Vấn đề sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

A. Phần mở đầu Con người - với tư cách là một thực thể xã hội chỉ có thể tồn tại và phát triển khi có những cơ sở vật chất nhất định. Ngay từ thời kỳ sơ khai của xã hội loài người, ý thức về xã hội, về cộng đồng người còn hạn chế nhưng người nguyên thuỷ đã biết chiếm giữ hao quả tự nhiên, chim thú săn bắt được, những công cụ lao động giản đơn để phục vụ cho nhu cầu của mình. Hay nói cách khác, con người sinh ra từ tự nhiên, để tồn tại và phát triển con người phải dựa vào tự nhiên, chiếm hữu tự nhiên để thoả mãn nhu cầu nhất định. Sở hữu được hiểu là việc chiếm giữ những sản vật tự nhiên, những thành quả lao động (Ngày nay còn bao gồm cả tư liệu sản xuất) của xã hội loài người. Sở hữu là phạm trù cơ bản, phức tạp và hàm xúc của kinh tế - chính trị học, thường được bàn nhiều và cũng đang tồn tại không ít ý kiến khác nhau và đối lập nhau nhưng tựu trung đều dựa trên nguyên tắc phương pháp luận coi sở hữu như quá trình chiếm hữu và nhấn mạnh mặt pháp lý khi giải thích nội dung kinh tế của sở hữu khao học kinh tế tư sản chỉ thấy trong sở hữu các quyền tài sản và sự phân biệt đang tăng lên của các quyền này; còn kinh tế - chính trị học truyền thống của CNXH coi sở hữu như quan hệ "Chủ - khách thể bị chiếm hữu bởi chủ thể" hay "Quan hệ giữa con người về việc chiếm hữu các yếu tố và kết quả sản xuất" do đó thường các quan niệm trên quy sở hữu tư bản chủ nghĩa thành sự chiếm hữu tư nhân(chế độ tư hữu) và sở hữu XHCN thành sự chiếm hữu toàn dân về các điều kiện và kết quả sản xuất (chế độ công hữu). Những quan niệm này bộc lộ chỗ yếu là đồng nhất các quan hệ pháp lý của kiến trúc thượng tầng với các cơ sở kinh tế của xã hội. Lẫn lộn các hiện tượng kinh tế với các quan hệ bên trong, ổn định, đang quy định tính chất và xu thế vận động của các hiện tượng và quá trình này xoá nhoà ranh giới khác nhau giữa các chế độ kinh tế và các hình thức sở hữu, do đó đã hiển nhiên hạ thấp vai trò lịch sử, đặc biệt của sở hữu trong hệ thống sở hữu xã hội. Cách tiếp cận trên về sở hữu đã tỏ ra không để để giải thích sở hữu tư sản hiện đại hơn nữa "Nó trở thành công cụ biện hộ cho việc Nhà nước hoá toàn bộ nền kinh tế và nảy sinh hệ thống hành chính chỉ huy của kinh doanh trong CNXH Nhà nước". Do vậy, việc tìm hiểu nội dung kinh tế của sở hữu là cần thiết chẳng những đối với lý luận kinh tế học nói chung mà còn để có thể đánh giá được các đổi mới và thực chất của sở hữu tư sản hiện đại, về thực chất của mô hình XHCN kiểu cũ dựa trên chế độ công hữu thuần nhất, và về con đường tất yếu chuyển đổi nó sang thị trường. Đương nhiên sở hữu như một phạm trù kinh tế, khác sở hữu như một phạm trù của luật học và các khoa học xã hội khác, không phải là quan hệ chủ thể - khách thể, tuy rằng quan hệ chủ thể - khách thể "Vật liệu xây dựng" cho sở hữu kinh tế và là xuất phát điểm cho mọi quá trình kinh tế. Hơn nữa, đã có sự chuyển hoá sở hữu thực tế thành sở hữu kinh tế được gây ra bởi quá trình phản ứng kinh tế - xã hội, trong điều kiện phân công lao động xã hội và có sự trao đổi sản phẩm lao động (Mà điều kiện trao đổi là: chiếm hữu tư nhân về các sản phẩm khác nhau và sự trao đổi là tương đương). Vậy các quan hệ kinh tế trong những điều kiện lịch sử nhất định đã bắt buộc sự chiếm hữu riêng rẽ của những người khác nhau về các điều kiện và kết quả sản xuất khác nhau, nói cách khác, bắt buộc xuất hiện hình thái đối kháng của sự thống nhất xã hội, xuất hiện mâu thuẫn kinh tế giữa những đại diện các yếu tố sản xuất tức là các quan hệ sở hữu. Từ đây, có thể rút ra các kết luận chính về vấn đề sở hữu, trước khi chúng ta đi phân tích cụ thể sự tồn tại, vận hành của nó trong "Nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt Nam": Thứ nhất, Bản chất sở hữu như một phạm trù kinh tế bộc lộ ra ở chỗ nó chứa đựng các chất lượng xã hội đặc biệt, gây ra bởi sự phân cực kinh tế giữa các vật khác nhau và những người khác đại diện cho vật, do đó bắt buộc phải cần đến nhau. Thứ hai, sở hữu luôn giả định (bắt buộc) các cơ sở tư nhân của mình, nó đảm bảo sự quan tâm kinh tế của người sản xuất hàng hoá - động lực thực sự của sản xuất, đảm bảo hoạt động bình thường và hiệu quả của phân công lao động xã hội. D. Ricado nói đại ý: Sở hữu tư nhân như là kết quả của phân công lao động xã hội. Thứ ba, nhưng sở hữu tư nhân như là hình thái lịch sử chung, là điều kiện xã hội chung của sản xuất, luôn tồn tại dưới những hình thái cụ thể, đặc thù của sở hữu. Thứ tư, quan hệ sở hữu là quan hệ xã hội trìu tượng, chỉ bộc lộ khi ta phân tích các chất lượng kinh tế. Thứ năm, bộc lộc các cơ sở chung thống nhất giữa sở hữu và giá trị. Đó là nhờ giá trị phát triển trên cơ sở quan hệ sở hữu; Nói cách khác sở hữu là quan hệ định tính của quan hệ kinh tế, còn giá trị là quan hệ định lượng của các quan hệ này. Với lý luận trên, nhiều công trình khoa học nghiên cứu lịch sử, xã hội, triết học . đều thống nhất rằng: sở hữu - một phạm trù kinh tế mang yếu tố khách quan - xuất hiện, phát triển song sung trung với sự xuất hiện, tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Mặt khác, quan hệ sở hữu và chế độ sở hữu còn mang bản chất giai cấp. Chúng ta đứng trên lập trường tư tưởng là chủ nghĩa Mác - Lênin để nghiên cứu vấn đề sở hữu qua các hình thái kinh tế - xã hội và đặc biệt quan trọng là "Vấn đề sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam hiện nay". Hơn thế nữa, ngày nay "Vấn đề sở hữu" còn là đối tượng nghiên cứu của nhiều môn khoa học xã hội khác với các góc độ tiếp cận khác nhau, như: Lý luận chung về nhà nước và pháp luật; Luật dân sự; Luật hôn nhân và gia đình; Luật doanh nghiệp; Luật đất đai; Kinh tế môi trường vv . Đây còn là vấn đề quan tâm có tính chất sống còn của mọi giai cấp, mọi tổ chức và cá nhân: Sở hữu về tư liệu sản xuất là cơ sở kinh tế đầu tiên quyết định địa vị thống trị xã hội của giai cấp cầm quyền; Sở hữu là cơ sở kinh tế và là cơ sở pháp lý để các chủ thể thực hiện các quyền năng pháp lý trên đó. Đối với nước ta hiện nay, thực hiện việc quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội không qua giai đoạn phát triển TBCN là một mô thức không có tiền lệ thì việc đòi hỏi phải củng cố và hoàn thiện một hệ thống lý luận khoa học sắc bén, trong đó có lý luận về vấn đề sở hữu" là tất yếu khách quan. Nó không chỉ là kim chỉ nam cho hành động kinh tế của đất nước, mà còn góp phần giải quyết, tháo gỡ vướng mắc, khắc phục sai lầm lệch lạc của thực tiễn quản lý điều hành phát sinh vì sự hoàn thiện của chế độ sở hữu XHCN, từ đây tạo ra cái nền vật chất pháp lý cho công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, phấn đấu cho mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Trong tất cả sự hiểu biết còn hạn chế của mình em xin được trình bày vấn đề đặt ra của đề án với lòng mong muốn được học hỏi hiểu biết dưới sự chỉ bảo và hướng dẫn của thầy giáo Lê Việt. Để bài viết sau của em được hoàn thiện. Mục lục Trang A/Phần mở đầu 1 B/ Phần nội dung 4 I. Những vấn đề lý luận về phạm trù sở hữu 4 1. Một số khái niệm liên quan 4 a. Chiếm hữu là gì? 4 b. Sở hữu là gì? 4 c. Quan hệ sở hữu là gì? 5 d. Các hình thức sở hữu 5 e. Quyền sở hữu là gì? 6 g. Chế độ sở hữu là gì? 6 2. Hai chế độ sở hữu cơ bản trong lịch sử 6 a. Sự xuất hiện và tồn tại của chế độ sở hữu tư nhân 6 b. Chế độ sở hữu, xã hội về tư liệu sản xuất 9 3. Sự hình thành phát triển biến đổi của sở hữu là một qúa trình lịch sử tự nhiên 10 a. Hai mặt của nền sản xuất xã hội 10 b. Sự tách rời giữa quyền sở hữu, quyền quản lý và quyền sử dụng tư liệu sản xuất 12 II. Cơ cấu sở hữu trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam 15 1. Cơ cấu sở hữu của Việt Nam trước đổi mới (1986) 15 a. Giai đoạn 1945 - 1959 15 b. Giai đoạn 1959 - 1980 15 c. Giai đoạn 1980 - 1986 16 2. Cơ cấu sở hữu trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay 17 a. Sở hữu toàn dân 18 b. Sở hữu nhà nứơc 19 c. Sở hữu hợp tác 19 d. sở hữu tư bản tư nhân 20 e. Sở hữu tư bản tự nhiên 20 f. Sở hữu hỗn hợp 21 III. ý nghĩa vấn đề nghiên cứu 21 IV. Một số giải pháp để vận hành hiệu quả cơ cấu sở hữu ở nước ta 22 1. Nhóm giải pháp chính trị - pháp lý 22 2. Nhóm giải pháp kinh tế - xã hội 22 3. Việc cải tạo các quan hệ sở hữu 23 C. Kết luận 24 D. Danh mục tài liệu tham khảo 25

30 trang | Chia sẻ: thanhnguyen | Lượt xem: 1653 | Lượt tải: 0

Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Vấn đề sở hữu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

×m hiÓu néi dung kinh tÕ cña së h÷u lµ cÇn thiÕt ch¼ng nh÷ng ®èi víi lý luËn kinh tÕ häc nãi chung mµ cßn ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc c¸c ®æi míi vµ thùc chÊt cña së h÷u t s¶n hiÖn ®¹i, vÒ thùc chÊt cña m« h×nh XHCN kiÓu cò dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u thuÇn nhÊt, vµ vÒ con ®êng tÊt yÕu chuyÓn ®æi nã sang thÞ trêng. §¬ng nhiªn së h÷u nh mét ph¹m trï kinh tÕ, kh¸c së h÷u nh mét ph¹m trï cña luËt häc vµ c¸c khoa häc x· héi kh¸c, kh«ng ph¶i lµ quan hÖ chñ thÓ - kh¸ch thÓ, tuy r»ng quan hÖ chñ thÓ - kh¸ch thÓ "VËt liÖu x©y dùng" cho së h÷u kinh tÕ vµ lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cho mäi qu¸ tr×nh kinh tÕ. H¬n n÷a, ®· cã sù chuyÓn ho¸ së h÷u thùc tÕ thµnh së h÷u kinh tÕ ®îc g©y ra bëi qu¸ tr×nh ph¶n øng kinh tÕ - x· héi, trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng (Mµ ®iÒu kiÖn trao ®æi lµ: chiÕm h÷u t nh©n vÒ c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau vµ sù trao ®æi lµ t¬ng ®¬ng). VËy c¸c quan hÖ kinh tÕ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh ®· b¾t buéc sù chiÕm h÷u riªng rÏ cña nh÷ng ngêi kh¸c nhau vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kh¸c nhau, nãi c¸ch kh¸c, b¾t buéc xuÊt hiÖn h×nh th¸i ®èi kh¸ng cña sù thèng nhÊt x· héi, xuÊt hiÖn m©u thuÉn kinh tÕ gi÷a nh÷ng ®¹i diÖn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tøc lµ c¸c quan hÖ së h÷u. Tõ ®©y, cã thÓ rót ra c¸c kÕt luËn chÝnh vÒ vÊn ®Ò së h÷u, tríc khi chóng ta ®i ph©n tÝch cô thÓ sù tån t¹i, vËn hµnh cña nã trong "NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam": Thø nhÊt, B¶n chÊt së h÷u nh mét ph¹m trï kinh tÕ béc lé ra ë chç nã chøa ®ùng c¸c chÊt lîng x· héi ®Æc biÖt, g©y ra bëi sù ph©n cùc kinh tÕ gi÷a c¸c vËt kh¸c nhau vµ nh÷ng ngêi kh¸c ®¹i diÖn cho vËt, do ®ã b¾t buéc ph¶i cÇn ®Õn nhau. Thø hai, së h÷u lu«n gi¶ ®Þnh (b¾t buéc) c¸c c¬ së t nh©n cña m×nh, nã ®¶m b¶o sù quan t©m kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ - ®éng lùc thùc sù cña s¶n xuÊt, ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh thêng vµ hiÖu qu¶ cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. D. Ricado nãi ®¹i ý: Së h÷u t nh©n nh lµ kÕt qu¶ cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Thø ba, nhng së h÷u t nh©n nh lµ h×nh th¸i lÞch sö chung, lµ ®iÒu kiÖn x· héi chung cña s¶n xuÊt, lu«n tån t¹i díi nh÷ng h×nh th¸i cô thÓ, ®Æc thï cña së h÷u. Thø t, quan hÖ së h÷u lµ quan hÖ x· héi tr×u tîng, chØ béc lé khi ta ph©n tÝch c¸c chÊt lîng kinh tÕ. Thø n¨m, béc léc c¸c c¬ së chung thèng nhÊt gi÷a së h÷u vµ gi¸ trÞ. §ã lµ nhê gi¸ trÞ ph¸t triÓn trªn c¬ së quan hÖ së h÷u; Nãi c¸ch kh¸c së h÷u lµ quan hÖ ®Þnh tÝnh cña quan hÖ kinh tÕ, cßn gi¸ trÞ lµ quan hÖ ®Þnh lîng cña c¸c quan hÖ nµy. Víi lý luËn trªn, nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu lÞch sö, x· héi, triÕt häc... ®Òu thèng nhÊt r»ng: së h÷u - mét ph¹m trï kinh tÕ mang yÕu tè kh¸ch quan - xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn song sung trung víi sù xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. MÆt kh¸c, quan hÖ së h÷u vµ chÕ ®é së h÷u cßn mang b¶n chÊt giai cÊp. Chóng ta ®øng trªn lËp trêng t tëng lµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò së h÷u qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vµ ®Æc biÖt quan träng lµ "VÊn ®Ò së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay". H¬n thÕ n÷a, ngµy nay "VÊn ®Ò së h÷u" cßn lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña nhiÒu m«n khoa häc x· héi kh¸c víi c¸c gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau, nh: Lý luËn chung vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt; LuËt d©n sù; LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh; LuËt doanh nghiÖp; LuËt ®Êt ®ai; Kinh tÕ m«i trêng vv... §©y cßn lµ vÊn ®Ò quan t©m cã tÝnh chÊt sèng cßn cña mäi giai cÊp, mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n: Së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lµ c¬ së kinh tÕ ®Çu tiªn quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ thèng trÞ x· héi cña giai cÊp cÇm quyÒn; Së h÷u lµ c¬ së kinh tÕ vµ lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c quyÒn n¨ng ph¸p lý trªn ®ã. §èi víi níc ta hiÖn nay, thùc hiÖn viÖc qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN lµ mét m« thøc kh«ng cã tiÒn lÖ th× viÖc ®ßi hái ph¶i cñng cè vµ hoµn thiÖn mét hÖ thèng lý luËn khoa häc s¾c bÐn, trong ®ã cã lý luËn vÒ vÊn ®Ò së h÷u" lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Nã kh«ng chØ lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng kinh tÕ cña ®Êt níc, mµ cßn gãp phÇn gi¶i quyÕt, th¸o gì víng m¾c, kh¾c phôc sai lÇm lÖch l¹c cña thùc tiÔn qu¶n lý ®iÒu hµnh ph¸t sinh v× sù hoµn thiÖn cña chÕ ®é së h÷u XHCN, tõ ®©y t¹o ra c¸i nÒn vËt chÊt ph¸p lý cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, phÊn ®Êu cho môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Trong tÊt c¶ sù hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ cña m×nh em xin ®îc tr×nh bµy vÊn ®Ò ®Æt ra cña ®Ò ¸n víi lßng mong muèn ®îc häc hái hiÓu biÕt díi sù chØ b¶o vµ híng dÉn cña thÇy gi¸o Lª ViÖt. §Ó bµi viÕt sau cña em ®îc hoµn thiÖn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! B. PhÇn néi dung I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u 1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan a. ChiÕm h÷u lµ g×? §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ngêi ph¶i dùa vµo tù nhiªn, chiÕm h÷u lµ ph¹m trï kh¸ch quan, tÊt yÕu, vÜnh viÔn, lµ ®iÒu kiÖn tríc tiªn cña ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt. Chñ thÓ chiÕm h÷u lµ c¸ nh©n, tËp thÓ vµ x· héi. §èi tîng cña chiÕm h÷u tõ buæi ban ®Çu cña loµi ngêi lµ c¸i cã s½n trong tù nhiªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c chñ thÓ chiÕm h÷u kh«ng chØ chiÕm h÷u tù nhiªn mµ c¶ x· héi, t duy, th©n thÓ, c¶ c¸c v« h×nh vµ c¸i h÷u h×nh. Trong kinh tÕ, chiÕm h÷u c¶ s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng. b. Së h÷u lµ g×? Theo quan ®iÓm cña M¸c xÝt kh¸i niÖm gèc cña së h÷u lµ "Sù chiÕm h÷u". Theo ®ã: Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi - lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm h÷u, cho nªn cã thÓ nãi: Së h÷u lµ ph¬ng thøc chiÕm h÷u mang tÝnh chÊt lÞch sö cô thÓ cña con ngêi, nh÷ng ®èi tîng dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt vµ phi s¶n xuÊt. Së h÷u lu«n lu«n g¾n liÒn víi vËt dông - ®èi tîng cña sù chiÕm h÷u. §ång thêi së h÷u kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ vËt dông, nã cßn lµ quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau vÒ vËt dông. Quan hÖ së h÷u cã thÓ lµ nh÷ng quan hÖ vÒ kinh tÕ vµ ph¸p lý. Nãi c¸ch kh¸c, quan hÖ së h÷u vÒ kinh tÕ lµ hiÖn diÖn cña bé mÆt ph¸p lý, theo nghÜa réng quan hÖ së h÷u kinh tÕ lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt - x· héi, tøc lµ c¸c quan hÖ cña c¸c giai ®o¹n t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nh÷ng ph¬ng tiÖn sèng, bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt trùc tiÕp, ph©n phèi, trao ®æi, lu th«ng vµ tiªu dông ®îc xÐt trong tæng thÓ cña chóng. Quan hÖ së h÷u ph¸p lý lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ së h÷u, sö dông vµ qu¶n lý. Nh÷ng quan hÖ nµy t¹o ra vµ ghi nhËn c¸c quan hÖ kinh tÕ qua c¸c nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc ph¸p lý. §Ó nªu bËt sù thèng nhÊt cña c¸c quan hÖ së h÷u c¶ ph¬ng diÖn kinh tÕ vµ ph¸p lý. Së h÷u vÒ mÆt ph¸p lý ®îc xem lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi vÒ ®èi tîng së h÷u. Th«ng thêng vÒ mÆt ph¸p lý, së h÷u ®îc ghi trong hiÕn ph¸p, luËt cña nhµ níc, nã kh¼ng ®Þnh ai lµ chñ thÓ cña ®èi tîng së h÷u. Së h÷u vÒ mÆt kinh tÕ biÓu hiÖn th«ng qua thu nhËp, thu nhËp ngµy cµng cao, së h÷u vÒ mÆt kinh tÕ ngµy cµng ®îc thùc hiÖn. Së h÷u lu«n híng tíi lîi Ých kinh tÕ, chÝnh nã lµ ®éng lùc cho ho¹t ®éng kinh tÕ. Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña quan hÖ së h÷u vÒ h×nh thøc, ph¹m vi møc ®é kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña chñ quan mµ lµ do yªu cÇu cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊtl tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Haylµ sù vËn ®éng cña quan hÖ së h÷u lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Sù biÕn ®éng cña quan hÖ së h÷u xÐt c¶ vÒ mÆt chñ thÓ vµ ®èi tîng së h÷u. §èi tîng së h÷u: Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû lµ c¸i s½n cã trong tù nhiªn (hiÖn vËt). §Õn x· héi n« lÖ, cïng víi së h÷u vËt lµ së h÷u ngêi n« lÖ. X· héi phong kiÕn ®èi tîng së h÷u lµ t liÖu s¶n xuÊt (®Êt ®ai, c«ng cô lao ®éng...) trong x· héi t b¶n ®èi tîng së h÷u kh«ng chØ vÒ mÆt hiÖn vËt mµ quan träng h¬n vÒ mÆt gi¸ trÞ, mÆt tiÒn tÖ.Ngµy nay, cïng víi së h÷u vÒ mÆt hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ cña t liÖu s¶n xuÊt, ngêi ta chó träng nhiÒu ®Õn së h÷u c«ng nghiÖp, së h÷u trÝ tuÖ, gi¸o dôc... c. Quan hÖ së h÷u lµ g×? Mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh chiÕm h÷u vµ s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt trong x· héi lµ quan hÖ së h÷u. Quan hÖ së h÷u ph¶n ¸nh sù chiÕm gi÷ t liÖu s¶n xuÊt vµ c¸c s¶n phÈm tiªu dïng, nã biÓu hiÖn qua mèi quan hÖ vËt - vËt. Quan hÖ së h÷u lµ mét lo¹i quan hÖ x· héi ph¸t sinh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh chiÕm h÷u, mµ khi xem xÐt díi gãc ®é ph¸p lý nã bao gåm 3 bé phËn cÊu thµnh chñ thÓ, kh¸ch thÓ vµ néi dung. d. C¸c h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn, lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña riªng xuÊt hiÖn t h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë níc ®ã, quy m« vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u thÓ hiÖn th«ng qua së h÷u nhµ níc, së h÷u toµn d©n. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Nã xuÊt hiÖn tÊt yÕu do yªu cÇu ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ quy tr×nh x· héi ho¸ nãi chung ®ßi hái. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh th«ng qua hîp t¸c liªn doanh liªn kÕt tù nguyÖn ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu v.v... Tùu trung l¹i, kh¸i qu¸t l¹i th× cã hai h×nh thøc c¬ b¶n: C«ng h÷u vµ t h÷u. Cßn l¹i lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp gi÷a chóng víi nhau. e. QuyÒn së h÷u lµ g×? V× c¬ së kinh tÕ ®¶m b¶o cho sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ - t tëng lµ c¸c quan hÖ së h÷u cã lîi cho giai cÊp thèng trÞ. Giai cÊp thèng trÞ dïng tõ mét bé phËn cña c«ng cô ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ chÕ ®é së h÷u ®Ó thÓ chÕ ho¸ ý chÝ cña giai cÊp h×nh thµnh hÖ thèng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt c¸c quy ph¹m ph¸p luËt nµy quy ®Þnh, cñng cè vµ duy tr× dù tÝnh vµ ®Þa vÞ thèng trÞ giai cÊp. V× vËy quyÒn së h÷u lµ mét ph¹m trï ph¸p lý. Nã cã nhiÖm vô x¸c lËp vµ b¶o vÖ quyÒn cña chñ së h÷u trong viÖc chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t ®èi tîng tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña m×nh. Víi t c¸ch lµ mét chÕ ®Þnh ph¸p luËt, quyÒn së h÷u chØ ra ®êi khi x· héi cã ph©n chia giai cÊp vµ cã Nhµ níc. Cßn theo nghÜa hÑp, quyÒn së h÷u ®îc hiÓu lµ møc ®é xö sù mµ ph¸p luËt cho phÐp mét chñ thÓ ®îc thùc hiÖn c¸c quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh (quyÒn n¨ng d©n sù). Ngoµi ra theo mét ph¬ng diÖn kh¸c quyÒn së h÷u lµ mét quan hÖ ph¸p luËt d©n sù vÒ së h÷u (cã ba yÕu tè: Chñ thÓ, kh¸ch thÓ, néi dung). g. ChÕ ®é së h÷u lµ g×? Ph¹m trï së h÷u khi ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh quyÒn së h÷u (nh tr×nh bµy ë trªn), ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ nhÊt ®Þnh gäi lµ chÕ ®é së h÷u. ChÕ ®é së h÷u ®îc Nhµ níc x¸c lËp vµ ®îc ghi nhËn trong hiÕn ph¸p. Nã chøa ®ùng hÖ thèng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vÒ së h÷u vµ c¬ chÕ, kiÒu kiÖn, thñ tôc ph¸p lý ®Ó ¸p dông, thùc hiÖn c¸c quy ph¹m ®ã. 2. Hai chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n trong lÞch sö. a. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t nh©n: Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ë gian ®o¹n cuèi do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt sau ba cuéc ph©n c«ng lao ®éng x· héi (lÇn 1, ngµnh tr¨n nu«i t¸ch khái trång trät; lÇn 2, thñ c«ng nghiÖp t¸ch khái c«ng nghiÖp; lÇn 3,víi sù xuÊt hiÖn cña tÇng lín th¬ng nh©n). Do n¨ng xuÊt lao ®éng ®· lao h¬n tríc, con ngêi cã kinh nghiÖm h¬n v.v... Trong x· héi cã s¶n phÈm d thõa vµ xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi chiÕm ®o¹t cña c¶i d thõa ®ã vµ trë thµnh giµu cã, (t h÷u riªng) l¹i cã nh÷ng ngêi do yÕu kÐm mµ nghÌo ®ãi... TÊt c¶ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n ho¸ tÇng líp x· héi vµ giai cÊp xuÊt hiÖn. Cã giai cÊp th× tÊt yÕu cã ®Êu tranh giai cÊp. §Ó cuéc ®Êu tranh giai cÊp n»m trong vßng trËt tù nhÊt ®Þnh kh«ng ph¸ vì x· héi th× cã mét tæ chøc ®Æc biÖt ra ®êi, tùa hå nh ®øng trªn x· héi vµ qu¶n lý x· héi. §ã lµ Nhµ nø¬c. S¬ ®å v¾n t¾t: Së h÷u t nh©n vµ c¸c h×nh th¸i chñ yÕu cña nã. I. H×nh th¸i së h÷u t nh©n ®¬n gi¶n. Ngêi së h÷u A (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Hµng ho¸ A Ngêi së h÷u B (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Hµng ho¸ B Ngêi së h÷u A (Nhµ t b¶n) T liÖu SX vµ TD Ngêi së h÷u B (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Søc lao ®éng Ngêi së h÷u A (Nhµ níc - ngêi SX hµng ho¸) Hµng ho¸ A Ngêi së h÷u A (Nhµ níc - nhµ t b¶n) T liÖu SX vµ t liÖu SH Së h÷u thùc tÕ IV. h×nh th¸i nhµ níc cña së h÷u t nh©n TBCN Së h÷u thùc tÕ III. h×nh th¸i nhµ níc cña së h÷u t nh©n ®¬n gi¶n Së h÷u thùc tÕ Së h÷u thùc tÕ II.H×nh th¸i së h÷u t nh©n TBCN Së h÷u thùc tÕ Së h÷u thùc tÕ Ngêi së h÷u B (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Hµng ho¸ B Ngêi së h÷u B (Ngêi lao ®éng lµm thuª) Søc lao ®éng Ngêi së h÷u B (Ngêi lao ®éng lµm thuª) Søc lao ®éng Së h÷u thùc tÕ C¸c quan hÖ ph©n c«ng lao ®éng x· héi C¸c quan hÖ së h÷u C¸c quan hÖ ph©n c«ng lao ®éng x· héi C¸c quan hÖ së h÷u Së h÷u kinh tÕ C¸c quan hÖ ph©n c«ng lao ®éng x· héi C¸c quan hÖ së h÷u Së h÷u kinh tÕ C¸c quan hÖ ph©n c«ng lao ®éng x· héi C¸c quan hÖ së h÷u Së h÷u kinh tÕ Ngêi së h÷u B (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Hµng ho¸ B Ngêi së h÷u B (Ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸) Hµng ho¸ B Qua s¬ ®å trªn cho ta thÊy së h÷u t nh©n trong c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau cña lÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ngêi víi tÝnh chÊt vµ møc ®é thÓ hiÖn kh¸c nhau: * Trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ: Ph¸p luËt cña nhµ nø¬c chñ n« duy tr× vµ b¶o vÖ chÕ ®é së h÷u cña chñ n« ®èi víi tÊt c¶ c¸c t liÖu s¶n xuÊt cña x· héi ngay c¶ së h÷u b¶n th©n ngêi n« lÖ (n« lÖ lµ c«ng cô biÕt nãi kh«ng ®îc xem lµ ngêi). ë ®©y, tr×nh ®é t h÷u cña cßn thÊp nhng tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt vµ bÊt b×nh ®¼ng lµ tuyÖt ®èi. * Trong x· héi phong kiÕn: Së h÷u ®¼ng cÊp phong kiÕn thÓ hiÖn râ ë chÕ ®é"phong tíc, cÊp ®iÒn" cña c¸c vua chóa phong kiÕn. Nhµ níc vµ ph¸p luËt phong kiÕn b¶o vÖ, duy tr× chÕ ®é së h÷u cña ®Þa chñ l·nh chóa phong kiÕn ®èi víi ruéng ®Êt vµ duy tr× t×nh tr¹ng nöa phong kiÕn cña n«ng d©n vµ giai cÊp phong kiÕn. * Trong chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa: Trªn c¬ së tan r· dÇn cña së h÷u phong kiÕn ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn quan hÖ së h÷u t s¶n. §ã lµ chÕ ®é chiÕm h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d (do c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra bÞ giai cÊp t s¶n chiÕm kh«ng) ë ®©y lµ giai ®o¹n cña tr×nh ®é t h÷u g¾n víi ®Æc trng cña x· héi t b¶n. ChÕ ®é t h÷u ®îc qui ®Þnh lµ thiªng liªng bÊt kh¶ x©m ph¹m. Giai cÊp t s¶n víi ph¬ng ph¸p, thñ ®o¹n bãc lét míi víi tr×nh ®é cao t h÷u trong x· héi t b¶n chñ nghÜa n»m chñ yÕu tËp trung trong tay giai cÊp t s¶n, c¸c tËp ®oµn t b¶n, c¸c nhµ t b¶n n¾m trong tay t liÖu s¶n xuÊt. * Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH: Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin th× cã 2 ph¬ng thøc qu¸ ®é lªn CNXH. §èi víi nh÷ng níc nh nø¬c ta qu¸ ®é lªn CNXH tõ mét níc nghÌo, l¹c hËu cha qua giai ®o¹n ph¸t triÓn TBCN, th× nhÊt thiÕt cÇn cã mét thêi kú lÞch sö víi sù tån t¹i cña ®a thµnh phÇn kinh tÕ víi ®a h×nh thøc së h÷u, trong ®ã cã së h÷u t nh©n ®Ó sö dông søc m¹nh vµ u thÕ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tÊt c¶ nh»m t¹o ra tiÒn ®Ò x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cÇn thiÕt cho CNXH. MÆc dï vËy, trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta hiÖn nay nh»m ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt th× së h÷u nhµ níc, kinh tÕ nhµ níc vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o ®Ó ®Þnh híng cho së h÷u t nh©n nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ níc ta nãi chung ®i theo ®óng quÜ ®¹o. ChÝnh C.M¸c vµ F. ¡nghen trong t¸c phÈm tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n, «ng ®· nhÊn m¹nh "chñ nghÜa céng s¶n kh«ng xo¸ bá cña ai quyÒn chiÕm h÷u c¸c cña c¶i mµ chØ xo¸ bá viÖc dïng nh÷ng cña c¶i Êy ®Ó n« dÞch lao ®éng cña ngêi kh¸c". b. ChÕ ®é së h÷u x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: "Kh«ng thÓ xo¸ bá ngay t h÷u vµ thiÕt l©p ngay chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt" Sù b×nh ®¼ng vÒ mÆt x· héi cña con ngêi trong mèi quan hÖ qua l¹i cña hä ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt tøc lµ sù chiÕm h÷u mµ tiªu chÝ duy nhÊt cña nã lµ lao ®éng sèng. Sù kh¼ng ®Þnh m×nh nh lµ mét chÕ ®é së h÷u. Sù bÊt b×nh ®¼ng x· héi cho phÐp mét sè ngêi nµy (ngêi chñ së h÷u) chiÕm ®o¹t lao ®éng cña nh÷ng ngêi kh¸c (nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ chñ së h÷u) ®îc coi lµ chÕ ®é së h÷u. Tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng chiÕm ®o¹t lao ®éng cña m×nh hay cña ngêi kh¸c mµ ph©n ra 2 kiÓu chÕ ®é së h÷u: chÕ ®é t h÷u mang tÝnh bãc lét dùa trªn lao ®éng cña ngêi kh¸c vµ chÕ ®é t h÷u lao ®éng dùa trªn lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n m×nh. KiÓu chÕ ®é t h÷u thø hai, ch¼ng h¹n nh c¸c ®iÒn chñ hiÖn nay kh«ng sö dông hoÆc hÇu nh kh«ng sö dông lao ®éng lµm thuª, ngµy nay cã thÓ liªn kÕt vµo c¸c hÖ thèng kinh tÕ c¶ TBCN vµ XHCN. Trªn ph¬ng diÖn chñ thÓ, chÕ ®é t h÷u ph©n chia thµnh t h÷u c¸ nh©n vµ t h÷u tËp thÓ bao gåm c¶ së h÷u tËp thÓ cæ phÇn - së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lao ®éng. ChÕ ®é t h÷u ®îc ®em so s¸nh víi chÕ ®é c«ng h÷u. Thùc chÊt cña sù so s¸nh lµ ë chç: Së h÷u nhµ níc kh«ng ph¶i mäi lóc mäi n¬i ®Òu cã nghÜa lµ së h÷u c«ng céng. VÊn ®Ò kh«ng chØ ë chç chÕ ®é c«ng h÷u cã thÓ cã h×nh thøc. Së h÷u nhµ nø¬c vµ së h÷u tËp thÓ, mµ cßn ë trong b¶n chÊt cña chÝnh c¸c quan hÖ x· héi. Quèc h÷u ho¸ ®îc coi lµ ph¬ng thøc, biÖn ph¸p c¶i t¹o chÕ ®é t h÷u thµnh së h÷u nhµ níc, lµ viÖc lµm mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ ph¸p lý. ViÖc lµm nµy cã ý nghÜa x· héi ho¸ s¶n xuÊt mét c¸ch h×nh thøc, nghÜa lµ chØ lµm thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt vÒ mÆt ph¸p lý sao cho phï hîp ý chÝ cña Nhµ níc lµm luËt. V× vËy ngµy nay quan hÖ së h÷u XHCN vµ quan hÖ së h÷u TBCN ®Òu cã së h÷u nhµ níc. Së h÷u nhµ níc trë thµnh chÕ ®é c«ng h÷u XHCN chØ khi thùc hiÖn ®îc x· héi ho¸ s¶n xuÊt thùc sù. SÏ diÔn ra mét sù c¶i tiÕn tËn gèc c¸c quan hÖ së h÷u mµ b¶n chÊt XHCN cña chÕ ®é së h÷u, ®îc thÎ hiÖn th«ng qua lîi Ých cña nh÷ng ngêi lao ®éng (c«ng d©n, n«ng d©n tri thøc). Cã thÓ nãi r»ng c¸c mèi quan hÖ x· héi ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së xo¸ bá lao ®éng lµm thuª lµ biÓu hiÖn trùc tiÕp kh«ng chØ riªng cña chÕ ®é së h÷u XHCN. Qua ph©n tÝch trªn ta cã thÓ nhËn xÐt nh sau: *Thø nhÊt, cÇn ph©n biÖt chÕ ®é cã tÝnh chÊt bãc lét víi chÕ ®é së h÷u lao ®éng kh«ng mang tÝnh bãc lét. * Thø hai, kh«ng ph¶i chÕ ®é c«ng h÷u tù nã, mµ chÝnh chÕ ®é së h÷u c¸ nh©n n¶y sinh trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña thêi ®¹i TBCN víi sù tÊt yÕu dÉn ®Õn sù xo¸ bá chÕ ®é t h÷u vµ kh¼ng ®Þnh chÕ ®é c«ng h÷u míi lµ sù phñ ®Þnh trùc tiÕp chÕ ®é t h÷u TBCN. * Thø ba, chÕ ®é së h÷u c¸ nh©n cã thÓ xem lµ chÕ ®é t h÷u manh món, hay së h÷u c¸ nh©n mang tÝnh chÊt tiªu dïng vµ còng cã thÓ lµ chÕ ®é së h÷u mang tÝnh chÊt s¶n xuÊt ph¸t sinh tõ chÕ ®é c«ng h÷u. * Thø t, chÕ ®é c«ng h÷u kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÕu kh«ng cã chÕ ®é së h÷u c¸ nh©n. Còng nh lµ viÖc quay trë l¹i së h÷u c¸ nh©n trªn c¬ së bæ xung lÉn nhau cña së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u c¸ nh©n lao ®éng ®ã, tríc hÕt lµ trong ho¹t ®éng trÝ tuÖ, t¹o ra tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh c¸i mµ theo C.M¸c lµ"nh©n c¸ch tù do" "Sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi". Còng cÇn ph¶i ph©n biÖt chÕ ®é c«ng h÷u XHCN (biÓu hiÖn tËp trung cña chÕ ®é së h÷u x· héi), víi chÕ ®é së h÷u c«ng, c«ng cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn x· héi trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ®èi víi mäi cña c¶i x· héi (kh«ng cã sù ph©n biÖt thµnh phÇn, kh«ng ai cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi, mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng, hµnh vi cña mäi ngêi do c¸c quy ph¹m x· héi ®iÒu chØnh...). 3. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. a. Hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi (Ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi). S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi. + Lùc lîng s¶n xuÊt: Ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi, nã biÓu hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt x· h«i bao gåm: T liÖu s¶n xuÊt vµ ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, kü n¨ng, kü x¶o, vµ thãi quen lao ®éng cña hä. Trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt do c«ng cô lao ®éng vµ tr×nh ®é khoa häc - kü thuËt (ngµy nay trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ ®éng lùc ph¸t triÓn nhanh, m¹nh) ph¸t triÓn, trong ®ã kü n¨ng, lao ®éng cña con ngêi lµ quyÕt ®Þnh. Con ngêi lµ nh©n tè trung t©m lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt - c«ng nghÖ rÊt ph¸t triÓn, vÞ trÝ trung t©m cñ con ngêi cµng ®îc nhÊn m¹nh. Do vËy, viÖc n©ng cao d©n trÝ lµ nhu cÇu bøc b¸ch. Nã võa lµ ®ßi hái cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, võa lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn nhanh h¬n. - Quan hÖ s¶n xuÊt: Lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ - tæ chøc. Trong ®ã quan hÖ kinh tÕ - x· héi biÓu hiÖn ë 3 mÆt (3 yÕu tè cÊu thµnh). Quan hÖ së h÷u t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc - qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi, theo C.M¸c:"Së h÷u víi t c¸ch lµ h×nh th¸i hiÖn thùc cña quan hÖ s¶n xuÊt". Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng, trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cña s¶n xuÊt, cßn quan hÖ s¶n xuÊt (quan hÖ së h÷u trong ®ã) lµ h×nh thøc x· héi - ph¸p lý cña s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng ngõng vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö, qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é x· héi ho¸ ngµy cµng cao... §ßi hái tÊt yÕu lµ quan hÖ së h÷u x¸c lËp t¬ng øng víi nã ph¶i phï hîp ®Ó më ®êng thóc ®Èy cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®i lªn (tr¸i l¹i lµ k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt, ngay c¶ trêng hîp quan hÖ së h÷u ®i qu¸ xa so víi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt). ë níc ta, tríc khi tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn ®· cã thêi kú qu¸ nhÊn m¹nh quan hÖ s¶n xuÊt, nhÊt lµ quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng cña lùc lîng s¶n xuÊt, dÉn ®Õn n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ muèn xo¸ bá ngay c¸c h×nh thøc së h÷u phi XHCN, x©y dùng vµ thóc ®Èy cao së h÷u XHCN (së h÷u toµn diÖn, vµ së h÷u tËp thÓ) b»ng viÖc tËp trung cao ®é, hîp t¸c cao ®é, thËm chÝ c¶ b»ng quèc h÷u ho¸ cìng bøc trong ®iÒu kiÖn lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm nã ®· lµm k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, kinh tÕ kh«ng t¨ng trëng, vµ khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. Nhng sau ®ã §¶ng ta ®· nhËn thøc l¹i nh×n th¼ng vµo sù thËt nhËn khuyÕt ®iÓm vµ ®i ®óng qui luËt b»ng viÖc ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn tõ 1986 (§¹i héi VI cña §¶ng). Thùc tÕ nh÷ng thµnh tùu thu ®îc cña h¬n 10 n¨m ®æi míi võa qua ®· minh chøng tÝnh ®óng ®¾n cña viÖc vËn dông qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt - lùc lîng s¶n xuÊt trªn ®Êt níc ta. b. Sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý, quyÒn sö dông t liÖu s¶n xuÊt trong x· héi phong kiÕn vµ x· héi TBCN. ChÝnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc tÕ mµ trùc tiÕp nhÊt, s©u xa nhÊt lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lµ ®éng lùc thóc ®Èy nhanh m¹nh nhÊt, nã cho biÕt r»ng c¸c quyÒn g¾n liÒn víi ph¹m trï së h÷u ®· cã sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Thêng ë thêi kú ®Çu (Nh trong thêi kú CNTB c¹nh tranh tù do) th× 3 quyÒn trong quyÒn së h÷u (quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông)thèng nhÊt trong mét chñ thÓ. Sù xuÊt hiÖn cña t b¶n cho vay ®· lµm cho quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t¸ch rêi nhau. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ®îc x· héi ho¸ (trong ®iÒu kiÖn cña kinh tÕ thÞ trêng) th× 3 quyÒn trªn t¸ch rêi gi÷a c¸c chñ thÓ (khi ®ã lao ®éng qu¶n lý trë thµnh mét nghÒ. VÝ dô trong c«ng ty cæ phÇn, quyÒn së h÷u n»m trong tay c¸c cæ ®«ng, quyÒn ®iÒu hµnh chung thuéc Héi ®ång qu¶n trÞ, cßn quyÒn qu¶n lý trùc tiÕp thuéc vÒ gi¸m ®èc(hoÆc tæng gi¸m ®èc). Trong ®ã quyÒn së h÷u vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi quyÒn qu¶n lý, sö dông, ph©n phèi. Mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt bao giê còng cã mét lo¹i h×nh së h÷u ®Æc trng, gi÷ vai trß chñ ®¹o, ®ång thêi cßn tån t¹i c¸c lo¹i h×nh së h÷u kh¸c. *Díi chÕ ®é phong kiÕn n«ng nghiÖp gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu lµ ruéng ®Êt l¹i bÞ k×m h·m cña "§Æc quyÒn, ®Æc lîi" vµ "chÕ ®é ®¼ng cÊp phong kiÕn" hÕt søc hµ kh¾c. Trong thêi kú ®Çu cña chÕ ®é phong kiÕn, n«ng cô rÊt th« s¬, vÒ sau c«ng cô b»ng s¾t phæ biÕn dÇn, sóc vËt ®îc tËn dông lµm søc kÐo... Trong c¸c trang tr¹i sau nµy h×nh thøc hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n ®îc ¸p dông. Do yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng cô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ thñ c«ng ph¸t triÓn cïng víi n«ng d©n dÉn ®Õn trao ®æi ph¸t triÓn... Nãi chung s¶n xuÊt phong kiÕn chñ yÕu dùa vµo lao ®éng thñ c«ng cña n«ng d©n vµ thî thñ c«ng. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn mµ trùc tiÕp nhÊt ë ®©y lµ quan hÖ së h÷u phong kiÕn; §ã lµ viÖc: Bän ®Þa chñ bãc lét n«ng d©n, t¸ ®iÒn trªn c¬ së chiÕm h÷u ruéng ®Êt vµ duy tr× hä trong t×nh tr¹ng lÖ thuéc vµo chóng. §Þa chñ, chóa ®Êt n»m tËp trung phÇn lín t liÖu s¶n xuÊt (Ruéng ®Êt) cßn n«ng d©n lµ ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt ruéng ®Êt (vµ lµ giai cÊp bÞ bãc lét nÆng nÒ). Nh vËy cã thÓ nãi r»ng, së h÷u phong kiÕn vÒ ruéng ®Êt lµ c¬ së kinh tÕ cña chÕ ®é phong kiÕn. Nã quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ cña con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh c¬ cÊu x· héi - giai cÊp vµ chÕ ®é ph©n phèi (bÊt b×nh ®¼ng). Trong x· héi phong kiÕn, bªn c¹nh së h÷u cña ®Þa chñ phong kiÕn, cßn cã së h÷u c¸ thÓ cña ngêi lao ®éng(n«ng d©n, thî thñ c«ng) vÒ c«ng cô lao ®éng, nhµ cöa ®Ó ë vµ mét sè vËt dông kh¸c (hä kh«ng cã quyÒn së h÷u t liÖu s¶n xuÊt mµ chØ "sö dông" ruéng ®Êt cña ®Þa chñ ®Ó lµm thuª lÊy c«ng duy tr× cuéc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh hä); vµ cßn cã së h÷u cña tiÓu n«ng ®éc lËp vµ thî thñ c«ng tù do. B¶n th©n c¸c chñ së h÷u nhá nµy còng bÞ nhµ níc phong kiÕn vµ ®Þa chñ phong kiÕn ¸p bøc, bãc lét nÆng nÒ (tuy cuéc sèng cã dÔ chÞu h¬n so víi n«ng n«). Mét nÐt ®Æc trng kh¸c n÷a lµ giai cÊp phong kiÕn cìng bøc siªu kinh tÕ nh»m cét chÆt n«ng d©n vµo ruéng ®Êt vµ bãc lét phÇn lín lao ®éng cña n«ng d©n (toµn bé c¶ lao ®éng s¶n phÈm thÆng d). * CNTB víi ph¬ng thøc thñ ®o¹n bãc lét gia trÞ thÆng d tinh vi h¬n, x¶o quyÖt h¬n c¸c giai cÊp bãc lét tríc ®ã (chñ n« vµ phong kiÕn, ®Þa chñ). Giai cÊp t s¶n trong thêi kú ®Çu ¸p dông ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi (kÐo dµi thêi gian lao ®éng), sau nµy do vÊp ph¶i sù ®Êu tranh quyÕt liÖt cña giai cÊp c«ng nh©n chóng chñ yÕu ¸p dông ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi (t¨ng cêng ®é lao ®éng). Theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin x· héi TBCN lµ x· héi bãc lét cuèi cïng trong lÞch sö, mÆc dï C.M¸c ®· ®¸nh gi¸ rÊt cao chñ nghÜa t b¶n. "Giai cÊp t s¶n ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc c¸ch m¹ng trong lÞch sö. Trong qu¸ tr×nh thèng trÞ giai cÊp cha ®Çy 1 thÕ kû ®· t¹o ra nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ ®å sé h¬n lùc lîng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c thÕ hÖ tríc gép l¹i"; Bëi v× trong XHTB: Giai cÊp t s¶n (tõng nhµ t b¶n hoÆc nhãm, tËp ®oµn t b¶n ë giai ®o¹n ®éc quyÒn vµ ®éc quyÒn nhµ níc sau nµy) chiÕm gi÷ c¸c t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ lµ giai cÊp bãc lét giai cÊp c«ng nh©n, lµ ngêi kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt g× ngoµi "së h÷u" søc lao ®éng vµ ®Ó kiÕm sèng hä buéc ph¶i b¸n "c¸i m×nh cã" ®ã cho t nhµ t b¶n. C«ng nh©n chØ lµ ngêi lµm thuª, qu¶n lý nhá cho "Khèi tµi s¶n khæng lå" cña nhµ t b¶n, chø hä kh«ng ®îc së h÷u g× ngoµi vËt phÈm tiªu dïng, sinh ho¹t vµ tiÒn c«ng. Trong XHTB ngoµi së h÷u cña giai cÊp t s¶n, cßn cã së h÷u nhµ níc t s¶n, së h÷u cña ngêi s¶n xuÊt nhá - c¸ thÓ, së h÷u cña tiÓu chñ... Song ®Òu do së h÷u TBCN chi phèi, quyÕt ®Þnh. * Díi gãc ®é ph¸p lý: QuyÒn së h÷u lµ quyÒn ph¸p luËt d©n sù gåm cã 3 yÕu tè cÊu thµnh: chñ thÓ, kh¸ch thÓ vµ néi dung. Chñ thÓ cña quyÒn së h÷u lµ nh÷ng ngêi tham gia quan hÖ ph¸p luËt d©n sù vÒ së h÷u vÒ së h÷u. Chñ thÓ nµy ®a d¹ng t¬ng øng víi c¸c h×nh thøc së h÷u, bao gåm: Nhµ níc lµ ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi tµi s¶n thuéc së h÷u toµn d©n; c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi, c¸c tËp thÓ, c¸c c«ng d©n, c¸c tæ chøc x· héi, tæ chøc x·c héi nghÒ nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ t nh©n... Tãm l¹i ®ã lµ chñ thÓ(c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n) mµ ®iÒu 173 bé luËt d©n sù quy ®Þnh:"Cã ®ñ 3 quyÒn n¨ng lµ quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n". Kh¸ch thÓ cña quyÒn së h÷u cã thÓ lµ ®èi tîng cña thÕ giíi vËt chÊt hoÆc lµ kÕt qu¶ nh÷ng ho¹t ®éng s¸ng t¹o tinh thÇn (trÝ tuÖ). Hay cã thÓ hiÓu: Kh¸ch thÓ lµ c¸i mµ c¸c bªn tham gia quan hÖ ph¸p luËt híng tíi víi c¸c hµnh vi cña m×nh. VD: tµi s¶n (®éng s¶n, hay bÊt ®éng s¶n), quyÒn t¸c gi¶... Néi dung cña quyÒn së h÷u: Lµ c¸c quyÒn d©n sù vµ c¸c nghÜa vô d©n sù mµ ph¸p luËt qui ®Þnh cho c¸c chñ thÓ tham gia quan hÖ ph¸p luËt. §ã lµ ba quyÒn n¨ng: chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t. Trong ®ã: QuyÒn chiÕm h÷u lµ tù m×nh n¾m gi÷, qu¶n lý tµi s¶n thuéc së h÷u. §ã còng lµ quyÒn kiÓm so¸t, lµm chñ, chi phèi vËt theo ý m×nh; QuyÒn sö dông lµ viÖc khai th¸c c«ng dông cña ®èi tîng së h÷u; quyÒn ®Þnh ®o¹t lµ sù quyÕt ®Þnh "Sè phÇn ph¸p lý" cña vËt nh b¸n, tÆng, cho... ViÖc ph©n biÖt ba quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t trong quyÒn së h÷u cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng. §Æc biÖt trong qóa tr×nh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong tè tông d©n sù. II. C¬ cÊu së h÷u trong qóa tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam. 1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tríc khi tiÕn hµnh ®æi míi (tríc 1986) a. Giai ®o¹n 1945 - 1959 C¸ch m¹n4g th¸ng t¸m thµnh c«ng ngµy 02/9/1945 níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ, mét nhµ níc c«ng - n«ng ®Çu tiªn ë khu vùc §«ng Nam ¸ ra ®êi víi môc tiªu x©y dùng mét chÕ ®é x· héi míi theo con ®êng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa céng s¶n. HiÕn ph¸p 1946 ®· t¹o c¬ së ph¸p lý vµ tõ ®©y quyÒn së h÷u tµi s¶n riªng cña c«ng d©n trë thµnh quyÒn hiÕn ®Þnh. NhiÖm vô cÊp b¸ch cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam lóc ®ã ph¶i xo¸ bá quyÒn së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt quan träng cña thùc d©n Ph¸p, cña c¸c ®Õ quèc kh¸c, c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng vµ thï nghÞch, cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn Ph¸p luËt giai ®o¹n 1945 - 1959 ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng trong viÖc x¸c lËp quan hÖ së h÷u míi díi chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n. Tõ ®ã x©y dùng c¬ së vËt chÊt b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chÕ ®é míi. Trong giai ®o¹n nµy ta ®· dïng chÝnh quyÒn v« s¶n lµm c«ng cô c¶i t¹o x· héi thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt XHCN, chóng ta coi c«ng h÷u lµ môc tiªu. b. Giai ®o¹n 1959 - 1960 MiÒn B¾c tiÕn lªn CNXH, cßn miÒn nam tiÕp tôc tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trong ®iÒu kiÖn míi ®Ó ®i ®Õn cuéc tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy ngµy 30/4/1975 gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt tæ quèc, c¶ níc ®i lªn CNXH. MiÒn B¾c vÒ c¬ b¶n hoµn thµnh c¶i t¹o XHCN ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ phi XHCN. NhiÖm vô chñ yÕu thêi kú nµy ta x¸c lËp vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN ë miÒn B¾c. §iÒu 12, hiÕn ph¸p 1959 kh¼ng ®Þnh "Kinh tÕ quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n gi÷ vai trß l·nh ®¹o nÒn kinh tÕ quèc d©n". Trong ®ã tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u lµ: Së h÷u nhµ níc, së h÷u cña c¸c nhµ t s¶n d©n téc, së h÷u cña tiÓu th¬ng, thî thñ c«ng, hé n«ng d©n c¸ thÓ; së h÷u tËp thÓ cña c¸c HTX, ®îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 11 HiÕn ph¸p 1959... thùc hiÒn c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng, lÇn thø III, IV, lµ võa x©y dùng võa c¶i t¹o, trong c¶i t¹o cã x©y dùng së h÷u thêi kú nµy t¹o tiÒn ®Ò quan träng cã ý nghÜa to lín cho thêi kú tiÕp theo. c. Giai ®o¹n 1980 - 1986 HiÕn ph¸p 1980 thay thÕ hiÕn ph¸p 1959 ®· ghi nhËn ph¹m vi vµ b¶n chÊt cña së h÷u toµn d©n. Trong ®ã t¹i c¸c ®iÒu 18, 19, 23, 24, 27 cña hiÕn ph¸p 1980 ®· quy ®Þnh c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n sau: Së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt ®ai, hÇm má, rõng nói s«ng hå... (§iÒu 19); Së h÷u tËp thÓ; së h÷u cña c«ng d©n. Trong ®ã u tiªn së h÷u nhµ níc vµ së h÷u tËp thÓ t¹i ®iÒu 18 hiÕn ph¸p 1980 quy ®Þnh:"ThiÕt l©p vµ cñng cè chÕ ®é së h÷u XHCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh»m thùc hiÖn mét nÒn KTQD chñ yÕu cã hai thµnh phÇn: Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n vµ thµnh phÇn kinh tÕ HTX thuéc "së h÷u tËp thÓ cña n«ng d©n lao ®éng". Tãm l¹i, tríc khi tiÕn hµnh ®æi míi §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN víi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, h¬n n÷a cßn cho r»ng së h÷u tËp thÓ chØ lµ mét bíc qu¸ ®é ®Ó ®i ®Õn së h÷u toµn d©n. §¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan th× víi h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ ®· ®ãng gãp vµ ph¸t huy vai trß to lín nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp kinh tÕ - x· héi ®Ó toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n ta chiÕn th¾ng trong ®Êu tranh giµnh chÝnh quyÒn (1945) vµ trong kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc Ph¸p, vµ Mü... Tuy nhiªn, xÐt vÒ thùc tÕ níc ta qu¸ ®é lªn CNXH tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, d©n trÝ thÊp vv... Cßn vÒ chñ quan, do qu¸ nhiÖt t×nh, céng víi sù thiÕu hiÓu biÕt nhËn thøc kh«ng ®óng nhiÒu luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, nªn ®· tuyÖt ®èi ho¸ tÝnh h¬n h¼n cña së h÷u XHCN. Mét thêi gian dµi chóng ta ®· ®Þnh kiÕn víi së h÷u c¸ nh©n cña ngêi lao ®éng, thËm chÝ coi nã lµ h×nh thøc ®èi lËp víi XHCN, lµ mÇm mèng kh«i phôc chÕ ®é bãc lét. ThËt ra, së h÷u c¸ nh©n kh«ng biÕn thµnh t b¶n, kh«ng biÕn thµnh c«ng cô ®Ó bãc lét ngêi lao ®éng. Së h÷u c¸ nh©n chñ yÕu ®èi víi c¸c vËt phÈm tiªu dïng, nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu cña ngêi lao ®éng phô thuéc vµo tr×nh ®é cña së h÷u x· héi. Trong "tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n" ®· chØ ra "Chóng t«i cÇn g× ph¶i xo¸ bá së h÷u Êy, sù tiÕn bé cña c«ng nghiÖp ®· xo¸ bá vµ hµng ngµy vÉn tiÕp tôc xo¸ bá c¸i ®ã råi". Do nhÊn m¹nh ®Ò cao, tuyÖt ®èi ho¸ vai trß vµ tÝnh u viÖt cña kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ (HTX) nªn ®Õn mét thùc tÕ: N¨ng suÊt lao ®éng thÊp kÐm, hµng ho¸ khan hiÕm thiÕu l¬ng thùc, khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. Tríc t×nh h×nh ®ã §¶ng ta ®· nh×n nhËn l¹i, nhËn thøc l¹i vµ thõa nhËn sai lÇm khuyÕt ®iÓm do chñ quan nãng véi muèn cã ngay CNXH vµ vËn dông quy luËt kinh tÕ sai (®Æc biÖt lµ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt - lùc lîng s¶n xuÊt). Tõ ®©y, ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®îc tËp trung trong v¨n kiÖn §¹i héi VI (1986) vµ tiÕp tôc sau nµy ®îc c¸c §¹i héi VII, VIII kh¼ng ®Þnh lµ: Chóng ta x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. 2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay: Chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt XHCN, tríc hÕt lµ ®iÒu chØnh c¸c h×nh thøc së h÷u vèn cã, lµ kÕt hîp mét c¸ch tèi u c¸c lîi Ých: Lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých tËp thÓ víi lîi Ých cña nhµ níc. Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng ph¶i lµ"thôt lïi" kh«ng lµm "MÊt CNXH" nh mét sè ngêi lÇm tëng mµ chÝnh lµ mét chñ tr¬ng lín ®Ó khai th¸c, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng cña toµn x· héi còng nh tranh thñ c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ. C¬ së lý luËn cña viÖc x¸c lËp tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u thÓ hiÖn ë luËn ®iÓm cña C.M¸c vµ ¡nghen cho r»ng c¸c h×nh thøc së h÷u ®ù¬c x¸c lËp bëi tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. V× vËy, chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ së h÷u lµ mét thµnh tùu lín c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cña c«ng cuéc ®æi míi. Víi nh÷ng thµnh tùu ®¸ng mõng vÒ kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc ta sau h¬n 10 n¨m ®æi míi ®· chøng tá ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, hîp lý. Thùc tÕ còng cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u ®Ó phï hîp víi tÝnh chÊt ®Æc ®iÓm cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ vµ phï hîp còng nh khai th¸c, thóc ®Èy ®îc c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt ë c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau ph¸t triÓn. Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng, Nhµ nø¬c ta ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt thÓ chÕ ho¸ vÒ së h÷u ph¶n ¸nh tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta cßn thÊp kh«ng ®ång ®Òu. V× thÕ øng vãi nã lµ c¸c h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng. Bëi v×: ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh lµ môc ®Ých cuèi cïng cña chÕ ®é x· héi ta. Trong ph¹m vi hÑp cã thÓ coi së h÷u lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu nµy vµ bíc ®Çu thùc hiÖn CNH, H§H ®Êt níc (v¨n kiÖn héi nghÞ ®¹i biÓu gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII 1/1994) vai trß cña mçi h×nh thøc së h÷u trong mét chÕ ®é së h÷u cã ý nghÜa vµ t¸c dông kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §iÒu 15, hiÕn ph¸p 1992, quy ®Þnh"c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt - kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u ta nh©n trong ®ã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ nÒn t¶ng". Ta lÇn lît xem xÐt xu híng vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u, ë níc ta hiÖn nay. a. Së h÷u toµn d©n: ë nø¬c ta hiÖn nay, hiÕn ph¸p 1992 vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ:"§Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå, nguån níc, tµi nguyªn trong lßng ®Êt, nguån lîi ë vïng biªn, thÒm lôc ®Þa vµ vïng trêi... C¸c tµi s¶n kh¸c mµ ph¸p luËt quy ®Þnh lµ cña nhµ níc, ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n". XÐt vÒ mÆt kinh tÕ, ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña mét céng ®ång ngêi. XÐt vÒ mÆt x· héi, ®Êt ®ai lµ l·nh thæ. Nhng xÐt c¶ hai ph¬ng diÖn, cã thÓ nãi ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ ®èi tîng së h÷u cña riªng ai. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n mµ Nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ c¸c quyÒn ®îc chuyÓn nhîng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi æn ®Þnh. ViÖc t¸ch hÕt quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai nµy nÕu biÕt gi¶i quyÕt sÏ ®em l¹i søc bËt cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. V¨n kiÖn ®¹i héi III cña §¶ng ta ®· chØ râ:"Trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt thu ®îc giao cho n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ níc qui ®Þnh b»ng ph¸p luËt, c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ, chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt...". Nh vËy, së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay ®· ®îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó trë thµnh nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. b. VÒ së h÷u nhµ níc: Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y chóng ta ®· ®ång nhÊt së h÷u nhµ níc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm lÉn nh vËy, cã thêi gian dµi ngêi ta bá quªn h×nh thøc së h÷u nhµ níc, chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi h×nh thøc së h÷u toµn d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i díi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi v× së h÷u toµn d©n g¾n kÕt víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ quèc doanh. V× vËy mµ chóng ta ®· ra søc quèc doanh ho¸ nÒn kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng cã nh vËy míi cã CNXH nhiÒu h¬n. Trong mét x· héi mµ nhµ níc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn d©n cha cã ®iÒu kiÖn vËn ®éng trªn bÒ mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ nãi chung. H×nh thøc së h÷u nhµ níc, xÐt vÒ tæng thÓ míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u nhµ níc ë níc ta, cã lÏ thÓ hiÖn chñ yÕu ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh, khu vùc cña doanh nghiÖp nhµ níc. c. Së h÷u hîp t¸c: ë níc ta tríc ®©y, h×nh thøc nµy chñ yÕu tån t¹i díi h×nh thøc HTX, víi néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña ®èi tîng së h÷u ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u. ChÝnh v× vËy mµ víi h×nh thøc nµy quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn nhîng TLSX diÔn ra rÊt phøc t¹p. QuyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt thêng h¹n chÕ, song l¹i cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù "nhËp nh»ng" víi quyÒn së h÷u nhµ níc vµ víi së h÷u t nh©n tr¸ h×nh còng phæ biÕn. §Ó ho¹t ®éng ra khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay th× ph¶i ®Þnh râ quyÒn mua b¸n chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt - kinh doanh. ChØ nh vËy, së h÷u tËp thÓ míi trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qu¶. H×nh thøc së h÷u hîp t¸c lµ mét h×nh thøc tiÕn bé trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. V× vËy, cÇn ph¶i duy tr× vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a h×nh thøc nµy khi x©y dùng CNXH, nh Lªnin nãi "chÕ ®é cña nh÷ng x· viªn HTX v¨n minh lµ chÕ ®é XHCN". Hîp t¸c x· lµ nhu cÇu thiÕt th©n cña kinh tÕ hé gia ®×nh, cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn tíi mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nã sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c. Nhu cÇu vÒ vèn, cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm... ®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm liªn kÕt nh÷ng ngêi lao ®éng l¹i víi nhau vµ lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp thÓ.Thùc tiÔn cho thÊy ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX kiÓu míi ra®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong thÞ trêng. §iÒu nµy cho thÊy kÕt cÊu bªn trong cña tËp thÓ ®· thay ®æi phï hîp víi níc ta hiÖn nay. d, Së h÷u c¸ thÓ: ë níc ta h×nh thøc nµy tån t¹i chñ yÕu díi h×nh thøc kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ. tríc ®©y kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ë níc ta cã tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, l¹i bÞ trãi buéc bëi c¬ chÕ qu¶n lý. HiÖn n¸y nã ®ang ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ ®ang cã xu híng ph¸t triÓn thuËn lîi . kinh tÕ c¸ thÓ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi kinh tÕ hîp t¸c x·, v× thÕ h×nh thøc sì h÷u c¸ thÓ còng cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi h×nh thøc së h÷u hîp t¸c. kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy nhanh vµ cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, Søc lao ®éng, tay nghÒ cña tõng nhãm, tõng ngêi d©n. T¹i ®ai héi VIII , §¶ng ta ®· nªu râ: Kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ cã vÞ trÝ quan träng, l©u dÇi. Gióp ®ì kinh tÕ chÝnh trÞ, tiÓu chñ gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n vÒ vèn, khoa häc vµ c«ng nghÖ, vÒ th¬ng trêng tiªu thô s¶n phÈm. HoÆc lµm vÖ tinh cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc hay hîp t¸c x·. Chóng ta ®Òu biÕt kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ thùc chÊt lµ thµnh phÇn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá. Nã dùa trªn së h÷u nhá vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ vÒ lao ®éng cña b¶n th©n vµ cho ®Ðn nay nã vÉn ®îc coi lµ së h÷u c¸ nh©n. Thø së h÷u cã nh©n ®ã kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é së h÷u ®éc lËp. Bëi thÕ, nã kh«ng thÓ t¹o ra quan hÖ s¶n xuÊt, hoÆc ®¹i diÖn cho 1 quan hÖ s¶n xuÊt mµ chØ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña quan hÖ s¶n xuÊt ®©ng tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng lu«n chÞu sù t¸c ®éng trªn nhng quy luËt kinh doanh vµ lu«n bÞ ph©n t¸n v× thÕ cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó t¹i ®©y phãng dÇn vµ c¸c biÕn nã theo dÞnh híng x· héi chñ nghÜa. e, Së h÷u t b¶n t nh©n: ë níc ta kinh tÕ t b¶n t nh©n ®ang h×nh thµnh ph¸t triÓn. §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u tù nh©n TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, së h÷u t b¶n t nh©n, bao gåm c¶ doanh nghiÖp cña c¸c nhµ t s¶n vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ phÇn lín. Vèn do mét hoÆc mét sè t nh©n gãp l¹i, thuª lao ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh díi h×nh thøc xÝ nghiÖp t doanh hay c«ng ty cæ phÇn t nh©n. Nã còng bao gåm c¶ h×nh thøc kinh tÕ t b¶n t nh©n níc ngoµi ®Çu t 100% vèn hoÆc n¾m gi÷ tû lÖ vèn khèng chÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt TBCN kh«ng cßn nguyªn vÑn n÷a. Bëi thÕ, kinh tÕ t b¶n t nh©n ë níc ta chØ ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®îc B¸c h« quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p. + Së h÷u hçn hîp. Së h÷u hçn hîp lµ h×nh thøc së h÷u c¬ chÕ tham gia cña nhiÒu lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Cã thÓ nãi ®©y lµ lo¹i h×nh kinh tÕ chung gian, cã T/C ®em xem gi÷a thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. HiÖn nay ë níc ta cã ba lo¹i chñ thÓ kÕt hîp víi nhau thµnh h×nh thøc së h÷u hçn hîp. §ã lµ Nhµ níc, tËp thÓ vµ t nh©n ®Ó t¹o nªn c¸c d¹ng sö h÷u sinh ®éng nh: Nhµ níc vµ nh©n d©n Nhµ níc vµ tËp thÓ; Nhµ níc ; tËp thÓ vµ t nh©n; tËp thÓ vµ t nh©n v.v.... Thùc chÊt ®©y lµ c¸c xÝ nghiÖp (hoÆc c«ng ty) cæ phÇn. §ã lµ c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh«ng thuéc h¼n vµo mét thµnh phÇn kinh tÕ nµo. Hiªn nay chóng ta cßn ph¶i sö dông chñ nghÜa t b¶n Nhµ níc hay h×nh thøc t b¶n Nhµ níc lµm ph¬ng tiÖn vµ cøu c¸ch ®Ó ph¸t triÓn. Bëi v× chñ nghÜa t b¶n Nhµ níc theo Lª -nin lµ mét h×nh thøc phæ biÕn trong TKQ§ vµ sù tån t¹i cña nã lµ cÇn thiÕt: Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn mçi h×nh thøc së h÷u nãi trªn cã vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña chóng. §Þa vÞ lÞch sö cña chóng phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é qu¶n lý, vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Æc biÖt trong thêi gian nµy, Nhµ níc ta tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®a d¹ng ho¸ ë h÷u m¹nh mÏ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc lµm ¨n thua lç kÐo dµi hoÆc doanh nghiÖp kh«ng thuéc lo¹i Nhµ níc ®éc quyÒn l¾m gi÷, ngay c¶ c¸c doanh nghiÖp cña Tæng c«ng ty 90, Tæng c«ng ty 91. III. ý nghÜa cña vÊn ®Ò nghiªn cøu: 1. ý nghÜa lý luËn: Së h÷u lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng vµ phøc t¹p khi nghiªn cøu xem xÐt vÊn ®Ò së h÷u cña mét ®Êt níc ta. Cã thÓ biÕt ®îc ®Êt níc ®ã ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo? cao hay thÊp? cã xu híng nµo? ViÖc n¾m v÷ng vÊn ®Ò së h÷u, ®Æc biÖt lµ luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin sÏ lµ c¬ së lý luËn nÒn t¶ng t tëng cho viÖc ho¹ch ®Þnh, ®Þnh híng ph¸t triÓn cho ®Êt níc. §ã lµ c¨n cø ®Ó ®Êu tranh chèng c¸c t tëng ph¶n ®éng. Chèng ®èi, xuyªn t¹c nh quan ®iÓm t s¶n cho r»ng chÕ ®é SHTNTNCN lµ bÊt diÖt. 2. ý nghÜa thùc tiÔn: ChÕ ®é së h÷u víi c¸c h×nh thøc sì h÷u ®a d¹ng t¬ng øng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau hiÖn nay ë níc ta ®ang cã qu¸ tr×nh hoµ nghuyÖn, d¸m xem , bæ xung cho nhau ®Î ph¸t triÓn trong mét hµnh lang ®Þnh híng XHXHCN. §©y lµ viÖc lùa chän hî quy luËt vµ cã hiÖu qu¶, ph¸t huy ®îc vai trß cña c¸c h×nh thøc së h÷u. IV. Mét Sè Gi¶i Ph¸p ChÝnh S¸ch Cña §¶ng Vµ Nhµ Níc §Ó vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ cÊu së h÷u ®ång thêi thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ ph¸t huy vai trß cña c¸c thµnh phµn kinh tÕ; 1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ ph¸p lý: §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ban hµnh c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch së h÷u ®óng ®¾n, kÞp thêi, phï hîp... Nhµ níc kÞp thêi thÓ chÕ ho¸ chóng thµnh ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ së h÷u x· héi vËn hµnh tèt. Víi c¸c chÝnh s¸ch tËp trung nh: chÝnh s¸ch së h÷u; chÝnh s¸ch ®èi víi viÖc sö dông, qu¶n lý tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc c¸ nh©n; hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ së h÷u, chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vv... 2. C¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi Nh»m t¹o ra c¬ së kinh tÕ - vËt chÊt - kü thuËt ®Ó b¶o ®¶m, còng nh t¹o ra m«i trêng kinh tÕ - x· héi æn ®Þnh, lµnh m¹nh cho c¸c quan hÖ së h÷u tù do vËn hµnh trong khu«n khæ ph¸p luËt trong ®ã: - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, tæ chøc, c¸ nh©n ®Òu b×nh ®¼ng trong thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. - Gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm x· héi gi¸o dôc truyÒn thèng lÞch sö vµ c¸c kiÕn thøc hiÓu biÕt vÒ së h÷u cho mäi c«ng d©n. §Ó tõ ®ã cã th¸i ®é xö sù ®óng ®¾n, hîp ph¸p. - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u ®Ó t¹o ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ trong sù nghiÖp ®æi míi, thùc hiÖn d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n biÖt râ quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông... hay vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc. 3. Trong viÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u cÇn lu ý c¸c vÊn ®Ò sau: - VÊn ®Ò c¬ chÕ t¸c ®éng cña së h÷u t¸i thÞ trêng - Néi dung c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u. - VÊn ®Ò "phi nhµ níc ho¸" vµ "t nh©n ho¸" - VÊn ®Ò tæ chøc vµ qu¶n lý khu vùc kinh tÕ nhµ níc. - Nh÷ng doanh nghiÖp nµo lµ ®èi tîng cña t nh©n ho¸, cæ phÇn ho¸. C.KÕt luËn VÊn ®Ò së h÷u ®Æt ra lµ kh¸ch quan mang ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn s©u s¾c. Víi tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH cña níc ta lµ thùc hiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Trong khi cÇn ph¶i thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt cßn thÊp kÐm ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thõa nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng tån t¹i ®an xen, hoµ quyÖn víi nhau, bæ sung vµ cïng ph¸t triÓn. HiÖn nay viÖc hoµn thiÖn c¬ së lý luËn vµ tæng hîp thùc tiÔn cña "vÊn ®Ò së h÷u" lµ vÊn ®Ò bóc xóc cÇn gi¶i quyÕt, ®Ó níc ta võa ph¸t huy ®îc "néi lùc", l¹i më cöa, hoµ nhËp tranh thñ sù giao lu hîp t¸c quèc tÕ vµ chèng ®îc 4 nguy c¬: Tôt hËu, chÖch híng, diÔn biÕn hoµ b×nh, vµ tham nhòng, bu«n lËu... TÊt c¶ nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp ®Ó n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt níc, n©ng cao thÕ vµ lùc cña ViÖt Nam trªn trêng quèc tÕ. Qua ph©n tÝch së h÷u chóng ta cßn thÊy gi÷a së h÷u vµ gi¸ trÞ cã c¬ së chung thèng nhÊt. Së h÷u mÆt ®Þnh tÝnh cña quan hÖ kinh tÕ, cßn gi¸ trÞ lµ mÆt ®Þnh lîng cña c¸c quan hÖ nµy. Nh thÕ së h÷u ®em l¹i néi dung cho c¸c quan hÖ gi¸ trÞ vµ thÞ trêng . Do ®ã nã béc lé mèi quan hÖ gi÷a së h÷u vµ thÞ trêng. Së h÷u chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÞ trêng, nhê thÕ h×nh thµnh c¬ chÕ t¸c ®éng gi÷a chóng. §ã lµ c¬ chÕ thùc hiÖn c¸c lîi Ých kinh tÕ cña së h÷u vµ c¬ chÕ c¹nh tranh gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u. D.Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. C.M¸c vµ ¡nghen: Tuyªn ng«ng cña §¶ng céng s¶n toµn tËp, tËp 4. 2. C.M¸c vµ ¡nghen:Toµn tËp, tËp 5, tËp 2 3. V.I Lªnin toµn tËp, tËp 32, 36, 43, 44, 45 - NXB tiÕn bé Matxc¬va. 4. V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng VI, VII vµ VIII 5. Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, tËp 1, n¨m 1997, NXB Gi¸o dôc. 6. Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, tËp 2, n¨m 1990, NXB Gi¸o dôc 7. Gi¸o tr×nh lý luËn chung vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt - Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi n¨m 1996. 8. Gi¸o tr×nh luËt d©n sù , tËp 1 vµ tËp 2, Trêng §¹i häc LuËt Hµ Néi n¨m 1998. 9. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 243 - th¸ng 8/1998 10. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 250 - th¸ng 3/1999 11. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 220 - th¸ng 5/1997 12. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 227 - th¸ng 4/1997 13. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 237 - th¸ng 2/1999 14. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 244 - th¸ng 9/1998 15. LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi 1996. 16. Niªn gi¸m thèng kª 1995 Môc lôc Trang A/PhÇn më ®Çu 1 B/ PhÇn néi dung 4 I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u 4 1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan 4 a. ChiÕm h÷u lµ g×? 4 b. Së h÷u lµ g×? 4 c. Quan hÖ së h÷u lµ g×? 5 d. C¸c h×nh thøc së h÷u 5 e. QuyÒn së h÷u lµ g×? 6 g. ChÕ ®é së h÷u lµ g×? 6 2. Hai chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n trong lÞch sö 6 a. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t nh©n 6 b. ChÕ ®é së h÷u, x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt 9 3. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qóa tr×nh lÞch sö tù nhiªn 10 a. Hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi 10 b. Sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö dông t liÖu s¶n xuÊt 12 II. C¬ cÊu së h÷u trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam 15 1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tríc ®æi míi (1986) 15 a. Giai ®o¹n 1945 - 1959 15 b. Giai ®o¹n 1959 - 1980 15 c. Giai ®o¹n 1980 - 1986 16 2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay 17 a. Së h÷u toµn d©n 18 b. Së h÷u nhµ nø¬c 19 c. Së h÷u hîp t¸c 19 d. së h÷u t b¶n t nh©n 20 e. Së h÷u t b¶n tù nhiªn 20 f. Së h÷u hçn hîp 21 III. ý nghÜa vÊn ®Ò nghiªn cøu 21 IV. Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó vËn hµnh hiÖu qu¶ c¬ cÊu së h÷u ë níc ta 22 1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ - ph¸p lý 22 2. Nhãm gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi 22 3. ViÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u 23 C. KÕt luËn 24 D. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 25

Các file đính kèm theo tài liệu này:

KC154.doc