Xuất khẩu hàng thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường Nhật Bản từ 1995 đến nay - Thực trạng và giải pháp

chøng tá hµng thñy s¶n cña ta cßn thua kÐm c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, trong khi tû lÖ s¶n phÈm gi¸ trÞ gia t¨ng trong c¬ cÊu s¶n phÈm xuÊt khÈu cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh nh­ Th¸i Lan, Ên §é, In§«nªsia.. kh¸ cao. 2.2. Nh÷ng nguyªn nh©n cÇn kh¾c phôc Mét lµ, mÊt c©n ®èi gi÷a tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thÊp vµ yªu cÇu chÊt l­îng ngµy cµng cao cña thÞ tr­êng NhËt B¶n. Ngµy cµng nhiÒu kh¸ch hµng NhËt B¶n kh«ng chØ quan t©m ®Õn gi¸ c¶ vµ ®é t­¬i nh­ tr­íc (do chØ mua nguyªn liÖu lµ chÝnh). HiÖn nay, kh¸ch hµng NhËt B¶n cã nh÷ng ®ßi hái rÊt cao vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, an toµn vÖ sinh, tr×nh ®é c«ng nh©n, tr×nh ®é c«ng nghÖ. Do vËy, nÕu c¸c doanh nghiÖp n©ng cÊp ®­îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é qu¶n lý th× sÏ cã kh¸c hµng tèt h¬n. HiÖn nay, t×nh tr¹ng c¹nh tranh rÊt gay g¾t lµm cho c¸c mÆt hµng th« kh«ng cßn gi÷ ­u thÕ. Do vËy, nÕu ai cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt th× xuÊt khÈu cã hiÖu qu¶ h¬n, t×m kiÕm ®­îc nhiÒu kh¸ch hµng h¬n. NhËn thøc ®­îc ®iÒu nµy n­íc ta ®· chñ ®éng c¶i tiÕn tõng b­íc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu yÕu kÐm. Cô thÓ lµ, tr×nh ®é c«ng nghÖ chÕ biªn thÊp h¬n c¸c n­íc trong khu vùc, c«ng nghÖ chñ yÕu lµ tõ NhËt B¶n nh­ng kh«ng hoµn chØnh. §©y lµ mét nguyªn nh©n cè h÷u ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. HiÖn nay, c«ng nghÖ chÕ biÓn thñy s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch­a phôc vô ®¾c lùc cho chÕ biÕn thóy s¶n xuÊt khÈu ®iÒu nµy lµ do: C¸c nhµ m¸y chÕ biÒn thñy s¶n kh«ng ®­îc ®Çu t­, n©ng cÊp ®æi míi mét c¸ch kÞp thêi HÖ thèng m¸y mãc xuèng cÊp, c¸c ph©n x­ëng chÕ biÕn ®· tr¶i qua mét thêi gian sö dông rÊt l©u. Do ®ã, hµng thñy s¶n xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng NhËt B¶n chñ yÕu sö dông c«ng nghÖ ­íp ®«ng lµm l¹nh dÉn ®Õn hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao thÊp. T×nh tr¹ng nµy lµm cho chÊt l­îng hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ch­a cao, c¬ cÊu ®¬n gi¶n, diÖn mÆt hµng xuÊt khÈu hÑp vµ do ®ã ph¶i xuÊt khÈu mét phÇn qua trung gian. C¸c thÞ tr­êng trung gian nµy l¹i chÕ biÕn tiÕp vµ xuÊt khÈu sang NhËt B¶n víi gi¸ cao h¬n. C«ng nghÖ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch ch­a ph¸t triÓn: c¸c tµu ®¸nh b¾t chØ cã thÓ l­u nguyªn liÖu b»ng c¸ch ­íp ®¸ hoÆc ­íp l¹nh s¬ qua nªn tû lÖ nguyªn liÖu h­ háng tr­íc khi chÕ biÕn lµ rÊt cao. Hai lµ, nguån cung cÊp nguyªn liÖu bÊp bªnh VÊn ®Ò nguyªn liÖu vÉn lµ khã kh¨n “trÇm kha’’ cña c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n. Nguån nguyªn liÖu thuû s¶n cho xuÊt khÈu hiÖn nay chñ yÕu dùa vµo khai th¸c tù nhiªn cßn nu«i trång chØ chiÕm mét phÇn nhá. Do ®ã, nguån cung cÊp nguyªn liÖu th­êng kh«ng æn ®Þnh. Vµo mïa vô chÝnh, nguyªn liÖu th­êng chØ ®¸p øng 80-90% kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp. HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n thu gom nguyªn liÖu tõ nhiÒu nguån nh­: c¸c c¬ s¬ thu gom, tõ chÝnh c¸c ng­ d©n. Do ®ã, nguyªn liÖu phô thuéc nhiÒu vµo s¶n l­îng thñy s¶n ®¸nh b¾t. Mµ víi c¸c ph­¬ng tiÖn ®¸nh b¾t hiÖn nay kh«ng cho phÐp khai th¸c víi s¶n l­îng æn ®Þnh. Ba lµ, ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i cßn yÕu HiÖn nay, ch­a cã kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh tæng thÓ xóc tiÕn xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. MÆc dï, cã tiÕn hµnh mét sè ho¹t ®éng xóc tiÕn nh­ tham gia héi chî th­¬ng m¹i vµ cö ®oµn c¸n bé ®i kh¶o s¸t t¹i thÞ tr­êng Nh©t B¶n. Nh­ng nh×n chung c¸c ho¹t ®éng nµy cßn mang tÝnh tù ph¸t vµ ch­a thÓ coi lµ ho¹t xóc tiÕn thùc sù nÕu xÐt vÒ mÆt môc tiªu, lªn kÕ ho¹ch, ¸p dông c¸c h×nh thøc xóc tiÕn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng nµy. Nç lùc b¸n hµng cña b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp cßn h¹n chÕ. C¸c doanh nghiªp vÉn ch­a më ®­îc v¨n phßng ®¹i diÖn cña doanh nghiÖp m×nh t¹i NhËt B¶n ®Ó t×m kiÕm b¹n hµng vµ nghiªn cøu thÞ tr­êng mét c¸ch chñ ®éng. Bèn lµ, h×nh thøc xuÊt khÈu ®¬n gi¶n Trªn thùc tÕ, 30% hµng thuû s¶n ViÖt Nam xuÊt khÈu sang NhËt B¶n lµ qua c¸c thÞ tr­êng trung gian (Singapore, Hång K«ng, §µi Loan). Hµng thuû s¶n xuÊt khÈu trùc tiÕp sang thÞ tr­êng NhËt B¶n chØ ®­îc nhËp khÈu qua c¸c C«ng ty th­¬ng m¹i, C«ng ty nhËp khÈu trong m¹ng l­íi kªnh ph©n phèi trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Nh­ vËy, c¸c b¹n hµng NhËt B¶n chÝnh cña ViÖt Nam lµ c¸c C«ng ty th­¬ng m¹i NhËt B¶n. ChØ cã mét c«ng ty cã thÓ xuÊt khÈu trùc tiÕp sang c¸c siªu thÞ trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy lµ h×nh thøc xuÊt khÈu hµng thuû s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n cßn ®¬n gi¶n, phô thuéc nhiÒu vµo c¸c thÞ tr­êng trung gian. §©y lµ c¸c h×nh thøc xuÊt khÈu ®¬n gi¶n nhÊt ®­îc ¸p dông trong giai ®o¹n ®Çu. Môc tiªu cña c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam lµ c¸c h×nh thøc xuÊt khÈu cao h¬n ®Ó kh«ng ph¶i chia sÎ nhiÒu lîi nhuËn cho c¸c thµnh phÇn kh¸c. Cã thÓ kÕt luËn, mÆc dï ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ nh­ng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n cßn ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc. NÕu so s¸nh víi mét sè n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n m¹nh vµo NhËt B¶n cã tiÒm n¨ng gièng ViÖt Nam (Trung Quèc, Th¸i Lan, In®«nªsia ) th× møc ®é chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é qu¶n lý lµ rÊt lín. Do vËy, môc tiªu chiÕn l­îc ®Ó c¹nh tranh lµ ®­a c«ng nghÖ s¶n xuÊt, chÕ biÕn xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam lªn ngang tÇm c¸c n­íc trong khu vùc, ®­a ViÖt Nam trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n hµng ®Çu vµo NhËt B¶n. §Ó hoµn thµnh ®­îc chiÕn l­îc nµy cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p vµ b­íc ®i cô thÓ. CH¦¥NG III §Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng thuû s¶n ViÖt nam sang thÞ tr­êng NhËt b¶n I. Dù b¸o thÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n tíi 2005 1. Dù b¸o vÒ tiªu thô Theo dù b¸o cña FAO vÒ t×nh h×nh tiªu thô thuû s¶n thÕ giíi trong giai ®o¹n tõ nay ®Õn 2005, cung thuû s¶n thÕ giíi vÉn ch­a ®¸p øng ®ñ vÒ cÇu thuû s¶n. V× vËy, thÞ tr­êng thuû s¶n thÕ giíi vÉn rÊt s«i ®éng. ThÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n còng kh«ng n»m ngoµi xu h­íng nµy. Do ®Æc tr­ng riªng cña thÞ tr­êng thuû s¶n ë n­íc nµy nh­ võa lµ n­íc nhËp khÈu võa lµ n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n lín, h¬n n÷a thuû s¶n l¹i lµ mét lo¹i thùc phÈm truyÒn thèng cña ng­êi d©n NhËt B¶n. Nªn xu h­íng tiªu thô trªn thÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n cã nh÷ng nÐt kh¸c. Còng theo dù b¸o cña FAO th× nhu cÇu thuû s¶n trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n cã xu h­íng b·o hoµ, nh­ng kim ng¹ch nhËp khÈu hµng n¨m vÉn t¨ng kho¶ng 10% (thÊp h¬n EU vµ Mü) . Tuy nhiªn, NhËt B¶n vÉn lµ mét trong ba trung t©m nhËp khÈu thuû s¶n lín nhÊt trªn thÕ giëi trong thêi gian tíi. Dù b¸o n¨m 2005 kim ng¹ch nhËp khÈu cña NhËt B¶n sÏ lµ 25 tû USD ( trong khi ®ã, thÞ tr­êng EU lµ 27 tû USD vµ thÞ tr­êng Mü lµ 12 tû USD) 2. Dù b¸o vÒ thÞ hiÕu tiªu thô T¨ng tiªu thô c¸c lo¹i thuû s¶n t­¬i sèng, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i cã gi¸ trÞ cao: gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ, c¸ ngõ. ThÞ tr­êng NhËt B¶n cã xu h­íng tiªu dïng t¨ng c¸c lo¹i h¶i s¶n ¨n liÒn. Nhu cÇu nµy ®ang ®Æc biÖt t¨ng cao do ng­êi néi trî muèn sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm cã thÓ chÕ biÕn nhanh chãng. Nh­ng yªu cÇu cña hä l¹i còng rÊt cao. C¸c lo¹i thuû s¶n ¨n liÒn nµy ph¶i cã h­¬ng vÞ ®Æc s¾c nh­ chÕ biÕn t¹i gia. Do kÕt qu¶ cña c¶i c¸ch hÖ thèng ph©n phèi hµng thuû s¶n vµ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c. ThÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n ®ang xuÊt hiÖn xu h­íng t¨ng tiªu thô s¶n phÈm thuû s¶n t¹i gia ®×nh bªn c¹nh hÖ thèng dÞch vô ¨n uèng c«ng céng, nhµ hµng kh¸ch s¹n . Do ®ã, thÞ phÇn cña kªnh tiªu thô gia ®×nh sÏ t¨ng lªn trong tæng tiªu thô thuû s¶n trªn thÞ tr­êng nµy. T×nh h×nh nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng s¸ng kiÕn míi trong bu«n b¸n thuû s¶n ®Æc biÖt lµ b¸n hµng thuû s¶n trùc tiÕp. 3. Xu h­íng nhËp khÈu Theo dù b¸o cña FAO, trong giai ®o¹n tíi c¸c dßng nhËp khÈu thuû s¶n vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n sÏ kh«ng cã nhiÒu thay ®æi. C¸c n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n chñ yÕu sang thÞ tr­êng NhËt B¶n vÉn lµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh­ Trung Quèc, Ên §é, Th¸i Lan, In®«nesia. Do vËy, t×nh h×nh c¹nh tranh sÏ kh«ng cã nhiÒu biÕn ®éng lín. NhËp khÈu t«m vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu thuû s¶n cña NhËt B¶n. Chóng ®­îc nhËp khÈu d­íi rÊt nhiÒu h×nh thøc nh­ t«m ®«ng l¹nh , t­¬i sèng, ­íp ®¸, muèi hay ®· chÕ biÕn. Nh­ng trong ®ã nhËp khÈu t«m só vÉn chiÕm tû träng lín trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu t«m cña NhËt B¶n. Nh­ vËy, thÞ tr­êng NhËt B¶n sÏ vÉn lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu t«m lín ®èi víi c¸c n­íc xuÊt khÈu t«m nhiÒu trªn thÕ gi¬Ý nh­ Ên §é, In®«nªsia, ViÖt Nam An toµn vÖ sinh thùc phÈm ®èi víi søc khoÎ ng­êi tiªu dïng cã xu h­íng kh¾t khe h¬n. §Æc biÖt lµ sau rÊt nhiÒu vô viÖc vÒ an toµn vÖ sinh thùc phÈm trªn thÕ giíi võa qua nh­ bÖnh bß ®iªn, bÖnh lë måm long mãng cña ®éng vËt ë Anh. Trong n¨m 2000, ë NhËt B¶n x¶y ra nhiÒu vô viÖc vÒ thùc phÈm ø vô, nh­ c«ng ty thùc phÈm Kikkoman ®· ph¶i thu håi hµng tr¨m hép n­íc sèt cµ chua v× bÞ ph¸t hiÖn cã chøa thuû tinh trong mét sè hép; hµng tr¨m hép ch¸o ¨n liÒn bÞ thu håi v× chøa nhÖn; 610000 chai n­íc ngät vµ bia cña h·ng Kirim bÞ thu håi v× bÞ ph¸t hiÖn cã ruåi trong mét sè chai; ®Æc biÖt lµ vô s÷a Snow cã chøa ®éc tè lµm h¬n 14000 ng­êi bÞ ngé ®éc vµ ®Õn nay nhµ m¸y nµy ®ang bÞ t¹m ®ãng cöa. Do ®ã, c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn vÖ sinh thùc phÈm sÏ chÆt chÏ h¬n ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ng­êi tiªu dïng. §iÒu nµy, sÏ cµng g©y khã kh¨n cho c¸c nhµ xuÊt khÈu thuéc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã n­íc ta. Nã sÏ lµ rµo c¶n v« h×nh rÊt lín ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ph¶i lu«n ®¶m b¶o vµ kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe cña thÞ tr­êng NhËt B¶n. §èi víi hµng thuû s¶n nhËp khÈu tõ tr­íc tíi nay, ng­êi NhËt B¶n th­êng ®¸nh gi¸ chÊt l­îng dùa vµo c¶m quan nh­ ®é t­¬i, kÝch cì, mµu s¾c… Nh­ng hiÖn nay, chÝnh phñ NhËt B¶n còng ®ang khÈn tr­¬ng ban hµnh c¸c v¨n b¶n míi b¾t buéc ¸p dông tiªu chuÈn HACCP cho hµng thuû s¶n nhËp khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. 4. Dù b¸o vÒ gi¸ Trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n cung vÉn ch­a ®¸p ®­îc cÇu vÒ thuû s¶n, do ®ã lùc l­îng quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ c¸c nhµ ph©n phèi NhËt B¶n mµ phô thuéc vµo cung thuû s¶n vµo thÞ tr­êng nµy. Theo dù b¸o cña FAO tõ nay ®Õn 2005, gi¸ thuû s¶n nhËp khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n sÏ t¨ng 2 - 3%. Tuy nhiªn, møc gi¸ sÏ kh«ng t¨ng cao do : Thø nhÊt, thuû s¶n lµ mÆt hµng dÔ thay thÕ b»ng c¸c thùc phÈm kh¸c nh­ thÞt gµ, thÞt bß, thÞt lîn. Thø hai, c¸c n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n vÉn sÏ sö dông gi¸ nh­ mét vò khÝ c¹nh tranh chñ yÕu. II. §Þnh h­íng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n tíi 2005 1. Lîi Ých cña viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng thuû s¶n sang NhËt B¶n XuÊt khÈu ®· ®­îc thõa nhËn lµ ho¹t ®éng c¬ b¶n trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. ChÝnh nã lµ ph­¬ng tiÖn, lµ ®ßn bÈy ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ cña mét quèc gia trong bèi c¶nh héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ ®· trë thµnh xu thÕ tÊt yÕu vµ phæ biÕn. ViÖc më réng xuÊt khÈu nãi chung vµ xuÊt khÈu thñy s¶n nãi riªng ®Ó t¨ng thu nhËp ngo¹i tÖ cho nÒn tµi chÝnh, ®Ó phôc vô nhu cÇu nhËp khÈu còng nh­ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng lµ môc tiªu quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña n­íc ta hiÖn nay. Chóng ta ®ang thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ h­íng vÒ xuÊt khÈu, lÊy nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi lµm môc tiªu s¶n xuÊt cho nÒn s¶n xuÊt trong n­íc, c¶i t¹o vµ chuyÓn dÞch nÒn kinh tÕ quèc gia ®Ó thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Æt nÒn kinh tÕ quèc gia trong quan hÖ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ nh»m ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh cña m×nh. ChÝnh v× vËy, mçi c¬ héi ®Ó cã thÓ xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña n­íc ta sang NhËt B¶n cã ‎ý nghÜa rÊt quan träng cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghÌo vµ chËm ph¸t triÓn, ViÖt Nam cÇn ph¶i thùc hiÖn CNH-H§H ®Êt n­íc. Muèn vËy, ®ßi hái ph¶i cã nguån vèn rÊt lín ®Ó nhËp m¸y mãc vµ thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Nguån vèn ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu kªnh kh¸c nhau nh­: ®Çu t­ n­íc ngoµi, vay nî, viÖn trî ....C¸c nguån vèn nhËn ®­îc tõ nh÷ng h×nh thøc nµy ®Òu rÊt quan träng nh­ng, cuèi cïng còng ph¶i tr¶ b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ë thêi kú sau. Do ®ã, nguån vèn quan träng nhÊt ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh CNH-H§H lµ khèi l­îng ngo¹i tÖ thu ®­îc tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Lµ mét thÞ tr­êng lín, ®Çy tiÒm n¨ng víi kim ng¹ch nhËp khÈu khæng lå chiÕm tû träng cao trong thÞ phÇn thÕ giíi. NhËt B¶n thùc sù lµ “miÒn ®Êt høa” cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. NÕu chóng ta biÕt c¸ch x©m nhËp vµo thÞ tr­êng réng lín nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶, th× chóng ta cã thÓ cã trong tay mét l­îng ngo¹i tÖ lín phôc vô cho qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. HiÖn nay, NhËt B¶n c¬ b¶n ®· thùc hiÖn xong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ th«ng tin. Mét mÆt, hä ®ang tÝch cùc t×m c¸ch më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu dÞch vô, hµng c«ng nghÖ cao. MÆt kh¸c, hä khuyÕn khÝch nhËp khÈu nh÷ng hµng hãa cÇn nhiÒu lao ®éng tõ c¸c n­íc kh¸c t¹o ra sù c¹nh tranh m¹nh mÏ trªn thÞ tr­êng trong n­íc ®Ó d©n chóng NhËt B¶n cã thÓ mua hµng víi gi¸ dÎ h¬n, chÊt l­îng cao h¬n. Do vËy, ®©y lµ c¬ héi lín cho nh÷ng n­íc cã lîi thÕ so s¸nh nh­ ViÖt Nam 2. Kinh nghiÖm xuÊt khÈu thuû s¶n cña mét sè c«ng ty ®· thµnh c«ng trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 2.1. C«ng ty GreenLand quèc tÞch Anh C«ng ty nµy ®· thµnh lËp ®­îc mét chi nh¸nh cña m×nh t¹i NhËt B¶n tªn lµ Royal Greenland Japan vµo n¨m 1995. §Ó cã ®­îc kÕt qu¶ nµy vµo n¨m 1987 c«ng ty ®· më mét v¨n phßng ®¹i diÖn cña c«ng ty m×nh t¹i NhËt B¶n vµ nã chÝnh lµ tiÒn th©n cña chi nh¸nh nµy. C¸c s¶n phÈm mµ chi nh¸nh nµy nhËp vµo tõ c«ng ty mÑ sang thÞ t­êng NhËt B¶n gåm h¬n 10 lo¹i trong ®ã cã hai lo¹i chÝnh lµ ama-ebi(t«m) vµ c¸. Së dÜ t«m lµ mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh v× c«ng ty nµy nhËn thÊy r»ng t«m lµ s¶n phÈm thuû s¶n chÝnh ®­îc tiªu dïng trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Nãi vÒ bÝ quyÕt thµnh c«ng cña c«ng ty t¹i thÞ tr­êng NhËt B¶n «ng gi¸m ®èc ®· ®óc kÕt r»ng ®ã lµ nhê vµo chiÕn l­îc h­íng vµo ng­êi tiªu dïng cña NhËt B¶n. Mµ cô thÓ ®ã lµ ph¶i hiÓu ®­îc nh÷ng ®ßi hái tiªu chuÈn mang tÝnh ®Æc thï trong tiªu thô hµng thuû s¶n cña ng­êi NhËt B¶n nh­ cì s¶n phÈm ph¶i ®ång bé, h×nh d¸ng ®Ñp, mµu s¾c t­¬i, h­¬ng vÞ ph¶i ®¶m b¶o. Vµ c«ng ty ®· tró träng vµo nh÷ng s¶n phÈm thuû s¶n mang ®­îc nh÷ng ®Æc tr­ng nµy mµ Ýt dÇn chó ý nhiÒu vµo c¸c nh©n tè kh¸c mµ ng­êi NhËt B¶n Ýt quan t©m nh­ s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra nh­ thÕ nµo. 2.2. C«ng ty Icicle Seafood, quèc tÞch Mü Thµnh lËp n¨m 1984. Chi nh¸nh cña c«ng ty nµy chuyªn nhËp c¸c s¶n phÈm thuû s¶n cã nguån gèc tõ B¾c Mü nh­ salmon, cua, c¸ trÝch, c¸ sable cña c«ng ty mÑ ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Tr­íc ®©y, c«ng ty mÑ cña nã còng ®· xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n nh­ng qua c¸c nhµ nhËp khÈu thuû s¶n NhËt B¶n. NhiÖm vô lóc ®Çu cña chi nh¸nh lµ thu thËp th«ng tin vÒ thÞ tr­êng vµ liªn hÖ thÞ tr­êng víi c¸c nhµ nhËp khÈu thuû s¶n NhËt B¶n. Vµ sau nµy míi lµ ph¸t triÓn m¹nh viÖc nhËp khÈu hµng thuû s¶n cña c«ng ty mÑ. Vµ c«ng ty nµy nhËn thÊy r»ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña hä t¨ng lªn râ rµng so víi thêi gian tr­íc ®©y. Ngoµi ra c«ng ty cßn nhËp khÈu c¶ hµng thuû s¶n cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi kh¸c ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 2.3. C«ng ty American Seafood, quèc tÞch Mü Thµnh lËp n¨m 1996. Chi nh¸nh cña c«ng ty t¹i NhËt chuyªn nhËp khÈu tõ c«ng ty mÑ ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. §©y còng lµ mét c«ng ty kh¸ trÎ trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n.Lý do ®Ó c«ng ty nµy ®Æt chi nh¸nh t¹i thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ v× ®©y lµ c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó n¾m ®­îc nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng vµ ph¶n øng cña hä víi s¶n phÈm cña c«ng ty, ®Ó tõ ®ã cã ®­îc chÊt l­îng xuÊt kh¶u phï hîp. Vµ theo c«ng ty nµy, mét chi nh¸nh d­íi d¹ng mét c«ng ty sÏ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n mét v¨n phßng ®¹i diÖn rÊt nhiÒu trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n . 3. §Þnh h­íng xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n Ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu thuû s¶n tíi 2005 ®­îc ChÝnh phñ th«ng qua th¸ng 12/1998. Theo ®ã, trong thêi gian tíi NhËt B¶n sÏ vÉn lµ mét trong ba thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n träng ®iÓm cña ViÖt Nam. Nhu cÇu nhËp khÈu thuû s¶n cña NhËt B¶n lµ kh¸ æn ®Þnh, cã xu h­íng b·o hoµ, kh«ng t¨ng m¹nh. Më réng thÞ phÇn cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng nµy kh«ng ph¶i lµ dÔ. Do ®ã, trong thêi gian tíi sÏ cè g¾ng cñng cè thÞ phÇn cña m×nh trªn thÞ tr­êng nµy vµ h«ng ngõng t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu. §Þnh h­íng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n cô thÓ nh­ sau: 3.1. T¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng hµng thuû s¶n xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. NhiÒu nhµ m¸y chÕ biÕn thuû s¶n míi ®­îc thµnh lËp. C¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n kh«ng ngõng c¶i tiÕn c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ an toµn vÖ sinh thùc phÈm theo tiªu chuÈn HACCP. Cïng víi mét sè ®iÒu kiÖn kh¸c, ViÖt Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng NhËt B¶n vµ còng hoµn toµn cã kh¶ n¨ng t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy. Theo ®Þnh h­íng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam tíi 2005 ®· ®­îc ChÝnh phñ phª duyÖt, môc tiªu cña ViÖt Nam lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¹t 700 triÖu USD. Dù b¸o tõ nay ®Õn n¨m 2005, NhËt B¶n sÏ vÉn lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n lín nhÊt cña ViÖt Nam víi tû träng 32 -34% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam.  3.2. §a d¹ng ho¸ c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ThÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n nhËp khÈu rÊt nhiÒu c¸c mÆt hµng thuû s¶n. §a d¹ng ho¸ c¬ cÊu xuÊt khÈu thuû s¶n lµ mét xu h­íng tÊt yÕu ®Ó t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. §a d¹ng ho¸ c¬ cÊu sÏ t¨ng ®­îc khèi l­îng xuÊt khÈu vµ gi¸ xuÊt khÈu vµ dÉn ®Õn t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Môc tiªu cña chóng ta lµ ph¸t triÓn thªm nhiÒu mÆt hµng míi cho xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. Ph­¬ng h­íng ®a d¹ng ho¸ cô thÓ nh­ sau: Thø nhÊt, t¨ng tû träng xuÊt khÈu ®å hép thuû s¶n, trong ®ã ®Æc biÖt lµ t¨ng tû träng hµng thuû s¶n t­¬i sèng, gi¶m tû träng hµng ®«ng l¹nh vµ hµng ®· qua s¬ chÕ. V× trªn thÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n, hµng thuû s¶n t­¬i sèng gi¸ th­êng cao h¬n c¸c lo¹i kh¸c tõ 20 - 25%. Thø hai, t¨ng tû träng hµng thuû s¶n cao cÊp vµ hµng thuû s¶n ¨n liÒn Sù ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam còng rÊt phï hîp víi xu h­íng nhËp khÈu thuû s¶n cña NhËt B¶n. Sù thay ®æi nµy t¹o tiÒn ®Ò ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn mét thÞ tr­êng nhËp khÈu thuû s¶n l©u dµi cña ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam. 3.3. PhÊn ®Êu t¨ng gi¸ b¸n HiÖn nay gi¸ xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n th­êng chØ b»ng 70% gi¸ In®«nªsia hay Th¸i Lan. Môc tiªu phÊn ®Êu t¨ng gi¸ b¸n hµng thuû s¶n lµ môc tiªu hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. Nh­ng nã ®ßi hái mét sù ®Çu t­ lín c¶ vÒ vËt chÊt còng nh­ t©m søc. Cô thÓ, ViÖt Nam phÊn ®Êu t¨ng gi¸ b¸n b»ng c¸ch ®a d¹ng ho¸ c¬ cÊu xuÊt khÈu nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn. NghÜa lµ, ®Ó t¨ng tû träng hµng chÕ biÕn s©u nh­ ®å hép thuû s¶n , thuû s¶n ¨n liÒn, thuû s¶n t­¬i sèng gi¸ trÞ cao. §©y còng lµ xu h­íng chung cña nhiÒu quèc gia xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n, nh­ng chiÕn l­îc cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn lµ ph¶i ®¹t vµ gi÷ ®­îc c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt l­îng ®Ó ®­îc thÞ tr­êng chÊp nhËn vµ thu hót ®­îc kh¸ch hµng ®èi víi s¶n phÈm cña m×nh. III. Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng thuû s¶n ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n C¨n cø vµo dù b¸o xu h­íng thÞ tr­êng thuû s¶n NhËt B¶n thêi gian tíi 2005 còng nh­ dùa trªn nh÷ng tiÒm n¨ng cã thÓ khai th¸c trong s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Cã thÓ thÊy r»ng, chiÕn l­îc l©u bÒn ®Ó xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu theo h­íng t¨ng dÇn nh÷ng lo¹i cã gi¸ trÞ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao. D­íi gãc ®é lµ mét sinh viªn kinh tÕ em xin ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n thêi gian trung h¹n tíi nh­ sau: 1. Mét sè gi¶i ph¸p vÒ phÝa doanh nghiÖp 1.1. T¨ng c­êng t×m hiÓu vÒ thÞ tr­êng NhËt B¶n Cã mét t­ duy kinh tÕ rÊt phæ biÕn ®ã lµ cÇn s¶n xuÊt vµ b¸n nh÷ng g× thÞ tr­êng cÇn chø kh«ng ph¶i nh÷ng g× m×nh cã. Nh×n vµo c¬ cÊu hµng thuû s¶n ViÖt Nam xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt B¶n nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn cã thÓ thÊy r»ng, ta chñ yÕu chØ xuÊt ®­îc nh÷ng mÆt hµng mµ ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam cã tiÒm n¨ng chø ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cùc kú ®a d¹ng c¸c s¶n phÈm thuû s¶n nhËp khÈu cña NhËt B¶n. Do vËy, cÇn t¨ng c­êng t×m hiÓu thÞ tr­êng NhËt B¶n ®Ó n¾m b¾t kÞp thêi nhu cÇu, ®Æc tr­ng, xu h­íng cña thÞ tr­êng nµy. NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n l©u ®êi cña ViÖt Nam, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· cã vµ duy tr× ®­îc nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi c¸c b¹n hµng NhËt B¶n. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu th× viÖc t×m kiÕm vµ më réng sè l­îng c¸c b¹n hµng NhËt B¶n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ ch­a cao vµ ch­a cã hiÖu qu¶. C¸c doanh nghiÖp th­êng t×m kiÕm b¹n hµng mét c¸ch thô ®éng mµ chñ yÕu th«ng qua c¸c tæ chøc vÒ thuû s¶n cña ViÖt Nam, qua c¸c héi chî thuû s¶n quèc tÕ t¹i ViÖt Nam còng nh­ t¹i NhËt, qua JETRO hoÆc c¸c nhµ m«i giíi. Râ rµng lµ, qua c¸c tæ chøc sÏ cã ®é trÔ vÒ thêi gian vµ kh«ng ph¶i lóc nµo tham gia héi chî còng cã thÓ t×m kiÕm ®­îc b¹n hµng ngay. C¸c h×nh thøc nµy chØ tá ra cã hiÖu qu¶ trong thêi gian ®Çu x©m nhËp thÞ tr­êng khi mµ c¶ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng nh­ c¸c nhµ nhËp khÈu NhËt B¶n ch­a hiÓu biÕt nhiÒu vÒ thÞ tr­êng cña c¶ hai bªn. Nh­ng h×nh thøc nµy còng gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕt kiÖm ®­îc tµi chÝnh. Song vÒ l©u dµi nã kh«ng t¹o sù chñ ®éng cho c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã, trong thêi gian tíi, bªn c¹nh viÖc tËn dông sù hç trî tÝch cùc tõ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu thuû s¶n cÇn thiÕt ph¶i chñ ®éng h¬n n÷a trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr­êng tiªu thô: Thø nhÊt, cÇn thóc ®Èy nhanh viÖc thµnh lËp v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i NhËt B¶n. Qua ®ã, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ giao dÞch trùc tiÕp víi c¸c b¹n hµng vµ cã thÓ cËp nhËt ®­îc th«ng tin vÒ c¸c yªu cÇu cô thÓ cña thÞ tr­êng. Tuy nhiªn, ®Ó thµnh lËp v¨n phßng ®¹i diÖn kh«ng ph¶i lµ dÔ ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp. V× vËy, c¸c doanh nghiÖp ®Çu ®µn cÇn ®i tiªn phong. Thø hai, c¸c doanh nghiÖp còng cÇn ph¸t huy h×nh thøc nh­ göi cataloge, b¨ng h×nh, hoÆc qua th­¬ng m¹i ®iÖn tö... V× theo c¸c b¸o c¸o cña JETRO th× xuÊt khÈu trùc tiÕp b»ng c¸c h×nh thøc nµy ®ang ®­îc ®¸nh gi¸ lµ thµnh c«ng t¹i thÞ tr­êng NhËt B¶n. Thø ba, cÇn chuÈn bÞ cho m×nh mét ®éi ngò nh©n lùc cã chuyªn m«n s©u vÒ lÜnh vùc xuÊt khÈu. §éi ngò nµy sÏ gióp doanh nghiÖp t¨ng c­¬ng kh¶ n¨ng t×m kiÕm b¹n hµng vµ tr¸nh thua lç trong kÝ kÕt hîp ®ång. Thø t­, ViÖt Nam lµ mét thµnh viªn cña ASEAN mµ trong khèi ASEAN cã nh÷ng n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n lín sang thÞ r­êng NhËt B¶n nh­ Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaysia. Do vËy, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¸c n­íc cã kh¶ n¨ng xuÊt thuû s¶n m¹nh sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ®Ó häc tËp kinh nghiÖm cña hä. Sù hîp t¸c nµy cã thÓ th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ë cÊp ChÝnh phñ gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn hoÆc trùc tiÕp gi÷a c¸c doanh nghiÖp. 1.2. N©ng cao chÊt l­îng chÊt l­îng s¶n phÈm, t¨ng c­êng ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt l­îng ISO, HACCP 1.3.1 N©ng cao chÊt l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn Mét trong nh÷ng yÕu tè gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng hµng thñy s¶n ®ã chÝnh lµ chÊt l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn. HiÖn nay, chÊt l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn ch­a cao do c«ng t¸c b¶o qu¶n sau thu ho¹ch cßn kÐm, c«ng nghÖ chÕ biÕn nguyªn liÖu kh«ng ®¹t yªu cÇu. Do vËy chÊt l­îng nguyªn liÖu ch­a cao vµ tû lÖ s¶n phÈm gi¸ trÞ gia t¨ng cßn thÊp ¶nh h­ëng ®Õn søc c¹nh tranh cña hµng thñy s¶n. HiÖn nay, nhãm hµng ®«ng l¹nh s¬ chÕ chiÕm trªn 80% gi¸ trÞ xuÊt khÈu. MÆt hµng cã gi¸ trÞ vµ hiÖu qu¶ thÊp, c¸c n­íc th­êng mua ®Ó t¸i chÕ ra nh÷ng thµnh phÈm cã gi¸ trÞ vµ hiÖu qu¶ cao h¬n nhiÒu. Do ®ã, tõ nay ®Õn n¨m 2005 tû träng gi¸ trÞ xuÊt khÈu khèi c¸c mÆy hµng ®«ng l¹nh gi¶m xuèng d­íi 70%, trong ®ã t«m ®«ng l¹nh chiÕm kho¶ng 50%, c¸ ®«ng l¹nh chiÕm kho¶ng 10%, mùc vµ c¸c lo¹i kh¸c chiÕm 10%. Nhãm mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng víi gi¸ trÞ vµ hiÖu qu¶ cao hiÖn nay chiÕm tû träng cßn thÊp. Tõ nay ®Õn n¨m 2005 t¨ng c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng lªn trªn 20%, ®ång thêi ph¶i më réng, ®a d¹ng hãa c¸c mÆt hµng, g¾n liÒn víi chÕ biÕn kinh doanh c¸c mÆt hµng tiªu thô trong n­íc. §Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ trªn th× tr­íc hÕt ®Çu vµo ph¶i ®­îc ®¶m b¶o, tøc lµ chÊt l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn ph¶i ®­îc n©ng cao. Ph¶i cã biÖn ph¸p b¶o qu¶n, thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn kü thuËt nh»m ®¶m b¶o vÖ sinh vµ an toµn chÊt l­îngtrong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, gi¶m thÊt thu sau thu ho¹ch. ChÊt l­îng mµ cô thÓ lµ h­¬ng vÞ cña s¶n phÈm nh­ thÕ nµo phô thuéc rÊt nhiÒu vµo chÊt l­îng cña nguyªn liÖu ®Çu vµo. HiÖn nay, nguån nguyªn liÖu cho thuû s¶n xuÊt khÈu chñ yÕu lµ tõ khai th¸c ngoµi kh¬i vµ mét phÇn tõ nu«i trång. H¬n n÷a, n­íc ta l¹i cã khÝ hËu nãng Èm nªn nguyªn liÖu dÔ bÞ h­ háng. V× vËy, ®Çu t­ vµo c«ng nghÖ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch lµ cùc kú quan träng. NÕu chØ tró träng ®Çu t­ vµo c«ng nghÖ chÕ biÕn mµ quªn ®i ®Æc ®iÓm nµy cña nghµnh thuû s¶n ViÖt Nam th× sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ chÊt l­îng thuû s¶n. B¶o qu¶n sau thu ho¹ch kh«ng chØ ®¶m b¶o chÊt l­îng cho hµng thuû s¶n xuÊt khÈu mµ cßn tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ do tËn dông ®­îc tèi ®a nguyªn liÖu ®Çu vµo. 1.3.2. ¸p dông c¸c hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt l­îng quèc tÕ Hµng ViÖt Nam xuÊt khÈu sang NhËt B¶n chñ yÕu lµ l­¬ng thùc, thùc phÈm vµ hµng tiªu dïng mµ tiªu chuÈn cña NhËt B¶n ®èi víi c¸c mÆt hµg nµy lµ rÊt cao vµ ®ßi hái ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu kh¾t khe vÒ chÊt l­îng ®Æc biÖt lµ thñy s¶n, ®©y lµ mÆt hµng rÊt nh¹y c¶m vµ cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn t©m lý cña ng­êi tiªu dïng. Do ®ã, chÊt l­îng s¶n phÈm ®­îc coi lµ yÕu tè hµng ®Çu vµ lµ ch×a khãa më cöa, duy tr× danh tiÕng vÒ s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. ViÖc n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng chØ ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu ®Æt ra mµ nã cßn cã ý nghÜa x©y dùng uy tÝn cho nh·n hiÖu. §èi víi ng­êi tiªu dïng NhËt B¶n, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm chñ yÕu ®­îc x¸c lËp bëi danh tiÕng cña nh·n m¸c, hoÆc nguån gèc cña nø¬c s¶n xuÊt. Hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam tuy ®· tham gia vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n kh¸ l©u nh­ng vÉn ch­a thùc sù t¹o ®­îc niÒm tin ®èi víi ng­êi tiªu dïng NhËt B¶n. Nh­ng nÕu chóng ta kiªn tr×, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm th× tÊt yÕu chóng ta sÏ x©y dùng vµ cñng cè ®­îc uy tÝn cho nh·n hiÖu hµng hãa cã xuÊt sø tõ ViÖt Nam nãi chung vµ thñy s¶n nãi riªng. Trªn thùc tÕ, do bÞ rµng buéc bëi c¸c cam kÕt ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng, nhØÒu n­íc ph¸t triÓn trong ®ã cã NhËt B¶n ®· t×m ®Õn yÕu tè “m«i tr­êng” nh­ mét cøu c¸nh cho chÝnh s¸ch b¶o hé, cè t×nh t¹o nªn nh÷ng hµng rµo phi thuÕ ®Ó ng¨n c¶n hµng hãa tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. V× v©y, viÖc xem xÐt ®Ó ®­a ISO 14.000 vµo ¸p dông cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp còng lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. HÖ thèng HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point – Ph©n tÝch nguy c¬ vµ kiÕm so¸t c¸c kh©u träng yÕu) lµ hÖ thèng tiªu chuÈn ®­îc thiÕt kÕ riªng cho c«ng nghÖ thùc phÈm vµ c¸c ngµnh cã liªn quan ®Õn thùc phÈm. HÖ thèng HACCP chØ cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi c¸c c«ng ty chÕ biÕn thùc phÈm t¹i nh÷ng l·nh thæ thõa nhËn HACCP nh­ NhËt B¶n. C¸c c«ng ty n­íc ngoµi kh«ng cã nghÜa vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ HACCP. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã chØ ®óng trªn danh nghÜa cßn trªn thùc tÕ nhµ nhËp khÈu cña NhËt B¶n mua nguyªn liÖu tõ n­íc ngoµi th× hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nguyªn liÖu ®ã theo nguyªn t¾c HACCP kÓ tõ khi hµng ®Õn cöa khÈu, c¬ chÕ nµy buéc hä ph¶i ®ßi hái c¸c nhµ xuÊt khÈu n­íc ngoµi tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c vÒ HACCP. V× vËy, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nÕu muèn duy tr× vµ n©ng cao thÞ phÇn cña m×nh th× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i øng dông hÖ thèng HACCP trong s¶n xuÊt. 1.3. T¨ng c­êng n¨ng lùc c«ng nghÖ chÕ biÕn Trong t×nh h×nh c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t, yªu cÇu vÒ chÊt l­îng ngµy cµng ®­îc tró träng, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lu«n t×m c¸ch n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm cña m×nh. Trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n, chÊt l­îng lµ yªu cÇu hµng ®Çu. VËy lµm thÕ nµo ®Ó ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é c«ng nghÖ kÐm ph¸t triÓn? T¨ng c­êng n¨ng lùc c«ng nghÖ chÕ biÕn chÝnh lµ biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ngµy cµng cao cña thÞ tr­êng NhËt B¶n. Trong nh÷ng n¨m tíi mÆt hµng thñy s¶n ®«ng l¹nh vÉn chiÕm ®¹i bé phËn. Do ®ã cÇn ®Çu t­, ®æi míi c«ng nghÖ hÖ thèng ®«ng l¹nh, tr­íc hÕt lµ thiÕt bÞ cÊp ®«ng; kho ®«ng vµ n­íc ®¸. HiÖn nay, chÊt l­îng s¶n phÈm thuû s¶n lu«n lµ vÊn ®Ò ®Æt ra víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam. §Çu t­ vµo c«ng nghÖ chÕ biÕn lµ mét vÊn ®Ò chiÕn l­îc. Nh­ phÇn dù b¸o ë trªn, NhËt B¶n ®ang tÝch cùc chuÈn bÞ ®­a tiªu chuÈn HACCP ¸p dông ®èi víi hµng thuû s¶n nhËp khÈu. V× vËy, thùc hiÖn qu¶n lý chÊt l­îng theo tiªu chuÈn HACCP lµ gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Bªn c¹nh nh÷ng doanh nghiÖp ®· ®­îc cÊp chøng chØ HACCP th× c¸c doanh nghiÖp kh¸c cÇn tÝch cùc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ¸p dông tiªu chuÈn nµy. 1.4 Sö dông chuyªn gia t­ vÊn NhËt B¶n §©y lµ c¸ch mµ nhiÒu quèc gia xuÊt khÈu thuû s¶n sang NhËt B¶n ®· ¸p dông thµnh c«ng ®Æc biÖt ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. V× nã gióp c¸c doanh nghiÖp ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu vÒ chÊt l­îng vµ thÞ hiÕu tiªu dïng thuû s¶n trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n mét c¸ch tèt nhÊt. Víi t×nh tr¹ng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay th× rÊt cÇn ¸p dông biÖn ph¸p nµy. C¸c chuyªn gia sÏ t­ vÊn vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm vµ ®­a ra gi¶i ph¸p vÒ mÆt c«ng nghÖ ®Ó ®¹t ®­îc chÊt l­îng theo yªu cÇu ®Æt ra Mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chi phÝ cho c¸c chuyªn gia nµy kh«ng thÊp chót nµo. HiÖn nay, chÝnh phñ NhËt B¶n cã c¸c ch­¬ng tr×nh cö chuyªn gia cña tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn h¶i ngo¹i NhËt B¶n (JODC - Japan Oversea Development Corporation) sang gióp ®ì c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam, trong viÖc c¶i tiÕn c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm theo tiªu chuÈn trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. C¸c ®oµn nµy sÏ lµm viÖc víi ChÝnh phñ vµ sau ®ã lµ xuèng tËn c¸c doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp nªn tËn dông tèt c¬ héi nµy ®Ó tiÕp xóc víi c¸c chuyªn gia NhËt B¶n. Ngoµi ra, cßn cã thÓ liªn doanh, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n ®Ó sö dông h×nh thøc trªn, v× hiÖn nay c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®ang cã xu h­íng ®Çu t­ vµo c¸c vïng ®¸nh b¾t thuû s¶n ë c¸c n­íc kh¸c vµ sau ®ã l¹i xuÊt chÝnh c¸c s¶n phÈm nµy vÒ thÞ tr­êng chÝnh quèc. 1.5. Më réng liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®¸p øng c¸c ®¬n hµng lín Cã mét thùc tÕ lµ trong khi kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn nhá nh­ng nhiÒu doanh nghiÖp l¹i bá lì c¸c c¬ héi lín khi hä kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®¬n ®Æt hµng lín. Mµ c¸c ®¬n ®Æt hµng lín lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n trong kinh doanh víi ®èi t¸c NhËt B¶n. Bëi b¶n th©n NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng lín. Tuy nhiªn, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp xóc víi thÞ tr­êng NhËt B¶n do kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c hîp ®ång lín, n¨ng lùc tiÕp thÞ cßn kÐm. Do quy m« cña c¸c c«ng ty nhá nªn xuÊt khÈu chñ yÕu lµ qua trung gian, ®Ó cã thÓ n©ng cao kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr­êng, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh th× c¸c c«ng ty ph¶i më réng hîp t¸c, liªn kÕt víi nhau t¹o thµnh søc m¹nh chung, hç trî cïng ph¸t triÓn b»ng quan hÖ kinh tÕ, trªn c¬ së tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, cïng cã lîi, nÕu ®øng riªng rÏ th× khã cã thÓ duy tr× tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh gay g¾t vµ quyÕt liÖt. Trong thêi gian qua ë n­íc ta c¸c doanh nghiÖp th­êng hîp t¸c víi nhau b»ng ph­¬ng thøc ký c¸c hîp ®ång kinh tÕ ®èi víi tõng vô viÖc cô thÓ hoÆc b»ng h×nh thøc xuÊt khÈu ñy th¸c cã nhu cÇu. C¸c h×nh thøc nµy cã t¸c dông trong mét sè viÖc cô thÓ vµ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, nh­ng kh«ng æn ®Þnh vµ g¾n bã l©u dµi. GÇn ®©y mét sè doanh nghiÖp ra nhËp HiÖp héi chÕ biÕn, xuÊt khÈu thñy s¶n ViÖt Nam còng t¹o ra mét h×nh thøc hîp t¸c, liªn kÕt thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶. Tãm l¹i, nh÷ng gi¶i ph¸p ®· nªu ë trªn ®Òu ®ßi hái ë mçi doanh nghiÖp mét sù nç lùc cao. §Ó thùc hiÖn ®­îc thµnh c«ng nh÷ng môc tiªu cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn cã mét chiÕn l­îc dµi h¹n vµ tæng thÓ cho xuÊt khÈu hµng thuû s¶n cña m×nh sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. Trong ®ã, c¸c doanh nghiÖp sÏ ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng cña m×nh kÕt hîp víi xu h­íng cña thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng b­íc ®i hîp lý phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp. ChØ cã mét chiÕn l­îc dµi h¹n míi gióp doanh nghiÖp x¸c ®Þnh râ môc tiªu, biÕt ®­îc tiÕn ®é ®· ®¹t ®­îc vµ cÇn ph¶i lµm g× ë giai ®o¹n tiÕp theo. 2. Mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi Nhµ n­íc ThÞ tr­êng NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n chñ yÕu cña ViÖt Nam. ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn nªn c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu th­êng gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn, vÒ thÞ tr­êng. Mµ thÞ tr­êng NhËt B¶n l¹i lµ mét thÞ tr­êng rÊt khã tÝnh vµ cã nhiÒu ®Æc thï riªng biÖt. §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®Æt ra, ngoµi sù nç lùc cña b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp th× sù hç trî tõ phÝa ChÝnh phñ lµ mét nh©n tè cùc k× quan träng. Do ®ã, ChÝnh Phñ cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc cô thÓ nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý ®ång thêi khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®Èy m¹nh h¬n n÷a ho¹t ®éng xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. 2.1 Xóc tiÕn nhanh qu¸ tr×nh ký kÕt tho¶ thuËn vÒ viÖc chÝnh phñ NhËt B¶n dµnh cho hµng ho¸ cña ViÖt Nam quy chÕ MFN ®Çy ®ñ HiÖn nay, NhËt B¶n míi chØ dµnh cho ViÖt Nam chÕ ®é thuÕ nhËp khÈu MFN trong khi ®ã tr­íc ®©y hµng thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n chÞu thuÕ xuÊt lµ 0%, nªn chÕ ®é nµy kh«ng t¹o thªm thuËn lîi cho hµng thuû s¶n ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. ChÝnh phñ vÉn cÇn ®Èy m¹nh ®µm ph¸n ®Ó NhËt b¶n dµnh cho ViÖt Nam quy chÕ MFN ®Çy ®ñ trªn tÊt c¶ c¸c ph­¬ng diÖn cã liªn quan ®Õn qu¶n lý nhËp khÈu chø kh«ng chØ riªng thuÕ nhËp khÈu. 2.2 T¨ng c­êng ®Çu t­ vµ qu¶n lý tèt viÖc ®¸nh b¾t xa bê vµ nu«i trång thuû s¶n §Ó ®¹t ph­¬ng h­íng lín trong xuÊt khÈu thuû s¶n nh­ trªn th× ®iÒu tr­íc tiªn lµ ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nguyªn liÖu cho chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu. Trong khi nguån tµi nguyªn ven bê cña n­íc ta ®· bÞ c¹n kiÖt do khai th¸c qu¸ c«ng suÊt, chØ cßn tiÒm n¨ng t¨ng s¶n l­îng ®¸nh b¾t xa bê vµ nu«i trång thuû s¶n (®Æc biÖt ph¸t triÓn nu«i t«m só, t«m cµng xanh cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao). VÊn ®Ò khai th¸c ®­îc tiÒm n¨ng nãi trªn ®Õn møc ®é nµo phô thuéc lín vµo kh¶ n¨ng qu¶n lý còng nh­ n¨ng lùc vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña nghÒ c¸ ViÖt Nam. HiÖn nay, nu«i trång thuû s¶n ®ang diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, kh«ng cã quy ho¹ch. Ng­êi d©n th­êng chØ nu«i nh÷ng lo¹i ®ang cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cao (vÝ dô nh­ nu«i t«m xuÊt khÈu). Ho¹t ®éng nu«i trång thuû s¶n cßn lµ mét lÜnh vùc míi ë ViÖt Nam, nhiÒu ng­êi nu«i trång tr­íc ®©y lµm n«ng nghiÖp nay míi chuyÓn sang nghÒ nµy. Nªn kü thuËt nu«i trång kÐm, vËt nu«i th­êng chÕt hµng lo¹t, hoÆc nhiÔm bÖnh, hoÆc kh«ng ®¹t chÊt l­îng xuÊt khÈu. Nh­ vô t«m nu«i chÕt hµng lo¹t ë c¸c tØnh miÒn §«ng Nam bé võa qua lµ mét minh chøng cô thÓ. V× vËy, ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng nguyªn liÖu cßn rÊt lín nµy cho chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu, Nhµ n­íc ph¶i gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh b»ng viÖc t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý th«ng tho¸ng khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµ b¶n th©n Nhµ n­íc còng ph¶i thùc thi c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý, ®Çu t­ tho¶ ®¸ng ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thuû s¶n, ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ nguyªn liÖu chÊt l­îng cao cho chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu. 2.3 T¨ng c­êng hç trî tÝn dông khuyÕn khÝch xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n Thø nhÊt, miÔn gi¶m c¸c lo¹i thuÕ ®èi víi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu thuû s¶n Trong t×nh h×nh hiÖn nay, gi¶m gi¸ xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ vò khÝ c¹nh tranh rÊt hiÖu qu¶. HiÖn nay gi¶m ngay chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó gi¶m gi¸ b¸n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ rÊt khã. Do ®ã, hç tÝn dông cña Nhµ n­íc lµ rÊt cÇn thiÕt. ViÖc Nhµ n­íc kh«ng ®¸nh thuÕ ®èi víi hµng thuû s¶n xuÊt khÈu tõ 15/2/1998 lµ mét chÝnh s¸ch hîp lý vµ kÞp thêi. Tuy nhiªn, Nhµ n­íc cÇn hoµn tr¶ 100% thuÕ nhËp khÈu c¸c trang thiÕt bÞ ®­îc ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ chÕ biÕn thuû s¶n. ¸p dông linh ho¹t c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ sÏ gióp c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ nh»m n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸ trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Thø hai, T¨ng c­êng tµi trî cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu thuû s¶n VÊn ®Ò tµi trî xuÊt khÈu lµ mét yÕu tè ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu ®Õn thµnh c«ng cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu nãi chung vµ xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng NhËt B¶n nãi riªng. C¸c n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n lín trªn thÕ giíi ®Òu cã sù hç trî tµi chÝnh cho doanh nghiÖp cña m×nh. ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn th× sù hç trî nµy l¹i cµng cÇn thiÕt h¬n. Nhu cÇu tµi trî xuÊt khÈu thuû s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n bao gåm : Tµi trî tr­íc khi giao hµng: Do ®Æc thï cña ngµnh thuû s¶n lµ nguyªn liÖu cã tÝnh thêi vô cao vµ nhiÒu lo¹i nguyªn liÖu cÇn thiÕt ph¶i nhËp khÈu. Tµi trî trong khi giao hµng: Gióp c¸c doanh nghiÖp ®­îc gi¶m bít mét phÇn chi phÝ l­u kho vµ cã thÓ chµo hµng víi gi¸ c¹nh tranh h¬n. Tµi trî sau khi giao hµng: Gióp c¸c nhµ xuÊt khÈu tiÕp tôc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong khi b¸n hµng víi thêi h¹n thanh to¸n lµ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 1 n¨m vµ h¹n chÕ rñi ro ph¸t sinh trong giao dÞch ë l¹i. Thø ba, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt khÈu MÆc dï ®· cã nhiÒu c¶i tiÕn nh­ng thñ tôc h¶i quan vÉn lµ mèi lo cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. Ngay c¶ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu ®­îc s¶n xuÊt b»ng nguyªn liÖu nhËp khÈu vµ c¸c mÆt hµng gia c«ng xuÊt khÈu còng gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nhµ n­íc cÇn cã sù chØ ®¹o chÆt chÏ ®èi víi c¸c c¬ quan h¶i quan nh»m gi¶m bít c¸c thñ tôc kh«ng cÇn thiÕt g©y khã kh¨n cho ho¹t ®äng xuÊt khÈu thñy s¶n. 2.4. Thu hót ®Çu t­ tõ NhËt B¶n víi lý do xuÊt khÈu trë l¹i HiÖn nay, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chiÕm tíi h¬n 50% l­îng hµng thuû s¶n xuÊt khÈu vµo NhËt B¶n (riªng khu vùc ch©u ¸ kho¶ng 36%), phÇn nhiÒu trong sè nµy ®­îc s¶n xuÊt tõ c¸c nhµ m¸y chuyÓn giao tõ NhËt B¶n (S¸ch tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ NhËt B¶n 2000 - JERTO). Khi c¸c doanh nh©n NhËt B¶n ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thuû s¶n ViÖt Nam, hä sÏ lµ ng­êi t­ vÊn cho c¸c doanh nghiÖp ®¹t ®­îc yªu cÇu chÊt l­îng, mÉu m·, bao b× ®èi víi hµng thuû s¶n nhËp khÈu trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n mét c¸ch tèt nhÊt. §ång thêi, hä còng gióp ta gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt b»ng viÖc cung cÊp c«ng nghÖ phï hîp ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm ®¹t ®­îc tiªu chuÈn ®óng nh­ thÞ tr­êng NhËt B¶n yªu cÇu. Vµ cã thÓ hä sÏ mua l¹i s¶n phÈm lu«n. B»ng c¸ch nµy, gióp doanh nghiÖp gi¶i quyÕt c¶ hai vÊn ®Ò ®ã lµ chÊt l­îng s¶n phÈm vµ thÞ tr­êng tiªu thô. HiÖn nay, ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam cã sù gi¶m sót do ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ. Do ®ã, Nhµ n­íc cÇn nghiªn cøu kü l­ìng vµ gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c yªu cÇu cña nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam. §Æc biÖt, cÇn dµnh nh÷ng ­u ®·i nhÊt ®Þnh cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµo c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. KÕt luËn Qua nghiªn cøu vµ ph©n tÝch thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n tõ n¨m 1995 ®Õn nay vµ xÐt trong bèi c¶nh thÞ tr­êng hiÖn nay cho thÊy, trong nh÷ng n¨m tíi c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thñy s¶n NhËt B¶n ngµy cµng gay g¾t. MÆc dï, b»ng nh÷ng nç lùc cña b¶n th©n, c¸c doanh nghiÖp cïng víi sù hç trî ®¾c lùc cña Nhµ n­íc, hµng thñy s¶n cña n­íc ta ®· tõng b­íc kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n.Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng thñy s¶n cña n­íc ta vÉn ch­a cao do chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp, chñng lo¹i Ýt, c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu ch­a ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do kh©u s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn, s¶n xuÊt cßn nhá, kü thuËt nu«i trång vµ khai th¸c thñy s¶n ch­a cao, s¶n phÈm cã Ýt gi¸ trÞ gia t¨ng, cßn nhiÒu s¶n phÈm t¹p Ýt gi¸ trÞ xuÊt khÈu. Trong nhiÒu kh©u chÕ biÕn, c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn ch­a ®­îc ®Çu t­ thÝch ®¸ng nªn nhiÒu c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, do ®ã s¶n phÈm cã chÊt l­îng ch­a cao, ch­a thùc sù ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña thÞ tr­êng NhËt B¶n. ChÝnh nh÷ng yÕu kÐm trong kh©u s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh ch­a cao cña hµng thñy s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Lîi thÕ so s¸nh, xÐt cho cïng còng chØ lµ tiÒm n¨ng quèc gia, nã sÏ kh«ng thÓ trë thµnh lîi Ých nÕu kh«ng cã mét chÝnh s¸ch kinh tÕ ®­îc x©y dùng trªn c¬ së nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ c¬ chÕ thùc hiÖn triÖt ®Ó. Do ®ã, ®Ò tµi “ Ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ 1995 ®Õn nay - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” víi mét hÖ thèng nh÷ng gi¶i ph¸p ®­îc ®­a ra trªn c¬ së ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh c«ng còng nh­ luËn gi¶i nh÷ng mÆt h¹n chÕ, hy väng phÇn nµo gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng v­íng m¾c ®ang tån t¹i trong tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu gãp ®Èy m¹nh h¬n n÷a ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña n­íc ta sang thÞ tr­êng NhËt B¶n trong thêi gian tíi ®Ó trë thµnh n­íc xuÊt khÈu thuû s¶n hµng ®Çu vµo NhËt B¶n xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh Marketing quèc tÕ- §HKTQD - Khoa Kinh tÕ & Kinh doanh Quèc tÕ 2. Gi¸o tr×nh kinh doanh quèc tÕ -§HKTQD – Khoa Kinh tÕ & Kinh doanh Quèc tÕ 3. Kinh tÕ häc quèc tÕ - §HKTQD – Khoa Kinh tÕ & Kinh doanh Quèc tÕ 4. §µm ph¸n vµ ký kÕt hîp ®ång kinh doanh quèc tÕ - §HKTQD – Khoa Kinh tÕ & Kinh doanh Quèc tÕ (NXB Gi¸o Dôc – 1998) 5. NhËt B¶n ngµy nay – HiÖp héi quèc tÕ vÒ Th«ng tin vµ Gi¸o dôc NhËt B¶n (1999) 6. Kinh doanh víi NhËt B¶n – Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam (2001) 7. Hå s¬ mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam – MÆt hµng thuû s¶n (ViÖn nghiªn cøu Th­¬ng m¹i - Bé Th­¬ng m¹i – 2000) 8. Life style of Japanese 2001 (JETRO) 9. Trends and outlook of Japanese economy 1998,1999,2000, 2001 – JETRO 10. Guide to JIS , JAS marking system -JETRO 11. Handbook for Agricultural and Fishery products import regulation – 2000 –JETRO 12. White papers on international trade 1998, 1999, 2000, 2001 - JETRO 13. B¶n tin Th­¬ng m¹i Thuû s¶n - Trung t©m th«ng tin Thuû s¶n – Bé Thuû s¶n Sè 1, 24 n¨m 1998 Sè 1, 24 n¨m 1999 Sè 1, 24 n¨m 2000 Sè 1, 24 n¨m 2001 14. T¹p chÝ Th­¬ng m¹i Thuû s¶n n¨m 2000, 2001 15. DiÔn ®µn doanh nghiÖp Sè 6,12 n¨m 1999 Sè 2,15 n¨m 2000 16. T¹p chÝ nghiªn cøu NhËt B¶n n¨m 1999, 2000, 2001 17. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam sè 44 n¨m 1999, ®Æc san n¨m 1999, 2000, 2001 Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Ch­¬ng I : ho¹t ®éng xuÊt khÈu –nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n 3 I. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu 3 1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng xuÊt khÈu 3 2. Vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu 3 II. Néi dung vµ c¸c h×nh thøc xuÊt khÈu chñ yÕu 6 1. Néi dung cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu 6 1.1. Nghiªn cøu thÞ tr­êng 6 1.2. T¹o nguån hµng xuÊt khÈu 6 1.3. Lùa chän ®èi t¸c kinh doanh 7 1.4. §µm ph¸n vµ ký kÕt 7 1.5. Thùc hiÖn hîp ®ång xuÊt khÈu 8 2. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu chñ yÕu 10 2.1. XuÊt khÈu trùc tiÕp 10 2.2. XuÊt khÈu gi¸n tiÕp 11 2.3. XuÊt khÈu theo nghÞ ®Þnh th­ (xuÊt khÈu tr¶ nî) 11 2.4. XuÊt khÈu t¹i chç 12 2.5. Gia c«ng quèc tÕ 12 2.6. Bu«n b¸n ®èi l­u 12 2.7. T¹m nhËp t¸i xuÊt 13 III. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu 14 1. C¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng bªn ngoµi 14 1.1. M«i tr­êng luËt ph¸p 14 1.2. M«i tr­êng chÝnh trÞ 15 1.3. M«i tr­êng kinh tÕ 15 1.4. M«i tr­êng c¹nh tranh 16 2. C¸c yÕu tè bªn trong doanh nghiÖp 17 2.1. Tr×nh ®é qu¶n lý 17 2.2. NghiÖp vô kinh doanh xuÊt khÈu 17 2.3. Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr­êng 18 2.4. C¸c yÕu tè khoa häc céng nghÖ 18 IV. Vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam 19 Ch­¬ng II : Thùc tr¹ng t×nh h×nh xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n tõ n¨m 1995 ®Õn nay 21 I. Vµi nÐt vÒ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n 21 II. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ m«i tr­êng kinh doanh cña NhËt B¶n vµ t×nh h×nh xuÊt khÈu cña hµng hãa ViÖt Nam sang NhËt B¶n 22 1. M«i tr­êng doanh ë NhËt B¶n 22 1.1. M«i tr­êng kinh tÕ 22 1.2. Quy ®Þnh luËt ph¸p ®èi víi hµng nhËp khÈu 24 1.3. HÖ thèng ph©n phèi 25 1.4. Thãi quen tiªu dïng mét sè mÆt hµng cña ng­êi d©n NhËt B¶n 26 1.5. ThuÕ nhËp khÈu mét sè mÆt hµng vµo NhËt B¶n 27 2. ThÞ tr­êng thñy s¶n cña NhËt B¶n 29 2.1. §«i nÐt vÒ thñy s¶n NhËt B¶n 29 2.2. T×nh h×nh tiªu thô hµng thñy s¶n ë NhËt B¶n 31 2.3. T×nh h×nh nhËp khÈu thñy s¶n cña NhËt B¶n 32 2.4. HÖ thèng ph©n phèi thñy s¶n 35 2.5. Nh÷ng ®iÒu cÇn chó ý khi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng thñy s¶n NhËt B¶n 36 3. T×nh h×nh xuÊt khÈu hµng hãa vµo thÞ trõ¬ng NhËt B¶n 38 III. Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 40 1. Ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ tr­êng vµ t×m kiÕm b¹n hµng 40 2. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 41 3. Ph©n tÝch c¬ cÊu hµng thñy s¶n xuÊt khÈu 45 4. T×nh h×nh c¹nh tranh vµ lîi thÕ c¹nh tranh cña hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 47 5. H×nh thøc xuÊt khÈu 51 IV. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 52 1. Thµnh c«ng 52 Mét lµ, duy tr× ®­îc thÞ tr­¬ng trong t×nh h×nh khã kh¨n 52 Hai lµ, chÊt l­îng thñy s¶n xuÊt khÈu ®­îc c¶i thiÖn 52 2. Tån t¹i vµ nh÷ng nguyªn nh©n cÇn kh¾c phôc 53 2.1. Tån t¹i 53 Mét lµ, thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng thñy s¶n NhËt B¶n 53 Hai lµ, c¬ cÊu xuÊt khÈu ®¬n gi¶n 54 Ba lµ, s¶n phÈm cña n­íc ta ch­a cã ®­îc h×nh ¶nh tèt trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 54 Bèn lµ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸ gi¶m 55 N¨m lµ, mÆt hµng thñy s¶n cña n­íc ta ch­a ®a d¹ng, gi¸ trÞ s¶n phÈm vµ gi¸ trÞ gia t¨ng ch­a cao so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh 56 2.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i 57 Mét lµ, mÊt c©n ®èi gi÷a tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thÊp vµ yªu cÇu chÊt l­îng ngµy cµng cao cña thÞ tr­êng NhËt B¶n 57 Hai lµ, nguån cung cÊp nguyªn liÖu bÊp bªnh 58 Ba lµ, ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i cßn yÕu 58 Bèn lµ, h×nh thøc xuÊt khÈu ®¬n gi¶n 58 Ch­¬ng III: ®Þnh h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 60 I. Dù b¸o thÞ tr­êng thñy s¶n nhËt b¶n tíi n¨m 2005 60 1. Dù b¸o vÒ tiªu thô 60 2. Dù b¸o vÒ thÞ hiÕu tiªu thô 60 3. Dù b¸o vÒ xu h­íng nhËp khÈu 61 4. Dù b¸o vÒ gi¸ 62 II. §Þnh h­íng xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n tíi n¨m 2005 63 Lîi Ých cña viÖc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu thñy s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 63 Kinh nghiÖm xuÊt khÈu thñy s¶n cña mét sè c«ng ty ®· thµnh c«ng trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n T¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu 64 2.1. C«ng ty Greenland quèc tÞch Anh 64 2.2. C«ng ty Icicle Seafood quèc tÞch Mü 65 2.3. C«ng ty American Seafood quèc tÞch Mü 65 3. §Þnh h­íng xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n 65 3.1. T¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu 66 3.2. §a d¹ng hãa c¬ cÊu xuÊt khÈu 66 3.3. PhÊn ®Êu t¨ng gi¸ b¸n 67 III. Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng thñy s¶n cña ViÖt nam vµo thÞ tr­êng nhËt b¶n 67 1. Mét sè gi¶i ph¸p tõ phÝa doanh nghiÖp 67 1.1. T¨ng c­êng t×m hiÓu vÒ thÞ tr­êng NhËt B¶n 68 1.2. T¨ng c­êng n¨ng lùc c«ng nghÖ chÕ biÕn 69 1.3. N©ng cao chÊt l­îng nguyªn liÖu chÕ biÕn, t¨ng c­êng ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt l­îng ISO, HACCP 70 1.4. Sö dông chuyªn gia t­ vÊn NhËt B¶n 72 1.5. Më réng liªn kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®¸p øng c¸c ®¬n hµng lín 73 2. Mét sè kiÕn nghÞ víi Nhµ n­íc 74 2.1.Xóc tiÕn nhanh qu¸ tr×nh ký kÕt tháa thuËn vÒ viÖc ChÝnh phñ NhËt B¶n dµnh cho hµng hãa ViÖt Nam quy chÕ MFN ®Çy ®ñ 74 2.2. T¨ng c­êng ®Çu t­ vµ qu¶n lý tèt viÖc ®¸nh b¾t xa bê vµ nu«i trång thñy s¶n 75 2.3. T¨ng c­êng hç trî tÝn dông khuyÕn khÝch xuÊt khÈu thñy s¶n sang NhËt B¶n 75 2.4. Thu hót ®Çu t­ tõ NhËt B¶n víi lý do xuÊt khÈu trë l¹i 77 KÕt luËn 78 danh môc c¸c tõ tiÕng anh L/C : Letter of Credit - Th­ tÝn dông EU: Europe Union - Liªn minh Ch©u ©u CNH-H§H : C«ng nghiÖp hãa - HiÖn ®¹i hãa JIS : Japan Industrial Standard – Tiªu chuÈn chÊt l­îng C«ng nghiÖp NhËt B¶n JAS : Japan Agricultural Standard- Tiªu chuÈn chÊt l­îng N«ng nghiÖp NhËt B¶n MITI : Bé C«ng nghiÖp vµ Th­¬ng m¹i NhËt B¶n MFN : The Most Favourable Nation – Quy chÕ tèi huÖ quèc ASEAN : The Association of South East Asia Nations – HiÖp héi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ WTO : World Trade Organization – Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi JETRO – Tæ chøc xóc tiÕn Th­¬ng m¹i NhËt B¶n VASEP : HiÖp héi chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu Thñy s¶n ViÖt Nam HACCP : Hazard Analysis Critical Control Point – Ph©n tÝch nguy c¬ vµ kiÕm so¸t c¸c kh©u träng yÕu FAO: Tæ chøc L­¬ng thùc thÕ giíi ISO : International Standard Organization JODC : Japan Oversea Development Corporation – Tæ chøc ph¸t triÓn h¶i ngo¹i NhËt B¶n Danh môc c¸c b¶ng biÓu Trang I. Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 1 : Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña NhËt B¶n giai ®o¹n 1990-2001 22 B¶ng 2 : Tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a JPY/USD tõ n¨m 1990- 2001 23 B¶ng 3 : ThuÕ nhËp khÈu cña mét sè mÆt hµng thñy s¶n vµo NhËt B¶n 28 B¶ng 4 : Kim ng¹ch nhËp khÈu thñy s¶n cña NhËt B¶n tõ 1990 – 2001 33 B¶ng 5 : Nh÷ng n­íc ®· cã n¹n dÞch t¶ 37 B¶ng 6 : Kim ng¹ch xuÊt khÈu m­êi mÆt hµng chÝnh cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ n¨m 1998 – 2001 39 B¶ng 7 : Kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ 1997-2001 42 B¶ng 8 : Tû träng xuÊt khÈu thñy s¶n cña c¸c thÞ tr­êng lín trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam tõ 1998 – 2001 44 B¶ng 9 : Gi¸ trÞ xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng chÝnh cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ 1998 – 2001 46 B¶ng 10 : Kim ng¹ch xuÊt khÈu t«m cua 5 n­íc xuÊt khÈu t«m lín nhÊt vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n tõ n¨m 1998 – 2001 48 B¶ng 11: Gi¸ xuÊt khÈu t«m cña 5 n­íc xuÊt khÈu t«m nhiÒu nhÊt sang NhËt B¶n tõ 1998 – 2001 50 II. Danh môc c¸c biÓu BiÓu ®å 1 : Tr×nh tù qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång 8 BiÓu ®å 2 : H×nh thøc xuÊt khÈu thø nhÊt 13 BiÓu ®å 3 : H×nh thøc chuyÓn khÈu 14 BiÓu ®å 4 : Kªnh ph©n phèi trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 25 BiÓu ®å 5 : Kim ng¹ch nhËp khÈu thñy s¶n cña NhËt B¶n tõ 1990 – 2001 33 BiÓu ®å 6 : Dßng thñy s¶n nhËp khÈu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n 34 BiÓu ®å 7 : Kªnh ph©n phèi thñy s¶n nhËp khÈu trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n 35 BiÓu ®å 8 : Tû träng xuÊt khÈu thñy s¶n cña c¸c thÞ tr­êng lín trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam tõ 1998 -2001 42 BiÓu ®å 9 : Kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n sang thÞ tr­êng NhËt B¶n tõ 1997 – 2001 so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña n­íc ta 44 BiÓu ®å 10 : ThÞ phÇn cña 5 n­íc xuÊt khÈu lín nhÊt vµo thÞ tr­êng 49 NhËt B¶n n¨m 2001