Vị thế và dự báo xu thế phát triển vùng của sông châu thổ sông Cửu Long

122 32(2), 122-127 T¹p chÝ c¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt 6-2010 VÞ THÕ Vµ Dù B¸O XU THÕ PH¸T TRIÓN VïNG CöA S¤NG CH¢U THæ S¤NG CöU LONG NguyÔn §Þch Dü, Do∙n §×nh L©m, Vò V¨n Hµ, NguyÔn Träng TÊn, §Æng Minh TuÊn, NguyÔn Minh Qu¶ng I. Më §ÇU Dßng s«ng Mª K«ng chÈy vµo l·nh thæ ViÖt Nam theo hai phô l−u lµ s«ng HËu vµ s«ng TiÒn ; hai s«ng nµy tiÕp tôc chÈy qua c¸c tØnh ®ång b»ng vµ ®æ ra BiÓn §«ng qua chÝn cöa s«ng, ®ång b»ng nµy ®−îc gäi lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Tõ vÞ trÝ ®Þa lý vµ m¹ng l−íi thñy v¨n cña s«ng HËu vµ s«ng TiÒn nh− hiÖn t¹i trªn ®ång b»ng s«ng Cöu Long cho thÊy vÞ trÝ ®Þa lý vïng cöa s«ng ë ®©y ®−îc xem nh− mét tµi nguyªn vÞ thÕ. HiÖn nay, tµi nguyªn vÞ thÕ ®· ®−îc ®Ò cËp trong c¸c lÜnh vùc tù nhiªn, x· héi vµ chÝnh trÞ, song c¬ së khoa häc cña nã cßn lµ vÊn ®Ò míi mÎ ë n−íc ta còng nh− trªn thÕ giíi. Trong bµi b¸o nµy, tµi nguyªn vÞ thÕ ®−îc hiÓu lµ nh÷ng tiÒm n¨ng, gi¸ trÞ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, vÒ c¸c thuéc tÝnh kh«ng gian liªn quan ®Õn cÊu tróc h×nh thÓ s¬n v¨n, c¶nh quan sinh th¸i cã thÓ sö dông cho c¸c môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi (KT - XH), ®¶m b¶o an ninh quèc phßng vµ chñ quyÒn quèc gia. Tõ ®Þnh nghÜa trªn, TrÇn §øc Th¹nh vµ nnk, (2009) ®· x©y dùng nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ tµi nguyªn vÞ thÕ nh− sau [4] : VÞ thÕ tù nhiªn : tµi nguyªn vÞ thÕ tù nhiªn lµ c¸c gi¸ trÞ vµ lîi Ých cã ®−îc tõ tæng thÓ c¸c yÕu tè h×nh thÓ, cÊu tróc kh«ng gian cña mét khu vùc nµo ®ã vµ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c cã mÆt t¹i ®ã. VÞ thÕ ®Þa lý kinh tÕ : tµi nguyªn ®Þa kinh tÕ lµ c¸c gi¸ trÞ vµ lîi Ých cã ®−îc tõ ®Æc ®iÓm ®Þa lý ¶nh h−ëng ®Õn tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét vïng, mét quèc gia, thËm chÝ mét khu vùc. VÞ thÕ ®Þa chÝnh trÞ : tµi nguyªn ®Þa chÝnh trÞ lµ sù kÕt hîp cña lîi thÕ vÒ ®Þa lý tù nhiªn vµ nh©n v¨n, víi mét bèi c¶nh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ quèc tÕ nµo ®ã. C¸c gi¸ trÞ ®i kÌm : tµi nguyªn sinh vËt, tµi nguyªn phi sinh vËt, tµi nguyªn nh©n v¨n mét khu vùc hay mét ®èi t−îng ®−îc coi lµ cã gi¸ trÞ tµi nguyªn vÞ thÕ cÇn ®¹t ®−îc mét trong ba tiªu chÝ ®Çu tiªn. Nh×n tõ gãc ®é ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña cöa s«ng, cã thÓ xem ®©y nh− mét ®Þa hÖ cöa s«ng víi hai hÖ thèng c¸c cöa s«ng cña s«ng HËu vµ s«ng TiÒn ë quy m« quèc tÕ. Tµi nguyªn vÞ thÕ nµy rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i kh«ng chØ néi ®Þa mµ c¶ giao th«ng hµng h¶i, ph¸t triÓn kinh tÕ c¶ng biÓn, kinh tÕ vïng ven biÓn. Bªn c¹nh tµi nguyªn vÞ thÕ cña c¸c cöa s«ng ë vïng ven biÓn ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long, chóng cßn cã mét vÞ thÕ hÕt søc quan träng trong viÖc b¶o vÖ an ninh quèc phßng kh«ng chØ ®èi víi vïng nghiªn cøu mµ cßn ®èi víi c¶ khu vùc ®ång b»ng Nam Bé vµ ®èi víi c¶ n−íc. §iÒu nµy còng cã thÓ xem nh− mét d¹ng tµi nguyªn vÞ thÕ ®Þa chÝnh trÞ. Nghiªn cøu vïng cöa s«ng phô thuéc nhiÒu vµo môc tiªu cña tõng nhiÖm vô hÕt søc linh ®éng, trong ph¹m vi bµi b¸o nµy, tËp thÓ t¸c gi¶ tËp trung giíi thiÖu vÞ thÕ vµ dù b¸o ph¸t triÓn cña c¸c cöa s«ng vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long. II. Mét sè kh¸i niÖm chung Tr−íc khi xem xÐt vÞ thÕ c¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long cÇn ®Æt vïng cöa s«ng ven biÓn trong khu«n khæ cña nh÷ng kh¸i niÖm nh− ®íi bê biÓn (coastal zone), ®−êng bê biÓn vµ cöa s«ng ven biÓn. - §íi bê biÓn : d¶i tiÕp gi¸p gi÷a ®Êt liÒn vµ biÓn, kh«ng réng l¾m, cã tÝnh ®éc ®¸o t¹o nªn mét líp vá c¶nh quan cña Tr¸i §Êt vµ lµ n¬i xÈy ra mèi t−¬ng t¸c rÊt phøc t¹p gi÷a th¹ch quyÓn, thñy quyÓn, khÝ quyÓn vµ sinh quyÓn. §êi bê biÓn còng lµ hÖ tù nhiªn më, phøc t¹p, ®a d¹ng vµ còng rÊt ®éc ®¸o, thÓ hiÖn râ rÖt vµ ®Çy ®ñ nhÊt mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a bèn quyÓn cña Tr¸i §Êt. Theo quan ®iÓm cña mét sè nhµ nghiªn cøu, giíi h¹n d−íi cña ®íi bê biÓn lµ ®é s©u mµ sãng b¾t ®Çu biÕn d¹ng, còng nh− ®Þa h×nh vµ trÇm tÝch ®¸y b¾t ®Çu biÕn ®æi. Theo C«ng −íc LuËt biÓn Quèc tÕ 123 (1982), ®íi bê biÓn ®−îc ®Þnh nghÜa lµ vïng biÓn ®Æc quyÒn kinh tÕ víi chiÒu réng kho¶ng 200 h¶i lý tõ bê ra phÝa biÓn. - §−êng bê biÓn : n¬i gÆp nhau gi÷a biÓn vµ lôc ®Þa trong ph¹m vi ®íi bê biÓn. MÆc dï vËy, cã t¸c gi¶ hiÓu ®−êng bê biÓn lµ vÞ trÝ trung b×nh nhiÒu n¨m cña ®−êng triÒu c−êng hoÆc lµ ®−êng trung b×nh gi÷a triÒu c−êng vµ triÒu kiÖt. - Cöa s«ng ven biÓn : mét hîp phÇn cña ®íi bê biÓn hay cßn thuéc ®íi t−¬ng t¸c hiÖn t¹i gi÷a biÓn vµ lôc ®Þa. MÆc kh¸c, vïng cöa s«ng ven biÓn cßn lµ mét hîp phÇn cña ch©u thæ. Ngµy nay, cßn cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kh«ng gian, h×nh th¸i ®Þa m¹o vµ vÒ ®éng lùc ph¸t triÓn cña vïng cöa s«ng ven biÓn. III. VÞ thÕ cña c¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long Vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long, n¬i hai s«ng HËu vµ s«ng TiÒn, hai ph©n l−u cña s«ng Mª K«ng ch¶y vµo ViÖt Nam víi chÝn cöa s«ng : ba cöa thuéc s«ng HËu lµ cöa Tranh §Ò (TrÇn §Ò), §Þnh An vµ B¸t X¾c thuéc ®Þa phËn tØnh Sãc Tr¨ng ; s¸u cöa thuéc c¸c chi l−u cña s«ng TiÒn lµ cöa Cæ Chiªn, cöa Cung HÇu (thuéc s«ng Cæ Chiªn, tØnh Trµ Vinh), cöa Hµm Lu«ng (s«ng Hµm Lu«ng) vµ cöa Ba Lai (s«ng Ba Lai) thuéc tØnh BÕn Tre, cöa TiÓu, cöa §¹i (thuéc s«ng Mü Tho, tØnh TiÒn Giang). Trong chÝn cöa s«ng trªn, cöa B¸t X¾c bÞ båi lÊp mÊt vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX trªn Cï Lao Dung do ho¹t ®éng cña s«ng HËu. Ho¹t ®éng cña cöa s«ng Ba Lai phô thuéc vµo triÒu lªn, triÒu xuèng th«ng qua sù ®iÒu tiÕt cña ®Ëp Ba Lai. V× thÕ, thùc tÕ cßn cã bÈy cöa s«ng ®ang ho¹t ®éng. 1. VÞ thÕ vÒ tù nhiªn a. §Þa h×nh - ®Þa m¹o Tõ th−îng nguån s«ng Mª K«ng vÒ tíi chÝn cöa s«ng ven biÓn tr−íc kia nay lµ bÈy cöa s«ng vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long, dßng s«ng ®· chuyªn chë mét nguån n−íc ngät lín cung cÊp cho ®ång b»ng vµ chÝnh dßng s«ng ®ã mang phï sa ®Õn vïng cöa s«ng ven biÓn båi l¾ng h×nh thµnh c¸c cån c¸t, giång c¸t hoÆc c¸c cï lao cña ®ång b»ng ch©u thæ. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña TrÞnh ViÖt An [1], s«ng Cöu Long dµi 4.500 km, diÖn tÝch l−u vùc 0,79.106 km2 víi l−u l−îng n−íc hµng n¨m lµ 170 km3, l−îng phï sa lµ 160 triÖu tÊn/n¨m, ®iÒu nµy nãi lªn l−îng n−íc ngät vµ phï sa lµ rÊt lín vÞ thÕ cung cÊp n−íc ngät cho vïng h¹ du (h×nh 1). §ång b»ng ch©u thæ cã bÒ mÆt n»m ngang t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, dèc tho¶i ra phÝa biÓn, n¬i c¸c dßng s«ng thèng trÞ, h×nh thµnh nªn c¸c vïng cöa s«ng ven biÓn. Cã thÓ nªu thÝ dô vÒ sù h×nh thµnh diÖn tÝch cña tØnh BÕn Tre g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña s«ng Cöu Long. Vïng ®Êt tØnh BÕn Tre ®−îc h×nh thµnh vµo giai ®o¹n sau cïng cña qu¸ tr×nh båi tô ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ g¾n víi qu¸ tr×nh ph©n nh¸nh cña s«ng Cöu Long. §Êt BÕn Tre lé trªn mÆt n−íc biÓn tõ kho¶ng 4.500 n¨m trë l¹i ®©y. Tr−íc tiªn lµ mét cån cña s«ng xuÊt hiÖn ë vïng chî L¸ch, sau ®ã mét sè giång c¸t ®−îc h×nh thµnh, víi dßng s«ng to lín t¹o ra mét cöa s«ng míi lµ cöa s«ng Mü Tho, lµm xuÊt hiÖn c¸c giång c¸t biÓn vïng thÞ x· BÕn Tre. Cïng lóc ®ã h×nh thµnh dßng s«ng Ba Lai vµ ho¹t ®éng cña s«ng Hµm Lu«ng ë phÝa t©y, s«ng TiÒn ë phÝa ®«ng gãp phÇn båi tÝch cho ®Õn ngµy nay [5]. Do ®é cao trung b×nh cña ®Þa h×nh tõ 1 ®Õn 2 m so víi mùc n−íc biÓn ®· t¹o ra nhiÒu cï lao, trong ®ã lín nhÊt lµ Cï Lao Minh n»m ë gi÷a s«ng Cæ Chiªn vµ s«ng Hµm Lu«ng, Cï Lao B¶o n»m gi÷a s«ng Hµm Lu«ng vµ s«ng Ba Lai, Cï Lao An Ho¸ n»m gi÷a s«ng Ba Lai vµ s«ng Mü Tho. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn cån Phông, cån Tµu trªn s«ng Mü Tho, cån èc, cån Tinh trªn s«ng Hµm Lu«ng, cån Phó §a, cån Dung trªn s«ng Cæ Chiªn. Gi÷a c¸c cån c¸t hay giång c¸t ven biÓn lµ c¸c ®Çm mÆn, ®Çm bïn. Cöa s«ng ven biÓn cã nhiÒu tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i, theo h×nh th¸i ®Þa m¹o th× cöa s«ng ven biÓn ®−îc chia thµnh hai lo¹i, lo¹i cöa s«ng tam gi¸c ch©u (delta) vµ cöa s«ng h×nh phÔu (estuary). Qua ®ã, cã thÓ nãi r»ng chÝn hay bÈy cöa s«ng cã mét vÞ thÕ hÕt søc quan träng trong viÖc thay ®æi h×nh hµi vïng cöa s«ng ë h¹ du s«ng Cöu Long. b. §Þa chÊt Vïng cöa s«ng chÞu t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kiÕn t¹o, T©n kiÕn t¹o vµ ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i. Lßng s«ng HËu ph¸t triÓn theo ®øt gÉy s«ng HËu, ®øt gÉy Cæ Chiªn theo s«ng Cæ Chiªn ; chóng ®Òu cã h−íng TB - §N. §Þa h×nh tho¶i; b»ng ph¼ng nªn t¹i vïng cöa s«ng th−êng tÝch tô trÇm tÝch h¹t mÞn nh− bïn sÐt, bét, c¸t t¹o nªn bê s«ng hoÆc bê biÓn cã cÊu t¹o trÇm tÝch bë rêi. C¸c ho¹t ®éng cña triÒu, sãng, giã, thËm chÝ b·o th−êng dÉn tíi xãi lë ®−êng bê. T¹i vïng nghiªn cøu, qu¸ tr×nh t©n kiÕn t¹o ®· t¹o nªn ®íi n©ng Sãc Tr¨ng vµ vïng h¹ BÕn Tre. 124 Theo c¸c tµi liÖu ®Þa chÊt, vïng cöa s«ng ch©u thæ Cöu Long chÞu sù chi phèi cña mét sè ®øt gÉy chÝnh ph−¬ng TB - §N nh− ®øt gÉy s«ng HËu víi hai cöa s«ng hiÖn nay lµ §Þnh An vµ Tranh §Ò. Tr−íc ®©y vïng cöa s«ng HËu cßn cã cöa s«ng B¸t X¾c nh−ng ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX cöa nµy ®· bÞ båi tô, lÊp ®Çy. §øt gÉy Cæ Chiªn còng cã h−íng TB - §N, song NguyÔn Huy Dòng vµ nnk (2005) [2] l¹i cho r»ng ®øt gÉy nµy cã ph−¬ng ¸ vü tuyÕn. Ng−êi thμnh lËp : NguyÔn §Þch Dü, Vò V¨n Hμ, NguyÔn V¨n Qu¶ng H×nh 1. S¬ ®å tµi nguyªn vÞ thÕ vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long Theo NguyÔn §×nh Xuyªn (2005), ho¹t ®éng ®éng ®Êt ë ®øt gÉy S«ng HËu cã c−êng ®é M = 4,5 - 5,0 [6]. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng ®éng ®Êt kh«ng ph©n bè trªn toµn bé ®øt gÉy mµ chØ tËp trung ë mét sè ®o¹n nhÊt ®Þnh vµ ®é s©u chÊn t©m còng chØ tËp trung ë ®é s©u tõ 10 km ®Õn 15 km. C¸c ho¹t ®éng ®éng ®Êt nµy hoÆc trùc tiÕp, hoÆc gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn diÔn biÕn cña ®−êng bê biÓn, 125 lµm thay ®æi h×nh hµi cña hÖ thèng ®−êng bê th«ng qua qu¸ tr×nh xãi lë, båi tô bê biÓn, lµm h− h¹i c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng ven biÓn, g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ cña. §iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña vïng ®íi bê. Do ®ã cÇn cã dù b¸o vµ cã c¸c ph−¬ng ph¸p phßng tr¸nh hiÖu qu¶. c. Thñy h¶i v¨n Theo c¸c nhµ khoa häc vÒ thñy v¨n, lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cöa s«ng ven biÓn ë vïng ch©u thæ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c yÕu tè tù nhiªn nh−: khÝ hËu, l−îng dßng ch¶y vµ bïn c¸t cña dßng ch¶y cöa s«ng, thñy triÒu, sãng cña dßng ven bê. NguyÔn ThÞ Nga vµ TrÇn Thôc (2003) khi ®Ò cËp tíi cöa s«ng ven biÓn ®· cho r»ng vai trß cña chÕ ®é thñy v¨n vµ h¶i v¨n ë cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long ®ãng vai trß cùc kú quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cöa s«ng ven biÓn [3]. Vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long cã chÕ ®é b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu, mét ngµy cã hai lÇn lªn xuèng, biªn ®é triÒu kh¸ lín cã thÓ tõ 2,5 m tíi 3,5 m. Thñy triÒu lµ mét nh©n tè ®−a n−íc mÆn x©m nhËp s©u vµo néi ®ång, ®Æc biÖt vµo mïa kh«. Vïng nghiªn cøu cã m¹ng l−íi s«ng ngßi, kªnh r¹ch dµy ®Æc, c¸c con s«ng ®Òu ®æ ra biÓn theo h−íng t©y b¾c - ®«ng nam vµ l−îng n−íc ë c¸c con s«ng kh¸ dåi dµo. Nh×n tõ gãc ®é thñy h¶i v¨n vïng nghiªn cøu còng thÊy ®−îc mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc hoÆc mÆt thuËn lîi vµ kh«ng thuËn lîi cho vÞ trÝ ®Þa lý, cÊu tróc h×nh thÓ nh©n v¨n, c¶nh quan sinh th¸i phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ an ninh quèc phßng. MÆc dï vËy, vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long vÉn ®−îc xem nh− mét vÞ thÕ tµi nguyªn. 2. VÞ thÕ vÒ KT - XH vµ quèc phßng C¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long lµ n¬i tËp trung d©n c− cña 51 x· thuéc 11 huyÖn ven biÓn cña bèn tØnh Sãc Tr¨ng, Trµ Vinh, BÕn Tre vµ TiÒn Giang. N¬i ®©y, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh− n«ng nghiÖp, dÞch vô, du lÞch, nu«i trång thñy s¶n, ®¸nh b¾t h¶i s¶n rÊt s«i ®éng. C¸c ho¹t ®éng giao th−¬ng néi vïng vµ ngo¹i vïng trong n−íc vµ quèc tÕ nhén nhÞp. VÒ mÆt an ninh quèc phßng rÊt quan träng, bëi lÏ n¬i ®©y cã ®−êng bê biÓn dµi víi c¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù x©m nhËp s©u vµo ®Êt liÒn. Do ®ã cÇn cã c¸c ph−¬ng ¸n t¸c chiÕn, phßng chèng sù x©m nhËp cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng vµo ®Êt liÒn. V× thÕ vÞ thÕ cña vïng nµy hÕt søc quan träng vÒ mÆt an ninh x· héi vµ an ninh quèc phßng. Cã thÓ nªu mét vÝ dô, cöa §Þnh An cña s«ng HËu lµ mét cöa s«ng cã ®iÒu kiÖn tèt nhÊt trong c¸c cöa s«ng cña s«ng Cöu Long cã thÓ t¹o luång l¹ch cho tµu biÓn ra vµo miÒn T©y Nam Bé mµ CÇn Th¬ lµ c¶ng lín nhÊt trªn s«ng HËu, c¸ch cöa §Þnh An 120 km. Tõ CÇn Th¬ cã thÓ theo s«ng HËu qua Vµm Nao sang s«ng TiÒn ®Ó ®i ng−îc ®Õn Phn«m - Pªnh cña Campuchia, do ®ã nã cßn lµ tuyÕn ®−êng thñy quèc tÕ [1]. Tr−íc nh÷ng ®ßi hái bøc b¸ch cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cho khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long nãi chung vµ vïng cöa s«ng ven biÓn s«ng Cöu Long nãi riªng còng nh− nhu cÇu giao l−u héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi, ChÝnh phñ ®· cã chñ tr−¬ng lín c¶i t¹o vµ n©ng cÊp luång tµu qua cöa §Þnh An theo tiªu chuÈn th«ng tµu 10.000 DWT ®Çy t¶i vµ 20.000 DWT gi¶m t¶i, phôc vô nhu cÇu vËn chuyÓn hµng ho¸ ph¸t triÓn KT-XH ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long theo quyÕt ®Þnh 173/Q§-TTG cña Thñ t−íng ChÝnh phñ. §iÒu nµy còng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ vÒ mÆt KT - XH vµ an ninh quèc phßng cña c¸c cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long. VÒ mÆt v¨n hãa x· héi, nÕu sù cã mÆt cña c¸c thµnh t¹o trÇm tÝch Holocen ë ®©y cã tõ 11.700 n¨m ®Õn nay, lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c c− d©n ViÖt cæ t¹i ®Þa bµn t−¬ng øng víi v¨n hãa ãc Eo lµ kho¶ng 3.000 n¨m cho ®Õn khi h×nh thµnh v−¬ng quèc Phï Nam vµo ®Çu c«ng nguyªn (thiÕt chÕ nhµ n−íc) th× c¸c vÊn ®Ò ph¸t triÓn KT - XH chØ vµo kho¶ng mét phÇn ba thêi gian sau nµy. XÐt vÒ mÆt ph¸t triÓn KT - XH, t¹i ®©y ®· tr¶i qua hai giai ®o¹n : ph¸t triÓn kinh tÕ søc lao ®éng víi lo¹i h×nh kinh tÕ nguyªn thñy, tiÕp theo lµ lo¹i h×nh kinh tÕ n«ng nghiÖp ; giai ®o¹n sau lµ ph¸t triÓn kinh tÕ tµi nguyªn víi sù xuÊt hiÖn cña ngµnh kinh tÕ c«ng nghiÖp diÔn ra trªn ®Þa bµn ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long nãi chung vµ vïng cöa s«ng ch©u thæ nãi riªng, b¾t ®Çu tõ thÕ kû XIX ®Õn ngµy nay. Vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long lµ mét miÒn ®Êt h×nh thµnh muén so víi c¸c vïng kh¸c trªn l·nh thæ ViÖt Nam. Song, nh÷ng cø liÖu lÞch sö cho thÊy, t¹i n¬i ®©y, ng−êi ViÖt cæ ®· biÕt sö dông thÕ m¹nh cña miÒn ®Êt tròng s«ng n−íc ®Ó ph¸t triÓn KT - XH. Tr¶i qua hµng ngh×n n¨m khai th¸c l·nh thæ, c¸c c− d©n ViÖt cæ gåm ng−êi Kinh, Kh¬me, Hoa, Ch¨m trªn miÒn ®Êt nµy ®· lÊy hÖ thèng s«ng ngßi, kªnh r¹ch lµm c¸c tuyÕn ®−êng thñy ®Ó th«ng th−¬ng, c¶i t¹o nh÷ng miÒn ®Êt tròng thµnh c¸c ®ång ruéng mµu mì, theo mïa n−íc lò lÊy phï sa båi ®¾p cho c¸c c¸nh ®ång. 126 Ngoµi ra, søc ng−êi ®· biÕn c¸c giång ®Êt cao thµnh nh÷ng miÖt v−ên trï phó, mµ s¶n vËt c©y tr¸i ®· lµ hµng hãa theo c¸c tµu bu«n trao ®æi víi c¸c n−íc kh¸c trong khu vùc. Song song víi nh÷ng thµnh qu¶ cña lao ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa nghÖ thuËt còng ra ®êi víi nh÷ng lêi ca tiÕng h¸t nh− c¸c ®iÖu lý, s¸u c©u väng cæ, hß V× vËy nÕu nh×n tõ gãc ®é kinh tÕ x· héi, vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long cã mét vÞ thÕ nhÊt ®Þnh. Tãm l¹i, c¸c cöa s«ng vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long lµ n¬i tËp trung d©n c− ®«ng ®óc, n¬i c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ s«i ®éng, c¸c ho¹t ®éng giao th«ng trong n−íc vµ quèc tÕ nhén nhÞp, song còng lµ n¬i cã vÞ trÝ an ninh quèc phßng quan träng. MÆt kh¸c, nh×n tõ gãc ®é tù nhiªn c¸c cöa s«ng ë ®©y l¹i lµ n¬i rÊt phøc t¹p, chÞu t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa m¹o - ®Þa h×nh, ®Þa chÊt, T©n kiÕn t¹o, ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i, ho¹t ®éng cña c¸c chÕ ®é thñy h¶i v¨n cña s«ng, cña biÓn lu«n lu«n cã mèi t−¬ng t¸c, tranh chÊp víi nhau, mét vïng rÊt nhËy c¶m ; chÝnh v× thÕ còng kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña c¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long. IV. Dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn c¸c cöa s«ng ven biÓn vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long Xu thÕ ph¸t triÓn cña c¸c cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long trong nh÷ng thËp niªn tíi sÏ biÕn ®éng rÊt m¹nh mÏ do c¸c yÕu tè sau: - TiÕn bé vÒ khoa häc kü thuËt trong thÕ kû XXI rÊt lín, trªn nhiÒu lÜnh vùc sÏ lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c ngµnh nh− dÞch vô, du lÞch, n«ng nghiÖp, nu«i trång thñy s¶n, ®¸nh b¾t h¶i s¶n T¹i vïng ch©u thæ s«ng Cöu Long, nhiÒu dù ¸n x©y dùng c¶ng vµ c¶ng c¸ sÏ më ra mét thêi kú míi cho c¸c ngµnh giao th«ng vËn t¶i vµ thñy h¶i s¶n. V¨n phßng UBND tØnh BÕn Tre cho biÕt : ngµy 25 - 6 - 2007, t¹i tØnh BÕn Tre trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2007 ®· thu hót ®−îc n¨m dù ¸n ®Çu t− lín t¹i thÞ x· BÕn Tre, huyÖn Ba Tri, huyÖn Má Cµy vµ huyÖn Chî L¸ch. Theo TrÞnh ViÖt An [1], Bé giao th«ng vËn t¶i ®· lÊy ph−¬ng ¸n kªnh t¾t do t− vÊn quèc tÕ SNC- Lavalin (Canada) ®Ò xuÊt ®Ó lËp b¸o c¸o kh¶ thi. Theo ph−¬ng ¸n nµy, viÖc ®µo kªnh t¾t më cöa míi cho tµu biÓn tr¸nh cöa §Þnh An, ®i qua kªnh Quan Ch¸nh Bè vµo s«ng HËu. Ph−¬ng ¸n nµy ®· ®−îc khëi c«ng quý I n¨m 2009. ViÖc x©y dùng ®Ëp Ba Lai, cÇu R¹ch MiÔu lµm cho viÖc giao th«ng kh«ng chØ b»ng ®−êng thñy qua hÖ thèng kªnh r¹ch mµ cã c¶ hÖ thèng ®−êng bé, ®−îc nèi b»ng nh÷ng chiÕc cÇu, lµm cho viÖc ®i l¹i thuËn lîi h¬n. BiÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu dÉn tíi hiÖn t−îng n−íc biÓn d©ng ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi cuéc sèng cña ng−êi d©n trong vïng cöa s«ng ven biÓn. T¸c ®éng cña biÕn ®æi khÝ hËu ®Õn n«ng nghiÖp, tµi nguyªn n−íc, l©m nghiÖp, thñy s¶n vµ nghÒ c¸, ®Õn ®íi bê, ®Õn n¨ng l−îng vµ giao th«ng, søc kháe ®ang ®−îc nghiªn cøu ph©n tÝch. BiÕn ®æi khÝ hËu kh«ng thÓ qu¶n lý ®−îc vµ t¸c ®éng cña biÕn ®æi khÝ hËu lµ kh«ng tr¸nh khái. Ngµy 22 - 7 - 2008, t¹i héi th¶o ë Tp HCM vÒ quy ho¹ch thñy lîi §ång B»ng s«ng Cöu Long vµ cñng cè n©ng cÊp ®ª biÓn, Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Cao §øc Ph¸t ®· c«ng bè c¶nh b¸o cña Liªn HiÖp Quèc vÒ n−íc biÓn d©ng 1 m, ViÖt Nam mÊt 17 tû USD/n¨m, 1/5 d©n sè chÞu ¶nh h−ëng ; 12,3 % diÖn tÝch ®Êt trång trät bÞ biÕn mÊt. MÆt kh¸c, khi n−íc biÓn d©ng, c¸c vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long sÏ thay ®æi vÞ trÝ theo h−íng ®i s©u vµo phÇn lôc ®Þa, h×nh hµi cña c¸c cöa s«ng nµy còng thay ®æi. Tuy nhiªn, víi nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kü thuËt víi ®−êng lèi, chñ tr−¬ng ®óng ®¾n sÏ cã nh÷ng biÖn ph¸p øng phã thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶. KÕT LUËN Nh×n tõ gãc ®é vÞ trÝ ®Þa lý tù nhiªn, KT - XH, an ninh quèc phßng vµ giao l−u quèc tÕ cña vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long, cã thÓ nhËn thÊy tÇm quan träng cña vïng nh− sau : 1. Vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long lµ mét d¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn, cô thÓ lµ mét d¹ng tµi nguyªn vÞ thÕ. 2. D¹ng tµi nguyªn vÞ thÕ vïng nghiªn cøu ®−îc thÓ hiÖn ë c¸c tiªu chÝ cÊu thµnh nh− vÞ thÕ tù nhiªn, vÞ thÕ ®Þa lý kinh tÕ, vÞ thÕ ®Þa chÝnh trÞ. - VÞ thÕ tù nhiªn lµ tæng hoµ c¸c gi¸ trÞ vµ lîi Ých cña vÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn. - VÞ thÕ ®Þa kinh tÕ lµ kh¶ n¨ng vµ quan hÖ kinh tÕ theo kh«ng gian vïng, miÒn th«ng qua hÖ thèng giao th«ng vµ c¬ së h¹ tÇng. - VÞ thÕ ®Þa chÝnh trÞ lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c vÞ thÕ cña vÞ trÝ tù nhiªn, vÞ thÕ ®Þa kinh tÕ vµ nguån lùc nh©n v¨n trong mét bèi c¶nh cô thÓ. 127 3. Vïng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long, mét vïng ®ång b»ng ch©u thæ víi bÒ mÆt n»m ngang t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, dèc tho¶i ra biÓn, hµng n¨m tiÕp nhËn mét l−îng phï sa cùc kú lín (160 triÖu tÊn/n¨m) qua hÖ thèng s«ng Cöu Long. L−îng phï sa nµy phÇn lín l¾ng ®äng t¹i hÖ thèng s«ng, r¹ch cña ®ång b»ng, mét phÇn ®−îc dßng chÈy ven bê, thñy triÒu, sãng giã vËn chuyÓn ph©n bè ë vïng biÓn n«ng ven bê. Dßng s«ng HËu vµ s«ng TiÒn cßn mang tíi vïng ®ång b»ng mét khèi l−îng n−íc ngät lín cho ng−êi d©n sinh sèng t¹i ®©y sö dông. Th«ng qua ho¹t ®éng cña s«ng HËu vµ s«ng TiÒn nªu trªn còng ®· nhËn thÊy ®−îc vÞ thÕ cña hai con s«ng nµy ®èi víi ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long nãi chung vµ ®èi víi vïng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long nãi riªng. Thùc tÕ ®iÒu nµy ®· kh¼ng ®Þnh tµi nguyªn vÞ thÕ cña s«ng HËu vµ s«ng TiÒn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. 4. Vïng cöa s«ng ven biÓn ch©u thæ s«ng Cöu Long víi xu thÕ ph¸t triÓn trong nh÷ng thËp niªn tíi sÏ rÊt m¹nh mÏ trªn nhiÒu lÜnh vùc tõ KT - XH tíi an ninh quèc phßng, khoa häc kü thuËt, kh«ng ngõng n©ng cao d©n trÝ, n©ng cao ®êi sèng cña ng−êi d©n. Tuy nhiªn, tr−íc c¸c sù cè hoÆc tr−íc nh÷ng hiÖn t−îng n−íc biÓn d©ng do biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu, c¸c nhµ qu¶n lý cÇn cã nh÷ng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p thÝch øng hiÖu qu¶ nh»m gi¶m thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ cña ®èi víi c¸c sù cè do sù biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu vµ n−íc biÓn d©ng. Tµi liÖu dÉn [1] TrÞnh ViÖt An, 2006 : Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p khoa häc vµ c«ng nghÖ chèng sa båi æn ®Þnh lßng dÉn cöa §Þnh An phôc vô nhu cÇu vËn chuyÓn hµng ho¸. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi KHCN cÊp Nhµ n−íc, Hµ Néi. [2] NguyÔn Huy Dòng, NguyÔn Ngäc Hoa, NguyÔn Kim Hoµng, NguyÔn Ngäc S¬n, Lª ThÞ Ngäc Mai, Ph¹m ThÞ Dung, 2005 : §¸nh gi¸ biÕn ®éng ®−êng bê biÓn tõ mòi Kª Gµ ®Õn mòi Cµ Mau thêi kú 1965-2004, nguyªn nh©n vµ dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn. TuyÓn tËp §Þa chÊt tµi nguyªn, Tp Hå ChÝ Minh. [3] NguyÔn ThÞ Nga, TrÇn Thôc, 2003 : §éng lùc häc s«ng. Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. [4] TrÇn §øc Th¹nh, TrÇn §×nh L©n, NguyÔn H÷u Cö, L¨ng V¨n KÎn, NguyÔn V¨n Qu©n, §inh V¨n Huy, 2009 : Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ tµi nguyªn vÞ thÕ, kú quan sinh th¸i ®Þa chÊt vïng biÓn, ven bê vµ c¸c ®¶o ViÖt Nam. TuyÓn tËp Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn, tËp XIV, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ, Hµ Néi. [5] Lª Th«ng, 2006 : §Þa lý ViÖt Nam c¸c tØnh vµ thµnh phè ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Cöu Long, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, Hµ Néi. [6] NguyÔn §×nh Xuyªn, 2005 : Nghiªn cøu dù b¸o ®éng ®Êt vµ dao ®éng nÒn ë ViÖt nam. B¸o c¸c ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc, Th− viÖn ViÖn VËt lý ®Þa cÇu, Hµ Néi. SUMMARY The position and forecasting the development trend of estuaries area in Cuu Long delta The Mekong delta where Hau river and Tien river, two branches of Mekong river flow in Vietnam by 9 estuaries which include 3 estuaries of Hau river (Tran De, Dinh An, Bat Xac) and 6 estuaries of Tien river (Co Chien, Cung Hau, Ham Luong, Ba Lai, Tien, Dai). Nowadays, Bat Xac estuary has been extended by running process of Hau River from the beginning of 20th century to present; the running process of Ba Lai estuary depends on the regulation of Ba Lai dam. Thus, there are 7 running estuaries in reality. It is noted from the geographical location of estuaries of Mekong delta costal that these estuaries play an important position to physical, economic- social field and defense security as well as international exchanges. To the general trend of the following years, estuary area of Mekong delta coatal will develop powerfully in many fields from economic-social issues to defense security, science and technology, enhancing intellectual standards and life of inhabitant incessantly. It is necessary for administrators to provide policies and effective adaptable solutions with a view to reduce loosing of people and money from breakdowns happened as the global climate changes and the rising of sea water. Ngµy nhËn bµi : 14 - 07 - 2009 ViÖn §Þa chÊt - ViÖn KH & CNVN