Thực trạng sản xuất và biện pháp đẩy mạnh xuất khẩu gạo ra thị trường thế giới

s¸t ®­êng hµng h¶i quèc tÕ vµ cã thÓ hµnh tr×nh theo tÊt c¶ c¸c tuyÕn ®i §«ng B¾c ¸, §«ng Nam ¸, Th¸i B×nh D­¬ng, Trung CËn §«ng, Ch©u ¢u, Ch©u Mü… Tõ c¶ng Sµi Gßn ®Õn ®­êng hµng h¶I quèc tÕ th­êng chØ hÕt 3 giê hµnh tr×nh víi 40 h¶i lý. Tõ c¶ng Sµi Gßn, nÕu xuÊt khÈu g¹o ®i Singapore th­êng hÕt 2 ngµy hµnh tr×nh, NhËt: 6 ngµy,Indonesia: 3 ngµy, Hµn Quèc: 5 ngµy, Hång K«ng : 1 ngµy, Ph¸p: 25 ngµy, Hµ Lan: 34 ngµy, Anh: 35 ngµy, Mü (Los Angelss): 25 ngµy. Tãm l¹i, ViÖt Nam cã nhiÒu lîi thÕ c¬ b¶n trong s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt khÈu g¹o ®èi víi ViÖt Nam Bªn c¹nh nh÷ng lîi thÕ vÒ tiÒm n¨ng trong s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa g¹o ®Ó xuÊt khÈu, th× sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt khÈu g¹o ®èi víi ViÖt Nam cã thÓ qui tô vµo nh÷ng lÏ c¬ b¶n sau ®©y: 2.1 TÝch luü vèn cho sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc Môc tiªu chñ yÕu sù nghiÖp ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta hiÖn nay lµ c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. Do vËy, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu nãi chung lµ ®ßi hái cÊp b¸ch nh»m t¨ng ngo¹i tÖ, gi¶i quyÕt vèn cho c«ng nghiÖp hãa. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, lóa g¹o ®· ®ét ph¸ v­¬n lªn ®Ó gi÷ vÞ trÝ mÆt hµng xuÊt khÈu lín cña n­íc ta. Trong suèt 13 n¨m qua (1991 – 2003), riªng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o ®· ®¹t trªn 8 tû USD… Con sè ®ã ®· nãi râ sù cÇn thiÕt cña viÖc xuÊt khÈu g¹o ®èi víi c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Ngoµi ra h­íng ®· ®Æt ra lµ 3 ch­¬ng tr×nh kinh tÕ – ch­¬ng tr×nh l­¬ng thùc thùc phÈm, ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu, ch­¬ng tr×nh hµng tiªu dïng ®­îc ®Ò ra tõ §¹i héi 6 ph¶i cã sù kÕt hîp chÆt chÏ nh»m h­íng c«ng nghiÖp hãa, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®êi sèng ng­êi d©n n©ng cao tr­íc hÕt lµ vÒ ¨n. §©y lµ chiÕn l­îc nh»m ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn con ng­êi X· héi chñ nghÜa. 2.2 C¶i thiÖn ®êi sèng, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nh©n d©n §èi víi mçi quèc gia, viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ néi dung lín thuéc chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi ®Ó thùc hiÖn th¾ng lîi c¸c chiÕn l­îc kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc. D©n sè n­íc ta víi 80% d©n sè tËp trung ë n«ng th«n, phÇn lín sinh sèng b»ng s¶n xuÊt lóa g¹o vµ trång c©y l­¬ng thùc. Trong khi ®ã, ®êi sèng ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ. §êi sèng cña ng­êi n«ng d©n cßn thÊp, xÐt c¶ vÒ møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi, ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ c¬ së h¹ tÇng v..v… Víi t×nh tr¹ng ®ã th× viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa g¹o vµ xuÊt khÈu g¹o ®Ó n©ng cao thu nhËp cho n«ng d©n gãp phÇn x©y dùng n«ng th«n ngµy mét giµu m¹nh lµ ®iÒu thËt sù cÇn thiÕt. 2.3 Ph¸t huy lîi thÕ trong n­íc S¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ c¬ b¶n nh­ lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu, n­íc t­íi tiªu, nguån nh©n lùc, vÞ trÝ ®Þa lý vµ c¶ng khÈu. Mét chiÕn l­îc ®óng ®¾n nhÊt ph¶i lµ chiÕn l­îc khai th¸c triÖt ®Ó nhÊt c¸c lîi thÕ. ChÝnh nh÷ng lîi thÕ ®ã ®· lµm cho s¶n l­îng lóa t¨ng ®Òu ®Æn trong nh÷ng n¨m qua. Qua nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n ®· nªu ë trªn, chóng ta thÊy râ sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt khÈu g¹o còng nh­ tÝnh ®óng ®¾n cña ®Þnh h­íng xuÊt khÈu g¹o lµ tÊt lÏ dÜ ngÉu. 2.4 Kh¾c phôc c¸c hËu qña cña thêi gian chiÕn tranh ®Ó l¹i N­íc ta ph¶i ®èi mÆt víi cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt vµ kÐo dµi chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. Suèt 30 n¨m cã chiÕn tranh, ®Êt n­íc bÞ chia c¾t vµ chiÕm ®ãng, §¶ng vµ ChÝnh phñ ta kh«ng cã ®IÒu kiÖn l·nh ®¹o toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¶ n­íc thèng nhÊt. §iÒu kiÖn khÝ hËu thiªn nhiªn thuËn lîi vµ ®Êt ®ai mµu mì ë nhiÒu vïng ch­a khai ph¸ ®Æt ra nhiÖm vô biÕn §BSCL vµ nhiÒu vïng kh¸c cña ®Êt n­íc thµnh vïng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn 3 ch­¬ng tr×nh kinh tÕ, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n. §©y lµ chiÕn l­îc quan träng “n«ng nghiÖp lµ mÆt trËn hµng ®Çu” cña nh÷ng n¨m 70 - ®Çu 90, lÊy n«ng nghiÖp lµ c¬ së ban ®Çu t¹o vèn cho c«ng nghiÖp hãa. Ch­¬ng II Thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam trong thêi gian qua. I. T×nh h×nh s¶n xuÊt trong n­íc 1. T×nh h×nh vµ triÓn väng s¶n xuÊt Trong giai ®o¹n 1992 – 1997, diÖn tÝch trång lóa t¨ng b×nh qu©n 1,85%, n¨ng suÊt t¨ng b×nh qu©n 3,10%/n¨m vµ s¶n l­îng t¨ng b×nh qu©n 4,97%/n¨m. Trong giai ®o¹n tiÕp theo (1997 – 2002), mÆc dï diÖn tÝch trång lóa chØ t¨ng 1,05%/n¨m, nh­ng do n¨ng suÊt t¨ng cao h¬n so víi giai ®o¹n tr­íc, ®¹t 3,25%/n¨m, nªn s¶n l­îng lóa c¶ n¨m vÉn ®¹t tèc ®é t¨ng 4,3%/n¨m. B¶ng 4 cho thÊy c¸c sè liÖu cô thÓ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng lóa qua c¸c n¨m. Nh­ vËy, trong giai ®o¹n 1992 – 1997, kho¶ng trªn 60% møc t¨ng tr­ëng s¶n l­îng lóa lµ do t¨ng n¨ng suÊt vµ trong giai ®o¹n 1997 – 2002 lµ kho¶ng 75%. B¶ng 4: T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam N¨m DiÖn tÝch lóa c¶ n¨m N¨ng suÊt S¶n l­îng 1000 ha % t¨ng T¹/ha % t¨ng 1000 tÊn % t¨ng 1991 6.302,8 31,1 19.621,9 1992 6.475,3 102,7 33,3 107,1 21.590,4 110,0 1993 6.559,4 101,3 34,8 104,4 22.836,5 105,8 1994 6.598,6 100,6 35,7 102,4 23.528,2 103,0 1995 6.765,6 102,5 36,9 103,4 24.963,7 106,1 1996 7.003,8 103,5 37,7 102,1 26.396,6 105,7 1997 7.099,7 101,4 38,8 102,8 27.523,9 104,3 1998 7.362,7 103,7 39,6 102,1 29.145,5 105,9 1999 7.648,1 103,9 41,0 103,6 31.393,8 107,7 2000 7.665,4 100,2 42,4 103,3 32.529,4 103,6 2001 7.484,2 97,6 42,7 100,6 31.970,0 98,3 2002 7.485,0 100,0 45,5 106,6 34.000,0 106,4 Nguån: Tæng côc Thèng kª N¨m 2002, s¶n l­îng lóa cña ViÖt Nam ®· ®¹t 34 triÖu tÊn, t¨ng 15,2 triÖu tÊn (80% so víi n¨m 1989, ®¹t tèc ®é t¨ng 6,43%/n¨m). Trong khi ®o, tèc ®é t¨ng d©n sè cña ViÖt Nam cïng thêi kú chØ lµ 1,9%/n¨m, nªn s¶n l­în l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi t¨ng tõ 324,4kg/ng­êi n¨m 1990 lªn 372kg/ng­êi n¨m 1995 vµ 435kg/ng­êi n¨m 2002, nh­ng møc s¶n l­îng b×nh qu©n cao nhÊt ®¹t ®­îc vµo n¨m 2000 lµ 455kg/ng­êi. 2. ThÞ tr­êng lóa, g¹o ViÖt Nam S¶n xuÊt vµ cung øng lóa, g¹o Tham gia vµo s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam cã tíi 70% sè hé c¶ n­íc, hay 84% sè hé ë khu vùc n«ng th«n. Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt ph©n bè réng, qui m« nhá vµ yªu cÇu ®¶m b¶o tiªu dïng l­¬ng thùc trong c¸c hé gia ®×nh, nªn tû lÖ sè hé cã b¸n lóa chØ chiÕm kho¶ng 60%. NÕu xÐt theo vïng s¶n xuÊt, th× §BSCL cã tû lÖ sè hé b¸n lóa chiÕm kho¶ng 76% (cao nhÊt trong c¶ n­íc). 2.2 Tiªu dïng vµ mua lóa, g¹o ChØ cã kho¶ng 98% sè hé gia ®×nh ë khu vùc thµnh thÞ vµ3/4 sè hé gia ®×nh ë khu vùc n«ng th«n ph¶i mua g¹o trªn thÞ tr­êng. Trong khu vùc n«ng th«n, th× §BSCL cã tû lÖ sè hé mua g¹o cao nhÊt, chiÕm kho¶ng 89%. NÕu xÐt theo nhãm thu nhËp, th× trong nhãm hé giµu, tû lÖ sè hé mua g¹o trªn thÞ tr­êng cao h¬n so víi nhãm thu nhËp thÊp. B×nh qu©n l­îng g¹o mua trong mét n¨m cña mét hé gia ®×nh lµ trªn 300kg, b×nh qu©n cao nhÊt lµ ë vïng §BSCL (350kg/hé/n¨m) vµ thÊp nhÊt lµ ë vïng §BSH (100kg/hé/n¨m). II. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 1. T×nh h×nh xuÊt khÈu Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, 14 n¨m liªn tôc, ViÖt Nam ®­îc xem lµ mét thÕ lùc chñ yÕu trªn thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi víi sè l­îng vµ chÊt l­îng ngµy cµng t¨ng. Trong giai ®o¹n (1992 – 1997), xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam t¨ng b×nh qu©n 12,94%/n¨m vÒ l­îng vµ 15,80%/n¨m vÒ trÞ gi¸. MÆc dï trong giai ®o¹n gÇn ®©y (1997 – 2002), xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®· cã dÊu hiÖu t¨ng chËm l¹i. §iÒu nµy cã nguyªn nh©n tõ sù suy gi¶m gi¸ chung trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Tuy nhiªn, n¨m 1999 ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu 4,5 triÖu tÊn g¹o, víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®¹t 1,025 tû USD, so víi n¨m 1989, l­îng t¨ng gÊp 3,2 lÇn vµ gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n t¨ng 1,11 lÇn vµ gi¸ trÞ t¨ng gÊp 3,53 lÇn. N¨m 2000, xuÊt khÈu 3,5 triÖu tÊn, do khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng vµ gi¸ c¶ gi¶m, n¨m 2001 xuÊt 3,7 triÖu tÊn vµ n¨m 2002 xuÊt 3,2 triÖu tÊn. N¨m 2003 cã thÓ ®¹t gÇn 4 triÖu tÊn mÆc dï gÆp mét sè khã kh¨n thiªn tai h¹n h¸n. Dù tr÷ l­¬ng thùc quèc gia thùc hiÖn ®Çy ®ñ lµm cho an toµn l­¬ng thùc ®­îc b¶o ®¶m. B¶ng 5: T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 1991 – 2003 N¨m S¶n l­îng g¹o Kim ngh¹ch xuÊt khÈu GÝa b×nh qu©n 1 tÊn (1000 kg) (TriÖu USD) (USD) 1991 1033 234 227 1992 1946 418 215 1993 1722 362 210 1994 1983 424 214 1995 1988 530 267 1996 3003 855 285 1997 3575 870 243 1998 3730 1024 275 1999 4508 1025 227 2000 3476 672 192 2001 3729 619 165 2002 3240 726 224 Dù b¸o 2003 3700 780 234 Nguån : Niªn gi¸m Thèng kª ViÖt Nam TÝnh chung 14 n¨m, n­íc ta ®· cung cÊp cho thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi gÇn 40 triÖu tÊn, b×nh qu©n 2,70 triÖu tÊn/n¨m vµ tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu g¹o ®¹t trªn 8 tû USD, b×nh qu©n 572 triÖu USD/n¨m. N¨m 2003, mÆc dï thÞ tr­êng Ir¾c cã biÕn ®éng, nh­ng c¸c thÞ tr­êng míi ®· më ra nh­ Iran, Lib¨ng, Xi-ri, Ch©u Phi, xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vÉn ë møc cao. KÕ ho¹ch xuÊt khÈu 3,2 triÖu tÊn g¹o n¨m 2003 ®· hoµn toµn cã thÓ ®¹t hoÆc v­ît tíi gÇn 4 triÖu tÊn. Bªn c¹nh sù t¨ng tr­ëng vÒ khèi l­îng g¹o, chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng ngµy cµng ®­îc n©ng cao. ChÊt l­îng g¹o ngon vµ chÊt l­îng chÕ biÕn (ph©n theo tû lÖ tÊm) ®¹t chØ tiªu ®Ò ra. Trong nh÷ng n¨m ®Çu xuÊt khÈu g¹o, tû lÖ g¹o chÊt l­îng trung b×nh, víi tû lÖ tÊm cao trªn 25% chiÕm ®Õn 80 – 90%, nªn søc c¹nh tranh kÐm, gi¸ c¶ thÊp. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ ®Çu t­ vµo lÜnh vùc xay s¸t, ®¸nh bãng ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. Trang thiÕt bÞ míi, c«ng nghÖ míi ®i ®«i víi t¹o gièng lóa ®· t¹o ®IÒu kiÖn xuÊt khÈu g¹o 5% tÊm t¨ng lªn râ rÖt nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh, t¨ng gi¸ b¸n trung b×nh lªn ®ang kÓ.  B¶ng 6: Tû lÖ mét sè lo¹i g¹o xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam Lo¹i ThÞ phÇn% 25% tÊm 37,90 5% tÊm 26,56 15% tÊm 15,50 10% tÊm 13,11 TÊm 5,30 NÕp vµ g¹o th¬m 1,46 C¸c lo¹i kh¸c 1,17 Nguån: Niªn gi¸m Thèng kª ViÖt Nam Gi¸ g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng ®­îc t¨ng dÇn cïng víi xu h­íng t¨ng cña chÊt l­îng g¹o vµ quan hÖ cung – cÇu cña thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi. Gi¸ g¹o xuÊt khÈu b×nh qu©n 4 n¨m 1995 – 1998 lµ 269 USD/tÊn, t¨ng 61 USD/tÊn so víi gi¸ b×nh qu©n 6 n¨m tr­íc ®ã (1989 – 1994). Kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ g¹o ViÖt Nam víi gi¸ g¹o Th¸i Lan ®· gi¶m dÇn: tõ 40 – 55 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1989 – 1994 xuèng 20 – 25 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1995 – 2000. Nh×n chung, gi¸ g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay vÉn cßn thÊp so víi mÆt b»ng chung cña thÕ giíi. 2. C¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc më réng. N¨m 1991, g¹o ViÖt Nam míi xuÊt khÈu sang trªn 20 n­íc, b­íc sang n¨m 1993 – 1994 t¨ng lªn trªn 50 n­íc, vµ hiÖn nay ®· xuÊt khÈu ®Õn trªn 80 n­íc vµ cã mÆt ë c¶ 5 ch©u lôc. Trong ®ã, thÞ tr­êng nhËp khÈu chÝnh cña g¹o ViÖt Nam lµ c¸c n­íc Ch©u ¸ víi 29 n­íc, Ch©u ¢u 29 n­íc, Ch©u Mü 17 n­íc, Ch©u Phi 16 n­íc va Ch©u §¹i D­¬ng 3 n­íc. Trong ®ã, Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi lµ 2 thÞ tr­êng nhËp khÈu g¹o lín nhÊt cña ViÖt Nam. Giai ®o¹n 1991 – 2000 hai thÞ tr­êng µy chiÕm tû lÖ t­¬ng øng lµ 58,8% va 18,8%. C¸c thÞ tr­êng nhËp khÈu víi l­îng lín vµ æn ®Þnh la Philippine, In®«nªsia, Malaysia, Ir¾c. C¸c n­íc Singapore, Thuþ Sü, Hµ Lan vµ Mü nhËp khÈu g¹o cña ta chñ yÕu lµ ®Ó t¸i xuÊt. 3. Mét sè n­íc nhËp khÈu g¹o lín cña ViÖt Nam Indonesia: Trong 5 n¨m trë l¹i ®©y, In®«nªsia ®· nhËp khÈu g¹o cña Th¸i Lan, ViÖt Nam, Mü, Myanma vµ §µi Loan. ChÝnh phñ Indonesia chñ yÕu nhËp khÈu g¹o 25% tÊm. N¨m 1999 nhËp 1804 ngµn tÊn (40%) vµ 2001 chØ cßn 350 ngµn tÊn (14%), n¨m 2002 lµ 744,0 ngµn tÊn. Philippine: Hµng n¨m, g¹o ViÖt Nam chiÕm 40 – 60% tæng l­îng g¹o nhËp khÈu cña n­íc nµy.N¨m 2000, ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Philippine 370 ngµn tÊn (trªn thùc tÕ lµ 530 ngµn tÊn v× mét sè c«ng ty n­íc ngoµi nhËp khÈu g¹o cña ViÖt Nam råi xuÊt sang ®©y). Malaysia: NhËp khÈu g¹o cña Th¸i Lan, ViÖt Nam, Trung Quèc, Myanma, Mü, Ên §é, víi gi¸ trÞ 36,52 triÖu USD. Singapore: N¨m 1999, ®· nhËp khÈu 112 ngµn tÊn g¹o cña ViÖt Nam, n¨m 2000 lµ 221 ngµn tÊn, 260 ngµn tÊn trong n¨m 2001 vµ 97,36 ngµn tÊn n¨m 2002. Irac: Hµng n¨m, Ir¾c nhËp khÈu g¹o chñ yÕu tõ ViÖt Nam lo¹i g¹o 5% tÊm – kho¶ng 500 ngµn tÊn, ®©y lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu g¹o cña ViÖt Nam t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã gi¸ trÞ cao song còng gÆp nhiÒu khã kh¨n nhÊt lµ t×nh h×nh chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh (n¨m 2002, Ir¾c nhËp cña ViÖt Nam 876,37 ngµn tÊn g¹o, víi trÞ gi¸ 276,17 triÖu USD). Ngoµi c¸c n­íc kÓ trªn g¹o ViÖt Nam cßn xuÊt khÈu sang c¸c n­íc kh¸c ë Ch©u ¢u, kÓ c¶ xuÊt khÈu sang Trung Quèc qua ®­êng tiÓu ng¹ch biªn giíi. Do g¹o cã tiÒm n¨ng nªn th¸ng 10/2003 ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· gióp nh©n d©n Ir¾c kh¾c phôc khã kh¨n do Mü g©y chiÕn vµ chiÕm ®ãng 5000 tÊn g¹o. Tõ n­íc nhËn viÖn trî tr­íc ®©y, ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn thµnh n­íc gióp, hç trî n­íc kh¸c trong ho¹n n¹n theo ch­¬ng tr×nh cña Liªn Hîp Quèc. 4. Dù b¸o xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam trong thêi gian tíi ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu c¬ héi t¨ng s¶n l­îng vµ chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu. NÕu ViÖt Nam tËn dông ®­îc c¬ héi nhu cÇu thÞ tr­êng t¨ng lªn (trong khi c¸c n­íc cã tiÒm n¨ng c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o nh­ Myanma, Pakistan vµ Camphuchia cßn ®ang chËm h¬n trong n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ s¶n xuÊt vµ t×m c¸ch më réng thÞ tr­êng), ®ång thêi, t¨ng c­êng cã hiÖu qña ¸p dông c¸c kü thuËt míi trong s¶n xuÊt ®i ®«i víi c¶i thiÖn c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ ph­¬ng thøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i, ®uæi kÞp Th¸i Lan, Trung Quèc vµ Ên ®é trong c¹nh tranh xuÊt khÈu vµo c¸c thÞ tr­êng míi më, ViÖt Nam sÏ cã thÓ më réng xuÊt khÈu trªn c¶ hai thÞ tr­êng g¹o phÈm cÊp cao vµ chÊt l­îng g¹o trung b×nh. Víi xu thÕ phat triÓn cña ®Êt n­íc, t­¬ng quan víi t×nh h×nh thÞ tr­êng vµ c¸c n­íc c¹nh tranh xuÊt khÈu cã thÓ nhËn ®Þnh chung: ViÖt Nam vÉn lµ mét trong c¸c n­íc cã nhiÒu kh¶ n¨ng vµ n»m trong 4 n­íc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt trªn thÕ giíi trong vßng 10 n¨m tíi. Dù b¸o, trong bèi c¶nh c¹nh tranh b¸m ®uæi m¹nh mÏ gi÷a c¸c n­íc, t¨ng thªm thÞ phÇn xuÊt khÈu trong thêi gian tíi lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi ViÖt Nam. Mét sè nhµ kinh tÕ cho r»ng, tiÕp tôc gi÷ ®­îc thÞ phÇn nh­ hiÖn nay ë c¸c khu vùc thÞ tr­êng nhËp khÈu g¹o cña ViÖt Nam lµ kh¶ n¨ng diÔn ra cao nhÊt, theo ®ã, xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam sÏ ®¹t 4,61 triÖu tÊn/n¨m trong thêi kú 2001 – 2005 vµ 5,42 triÖu tÊn/n¨m trong thêi kú 2006 – 2010 ThÞ tr­êng quan träng cña g¹o ViÖt Nam vÉn lµ Ch©u Phi, hµng n¨m cã thÓ xuÊt vµo 1,9 – 2,7 triÖu tÊn g¹o, Ch©u ¸ lµ 1,3 – 1,5 triÖu tÊn, tiÕp theo lµ khu vùc Mü La Tinh vµ Caribª cã thÓ xuÊt vµo mçi n¨m 0,5 – 0,9 triÖu tÊn. B¶ng 7: Dù b¸o thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2010 §¬n vÞ: Ngh×n tÊn ThÞ tr­êng 2001 – 2005 2006 – 2010 Ch©u ¸ 1.570 1.490 Ch©u Phi 2.190 2.730 Mü La Tinh & Caribª 620 880 Khu vùc cßn l¹i 230 320 Tæng 4.610 5.420 Nguån: Nghiªn cøu kinh tÕ sè 284 III. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam 1.ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· ®­îc c¶I thiÖn t­¬ng ®èi Ên t­îng trong h¬n mét thËp kû qua. Tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu g¹o 5% tÊm ®· t¨ng nhanh h¬n so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu chung vµ hiÖn ®· chiÕm 26,56% tæng l­îng g¹o xuÊt khÈu. §©y lµ kÕt qña cña qu¸ tr×nh ®Çu t­ c¶I tiÕn c«ng nghÖ trong kh©u chÕ biÕn vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan. Tuy nhiªn, nh×n chung chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu vÉn cßn ë møc thÊp nªn ¶nh h­ëng lín ®Õn gi¸ b¸n vµ thÞ tr­êng trong xuÊt khÈu. 2.YÕu tè mïa vô trong xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam Do tÝnh mïa vô cña s¶n xuÊt lóa, nªn xuÊt khÈu g¹o còng mang ®Ëm tÝnh mïa vô. Thêi ®iÓm tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9 lµ kho¶ng thêi gian xuÊt khÈu g¹o chñ yÕu cña ViÖt Nam (cïng víi thêi ®IÓm thu ho¹ch §«ng Xu©n vµ HÌ Thu). §ång thêi, kho¶ng thêi gian th¸ng 1, th¸ng 2 lµ thêi ®iÓm xuÊt khÈu g¹o thÊp nhÊt cña ViÖt Nam. 3. Gi¸ c¶ (gi¸ trong n­íc vµ gi¸ xu©t khÈu) Chi phÝ s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam cã lîi thÕ h¬n nhiÒu so víi Th¸i Lan: chi phÝ lao ®éng b»ng 1/3, tû lÖ diÖn tÝch ®­îc t­íi gÊp 2 lÇn, hÖ sè quay vßng ®Êt gÊp 1,33 lÇn, n¨ng suÊt gÊp 1,5 lÇn, c¸c chØ tiªu liªn quan vÒ gi¸ vËt t­ ®Çu vµo b»ng 50% - 80% chi phÝ cña Th¸i Lan. Do vËy chi phÝ s¶n xuÊt lóa g¹o cña ViÖt Nam b×nh qu©n tõ 90 – 110 USD/tÊn, ®Æc biÖt vô §«ng Xu©n 2002 gi¸ thµnh s¶n xuÊt lóa ë §ång b»ng s«ng Cöu Long chØ cã 920 – 1000 ®ång/kg, trong khi chi phÝ cña Th¸i Lan lµ 120 – 150 USD/tÊn (tû gi¸ 35bat/USD). Tuy nhiªn, chªnh lÖch gi÷a gi¸ g¹o trong n­íc vµ gi¸ giao t¹i c¶ng l¹i kh¸ lín do chi phÝ dÞch vô xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam cao. §iÒu ®ã xuÊt ph¸t tõ sù yÕu kÐm cña hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng, vËn t¶i, bèc dì. Chi phÝ bèc dì xÕp hµng vµ chi phÝ t¹i c¶ng Sµi Gßn cao chiÕm 1,6% gi¸ xuÊt khÈu, ë Th¸i Lan chi phÝ nµy b»ng 1/2 ViÖt Nam, tèc ®é bèc dì chËm so víi Th¸i Lan 6 lÇn, lµm tèn thªm 6000/ngµy. MÆt kh¸c, theo kÕt qña ®iÒu tra ViÖn C«ng nghÖ sau thu ho¹ch vµ tæng côc thèng kª 1995 cho thÊy tæn thÊt sau thu ho¹ch ë n­íc ta cao: ë kh©u thu ho¹ch lµ 1,3 – 1,7%, vËn chuyÓn lµ 1,2 –1,5%, ®Ëp tuèt lµ 1,4 – 1,8%, ph¬i sÊy lµ 1,9 – 2,1%, b¶o qu¶n 3,0 – 3,4%, xay x¸t chÕ biÕn lµ 4,1 –4,5%. MÆt kh¸c, tæng tæn thÊt lªn ®Õn 12 – 15%, ®ång nghÜa víi gi¸ thµnh bÞ ®Èy lªn t­¬ng ®­¬ng. Bªn c¹nh nh÷ng yÕu kÐm cña hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng lµm t¨ng chi phÝ dÞch vô xuÊt khÈu, mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trong n­íc vµ gi¸ giao t¹i cangr nµy cßn lµ mét tham sè ph¶n ¸nh tÝnh hiÖu qña thÊp cña hÖ thèng marketing lóa g¹o. 4. Bao gãi, quy c¸ch, mÉu m· s¶n phÈm xuÊt khÈu Mét sè yªu cÇu c¬ b¶n vÒ g¹o xuÊt khÈu: chiÒu dµi h¹t g¹o ®¹t 7mm, tû lÖ chiÒu dµi/chiÒu réng lín h¬n, h¹t g¹o ph¶i trong, ®iÓm b¹c bông cho phÐp tõ 0 – 1mm vµ mét sè tiªu chuÈn kh¸c nh­: tû lÖ tÊm, tû lÖ h¹t hÈm, h¹t ®á, tû lÖ b¹c bông, tû lÖ thãc, ®é bãng v..v… Tuy nhiªn, g¹o ViÖt Nam hÇu nh­ ch­a ®¸p øng c¸c yªu cÇu trªn. Ngoµi c¸c yÕu tè ®­îc nªu trªn, th× bao b× xuÊt khÈu ViÖt Nam còng ch­a ®¶m b¶o yªu cÇu: chÊt l­îng bao b× kh«ng ®Òu, mËt ®é sîi thÊp, ®é bÒn sîi thÊp, ®­êng kh©u hai bªn láng lÎo, ®ãng miÖng ch­a ch¾c ch¾n nªn khi vËn chuyÓn rÊt dÔ bÞ vì vµ khã b¶o qu¶n. TÊt c¶ c¸c nguyªn nh©n trªn khiÕn cho g¹o ViÖt Nam kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu vÒ mÉu m· cña thÞ tr­êng, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña lóa g¹o ViÖt Nam so víi Th¸i Lan vµ Mü. 5. TiÕp cËn tÝn dông xuÊt khÈu Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn tÝn dông cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam hiÖn nay ®­îc xem nh­ mét trë ng¹i quan träng nhÊt trong viÖc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña c¸c nhµ xuÊt khÈu chñ yÕu. C¸c c¬ quan cung cÊp tÝn dông chñ yÕu cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam lµ Ng©n hµng N«ng nghiÖp ViÖt Nam, Ng©n hµng Th­¬ng m¹i ViÖt Nam vµ Ng©n hµng Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. C¸c c¬ quan nµy chØ cÊp tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp sau khi ®· cã hîp ®ång xuÊt khÈu. V× vËy, nÕu kh«ng ®­îc cÊp tÝn dông kÞp thêi, nhµ xuÊt khÈu sÏ kh«ng thÓ mua ®­îc g¹o xuÊt khÈu theo hîp ®ång vµ cã thÓ cßn bÞ ph¹p do kh«ng thùc hiÖn ®óng hîp ®ång. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë §NB vµ §BSCL ®Òu cho r»ng tiÕp cËn tÝn dông hiÖn nay cßn nhiÒu h¹n chÕ, th«ng th­êng Ng©n hµng chØ ®¸p øng ®­îc 1/3 nhu cÇu vay cña doanh nghiÖp. 6. KiÓm tra chÊt l­îng tr­íc khi xuÊt khÈu C¬ quan kiÓm tra chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu (®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp) quan träng nhÊt ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ VINACONTROL. §èi víi mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu, VINACONTROL kiÓm tra tíi 95% tæng l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Quy tr×nh kiÓm tra cña VINACONTROL gåm 3 b­íc: (1) kiÓm tra chÊt l­îng g¹o trong kho cña nhµ xuÊt khÈu; (2) kiÓm tra chÊt l­îng g¹o t¹i n¬i xÕp hµng chê xuÊt khÈu; (3) kiÓm tra chÊt l­îng g¹o tr­íc khi giao hµng, chi phÝ kiÓm tra chÊt l­îng g¹o lµ 0,3USD/tÊn. 7. VËn chuyÓn tµu biÓn VËn chuyÓn g¹o xuÊt khÈu lµ dÞch vô ®¾t ®á ë ViÖt Nam do thiÕt bÞ c¶ng l¹c hËu, n¨ng lùc bèc xÕp thÊp, lÖ phÝ c¶ng cao vµ n¨ng lùc vËn t¶i thÊp… Do n¨ng lùc vËn t¶i biÓn thÊp, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu sö dông ph­¬ng thøc xuÊt khÈu FOB (sö dông tµu vËn t¶i n­íc ngoµi), chØ cã nh÷ng l« hµng xuÊt khÈu theo ký kÕt cña ChÝnh phñ míi sö dông tµu cña c¸c c«ng ty tµu biÓn trong n­íc. Trong sè c¸c c¶ng biÓn cña ViÖt Nam th× l­îng g¹o xuÊt khÈu th«ng qua c¶ng Sµi Gßn chiÕm tíi 70%. §iÒu nµy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ gÇn gòi cña c¶ng víi nguån hµng xuÊt khÈu chÝnh, mµ cßn tõ møc c­íc phÝ vËn t¶i biÓn tõ c¶ng Sµi Gßn th­êng thÊp h¬n c¶ng H¶i Phßng vµ c¶ng §µ N½ng. Tuy nhiªn, møc phÝ c¶ng cña c¶ng Sµi Gßn l¹i cao h¬n. 8. Ho¹t ®éng tiÕp cËn thÞ tr­êng PhÇn lín quan hÖ giao dÞch bu«n b¸n g¹o th­êng ®­îc ng­êi mua n­íc ngoµi hoÆc lµ trùc tiÕp, hoÆc lµ th«ng qua c¬ quan ChÝnh phñ. C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam ch­a chñ ®éng t×m kiÕm thÞ tr­êng: ch­a cã ®­îc c¸c h¬p ®ång lín æn ®Þnh. C¸c hîp ®ång chñ yÕu lµ c¸c hîp ®ång ChÝnh phñ chiÕm 1/2 l­îng g¹o xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng cña HiÖp héi XuÊt nhËp khÈu l­¬ng thùc ViÖt Nam trong viÖc cung cÊp th«ng tin vÒ gi¸ c¶, thÞ tr­êng ch­a cã hiÖu qña. MÆt kh¸c, do g¹o lµ nguån an ninh l­¬ng thùc quèc gia nªn Nhµ n­íc qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt khÈu b»ng viÖc cÊp QUOTA nªn c¸c doanh nghiÖp còng kh«ng chñ ®éng trong viÖc ký hîp ®ång. C¸c ho¹t ®éng hç trî xóc tiÕn xuÊt khÈu g¹o còng ch­a ®­îc quan t©m ®Çy ®ñ, ch­a tËn dông ®­îc c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin, v¨n phßng ®¹i diÖn, c¬ quan tham t¸n, ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi … ®Ó tæ chøc tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ g¹o ViÖt Nam ®Õn ng­êi tiªu dïng. §èi víi thÞ tr­êng cã nhu cÇu lín vÒ g¹o cã phÈm cÊp thÊp nh­ Ch©u Phi, chóng ta l¹i ch­a xuÊt khÈu trùc tiÕp do ta ch­a cã chÝnh s¸ch tÝn dông hç trî ban trong thanh to¸n. ë c¸c thÞ tr­êng cã søc mua lín ®ßi hái chÊt l­îng cao , g¹o cña ta còng ch­a tiÕp cËn ®­îc. Nh×n chung ho¹t ®éng tiÕp cËn thÞ tr­êng cña doanh nghiÖp ®­îc giao xuÊt khÈu cña chóng ta ch­a xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng vµ vÞ trÝ n­íc xuÊt khÈu g¹o thø 2 thÕ giíi lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam. IV. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu còng nh­ c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 1. §iÓm m¹nh ViÖt Nam ®· trë thµnh mét thÕ lùc chñ yÕu trªnt thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi. S¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o lµ mét trong nh÷ng h­íng ­u tiªn ph¸t triÓn cña ChÝnh Phñ kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ chÝnh s¸ch an ninh l­¬ng thùc quèc gia mµ cßn lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cã lîi thÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay. §iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c©y lóa, chi phÝ nguån lùc néi ®Þa thÊp. ChÝnh s¸ch c¬ cÊu l¹i gièng lóa ®ang ®­îc quan t©m h¬n vµ b­íc ®Çu ®· ®em l¹i hiÖu qña, n©ng cao n¨ng suÊt lóa. ViÖt Nam hoµn toµn cã tiÒm n¨ng vÒ ph¸t triÓn g¹o chÊt l­îng cao. T¨ng tr­ëng xuÊt khÈu g¹o ch­a v­ît qu¸ ng­ìng an toµn l­¬ng thùc quèc gia do møc t¨ng tr­ëng s¶n l­îng cao. Bªn c¹nh c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, nhiÒu doanh nghiÖp t­ nh©n ®· tham gia vµo thÞ tr­êng s¶n xuÊt, chÕ biÕn, xuÊt khÈu g¹o vµ ®· cã Ýt nhiÒu kinh nghiÖm xuÊt khÈu g¹o. 2. §iÓm yÕu ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam chñ yÕu lµ thÞ tr­êng cã møc thu nhËp trung b×nh vµ thÊp, chØ tiªu thô g¹o cã chÊt l­îng trung b×nh vµ thÊp. DiÖn tÝch s¶n xuÊt réng lín, nh­ng qui m« s¶n xuÊt cña c¸c hé n«ng d©n thÊp, chñ yÕu sö dông c¸c lao ®éng kh«ng chuyªn nghiÖp, møc ®Çu t­ vµo c¸c thiÕt bÞ s¶n xuÊt trong ph¹m vi hé thÊp. ViÖc c¬ cÊu l¹i gièng lóa cho chÊt l­îng cao míi chØ ë giai ®o¹n khëi ®éng vµ diÔn ra kh¸ chËm ch¹p. Tæn thÊt ë kh©u thu ho¹ch lóa lín lµm gi¶m hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Kh©u chÕ biÕn g¹o xuÊt khÈu cßn nhiÒu khã kh¨n c¶ vÒ møc c«ng suÊt, tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ møc ®é lÉn lo¹i cña nguån lóa nguyªn liÖu. C¬ së h¹ tÇng n«ng th«n kÐm ph¸t triÓn, chi phi vËn chuyÓn cao lµm gia t¨ng gi¸ thµnh phÈm. M«i tr­êng, ®iÒu kiÖn tiÕp c©nj th«ng tin thÞ tr­êng vµ c«ng nghÖ cßn yÕu. Nh÷ng qui ®Þnh h¹n chÕ tiÕp cËn tÝn dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu. Mïa vô thu ho¹ch vµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tr¸i víi mïa vô chung trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. ChÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu g¹o ch­a c«ng b»ng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Kh¶ n¨ng giao dÞch, ®µm ph¸n cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam víi kh¸ch hµng n­íc ngoµi thÊp. HÖ thèng kho dù tr÷, b¶o qu¶n vµ chuÈn bÞ giao hµng ph©n t¸n, qui m« nhá. C¬ héi Theo dù b¸o vÒ nhu cÇu nhËp khÈu g¹o trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng g¹o xuÊt khÈu trong t­¬ng lai cßn rÊt lín t¹i c¸c khu vùc thÞ tr­êng thÕ giíi. Xu h­íng tù do hãa th­¬ng m¹i vµ yªu cÇu më cöa thÞ tr­êng cho c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn chÝnh s¸ch tù cung vÒ l­¬ng thùc vµ lµm t¨ng nhËp khÈu l­¬ng thùc cña c¸c n­íc ®ang nhËp khÈu dßng vÒ l­¬ng thùc, nh­: c¸c n­íc thuéc Ch©u ¸ (thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam). ChÝnh s¸ch c¾t gi¶m viÖn trî l­¬ng thùc cña c¸c n­íc ph¸t triÓn cho c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn còng lµm t¨ng l­îng nhËp khÈu l­¬ng thùc theo ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i th«ng th­êng cña c¸c n­íc nµy, nhÊt lµ víi c¸c n­íc Ch©u Phi. Nh÷ng yªu cÇu vÒ c¾t gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ gi¶m hç trî trong n­íc sÏ lµm t¨ng gi¸ g¹o chÊt l­îng cao trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, nhÊt lµ gi¸ g¹o cña Mü, NhËt B¶n. §iÒu nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tham gia vµo thÞ tr­êng g¹o chÊt l­îng cao. 4. Th¸ch thøc C¹nh tranh trªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o sÏ m¹nh h¬n do sù tham gia cña c¸c n­íc xuÊt khÈu tiÒm n¨ng nh­: Trung Quèc, Pakistan, Myanmar, Campuchia… Trong ng¾n h¹n, viÖc gi¶m gi¸ cña ®ång USD hiÖn nay sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn c¸c n­íc xuÊt khÈu nãi chung vµ ®èi víi xuÊt khÈu g¹o nãi riªng. N¨ng lùc ho¹t ®éng marketing xuÊt khÈu lóa g¹o cña ViÖt Nam thÊp vµ rÊt khã ®­îc c¶i thiÖn trong ng¾n h¹n. MÆc dï ViÖt Nam ®­îc xem lµ mét thÕ lùc trªn thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi, nh­ th­êng lµ g¾n liÒn víi lo¹i g¹o chÊt l­îng trung b×nh, thÊp vµ ®é æn ®Þnh vÒ chÊt l­îng kÐm. ViÖc h¹ thÊp chi phÝ xuÊt khÈu liªn quan ®Õn viÖc sö dông c¬ së h¹ tÇng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt trong ng¾n h¹n. Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc phæ biÕn gièng lóa chÊt l­îng cao do h¹n chÕ vÒ nghiªn cøu chuyÓn giao, c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt ®ai, qui m« s¶n xuÊt cña c¸c hé n«ng d©n nhá, lÎ, n¨ng lùc tµi chÝnh thÊp. Ch­¬ng III Mét sè gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam trong thêi gian tíi I. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu lóa g¹o cña ViÖt Nam S¶n xuÊt l­¬ng thùc nãi chung vµ s¶n xuÊt lóa g¹o nãi riªng lu«n lµ ngµnh quan träng bËc nhÊt cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam nh»m thùc hiÖn 3 môc tiªu: * §¶m b¶o v÷ng ch¾c an ninh l­¬ng thùc quèc gia, t¨ng thªm khèi l­îng l­¬ng thùc dù tr÷, tho¶ m·n nhu cÇu l­¬ng thùc trong bÊt kú t×nh huèng nµo. * §¶m b¶o nguån nguyªn liÖu cho cung cÊp c«ng nghiÖp. * T¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu trªn, c¸c ®Þnh h­íng c¬ b¶n ®­îc ®Ò xuÊt lµ: - T¨ng c­êng th©m canh t¨ng n¨ng xuÊt, kÕt hîp khai hoang t¨ng vô ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn. Trong ®ã th©m canh t¨ng n¨ng suÊt lµ h­íng chñ yÕu l©u dµi, kÕt hîp víi n©ng cao chÊt l­îng lóa hµng ho¸. Tuy nhiªn, mét sè diÖn tÝch trång lóa kÐm hiÖu qu¶ ë §BSCL cã thÓ sÏ chuyÓn sang canh t¸c c¸c lo¹i hoa mµu kh¸c hay nu«i trång thñy s¶n sao cho cã hiÖu qu¶ kÜ thuËt cao h¬n. - §a d¹ng hãa trong s¶n xuÊt, ®a d¹ng hãa vÒ chñng lo¹i g¹o (g¹o th«ng th­êng, g¹o ®Æc s¶n, g¹o cao cÊp), ®a d¹ng hãa vÒ phÈm cÊp c¸c gièng lóa (cïng mét gièng lóa nh­ng cã thÓ cã gièng siªu thuÇn chñng, thuÇn chñng cÊp 1, cÊp 2), ®a d¹ng hãa nguån lóa g¹o cho xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, viÖc ®a d¹ng ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña thÞ tr­êng quèc tÕ ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm thÝch hîp. - TÝch cùc øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®Ó võa t¨ng n¨ng suÊt võa t¨ng chÊt l­îng g¹o. Nh­ng chóng ta ph¶i chó ý kÌm víi ¸p dông khoa häc kÜ thuËt lµ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i. 1. ChiÕn l­îc c¹nh tranh vÒ xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam Tõ chiÕn l­îc thùc hiÖn 3 ch­¬ng tr×nh l­¬ng thùc thùc phÈm, ch­¬ng tr×nh hµng xuÊt khÈu vµ ch­¬ng tr×nh hµng tiªu dïng, ViÖt Nam ®· ®i s©u vµo chiÕn l­îc hµng xuÊt khÈu, trong ®ã g¹o lµ “mÆt trËn hµng ®Çu” cña nh÷ng n¨m 70 - ®Çu 90. XuÊt hiÖn ®ét ngét ë thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o n¨m 1991, biÕn tõ n­íc nhËp khÈu thµnh n­íc xuÊt khÈu g¹o ®· g©y cho nhiÒu n­íc sù e ng¹I nhËp khÈu g¹o ViÖt Nam, cho r»ng chØ d­ thõa vµi n¨m cho xuÊt khÈu nªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh ban ®Çu thÊp, gi¸ h¹, thÞ tr­êng h¹n hÑp, khã t×m vµ më réng thÞ tr­êng. Nh­ng suèt h¬n 10 n¨m qua g¹o ViÖt Nam liªn tôc t¨ng xuÊt khÈu vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, c¬ cÊu chñng lo¹i g¹o, gi¸ c¶ æn ®Þnh vµ t¨ng lªn. ThÞ tr­êng ®­îc më réng, chÝnh lµ nhê cã chiÕn l­îc c¹nh tranh mµ thÞ tr­êng ®­îc më réng hiÖn kh¸ch hµng mua g¹o ViÖt Nam t¨ng lªn ë thÞ tr­êng thÕ giíi, gi¸ c¶ ®­îc c¶i thiÖn (tuy ch­a b»ng Th¸i Lan). ChiÕn l­îc c¹nh tranh cã thÓ nh×n thÊy ë c¸c mÆt chÝnh: ChiÕn l­îc c¹nh tranh b»ng gi¸ c¶ xuÊt khÈu g¹o G¹o s¶n xuÊt ®­îc c¶i thiÖn do ¸p dông th©m canh, t¨ng n¨ng suÊt, ph©n bãn, gièng lóa vµ chñng lo¹i ®­îc hÖ thèng hãa néi ®ång, s«ng ngßi, ®Ëp n­íc… nªn gi¸ c¶ s¶n xuÊt g¹o gi¶m ®i t¹o ®iÒu kiÖn c¹nh tranh b¾ng gi¸ c¶ ë thÞ tr­êng n­íc ngoµi víi gi¸ thÊp. ViÖt Nam chÊp nhËn gi¸ b¸n g¹o thÊp h¬n Th¸i Lan trung b×nh 20 – 30 USD/tÊn. Nh­ng gi¸ ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn nªn møc chªnh lÖch trªn còng gi¶m. C¹nh trang b»ng chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu Tõ 25% tÊm chiÕm tû träng cao, ®· gi¶m dÇn nh­êng chç cho g¹o 5% tÊm t¨ng lªn nhanh chãng do trang thiÕt bÞ xay x¸t ®æi míi, c«ng nghÖ míi ®­îc ®­a dÇn vµo hÖ thèng m¸y xay x¸t ®i ®«i víi chän gièng lóa thÝch hîp, b¶o qu¶n thãc vµ g¹o ®­îc c¶i tiÕn nªn chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu t¨ng vµ ®­îc thÞ tr­êng n­íc ngoµi chÊp nhËn. C¹nh tranh b»ng chªnh lÖch t¹o cho ViÖt Nam cã chç ®øng v÷ng ch¾c ë thÞ tr­êng víi gi¸ kh«ng cao, chÊt l­îng b¶o ®¶m vµ æn ®Þnh G¹o ViÖt Nam ®i vµo Ch©u Phi, Ch©u ¸ lµ h­íng chÝnh do gi¸ kh«ng cao vµ chÊt l­îng phï hîp tói tiÒn thÊp cña ng­êi tiªu dïng. C¹nh tranh b»ng quan hÖ víi thÞ tr­êng vµ kh¸ch hµng Quan hÖ chÝnh trÞ ®i ®«i víi quan hÖ thÞ tr­êng vµ kh¸ch hµng, gi÷ uy tÝn vµ nhÊt lµ cã c¸c dÞch vô ®Çy ®ñ ®i kÌm nªn thÞ tr­êng tõng b­íc ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. G¹o ViÖt Nam ngµy cµng cã tiÕng nãi ch¾c h¬n ë thÞ tr­êng thÕ giíi. C¹nh tranh b»ng kü thuËt nghiÖp vô xuÊt nhËp khÈu NghiÖp vô xuÊt nhËp khÈu, ®µm ph¸n, ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång ®­îc nghiªm tóc t¹o thÕ c¹nh tranh ë thÞ tr­êng. Bao b× ®ãng gãi g¹o, kiÓm tra chÊt l­îng, ph­¬ng tiÖn phËn t¶i b¶o ®¶m thêi h¹n giao hµng còng nh­ néi dung hîp ®ång ®­îc nghiªn cøu bæ sung thµnh hîp ®ång chuÈn. ViÖc thanh to¸n ®­îc thùc hiÖn gän ghÏ, ®óng víi c¸c yªu cÇu cña thÞ tr­êng. ChÝnh do kü thuËt nghiÖp vô xuÊt khÈu ®­îc c¶i tiÕn nªn søc c¹nh tranh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam t¨ng lªn ®¸ng kÓ. 1.5 C¹nh tranh b»ng vËn dông marketing, xóc tiÕn th­¬ng m¹i vµ qu¶ng c¸o Xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®­îc quan t©m, vËn dông hÖ thèng marketing – mix (4p: price_gi¸; product_s¶n phÈm; plance_ph©n phèi (thÞ tr­êng) vµ promotion_xóc tiÕn) ®­îc vËn dông ®óng yªu cÇu vµ ®óng lóc t¹o cho c¹nh tranh t¨ng. ChiÕn l­îc marketing ®­îc thÓ hiÖn ë c¶ cÊp ChÝnh phñ ngoµi viÖc xuÊt khÈu g¹o qua ®­êng doanh nghiÖp kinh doanh, ChÝnh phñ ViÖt Nam cßn gióp ®ì c¸c n­íc (nh­ Ch©u Phi) kü thuËt canh t¸c trång trät vÒ lóa n­íc, cö chuyªn gia sang t­ vÊn cho Ch©u Phi. TÝn nhiÖm cña ViÖt Nam t¨ng vµ cñng cè lµ ®iÒu kiÖn tèt cho c¹nh tranh xuÊt khÈu g¹o. 2. Môc tiªu vµ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu lóa g¹o C¸c môc tiªu chñ yÕu lµ: - T¨ng l­îng g¹o xuÊt khÈu trªn c¬ së vÉn ph¶i ®¶m b¶o l­¬ng thùc quèc gia vµ cã l·i cho ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi xuÊt khÈu. - Më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, ®ång thêi ph¶i x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng ph©n phèi trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Cïng víi viÖc thóc ®Èy më réng thÞ tr­êng lµ chó träng chÊt l­îng s¶n phÈm, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam. - N©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu trªn c¬ së n©ng cao gi¸ g¹o xuÊt khÈu trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 3. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu trªn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Ò ra ®Þnh h­íng s¶n xuÊt nh­ sau - §a d¹ng hãa chñng lo¹i g¹o víi nhiÒu lo¹i kh¸c nhau ®Ó cã thÓ ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi. Chóng ta ®a d¹ng hãa chñng lo¹i s¶n phÈm nh­ng ph¶i mang tÝnh tÝch cùc, cµng ngµy cµng cã nhiÒu chñng lo¹i tèt, cÊp cao, ®Æc s¶n phï hîp víi nhu cÇu thÞ hiÕu cña c¸c thÞ tr­êng g¹o trªn thÕ giíi. - §a ph­¬ng hãa thÞ tr­êng tiªu thô g¹o, x¸c ®Þnh vµ cã sù ­u tiªn ®èi víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o mang tÝnh chiÕn l­îc, l©u dµi b»ng æn ®Þnh sè l­îng vµ n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸. Khi cã c¬ héi ph¶i chiÕm lÜnh vµ biÕn nh÷ng thÞ tr­êng tiÒm n¨ng thµnh nh÷ng thÞ tr­êng quen thuéc vµ truyÒn thèng cña m×nh. - KhuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu h×nh thøc tæ chøc tham gia xuÊt khÈu ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®­îc mäi nhu cÇu ë mäi n¬i, mäi lóc, mäi quy m« cña kh¸ch hµng. Nh­ vËy ®ßi hái c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i cã c¬ chÕ linh ho¹t mÒm dÎo thÝch øng víi kÞp thêi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. - Tham gia tÝch cùc vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng ®Ó t¹o c¬ héi th©m nhËp vµ khai th¸c c¸c thÞ tr­êng cã nhu cÇu nhËp khÈu g¹o. - Kinh doanh g¹o còng nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c ®Òu ph¶i phï hîp víi quy luËt kÜ thuËt thÞ tr­êng. Tõ ®ã x©y dùng mäi c¬ së nÒn t¶ng cho xuÊt khÈu g¹o phï hîp víi nhu cÇu thÞ tr­êng vµ tËp qu¸n th­¬ng m¹i. II. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu lóa g¹o cña ViÖt Nam 1.§èi víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o trong nh÷ng n¨m tíi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong ®Çu t­ ph¸t triÓn, chuyÓn tõ ®Çu t­ t¨ng diÖn tÝch vµ s¶n l­îng g¹o sang ®Çu t­ cho ph¸t triÓn g¹o chÊt l­îng cao cã nhiÒu tiÒm n¨ng xuÊt khÈu h¬n còng nh­ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao h¬n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi b»ng c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n sau: - Quy ho¹ch tõng vïng trång c¸c gièng lóa kh¸c nhau ®Ó tr¸nh sù lai t¹p gi÷a c¸c lo¹i gièng lóa khi cïng trång xen lÉn trong cïng mét vïng, còng cã thÓ quy ho¹ch tõng vïng lóa ®Ó phôc vô cho xuÊt khÈu sang tõng thÞ tr­êng kh¸c nhau. Gi¶m diÖn tÝch g¹o cã chÊt l­îng thÊp, më réng diÖn tÝch g¹o cã chÊt l­îng cao, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi tiªu dïng. - KhÈn tr­¬ng hoµn thiÖn quy ho¹ch vïng lóa xuÊt khÈu cña c¶ n­íc vµ kÕ ho¹ch cô thÓ ­u tiªn ®Çu t­ vèn vµ khoa häc kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa trong tõng thêi kú phï hîp víi quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch xuÊt khÈu g¹o cña c¶ n­íc. - §Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Thùc hiÖn ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p khoa häc kü thuËt. §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu s¶n xuÊt, cung øng vµ øng dông c¸c gièng lóa míi… T¨ng c­êng phèi hîp gi÷a nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng c¸c gièng lóa chÊt l­îng cao vµ n©ng cao hiÖu qu¶ phèi hîp hµnh ®éng víi môc tiªu n©ng cao n¨ng suÊt vµ më réng nguån cung gièng lóa, tõ ®ã cã thÓ thu hót n«ng d©n. - Cñng cè vÊn ®Ò quyÒn sö dông ®Êt sao cho ®Êt cã thÓ ®­îc tËp trung dån thöa nh»m cã ®­îc quy m« s¶n xuÊt lín h¬n song vÉn kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn quyÒn së h÷u. §iÒu nµy gãp phÇn gi¶m chi phÝ ph©n lo¹i vµ gióp cho viÖc kiÓm so¸t chÊt l­îng g¹o. - Níi láng c¸c quy ®Þnh vÒ môc ®Ých sö dông ®Êt, cho n«ng d©n ®­îc tù do chän lùa ®èi t­îng canh t¸c ®Ó tèi ®a hãa nguån thu nhËp theo tÝn hiÖu thÞ tr­êng. 2. §èi víi kh©u chÕ biÕn, vËn chuyÓn Mét yÕu tè quan träng g©y h¹n chÕ chÊt l­îng g¹o lµ c«ng nghÖ sau thu ho¹ch. ChÊt l­îng ph¬i n¾ng thãc kÐm khiÕn tû lÖ h¹t gÉy vì trong xay x¸t cao. ë Th¸i Lan, hong kh« thãc ®­îc t¸ch thµnh mét giai ®o¹n riªng trong c«ng nghÖ sau thu ho¹ch, do ®ã, tØ lÖ h¹t gÉy vì cao nhÊt chØ lµ 25%. C«ng nghÖ sau thu ho¹ch cña ViÖt Nam kÐm hiÖu qu¶ do qu¸ tËp trung vµo c«ng ®o¹n xay x¸t mµ ch­a quan t©m ®Õn c¸c c«ng ®o¹n kh¸c, vµ mét phÇn do viÖc ®Çu t­ n©ng cÊp c«ng nghÖ kh«ng ®em l¹i lîi tøc cao. §©y lµ kh©u rÊt yÕu hiÖn nay, v× vËy, trong nh÷ng n¨m tíi cÇn tËp trung gi¶i quyÕt thao c¸c h­íng: - Hoµn thiÖn c«ng nghÖ sau thu ho¹ch: cÇn quan t©m ®Çu t­ n©ng cÊp c«ng nghÖ thu ho¹ch, b¶o qu¶n sau thu ho¹ch (dïng m¸y sÊy thay cho ph¬i thãc b»ng ¸nh s¸ng mÆt trêi). T¨ng c­êng ®Çu t­ cho c«ng nghiÖp xay x¸t, chÕ biÕn g¹o. HÖ thèng c¬ së vËt chÊt phôc vô cho viÖc cung cÊp c©y gièng, khuyÕn n«ng, mua, b¶o qu¶n, tån tr÷, vËn chuyÓn, bèc xÕp… TÊt c¶ ph¶i thùc hiÖn qu¶n lý theo tiªu chuÈn ISO. - §Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n vµ bÕn c¶ng phôc vô xuÊt khÈu g¹o, trong ®ã më réng c¶ng CÇn Th¬ trë thµnh c¶ng chñ yÕu ®Ó xuÊt khÈu g¹o. - T¨ng c­êng dù tr÷ nh½m gi¶m thiÓu c¸c biÕn ®éng bÊt lîi cña thÞ tr­êng thÕ giíi, vµ c¸c thiÖt h¹i do thiªn tai g©y ra, x©y dùng hÖ thèng kho dù tr÷ vµ tæ chøc l¹i hÖ thèng mua gom, dù tr÷ g¹o xuÊt khÈu. - T¨ng c­êng qu¶n lý chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu, n©ng cao chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu tõ kh©u trång, thu ho¹ch, b¶o qu¶n ®Õn kh©u xay x¸t, chÕ biÕn vµ ®ãng gãi theo tiªu chuÈn thèng nhÊt phï hîp víi yªu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi, x©y dùng quy chÕ b¾t buéc vÒ ¸p dông tiªu chuÈn chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu. - T­ nh©n hãa vµ cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tr«ng lÜnh vùc xay x¸t g¹o nãi riªng vµ trong toµn kªnh thu mua nãi chung, nhê ®ã n©ng cao søc c¹nh tranh cña hÖ thèng thu mua chÕ biÕn cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc xuÊt khÈu g¹o kh¸c. - Thu hót vèn FDI vµo lÜnh vùc chÕ biÕn g¹o, còng nh­ chÕ biÕn mét sè l­¬ng thùc, thùc phÈm kh¸c. §iÒu nµy mét mÆt më réng mèi quan hÖ gi÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ doanh nghiÖp chÕ biÕn, mÆt kh¸c gãp phÇn c¶i thiÖn c«ng nghÖ xay x¸t vµ n©ng cao chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu. 3. VÒ tæ chøc thu mua lóa hµng ho¸ Do hÖ thèng kªnh thu mua cña ViÖt Nam qu¸ cång kÒnh nªn lîi tøc thu mua qua c«ng ®o¹n thÊp. Lîi nhuËn ®Æc biÖt cao th­êng chØ thu ®­îc ë c¸c c«ng ®o¹n do doanh nghiÖp quèc doanh tiÕn hµnh. Nhµ n­íc cÇn x©y dùng hÖ thèng tæ chøc thu mua lóa hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu gÇn víi chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng trong vïng quy ho¹ch. TiÕn tíi h×nh thµnh m¹ng l­íi theo m« h×nh HTX hoÆc tæ hîp t¸c thu mua lóa thèng nhÊt gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng theo ph­¬ng thøc vµ gi¸ sµn quy ®Þnh cña nhµ n­íc. Gi¶i quyÕt tháa ®¸ng quan hÖ gi÷a nhµ n­íc, n«ng d©n vµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o trong ph©n phèi lîi nhuËn. Ph­¬ng thøc mua lóa t¹m tr÷ xuÊt khÈu ®èi víi vïng §BSCL cÇn ®­îc nghiªn cøu bæ sung ®Ó gi¶m bít bï lç cña nhµ n­íc vµ ®Õn ®­îc tay ng­êi s¶n xuÊt. Tæ chøc l¹i hÖ thèng mua gom g¹o xuÊt khÈu trªn c¬ së ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi xuÊt khÈu còng nh­ ng­êi d©n, h×nh thµnh quü b×nh æn gi¸ g¹o nh»m hç trî ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh g¹o trong nh÷ng thêi ®iÓm bÊt lîi cña thÞ tr­êng thÕ giíi. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc vÒ ®Çu t­, tÝn dông, tiÒn tÖ, xuÊt khÈu, thuÕ, ®Êt ®ai, b¶o hiÓm vµ trî gi¸, ®µo t¹o nh©n lùc vµ ph¸t huy vai trß cña hiÖp héi s¶n xuÊt vµ kinh doanh l­¬ng thùc trong ph¹m vi c¶ n­íc. 4. VÒ ph¸t triÓn thÞ tr­êng Trong bèi c¶nh c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c n­íc vÒ xuÊt khÈu g¹o nh­ hiÖn nay vµ c¸c n¨m tíi, ViÖt Nam nhÊt thiÕt ph¶i cã hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu vÒ thÞ tr­êng ngoµi n­íc. §Ó t¨ng søc c¹nh tranh cña h¹t g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cÇn ph¶i cã nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé, kh«ng chØ lµ t¨ng n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n xuÊt trong n­íc ®Ó gi¶m chi phÝ, mµ cßn ph¶i më réng vµ æn ®Þnh thÞ tr­êng theo h­íng ®a d¹ng hãa, ®a ph­¬ng hãa, ®¶m b¶o ch÷ tÝn víi kh¸ch hµng, t¨ng c­êng tiÕp thÞ, ®Çu t­ nghiªn cøu vµ dù b¸o thÞ tr­êng… C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ nh­: - Hoµn thiÖn hÖ thèng th«ng tin vÒ t×nh h×nh mÆt hµng g¹o trªn thÕ giíi. T¨ng c­êng hç trî trong viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ biÕn ®éng thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi, ph¸t triÓn m¹ng l­íi cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ tr­êng thÕ giíi cho c¸c doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp tiÕp cËn thÞ tr­êng xuÊt khÈu th«ng qua hÖ thèng tham t¸n th­¬ng m¹i. - §¨ng ký nh·n m¸c cho g¹o xuÊt khÈu nh»m b¶o vÖ th­¬ng hiÖu cña g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. - TÝch cùc tham gia c¸c cuéc ®µm ph¸n tiÕn tíi viÖc më cöa thÞ tr­êng g¹o ë c¸c n­íc kh¸c trong Ch©u ¸ vµ tiÕn tíi tù do hãa thÞ tr­êng g¹o trªn ph¹m vi toµn cÇu. - TiÕp tôc duy tr× vµ ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc thuéc thÞ tr­êng truyÒn thèng, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng SNG vµ §«ng ¢u, v× ®©y lµ mét thÞ tr­êng cã dung l­îng trao ®æi lín vµ yªu cÇu vÒ chÊt l­îng s¶n phÈm kh«ng kh¾t khe nh­ thÞ tr­êng c¸c n­íc ph¸t triÓn. Theo nhËn ®Þnh cña Bé Th­¬ng M¹i trong nh÷ng n¨m tíi thÞ tr­êng nµy vÉn cã nhu cÇu lín. ViÖc chñ ®éng khai th¸c thÞ tr­êng SNG (Liªn X« cò) vµ §«ng ¢u, mét mÆt võa lµ sù chñ ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, mÆt kh¸c c¬ quan qu¶n lý vÜ m« ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kh©u nèi ®µm ph¸n. - Khai th¸c thÞ tr­êng Trung Quèc: ®©y lµ n­íc cã d©n sè ®«ng nhÊt thÕ giíi víi kho¶ng 1,3 tû d©n, Trung Quèc lµ thÞ tr­êng cã møc tiªu thô lín, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Trung Quèc nhËp khÈu kh¸ nhiÒu g¹o cña ViÖt Nam nh­ng chñ yÕu lµ nhËp khÈu tiÓu ng¹ch. §èi víi thÞ tr­êng nµy ®ßi hái nhµ n­íc ph¶i cã sù chØ ®¹o ®ång nhÊt trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Thùc hiÖn ®µm ph¸n, ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau (CÊp TØnh, Trung ­¬ng, CÊp TØnh, HuyÖn) b¶o ®¶m quan hÖ ngo¹i th­¬ng l©u dµi vµ æn ®Þnh nh»m tr¸nh nh÷ng rñi ro vµ tæn thÊt. - ThÞ tr­êng c¸c n­íc ASEAN, trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi thÞ tr­êng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi chung vµ s¶n phÈm lóa g¹o cña ViÖt Nam nãi riªng, thÞ tr­êng ASEAN ®ãng vai trß quan träng vµ chiÕm mét tû lÖ lín. Tuy nhiªn, tõ 1996 ®Õn nay ®· cã nh÷ng thay ®æi, xu h­íng gi¶m tû lÖ xuÊt khÈu vÒ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¸c n­íc ASEAN lµ cã c¬ cÊu s¶n phÈm n«ng nghiÖp gièng nhau nªn c¸c n­íc nµy nhËp khÈu g¹o cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ h×nh thøc t¹m nhËp t¸i xuÊt, ®Æc biÖt lµ Singapo nªn kh«ng phï hîp víi yªu cÇu n©ng cao gi¸ trÞ xuÊt khÈu lóa g¹o cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. MÆt kh¸c do t¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh ­u ®·i thuÕ quan (CEPT/AFTA) Ýt cã t¸c ®éng ®Õn khèi l­îng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n nãi chung vµ s¶n phÈm lóa g¹o cña ViÖt Nam nãi riªng trong t­¬ng lai. Tuy nhiªn, thÞ tr­êng ASEAN vÉn lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu quan träng ®èi víi g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. 5. VÒ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o giai ®o¹n 2001 – 2005 §Ó ®¸p øng yªu cÇu vµ t×nh h×nh thùc tÕ trong giai ®o¹n tíi, ngµy 4/4/2001 ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh sè 46/2001/Q§ - TTg vÒ xuÊt khÈu hµng ho¸ thêi kú 2001 – 2005. Theo tinh thÇn cña nghÞ quyÕt nµy sÏ b·i bá c¬ chÕ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o còng nh­ viÖc quy ®Þnh doanh nghiÖp ®Çu t­ xuÊt khÈu. §©y lµ mét b­íc ®ét ph¸ míi trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc xuÊt khÈu g¹o chØ cÇn cã ®¨ng ký kinh doanh ngµnh hµng l­¬ng thùc hoÆc n«ng s¶n. §èi víi nh÷ng hîp ®ång xuÊt khÈu g¹o sang mét sè thÞ tr­êng cã sù tháa thuËn gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam víi ChÝnh phñ c¸c n­íc (hîp ®ång ChÝnh phñ) Bé NN&PTNN kÕt hîp víi Bé Th­¬ng M¹i sau khi trao ®æi víi HiÖp Héi L­¬ng Thùc ViÖt Nam sÏ chØ ®¹o c¸c doanh nghiÖp lµm ®¹i diÖn giao ký kÕt hîp ®ång. Sau ®ã sÏ ph©n chia sè l­îng ký kÕt ®­îc trªn c¬ së l­îng lóa hµng ho¸ cña c¸c ®Þa ph­¬ng ®Ó Uû Ban Nh©n D©n c¸c tØnh trùc tiÕp giao cho c¸c doanh nghiÖp trùc tiÕp thùc hiÖn, cã tÝnh ®Õn quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp ký kÕt hîp ®ång. Còng theo quyÕt ®Þnh nµy Thñ T­íng ChÝnh Phñ sÏ xÐt, quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt cã thÓ nh»m can thiÖp mét sè c¸c cã hiÖu qu¶ vµo thÞ tr­êng lóa g¹o nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cña n«ng d©n æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ thÞ tr­êng trong n­íc. Gi¶m bít khã kh¨n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ l­u th«ng lóa g¹o. KÕ ho¹ch tr¶ nî vµ viÖn trî cña ChÝnh Phñ hµng n¨m sÏ ®­îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ ®Êu thÇu hoÆc theo quyÕt ®Þnh cña Thñ T­íng ChÝnh Phñ. ViÖc khuyÕn khÝch tù do xuÊt khÈu trong c¬ chÕ thÞ tr­êng rÊt cã thÓ ph¸t sinh c¹nh tranh v« tæ chøc gi÷a mét sè doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu. Do vËy, viÖc qu¶n lý theo quyÕt ®Þnh 46 cÇn ph¶i c©n nh¾c tÝnh to¸n kü l­ìng nh»m b¶o ®¶m ph¸t huy cao nhÊt kh¶ n¨ng chñ ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong xuÊt khÈu ®¸p øng yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp kÜ thuËt quèc tÕ. §ång thêi, trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o, ChÝnh Phñ cÇn quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò nh­: - Kh¾c phôc biÓu hiÖn û l¹i vµo Nhµ n­íc hoÆc phã th¸c cho c¸c doanh nghiÖp. ChÝnh Phñ cÇn t¨ng c­êng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i song ph­¬ng, ®a ph­¬ng ®Ó t¹o hµnh lang ph¸p lý cho c¸c doanh nghiÖp, c«ng t¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cÇn ®­îc g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau. - T¨ng c­êng c«ng t¸c th«ng tin vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ c¸c dÞch vô vÒ thÞ tr­êng. Phæ biÕn kÞp thêi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc, dù b¸o vÒ chiÒu h­íng cung cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô, c¸c th«ng tin chiÕn l­îc, chiÕn thuËt vµ c¸c biÖn ph¸p cña nhµ n­íc. Trªn c¬ së ®ã sÏ n©ng cao hiÖu øng vµ tÝnh linh ho¹t trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. §Ó cã thÓ gi¶i ph¸p øng phã quèc tÕ ®iÒu tiÕt nguån cung trong c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ… Nh»m t¸c ®éng vµo thÞ tr­êng vµ gi¸ cã lîi cho ta. 6. §Ò xuÊt vÒ ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan ChÝnh phñ - G¹o chiÕm khèi l­îng lín (träng l­îng) trong xuÊt khÈu. CÇn thiÕt ph¶i cñng cè c¸c c¶ng giao hµng ®i kÌm kho hµng, hÖ thèng bèc xÕp, giao hµng, kiÓm tra chÊt l­îng tr­íc khi giao hµng cÇn thùc hiÖn tæng hîp vµ hoµn chØnh. - HÖ thèng ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o cÇn ®­îc hoµn thiÖn tõ viÖc cÊp phÐp, h¶i quan ®Õn ho¹t ®éng t¹i c¶ng. C¸c viÖc nµy tuy ®· c¶i tiÕn nh­ng cÇn t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o. - ChiÕn l­îc thÞ tr­êng cña cÊp ChÝnh phñ lµ më ®­êng cho doanh nghiÖp kinh doanh më réng xuÊt khÈu. Tõ viÖc cÊp vèn, tÝn dông, cho vay t¹o thuËn lîi cho ng­êi n«ng d©n s¶n xuÊt g¹o nhiÒu vµ tèt theo chiÕn l­îc kÕt hîp Bèn nhµ (Nhµ n­íc, nhµ s¶n xuÊt, nhµ kinh doanh xuÊt khÈu vµ nhµ khoa häc) kÕt hîp thµnh mét mèi t¹o søc m¹nh tæng hîp ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam ra thÞ tr­êng thÕ giíi. KÕt luËn Trong nh÷ng n¨m võa qua, khèi l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· liªn tôc t¨ng lªn. Tuy nhiªn, khèi l­îng xuÊt khÈu thùc tÕ vÉn ch­a ®¹t ®Õn giíi h¹n cã thÓ xuÊt khÈu. (Giíi h¹n cã thÓ xuÊt khÈu ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn c©n ®èi gi÷a møc ®¶m b¶o tiªu dïng l­¬ng thùc trong n­íc (theo qui ®Þnh vÒ sè calo cÇn thiÕt cho mçi ng­êi/ngµy) vµ s¶n l­îng trong n­íc). Nh­ vËy, kh¶ n¨ng huy ®éng s¶n l­îng g¹o cho xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vÉn cßn, ngay c¶ trong tr­êng hîp s¶n l­îng s¶n xuÊt t¨ng thÊp h¬n giai ®o¹n tr­íc. H¬n n÷a chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu hiÖn nay còng ®ang ®­îc ViÖt Nam quan t©m nhiÒu h¬n c¶ tõ lùa chän gièng míi vµ ®Çu t­ thiÕt bÞ chÕ biÕn. Bªn c¹nh ®ã, viÖc kh¼ng ®Þnh vµ ph¸t huy ngµy cµng cao h¬n n÷a vÞ thÕ lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu thÕ giíi dùa trªn nh÷ng thÕ m¹nh vµ tiÒm n¨ng s½n cã cïng c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch kÞp thêi lµ mét h­íng ®i ®Æc biÖt cÇn thiÕt. ChÝnh v× vËy, ®Ò tµi xuÊt khÈu g¹o vÉn lu«n lµ nhiÖm vô quan träng cho viÖc më réng thªm thÞ phÇn vµ s¶n xuÊt nh÷ng lo¹i g¹o chÊt l­îng cao, ®¸p øng ®a d¹ng c¸c nhu cÇu cña thÕ giíi, gãp phÇn kh«ng nhá cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Cuèi cïng, em xim ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o PGS.TS TrÇn V¨n Chu vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa, cïng víi sù gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn cña tËp thÓ c¸n bé ViÖn nghiªn cøu th­¬ng m¹i ®Æc biÖt lµ Tr­ëng phßng Quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ thÇy Vò TiÕn D­¬ng ®· gióp ®ì em hoµn thµnh bµi luËn v¨n nµy. B¶ng ch÷ viÕt t¾t §BSCL §ång b»ng s«ng Cöu Long §BSH §ång b»ng s«ng Hång §NB §«ng Nam Bé EU Liªn minh ch©u ¢u FAO Tæ chøc n«ng l­¬ng thÕ giíi USDA Bé N«ng nghiÖp Mü WTO Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi VINACOTROL C¬ quan kiÓm tra chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu Tµi liÖu tham kh¶o Niªn gi¸m Thèng kª ViÖt Nam n¨m 2003 B¸o c¸o nghiªn cøu thÞ tr­êng g¹o - ViÖn Nghiªn cøu th­¬ng m¹i Gi¸o tr×nh: Ngo¹i Th­¬ng tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ Néi Gi¸o tr×nh: Marketing tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ Néi Gi¸o tr×nh: Th­¬ng m¹i tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ Néi Gi¸o tr×nh: Kinh doanh th­¬ng m¹i quèc tÕ B¸o ®iÖn tö Kinh tÕ ®« thÞ ( Vnexpress ( Dù ¸n: N©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu chÝnh s¸ch do SIDA tµi trî Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Ch­¬ng I: c¬ së khoa häc cña viÖc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o 2 I. VÞ trÝ cña lóa g¹o trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ ViÖt Nam 2 Lóa g¹o trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi 2 VÞ trÝ cña lóa g¹o trong nÒn kinh tÕ n­íc ViÖt Nam 2 II. Nhu cÇu g¹o cña thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi 3 1. T×nh h×nh tiªu thô g¹o cña thÕ giíi 3 2. T×nh h×nh xuÊt – nhËp khÈu g¹o cña thÕ giíi 4 2.1. T×nh h×nh nhËp khÈu g¹o trªn thÕ giíi 4 2.2. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o trªn thÕ giíi 6 2.3. DiÔn biÕn gi¸ g¹o trªn thÞ tr­êng thÕ giíi 7 3. Dù b¸o triÓn väng tiÖu thô g¹o cña thÕ giíi 8 3.1. TriÓn väng tiªu thô 8 3.2. TriÓn väng bu«n b¸n g¹o trªn thÞ tr­êng thÕ giíi 8 III. Sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 9 1. Lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o 9 1.1.§iÒu kiÖn ®Êt ®ai 9 1.2.KhÝ hËu 9 1.3.N­íc t­íi tiªu 9 1.4.Nh©n lùc 10 1.5.§Þa lý vµ c¶ng khÈu 10 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 10 2.1. TÝch luü vèn cho sù nghiÖp ®æi míi cña ®Êt n­íc 10 2.2. C¶i thiÖn ®êi sèng 11 2.3. Ph¸t huy lîi thÕ trong n­íc 11 2.4. Kh¾c phôc c¸c hËu qña cña thêi gian chiÕn tranh ®Ó l¹i 11 ch­¬ng II: thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam trong thêi gian qua 12 I. T×nh h×nh s¶n xuÊt trong n­íc 12 T×nh h×nh vµ triÓn väng s¶n xuÊt 12 ThÞ tr­êng lóa, g¹o ViÖt Nam 13 S¶n xuÊt vµ cung øng lóa, g¹o 13 Tiªu dïng vµ mua lóa g¹o 13 II. T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 13 T×nh h×nh xuÊt khÈu 13 C¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam 15 Mét sè n­íc nhËp khÈu g¹o lín cña ViÖt Nam 16 Dù b¸o xuÊt khÈu g¹o viÖt nam trong thêi gian tíi 16 III. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam 17 ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu 17 YÕu tè mïa vô trong xuÊt khÈu g¹o viÖt nam 18 Gi¸ c¶ (gi¸ trong n­íc vµ gi¸ xuÊt khÈu) 18 Bao gãi, quy c¸ch mÉu m· s¶n phÈm g¹o xuÊt khÈu 18 TiÕp cËn tÝn dông xuÊt khÈu 19 KiÓm tra chÊt l­îng tr­íc khi xuÊt khËu 19 VËn chuyÓn tµu biÓn 19 Ho¹t ®éng tiÕp cËn thÞ tr­êng 20 IV. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu còng nh­ c¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 20 §iÓm m¹nh 20 §iÓm yÕu 21 C¬ héi 21 Th¸ch thøc 22 ch­¬ng III: mét sè gi¶i ph¸p ®©y m¹nh xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam trong thêi gian tíi 23 I. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu lóa g¹o ViÖt Nam 23 ChiÕn l­îc c¹nh tranh vÒ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 23 ChiÕn l­îc c¹nh tranh b»ng gi¸ c¶ xuÊt khÈu g¹o 24 C¹nh tranh b»ng chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu 24 C¹nh tranh b»ng quan hÖ víi thÞ tr­êng vµ kh¸ch hµnh 24 C¹nh tranh b»ng kü thuËt nghiÖp vô xuÊt nhËp khÈu 24 C¹nh tranh b»ng vËn dông marketing, xóc tiÕn th­¬ng m¹i vµ qu¶ng c¸o 25 Môc tiªu vµ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn xuÊt khÈu lóa g¹o 25 3. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu trªn c¸c doanh nghiÖp viÖt nam ®Ò ra ®Þnh h­íng s¶n xuÊt 25 II.§Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu lóa g¹o cña ViÖt Nam 26 §èi víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt 26 §èi víi kh©u chÕ biÕn, vËn chuyÓn 26 VÒ tæ chøc thu mua lóa hµng hãa 27 VÒ ph¸t triÓn thÞ tr­êng 28 5. VÒ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o giai ®o¹n 2001 – 2005 29 6. §Ò xuÊt vÒ ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ 30 KÕt luËn 31