Tỷ lệ bệnh loãng xương và các yếu tố nguy cơ trên bệnh nhân≥50 tuổi tại khoa nội bệnh viện Đa khoa khu vực Cái Nước - Cà Mau

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 418 77 TỶ LỆ BỆNH LOÃNG XƯƠNG VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ TRÊN BỆNH NHÂN ≥ 50 TUỔI TẠI KHOA NỘI BVĐKKV CÁI NƯỚC-CÀ MAU Bùi Đức Văn*, Nguyễn Văn Tín*, Bùi Văn Dủ* TÓM TẮT Mục tiêu: Xác ñịnh tỷ lệ loãng xương và các yếu tố nguy cơ loãng xương tại bệnh viện huyện Cái Nước tỉnh Cà Mau. Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang tiến hành năm 2009. Kết quả: Có 154 nữ và 106 nam từ 50 tuổi trở lên. Tỷ lệ loãng xương 21, 53%,. Tuổi càng cao thì tỷ lệ loãng xương càng nhiều (p 0, 05). Trong phân tích hồi quy ña biến; tuổi cao và nhẹ cân cả hai có liên quan ñến BMD (r=0, 63, p<0, 05). Trong phân tích hồi quy logistic; tuổi cao, nhẹ cân, và mật ñộ xương thấp ñều có liên quan ñến gãy ñốt sống. Kết luận: Tỷ lệ loãng xương 21, 53%. Trong 71 trường hợp gãy xương ñốt sống tỷ lệ loãng xương 53, 5%. Tuổi cao, nhẹ cân, mật ñộ xương thấp ñều có liên quan ñến gãy xương ñốt sống. Từ khóa: loãng xương, gãy xương ñốt sống, bệnh viện huyện Cái Nước, nghiên cứu cắt ngang. ABSTRACT MISSING Bui Duc Van, Nguyen Van Tin, Bui Van Du * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 418 - 423 Objective: Identifiing the prevalence and distribution of osteoporosis and indentification risk factor of osteoporosis of Hospital of Cai Nuoc district, Ca Mau province. Methodes: A cross-sectional study was done in 2009. Results: Total of 154 women and 106 men aged from 50y and over. The prevalence of Osteoporosis was 21.53%. Osteoporosis prevalence among the age groups increased with age (p < 0.05). Among the 71 cases vertebral fractures, the prevalence of osteoporosis was 53.5%. In multivariable analysis; Advanced age and low body weight, both of which are related to BMD (r=0.63, p<0.05). In logistic regression analysis; Advanced age, low body weight and osteopenia related to Vertebral fractures. Conclusion: The prevalence of Osteoporosis was 21.53%. Among the 71 cases vertebral fractures, the prevalence of osteoporosis was 53.5%. Advanced age, low body weight and osteopenia related to Vertebral fractures. Keywords: osteoporosis, vertebral fractures, Hospital of Cai Nuoc, cross-sectional study. Viết tắt: BMD: Bone Mineral Density – mật ñộ khoáng trong xương, LX: loãng xương, YTNC: yếu tố nguy cơ, MKS: mãn kinh sớm, TD: thể dục, GXS: gãy xương sống. KTC: khoảng tin cậy, TL: thuốc lá, TN: té ngã. ĐẶT VẤN ĐỀ Sự gia tăng tuổi thọ là tín hiệu vui cho tình trạng sức khỏe con người. Nhưng hệ lụy là kéo theo sự gia tăng các bệnh lý về chuyển hóa và thoái hóa, trong ñó có loãng xương (LX)(5). Hậu quả cuối cùng của LX là gãy xương. Gãy xương thường gặp trên 60% ở phụ nữ sau mãn kinh và ñàn ông trên 60 tuổi, khi bị gãy xương thì gia tăng nguy cơ gãy xương lần hai và kế tiếp, gia tăng nguy cơ tử vong và nhiễm trùng thứ phát(3,8,9). Đứng trên phương diện kinh tế thì LX là một gánh nặng kinh tế quốc gia. Theo tính toán của các nhà kinh tế học. Tại Mỹ chi phí liên quan ñến gãy xương và LX hàng năm lên ñến 14 tỷ Mỹ kim, ở Úc 6 tỷ USD cao hơn chi phí cho bệnh tim mạch, ung thư và hen(10, 5, 6). Tại tỉnh Cà Mau chưa có một nghiên cứu nào về quy mô của LX. Nên chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài này với mục tiêu: Xác ñịnh tỷ lệ LX, Tỷ lệ LX trên các YTNC thường gặp và tìm hiểu sự tương quan * BVĐKKV Cái Nước .Tác giả liên hệ: BS. Bùi Văn Dủ ĐT: 0918 766742 Email: buivanducainuoc@yahoo.com.vn Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 419 các YTNC. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Bệnh nhân ≥ 50 tuổi ñược chọn ngẫu nhiên nhập viện tại khoa Nội Tim Mạch Lão Học bệnh viện ĐKKV Cái Nước, huyện Cái Nước, tỉnh Cà Mau từ tháng 3 ñến tháng 6 năm 2009. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu cắt ngang. Cỡ mẩu: ( ) 2 2/ 2 1 e PPZ n − = α Thay các giá trị vào công thức ta ñược cỡ mẩu tối thiểu là: 255 người (e=5%, p = 20%). Thực tế chúng tôi nghiên cứu 260 bệnh nhân. Đo mật ñộ xương: Máy ALOKA, model: AOS- 100.NW do Nhật sản xuất 2008. Chẩn ñoán LX theo ñề nghị của tố chức y tế thế giới năm 1994(6,8). X quang cột sống thắt lưng: Máy SHIMADU cao tần do Nhật sản xuất. Đánh giá theo phương pháp bán ñịnh lượng do Genant khởi xướng(6,8). Các số liệu ñược xử lý bằng bằng phần mềm thống kê R 7.2.1 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Qua khảo sát 260 bệnh nhân tuổi trung bình 69, 55±9, 7. Tuổi lớn nhất 97, tuổi nhỏ nhất 50; gồm 106 nam chiếm 40, 76%, 154 nữ chiếm 59, 24%. Chúng tôi ghi nhận các kết quả sau: Bảng 1: Tỷ lệ LX Giới tính N LX (n/%) P Nam 106 15/14, 15 Nữ 154 41/26, 62 <0, 05 Chung 260 56/21, 53 Nhận xét: Tỷ lệ LX trong nghiên cứu: 21, 53%. Nam: chiếm 14, 15%, Nữ: chiếm 26, 62%, Nữ nhiều hơn nam có ý nghĩa thống kê. Bảng 2: Tỷ lệ LX theo nhóm tuổi. Nhóm tuổi N Loãng xương Tỷ lệ% P 50-59 38 3 7, 89 60-69 97 9 9, 27 70-79 90 26 28, 88 ≥ 80 35 18 51, 42 <0, 05 Tổng số 260 56 100 Nhận xét: Tỷ lệ LX tăng dần theo nhóm tuổi tăng và có ý nghĩa thống kê. Bảng 3: Tỷ lệ LX trong nhóm GXS. 1 Tỷ lệ LX trong nhóm GXS Tỷ lệ LX 38/71: 53.52% so sánh nhóm không LX có GXS 33/71:46.48%; p= 0.22; KTC 95%(41%-65%) tầ n su ấ t 0 10 20 30 40 50 60 70 Nhận xét: không có sự khác biệt về tỷ lệ LX trong nhóm GXS (p>0, 05). Bảng 4: Tỷ lệ LX trên các YTNC. Có YTNC Không YTNC YTNC LX Không LX LX Không LX P KTC 95% GXS (n=71) 38 53,52% 33 18 9, 52% 171 <0,05 0,30 – 0,57 MKS (n=19) 11 57,89% 8 14 15,73% 75 <0,05 0,15 – 0,68 Hút TL (n=72) 11 15,27% 61 4 11,76% 30 <0,05 0,12– 0,19 Hay TN (n=70) 22 31,42% 48 34 17,89% 156 <0,05 0,004 – 0,26 Uống rượu (n=36) 7 19,44% 29 8 11,42% 62 >0,05 0,09– 0,25 Tập TD (n=83) 16 67 40 137 >0,05 0,08 – 0,14 Nhận xét: GXS, MKS, hút TL, hay TN là các YTNC có tỷ lệ LX cao hơn nhóm không phơi nhiễm có ý nghĩa thống kê. Không có sự khác biệt về tỷ lệ LX trên các YTNC: uống rượu và tập TD. Bảng 5 Tương quan giữa tuổi, cân nặng và mật ñộ xương. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 420 tuoi 30 50 70 0.43*** 50 70 90 0.67*** 30 50 70 cn 0.67*** 50 70 90 -3 -2 -1 0 - 3 - 2 - 1 0 mdx Mô hình tiên Ðoán sự tuong quan TUỔI, CN và MÐX p: < 0, 001 R2 = 0, 63 y =-1.16 + (-0, 044) tuổi + (0, 052) cân nặng. Nhận xét: Có sự tương quan giữa tuổi cao và cân nặng thấp ñến mật ñộ xương (r = 0, 67). Giữa cân nặng và tuổi cũng có sự tương quan có ý nghĩa nhưng yếu hơn (r = 0, 43). Bảng 6. Tương quan giữa mật ñộ xương và GXS. -3 -2 -1 0 0. 0 0. 2 0. 4 0. 6 0. 8 Mô hình tiên Ðoán xác suất tiên Ðoán GXS (trục tung) và MÐX (trục hoành)qua mô hình hồi quy logistic tầ n su ấ t Nhận xét: Trong nhóm GXS có mật ñộ xương trung bình thấp hơn nhóm không GXS. Mật ñộ xương càng giảm nguy cơ GXS càng tăng. 0 1 -1, 19 -2, 28 t = 11, 06 p < 0, 05 β = -1, 759 0 1 - 3 - 2 - 1 0 MÐX trung bình hai nhóm gãy xuong sống: 1= có, 0= không M Ð X Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 421 Bảng 7: Tương quan giữa tuổi và GXS. 0 1 50 60 70 80 90 Tuổi trung bình hai nhóm gãy xuong sống: 1= có, 0= không tu ổ i 50 60 70 80 90 0. 0 0. 2 0. 4 0. 6 0. 8 Mô hình tiên Ðoán xác suất tiên Ðoán GXS (trục tung) và tuổi (trục hoành)qua mô hình hồi quy logistic tầ n su ấ t Nhận xét: Nhóm GXS có tuổi trung bình cao hơn nhóm còn lại. Nguy cơ GXS tăng lũy tiến theo tuổi tác. Bảng 8.Tương quan giữa cân nặng và GXS. 0 1 30 40 50 60 70 80 Cân nặng trung bình hai nhóm gãy xuong sống: 1= có, 0= không câ n n ặ n g 30 40 50 60 70 80 0. 0 0. 2 0. 4 0. 6 0. 8 Mô hình tiên Ðoán xác suất tiên Ðoán GXS (trục tung) và cân nặng (trục hoành)qua mô hình hồi quy logistic tầ n su ấ t 0 1 66, 86 76, 84: t = -7, 998, p < 0, 05 β = 0, 132 0 1 54, 58 47, 57 t = 6, 63 p = < 0, 05 β = -0, 138 Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 422 Nhận xét: Cân nặng trung bình nhóm GXS thấp hơn nhóm không GXS. Cân nặng càng giảm nguy cơ GXS càng cao. BÀN LUẬN Qua kết quả nghiên cứu trên 260 bệnh nhân chúng tôi nhận thấy các vấn ñề sau: Tỷ lệ LX Tỷ lệ LX chung trong nghiên cứu chúng tôi 21, 53%, tần suất lưu hành ở Nữ 26, 62%, Nam 14, 25%, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (bảng 1). Một nghiên cứu dịch tễ ở Việt Nam cho thấy 20% phụ nữ trên 60 tuổi có triệu chứng LX. Nghiên cứu Hồ Phạm Thục Lan, Nguyễn Văn Tuấn ở thành phố Hồ Chí Minh: Tỷ lệ LX là 17, 1%(5, 7). Do ñối tượng nghiên cứu khác nhau nên không thể so sánh nhưng qua các số liệu trên cho thấy tần suất lưu hành của LX trong cộng ñồng khá cao. Tỷ lệ mắc gia tăng theo nhóm tuổi cao nhất từ 80 tuổi trở lên chiếm 51, 42% (bảng.2). Ghi nhận này phù hợp với ña số nghiên cứu dịch tễ trước ñây và sinh lý bệnh của loãng xương(2, 3). LX lâu nay ñược cho là căn bệnh của nữ giới nhưng hiện nay cũng gặp rất nhiều ở nam giới. Một nghiên cứu ñàn ông người da trắng cho thấy khoảng 6-10% ñàn ông trên 50 tuổi có triệu chứng LX và 33-47% có triệu chứng giảm xương. Tuy nhiên tỷ lệ này còn cao hơn ở người Châu Á chiếm 12, 6%(1, 5, 6, 4) . Nghiên cứu chúng tôi ghi nhận tình trạng LX là 14, 25% (bảng.1). Tỷ lệ LX trong nhóm GXS GXS là dạng phổ biến nhất của gãy xương do LX. Tỷ lệ GXS không nhất quán từ các nghiên cứu vì có sự khác nhau về phương pháp thẩm ñịnh, kỹ thuật chụp X quang và trình ñộ người kết luận(8, 5). Tuy nhiên dù phương pháp nào ñi nữa thì có ñến 20-25% phụ nữ da trắng mãn kinh có gãy ít nhất 1 xương sống ñộ 2. Nghiên cứu tại Hồng Kông tỷ lệ GXS lưu hành 30%. Theo Hồ Phạm Thục Lan, Nguyễn Văn Tuấn tỷ lệ gãy xương ñốt sống chung 23% (KTC 95%: 0, 18 - 0, 19)(7). Tỷ lệ GXS trong nghiên cứu chúng tôi 71 trường hợp chiếm 27, 30%. Các nghiên cứu dịch tễ gần ñây cho thấy chỉ có 50% trường hợp gãy xương có LX. Như vậy dựa vào mật ñộ xương ñể chẩn ñoán LX truyền thống thì cho thấy: mật ñộ xương thấp không giải thích ñược các trường hợp gãy xương. Ngược lại mật ñộ xương cao không mang lại hiệu quả an toàn bảo vệ xương. Vì vậy mật ñộ xương mặc dù là yếu tố tốt nhất của tiên ñoán gãy xương nhưng bộc lộ khuyết ñiểm là chưa bao quát hết vấn ñề nên mật ñộ xương bị phê phán là chưa toàn diện(2, 11, 3, 5, 6). Xuất phát từ luận ñiểm này chúng tôi tiến hành phân tích mật ñộ xương trong nhóm GXS cho thấy trong 71 trường hợp GXS chỉ có 53, 2% trường hợp LX (p=0, 652; bảng 3). Như vậy kết quả này nhất quán với luận ñiểm trên. Tỷ lệ LX trên các YTNC Khi phân tích tỷ lệ LX trên bệnh nhân có hay không phơi nhiễm với các YTNC thường gặp, thì cho thấy tỷ lệ LX trên các YTNC: GXS, hút TL, hay TN, MKS lần lượt là 53, 52%; 15, 27%; 31, 42%; 57, 89% nhiều hơn nhóm không phơi nhiễm có ý nghĩa thống kê (bảng 4). Kết quả này phù hợp với ña số các nghiên cứu(9,4). Tỷ lệ LX trên các YTNC uống rượu, tập thể dục, không khác gì so với nhóm còn lại. Sự tương quan các YTNC Tương quan giữa tuổi cân nặng và mật ñộ xương Bởi vì cả tuổi cao và cân nặng thấp ñều có liên quan tương hỗ ñến mật ñộ xương, (3, 1, 5, 6) nên chúng tôi sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính ña biến cho thấy có sự tương quan chặt chẽ giữa tuổi, cân nặng và mật ñộ xương, (r = 0, 67; p<0, 05). Ngoài ra còn cho thấy tuổi và cân nặng tương quan có ý nghĩa nhưng mức ñộ yếu hơn (r = 0, 43; bảng 3.5). Theo Kết quả tính toán có ñược: Cứ tăng một Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010 423 tuổi thì mật ñộ xương giảm 0, 044 ñộ lệch chuẩn và giảm một Kg trọng lượng thì mật ñộ xương giảm 0, 052 ñộ lệch chuẩn. Kết hợp cả hai yếu tố này giải thích ñược 63% sự giảm mật ñộ xương (R2 = 0, 63). Liên quan giữa tuổi, cân nặng mật ñộ xương và GXS Qua phân tích t.test cho thấy tuổi, cân nặng, MĐX nhóm không GXS ñều khác hơn nhóm GXS có ý nghĩa thống kê (p<0, 05; bảng 3.6, 3.7 và 3.8). Để kiểm chứng chúng tôi tiến hành phân tích theo mô hình hồi quy logistic cho thấy tuối càng cao, cân nặng càng thấp, mật ñộ xương càng giảm ñều là những nguy cơ GXS. Từ kết quả phân tích cho thấy: Mật ñộ xương tăng một ñộ lệch chuẩn thì tỷ số khả dĩ GXS giảm 80%. Tương tự nếu giảm một Kg thê’ trọng, giảm một tuổi thì tỷ số khả dĩ GXS giảm lần lượt là 68% và 41%. KẾT LUẬN Từ kết quả phân tích trên chúng tôi rút ra các kết luận sau: Tỷ lệ LX chung chiếm 21, 53%. Tỷ lệ LX ở phụ nữ 26, 62% nhiều hơn nam giới có ý nghĩa thống kê. 5.2 Tỷ lệ LX tăng lũy tiến theo nhóm tuổi. Tỷ lệ LX trong nhóm GXS Chiếm 53, 2% so với nhóm Không LX có GXS không khác biệt về ý nghĩa thống kê. Tỷ lệ LX trên các YTNC GXS, hút TL, hay TN, MKS nhiều hơn nhóm không phơi nhiễm có ý nghĩa thống kê. Sự tương quan các YTNC Có sự tương quan giữa tuổi, cân nặng và mật ñộ xương qua mô hình hồi quy ña biến. Có sự tương quan giữa tuổi, cân nặng, mật ñộ xương và GXS qua mô hình hồi quy logistic. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Koh L (2008), ”Loãng xương: Nhận diện người có nguy cơ cao ”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 18-19. 2. Kung A (2008), ”Loãng xương: Các yếu tố nguy cơ gãy xương do loãng xương”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 20-21. 3. Lau E (2008), ”Dịch tễ học loãng xương Châu Á”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 3-4. 4. Nguyễn Thị Thanh Hương (2008), ”Sự ñô thị hoá và gãy xương”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 4-5. 5. Nguyễn Văn Tuấn (2008), ”Loãng xương”, Thờ sự y học hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, số 29, trang 11-22 và 26-33. 6. Nguyễn Văn Tuấn (2008), ”Nhận diện người có yếu tố nguy cơ cao gãy xương”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 12-17. 7. Nguyễn Văn Tuấn, Hồ Phạm Thục Lan (2008), ”Ăn chay trường và loãng xương: một nghiên cứu trên các ni cô phật giáo”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 28-29. 8. Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Nguyên (2007), ”Chẩn ñoán và xét nghiệm”, Loãng xương: Nguyên nhân, chẩn ñoán, ñiều trị, phòng ngừa, NXB Y học, trang 79-119. 9. Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Nguyên (2007), ”Điều trị và phòng ngừa”, Loãng xương: Nguyên nhân, chẩn ñoán, ñiều trị, phòng ngừa, NXB Y học, trang 144-201. 10. Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Nguyên (2007), ”Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ”, Loãng xương: Nguyên nhân, chẩn ñoán, ñiều trị, phòng ngừa, NXB Y học, trang 13-78 11. Seeman E (2008), ”Những tiến bộ mới trong loãng xương”, Tầm nhìn Châu Á về loãng xương, Kỷ yếu hội nghị, Hội Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 6-7.