Giáo trình Kinh tế thương mại - Bài 1, Phần 1: Bản chất của kinh tế thương mại - Nguyễn Thanh Phong

Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 1 BÀI 1 BẢN CHẤT KINH TẾ CỦA THƯƠNG MẠI Hướng dẫn học Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:  Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia thảo luận trên diễn đàn.  Đọc tài liệu: 1. GS.TS Đặng Đình Đào, GS.TS. Hoàng Đức Thân (Đồng chủ biên), Giáo trình Kinh tế thương mại (2012), Nhà xuất bản Đại học Kinh tế quốc dân. 2. Luật Thương mại năm 2005.  Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc qua email.  Tham khảo các thông tin từ trang Web môn học. Nội dung Mục thứ nhất của bài này, phân tích và làm rõ đối tượng, nội dung nghiên cứu và nhiệm vụ của học phần. Mục thứ hai đề cập cơ sở ra đời và đặc trưng của thương mại. Mục thứ ba nghiên cứu các chức năng và nhiệm vụ thương mại. Mục thứ tư làm rõ vai trò của thương mại đối với doanh nghiệp và trong nền kinh tế quốc dân. Mục tiêu Mục tiêu lớn nhất của bài này là nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở hình thành và bản chất kinh tế của thương mại. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 2 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 Tình huống dẫn nhập Luật thương mại Tháng 8/2014, Tổng công ty HUD rao bán căn hộ thuộc tổ hợp New Skyline, khu đô thị mới Văn Quán, Hà Nội. Dự kiến quý I/2015 bàn giao nhà. 1. Hoạt động mua bán nêu trên có phải là “hoạt động thương mại” theo Luật Thương mại (2005) hay không? 2. Thương mại theo quy định của Luật Thương mại (2005) là hiểu theo nghĩa nào? Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 3 1.1. Nhập môn kinh tế thương mại 1.1.1. Đối tượng và nội dung nghiên cứu của học phần Đối tượng nghiên cứu của Kinh tế thương mại là các quan hệ kinh tế trong lĩnh vực kinh doanh (buôn bán) trong nước và quốc tế. Cụ thể, nó nghiên cứu sự hình thành, cơ chế vận động, tính quy luật và xu hướng phát triển của hoạt động thương mại nói chung và chủ yếu là của Việt Nam. Trên cơ sở đó xây dựng cơ sở khoa học cho việc tổ chức và quản lý các hoạt động thương mại của nước ta phục vụ cho sự nghiệp Công nghiệp hoá và Hiện đại hoá đất nước. Kinh tế thương mại phải nghiên cứu sâu sắc những hiện tượng và quá trình kinh tế diễn ra trong lĩnh vực phân phối và lưu thông hàng hoá, qua đó nghiên cứu tính chất của những quan hệ kinh tế và các quá trình kinh tế trong nền Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, nói một cách khác, nghiên cứu các đặc trưng của thương mại xã hội chủ nghĩa. Kinh tế thương mại không thể không nghiên cứu quan hệ sản xuất của chính bản thân ngành thương mại, là một ngành của nền Kinh tế quốc dân, thực hiện chức năng tổ chức lưu thông hàng hoá, dịch vụ trong nước và với nước ngoài. Thực hiện chức năng này, ngành thương mại phải có một lượng vốn và cơ sở vật chất nhất định, có đội ngũ lao động chuyên nghiệp. Số vốn này được hình thành và sử dụng như thế nào, những người lao động thương mại quan hệ với nhau trong kinh doanh và phân phối như thế nào, quan hệ của họ với các yếu tố kinh doanh ra sao? Đó là những vấn đề thuộc phạm vi quan hệ sản xuất của bản thân ngành thương mại, phản ánh tính chất của thương mại, thuộc đối tượng nghiên cứu của Kinh tế thương mại. Là một ngành của nền Kinh tế quốc dân, Thương mại cũng phát triển theo những quy luật kinh tế chung có tác động trong toàn bộ nền Kinh tế quốc dân. Nhưng mặt khác, cũng cần thấy rằng, Thương mại là một ngành Kinh tế quốc dân độc lập được tách khỏi các ngành sản xuất nên nó cũng có những quy luật phát triển riêng. Ăng ghen đã cho rằng, cùng với thương nghiệp, sản phẩm đã tách rời khỏi sản xuất theo “Sự vận động riêng của nó, sự vận động này xét trong toàn bộ, thì bị sự vận động của sản xuất chi phối nhưng xét về từng mặt riêng biệt của nó và trong sự phụ thuộc chung thì lại tuân theo những quy luật riêng của nó, những quy luật vốn có trong bản chất của các nhân tố đó”. Trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X đã chỉ rõ: “Phát triển mạnh thương mại trong nước, tăng nhanh xuất khẩu, nhập khẩu. Đẩy mạnh tự do hóa thương mại phù hợp các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. Tạo bước phát triển mới, nhanh và toàn diện thị trường dịch vụ, nhất là dịch vụ cao cấp, có hàm lượng trí tuệ cao, giá trị gia tăng cao”. Đó là những đặc điểm của sự phát triển thương mại nước ta trong giai đoạn hiện nay mà kinh tế thương mại phải nghiên cứu. Trong khi nghiên cứu các mối quan hệ kinh tế diễn ra trong lĩnh vực kinh doanh hàng hoá, nghiên cứu đặc trưng và tính quy luật của sự vận động và phát triển thương mại, kinh tế thương mại không thể không nghiên cứu những chính sách, công cụ quản lý Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 4 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 thương mại của Đảng và Nhà nước ta, vì những chính sách này đều được xây dựng dựa trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng đắn các quy luật kinh tế khách quan. Ngoài ra, còn nghiên cứu cả những phương pháp kế hoạch hoá thương mại bao gồm cả chiến lược, định hướng kế hoạch, phương pháp luận xây dựng kế hoạch kinh doanh cũng như phương pháp phân tích và đánh giá hiệu quả kinh tế thương mại. 1.1.2. Nhiệm vụ của học phần Là học phần bổ trợ ngành, kinh tế thương mại có nhiệm vụ:  Trang bị hệ thống lý luận và thực tiễn về kinh tế, tổ chức và quản lý kinh doanh thương mại trong nền kinh tế quốc dân. Đó là những kiến thức cơ bản về phát triển thương mại, cơ chế, chính sách quản lý thương mại, tổ chức các mối quan hệ kinh tế, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ, hạch toán kinh doanh và thương mại doanh nghiệp...  Giới thiệu kinh nghiệm đã được tổng kết từ thực tiễn thương mại của nước ta và của một số nước trên thế giới, tạo ra năng lực vận dụng trong việc xác định phương hướng đúng đắn và các biện pháp giải quyết tốt các vấn đề thương mại ở nước ta hiện nay, bao gồm cả thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ trong nền kinh tế quốc dân. 1.2. Cơ sở ra đời và đặc trưng của thương mại 1.2.1. Điều kiện lịch sử của thương mại Các ngành ra đời và phát triển trong nền kinh tế quốc dân là do sự phân công lao động xã hội. Chuyên môn hóa sản xuất đã làm tăng thêm lực lượng sản xuất xã hội và là một trong những động lực chủ yếu của tăng trưởng kinh tế và tiến bộ khoa học kỹ thuật. Chính yếu tố chuyên môn hoá sản xuất đã đặt ra sự cần thiết phải trao đổi trong xã hội các sản phẩm giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Mối quan hệ trao đổi hàng tiền đó chính là lưu thông hàng hóa. Sản xuất và lưu thông hàng hóa là những phạm trù lịch sử, lưu thông hàng hóa sinh ra ngay từ thời kỳ chiếm hữu nô lệ thay cho chế độ cộng sản nguyên thủy. Trong thời kỳ này, trong xã hội đã có sự phân công giữa chăn nuôi và trồng trọt và những người chủ nô khác nhau chiếm hữu sản phẩm thặng dư của những người nô lệ làm ra đã bắt đầu có những sản phẩm thừa. Sự trao đổi này bắt đầu với tính chất ngẫu nhiên, dần dần nó phát triển đi đôi với sự phát triển của sản xuất hàng hóa. Khi trao đổi hàng hóa phát triển đến trình độ nhất định đã xuất hiện tiền tệ làm chức năng phương tiện lưu thông thì trao đổi hàng hóa được gọi là lưu thông hàng hóa. Quá trình lưu thông hàng hóa tất yếu đòi hỏi một sự hao phí lao động nhất định trong quan hệ trao đổi hàng hóa trực tiếp giữa người sản xuất với người tiêu dùng và cả trong việc thực hiện những hoạt động mua – bán giữa họ với nhau. Lao động đó cần thiết và ích lợi cho xã hội. Cũng giống như lao động ở các lĩnh vực khác, lao động trong lưu thông hàng hóa luôn đòi hỏi được chuyên môn hoá cao. Nếu như mọi chức năng lưu thông do chính người sản xuất và người tiêu dùng sản phẩm thực hiện thì Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 5 việc chuyên môn hoá lao động xã hội rất bị hạn chế. Việc phân công lao động xã hội không cụ thể, chi tiết ngay từ đầu giữa các tập đoàn sản xuất dẫn tới hậu quả là năng suất lao động sẽ rất thấp, hiệu quả không cao. Sự xuất hiện mối quan hệ tổng hợp đó trong các doanh nghiệp, các hộ tiêu dùng dẫn tới sự ra đời các ngành lưu thông hàng hóa – các ngành thương mại – dịch vụ. Cùng với sự phát triển của nền sản xuất xã hội và tiến bộ khoa học kỹ thuật, các ngành thương mại – dịch vụ phát triển hết sức đa dạng và phong phú. 1.2.2. Khái niệm thương mại Thương mại, tiếng Anh là Trade, vừa có ý nghĩa là kinh doanh, vừa có ý nghĩa là trao đổi hàng hóa dịch vụ. Ngoài ra, tiếng Anh còn dùng một thuật ngữ nữa là Business hoặc Commerce với nghĩa là buôn bán hàng hóa, kinh doanh hàng hóa hay là mậu dịch. Tiếng Pháp cũng có từ ngữ tương đương Commerce (tương đương với từ Business, Trade của tiếng Anh) là sự buôn bán, mậu dịch hàng hóa dịch vụ. Tiếng La tinh, thương mại là “Commercium” vừa có ý nghĩa là mua bán hàng hóa vừa có ý nghĩa là hoạt động kinh doanh. Theo từ điển Nga – Việt xuất bản năm 1977 thì thương mại (TOPGOBLA) cũng được hiểu là mua bán, kinh doanh hàng hóa. Như vậy, khái niệm thương mại cần được hiểu cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng Theo nghĩa hẹp Thương mại là toàn bộ các hoạt động kinh doanh trên thị trường. Thương mại đồng nghĩa với kinh doanh được hiểu như là các hoạt động kinh tế nhằm mục tiêu sinh lợi của các chủ thể kinh doanh trên thị trường. Theo Luật thương mại năm 2005, hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác. Theo quy định của Tổ chức thương mại thế giới thì thương mại bao gồm: Thương mại hàng hóa; thương mại dịch vụ; đầu tư; sở hữu trí tuệ. Thương mại là quá trình mua bán hàng hóa dịch vụ trên thị trường, là lĩnh vực phân phối và lưu thông hàng hóa. Nếu hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ có một bên là người ở nước ngoài thì người ta gọi đó là thương mại quốc tế. Với cách tiếp cận này, thì các hành vi thương mại bao gồm: mua bán hàng hóa; đại diện cho thương nhân; môi giới thương mại; uỷ thác mua bán hàng hoá; đại lý mua bán hàng hóa; gia công thương mại; đấu giá hàng hoá; đấu thầu hàng hoá; dịch vụ giám định hàng hoá; khuyến mại; quảng cáo thương mại; trưng bày giới thiệu hàng hoá; hội chợ triển lãm thương mại; dịch vụ phát triển kinh doanh... Trên thực tế, thương mại có thể được phân chia theo nhiều tiêu thức khác nhau:  Theo phạm vi hoạt động, có thương mại trong nước (nội thương), thương mại quốc tế (ngoại thương), thương mại khu vực, thương mại thành phố, nông thôn, thương mại nội bộ ngành Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 6 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226  Theo đặc điểm và tính chất của sản phẩm trong quá trình tái sản xuất xã hội, có thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ, thương mại hàng tư liệu sản xuất, thương mại hàng tiêu dùng...  Theo các khâu của quá trình lưu thông, có thương mại bán buôn, thương mại bán lẻ.  Theo mức độ can thiệp của Nhà nước vào quá trình thương mại, có thương mại tự do hay mậu dịch tự do và thương mại có sự bảo hộ.  Theo kỹ thuật giao dịch, có thương mại truyền thống và thương mại điện tử. Việc xem xét thương mại theo các góc độ như vậy tuy mang tính tương đối nhưng có ý nghĩa rất lớn cả về mặt lý luận và thực tiễn, đặc biệt trong việc hình thành các chính sách và biện pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển toàn diện, bền vững thương mại. 1.2.3. Đặc trưng cơ bản của thương mại trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay Nền kinh tế được coi như một hệ thống các quan hệ kinh tế. Khi các quan hệ kinh tế giữa các chủ thể đều biểu hiện qua mua – bán hàng hóa, dịch vụ trên thị trường thì nền kinh tế đó là nền kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường là cách tổ chức nền kinh tế – xã hội, trong đó, các quan hệ kinh tế của cá nhân, các doanh nghiệp đều biểu hiện qua mua bán hàng hóa, dịch vụ trên thị trường và thái độ cư xử của mọi thành viên, chủ thể kinh tế là hướng vào việc tìm kiếm lợi ích của chính mình theo sự dẫn dắt của giá cả thị trường. Kinh tế thị trường là kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao, khi tất cả các quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất xã hội đều được tiền tệ hoá; các yếu tố của sản xuất như đất đai và tài nguyên,vốn bằng tiền và vốn vật chất, sức lao động, công nghệ và quản lý; các sản phẩm và dịch vụ tạo ra; chất xám đều là đối tượng mua bán, là hàng hóa. Kinh tế thị trường có những đặc trưng sau: Có một khối lượng hàng hóa, dịch vụ dồi dào phong phú mà nền kinh tế tự nhiên, kinh tế chỉ huy chưa bao giờ đạt được; Mọi hoạt động mua bán đều theo giá cả thị trường; Tiền tệ hóa các mối quan hệ kinh tế; Sản xuất và bán hàng hóa theo nhu cầu thị trường; Kinh tế thị trường là nền kinh tế mở; Cạnh tranh là môi trường kinh tế thị trường; Quyền tự chủ, tự do của doanh nghiệp cao. Kinh tế thị trường là một hệ thống tự điều chỉnh nền kinh tế, bảo đảm có năng suất, chất lượng và hiệu quả cao; dư thừa và phong phú hàng hóa; dịch vụ được mở rộng và coi như hàng hóa thị trường; năng động, luôn luôn đổi mới mặt hàng, công nghệ và thị trường. Song kinh tế thị trường vốn có những khuyết tật nhất định. Do tính tự phát vốn có, kinh tế thị trường có thể dẫn đến không chỉ tiến bộ, mà cả suy thoái, khủng hoảng, xung đột xã hội, nên cần có sự can thiệp của Nhà nước. Sự can thiệp của Nhà nước bảo đảm cho sự vận động của thị trường được ổn định, nhằm tối đa hoá hiệu quả kinh tế, bảo đảm định hướng chính trị của sự phát triển kinh tế, sửa chữa, khắc phục những khuyết tật vốn có của kinh tế thị trường, tạo ra những công cụ quan trọng điều tiết thị trường ở tầm vĩ mô, trong khi không vi phạm bản chất và các cơ chế tự điều chỉnh ở tầm vi mô. Bằng cách đó, Nhà nước kiềm chế sức mạnh nguy hiểm của tính tự phát chứa đựng trong lòng thị trường, đồng thời, kinh tế thị Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 7 trường vẫn là kinh tế thị trường với tất cả tiềm năng kích thích của nó đối với sản xuất, thông qua trao đổi hàng hóa – tiền tệ được thực hiện một cách tự do. Với nghĩa đó, chúng ta nói kinh tế thị trường có sự điều tiết, hay kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước là nền kinh tế hỗn hợp vừa có cơ chế tự điều chỉnh của thị trường và vừa có cơ chế quản lý, điều tiết Nhà nước. Trong điều kiện như vậy, thương mại ở nước ta có những đặc trưng cơ bản sau:  Thương mại hàng hóa, dịch vụ phát triển dựa trên cơ sở nền kinh tế nhiều thành phần (thương mại nhiều thành phần). Cơ sở khách quan của sự tồn tại nhiều thành phần đó là do còn nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất. Nghị quyết Đại hôị Đại biểu Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ XI đã khẳng định tiếp tục thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp và công dân đầu tư và phát triển sản xuất kinh doanh; tập trung sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách, pháp luật, đổi mới công tác chỉ đạo thực hiện để bảo đảm các thành phần kinh tế đều được khuyến khích phát triển lâu dài, hợp tác cạnh tranh lành mạnh... đó là kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể và tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản Nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Nền kinh tế nhiều thành phần trong sự vận động của cơ chế thị trường ở nước ta là nguồn lực tổng hợp to lớn để phát triển nền kinh tế đưa thương mại phát triển trong điều kiện hội nhập.  Thương mại phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự quản lý của Nhà nước. Sự vận động của nền kinh tế, thương mại theo cơ chế thị trường không thể nào giải quyết hết được những vấn đề do chính cơ chế đó và bản thân hoạt động thương mại dịch vụ đặt ra. Đó là các vấn đề về quan hệ lợi ích, thương mại với môi trường, nhu cầu kinh doanh với các nhu cầu xã hội, buôn lậu, gian lận thương mại... Những vấn đề đó trực tiếp hay gián tiếp đều có tác động ngược trở lại và có ảnh hưởng đến sự phát triển thương mại, dịch vụ. Vì vậy, sự tác động của Nhà nước vào các hoạt động thương mại trong nước và với nước ngoài là một tất yếu của sự phát triển. Sự quản lý của Nhà nước đối với thương ‘mại ở nước ta được thực hiên bằng luật pháp và các chính sách, chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển thương mại. Nhà nước sử dụng những công cụ đó để quản lý các hoạt động thương mại làm cho thương mại phát triển trong trật tự kỷ cương, kinh doanh theo đúng quy tắc của thị trường.  Thương mại tự do hay tự do lưu thông hàng hóa dịch vụ theo quy luật kinh tế thị trường và theo pháp luật. Sản xuất hàng hóa trước hết là sản xuất những giá trị sử dụng nhưng những giá trị sử dụng này phải qua trao đổi mới là hàng hóa được. Bởi vậy, thương mại làm cho sản xuất phù hợp với những biến đổi không ngừng của thị trường trong nước và thế giới, với tiến bộ kỹ thuật thay đổi nhanh chóng, đồng thời thông qua việc phục vụ tiêu dùng (sản xuất và cá nhân) làm nảy sinh những nhu cầu mới mà kích thích sản xuất. Tự do thương mại làm cho lưu thông hàng hóa nhanh chóng, thông suốt là điều kiện nhất thiết phải có để phát triển thương Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 8 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 mại và kinh tế hàng hóa. Sản xuất được cởi mở, nhưng việc mua bán những sản phẩm sản xuất bị gò bó, hạn chế thì rút cuộc sản xuất cũng bị kìm hãm.  Thương mại theo giá cả thị trường. Giá cả thị trường được hình thành trên cơ sở giá trị thị trường, nó là giá trị trung bình và là giá trị cá biệt của những hàng hóa chiếm phần lớn trên thị trường. Mua bán theo giá cả thị trường tạo ra động lực để thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, tạo cơ hội để các doanh nghiệp vươn lên (làm giàu).  Các thể nhân và pháp nhân hoạt động trong lĩnh vực thương mại cạnh tranh bình đẳng với nhau. Nhà nước vừa xây dựng luật chống độc quyền, vừa tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng. Các doanh nghiệp, doanh nhân vừa hợp tác với nhau vừa cạnh tranh với nhau. Cạnh tranh thực hiện các chức năng của nó trong kinh tế thị trường ở nước ta. Vấn đề quan trọng là phải thích nghi với môi trường cạnh tranh ở cả trong nước và trên thị trường thế giới. 1.3. Chức năng và nhiệm vụ của thương mại 1.3.1. Chức năng của thương mại Chức năng của một ngành kinh tế là một phạm trù khách quan, được hình thành trên cơ sở phát triển lực lượng sản xuất và trình độ phân công lao động xã hội. Cần có sự phân biệt chức năng với nhiệm vụ. Nếu như chức năng của thương mại mang tính khách quan, thì nhiệm vụ của nó lại được xác định trên cơ sở chức năng và phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội của từng giai đoạn. Nhiệm vụ là sự quy định cụ thể công việc phải làm trong từng thời kỳ nhất định. Nó thay đổi tuỳ thuộc vào sự thay đổi những điều kiện thực hiện chức năng. Ở nước ta, thương mại được tổ chức thành một ngành kinh tế quốc dân độc lập và có những chức năng cơ bản sau đây:  Thứ nhất: Tổ chức quá trình lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ trong nước và với nước ngoài. Đây là chức năng xã hội của thương mại, với chức năng này, ngành thương mại phải nghiên cứu và nắm vững nhu cầu thị trường hàng hóa, dịch vụ; huy động và sử dụng hợp lý các nguồn hàng nhằm thoả mãn tốt mọi nhu cầu của xã hội; thiết lập hợp lý các mối quan hệ kinh tế trong nền kinh tế quốc dân và thực hiện có hiệu quả các hoạt động dịch vụ trong quá trình kinh doanh. Để thực hiện chức năng này, ngành thương mại có đội ngũ lao động chuyên nghiệp, có một hệ thống quản lý kinh doanh và có tài sản cố định và tài sản lưu động riêng.  Thứ hai: Thông qua quá trình lưu thông hàng hóa, thương mại thực hiện chức năng tiếp tục quá trình sản xuất trong khâu lưu thông. Thực hiện chức năng này, thương mại phải tổ chức công tác vận chuyển hàng hóa, tiếp nhận, bảo quản, phân loại và ghép đồng bộ hàng hóa...  Thứ ba: Thông qua hoạt động trao đổi, mua bán hàng hóa trong và ngoài nước cũng như thực hiện các dịch vụ, thương mại làm chức năng gắn sản xuất với thị trường và gắn nền kinh tế nước ta với nền kinh tế thế giới, thực hiện chính sách mở, hội nhập quốc tế. Thương mại góp phần gắn phân công lao động trong nước với phân công lao động quốc tế, tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu và hệ thống phân phối hàng hóa, dịch vụ quốc tế. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 9  Thứ tư: Chức năng đáp ứng tốt mọi nhu cầu của sản xuất, đời sống, nâng cao mức hưởng thụ của người tiêu dùng và tổ chức lại nền sản xuất xã hội. Chuyển hoá hình thái giá trị của hàng hóa là chức năng quan trọng của thương mại. Thực hiện chức năng này, thương mại tích cực phục vụ và thúc đẩy sản xuất phát triển, bảo đảm lưu thông thông suốt, là thực hiện mục tiêu của quá trình kinh doanh thương mại dịch vụ. Thương mại thông qua hoạt động của mình đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thương mại góp phần tái cấu trúc lại nền kinh tế quốc dân theo hướng chất lượng, hiệu quả. Những chức năng trên của thương mại được thực hiện thông qua hoạt động của các doanh nghiệp thương mại, thông qua hoạt động của đội ngũ doanh nhân. 1.3.2. Nhiệm vụ của thương mại Những nhiệm vụ chủ yếu của thương mại:  Nâng cao hiệu quả của hoạt động kinh doanh thương mại dịch vụ, thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.  Phát triển thương mại dịch vụ, bảo đảm lưu thông hàng hóa thông suốt, dễ dàng trong cả nước, đáp ứng tốt nhất mọi nhu cầu của đời sống.  Góp phần giải quyết những vấn đề kinh tế xã hội quan trọng của đất nước: vốn, việc làm, công nghệ, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong nền kinh tế quốc dân nói chung và lĩnh vực thương mại dịch vụ nói riêng.  Chống trốn thuế, lậu thuế, lưu thông hàng giả, hàng kém phẩm chất, thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ đối với Nhà nước, xã hội và người lao động.  Đảm bảo sự thống nhất giữa kinh tế và chính trị trong hoạt động thương mại – dịch vụ, đặc biệt là trong lĩnh vực thương mại quốc tế. Ngoài ra, trong hệ thống thị trường, đối với các doanh nghiệp thương mại thường đặt ra 4 nhiệm vụ cơ bản:  Huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực đầu tư vào lĩnh vực thương mại, dịch vụ;  Doanh nghiệp thương mại phải xác định được phương pháp sản xuất kinh doanh có hiệu quả nhất, điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải trả lời cho được các vấn đề cơ bản của kinh doanh là kinh doanh cái gì? kinh doanh bằng cách nào và bán cho ai?  Doanh nghiệp phải giải quyết tốt vấn đề phân phối trong nội bộ doanh nghiệp, bởi vì trên thị trường hàng hoá, dịch vụ chỉ được phân phối (bán) cho những người có tiền và chấp nhận giá!  Doanh nghiệp thương mại phải không ngừng hoàn thiện bộ máy quản lý và mạng lưới kinh doanh trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của kinh tế thị trường là nguyên tắc nhu cầu và hiệu quả. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 10 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 1.4. Vai trò của thương mại 1.4.1. Vai trò của thương mại đối với doanh nghiệp 1.4.1.1. Vai trò của thương mại đầu vào Là hoạt động đầu tiên trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, thương mại đầu vào có vai trò quyết định tới kết quả sản xuất kinh doanh, là điều kiện để thực hiện thương mại đầu ra của doanh nghiệp.  Thông qua thương mại đầu vào để đảm bảo những yếu tố đầu vào cần thiết cho sản xuất kinh doanh. Có như vậy doanh nghiệp mới có đủ điều kiện để tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh.  Số lượng và chất lượng yếu tố đầu vào quyết định tới quy mô và chất lượng của sản phẩm đầu ra. Do đó kết quả đảm bảo thông qua thương mại đầu vào ảnh hưởng trực tiếp tới thực hiện thương mại đầu ra của doanh nghiệp.  Chi phí mua trong đầu vào là bộ phận chi phí chủ yếu cấu thành nên giá thành của sản phẩm, hàng hóa. Với mục tiêu cơ bản là tối đa hóa lợi nhuận đòi hỏi phải tối thiểu hóa chi phí. 1.4.1.2. Vai trò của thương mại đầu ra Là hoạt động cuối cùng trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, thương mại đầu ra có vai trò quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.  Khi thương mại đầu ra được thực hiện thì doanh nghiệp mới bán được sản phẩm, hàng hóa và như vậy mới có doanh thu – nguồn để bù đắp các chi phí sản xuất kinh doanh.  Khi thương mại đầu ra được thực hiện thì doanh nghiệp mới thu được lợi nhuận – nguồn để thực hiện tái sản xuất kinh doanh mở rộng.  Khi thương mại đầu ra được thực hiện thì doanh nghiệp mới đáp ứng được nhu cầu thị trường, có điều kiện để gia tăng thị phần, nâng cao sức cạnh tranh và vị thế của doanh nghiệp trên thị trường. 1.4.2. Vai trò của thương mại trong nền kinh tế quốc dân Là một ngành của nền kinh tế quốc dân, thương mại có vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường ở nước ta. Xác định rõ vai trò của thương mại cho phép tác động đúng hướng và tạo được những điều kiện cho thương mại phát triển. Vai trò của thương mại một mặt được thể hiện trong quá trình thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nó như đã trình bày ở trên, mặt khác, còn được thể hiện ở các khía cạnh sau:  Thứ nhất, thương mại là điều kiện để thúc đẩy sản xuất hàng hóa phát triển. Thông qua hoạt động thương mại trên thị trường, các chủ thể kinh doanh mua bán được các hàng hóa, dịch vụ. Điều đó bảo đảm cho quá trình tái sản xuất được tiến hành bình thường, lưu thông hàng hóa dịch vụ thông suốt. Vì vậy, không có hoạt động thương mại phát triển thì sản xuất hàng hóa không thể phát triển được. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 11  Thứ hai: Thông qua việc mua bán hàng hóa dịch vụ trên thị trường, thương mại có vai trò quan trọng trong việc mở rộng khả năng tiêu dùng, nâng cao mức hưởng thụ của các cá nhân và doanh nghiệp, góp phần thúc đẩy sản xuất và mở rộng phân công lao động xã hội, thực hiện cách mạng khoa học công nghệ trong các ngành của nền kinh tế quốc dân.  Thứ ba: Trong xu thế quốc tế hóa đời sống kinh tế diễn ra mạnh mẽ, thị trường trong nước có mối liên hệ chặt chẽ với thị trường ngoài nước thông qua hoạt động ngoại thương. Sự phát triển mạnh mẽ của ngoại thương sẽ bảo đảm mở rộng thị trường các yếu tố đầu vào, đầu ra của thị trường trong nước và bảo đảm sự cân bằng giữa hai thị trường đó. Vì vậy, thương mại có vai trò là cầu nối gắn kết nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế giới, thực hiện chính sách mở cửa.  Thứ tư: Nói đến thương mại là nói đến sự cạnh tranh giữa các chủ thể kinh doanh trên thị trường trong mua bán hàng hóa, dịch vụ. Quan hệ giữa các chủ thể kinh doanh là quan hệ bình đẳng, thuận mua vừa bán, nói cách khác là các quan hệ đó được tiền tệ hoá. Vì vậy, trong hoạt động thương mại đòi hỏi các doanh nghiệp tính năng động sáng tạo trong sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy cải tiến, phát huy sáng kiến để nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ trên thị trường. Điều đó góp phần thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh chóng, giúp các doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh gay gắt hiện nay. Với ý nghĩa và vai trò như vậy của thương mại, để phát triển thương mại ở nước ta, cần chú trọng và đẩy mạnh phát triển cả nội thương và ngoại thương, bảo đảm hàng hóa lưu thông thông suốt, nâng cao năng lực và chất lượng hoạt động thương mại để mở rộng thị trường trong nước và hội nhập quốc tế có hiệu quả. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 12 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 Tóm lược cuối bài  Các ngành ra đời và phát triển trong nền kinh tế quốc dân là do sự phân công lao động xã hội. Chính yếu tố chuyên môn hóa sản xuất đã đặt ra sự cần thiết phải trao đổi trong xã hội các sản phẩm giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Mối quan hệ trao đổi hàng tiền đó chính là lưu thông hàng hóa.  Thương mại được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp.  Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay, thương mại có 5 đặc trưng cơ bản.  Thương mại có 4 chức năng cơ bản.  Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, thương mại có 5 nhiệm vụ chủ yếu.  Vai trò của thương mại thể hiện cả ở tầm vi mô (đối với doanh nghiệp) và vĩ mô (đối với nền kinh tế). Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 13 Câu hỏi ôn tập 1. Hãy trình bày đối tượng nghiên cứu của học phần Kinh tế thương mại. 2. Nhiệm vụ và nội dung học phần Kinh tế thương mại. 3. Thương mại là gì? Phân tích cơ sở hình thành và các đặc trưng cơ bản của thương mại. 4. Làm rõ chức năng của thương mại. 5. Trình bày vai trò của thương mại trong doanh nghiệp và trong nền kinh tế nước ta. Bài 1: Bản chất kinh tế của thương mại 14 TXTMKT03_Bai1_v1.0014109226 Câu hỏi tự luận Câu hỏi: Trao đổi hàng hóa hiện vật đơn thuần có phải là thương mại không? Vì sao? Gợi ý trả lời: Trao đổi hàng hóa hiện vật đơn thuần không phải là thương mại. Vì chỉ có trao đổi hàng hóa được thực hiện thông qua đồng tiền thì mới là thương mại.