Tiểu luận Khảo sát các sắc thái giọng điệu trong tiểu thuyết sử thi Việt Nam 1945-1975

I. PhÇn më ®Çu §øng vÒ mÆt t­ duy thÓ lo¹i mµ xÐt, giäng ®iÖu trong th¬ kh¸c víi giäng ®iÖu trong tiÓu thuyÕt. NÕu th¬ ca lµ tiÕng nãi “®éc b¹ch” th× tiÕng nãi trong v¨n xu«i ®a d¹ng h¬n. §ã lµ thø giäng ®iÖu mµ theo G.N Pospelov, mang tÝnh kh¸ch quan, l¹nh lïng. B¶n chÊt cña thÓ lo¹i tù sù ®ßi hái nhµ v¨n ph¶i cã c¸i nh×n tØnh t¸o h¬n vÒ ®êi sèng chø kh«ng qu¸ nghiªng vÒ “tù thuËt t©m tr¹ng” nh­ thÓ tr÷ t×nh. T×m hiÓu giäng ®iÖu v¨n xu«i, nhÊt lµ tiÓu thuyÕt, cÇn chó ý giäng ®iÖu cña ng­êi trÇn thuËt vµ giäng ®iÖu nh©n vËt. Khi nghiªn cøu vÒ tiÓu thuyÕt sö thi ViÖt Nam giai ®o¹n 1945-1975, ®a phÇn c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu nhÊt trÝ coi tiÓu thuyÕt giai ®o¹n nµy lµ lo¹i tiÓu thuyÕt ®¬n thanh. T­ duy nghÖ thuËt sö thi ®· chi phèi mét c¸ch s©u s¾c ®Õn c¸ch tæ chøc vµ thÓ hiÖn giäng ®iÖu cña c¸c nhµ v¨n. C¶m høng hïng ca cña thêi ®¹i g¾n chÆt vµ thèng nhÊt víi giäng ®iÖu chñ ®¹o cña tiÓu thuyÕt sö thi 1945-1975. Trong ph¹m vi bµi viÕt, b­íc ®Çu em xin ®­îc kh¶o s¸t c¸c s¾c th¸i giäng ®iÖu trong tiÓu thuyÕt sö thi ViÖt Nam 1945-1975. II. PhÇn néi dung Lµ tiÓu thuyÕt ®¬n thanh nªn trong tiÓu thuyÕt sö thi ViÖt Nam giai ®o¹n 1945-1975 kh«ng cã hiÖn t­îng nhiÒu bÌ nh­ trong tiÓu thuyÕt ®a thanh mµ chØ cã c¸c s¾c ®iÖu lµm næi bËt chñ ©m cña thêi ®¹i. Nãi c¸ch kh¸c , bªn c¹nh giäng ®iÖu chÝnh vÉn cã nh÷ng giäng ®iÖu kh¸c nh­ng c¸c giäng nµy kh«ng b×nh ®¼ng, kh«ng mang tÝnh ®èi tho¹i mµ chñ yÕu bæ sung cho nhau, “lµm ®Ñp” nhau vµ t«n thªm giäng ®iÖu chñ yÕu lµ giäng ®iÖu hïng ca. V× gi÷a giäng ®iÖu ng­êi trÇn thuËt vµ nh©n vËt cã sù thèng nhÊt nªn trong tiÓu thuyÕt sö thi 1945-1975 rÊt Ýt giäng ®iÖu giÔu nh¹i. Ng«n ng÷ suång s· còng theo ®ã trë nªn “hiÕm hoi”. Thùc ra trong tiÓu thuyÕt sö thi vÉn cã “®Êt” cho ng«n ng÷ th«ng tôc (chñ yÕu ®­îc thÓ hiÖn qua lêi nh©n vËt) nh­ng nã kh«ng ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña nh©n vËt mµ lµ quan ®iÓm cña ng­êi kÓ chuyÖn ®­îc ngôy trang b»ng giäng cña nh©n vËt mµ th«i. Sù hoµ hîp gi÷a c¸i “t«i” vµ c¸i “ta” lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña tiÓu thuyÕt sö thi 1945-1975. C¸i nh×n nghÖ thuËt Êy tÊt yÕu cã quan hÖ s©u s¾c ®Õn nghÖ thuËt thÓ hÖn giäng ®iÖu cña nhµ v¨n. Chñ ©m cña tiÓu thuyÕt sö thi 1945-1975, nh­ ®· nãi, lµ giäng ®iÖu anh hïng ca. Tuy nhiªn trªn c¸i “giäng nÒn” Êy, vÉn xuÊt hiÖn nhiÒu giäng ®iÖu kh¸c. §©y lµ sù ®a d¹ng nh­ng l¹i thèng nhÊt trong giäng ®iÖu tiÓu thuyÕt sö thi giai ®o¹n nµy. §äc tiÓu thuyÕt sö thi 1945-1975, t«i muèn nãi ®Õn nh÷ng giäng ®iÖu c¬ b¶n sau: Giäng ®iÖu hµo hïng, s¶ng kho¸i. Cã thÓ nãi ë møc ®é nµy, møc ®é kh¸c, mçi mét tiÓu thuyÕt giai ®o¹n 1945-1975 lµ mét bµi ca vÒ cuéc sèng vÜ ®¹i cña d©n téc. T©m thÕ cña nhµ v¨n lµ t©m thÕ cña ng­êi ca sÜ h¸t lªn nh÷ng khóc ca ®Ñp nhÊt d©ng tÆng quª h­¬ng, xø së m×nh. §Ó ngîi ca ®Êt n­íc ch©n thËt h¬n, say s­a h¬n, ai còng nç lùc hÕt m×nh nh­ c©u th¬ cña ChÕ Lan Viªn: “Vãc nhµ th¬ ®øng ngang tÇm chiÕn luü”. chÊt giäng hµo hïng thÓ hiÖn tr­íc hÕt qua nhan ®Ò t¸c phÈm: §Êt n­íc ®øng lªn, MÆt trËn trªn cao, Vì bê, Sãng gÇm, Sèng m·i víi thñ ®«, vïng trêi...Nh­ vËy c¸c nhµ v¨n ®Òu muèn h­íng tíi nh÷ng kh«ng gian réng lín, hoÆc lµ ®Çy nãng báng, hoÆc lµ trªn cao. ChØ kh«ng gian Êy, con ng­êi míi dÔ v­¬n thµnh Phï §æng, Th¹ch Sanh cña thê ®¹i míi. §Ó t¹o nªn chÊt giäng nµy, nhÊt thiÕt nhµ v¨n ph¶i biÕt t¹o c¶m høng say mª, truyÒn sang cho nh©n vËt niÒm say mª Êy. Thö ®äc ®în v¨n sau ®ay cña Nguyªn Hång ta sÏ thÊy râ ®iÒu ®ã: “Trong t©m trÝ Thanh, nh÷ng dßng ch÷ in to ®á cña tê b¸o kØ niÖm ngµy 14-7-1789 ra mÊy th¸ng tr­íc l¹i giËt lªn bïng bïng. Nh÷ng ch÷ Basstille, Saint Just, Babeuf, Robespierre vµ h×nh ¶nh nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ nä l¹i cµng næi râ. Tõ vÇng tr¸n, ®«i m¾t, m¸i tãc ®Õn c¸i cæ ¸o cña tõng ng­êi chiÕn sÜ lÞch sö ®· khuÊt nä, cø nh­ mét mµn ¶nh chiÕu ra víi bao nhiªu c¶nh ngïn ngôt cña b·o löa, g­¬m sóng. Ngôc Basstille cña phong kiÕn Ph¸p ®· bÞ ®¹p ®æ. Vua Louis XVI vµ vî Marie Antoinette ®· bÞ ®­a lªn m¸y chÐm. LÞch sö nh©n lo¹i ®· tiÕn mét b­íc dµi. Nh­ng vÉn cßn bao nhiªu ngôc Basstille kh¸c cña ®Õ quèc chñ nghÜa víi v« vµn nh÷ng vua chóa giµu sang, tµn b¹o, thèi n¸t, vÉn cßn ®Ì nÐn c¸c d©n téc, ®Æc biÖt lµ ®Ì lªn c¸c d©n téc thuéc ®Þa. Con ®­êng sèng cña nh©n lo¹i tr­íc vµ sau chØ cã thÓ v­ît lªn b»ng c¸ch m¹ng. §Êu tranh vµ c¸ch m¹ng. §¶ng céng s¶n vµ x· héi chñ nghÜa. Lùc l­îng chÝnh, lùc l­îng ®i hµng ®Çu cña c¸ch m¹ng ngµy nay. Lý t­ëng cña c¸ch m¹ng ngµy nay!...”(Sãng gÇm) §©y lµ ®o¹n v¨n nãi ®Õn ý thøc gi¸c ngé t­ t­ëng cña nh©n vËt. LËp tr­êng Êy ch¾c ch¾n phï hîp, thèng nhÊt víi t­ t­ëng cña t¸c gi¶. §Ó nhÊn m¹nh tÝnh hµo hïng cua c¸ch m¹ng, Nguyªn Hång sö dông rÊt nhiÒu ®éng tõ, tÝnh tõ cã s¾c th¸i biÓu c¶m m¹nh, thÓ hiÖn sù m·nh liÖt: giËt giËt bïng bïng, ngïn ngôt, b·o löa, ®¹p ®æ...Bªn c¹nh ®ã nhµ v¨n cã ý thøc t¹o nhÞp qua sù lÆp l¹i: ®· bÞ ®¹p ®æ, ®· bÞ ®­a lªn m¸y chÐm. C¸ch nãi nµy gióp ng­êi ®äc c¶m nhËn râ h¬n vÒ søc m¹nh b·o cuèn cña c¸ch m¹ng. §Ó x¸c ®Þnh con ®­êng ®i tíi, nhµ v¨n ®· t¹o nªn tÝnh dån dËp cña h¬i v¨n b»ng c¸ch thiÕt lËp nhiÒu c©u v¨n ng¾n c¹nh nhau, gi÷a c¸c c©u cã sù lÆp tõ ®Ó t¹o trïng ®iÖp. Nh÷ng thñ ph¸p mµ Nguyªn Hång sö dông trªn ®©y ®· lµm cho Sãng gÇm cÊt lªn tiÕng “gÇm” dòng m·nh trªn con ®­êng h­íng tíi t­¬ng lai. Lèi t¹o nhÞp ®iÖu nhanh, dån dËp nµy còng cã mÆt trong DÊu ch©n ng­êi lÝnh cña NguyÔn Minh Ch©u: “- ThÒ chiÕn ®Êu tr¶ thï cho c¸c ®ång chÝ hi sinh! Xin thÒ! Xin thÒ! Tõng lo¹t tiÕng h« næ ra nh­ nh÷ng lo¹t sóng. Nh÷ng c¸nh tay quÊn b¨ng n©ng nh÷ng khÈu sóng tr­êng vµ tiÓu liªn, nh÷ng khÈu sóng m¸y lªn qu¸ ®Çu: Tiªu diÖt hÕt bä MÜ d· man ¨n c­íp! TiÕng thÐt diÖt ®Þch vang lªn gi÷a nh÷ng dÞp c­êi. TiÕng thÐt ph¸t ra tõ nh÷ng tr¸i tim ®ang bèc löa. TiÕng thÐt ®«ng ®Æc, phÉn né, rïng rïng khÐp kÝn nh­ mét hµng ngò siÕt chÆt” (DÊu ch©n ng­êi lÝnh). ë ®o¹n v¨n nµy, nhµ v¨n muèn nhÊn m¹nh tinh thÇn quyÕt chiÕn cña chiÕn sÜ ta qua nh÷ng c¸ch nãi lÆp, c¸ch t¹o trïng ®iÖp vÒ nhÞp: TiÕng thÐt diÖt ®Þch... tiÕng thÐt ph¸t ra... tiÕng thÐt ®«ng ®Æc... T©m thÕ ngîi ca khiÕn c¸c nhµ v¨n yªu thÝch vµ ­a dïng nh÷ng gam mµu s¸ng, nh÷ng biÓu t­îng gîi c¶m gi¸c vÒ sù hïng vÜ. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong §Êt rõng Ph­¬ng Nam, §oµn Giái ®· cµi vµo m¹ch chuyÖn sù tÝch ng­êi anh hïng Vâ Tßng ®¶ hæ, TrÇn HiÕu Minh trong Rõng U Minh cµi vµo nh÷ng c©u h¸t, Nguyªn Hång hay gîi l¹i kh«ng khÝ lÞch sö trong Cöa biÓn, Nguyªn Ngäc th× dïng huyÒn tho¹i «ng Tó trong §Êt n­íc ®øng lªn “«ng Tó chÕt råi nh­ng s«ng nói «ng Tó vÉn cßn”. ViÖc sö dông c¸c yÕu tè biÓu tr­ng khiÕn cho h¬i v¨n trë nªn m¹nh mÏ, nhÞp v¨n trë nªn hµo hïng, s¶ng kho¸i. Nghe BokSung kÓ chuyÖn, kh«ng chØ mäi ng­êi mµ “Löa còng suy nghÜ, nã thÊp ngän xuèng. C¶ nhµ r«ng im lÆng”. Nh÷ng c©u chuyÖn cña «ng Tó vang lªn gi÷a nói rõng nh­ nh÷ng tiÕng väng trÇm hïng cña lÞch sö, thøc dËy ë thÕ hÖ con ch¸u lßng yªu n­íc, tinh thÇn tù hµo d©n téc. Kh«ng gian ®Ém mµu huyÒn tho¹i nµy vÒ sau ®­îc Nguyªn Ngäc sö dông l¹i trong ®o¶n thiªn Rõng xµ nu. Nh÷ng c©u chuyÖn x¶y ra trong thêi hiÖn ®¹i ®· ®­îc c¸c nhµ v¨n ®Èy lïi vµo qu¸ khø, bao bäc chóng trong mét kh«ng gian “thiªng ho¸”, vµ t¹i ®©y, kho¶ng c¸ch sö thi xuÊt hiÖn khiÕn cho c©u chuyÖn tr«i trong ©m h­ëng hµo hïng. Giäng ®iÖu tr÷ t×nh, thèng thiÕt. G¾n liÒn víi giäng ®iÖu hïng ca lµ giäng ®iÖu tr÷ t×nh thèng thiÕt. Nã lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò. Giäng ®iÖu nµy xuÊt ph¸t tõ c¶m høng “r­ng r­ng” tr­íc vÎ ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam trong nh÷ng ngµy gian khæ nh­ng rÊt ®çi hµo hïng. Sù cã mÆt cña lo¹i giäng ®iÖu nµy Ýt nhÊt cã hiÖu qu¶ nh­ sau: tr­íc hÕt t¸i hiÖn l¹i mét c¸ch ch©n thùc kh«ng khÝ bi tr¸ng cña thêi ®¹i, sau n÷a ®¸nh vµo t©m can cña ng­êi ®äc khiÕn hä nhËn thÊy ®­îc chiÒu s©u vµ vÎ ®Ñp cña cuéc kh¸ng chiÕn. NhiÒu nhµ v¨n ®· sö dông chÊt liÖu nµy ®Ó t¹o nªn nh÷ng ¸ng th¬ tr÷ t×nh b»ng v¨n xu«i. VÒ nçi ®au cña nh©n vËt Xiªm còng nh­ m¶nh ®Êt rõng nói im lÆng vµ thiªng liªng n¬i ®©y, gãt ch©n x©m l­îc bao n¨m ®· giµy xÐo, dï h«m nay bom ®¹n cã l¸t kÝn th× mÆt ®Êt còng kh«ng v× thÕ mµ ®au ®ín h¬n”. §ã lµ nh÷ng nçi ®au thÇm lÆng mµ Xiªm ph¶i chÞu ®ùng. Ng­êi con g¸i kh«ng may m¾n Êy cuèi cïng còng t×m thÊy nô c­êi khi gÆp L­îng. Cßn thiªn nhiªn? NguyÔn Minh Ch©u vÉn tiÕp tôc c¸ch t¶ ®Çy chÊt tr÷ t×nh Êy: “Nh­ng h«m nay thung lòng khe Sanh ®Ñp ®Ï tõng ®au khæ ®ang trë d¹. MÆt ®Êt mang ®Çy vÕt tÝch bom ®¹n ®ang tr¶i ra gi÷a h­¬ng th¬m mïa xu©n ®Ó ®ãn gãt ch©n nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ Gi¶i phãng dËm lªn. N¬i ®©y kh¾p vïng phÝa Nam thung lòng, ®i chç nµo còng thÊy dÊu tÝch nh÷ng trËn bom B52. C©y cèi ®Òu bÞ quËt ng·, c¸c dßng suèi ®ôc ngÇu, thuèc bom khÐt lÑt ¸m ®Çy n­¬ng rÉy. Bom ®¹n ®µo xíi lªn tÊt c¶ vËy mµ cã mét gièng cá ®­îc c¸c chiÕn sÜ gäi lµ cá v¹n thä vÉn mäc t­¬i tèt, mïa xu©n ®Õn vÉn khoe mét s¾c hoa vµng sÉm nh­ nghÖ”. VËy lµ trong c¸i nh×n cña nhµ v¨n, bom ®¹n cã thÓ cµy n¸t ®Êt ®ai nh­ng kh«ng tiªu diÖt ®­îc sù sèng. Sù sèng vÉn “t­¬i tèt”, “khoe s¾c” qua h×nh ¶nh mét loµi hoa (v¹n thä = bÊt tö). Râ rµng, NguyÔn Minh Ch©u muèn coi c¸i bi lµ nÒn ®Ó c¸i tr¸ng cÊt lªn nh÷ng giai ®iÖu ®Ñp ®Ï nhÊt. Mµu s¾c l·ng m¹n vµ giäng ®iÖu tr÷ t×nh còng ®­îc Nguyªn Hång ­a dïng. NÕu chÊt th¬ trong v¨n T« Hoµi tinh tÕ th× chÊt th¬ trong v¨n Nguyªn Hång mang ®Çy h­¬ng vÞ phï sa ch©u thæ qua nh÷ng c©u v¨n “lùc l­ìng”. Nguyªn Hång ®Æc biÖt nh¹y c¶m víi t×nh mÉu tö. NÕu nh­ tr­íc C¸ch m¹ng «ng ®· cã nh÷ng c©u v¨n ®Çy xóc ®éng trong håi kÝ Nh÷ng ngµy th¬ Êu th× trong Cöa biÓn, ®o¹n v¨n «ng miªu t¶ t×nh c¶m cña HuÖ Chi còng rÊt c¶m ®éng. Cã thÓ chÝnh tuæi th¬ Êu thiÕu v¾ng t×nh mÑ ®· ¸m ¶nh m·i trong t©m hån «ng, vµ b»ng tr¸i tim mÉn c¶m tr­íc nh÷ng gi¸ trÞ cao c¶ nµy mµ Nguyªn Hång ®· t¹o nªn nh÷ng ®o¹n v¨n ®Çy c¶m høng l·ng m¹n vµ giäng ®iÖu thÊm ®Çy chÊt tr÷ t×nh ®Õn vËy ch¨ng? ChÊt giäng tr÷ t×nh nhiÒu khi ®­îc ®Èy lªn ®Õn møc thènh thiÕt. Trong tiÓu thuyÕt sö thi 1945 – 1975, rÊt nhiÒu ®o¹n v¨n b¾t ®Çu tõ c¸c th¸n tõ “Chao «i”, “«i”, cïng víi c¸c tõ chØ møc ®é, tr¹ng th¸i kh¸ dµy ®Æc. Trong Hßn §Êt, Anh §øc ®· sö dông giäng ®iÖu tr÷ t×nh trong nhiÒu tr­êng ®o¹n kh¸c nhau. Miªu t¶ c¶nh vïng Hßn, nhµ v¨n viÕt: “Hßn §Êt næi trªn Hßn Me vµ Hßn Sãc, gèi ®Çu lªn xãm, vÒ th¸ng nµy tr«ng xanh tèt qu¸. B©y giê võa sang th¸ng ch¹p ta, ®· nghe thÊy giã tÕt h©y hÈy lïa trong n¾ng. C©y cèi trªn Hßn vµ c¸c xãm n»m trªn Hßn vôt r¹o rùc, trµn trÒ nhùa sèng. Vïng Hßn víi ®ñ c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ ®Òu sum suª, nhÉy nh­ît”. Cã thÓ nãi, Anh §øc ®· t¹o ra mét bøc s¬n mµi b»ng chÊt liÖu ng«n tõ ®Ó miªu t¶ vÎ ®Ñp th¬ méng vµ sù trï phó cña vïng Hßn. Bøc tranh Êy sÏ kh«ng cßn nguyªn vÎ rùc rì nÕu thiÕu ®i c¸c ®éng tõ, tÝnh tõ: h©y hÈy, r¹o rùc trµn trÒ nhùa sèng, sum suª, nhÉy nh­ît”. Cßn ®©y lµ c¶nh chÞ Sø ng¾m con: “§· kh«ng biÕt bao nhiÒu lÇn chÞ Sø lÆng lÏ nh×n con mét m×nh mét c¸ch mª ®¾m nh­ thÕ. ChÞ l¾ng nghe h¬i thë cña con, ®o¸i triÒu ng¾m tõng sîi l«ng m¬, sîi tãc, vÇng tr¸n hay nh÷ng ngãn tay bóp m¨ng nhá xÝu tr¾ng hång cña nã” (Hßn §Êt). NÕu thiÕu ®i c¸c tõ vµ c¸c côm tõ nh­: lÆng lÏ ng¾m, mª ®¾m, l¾ng nghe, ®o¸i triÒu ng¾m, th× ®o¹n v¨n sÏ mÊt ®i rÊt nhiÒu søc gîi. Mµu s¾c t×nh c¶m cña lêi v¨n vµ giäng ®iÖu tr÷ t×nh mét khi ®­îc dïng ®óng chç sÏ ®¹t hiÖu qu¶ lín. Nã khiÕn cho c©u chuyÖn cã ®é co gi·n, hµi hoµ. Giäng ®iÖu phi sö thi, suång s·. Lo¹i giäng ®iÖu nµy xuÊt hiÖn trong tiÓu thuyÕt sö thi giai ®o¹n nµy kh«ng nhiÒu. Nã tùa nh­ mét ®¸m nhá gi÷a mét bøc tranh lín b¹t nµng mµu sö thi. D­íi ®©y xin kh¶o s¸t ®o¹n v¨n nãi vÒ mét cha ®ao trong Xung ®ét cña NguyÔn Kh¶i nh­ sau: “ Bµ Nhµn ngåi nghe mét c¸ch trÞnh träng, mÆt cø d¹i ®i nh­ mét ®øa trÎ: - Tr×nh cha, cha dïng b÷a cã ngon ®­îc nh­ x­a kh«ng ¹? Cha c­êi Çm Çm: M×nh ¨n suèt ngµy, thËt nh­ con trÎ, n¨m b÷a, s¸u b÷a, mçi b÷a c¬m n¨m vùc ®Çy. B©y giê th× m×nh cã thÓ sèng thªm vµi chôc tuæi n÷a” (Xung ®ét) §o¹n v¨n tËp trung x©y dùng t­¬ng quan ®èi lËp. Mét bªn con chiªn nghe mét c¸ch “trÞnh träng”, th­a bÈm tö tÕ “tr×nh cha”, thÓ hiÖn niÒm quan t©m kh«ng giÊu diÕm, ng«n ng÷ ®Çy chÊt nghi thøc. Mét bªn, “cha c­êi Çm”, ng«n ng÷ th«ng tôc. §Ó hai kªnh ng«n ng÷ c¹nh nhau, NguyÔn Kh¶i ®· lµm næi bËt sù yÕu kÐm vµ mï qu¸ng trong nhËn thøc cña c¸c con chiªn ngoan ®¹o vµ sù tÇm th­êng cña c¸c cha sø NguyÔn Thi víi tiÓu thuyÕt ë x· Trung NghÜa ®· v­ît qua c¸ch miªu t¶ th«ng th­êng, tiÕn s¸t ®Õn hiÖn thùc b»ng c¸i nh×n tØnh t¸o vµ thÓ hiÖn ®èi t­îng b»ng giäng ®iÖu kh¸ch quan cña tùn sù hiÖn ®¹i: “Mét tiÕng ®éng nhá nh­ ®Êt lë ngoµi bê m­¬ng. ¤ng T­ gië chiÕu, ngåi chåm hæm, dßm qua khe v¸ch. VÉn h¬i thë nh­ tiÕng rªn cña bµ vî vµ tiÕng dÕ g¸y u u trong lç tai. Ngoµi kia, gi÷a rÆng c©y so ®òa, ¸nh ®Ìn g¸c trªn bãt d©n vÖ h¾t lªn nÒn trêi mét ¸nh s¸ng lê mê nh­ c¸i môn bäc”. M­êi n¨m cña T« Hoµi còng sö dông chÊt giäng thÕ sù kh¸ hiÖu qu¶. ChÊt giäng nµy kh«ng ®­îc coi lµ träng khi mµ giäng ®iÖu sö thi vµ giäng ®iÖu tr÷ t×nh ®­îc coi lµ giäng ®iÖu h÷u hiÖu nhÊt trong viÖc thÓ hiÖn vÎ ®Ñp cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. Cã nh÷ng mµn ®èi ®¸p rÊt gÇn víi c¸ch nãi suång s· ngoµi ®êi: “G¹ch hái Trung: Anh Trung quª ë ®©u, nãi thËt nµo? Ai nãi dèi c« ph¶i téi, t«i d©n Th¸i Lä. Th«i ®i, nãi c¸i ®Çu gèi còng kh«ng nghe ®­îc. Ng­êi Th¸i B×nh ®©u cã c¸i r¨ng tr¾ng nh­ r¨ng lîn luéc thÕ kia. T«i thÒ... ThÒ båi g× råi nã vËn vµo ng­êi råi vî con mÊt nhê. Em ®o¸n t­íng cho anh nhÐ. §o¸n ®i. §å anh l¹i bè ®¸nh nh­ thÕ nµo l¹i ®i lªu bªu, chø ng÷ anh th× thiÕt g× c¸i nghÒ v¸c ®Êt ®èt lß nµy. H«m nµo ®­a em vÒ ch¬i cho biÕt nhµ nhÐ! Nhµ t«i xa l¾m Hay lµ ba bèn phßng råi kh«ng d¸m... Ch¼ng tin th× th«i, kh«ng nãi chuyÖn n÷a Dë h¬i µ? Hay dçi thÕ!” Trong ®o¹n v¨n trªn, hÖ thèng tõ ng÷ th«ng tôc: h­ ®èn, lªu bªu, dë h¬i..., c¸ch sö dông thµnh ng÷, so s¸nh, nãi bìn kiÓu: Th¸i b×nh, Th¸i Lä, tr¾ng nh­ r¨ng lîn luéc... khiÕn cho c©u chuyÖn gÇn gòi víi h¬i thë ®êi sèng. Trong mét giai ®o¹n mµ giäng ®iÖu quan ph­¬ng vµ trang träng ®ãng gi÷ vai trß thèng ngù, sù xuÊt hiÖn cña giäng ®iÖu suång s·, giÔu nh¹i tuy cßn Ýt ái nh­ng nã phÇn nµo ®· gãp phÇn “c©n b»ng” ®Ó t¹o nªn nh÷ng mµu s¾c thÈm mÜ ®éc ®¸o, khiÕn cho tiÓu thuyÕt sö thi vÉn g¾n bã víi ®êi sèng th­êng nhËt. Nãi kh¸c ®i, gãc nh×n ®êi t­ vÉn xuÊt hiÖn trong tiÓu thuyÕt sö thi 1945 – 1975, mÆc dï sù xuÊt hiÖn cña nã cßn rÊt khiªm tèn. Sù cã mÆt cña lo¹i giäng ®iÖu nµy, vÒ ph­¬ng diÖn nµo ®ã, còng t¹o nªn sù ®a d¹ng cña giäng ®iÖu tiÓu thuyÕt 1945 – 1975. III. PhÇn kÕt luËn Cã thÓ nãi, giäng ®iÖu hµo hïng - s¶ng kho¸i, giäng ®iÖu tr÷ t×nh – thèng thiÕt, giäng ®iÖu phi sö thi suång s· lµ ba s¾c th¸i giäng ®iÖu chÝnh cña tiÓu thuyÕt s­ thi giai ®o¹n 1945 – 1975. C¸c s¾c th¸i giäng ®iÖu nµy cïng víi c¸c mµn ®èi tho¹i ®­îc dùng lªn trong tiÓu thuyÕt giai ®o¹n nµy hoµn toµn n»m trong tÇm kiÓm so¸t cña t¸c gi¶. TÊt c¶ ®Òu phôc vô cho nh÷ng c¸ch kÕt thóc “cã hËu”, ®Òu h­íng vÒ t­¬ng lai t­¬i s¸ng cña d©n téc.