Khóa luận Đồng yên Nhật Bản hiện nay và ảnh hưởng của nó đến thị trường tiền tệ Châu Á

®ång Yªn. §Ó thóc ®Èy quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn cÇn ph¶i xóc tiÕn c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Ó ®ång Yªn ra vµo dÔ dµng h¬n. N©ng cao vÞ trÝ cña ®ång Yªn ë ch©u ¸ cã nghÜa lµ lµm gi¶m ho¹t ®éng nh÷ng rñi ro trong c¸c giao l­u kinh tÕ gi÷a NhËt B¶n vµ c¸c n­íc ch©u ¸, do ®ã ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng hay viÖc di chuyÓn t­ b¶n sÏ ®­îc xóc tiÕn. H¬n n÷a, c¸c n­íc ch©u ¸ vèn mang nhiÒu nî b»ng ®ång yªn nªn nÕu vÞ trÝ cña Yªn ë ch©u ¸ ®­îc n©ng lªn th× sÏ tr¸nh ®­îc vÊn ®Ò t¨ng nî do ®ång Yªn lªn gi¸. Trªn thùc tÕ, NhËt B¶n ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó thóc ®Èy viÖc sö dông ®ång Yªn ë khu vùc ch©u ¸ ? Tr­íc hÕt ph¶i nãi ®Õn viÖc gia t¨ng c¸c kho¶n cho vay ODA b»ng Yªn. Ngoµi ra, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, NhËt B¶n còng nç lùc t¨ng c­êng ®Çu t­ b»ng Yªn vµ kÕt hîp c¸c hîp ®ång nhËp khÈu ­u thÕ vÒ phÝa NhËt B¶n ph¶i ®­îc thanh to¸n b»ng Yªn. Tãm l¹i, ®Ó x©y dùng ®­îc cùc tiÒn tÖ ch©u ¸ víi ®ång Yªn lµm trung t©m ®ßi hái nç lùc cè g¾ng cña b¶n th©n mçi n­íc song bªn c¹nh ®ã cÇn ph¶i cã mét sù hîp t¸c toµn khu vùc. §Æc biÖt, cã thÓ nãi NhËt B¶n ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t¹o ra sù hîp t¸c ®ã th«ng qua viÖc xóc tiÕn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn vµ gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh tiÒn tÖ trong khu vùc. Ch­¬ng 3 VËn dông kÕt qu¶ tõ ®Ò tµi nghiªn cøu vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam Qua nghiªn cøu Ch­¬ng 1 vµ Ch­¬ng 2, chóng ta ®· n¾m ®­îc tæng qu¸t vÒ nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, vÒ nh÷ng yÕu tè, nh÷ng chÝnh s¸ch trùc tiÕp quyÕt ®Þnh ®Õn vai trß vµ vÞ trÝ cña ®ång Yªn NhËt B¶n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch©u ¸. N»m trong khu vùc chÞu ¶nh h­ëng m¹nh cña ®ång Yªn, ViÖt Nam ®· vËn dông nh÷ng vai trß cña ®ång Yªn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ thÕ nµo? Chóng ta biÕt r»ng, tiÒn tÖ lµ m¹ch m¸u cña nÒn kinh tÕ, liªn quan ®Õn tiÒn tÖ tøc lµ liªn quan ®Õn c¶ nÒn kinh tÕ hµng ho¸. VËy th× t¹i sao chóng ta kh«ng tÝnh ®Õn ®ång Yªn trong mèi quan hÖ víi NhËt B¶n. Khi mµ NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng b¹n hµng quan träng nhÊt cña ViÖt Nam trªn c¶ ph­¬ng tiÖn th­¬ng m¹i, tµi chÝnh vµ ngo¹i giao. H¬n n÷a, tr­íc xu h­íng tiÕn ®Õn viÖc thµnh lËp mét cùc tiÒn tÖ ch©u ¸ th× ®Ó ý ®Õn ®ång Yªn NhËt B¶n sÏ cµng ®em l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n. T¸c gi¶ rÊt cã tham väng nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ øng dông vai trß, vÞ trÝ cña ®ång Yªn ®Ó ®Ò xuÊt ra nh÷ng gi¶i ph¸p gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. Tuy vËy, do khu«n khæ mét bµi luËn v¨n còng nh­ cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ ®Æc biÖt vÒ kh¶ n¨ng ng­êi viÕt nªn ch­¬ng 3 chØ tËp trung ®Õn mét sè ®Ò xuÊt trªn c¬ së nh÷ng nhËn thøc vÒ ®ång Yªn nh»m ®Ó ®Èy m¹nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi NhËt B¶n. KÕt hîp nh÷ng ®Ò xuÊt nµy trong tæng hoµ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kh¸c nh»m thóc ®Èy mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ngµy mét ph¸t triÓn. §Æc biÖt lµ hiÖu qu¶ cña mèi quan hÖ nµy sÏ ngµy cµng cao h¬n, ®­a ViÖt Nam lªn vÞ thÕ míi trªn tr­êng thÕ giíi. Víi môc ®Ých trªn, néi dung Ch­¬ng 3 sÏ ®iÓm qua t×nh h×nh cña mèi quan hÖ ViÖt Nam- NhËt B¶n trong tõng lÜnh vùc cô thÓ, xem xÐt ®Õn xu h­íng còng nh­ triÓn väng cña c¸c mèi quan hÖ nµy trong nh÷ng n¨m tíi ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng ®Ò xuÊt ra nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c triÓn väng. DÜ nhiªn nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ®Òu dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ vÞ tri, vai trß vµ ¶nh h­ëng cña ®ång Yªn tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i ch­¬ng 1 vµ ch­¬ng 2. 1. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam- NhËt B¶n 1.1. §¸nh gi¸ t×nh h×nh quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- NhËt B¶n 1.1.1. Mét vµi nÐt chung Cïng n»m trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng, víi nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång vÒ v¨n hãa phong tôc ®· t¹o tiÒn ®Ò cho mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ph¸t triÓn kh«ng ngõng trong nhiÒu n¨m qua. Bªn c¹nh ®ã chÝnh phñ vµ nh©n d©n hai n­íc ®Òu nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña mèi quan hÖ nµy do ®ã mµ nã ngµy cµng ®­îc thóc ®Èy ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong t­¬ng lai. Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam-NhËt B¶n sau thêi gian dµi chØ dõng ë con sè rÊt thÊp vµ ViÖt Nam th­êng xuyªn nhËp siªu th× tõ n¨m 1988 lÇn ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt khÈu dÇu th« sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¸nh dÊu mèc ViÖt Nam b¾t ®Çu xuÊt siªu vµ møc xuÊt siªu ngµy cµng t¨ng lªn. §Æc biÖt tõ sau n¨m 1989, víi viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ, tù do hãa th­¬ng m¹i vµ thu hót ®Çu n­íc ngoµi, quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn míi c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. Sau khi thÞ tr­êng Liªn X« vµ §«ng ¢u bÞ sôp ®æ, NhËt B¶n ®· trë thµnh ®èi t¸c th­¬ng m¹i lín nhÊt cña ViÖt Nam. Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n chiÕm gÇn 20% trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m. B¶ng 24:Kim ng¹ch th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n giai ®o¹n 1995-2001 §¬n vÞ: TriÖu USD N¨m Kim ng¹ch XNK ViÖt Nam- NhËt B¶n Tæng kim ng¹ch XNK cña ViÖt Nam TØ träng (%) Gi¸ trÞ Tèc ®é Gi¸ trÞ Tèc ®é 1995 2638.000 32.3 12700.0 28.5 20.8 1996 3162.000 19.9 18400.0 44.9 17.2 1997 3550.000 12.3 20105.0 9.3 17.7 1998 3230.000 -9.1 20742.0 3.2 15.6 1999 3404.500 5.4 23283.5 12.2 14.6 2000 4629.810 36.0 30119.2 29.4 15.8 2001 4401.357 4.9 31189.0 3.6 14.1 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2002 Sù gia t¨ng nhanh chãng cña kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n ®· ®ãng gãp rÊt lín vµo møc t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam. 1.1.2. VÒ t×nh h×nh xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam Nh×n chung trong nh÷ng n¨m qua kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam tuy cã xu h­íng t¨ng nh­ng kh«ng æn ®Þnh, lu«n cã sù biÕn ®éng qua c¸c n¨m. MÆc dï xuÊt khÈu cña NhËt B¶n cã vai trß quan träng ®èi víi ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam nh­ng vÞ trÝ cña thÞ tr­êng ViÖt Nam trong xuÊt khÈu cña NhËt B¶n cßn rÊt khiªm tèn. TØ träng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam lu«n ë møc d­íi 1%, tuy nhiªn tØ träng nµy ®· dÇn t¨ng lªn trong c¸c n¨m gÇn ®©y vµ thÞ tr­êng ViÖt Nam ®ang ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong xuÊt khÈu cña NhËt B¶n. B¶ng 25: Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam giai ®o¹n 1995-2001 §¬n vÞ: TriÖu USD N¨m Kim ng¹ch XK cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam Tæng kim ng¹ch XK cña NhËt B¶n Tæng kim ng¹ch NK cña ViÖt Nam Gi¸ trÞ TØ träng (%) Gi¸ trÞ TØ träng (%) 1995 876.50 442900.00 0.20 7500.00 11.7 1996 1141.00 412400.00 0.28 11144.00 10.2 1997 1310.00 422900.00 0.31 11525.00 11.4 1998 1380.00 386300.00 0.36 11390.00 12.1 1999 1786.20 309745.03 0.58 11742.10 15.2 2000 2648.94 381100.39 0.7 15636.50 16.9 2001 2615.92 351098.03 0.8 16162.00 16.2 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª Thèng kª bé Tµi chÝnh NhËt B¶n, JETRO C¬ cÊu xuÊt khÈu cña NhËt B¶n còng ®· cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc theo h­íng gi¶m dÇn tØ träng xuÊt khÈu cña nh÷ng mÆt hµng d©n dông, nh÷ng mÆt hµng thµnh phÈm vµ t¨ng dÇn tØ träng xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng linh kiÖn, b¸n thµnh phÈm. Nguyªn nh©n cña sù chuyÓn biÕn nµy, mét mÆt lµ do chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam ®· h¹n chÕ nhËp khÈu mét sè mÆt hµng b»ng c¸ch ¸p dông møc thuÕ cao, sö dông quota, giÊy phÐp nhËp khÈu … ®Æc biÖt ®èi víi c¸c mÆt hµng xe m¸y vµ «t« nguyªn chiÕc. MÆt kh¸c lµ do t¸c ®éng cña sù chuyÓn dÞch c¬ së s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi cña NhËt B¶n nªn nhËp khÈu linh kiÖn, b¸n thµnh phÈm cña ViÖt Nam t¨ng lªn. Bªn c¹nh ®ã ph¶i kÓ ®Õn t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng trong khu vùc vµ sù bÊt æn ®Þnh cña ®ång Yªn khiÕn cho hµng hãa NhËt B¶n trë nªn ®¾t h¬n, v× vËy ViÖt Nam ®· h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng ch­a ph¶i lµ thiÕt yÕu ®èi víi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. 1.1.3. T×nh h×nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n: Nh×n chung trong mÊy n¨m gÇn ®©y ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ. Kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy lu«n t¨ng tõ n¨m 1992 cho ®Õn n¨m 1997 nh­ng tèc ®é t¨ng ch­a æn ®Þnh. Riªng n¨m 1998 vµ n¨m 1999 do nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam trong vÊn ®Ò c¹nh tranh còng nh­ nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n mµ kim ng¹ch xuÊt khÈu bÞ gi¶m nghiªm träng. N¨m 1998 kim ng¹ch gi¶m 390 triÖu USD (gi¶m 17.41%) so víi n¨m 1997, n¨m 1999 gi¶m 231.7 triÖu USD (gi¶m 12.52%) so víi n¨m 1998. §Õn n¨m 2001 nÒn kinh tÕ NhËt B¶n l¹i l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i nªn kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy tiÕp tôc gi¶m 195.43 triÖu USD (gi¶m 9.7%) so víi n¨m 2000. B¶ng 26:Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo NhËt B¶n giai ®o¹n 1995-2001 §¬n vÞ: TriÖu USD N¨m Kim ng¹ch XK cña ViÖt Nam vµo NhËt B¶n Tæng kim ng¹ch XK cña ViÖt Nam Tæng kim ng¹ch NK cña NhËt B¶n Gi¸ trÞ TØ träng (%) Gi¸ trÞ TØ träng (%) 1995 1761.50 5200.00 33.88 336100.00 0.52 1996 2021.00 7256.00 27.85 350700.00 0.58 1997 2240.00 8580.00 26.11 340400.00 0.66 1998 1850.00 9352.00 19.78 279300.00 0.66 1999 1618.30 11541.40 14.02 309745.03 0.52 2000 1980.87 14482.70 13.68 381100.39 0.52 2001 1785.44 15027.00 11.88 351098.03 0.51 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª Thèng kª bé Tµi chÝnh NhËt B¶n, JETRO ThÞ tr­êng NhËt B¶n vÉn lu«n cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi ViÖt Nam, chiÕm tû träng thÊp nhÊt còng trªn 10% vµ cao nhÊt tíi gÇn 34% vµo n¨m 1995 trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. MÆc dï vËy nh­ng ®èi víi nhËp khÈu cña NhËt B¶n th× thÞ tr­êng ViÖt Nam míi chiÕm tØ träng rÊt nhá ch­a ®Çy 1% trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña NhËt B¶n, tuy nhiªn tØ träng nµy ®ang cã xu h­íng gia t¨ng trong thêi gian tíi khi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n phôc håi vµ ph¸t triÓn. 1.2. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n KÓ tõ 31/7/1997, ViÖt Nam h­íng m¹nh tíi khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ h­íng ra thÞ tr­êng ngoµi n­íc víi chiÕn l­îc “®Èy m¹nh xuÊt khÈu thay thÕ nhËp khÈu “, chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng trë nªn th«ng tho¸ng, më réng h¬n, møc ®é b¶o hé gi¶m ®¸ng kÓ. Trong chÝnh s¸ch xuÊt khÈu, ViÖt Nam kh«ng chØ vÉn duy tr× xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ so s¸nh tuyÖt ®èi nh­ nguyªn nhiªn liÖu th«, kho¸ng s¶n, l­¬ng thùc thùc phÈm mµ cßn chñ tr­¬ng xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã hµm l­îng kü thuËt cao nh­ ®iÖn tö, «t«… Tr­íc ®©y xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chØ ®¬n thuÇn cung cÊp nguyªn liÖu cho NhËt B¶n nh­ dÇu th«, than ®¸, cµ phª ch­a tinh, chÕ thuû h¶i s¶n… th× giê ®©y chñng lo¹i mÆt hµng ®· phong phó h¬n, më réng sang c¸c s¶n phÈm thuéc lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vËt liÖu x©y dùng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i hµng ®iÖn tö d©n dông cao cÊp. NÕu nh­ viÖc t¨ng xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng s¶n xuÊt sö dông nhiÒu lao ®éng ®· lµ mét b­íc tiÕn so víi tr­íc ®©y th× viÖc më réng thªm nh÷ng mÆt hµng tinh chÕ ®­îc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i l¹i lµ mét b­íc tiÕn ®¸ng kÓ h¬n n÷a. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc nh­ trªn mét phÇn lµ do chÝnh s¸ch kªu gäi, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi cña ViÖt Nam víi chñ tr­¬ng h­íng vµo xuÊt khÈu, tõ ®ã kh«ng nh÷ng cã vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt mµ trang thiÕt bÞ còng ®­îc c¶i tiÕn khiÕn cho hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra víi chÊt l­îng cao h¬n. TiÕn tíi, ViÖt Nam ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu theo h­íng cã lîi cho m×nh nhiÒu h¬n, ®¸p øng ®­îc nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt trong n­íc. C¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ ph¸t triÓn theo h­íng gi¶m vµ tiÕn tíi lo¹i bá c¸c mÆt hµng nguyªn, nhiªn liÖu th«, gia t¨ng tû träng cña nh÷ng mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn, cã hµm l­îng gi¸ trÞ gia t¨ng cao. MÆt kh¸c, kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vÒ phÝa NhËt B¶n ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch më réng ®Çu t­ vµo ViÖt Nam trong chÝnh s¸ch ph©n c«ng lao ®éng theo m« h×nh “®µn sÕu bay” nªn trong sè hµng hãa ViÖt Nam xuÊt khÈu sang NhËt cã nh÷ng mÆt hµng thùc chÊt lµ NhËt t¸i nhËp vÒ n­íc sau khi ®· ®Çu t­ vµ chuyÓn giao s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam. C¬ cÊu nhËp khÈu còng ph¶i chuyÓn dÞch theo h­íng ­u tiªn ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. C¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i sÏ chiÕm tû träng lín trong gi¸ trÞ nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n, bëi v× NhËt B¶n lµ mét n­íc cã tiÒm lùc khoa häc, c«ng nghÖ rÊt m¹nh. C¸c mÆt hµng tiªu dïng, nÕu kh«ng ph¶i lµ thiÕt yÕu th× sÏ kh«ng ®­îc nhËp khÈu hoÆc chØ ®­îc nhËp khÈu víi tû träng kh«ng ®¸ng kÓ, ­u tiªn dµnh mäi nguån lùc cho nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc trong thêi gian tíi. Kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng g× ®· ®¹t ®­îc, hiÖn nay hai n­íc ®ang nç lùc xóc tiÕn c¸c ho¹t ®éng, dÇn kh¾c phôc nh÷ng g× cßn tån t¹i c¶n trë sù ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n ®Ó nh»m thóc ®Èy mèi quan hÖ nµy trong t­¬ng lai, tiÕn tíi hai n­íc trë thµnh nh÷ng b¹n hµng quan träng cña nhau trong mèi quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc. V× vËy, trong t­¬ng lai NhËt B¶n vÉn sÏ lµ b¹n hµng ®Æc biÖt cña ViÖt Nam, ViÖt Nam còng lµ ®èi t¸c quan träng hµng ®Çu trong mèi quan hÖ chiÕn l­îc NhËt B¶n-ASEAN. Do ®ã, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña mèi quan hÖ nµy xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng hai n­íc. 1.3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ViÖt Nam- NhËt B¶n Tõ nghiªn cøu hai môc trªn cho thÊy quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- NhËt B¶n cã nh÷ng c¬ së rÊt thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. VÊn ®Ò ®Æt ra cña bµi viÕt lµ tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ vÞ trÝ, vai trß vµ ¶nh h­ëng cña ®ång Yªn ®ã, lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ tËn dông vµo viÖc ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. Trªn thùc tÕ, trong c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n ngo¹i th­¬ng víi c¸c ®èi t¸c NhËt B¶n tõ tr­íc tíi nay, ®ång tiÒn ®­îc sö dông chñ yÕu vÉn lµ USD. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a quen vµ ch­a ®ñ tù tin ®Ó dïng ®ång Yªn nhiÒu h¬n. DÜ nhiªn r»ng, nÕu cã thÓ tho¶ thuËn dïng ViÖt Nam §ång th× tèt nhÊt. Nhê viÖc b¶o ®¶m kh«ng cã c¸c rñi ro vÒ tû gi¸ vµ cã thÓ n©ng cao vÞ thÕ cña ®ång tiÒn ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. Tuy nhiªn, VND ch­a ph¶i lµ mét ®ång tiÒn tù do chuyÓn ®æi vµ b¶n th©n nã ch­a ph¶i lµ mét ®ång tiÒn m¹nh. ViÖc sö dông VND sÏ khiÕn ®èi t¸c NhËt B¶n cña chóng ta khã chÊp nhËn. VËy t¹i sao doanh nghiÖp cña chóng ta kh«ng tho¶ thuËn dïng ®ång Yªn trong thanh to¸n nhiÒu h¬n ®Ó ®æi lÊy mét ®iÒu kiÖn thanh to¸n kh¸c cã lîi h¬n? Nh­ ®· nghiªn cøu, ®ång Yªn hiÖn nay ®· vµ ®ang ë møc tû gi¸ æn ®Þnh so víi USD, nhu cÇu håi phôc nÒn kinh tÕ khiÕn chÝnh phñ NhËt ph¶i nç lùc duy tr× mét tû gi¸ æn ®Þnh, bëi dù tr÷ USD cña NhËt B¶n hiÖn ®· ë møc kû lôc vµ viÖc mua thªm USD ®Ó h¹ gi¸ ®ång Yªn lµ kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Víi møc tû gi¸ ®ã th× sÏ hoµn toµn kh«ng cã thiÖt h¹i cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam nÕu dïng ®ång Yªn lµm ®ång tiÒn thanh to¸n. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo NhËt B¶n hiÖn nay ph¶i c¹nh tranh rÊt g¨y g¾t víi c¸c ®èi thñ ch©u ¸ kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh tõ Trung Quèc. ViÖc nhËn thøc râ xu h­íng biÕn ®éng cña ®ång Yªn nh­ thÕ nµo ®Ó sö dông thËt khÐo lÐo sÏ cã thÓ gióp chóng ta c¹nh tranh th¾ng lîi. V× thùc tÕ doanh nghiÖp NhËt B¶n b©y giê ®· chó ý ®Õn ®ång Yªn cña hä nhiÒu h¬n, vµ sÏ rÊt thuËn lîi nÕu ®èi t¸c cña hä cã thÓ sö dông ®ång Yªn trong giao dÞch. Trong khi ®ã, xu h­íng cña ng­êi Trung Quèc hiÖn nay còng muèn ®ång Nh©n d©n tÖ quèc tÕ ho¸ h¬n, nªn mong muèn nµy ng­îc víi mong muèn cña c¸c doanh nghiÖp NhËt. §ã lµ mét lîi thÕ cho doanh nghiÖp ViÖt Nam nÕu hiÓu râ vÒ ®ång Yªn tr­íc c¸c ®èi thñ c¹nh tranh Trung Quèc. Còng trong ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam- NhËt B¶n, chóng ta tiÕn tíi sÏ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng giÇu hµm l­îng c«ng nghÖ h¬n. Nh÷ng mÆt hµng nµy sÏ ph¶i c¹nh tranh rÊt m¹nh víi c¸c ®èi thñ ASEAN kh¸c. ViÖc cã bÊt cø nh÷ng ­u thÕ nµo trong giao dÞch ®Òu ph¶i ®­îc tÝnh ®Õn, c¶ viÖc sö dông khÐo lÐo ®ång Yªn. C¸c n­íc Malaixia, Th¸i Lan, Singapo ®Òu cét ®ång Ringit, B¹t, §«la Singpo vµo ®ång ®«la Mü. ViÖc thay ®æi ®ång tiÒn kh¸c ngoµi ®«la Mü vµ ®ång tiÒn n­íc hä trong c¸c giao dÞch lµ ®iÒu c¸c doanh nghiÖp n­íc nµy kh«ng mong muèn. Bëi bÊt kú sù thay ®æi tû gi¸ nÇo gi÷a Yªn vµ ®«la Mü còng cã thÓ lµm hä thiÖt h¹i rÊt nÆng. HiÖn nay, ViÖt Nam còng g¾n ViÖt Nam §ång theo §«la, nh­ng møc ®é cßn thÊp h¬n. ViÖc nhËn thøc vÊn ®Ò vµ uyÓn chuyÓn trong thanh to¸n cã thÓ quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cho cuéc c¹nh tranh. Giao dÞch th­¬ng m¹i cña NhËt B¶n chiÕm tíi 38,2% toµn giao dÞch ch©u ¸, sù ®¶m b¶o cña ®ång Yªn lµ cã c¬ së. Qua ®©y, t«i còng nghiªn cøu mét ®Ò xuÊt vÒ viÖc g¾n tû gi¸ hèi ®o¸i chÆt vµo ®ång ®«la Mü. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i ch­¬ng 1 vµ ch­¬ng 2, NhËt B¶n vµ c¶ nÒn kinh tÕ ch©u ¸ chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu bëi sù biÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a Yªn NhËt vµ ®«la Mü. VËy tr­íc khi ®i ®Õn mét thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch©u ¸ m¹nh h¬n víi ®ång tiÒn trung t©m lµ Yªn NhËt vµ/hoÆc Nh©n d©n tÖ, theo t«i cã thÓ g¾n cè ®Þnh ®ång Yªn theo ®ång ®«la Mü. §­îc nh­ vËy sÏ gi¶m rñi ro tû gi¸ cho c¶ nÒn kinh tÕ ch©u ¸. Víi hiÖn tr¹ng tiÒm lùc kinh tÕ, c¸n c©n thanh to¸n vµ dù tr÷ ngo¹i tÖ cña NhËt B¶n nh­ ®· nghiªn cøu th× vÊn ®Ò nµy kh«ng cã g× trë ng¹i. DÜ nhiªn qu¸ tr×nh nµy ph¶i cÇn sù hîp t¸c cña Mü. §èi víi ViÖt Nam, chóng ta kh«ng thÓ thóc ®Èy ®­îc vÊn ®Ò trªn, cÇn thiÕt h¬n lµ nghÜ ra mét gi¶i ph¸p æn tho¶ cho ViÖt Nam §ång. HiÖn nay, chóng ta ®ang g¾n ViÖt Nam §ång víi ®«la Mü theo mét tû gi¸ t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã xu h­íng gi¶m nhÑ, ®iÒu nµy ®ang cã lîi cho ho¹t ®éng kinh tÕ vµ xuÊt nhËp khÈu. Tuy nhiªn, xu h­íng toµn cÇu tiÕn tíi chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi cho thÊy, tû gi¸ hèi ®o¸i cÇn ph¶i ®­îc ®iÒu tiÕt mét c¸ch linh ho¹t vµ mÒm dÎo h¬n. §Æc biÖt, trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang cè g¾ng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu (thùc hiÖn hoµn toµn AFTA vµo n¨m 2006; thùc thi HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, gia nhËp WTO trong thêi gian tíi…) th× chóng ta cµng cÇn t¹o dùng m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi theo h­íng tù do, cëi më h¬n. Ngoµi ra, tr­íc nh÷ng diÔn biÕn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ theo xu h­íng ®a d¹ng ho¸ ®ång tiÒn chñ ®¹o, theo t«i còng cÇn nghiªn cøu ®Õn c¶ viÖc g¾n tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ theo mét ræ tiÒn tÖ. Ræ tiÒn tÖ nµy sÏ ®­îc g¾n thªm träng sè th­¬ng m¹i ph¶n ¸nh møc ®é quan träng cña ho¹t ®éng th­¬ng m¹i n­íc ta víi c¸c n­íc. §­îc nh­ thÕ träng sè cña ®ång Yªn ch¾c ch¾n sÏ m¹nh vµ cã lîi cho xuÊt nhËp khÈu cña n­íc ta víi NhËt B¶n nhê gi¶m ®­îc tèi ®a rñi ro tõ sù biÕn ®éng tû gi¸ ®ång Yªn. Ph¶i nãi r»ng, ®©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, bëi viÖc g¾n träng sè cßn phô thuéc møc th­¬ng m¹i song ph­¬ng, vµo c¶ tÝnh phæ biÕn cña ®«la trong c¸c giao dÞch hiÖn nay t¹i ViÖt Nam, vµ phô thuéc c¶ chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ theo l¹m ph¸t…, nh­ng ®©y sÏ lµ mét vÊn ®Ò mµ chóng ta cÇn nghiªn cøu. Mét gi¶i ph¸p tr­íc m¾t cã thÓ thùc hiÖn lµ chóng ta cã thÓ n©ng cao tû lÖ dù tr÷ Yªn NhËt trong c¸c ng©n hµng. Bëi nh÷ng ng©n hµng cña chóng ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã t¨ng møc dù tr÷ vµ sö dông ngo¹i tÖ nh­ng tû lÖ ®ång Yªn víi c¸c nghiÖp vô ®ã vÉn rÊt nhá. Nghiªn cøu vÒ ®ång Yªn sÏ cã thÓ gi¶m thiÓu rñi ro khi gi÷ ®ång tiÒn nµy. Ngoµi ra, viÖc t¨ng dù tr÷ ®ång Yªn cßn cã thÓ gi¶m rñi ro b»ng quan hÖ nhËp khÈu. Nh­ trong nghiªn cøu ph­¬ng h­íng quan hÖ víi ®èi t¸c NhËt B¶n, chóng ta cßn ®Èy m¹nh c¶ quan hÖ nhËp khÈu. §©y lµ ®Êt n­íc cã c«ng nghÖ, cã kü thuËt cÇn thiÕt cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ta. ViÖc t¨ng c­êng xuÊt khÈu sö dông ®ång Yªn thanh to¸n nh­ trªn nÕu cã nh÷ng rñi ro tû gi¸ th× còng cã thÓ kh¾c phôc b»ng nhËp khÈu b»ng chÝnh tõ ®ång Yªn ®ã. §øng trªn ph­¬ng diÖn mét nÒn kinh tÕ nh­ ViÖt Nam th× ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc nÕu cã sù ®iÒu tiÕt khÐo lÐo cña c¸c c«ng ty nhµ n­íc vµ hÖ thèng ng©n hµng. Tãm l¹i, ®Ó ®Èy m¹nh quan hÖ xuÊt nhËp khÈu cã hiÖu qu¶ víi NhËt B¶n, chóng ta cã thÓ cëi më h¬n khi sö dông ®ång Yªn trong thanh to¸n nhê sù kÕt hîp ®ång bé cña doanh nghiÖp, ng©n hµng vµ mét chÝnh s¸ch tØ gi¸ hèi ®o¸i hîp lý. 2. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu trong viÖc thu hót vèn ®Çu t­ cña NhËt B¶n 2.1. T×nh h×nh ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam Nh­ chóng ta ®· biÕt ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ mét trong ba h×nh thøc quan träng cña quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i gi÷a c¸c quèc gia nãi chung vµ trong quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n nãi riªng. Tuy nhiªn do ®iÒu kiÖn kinh tÕ khu vùc t­ nh©n cña ViÖt Nam ch­a ph¸t triÓn, ch­a ®ñ tiÒm lùc ®Ó ®Çu t­ sang thÞ tr­êng NhËt B¶n v× vËy chóng ta chØ ®Ò cËp ®Õn quan hÖ ®Çu t­ mét chiÒu tõ phÝa c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, do cßn nhiÒu h¹n chÕ trong hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng mµ hiÖn nay ë ViÖt Nam míi chØ tån t¹i h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp cßn h×nh thøc ®Çu t­ gi¸n tiÕp ch­a xuÊt hiÖn. N¨m 1989, mét n¨m sau khi LuËt §Çu t­ cã hiÖu lùc lµ n¨m khëi ®Çu cho ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n vµo ViÖt Nam, víi 6 dù ¸n ®Çu t­ mang tÝnh chÊt th¨m dß, kh¶o s¸t trong c¸c ngµnh c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm vµ kh¸ch s¹n. C¸c n¨m tiÕp theo, cã nhiÒu doanh nh©n tham gia kh¶o s¸t thÞ tr­êng ViÖt Nam, tuy nhiªn hä vÉn cßn tá ra dÌ dÆt. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1991, NhËt B¶n míi ®Çu t­ 105 triÖu USD víi 25 dù ¸n ®øng thø 9 trong c¸c ®èi t¸c ®Çu t­ vµo ViÖt Nam. C¸c dù ¸n nµy chñ yÕu nh»m vµo lÜnh vùc dÞch vô, du lÞch víi quy m« nhá, do tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng nhiÒu, dÔ thanh lý khi gÆp rñi ro. Giai ®o¹n 1988-2001 cã 336 dù ¸n víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3604.2 triÖu USD. Nh×n chung FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam cã xu h­íng t¨ng nh­ng chËm vµ kh«ng æn ®Þnh. PhÇn lín dù ¸n ®Çu t­ cña NhËt B¶n cã quy m« võa vµ nhá 55% sè dù ¸n cã vèn ®Çu t­ d­íi 5 triÖu USD, vèn b×nh qu©n chung cña mét dù ¸n cña NhËt B¶n lµ 13.2 triÖu USD trong khi ®ã, møc b×nh qu©n chung cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam lµ 16.1 triÖu USD. §iÒu nµy kh«ng t­¬ng xøng víi tiÒm lùc cña c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n, vµ cßn thÓ hiÖn sù dÌ dÆt cña hä ®èi víi thÞ tr­êng ViÖt Nam. B¶ng 27: FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vµ ASEAN tõ 1996 ®Õn nay §¬n vÞ: triÖu USD N¨m FDI cña NB vµo ASEAN* FDI cña NB vµo ViÖt Nam ** 1996 7200 716,6 1997 9600 715,8 1998 5200 211,8 1999 4400 49,8 2000 4200 80,59 2001 4264 64,51 Nguån: *B¸o c¸o vÒ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, BTC, 1995 vµ JETRO ** Vô qu¶n lý dù ¸n – Bé KH & §T VÒ mÆt c¬ cÊu ®Çu t­ , NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp chiÕm 64.5% tæng sè dù ¸n vµ 81.5% tæng sè vèn ®Çu t­ . Quy m« vµ c¬ cÊu nµy thÓ hiÖn râ chiÕn l­îc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®Çu t­. Thø nhÊt, viÖc ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam lµ chiÕn l­îc më réng cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n. ViÖt Nam víi tÝnh chÊt ®­îc coi nh­ lµ mét thÞ tr­êng ®ang lªn rÊt thÝch hîp cho c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n trong c¸c s¶n phÈm nh­ xe m¸y, hµng ®iÖn tö d©n dông, vËt liÖu x©y dùng…H¬n thÕ, ®Ó ®èi phã víi hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan mang tÝnh chÊt b¶o hé cña ViÖt Nam ®èi nh÷ng mÆt hµng nµy, ®Çu t­ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu. Thø hai, víi chiÕn l­îc chuyÓn c¬ së s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi ®Ó tËn dông lîi thÕ vÒ nh©n c«ng rÎ, ViÖt Nam d­êng nh­ trë thµnh “ph©n x­ëng gia c«ng” cña NhËt B¶n ®Æc biÖt trong ngµnh s¶n xuÊt l¾p r¸p «t«, xe m¸y, ®å ®iÖn tö d©n dông. Nh÷ng mÆt hµng khi ®­îc s¶n xuÊt ë ViÖt Nam víi gi¸ thµnh thÊp h¬n so víi s¶n xuÊt t¹i NhËt B¶n, cã thÓ c¹nh tranh tèt h¬n ë c¸c thÞ tr­êng EU, Mü, c¸c n­íc NICs ch©u ¸…, hoÆc cã thÓ t¸i nhËp trë l¹i NhËt B¶n. H¬n n÷a nh÷ng mÆt hµng nµy víi xuÊt xø ViÖt Nam th× cã thÓ th©m nhËp vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c mµ kh«ng bÞ ng¨n c¶n bëi c¸c hµng rµo b¶o hé phi thuÕ quan mµ NhËt B¶n th­êng gÆp ph¶i. NhËt B¶n ®· thùc hiÖn mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®¹t hiÖu qu¶ cao ®ã lµ sù ra ®êi cña tæ chøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i NhËt B¶n JETRO t¹i ViÖt Nam vµo th¸ng 10/1993, ®©y lµ mét tæ chøc gi÷ vai trß quan träng nh­ mét cÇu nèi gi÷a doanh nghiÖp NhËt B¶n víi thÞ tr­êng ViÖt Nam. Ng­îc l¹i, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th«ng qua JETRO còng cã thÓ tiÕp cËn thÞ tr­êng NhËt B¶n mét c¸ch hiÖu qu¶. Doanh nghiÖp hai n­íc cã ®­îc nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ vµ bæ Ých tõ tæ chøc nµy h¬n thÕ JETRO cßn tæ chøc c¸c buæi héi th¶o hay nh÷ng khãa häc do c¸c chuyªn gia NhËt B¶n h­íng dÉn, gãp phÇn ph¸t triÓn mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi ViÖt Nam trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn. Nhê ®ã mµ c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam ®­îc thùc hiÖn kh¸ tèt, tØ lÖ dù ¸n bÞ rót giÊy phÐp rÊt thÊp. Mét sè dù ¸n ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, trong ®ã cã viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi, hiÖn ®¹i hãa mét sè ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ, «t«, ®iÖn tö, xe m¸y… , lµm t¨ng khèi l­îng hµng xuÊt khÈu vµ thu hót l­c l­îng lao ®éng ®¸ng kÓ ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, ®Çu t­ cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vÉn ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña NhËt B¶n còng nh­ nhu cÇu ph¸t triÓn cña hai n­íc, do vËy ®Ó thóc ®Èy mèi quan hÖ kinh tÕ nµy NhËt B¶n cÇn m¹nh d¹n ®Çu t­ vµo ViÖt Nam h¬n n÷a ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß vÞ thÕ cña m×nh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã th× ViÖt Nam còng cÇn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng ph¸p luËt còng nh­ ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é trong lÜnh vùc nµy… 2.2. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn quan hÖ ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña nguån vèn FDI nãi chung vµ FDI cña NhËt B¶n nãi riªng, ChÝnh phñ ViÖt Nam vÉn chñ tr­¬ng tÝch cùc thu hót nguån vèn nµy b»ng nhiÒu biÖn ph¸p. Bªn c¹nh ®ã, yÕu tè khoa häc c«ng nghÖ mµ FDI mang l¹i cho ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ch­a thùc sù ®­îc nh­ mong muèn. V× vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi sÏ ®­îc khuyÕn khÝch m¹nh mÏ. Ngoµi ra, mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch l©u dµi cña ViÖt Nam lµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, mµ trong lÜnh vùc c¸c liªn doanh hoÆc c¸c c«ng ty 100% vèn n­íc ngoµi rÊt cã tiÒm n¨ng. HiÖn nay ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn nh÷ng khu chÕ xuÊt lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu tõ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. Trong thêi gian tíi, c¸c khu chÕ xuÊt nµy sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn víi quy m« lín h¬n, nhiÒu ®iÒu kiÖn ­u ®·i h¬n, trë thµnh cöa ngâ chÝnh thu hót FDI cña NhËt B¶n. VÒ mÆt c¬ cÊu ®Çu t­: ph­¬ng h­íng trong nh÷ng n¨m tíi lµ ®Èy m¹nh thu hót vèn FDI vµo c¸c ngµnh mòi nhän, ®ång thêi còng lµ nh÷ng thÕ m¹nh cña NhËt B¶n nh­ : C¶i t¹o n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng Khai th¸c vµ chÕ biÕn n«ng l©m thñy s¶n Hîp t¸c ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nÆng nh­ n¨ng l­îng, luyÖn kim, hãa chÊt, c¬ khÝ, vËt liÖu x©y dùng… HiÖn nay, tuy ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ, nh­ng lÜnh vùc c«ng nghiÖp ®iÖn tö vÉn ch­a ®­îc ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña hai n­íc. Trong lÜnh vùc nµy míi chØ cã mét sè Ýt dù ¸n ®Çu t­ vµo ®iÖn tö d©n dông, cßn ®iÖn tö c«ng nghiÖp víi c¸c s¶n phÈm rÊt cÇn thiÕt cho c«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc cña ViÖt Nam th× vÉn cßn thiÕu. Do ®ã, chó träng thu hót ®Çu t­ vµo ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn tö, ®Æc biÖt lµ ®iÖn tö c«ng nghiÖp lµ mét ph­¬ng h­íng chñ ®¹o trong chÝnh s¸ch ®Çu t­ cña ViÖt Nam ®èi víi NhËt B¶n. Bªn c¹nh ®ã, do t×nh h×nh kinh tÕ khu vùc còng nh­ thÕ giíi ®· tõng b­íc phôc håi sau khñng ho¶ng, nhu cÇu vÒ du lÞch, kh¸ch s¹n, v¨n phßng cho thuª… trong nh÷ng n¨m tíi sÏ ra t¨ng rÊt m¹nh. §©y còng sÏ lµ mét xu h­íng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµo ngµnh “c«ng nghiÖp kh«ng khãi” nh­ng nhiÒu lîi nhuËn nµy. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu do FDI mang l¹i th× vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn cã sù ®iÒu chØnh cña ChÝnh phñ. Thø nhÊt lµ t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch å ¹t, vµ viÖc sö dông nh÷ng tµi nguyªn nµy ch­a thùc sù cã hiÖu qu¶. Thø hai lµ xu h­íng th¶i c¸c c«ng nghÖ l¹c hËu sang c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam. NÕu kh«ng ng¨n chÆn kÞp thêi, ViÖt Nam sÏ trë thµnh b·i r¸c vÒ mÆt c«ng nghÖ, vµ chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc sÏ trë nªn ph¶n t¸c dông, lµm cho kho¶ng c¸ch vÒ c«ng nghÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ ngµy cµng lín. 2.3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó t¨ng nhanh vèn FDI cña NhËt B¶n Nh­ ®· nghiªn cøu, ®Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng ®ång Yªn cao gi¸, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n di chuyÓn m¹nh c¬ së s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi. §©y lµ mét trong nh÷ng lý do khiÕn cho FDI cña NhËt B¶n t¨ng lªn nhanh chãng, ®­a NhËt B¶n lªn hµng thø nhÊt trªn thÕ giíi vÒ l­îng ®Çu t­ FDI ra n­íc ngoµi. §Æc biÖt lµ nguån vèn FDI cña NhËt B¶n rãt vµo ch©u ¸ cã xu h­íng gia t¨ng râ rÖt. Tuy vËy, nguån FDI cña NhËt B¶n ®Çu t­ vµo ViÖt Nam l¹i rÊt khiªm tèn. Nguyªn nh©n chñ yÕu n»m trong hÖ thèng luËt ph¸p cña chóng ta ch­a thËt sù hÊp dÉn víi doanh nghiÖp ®Çu t­ NhËt B¶n. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi, lîi Ých lín nhÊt ¸p dông vµo lÜnh vùc thu hót FDI lµ nhËn thøc ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña ®ång Yªn, qua ®ã biÕt ®­îc sù thay ®æi trong xu h­íng ®Çu t­ FDI cña NhËt B¶n ®Ó tõ ®ã cã kÕ ho¹ch thu hót phï hîp. §Ó ®¶m b¶o an toµn sö dông nguån vèn FDI, tr¸nh ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng nh­ c¸c n­íc ch©u ¸ trong khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997, chóng ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thu hót FDI vµo ®Çu t­ dµi h¹n, tr¸nh nh÷ng lÜnh vùc dÔ ch¶y vèn. Tuy kh«ng trùc tiÕp lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®èi víi ®ång Yªn, nh­ng nhãm gi¶i ph¸p t«i ®iÓm d­íi ®©y cã t¸c dông trùc tiÕp n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn FDI cña NhËt B¶n qua kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ ®Ò tµi vÒ xu h­íng vËn ®éng cña ®ång Yªn dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ quy m« vµ c¬ cÊu “h­íng vÒ ch©u ¸” cña nguån vèn FDI NhËt B¶n. Mét lµ, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt Hai lµ ,hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng Ba lµ,quy ho¹ch ®Çu t­ Bèn lµ,c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh. N¨m lµ, hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c¸c dù ¸n S¸u lµ, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xóc tiÕn ®Çu t­ B¶y lµ, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn lùc l­îng lao ®éng vµ c¸n bé 3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu trong viÖc thu hót vèn ODA cña NhËt B¶n 3.1. §¸nh gi¸ t×nh h×nh vèn viÖn trî ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam Tõ khi ChÝnh phñ NhËt B¶n chÝnh thøc nèi l¹i viÖc cung cÊp viÖn trî cho ViÖt Nam th¸ng 11/1992 cho ®Õn kÕt thóc n¨m 2002, tæng sè ODA ®· lªn tíi 927,631 tû Yªn (t­¬ng ®­¬ng gÇn 8 tû ®«la Mü). Víi khèi l­îng viÖn trî to lín ®ã ®· ®­a NhËt B¶n trë thµnh n­íc ®øng ®Çu trong sè 25 quèc gia vµ 350 tæ chøc quèc tÕ tµi trî cho ViÖt Nam. Møc ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam lu«n cã xu h­íng gia t¨ng trong nh÷ng n¨m 1990, mÆc dï tæng l­îng ODA cña NhËt B¶n cho thÕ giíi còng nh­ cho ch©u ¸ gi¶m sót. Trong n¨m 2000, ODA vµo ViÖt Nam cã sù gi¶m nhÑ, nh­ng n¨m 2001 møc ODA l¹i t¨ng 8%, ®¹t 9.160 tû Yªn (gÇn 700) triÖu USD. §iÒu ®ã chøng tá NhËt B¶n rÊt quan t©m ®Õn ®Çu t­ ODA vµo ViÖt Nam. 3.1.1. VÒ vai trß vèn ODA víi phÝa ViÖt Nam Vèn ODA cña NhËt B¶n ®¸p øng mét phÇn rÊt quan träng nhu cÇu vèn tµi chÝnh Mét trong nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ tõ xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp lµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn rÊt h¹n chÕ. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®Ó cã thÓ ®­a ®Êt n­íc chuyÓn sang giai ®o¹n “ cÊt c¸nh” cÇn thiÕt ph¶i ®¹t ®­îc møc tÝch luü néi bé cña nÒn kinh tÕ tõ 15-20%. Yªu cÇu nµy qu¶ lµ qu¸ møc ®èi víi n­íc ta khi nhiÒu thËp kû qua tÝch luü néi bé ®¹t møc thÊp, thËm chÝ cã nhiÒu thêi kú ë møc ©m. V× thÕ, huy ®éng ®­îc c¸c nguån vèn trong ®ã cã vèn ODA lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n nhu cÇu vÒ vèn cho giai ®o¹n 1996-2000 ph¶i ®¹t møc 460 ngh×n tû ®ång, t­¬ng ®­¬ng víi 42 tû USD (tÝnh theo gi¸ 1995), vµ tæng gi¸ trÞ ODA thùc hiÖn giai ®o¹n nµy ph¶i ®¹t 8 tû USD. NÕu so s¸nh víi møc yªu cÇu trªn th× ODA cña NhËt B¶n trong kho¶ng thêi gian nµy ®· ®¹t 4,8 tû USD, chiÕm kho¶ng 60% vèn ODA nãi chung vµ kho¶ng 11% nhu cÇu vÒ vèn. Gãp phÇn x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ë ViÖt Nam Nguån vèn vay ODA cña NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng: ®iÖn lùc, giao th«ng… ChÝnh nhiÒu dù ¸n nµy hoµn thµnh ®· gãp phÇn ®¶m b¶o ho¹t ®éng æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ thêi gian qua, hiÖn nay vµ s¾p tíi. §iÒu ®¸ng chó ý lµ c¸c dù ¸n nµy ®­îc triÓn khai ë kh¸ nhiÒu vïng, nhÊt lµ nh÷ng vïng träng ®iÓm kinh tÕ cña n­íc ta. Do vËy, sù khëi ®éng m¹nh mÏ cña c¸c khu vùc nµy lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó hç trî, thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo kinh doanh ë ViÖt Nam. §ång thêi chÝnh viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n cña vèn vay ODA ®· gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña chÝnh khu vùc ®ã còng nh­ cña ®Êt n­íc, ®¸p øng c¸c môc tiªu chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. ChuyÓn giao c«ng nghÖ, qu¶n lý vµ ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é cho phÝa ViÖt Nam. Th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cña NhËt B¶n, c¸c c¸n bé ViÖt Nam lµm viÖc bªn c¹nh c¸c chuyªn gia b¹n sÏ cã ®iÒu kiÖn häc hái vµ s¸ng t¹o ®Ó cã thÓ tiÕp thu, vËn hµnh tèt c¸c thiÕt bÞ cña c¸c c«ng tr×nh dù ¸n. Do vËy, khi c¸c c«ng tr×nh hoµn thµnh vµ ®i vµo khai th¸c sö dông chóng ta sÏ cã mét ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒ, c¸n bé kü thuËt vµ qu¶n lý giái, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu cña ®Êt n­íc. Mét ®iÓm kh¸ lîi thÕ th«ng qua c¸c dù ¸n ODA lµ chóng ta cã thÓ quyÕt ®Þnh vµ kiÓm so¸t ®­îc viÖc nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. NÕu so s¸nh víi chÊt l­îng c«ng nghÖ chuyÓn giao cña c¸c dù ¸n FDI th× ®©y lµ ­u thÕ v­ît tréi trong thêi gian qua cña viÖc sö dông nguån vèn nµy. H¬n thÕ n÷a, qu¸ tr×nh thùc hiÖn nguån vèn ODA còng ®· gióp chóng ta tiÕp thu vµ n¾m v÷ng c¸c th«ng lÖ vµ luËt lÖ quèc tÕ còng nh­ cña phÝa NhËt B¶n, cho phÐp chóng ta tiÕp cËn vµ héi nhËp s©u réng h¬n víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y còng lµ c¸ch thøc ban ®Çu cÇn thiÕt ®Ó chóng ta cã thÓ tham gia vµ hîp t¸c víi c¸c c«ng ty tËp ®oµn vµ c¸c n­íc tiªn tiÕn trong ®ã cã NhËt B¶n ®Ó thùc hiÖn c¸c hîp ®ång vµ dù ¸n trong n­íc vµ quèc tÕ. 3.1.2. VÒ vai trß vèn ODA víi phÝa NhËt B¶n Nguån vèn ODA cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam gia t¨ng trong nh÷ng n¨m qua kh«ng n»m ngoµi nh÷ng môc ®Ých kinh tÕ chÝnh trÞ cña NhËt B¶n. Bëi ViÖt Nam cã d©n sè ®«ng thø nh× vµ cã vÞ trÝ chiÕn l­îc quan träng trong khu vùc §«ng Nam ¸. C¸c kho¶n vay ODA chÝnh lµ kho¶n ®Çu t­ hiÖu qu¶ vµ cã ®é an toµn cao nhÊt. L·i suÊt tõ nh÷ng kho¶n vay nµy tuy cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i nh­ng kh«ng ph¶i hoµn toµn dÔ chÞu. Ngoµi ra, lîi Ých cña ODA cßn lµ nh÷ng mãn lîi tõ viÖc cung cÊp thiÕt bÞ cña NhËt B¶n cho nh÷ng ®¬n ®Æt hµng còng nh­ trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn dù ¸n. Vèn vay ODA ®­îc sö dông nh­ lµ “ ch×a kho¸ ®Ó më cöa thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm còng nh­ nguyªn liÖu cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n”, vµ sö dông “ mét tay trao vèn vµ mét tay nhËn ®¬n ®Æt hµng”… MÆc dï trªn danh nghÜa 90% c¸c dù ¸n ODA vay cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam ®­îc ®Êu thÇu quèc tÕ réng r·i, song víi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp kh¸ ngÆt nghÌo th× nh÷ng nhµ tróng thÇu phÇn lín l¹i lµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n. Râ rµng, nhê vèn vay ODA mµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n cã c¬ héi lµm ¨n nhiÒu h¬n ë ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc kinh doanh ®¶m b¶o an toµn vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Cuèi cïng lµ th«ng qua nh÷ng dù ¸n ODA mµ phÝa NhËt B¶n hiÓu biÕt h¬n vÒ c¸c quy ®Þnh luËt ph¸p còng nh­ thùc tÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ cña ViÖt Nam, thËm chÝ ë tõng vïng miÒn riªng biÖt. §©y lµ nh÷ng ®iÒu rÊt cã lîi cho NhËt B¶n trong chñ tr­¬ng bµnh tr­íng kinh tÕ cña m×nh. 3.2. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn nguån vèn vay ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam §Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t­ cña n­íc ta kho¶ng 60-65 tû USD trong giai ®o¹n 2001-2005 th× vèn vay ODA nãi chung vµ cña NhËt B¶n nãi riªng vÉn ®ãng vai trß rÊt quan träng. Møc ®ãng gãp cña NhËt B¶n sÏ ®¹t vµo kho¶ng 6-7% trong tæng nhu cÇu vÒ vèn trong giai ®o¹n nµy. Nh»m lµm ®­îc nh­ vËy, ViÖt Nam cÇn cã h­íng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i xung quanh viÖc thu hót vµ sö dông c¸c kho¶n vèn vay ODA. Nh­ viÖc t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n, cã kÕ ho¹ch tiÕp thu vµ sö dông vèn mét c¸ch râ rµng, ®Ò cao tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n vay… VÒ phÝa b¹n, NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao nh÷ng c¶i c¸ch thµnh c«ng cña ViÖt Nam theo h­íng thÞ tr­êng vµ coi ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ®èi t¸c quan träng trong khu vùc. MÆc dï chÝnh phñ NhËt ®ang cã sù ®iÒu chØnh chÆt chÏ h¬n nguån vèn vay nµy nh­ng ODA cña NhËt B¶n vÉn sÏ ­u ®·i víi ViÖt Nam. §©y lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hîp t¸c ODA ViÖt Nam- NhËt B¶n tiÕp tôc ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. 3.3. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn ODA cña NhËt B¶n Nh­ ®· nghiªn cøu ë ch­¬ng 2, n»m trong chiÕn l­îc bµnh tr­íng kinh tÕ vµ më réng sù ¶nh h­ëng cña ®ång Yªn, nh÷ng n¨m qua NhËt B¶n t¨ng c­êng hç trî ODA, ®Æc biÖt lµ vèn vay b»ng ®ång Yªn. Víi c¸c dù ¸n cho ViÖt Nam ®· triÓn khai vµ thùc hiÖn võa qua, nguån vèn vay nµy cã thêi h¹n thanh to¸n/ thêi gian ©n h¹n tõ 30-40/10 n¨m. Chóng ta biÕt ®©y lµ nh÷ng nguån vay tuy cã ­u ®·i nh­ng vÉn ph¶i tr¶ l·i vµ gèc. V× vËy, yÕu tè ®Çu tiªn ph¶i tÝnh ®Õn lµ hiÖu qu¶, chø kh«ng ph¶i ch¹y theo sè l­îng cña c¸c kho¶n vay. Chóng ta cÇn ph¶i quy ho¹ch tæng thÓ vÒ c¸c kho¶n viÖn trî trong thêi gian tíi vµ ph¶i chó träng ®Õn kho¶n vay ODA b»ng ®ång Yªn. ViÖc nghiªn cøu ph©n tÝch ODA vµ ®ång Yªn cña NhËt B¶n sÏ cho phÐp chóng ta cã c¸c dù b¸o chÝnh x¸c ®Ó x©y dùng quy ho¹ch cho phï hîp. Trªn thùc tÕ, tuy ®ång Yªn cã vai trß m¹nh trong hÖ thèng tiÒn tÖ thÕ giíi, ®Æc biÖt ®èi víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch©u ¸, nh­ng nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn ®ang gÆp khã kh¨n. §©y lµ lý do chÝnh khiÕn vÞ thÕ cña ®ång Yªn thêi gian gÇn ®©y cã sù gi¶m sót. ViÖc huy ®éng vèn vay vµ cho vay b»ng ®ång Yªn trong n­íc NhËt B¶n ®­îc thùc hiÖn víi l·i suÊt rÊt thÊp, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n d­êng nh­ kh«ng cã nhu cÇu vèn ®Ó ®Çu t­ míi. V× vËy, khi tho¶ thuËn ®Õn c¸c kho¶n viÖn trî vay b»ng ®ång Yªn chóng ta còng cÇn ph¶i l­u ý vÊn ®Ò nµy ®Ó cã thÓ cµng gi¶m l·i suÊt vay cµng tèt. Ngoµi ra, víi c¸c kho¶n nhËn vay b»ng ®ång Yªn, chóng ta sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro tû gi¸. NÕu vµo thêi ®iÓm tr¶ nî, ®ång Yªn t¨ng gi¸ th× khi ®ã chóng ta sÏ chÞu thiÖt h¹i. ViÖc c©n nh¾c ®Õn xu h­íng biÕn ®éng tû gi¸ cña ®ång Yªn trong thêi gian dµi lµ t­¬ng ®èi khã kh¨n nh­ng tr­íc m¾t cã thÓ thÊy ®Ó phôc håi nÒn kinh tÕ, nhÊt ®Þnh NhËt B¶n kh«ng thÓ ®Ó ®ång Yªn t¨ng gi¸ thªm n÷a, chÝnh phñ NhËt sÏ dïng nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó æn ®Þnh gi¸ ®ång Yªn, ®©y lµ mét ®iÒu tèt cho c¸c kho¶n vay ODA tõ tr­íc s¾p ®Õn thêi h¹n thanh to¸n vµ tr¶ l·i. Tuy nhiªn, ®iÒu mong ®îi nµy phô thuéc vµo c¸c yÕu tè kh¸ch quan. VÒ chñ quan, chóng ta cã thÓ chñ ®éng mét biÖn ph¸p thùc sù cã thÓ hiÖu qña gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¸t sinh thiÖt h¹i tû gi¸ nµy lµ t¨ng møc dù tr÷ ngo¹i tÖ b»ng ®ång Yªn. Trong xu h­íng tiÕn tíi c¸c cùc tiÒn tÖ víi nh÷ng ®ång tiÒn chñ ®¹o khu vùc nh­ hiÖn nay, viÖc t¨ng dù tr÷ ®ång Yªn trong c¬ cÊu dù tr÷ n­íc ta sÏ gi¶m ®­îc nh÷ng thiÖt h¹i ph¸t sinh tõ sù biÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i. §iÒu nµy chóng ta cÇn ph¶i c©n nh¾c. Nh©n ®©y, t«i còng xin ®­a ra ý t­ëng cña GS.TSKH TrÇn V¨n Thä1 Gi¶ng viªn tr­êng ®¹i häc Waseda, NhËt B¶n vÒ kÕ ho¹ch kÕt hîp viÖc nhËp khÈu trªn c¬ së thanh to¸n b»ng tiÒn Yªn víi qu¸ tr×nh xóc tiÕn cho vay ODA b»ng Yªn2 Vai trß cña NhËt B¶n ®èi víi ch©u ¸ trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 . KÕ ho¹ch nµy cã thÓ tãm t¾t nh­ sau: Hµng n¨m, NhËt B¶n sÏ tiÕn hµnh nhËp khÈu kh«ng ®¸nh thuÕ mét sè hµng c«ng nghiÖp ë mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ch¼ng h¹n lµ ViÖt Nam, víi kim ng¹ch t­¬ng ®­¬ng víi mét tû lÖ nhÊt ®Þnh cña c¸c kho¶n vay nî b»ng tiÒn Yªn mµ tr­íc ®ã vay tõ NhËt B¶n. Kho¶n nhËp khÈu ®ã ®­¬ng nhiªn ®­îc thanh to¸n b»ng tiÒn Yªn. Trong qu¸ tr×nh ®ã, c¸c c¬ quan liªn quan cña NhËt B¶n sÏ gióp ®iÒu tra thÞ tr­êng, chuyÓn giao kü thuËt n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó ViÖt Nam s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cã søc c¹nh tranh cao. Thùc hiÖn ý t­ëng nµy, ViÖt Nam kh«ng chØ sÏ phßng tr¸nh gi¶m bít rñi ro vÒ biÕn ®éng tû gi¸ khi tr¶ nî, mµ cßn thóc ®Èy xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp vµo NhËt B¶n. §©y rÊt phï hîp víi ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ ®iÒu nµy cßn gi¶m bít g¸nh nÆng tr¶ nî ODA. Cßn víi NhËt B¶n, hä ®­îc lîi tõ viÖc thu håi nî ®ång Yªn tõ ODA, viÖc sö dông ®ång Yªn trong n­íc nhËp khÈu hµng c«ng nghiÖp phï hîp nhu cÇu, vµ ®Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn, cho ®ång Yªn thùc sù trë thµnh ®ång tiÒn quen thuéc víi c¸c n­íc ch©u ¸, ®iÒu nµy sÏ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých vÒ c¶ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cho NhËt B¶n. Cßn mét vµi vÊn ®Ò ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ý t­ëng nµy. Thø nhÊt lµ viÖc nµy cã thÓ x¶y ra t×nh tr¹ng “dïng hµng tr¶ nî”, lµ mét biÖn ph¸p cho ®Õn nay kh«ng ®­îc chÝnh phñ NhËt B¶n thõa nhËn. Tuy nhiªn, víi môc ®Ých thùc hiÖn chÝnh s¸ch viÖn trî gióp ®ì ®Æc biÖt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp nh­ ViÖt Nam th× ®©y kh«ng ph¶i lµ nguyªn t¾c kh«ng thÓ xª dÞch. Hai n÷a lµ kÕ ho¹ch cã thÓ m©u thuÉn víi nh÷ng quy ®Þnh vÒ tù do ho¸ mËu dÞch hay xo¸ bá ph©n biÖt ®èi xö cña WTO. Song, ngay c¶ WTO còng quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i víi nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn, nÕu NhËt B¶n ®­a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy phï hîp th× thiÕt nghÜ cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Tãm l¹i, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vèn ODA tõ NhËt B¶n cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt nh­ng ®øng trªn quan ®iÓm bµi viÕt nghiªn cøu ®ång Yªn th× chóng ta cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p nh­: n¾m b¾t xu h­íng biÕn ®éng ®ång Yªn ®Ó lªn kÕ ho¹ch, ho¹ch to¸n râ rµng viÖc sö dông nguån vèn ODA vay b»ng ®ång Yªn, t×m c¸ch h¹ thÊp nhÊt l·i suÊt vay b»ng Yªn, t¨ng l­îng dù tr÷ Yªn trong c¬ cÊu dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ nghiªn cøu kÕ ho¹ch tr¶ nî ODA b»ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp. 4. VËn dông kÕt qu¶ nghiªn cøu nh»m ®Èy m¹nh c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c víi NhËt B¶n Trong tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n ho¸, ViÖt Nam vµ NhËt B¶n lµ hai quèc gia cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång vµ tõ l©u ®· cã mèi giao l­u th©n thiÖn. Ngµy nay, nh©n d©n ViÖt Nam ai còng biÕt tíi ®Êt n­íc NhËt B¶n “xø së hoa anh ®µo” vµ nh÷ng “thÇn kú kinh tÕ “, mäi ng­êi ®Òu h­íng tíi ®Êt n­íc NhËt B¶n víi t×nh c¶m th©n thiÕt vµ sù kh©m phôc s©u s¾c víi nh÷ng g× c¸c b¹n NhËt B¶n ®· lµm ®­îc cho ®Êt n­íc m×nh vµ cho t×nh h÷u nghÞ ViÖt Nam-NhËt B¶n. Nh©n d©n NhËt B¶n còng h­íng tíi ViÖt Nam víi sù ng­ìng mé mét d©n téc anh hïng, mét tinh thÇn hoµ b×nh vµ mét ý chÝ quyÕt t©m ®æi míi. §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn mèi quan hÖ h÷u h¶o, toµn diÖn ViÖt Nam-NhËt B¶n. Trong thêi gian qua, ngoµi hîp t¸c trªn lÜnh vùc kinh tÕ, viÖn trî vµ ®Çu t­ , quan hÖ ViÖt Nam- NhËt B¶n cßn ph¸t triÓn m¹nh trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nh­ chuyÓn giao c«ng nghÖ, hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc, du lÞch, giao l­u v¨n ho¸, gi¸o dôc… §Æc biÖt trªn lÜnh vùc ho¹t ®éng du lÞch. Xu h­íng lµm viÖc, tiÕt kiÖm vµ ®i du lÞch thÕ giíi tõ l©u ®· trë thµnh thãi quen cña ng­êi d©n NhËt. NhÊt lµ khi ®ång Yªn t¨ng gi¸, hä chØ cÇn bá ra mét Ýt tiÒn lµ cã thÓ ®i tham quan n­íc ngoµi. Tuy nhiªn, mÊy n¨m gÇn ®©y do kinh tÕ ¶m ®¹m, ng­êi d©n NhËt ®i du lÞch n­íc ngoµi cã chiÒu h­íng gi¶m ®i. MÆc dï vËy, kh¸ch NhËt B¶n vµo ViÖt Nam vÉn t¨ng m¹nh. C¬n sèt “ ViÖt Nam “ t¹i NhËt B¶n thùc tÕ lµ ®iÓm rÊt ®¸ng mõng cho ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng khãi nµy cña ViÖt Nam. ChØ tÝnh riªng 9 th¸ng ®Çu n¨m nay, sè l­îng kh¸ch du lÞch NhËt vµo ViÖt Nam lµ 147.931 ng­êi, do ¶nh h­ëng cña dÞch SARS nªn gi¶m 28% so víi l­îng kh¸ch cïng kú n¨m ngo¸i1 Theo ngµy 03-10-2003 . §©y lµ con sè kh¶ quan trong bèi c¶nh du lÞch quèc tÕ suy tho¸i nÆng nÒ. VËy, chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó thu hót l­îng kh¸ch nµy ngµy mét nhiÒu h¬n. Ta biÕt r»ng ng­êi d©n NhËt ®i du lÞch n­íc ngoµi hä rÊt thÝch mang theo ®ång Yªn cña m×nh ®Ó thanh to¸n, chø kh«ng ph¶i ®ång ®«la Mü nh­ hiÖn nay. Chóng ta cã thÓ cëi më cho kh¸ch NhËt trong viÖc dïng ®ång Yªn víi viÖc t¨ng c¸c ®iÓm ®æi ngo¹i tÖ th¼ng tõ Yªn ra ViÖt Nam §ång. §iÒu nµy sÏ t¹o t©m lý tho¶i m¸i cho kh¸ch NhËt. Qua ®ã, chóng ta còng cã thÓ thu ®­îc nhiÒu ngo¹i tÖ lµ Yªn NhËt B¶n vµ phÝ dÞch vô quy ®æi. L­îng Yªn nµy cã thÓ tÝch luü cho nhËp khÈu hoÆc tr¶ nî ODA… Ngoµi lÜnh vùc du lÞch, ho¹t ®éng giao l­u v¨n ho¸, hîp t¸c nghiªn cøu khoa häc, gi¸o dôc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n còng diÔn ra tèt ®Ñp. NhËt B¶n ®· tÝch cùc gióp ®ì ViÖt Nam trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh­: mêi c¸c chuyªn gia NhËt trong c¸c lÜnh vùc sang ViÖt Nam, tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o giíi thiÖu vÒ chÝnh s¸ch phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i liªn quan tíi WTO…; t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¸n bé phô tr¸ch th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n trao ®æi häc hái kinh nghiÖm; mêi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam giao l­u c«ng nghiÖp, trao ®æi ý kiÕn ..; hîp t¸c kü thuËt vµ ®µo t¹o ë NhËt, cö chuyªn gia, cung cÊp thiÕt bÞ, hîp t¸c kü thuËt theo dù ¸n vµ nghiªn cøu ph¸t triÓn…§Ò tµi nghiªn cøu vÒ ®ång Yªn NhËt B¶n mong muèn ®ãng gãp mét phÇn vµo mèi quan hÖ giao l­u khoa häc tèt ®Ñp nµy. Sù lín m¹nh cña ®ång Yªn sÏ trùc tiÕp ®em l¹i ph¸t triÓn v÷ng ch¾c vµ n©ng cao vÞ thÕ cho NhËt B¶n. Qua ®ã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh khu vùc vµ t¨ng nguån viÖn trî, chuyÓn giao c«ng nghÖ cña NhËt B¶n cho c¸c n­íc Ch©u ¸ kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam. Tãm l¹i, tõ nh÷ng kiÕn thøc vÒ vai trß, vÞ trÝ vµ ¶nh h­ëng cña ®ång Yªn NhËt B¶n nghiªn cøu ë c¸c ch­¬ng tr­íc, Ch­¬ng 3 lµ sù vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt ®ã ¸p dông vµo ViÖt Nam. Môc ®Ých nh»m gãp phÇn ®Èy m¹nh hiÖu qu¶ quan hÖ ®èi ngo¹i cña chóng ta trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cô thÓ lµ mèi quan hÖ víi ®èi t¸c NhËt B¶n. §©y lµ nhãm gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt tõ nhËn thøc tiÒn tÖ, nã sÏ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ nhiÒu h¬n khi ®­îc nghiªn cøu vµ ¸p dông trong tæng hoµ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kh¸c. Hy väng nh÷ng nç lùc cña ®Ò tµi cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­íc. KÕt luËn Khi dù ®o¸n vÒ triÓn väng nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, ng­êi ta ®· cã mét c¸ch nh×n l¹c quan. Theo c¸ch nh×n ®ã, kinh tÕ NhËt B¶n ®ang ë giai ®o¹n chuyÓn tõ m« h×nh ®uæi b¾t sang m« h×nh t¨ng tr­ëng cña mét nÒn kinh tÕ chÝn muåi. Giai ®o¹n ®uæi b¾t, giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mét n­íc ®i sau rÊt ngo¹n môc ®· chÊm døt ë NhËt B¶n khi ngay vµo n¨m 1968, GDP cña NhËt B¶n ®øng thø hai trªn thÕ giíi, vµo nh÷ng n¨m 1980, NhËt B¶n ®· ®øng vµo hµng ®Çu thÕ giíi vÒ tr×nh ®é trang thiÕt bÞ kü thuËt c«ng nghiÖp, kh¶ n¨ng gia c«ng chÝnh x¸c cao vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt hoµn thiÖn. Nh÷ng khã kh¨n do khñng ho¶ng tiÒn tÖ khu vùc, do sù ¶m ®¹m cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi …cã t¸c ®éng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m« h×nh kinh tÕ NhËt B¶n. Nh­ng víi ý chÝ v­¬n lªn hµng ®Çu cïng víi tr×nh ®é quèc d©n cao ®­îc vun trång tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c, NhËt B¶n nhÊt ®Þnh sÏ chuyÓn ®æi m« h×nh thµnh c«ng. §©y lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, n©ng cÊp ngµnh nghÒ gi÷a NhËt B¶n víi c¸c nÒn kinh tÕ §«ng ¸ kh¸c. Cïng víi tiÒm lùc kinh tÕ tµi chÝnh hïng hËu cña m×nh, vai trß ®Çu tµu thóc ®Èy kinh tÕ khu vùc chuyÓn tõ l­îng sang chÊt cña NhËt B¶n ch­a cã n­íc nµo trong khu vùc thay thÕ næi. Trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, thùc tÕ ch­a cã mét ®ång tiÒn ch©u ¸ nµo kh¸c cã thÓ thay thÕ næi vai trß cña ®ång Yªn. MÆc dï ch­a hoµn toµn nh­ng ®ång Yªn sÏ dÇn thÓ hiÖn ®­îc sù “®Çu tµu” ®ã. Chóng ta cã thÓ hy väng vµo mét ®ång Yªn ®ãng vai trß quan träng h¬n cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc trong t­¬ng lai, ®Æc biÖt trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n. Hµ Néi, ngµy 09 th¸ng 12 n¨m 2003 Lª TiÕn Dòng Danh môc tµI liÖu tham kh¶o S¸ch nghiªn cøu, gi¸o tr×nh: TS NguyÔn V¨n TiÕn, Tµi chÝnh quèc tÕ hiÖn ®¹i trong nÒn kinh tÕ më. Nxb Thèng kª, Hµ Néi, 4-2000 PGS §inh Xu©n Tr×nh, Gi¸o tr×nh thanh to¸n quèc tÕ trong ngo¹i th­¬ng. Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002 Robert J.Gordon, Kinh tÕ häc vÜ m«. Nxb Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi, 1994 TS Vò V¨n Ho¸, Lý thuyÕt tiÒn tÖ, Nxb Tµi chÝnh, Hµ Néi, 1996 GS.TS D­¬ng Phó HiÖp&TS NguyÔn Duy Dòng, §iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2003 Joseph E.Stightz&Shahid Yusuk, Suy ngÉm l¹i sù thÇn kú §«ng ¸, Tµi liÖu World Bank, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2002 GS.TS.NGND Bïi Xu©n L­u, ChÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng NhËt B¶n thêi kú t¨ng tr­ëng cao vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, kinh nghiÖm cña NhËt B¶n vµ ý nghÜa ®èi víi ViÖt Nam, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002 GS.TSKH TrÇn V¨n Thä, Vai trß cña NhËt B¶n ®èi víi kinh tÕ ch©u ¸ trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 TS.Vò V¨n Hµ, ChÝnh s¸ch hiÖn nay cña NhËt B¶n víi an ninh kinh tÕ ASEAN, An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2001 T¹p chÝ, tµi liÖu nghiªn cøu: T¹p chÝ “ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi” TS NguyÔn Hång Nhung, Th­¬ng m¹i quèc tÕ thËp kû 1990, Sè 4 (84) 2003 TS.NguyÔn Duy Dòng, Suy tho¸i kinh tÕ ë NhËt B¶n vµ ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi c¸c n­íc trong khu vùc, sè 6(86) 2003 T¹p chÝ “ Nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸” TS.TrÇn Quang Minh-CN.NguyÔn ThÞ Dung, N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c c¬ quan tµi chÝnh ë NhËt B¶n hiÖn nay. Sè 3(45) 6-2003 GS.TSKH. TrÇn V¨n Thä, Kinh tÕ NhËt B¶n: M­êi n¨m suy tho¸i vµ nh÷ng c¶i c¸ch hiÖn nay, sè 1(37)2-2002 TS.Vò V¨n Hµ, Th­¬ng m¹i quèc tÕ cña NhËt B¶n n¨m 2001, sè 2(38) 4-2002 TS.Vò V¨n Hµ, §iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n trong thËp niªn 90 cña thÕ kû XX, sè 4(40) 8-2002 ThS.Ph¹m ThÞ Xu©n Mai, ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NhËt B¶n tõ n¨m 1998 ®Õn nay, sè 5(41)10-2002 T¹p chÝ “ Kinh tÕ ch©u ¸ -tbd” Kriengsak Chareonwongsak, Vai trß cña NhËt B¶n ë ch©u ¸, sè2(43) 4-2003 TS.TrÇn Quang Minh-CN.NguyÔn ThÞ Dung, Vµi nÐt vÒ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo khu vùc tµi chÝnh NhËt B¶n, sè 3(44)6-2003 T¹p chÝ “ Nghiªn cøu quèc tÕ” D­¬ng Quèc Thanh, Hîp t¸c kinh tÕ §«ng ¸ tõ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh 1997 vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸, sè 51 5. T¹p chÝ “ Nghiªn cøu kinh tÕ” - LiÔu Anh §µi, Nh÷ng n­íc cã kh¶ n¨ng canh tranh hµng ®Çu thÕ giíi n¨m 2002, sè 301, 6-2003 - TS.NguyÔn Hång S¬n, Tµi chÝnh-tiÒn tÖ thÕ giíi trong 2 thËp kû ®Çu cña thÕ kû XXI, sè 305, 10-2003 6. T¹p chÝ “ Chøng kho¸n ViÖt Nam” ThS. NguyÔn Anh §µo, ThÞ tr­êng tµi chÝnh thÕ giíi, mét sè vÊn ®Ò vµ xu thÕ ph¸t triÓn, sè 5,5-2003 7. T¹p chÝ “ Quan hÖ quèc tÕ” , sè 121, 8-2003 8. T¹p chÝ “ Th«ng tin kinh tÕ ch©u ¸ -Th¸i B×nh D­¬ng” 9. T¹p chÝ “ Ngo¹i th­¬ng” , sè 1-10/8/2003 10. T¹p chÝ “ Tµi chÝnh ” , sè th¸ng 4,5,8/2003 11. T¹p chÝ “ ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ” , sè th¸ng1,3/2002 12. T¹p chÝ “ Th«ng tin tµi chÝnh”, sè th¸ng1,3/2002, sè th¸ng 7,8/2003 13. T¹p chÝ “Ng©n hµng “, sè 6/2003 14. Thêi b¸o Ng©n hµng, sè 77, 81, 100, 103 C¸c th«ng tin m¹ng - - - siryou/ks150619/003.pdg - - 5. - …..