Vai trò của siêu âm trong bệnh lý u dạ dày

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2011 149 VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM TRONG BỆNH LÝ U DẠ DÀY Lê Thanh Toàn*, Trần Anh Tuấn*, Trần Thanh Thông*, Lê Thị Hồng Nhung*, Bạch Thanh An** TÓM TẮT Mục tiêu: Đặc điểm lâm sàng của những bệnh nhân u dạ dày. Đánh giá vai trò của Siêu âm thông qua độ nhạy và độ đặc hiệu của siêu âm qua ngả bụng trong phát hiện u dạ dày. Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang, tiến cứu. Kết quả: Từ tháng 03/2010 tới tháng 08/2010, có 257 bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu. Kết quả siêu âm u dạ dày: 43 bệnh nhân, kết quả nội soi dạ dày tá tràng u dạ dày: 44 bệnh nhân. Trong 44 bệnh nhân u dạ dày: bệnh nhân nam chiếm 31 ca, 27 bệnh nhân trên 60 tuổi. Kết luận: U dạ dày thường gặp ở bệnh nhân nam, trên 60 tuổi. Hình ảnh siêu âm thường gặp là vách dạ dày mất cấu trúc lớp, dầy trên 10 mm. Siêu âm qua ngả bụng phát hiện u dạ dày với độ nhạy 88,6%; độ đặc hiệu 98,1%. Siêu âm có vai trò tầm soát bệnh lý u dạ dày. Từ khóa: Siêu âm, u dạ dày. ABSTRACT THE ROLE OF ULTRASOUND IN FINDING THE GASTRIC TUMORS Le Thanh Toan, Tran Anh Tuan, Tran Thanh Thong, Le Thi Hong Nhung, Bach Thanh An * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 4 – 2011: 149 - 153 Obiectives: The authors presented Clinical characteristics of patients with gastric tumors, sensitivity and specificity of ultrasound in detecting gastric tumors. Methods: Cross-sectional Results: From March to August 2010, 257 patients entered the study. Abdomianl ultrasound of 43 patients with gastric tumors, duodenal endoscoply: 44 patients with gatric tumors. Conclusions: Pathological gastric tumors were most common in male patients, aged over 60. Ultrasound imaes was offen over 10 mm gastric wall, missing layers structures. Abdominal ultrasound diagnosis of gatric tumors with 88.6% sensitivity and specificity of 98.1%. Key words: Ultrasound, gastric tumors. ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh lý dạ dày nói chung và u dạ dày nói riêng ngày càng tăng. Để chẩn đoán bệnh lý dạ dày, các bác sĩ thường dựa vào bệnh sử, các triệu chứng lâm sàng, kết quả nội soi, kết quả giải phẫu bệnh. Từ khi ra đời Siêu âm đã góp phần chẩn đoán nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, trước đây do hạn chế bởi độ phân giải, tần số của đầu dò, siêu âm chưa có những đóng góp tích cực trong chẩn đoán bệnh lý u dạ dày. Ngày nay, với những máy siêu âm thế hệ mới có độ phân giải cao hơn, đầu dò có tần số cao, kỹ năng của các bác sĩ chuyên về siêu âm cũng không ngừng cải thiện, có thể xác định rõ cấu trúc vách dạ dày. Vì vậy siêu âm đã có những đóng góp tích cực trong chẩn đoán các bệnh lý ống tiêu hóa trong đó có bệnh lý u dạ dày. *Khoa Siêu âm-Thăm dò chức năng, Bệnh viện Chợ Rẫy ** Điều dưỡng Khoa Nội soi, Bệnh Viện Chợ Rẫy Tác giả liên lạc: Bs. Lê Thanh Toàn, ĐT: 0913735345. email: ck2hvqylethanh@gmail.com Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2011 150 Mục tiêu chung Đánh giá vai trò của siêu âm trong bệnh lý u dạ dày. Mục tiêu chuyên biệt 1. Một vài đặc điểm về lâm sàng của những bệnh nhân có chẩn đoán là u dạ dày. 2. Đánh giá độ nhạy, độ đặc hiệu của siêu âm trong phát hiện U dạ dày. ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng Bệnh nhân có dấu hiệu lâm sàng về bệnh lý dạ dày tới khám tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Chợ Rẫy. Bệnh nhân được khám lâm sàng, có chỉ định: Siêu âm bụng + Nội soi dạ dày tá tràng. Phương pháp -Tiến cứu-mô tả cắt ngang. -Thời gian: từ tháng 03 tới tháng 08 năm 2010. -Máy siêu âm: Máy siêu âm SIMENS model SONOLINE G 50 hoặc GE có 2 đầu dò Convex 3,5 MHz và Linear 7,5 Mhz. - Các bước tiến hành: Bước 1: Chọn bệnh. Những bệnh nhân có biểu hiện lâm sàng nghĩ tới bệnh lý dạ dày, có chỉ định siêu âm bụng và nội soi dạ dày. Không đưa vào nghiên cứu các trường hợp cấp cứu hoặc đã có kết quả siêu âm + nội soi của tuyến trước. Bước 2: Siêu âm qua ngả bụng. Các bác sĩ trong nhóm nghiên cứu tiến hành siêu âm bụng cho bệnh nhân, phát hiện U dạ dày và các bệnh lý kèm theo. Tiêu chuẩn chẩn đoán u dạ dày: Vách dạ dày d>10mm và mất cấu trúc lớp. Bước 3: Nội soi dạ dày. Bệnh nhân được nội soi dạ dày tại khoa Nội soi, Bệnh viện Chợ Rẫy. Sinh thiết dạ dày qua nội soi được thực hiện khi có chỉ định. Bước 4: So sánh đánh giá. Từ kết quả siêu âm bụng, bệnh nhân được chia thành 2 nhóm: u dạ dày và không u dạ dày. So sánh với kết quả nội soi dạ dày, để đánh giá độ nhạy, độ đặc hiệu... của siêu âm trong việc phát hiện bệnh lý U dạ dày. Hình 1: Hình ảnh siêu âm vách dạ dày bình thường Hình 2: Hình ảnh siêu âm vách dạy dày 17mm mất cấu trúc lớp Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2011 151 Hình 3. Hình ảnh siêu âm hạch mạc treo d# 6,1 - 6,8mm KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Trong thời gian nghiên cứu từ tháng 3 tới tháng 8 năm 2010, có 257 bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu. *Tuổi trung bình: 45,54 tuổi (từ 18 tới 88 tuổi) *Tỷ lệ nam/nữ: 116 / 257 *Sau khi có kết quả siêu âm bụng, bệnh nhân được chia thành 2 nhóm. Nhóm 1-Kết quả Siêu âm bụng là U dạ dày: 43 bệnh nhân. Nhóm 2-Kết quả Siêu âm bụng là Không U dạ dày: 214 bệnh nhân. *Kết quả Nội soi dạ dày tá tràng: -U dạ dày: 44 bệnh nhân. -Không U dạ dày: 213 bệnh nhân. *So sánh kết quả siêu âm và kết quả nội soi dạ dày ta có bảng sau. Bảng 1: Đối chiếu kết quả Siêu âm và Nội soi KQ NS KQ SA U dạ dày Không U dạ dày Cộng U dạ dày 39 4 43 Không U dạ dày 5 209 214 Cộng 44 213 257 * Từ bảng “2x2” ở trên, ta có thể tính được một số giá trị như sau: -Độ nhạy: 39/44 = 88,6%. -Độ đặc hiệu: 209/213 = 98,1% -Giá trị tiên đoán dương: 39/43 = 90,7% -Giá trị tiên đoán âm: 209/214 = 97,6% *Kết quả siêu âm cho thấy ngoài việc phát hiện U dạ dày, siêu âm còn giúp phát hiện các bệnh lý khác. Bảng 2: Kết quả siêu âm phát hiện các bệnh lý khác trên 257 bệnh nhân Kết quả siêu âm Số BN Tỷ Lệ% Dịch ổ bụng 6 2,4 Hạch ổ bụng 3 1,2 Sỏi túi mật gan 4 1,6 Bệnh gan (gnm-vg-xg-nang) 22 (13+3+5+1) 8,8 Dãn omc 3 1,2 Nang thận 1 0,4 Vòng t sai vị trí 2 0,8 (+) 41 16.1 * Phân tích một số đặc điểm lâm sàng nhóm 44 bệnh nhân có kết quả nội soi là u dạ dày. Tuổi trung bình 58,4 tuổi, nhỏ nhất là 33 tuổi và cao nhất là 84 tuổi. Bảng 3: Phân bố tuổi, giới của nhóm 44 bệnh nhân có kết quả nội soi là u dạ dày NAM NỮ TỔNG CỘNGTuổi N % N % N % <40 1 3,22 0 0 1 2,27 40-60 11 35,48 5 38,46 16 36,36 >60 19 61,29 8 61,54 27 61,36 TỔNG 31 70,45 13 29,55 44 100 *Nhận xét: Bệnh nhân nam chiếm tỷ lệ cao: 31/13 khoảng 70,45%. Độ tuổi của bệnh nhân > 60 chiếm tỷ lệ cao tới 61,36%. *Kết quả siêu âm: phát hiện các tổn thương khác trên nhóm 44 bệnh nhân u dạ dày. Bảng 4: Các tổn thương khác được siêu âm phát hiện trong nhóm 44 bệnh nhân u dạ dày Kết quả siêu âm Số bn Tỷ Lệ% Dịch ổ bụng 5 11,35 Hạch ổ bụng 3 6,81 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2011 152 Kết quả siêu âm Số bn Tỷ Lệ% Sỏi túi mật 1 2,27 (+) 9 20,43 *Hình ảnh siêu âm của nhóm 43 bệnh nhân có kết luận U dạ dày. Bảng 5: Hình ảnh siêu âm vách dạ dày trong nhóm 43 bệnh nhân Siêu âm KL: u dạ dày Triệu Chứng SỐ BN TỶ LỆ% dày vách > 10 mm 43 100 mất cấu trúc lớp 40 93,02 không mất cấu trúc lớp 3 6,98 đối xứng 35 81,40 mất đối xứng 8 18,60 *Nhận xét: Vách dạ dày có kích thước >10 mm chiếm tỷ lệ tuyệt đối 100% Các lớp của vách bị xóa nhòa, mất ranh giới chiếm 93,02% BÀN LUẬN Đặc điểm lâm sàng Nhân xét về tỷ lệ nam/nữ và về độ tuổi của bệnh nhân u dạ dày Kết quả nghiên cứu của chúng tôi: Bệnh nhân nam chiếm tỷ lệ cao: 31/44 (70,45%) hay là 2,4 lần, độ tuổi của bệnh nhân > 60 chiếm tỷ lệ cao tới 61,36% Theo báo cáo của tác giả Đỗ Trọng Quyết và cộng sự(5), Kết quả điều trị phẫu thuật ung thư dạ dày tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Thái Bình, nghiên cứu có 105 bệnh nhân: tỷ lệ nam/nữ là 2,5 và tuổi mắc bệnh trung bình là 58,2 +/- 9,2. Theo báo cáo của tác giả Nguyễn Thị Lan Hương(6) trong 29 ca chẩn đoán ung thư dạ dày thì nam chiếm 25 bệnh nhân, nữ chiếm 4 bệnh nhân, tỷ lệ nam/nữ là 6,25. và trong 37 ca chẩn đoán ung thư ống tiêu hóa thì độ tuổi trên 60 chiếm 78,38%. Siêu âm *Vách dạ dày bình thường, trên siêu âm chúng ta sẽ thấy có độ dày vào khoảng 4-6mm, có cấu trúc 5 lớp. Với hình ảnh siêu âm là 3 lớp echo dày, xen kẽ 2 lớp echo kém (hình 1)(3,8,7,6). Trong bệnh lý u dạ dày, do sự phát triển của khối u vách dạ dày sẽ gia tăng kích thước. Theo các tài liệu về siêu âm, người ta chọn con số trên 10 mm thì được gọi là dày vách dạ dày do u. Vách dạ dày ở trong khoảng 7-10 mm, người ta cho rằng đó là do tổn thương viêm. Khi u dạ dày, khối u phát triển làm phá vỡ cấu trúc lớp. Toàn bộ vách dạ dày trở thành một lớp duy nhất, thường là echo kém không đồng nhất hoặc echo hỗn hợp. (hình 2)(3,8,7,6). Ngoài ra, u dạ dày thường gặp là ung thư dạ dày. Khi làm siêu âm chúng ta có thể phát hiện các cấu trúc hạch quanh dạ dày, thường có dạng echo kém.(hình 3). *Độ nhạy, độ đặc hiệu của siêu âm trong phát hiện u dạ dày trong nghiên cứu của chúng tôi khá cao. Độ nhạy của chúng tôi là 88,6% và độ đặc hiệu 98,1%. Theo báo cáo của tác giả Nguyễn Thiện Hùng(7), thì độ nhạy lên tới 97,5%, báo cáo của tác giả Nguyễn Thị Lan Hương(6) là 91,67%. Có tỷ lệ cao như vậy là do các bác sĩ làm siêu âm đã được huấn luyện tốt, các máy siêu âm ngày càng có nhiều cải tiến để có chất lượng hình ảnh tốt. Do đó hiện nay siêu âm có thể được dùng làm phương tiện tầm soát u dạ dày, vì ưu thế của siêu âm là không xâm lấn, không độc hại. KẾT LUẬN Qua quá trình nghiên cứu 257 bệnh nhân, chúng tôi nhận thấy: -Bệnh lý u dạ dày thường gặp ở bệnh nhân nam, lứa tuổi trên 60. -Hình ảnh siêu âm thường gặp của u dạ dày là vách trên 10mm, mất cấu trúc các lớp. -Siêu âm qua ngả bụng phát hiện bệnh lý u dạ dày với độ nhạy 88,6%, độ đặc hiệu 98,1%. -Siêu âm cũng góp phần phát hiện các tổn thương phối hợp với tỷ lệ 16,1%. Do đó Siêu âm có vai trò tầm soát khối u dạ dày. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2011 153 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Carolyn T.C, Kerry W, (2004) Sonography Examination Guidelines, Society of Diagnostic Medical Sonographt. 2. Đỗ Trọng Quyết, Đỗ Đức Vân, Trịnh Hồng Sơn, (2009), Kết quả điều trị phẫu thuật ung thư dạ dày tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Thánh Bình từ tháng 1/2006 đến 7/2008. Y học thực hành số 669 trang 32-37. 3. Bệnh viện Chợ Rẫy Hướng dẫn thực hành siêu âm bụng tổng quát. 4. Jane A.B, (2004) Abdominal Utrasound, Churchill Livingstone. 5. Nguyễn Phước Bảo Quân, (2008) Siêu âm bụng tổng quát, Nhà xuất bản Thuận hóa. 6. Nguyễn Thị Lan Hương, Nguyễn Tiến Lĩnh (2003), Siêu âm khảo sát ung thư ống tiêu hóa, Kỷ yếu các công trình nghiên cứu khoa học Bệnh viện Thống Nhất, trang 459-466. 7. Nguyễn Thiện Hùng (1997), Siêu âm phát hiện khối u ống tiêu hóa. Tạp chí Siêu âm ngày nay số 10 trang 12-15 8. Võ Tấn Đức, Nguyễn Quang Thái Dương, (2004) Siêu âm chẩn đoán, Nhà xuất bản Y học.