B¾c. - Vïng v¨n hãa ViÖt B¾c - Vïng v¨n hãa ®ång b»ng ch©u thæ B¾c Bé. - Vïng v¨n hãa Trung Bé. - Vïng v¨n hãa T©y Nguyªn. - Vïng v¨n hãa Nam Bé. Mçi vïng ®Òu cã ®Æc tr­ng v¨n hãa kh¸c nhau in ®¹m dÊu Ên cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ lÞch sö h×nh thµnh tån t¹i cña m×nh. Theo thèng kª thµnh phÇn d©n téc, n­íc ta cã 54 d©n téc ng­êi (d©n téc). Nh­ vËy, ta còng sÏ cã ngÇn Êy s¾c th¸i v¨n ho¸ kh¸c nhau. Cã nh÷ng téc ng­êi mµ nÒn v¨n ho¸ cña hä cßn b¶o l­u kh¸ râ vµ thµnh c¸c hÖ thèng s¾c th¸i ®Æc tr­ng, nh­ v¨n ho¸ Th¸i, M­êng, ViÖt, Hm«ng, Dao, Ch¨m, £ ®ª, Giarai,Bana… Kh«ng Ýt d©n téc ®· bÞ ®ång ho¸, cßn b¶o l­u rÊt mê nh¹t c¸c s¾c th¸i téc ng­êi nh­ c¸c téc Thæ, ¥ ®u, Ng¸i, S¸n D×u, S¸n Chay… Sù kh¸c biÖt vµ ®a d¹ng cña v¨n ho¸ c¸c téc ng­êi thÓ hiÖn qua v¨n ho¸ ¨n, mÆc, ë, c¸c nghi lÔ, phong tôc, v¨n häc truyÒn miÖng, sinh ho¹t v¨n ho¸ vµ nghÖ thuËt… Sau ®©y lµ mét vµi nÐt ®Æc tr­ng v¨n ho¸ cña mét sè téc ng­êi tiªu biÓu. Téc ng­êi Tµy Nïng Ng­êi Tµy Nïng cã d©n sè ®«ng nhÊt trong c¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam, sèng hÇu hÕt ë vïng T©y B¾c: L¹ng S¬n, Cao B»ng, Hµ Giang… vµ cã mét sè nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng lµ: - TruyÒn thèng ¨n uèng: L­¬ng thùc thùc phÈm chÝnh lµ s¶n phÈm tõ m«i tr­êng sinh th¸i: thung lòng, ruéng lóa, s«ng suèi, rõng. L­¬ng thùc thùc phÈm chñ yÕu lµ g¹o, c¸, t«m, rau qu¶, thÞt. Do sèng ë vïng l¹nh, l¹i ¶nh h­ëng tõ Trung Quèc, nªn ng­êi Tµy- Nïng ¨n thÞt nhiÒu h¬n, c¸ch chÕ biÕn sö dông nhiÒu mì, thÞt ®Ó r¸n, xµo. C¸c mãn ¨n næi tiÕng: thÞt lîn quay, vÞt quay ( dïng l¸, qu¶ c©y m¾c mËt ®Ó chÕ biÕn ), mãn rau khæ nhôc, ch©n giß nhåi, gµ tÇn, thÞt dª c¸c lo¹i… Ngoµi ra, cßn cã c¸c mãn ®¬n gi¶n kh¸c nh­: c¬m, x«i, c¸c lo¹i rau, hoa qu¶: t¸o, lª, tr¸m, mËn… - V¨n ho¸ mÆc: Phô n÷ Tµy mÆc trang phôc kÝn ®¸o, chØ ®Ó hë khu«n mÆt vµ hai bµn tay. Y phôc tuyÒn mét mµu chµm sËm hay tÝm hång, Ýt trang trÝ hoa v¨n trªn kh¨n, v¸y ¸o. Trang søc: vßng cæ, vßng tay, xµ tÝch… b»ng b¹c, ®i cïng kh¨n ®éi ®Çu, th¾t l­ng. ChÊt liÖu v¶i ®Òu lµ v¶i b«ng, nhuém chµm, nh­ng hoa v¨n trang trÝ, c¸ch may gi÷a c¸c nhãm Nïng cã nÐt kh¸c biÖt. So víi ng­êi Tµy, ng­êi Nïng ­a mÆc bÒn h¬n. - Nhµ ë: Nhµ sµn lµ ®Æc tr­ng cho nhµ cöa cña ng­êi Tµy- Nïng, ngoµi ra cßn cã nhµ ®Êt vµ nhµ nöa sµn ®Êt: ®Ó nhèt tr©u bß, lîn gµ; tÇng sµn lµ n¬i ngñ, sinh ho¹t cña gia ®×nh, lµ n¬i ®Æt bÕp löa vµ bµn thê lµ n¬i linh thiªng; tÇng g¸c: n¬i chøa ®å vËt, nhÊt lµ c¸c lo¹i n«ng phÈm. KÕt cÊu nhµ sµn t¹o nªn hÖ chôi lùc kh¸ hoµn h¶o, sö dông c¸c nguyªn liÖu s½n cã nh­: gç, tre, ®Êt ®¸. - TÝn ng­ìng phong tôc vµ lÔ héi: TÝn ng­ìng d©n gian; thê phông tæ tiªn, thê bµ mô, thê PhËt Bµ Quan ¢m, T¸o qu©n, thê thÇn, nhiÒu lµng thê Thµnh Hoµng lµng, thê PhËt ë trªn c¸c ®Ìo cã nhiÒu ng­êi qua l¹i. §Æc biÖt, ë b¶n lµng cã c¸c thÇy cóng :Mo, Then, Tµo…thùc hµnh nghi lÔ chñ yÕu. C¸c nghi lÔ, lÔ héi chÝnh: tÕt nguyªn ®¸n, lÔ lång tång (lÔ héi xuèng ®ång); tÕt Thanh minh, §oan ngä, lÔ cóng thÇn ruång, cóng vong linh thÇn chÕt 14/7…Mét sè nghi lÔ ®Æc tr­ng : nghi lÔ sinh ®Î MÎ Biãc, tôc h¸t quan lang trong ®¸m c­íi, lÔ mõng thä cho ng­êi trªn 50 tuæi, lµm tôc nèi sè mong ng­êi giµ m¹nh khoÎ, sèng l©u, c¸c nghi thøc tang lÔ: b¾n sung b¸o tang, lÔ nhËp quan, lÔ mêi thÇy Tµo dÉn h«n chÕt lªn trêi - V¨n ho¸ nghÖ thuËt: V¨n häc d©n gian phong phó, nhiÒu thÓ lo¹i: tù sù d©n gian, th¬ ca d©n gian, truyÖn d©n gian…Gèc lµ v¨n häc truyÒn miÖng, sau nµy ph¸t triÓn thµnh v¨n häc viÕt, ph¸t triªn mang tÝnh chuyªn nghiÖp. NghÖ thuËt d©n gian: nghÖ thuËt t¹o h×nh trong kiÕn tróc nhµ sµn, trang trÝ thæ cÈm, nghÖ thuËt c¾t giÊy, vÏ tranh thê,nghÖ thuËt dÉn x­íng d©n gian: Mo, Then, Tµo, dùt h¸t trong ®¸m c­íi, ®¸m tang, lÔ héi, nghÖ thuËt móa cæ truyÒn thèng cña ng­êi Tµy - Nïng chñ yÕu lµ móa ngh lÔ: móa Then, móa thµy Tµo trong tang lÔ. 2. V¨n hãa M­êng: Ng­êi M­êng lµ mét trong sè Ýt d©n téc cã lÞch sö l©u ®êi, l¹i cã cïng nguån gèc ®Æc biÖt víi ng­êi ViÖt. VÒ v¨n hãa M­êng, tr­íc hÕt ph¶i kÓ tíi ng«n ng÷. H¬n 20 chiÕn tranh nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh ph¹m vi tiÕng M­êng vµ quan hÖ cña nã víi c¸c nhãm ®Þa ph­¬ng, x¸c ®Þnh vÞ trÝ tiÕng M­êng trong nhãm ng«n ng÷ ViÖt - M­êng, vÊn ®Ò ng«n ng÷ tiÒn ViÖt - M­êng. Sau ®ã lµ v¨n hãa d©n gian gåm: truyÖn cæ tÝch, huyÒn tho¹i, truyÒn thuyÕt, truyÖn th¬, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc mo, trong ®ã mo “®Î ®Êt ®Î n­íc” cña d©n téc M­êng ë Hßa B×nh vµ d©n téc M­êng ë Thanh Hãa cã hµng v¹n c©u b»ng tiÕng M­êng dÞch ra tiÕng ViÖt. - V¨n hãa ¨n: B÷a ¨n cña ng­êi M­êng dïng nhiÒu gia vÞ, ®Æc biÖt lµ gia vÞ m¹nh: ®¾ng, ch¸t, chua, cay… ng­êi M­êng ­a c¸c mãn ¨n cã vÞ ®¾ng: mµng ®¾ng, ®ät ®u ®ñ, mËt c¸, ruét non bß, lîn, ruét c¸ cßn mËt… c¸c mãn chua còng chiÕm tû lÖ lín. Trong b÷a ¨n, Ýt khi thiÕu ®Üa muèi x¶, gièng mãn ch¸o cña ng­êi Th¸i, n­íc chÊm cña ng­êi ViÖt. - V¨n hãa mÆc: N÷ phôc M­êng lu«n ph« ra s¾c th¸i d©n téc ®éc ®¸o, víi v¸y bã s¸t th©n, c¹p hoa ph« tr­íc ngùc, ¸o c¸nh löng, th¾t l­ng xanh, kh¨n ®éi ®Çu, kiÒng b¹c lãng l¸nh, … n÷ phôc M­êng kh«ng diªm dóa nh­ cña ng­êi Th¸i, kh«ng qu¸ kÝn nh­ ng­êi Tµy - Nïng, kh«ng phong phó mµu s¾c nh­ ng­êi H’m«ng, Dao… - V¨n hãa ë: Ng­êi M­êng sèng trong nhµ sµn gi¶n dÞ b»ng gç, tre, nøa, l¸,… kh«ng gian ph©n thµnh bªn trong vµ bªn ngoµi, bªn trªn vµ bªn d­íi, bªn ngoµi (PÌn, ngoay) gÇn cöa chÝnh lµ n¬i sinh ho¹t cña nam giíi, tiÕp kh¸ch, ®Æt bµn thë, bÕp nÊu n­íc, n¬i ngñ. Bªn trong lµ n¬i nÊu n­íng, dµnh cho phô n÷. BÕp löa dï bªn trong hay bªn ngoµi ®Òu lµ n¬i linh thiªng, kh«ng mÊy khi t¾t löa, lµ trung t©m sinh ho¹t cña gia ®×nh. - V¨n hãa tinh thÇn phong phó: Thê cóng tæ tiªn víi h×nh thøc thê rÑng (bµn thê nhá) chØ ®­îc thê ë nhµ con tr­ëng vµ chuèi lµ vËt cóng kh«ng thÓ thiÕu. C¸c xãm lµng phÇn lín cã ®×nh vµ chïa. §×nh thê Thµnh Hoµng lµng, chïa thê PhËt (bôt), nh­ng kh«ng cã s­ s·i, chØ cã «ng tõ lo cóng lÔ. X· héi M­êng cæ cã nh÷ng ng­êi hµnh nghÒ tÝn ng­ìng, ®ã lµ bé mo, hµnh lÔ trong c¸c ®¸m ma, bé Kl­¬ng: cóng ngoµi ®¸m tang, p¹ m¶: h×nh thøc sa man gi¸o chuyªn ch÷a bÖnh cho trÎ con. Tang lÔ M­êng lµ mét phÇn qóa tr×nh quan träng phøc t¹p kÐo dµi, nÕu ®Çy ®ñ tíi 12 ®ªm. Bé mo dïng uy lùc ®Ó trÊn ¸p ma - Ke lÔ ®¹p ma. Sau ®ã thuyÕt phôc ma, linh hån cña ng­êi chÕt tõ câi sèng vÒ câi chÕt b»ng nh÷ng lêi trong mo “®Î ®Êt ®Î n­íc”… kÕt hîp c¸c h×nh thøc diÔn x­íng. Ng­êi M­êng cã nÒn v¨n hãa d©n gian phong phó, ®a d¹ng, ®éc ®¸o. Ngoµi ra ng­êi M­êng s¸ng t¹o vµ l­u truyÒn vèn ca dao d©n ca còng kh«ng kÐm phÇn ®éc ®¸o, nh­ h×nh thøc s¾c bïa, th­êng, bä meng, h¸t vÝ, h¸t dón… g¾n víi c¸c sinh ho¹t v¨n hãa, trong ®ã cã c¸c yÕu tè ng«n tõ kÕt hîp víi c¸c h×nh thøc diÔn x­íng vµ t¹o h×nh. ng­êi M­êng s¸ng t¹o vµ l­u truyÒn nhiÒu lo¹i nh¹c cô. HiÖn ë n­íc ta chØ cßn ng­êi M­êng vµ mét sè d©n téc T©y Nguyªn cßn sö dông t­¬ng ®èi hoµn chØnh bé cång chªng trong tÝn ng­ìng vµ sinh ho¹t: ma chay, c­íi xin, héi hÌ, s¨n b¾n tËp thÓ… Trªn ®©y lµ mét vµi nÐt vÒ ®Æc tr­ng v¨n hãa cña mét sè d©n téc tiªu biÓu ë ViÖt Nam. Qua ®©y, gióp chóng ta h×nh dung vÒ nh÷ng nÐt truyÒn thèng, ®Æc tr­ng, phong phó, ®a d¹ng cña v¨n hãa c¸c d©n téc trong céng ®ång c¸c d©n téc ViÖt Nam. PhÇn Ii. V¨n ho¸ s¶n xuÊt N«ng nghiÖp, ®¸nh c¸, ch¨n nu«i N«ng nghiÖp vµ thùc vËt tù sinh S¶n xuÊt lóa g¹o N«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt chÝnh cña ng­êi d©n ViÖt Nam. Lóa g¹o chiÕm ­u thÕ lín trong n«ng nghiÖp thÓ hiÖn qua diÖn tÝch réng lín c¸c ruéng lóa n­íc so víi tæng diÖn tÝch ®Êt khai khÈn. V¨n ho¸ s¶n xuÊt cña ng­êi ViÖt Nam lµ v¨n ho¸ s¶n xuÊt lóa n­íc. V¨n ho¸ s¶n xuÊt, nhÊt lµ v¨n ho¸ s¶n xuÊt lóa n­íc chÞu t¸c ®éng nhiÒu tõ kinh tÕ tiÓu n«ng, c¬ cÊu x· héi lµng xãm, tÝnh chÊt x· héi céng ®ång c«ng x· vµ c¬ cÊu t©m lý d©n téc lµ c¬ cÊu kinh tÕ tiÓu n«ng: h¹n hÑp, chñ t×nh, ­a dung hoµ, lµm ¨n nhá, biÖn ph¸p nöa vêi. Nh÷ng nÐt v¨n ho¸ nµy ¶nh h­ëng ®Õn c¸ch sö dông ruéng ®Êt. ë miÒn B¾c phæ biÕn víi viÖc chia nhá ruéng ®Êt, t­¬ng øng víi chia nhá quyÒn së h÷u; cßn ë miÒn Nam do t©m t×nh tho¸ng h¬n nªn sè ng­êi lÜnh canh nhiÒu h¬n, nhÊt lµ ng­êi ®i ë vµ ng­êi lµm c«ng nhËt kh«ng cã m¶nh ruéng riªng nµo. Ph­¬ng thøc canh t¸c ë c¸c miÒn còng kh¸c nhau do ¶nh h­ën tõ thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Þa h×nh kh¸c nhau. ë miÒn B¾c vµ miÒn Trung trång trät theo lèi th©m canh vµ xen canh; cßn ë miÒn Nam chØ cã mét vô thu ho¹ch lóa, ruéng ®Êt kh«ng ®­îc sö dông trong mïa kh«. b. C©y l­¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp Ng­êi ViÖt Nam, ngoµi trång lóa g¹o, cßn s¶n xuÊt nh÷ng c©y l­¬ng thùc kh¸c, trong ®ã quan träng nhÈt lµ ng«, khoai, s¾n, ®Ëu. MÝa ®­êng ®­îc trång nhiÒu ë miÒn Nam, miÒn Trung. Ngoµi ra, cßn mét sè vïng ë ch©u thæ miÒn B¾c trång thuèc l¸. Cau vµ dõa cã nhiÒu ë miÒn Nam. Trong c¸c thø c©y lÊy sîi cã cãi, gai, vµ c©y b«ng ®­îc trång réng r·i. c. Thùc vËt tù sinh - l©m s¶n L©m s¶n ë ViÖt Nam vÉn cã tÇm quan träng lín trong kinh tÕ. Tuy khÝ hËu vµ ®Þa h×nh tõng miÒn còng nh­ nhu cÇu l©m s¶n kh¸c nhau mµ c¸c lo¹i c©y ®­îc khai th¸c kh¸c nhau. ë miÒn B¾c, c¸c lo¹i c©y ®­îc khai th¸c nhiÒu nhÊt lµ muång, bå ®Ò, giÎ… C¸c rõng phÝa B¾c miÒn Trung th­êng cã gç lim vµ quÕ. Trªn c¸c cao nguyªn miÒn Trung vµ miÒn Nam, cã rõng th«ng tuyÖt ®Ñp. C¸c rõng miÒn Nam chØ cung cÊp Ýt gç quý, cã nh÷ng gç quý ®Ó lµm nhµ vµ lµm ®å méc: sao, cÈm, lai tr¾c, cÈm xe, cµ chÊt… H¬n n÷a, rõng ViÖt Nam cßn cã nh÷ng s¶n vËt thø yÕu mh­ tre, m©y, d©y leo, cïi, l¸ cä… ChiÕm vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong viÖc x©y dùng vµ trang bÞ nhµ cöa cña ng­êi ViÖt Nam. d. Thuû Lîi Ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chôi ¶nh h­ëng nhiÒu tñe thiªn tai, dÞch bÖnh, lôt léi, h¹n h¸n tµn ph¸ mïa mµng. ë miÒn Nam, hÖ thèng kªnh m­¬ng lín ®­îc ®µo vÐt t¹o thµnh mét hÖ thèng kªnh r¹ch ch»ng chÞt ®¶m b¶o cho t­íi tiªu. ë miÒn B¾c, c«ng tr×nh thuû n«ng phøc t¹p h¬n nhiÒu. D©n c­ miÒn B¾c ®· kiÒm chÕ n­íc c¸c dßng s«ng b»ng b»ng mét hÖ thèng ®ª ®iÒu lín ch¼ng nh÷ng ë hai bªn bê s«ng, mµ cßn ven nh÷ng dßng n­íc ngo»n nghÌo nèi liÒn c¸c s«ng nh¸nh ®ã víi nhau. C¸c c«ng tr×nh cñng cè vµ n¾n l¹i ®ª ®iÒu th­êng xuyªn ®­îc thùc hiÖn, lôt léi Ýt x¶y ra h¬n, vµ v× thÕ ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt. §¸nh c¸, ch¨n nu«i §¸nh c¸ Cã vai trß lín trong b÷a ¨n cña ng­ßi ViÖt Nam vµ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. - §¸nh c¸ biÓn : H¶i s¶n cña ViÖt Nam cã s¶n l­îng kh«ng nhiÒu nh­ng ®a d¹ng. BiÓn ViÖt Nam cã nhiÒu gièng c¸ ( trong ®ã cã 250 ®Õn 300 gièng c¸ ¨n ®­îc) cïng rÊt nhiÒu lo¹i t«m, cua, loµi th©n mÒm. Tuy nhiªn, ng­ d©n ViÖt Ýt cã kh¶ n¨ng ®i biÓn vµ hä biÕt tæ chøc nghiªm chØnh viÖc ®¸nh c¸ biÓn biÓn còng nh­ ®i biÓn xa. Ph­¬ng tiÖn tµu thuyÒn nhá, nÆng nÒ, kh«ng ch¾c ch¾n th« s¬. D©n chµi chØ lµm viÖc ngoµi biÓn lóc ®Ñp trêi, nÕu biÓn ®éng th× l¸nh vµo c¸c nh¸nh s«ng hay kªnh r¹ch. - §¸nh c¸ n­íc ngät: §­îc thùc hiÖn ë nhiÒu s«ng hå, ®Çm ao, vµ ruéng cña c¸c vïng ch©u thæ. ë miÒn B¾c, phæ biÕn c¸c lµng chµi næi sèng dùa vµo nghÒ chµi c¸. ë miÒn Trung, do s«ng ngßi ng¾n víi nhiÒu gÒnh th¸c n­íc ch¶y xiÕt vµ kh«ng dÔ ®i l¹i nªn ®¸nh c¸ s«ng Ýt h¬n, chØ thùc hiÖn víi quy m« lín ë c¸c cöa s«ng. ë miÒn Nam, nhê cã nhiÒu s«ng ngßi vµ kªnh r¹ch nªn ®¸nh c¸ s«ng rÊt ph¸t triÓn. D©n chµi ViÖt Nam cã nh÷ng dông cô phong phó vµ ®a d¹ng nh­: cÇn c©u tay, cÇn c©u n­íc s©u, l­íi di ®éng, l­íi qu¨ng, vã… Ch¨n nu«i Ch¨n nu«i ch­a chiÕm vÞ trÝ xøng ®¸ng trong ngµnh n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam. ë nh÷ng vïng s«ng n­íc, gia cÇm chñ yÕu ®­îc th¶ tù do, ¨n nh÷ng thø chóng tù kiÕm ®­îc. Lîn, tr©u, bß ®­îc ch¨n th¶ nhiÒu nh­ng kh«ng cã ph­¬ng ph¸p, chuång tr¹i chËt hÑp, ®ång cá nhá bÐ. Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn nu«i ngùa, cõu, thá, nh­ng chØ víi l­îng Ýt ái. C«ng nghiÖp, vËn t¶i, th­¬ng nghiÖp C«ng nghiÖp - C«ng nghiÖp truyÒn thèng: Do ®Æc thï t©m lý tiÓu n«ng h¹n hÑp, lµm ¨n nhá, biÖn ph¸p nöa vêi nªn c«ng nghiÖp truyÒn thèng mang tÝnh tù cung, tù cÊp lµ chñ yÕu. HÇu nh­ trong mçi lµng nghÒ, nhÊt lµ ë miÒn B¾c vµ phÝa B¾c miÒn Trung ®Òu cã nh÷ng thî thñ c«ng chÕ t¹o nh÷ng vËt liÖu cÇn thiÕt cho canh t¸c vµ ®å ®¹c trong nhµ. C¸c nghÒ c«ng nghiÖp truyÒn thèng bao gåm: c¸c nghÒ lµm thùc phÈm, xay lóa g¹o, lµm b¸nh, bét ngò cèc, ®Ëu phô…; c«ng nghiÖp dÖt, ®»c biÖt lµ dÖt b«ng, hµng len, hµng thªu, l­íi ®¸nh c¸, vâng, d©y thõng…; thñ c«ng mü nghÖ, ®an l¸t m©y tre, khÈm vµng b¹c; c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç, ®å s¬n mµi, c«ng nghiÖp ®å gèm… - C«ng nghiÖp hiÖn ®¹i: C¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i nh­ khai má, dÖt, c«ng nghiÖp chÕ biÕn ngµy cµng ph¸t triÓn vµ cã tiÒm n¨ng rÊt to lín. C¸c ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn HiÖn nay, ViÖt Nam cã ®ñ mäi lo¹i h×nh vËn chuyÓn: ®­êng bé, ®­êng thuû, ®­êng s¾t, ®­êng hµng kh«ng. Nh­ng hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i cßn yÕu kÐm. C¸c lo¹i h×nh giao th«ng vËn t¶i lín lµ: §­êng bé: §­êng x¸ kh«ng nhiÒu vµ b¶o d­ìng kÐm. Chñ yÕu ng­êi ViÖt dïng c¸c con ®ª ch¹y ngang c¸c dßng s«ng. B¶n th©n ®­ßng c¸i quan gi÷a miÒn B¾c vµ miÒn Nam vÉn chØ lµ mét lèi mßn bÞ gi¸n ®o¹n bëi rÊt nhiÒu phµ qua s«ng vµ c¸c d·y nói cån c¸t hoÆc b·i biÓn hoÆcc bÞ rõng lÊn. Ngµy x­a, c¸c ph­¬ng thøc vËn chuyÓn Ýt vµ cùc k× chËm, xe bß vµ ngùa Ýt, chñ yÕu lµ khiªng vµ g¸nh b»ng søc ng­êi. - §­êng thñy: PhÇn lín ng­ßi ViÖt ®i l¹i vµ vËn chuyÓn b»ng ®­êng thuû. ViÖt Nam cã mét m¹ng l­íi s«ng ngßi dµy ®Æc nªn ng­êi ViÖt cè g¾ng c¶i t¹o c¸c con s«ng ®Ó lµm ®­êng ®i l¹i trong néi ®Þa. §èi víi viÖc ®i l¹i b»ng ®­êng biÓn th× ng­êi ViÖt kh«ng m¹o hiÓm ®i ra xa bê. Giao th«ng gi÷a miÒn B¾c vµ miÒn Nam ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch men theo bê biÓn qua c¸c s«ng ngßi, kªnh r¹ch, phµ. Ng­êi ViÖt tr¸nh hÕt søc ra biÓn, c¸c ph­¬ng tiÖn ®i lai b»ng ®­êng thuû cã bÌ m¶ng, thuyÒn tam b¶n, thuyÒn mµnh, thuyÒn tre hay gç. - §­êng s¾t: TuyÕn ®­íng s¾t ®Çu tiªn ®­îc thùc d©n x©y dùng tõ n¨m 1881-1885 víi môc ®Ých vËn chuyÓn c¸c nguyªn vËt liÖu ®Õn c¸c cÇu bèc hµng ë c¶ng biÓn. §Õn nay, hÖ thèng ®­êng s¾t ®­îc tr¶i dµi tõ B¾c vµo Nam, chÏ ra ë nhiÒu tuyÕn tØnh vµ xuyªn qua biªn giíi. ViÖt Nam hiÖn giê cã tÊt c¶ 2569km ®­êng s¾t vµ th­êng xuyªn ®­îc tu bæ, söa ch÷a. Th­¬ng nghiÖp Néi th­¬ng Mét h×nh thøc bu«n b¸n rÊt phæ biÕn ë ViÖt Nam lµ th­¬ng nghiÖp b¸n lÎ ®­îc thùc hiÖn trong v« sè chî bóa dùng ven ®­êng hay bê s«ng. C¸c chî ®ã häp hµng ngµy, hµng th¸ng, hµng n¨m. ë chî b¸n ®Çy ®ñ thÓ lo¹i hµng ho¸, tõ thùc phÈm ®Õn ®å tiªu dïng, ®Õn gia sóc…. Tuy nhiªn, ngµy x­a bu«n b¸n g¹o vµ ng« lµ ngµnh quan träng nhÊt cña néi th­¬ng. Ngo¹i th­¬ng NÒn ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam t¨ng tr­ëng kh«ng ngõng tõ n¨m 1937 ®Õn nay. Tuy nhiªn, ViÖt Nam cã mét nÒn kinh tÕ non trÎ, vÉn xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ th« ch­a chÕ biÕn nh­: g¹o, ng«, cao su, h¶i s¶n, kho¸ng s¶n th«…….. Hµng nhËp khÈu bao gåm nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l­îng kü thuËt cao vµ hµng ®· chÕ biÕn. C¸c ®èi t¸c th­¬ng m¹i chÝnh cña ViÖt Nam thêi x­a lµ c¸c n­íc ViÔn §«ng: Hång K«ng, Trung Hoa, NhËt B¶n, Singapo, quÇn ®¶o Nam D­¬ng, Ên §é…………. Tãm l¹i, nÒn s¶n xuÊt cña ViÖt Nam tõ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp tõ x­a ®Õn nay mang ®Æc tr­ng v¨n ho¸ ViÖt Nam, chóng chÞu ¶nh h­ëng m¹nh mÏ tõ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tËp qu¸n sinh ho¹t tíi t©m lý d©n téc. Cho nªn, nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµy thÊm ®Ém mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt, t¹o nªn mét ®Æc tr­ng v¨n ho¸ s¶n xuÊt ViÖt Nam. * So s¸nh v¨n hãa Trung Quèc víi ViÖt Nam D©n c­ Trung Quèc vµ d©n c­ ViÖt Nam cã cïng chung mét nguån gèc ®ã lµ chñng Nam ¸; cã nhiÒu nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng chung cña ng­êi Nam ¸. Sau thêi kú ®¸ míi c¸ch ®©y kho¶ng 4000 n¨m, chñng Nam ¸ chia thµnh mét lo¹t c¸c d©n téc bao gåm: §iÒn ViÖt (V©n Nam, Trung Quèc), D­¬ng ViÖt c­ tró. Ban ®Çu nãi c¸c thø ng«n ng÷ nh­: Man Kh¬mer, ViÖt M­êng , Th¸i - Tµy… Sau qu¸ tr×nh chia t¸ch thµnh c¸c d©n téc vµ ng«n ng÷ nh­ hiÖn nay. Do biªn giíi cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc gÇn nhau nªn sù di c­ sang c¸c vïng ®Êt dÔ dµng v× thÕ cã chung mét sè téc ng­êi. Ngµy nay, Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu lµ quèc gia ®a d©n téc, Trung Quèc cã 56 d©n téc, ViÖt Nam cã 54 d©n téc, c¸c d©n téc nµy ®Òu cã nÐt ®Æc tr­ng v¨n hãa kh¸c nhau. ë ViÖt Nam, d©n téc Kinh lµ d©n téc chiÕm ®a sè c¸c chñ thÓ cè kÕt, hßa hîp c¸c d©n téc. ë Trung Quèc d©n téc H¸n chiÕm ®a sè vµ chñ thÓ cè kÕt c¸c d©n téc. - Sau khi ph©n t¸ch thµnh hai n­íc, Trung Quèc ®· x©m chiÕm ViÖt Nam nhiÒu lÇn vµ ®« hé ViÖt Nam trong vßng 1000 n¨m, nªn v¨n hãa ViÖt Nam bÞ ¶nh h­ëng nhiÒu nhiÒu bëi v¨n hãa H¸n. MôC LôC