Thực trạng xuất khẩu hàng hoá Việt Nam sang thị trường EU trong thời gian qua

gÇn 400.000 ng­êi. Ngay sau khi HiÖp ®Þnh dÖt may giai ®o¹n1993 – 1997 kÕt thóc, ViÖt Nam ®· chñ ®éng ®µm ph¸n víi EU vµ 11/1997 HiÖp ®Þnh dÖt may giai ®o¹n 1998 – 2000 ®· ®­îc ký t¾t gi÷a chÝnh phñ ViÖt Nam víi Uû ban Ch©u ¢u. §©y lµ mét b­íc ph¸t triÓn tèt ®Ñp trong quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai bªn th«ng qua viÖc gi¶m sè mÆt hµng qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch. NÕu nh­ n¨m 1992, ViÖt Nam ph¶i xin h¹n ng¹ch cho 151 mÆt hµng th× ®Õn n¨m 1995 vµ n¨m 1998 sè mÆt hµng ph¶i qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch ®· gi¶m xuèng cßn 54 vµ 29 mÆt hµng. Nh­ vËy, luång hµng dÖt may vµo EU ®· ®­îc th«ng tho¸ng h¬n rÊt nhiÒu. MÆt kh¸c, HiÖp ®Þnh nµy cßn cho phÐp ViÖt Nam tù do chuyÓn ®æi h¹n ng¹ch gi÷a c¸c mÆt hµng. N¨m 1998, tuy bÞ t¸c ®éng bëi cuéc khñng ho¶ng khu vùc, møc tiªu thô t¹i thÞ tr­êng phi h¹n ng¹ch NhËt B¶n bÞ gi¶m m¹nh nh­ng thÞ tr­êng EU vÉn v÷ng ch¾c vµ lµ b¹n hµng tin cËy cña ViÖt Nam. Kim ng¹ch xuÊt khÈu dÖt may n¨m 1999 ®¹t trªn 700 triÖu ®ång chiÕm 42,6% tæng kim ng¹ch dÖt may vµ trong n¨m 2000 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· lªn tíi 750 triÖu USD do ®­îc t¨ng h¹n ng¹ch gÊp 3 lÇn nh÷ng n¨m ®Çu tiªn vµ n¨m 2001 ®¹t 1,35 tû USD chiÕm 67,5% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu toµn ngµnh. Theo Bé Th­¬ng m¹i, mÆt hµng dÖt may sÏ ®­îc h­ëng møc thuÕ ­u ®·i míi vµ b¾t ®Çu ¸p dông tõ ngµy 1/1/2002 ®Õn 31/12/2004 cña EU, cô thÓ lµ ¸p dông møc thuÕ ­u ®·i 9,1% thay cho møc cò lµ 10,71%. §©y lµ chÝnh s¸ch ­u ®·i thuËn lîi cña EU giµnh cho ViÖt Nam. B¶ng 6: Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu mÆt hµngdÖt may N¨m Doanh thu Chi phÝ tsc® VènL§ LNtt P1 (%) P2 (%) P3 (%) 1998 451.3 448.87 343.2 105.66 2.43 0.541 0.538 0.54 1999 484.9 480.68 375.9 104.75 4.21 0.876 0.868 0.88 2000 557.6 552.78 442.2 110.56 5.58 1.009 1.001 1.01 2001 635.7 629.34 509.8 119.54 6.36 1.011 1 1.01 Theo mét sè chØ tiªu b¶ng 6 trªn cho thÊy: nh×n chung ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong 4 n¨m gÇn ®Òu cã chiÒu h­íng t¨ng, cã hiÖu qu¶ nh­ng lîi nhuËn theo tõng n¨m vÉn ch­a cã b­íc ®ét biÕn do ¶nh h­ëng cña thÞ tr­êng vµ do ho¹t ®éng gia c«ng vÉn lµ chñ yÕu. C¸c chØ tiªu P1, P2,P3 cho thÊy trong n¨m 2000 vµ 2001 ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn tÝch cùc. Do vËy, tæng gi¸ trÞ gia t¨ng cña tæng gi¸ trÞ kinh doanh trong hai n¨m nµy trung b×nh xÊp xØ 2% vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn l­u ®éng kho¶ng 1%, nh÷ng con sè t­¬ng ®èi chÝnh x¸c nµy ®· ®¸nh gi¸ ®­îc phÇn nµo thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong hai n¨m gÇn ®©y. BiÓu ®å 5: XuÊt khÈu hµng dÖt may sang EU §¬n vÞ: triÖu USD Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Trung t©m tin häc vµ thèng kª - Tæng côc H¶i quan. Dù b¸o tõ nay ®Õn n¨m 2005, kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU xÊp xØ 40% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc trong ®ã xuÊt khÈu dÖt may n¨m 2005 sÏ lµ 4 ®Õn 4,5 tû trong ®ã thÞ tr­êng EU ®¹t tõ 1 ®Õn 1,2 tû USD. Tû träng c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu hµng dÖt may cña ViÖt Nam tËp trung chñ yÕu ë c¸c n­íc nh­: §øc (46,9%), Ph¸p (10,8%), Hµ Lan (10,3%), Anh (9,4%), BØ (6,7%), T©y Ban Nha (5,1%), Italia (4,4%), §an M¹ch (2%), c¸c n­íc cßn l¹i chiÕm mét tû träng rÊt nhá. Hµng giµy dÐp: EU lµ mét thÞ tr­êng lín víi gÇn 400 triÖu d©n cã møc sèng caovµ æn ®Þnh. Møc tiªu thô giµy dÐp hµng n¨m t¨ng 9% trong khi ®ã Mü kho¶ng 7% vµ NhËt B¶n lµ 5%. Do vËy nhu cÇu giÇy dÐp ë c¸c n­íc thµnh viªn EU kh¸ cao, b×nh qu©n tõ 4 ®Õn 5 ®«i trong mét n¨m cho mét ng­êi. Mçi n¨m EU nhËp kho¶ng 1,5 tû ®«i giµy, dÐp c¸c lo¹i víi nguån cung cÊp hµng chñ yÕu tËp trung ë c¸c n­íc Ch©u ¸ nh­ Trung Quèc 300 triÖu ®«i/ n¨m, In®onªxia lµ 110 triÖu ®«i/ n¨m,... Tuy nhiªn, ®Õn n¨m 1998, ViÖt Nam ®· v­ît qua In®«nªxis trë thµnh n­íc ®øng thø hai cung cÊp mÆt hµng nµy vµo thÞ tr­êng EU víi sè l­îng 160 triÖu ®«i. N¨m 2000, theo ®¸nh gi¸ cña Bé th­¬ng m¹i kim ng¹ch xuÊt khÈu giµy dÐp sang EU lµ 1,04 tû USD, t¨ng 11% so víi n¨m 1999. Nh­ vËy, ­íc tÝnh tõ n¨m 1992 ®Õn nay, kim ng¹ch xuÊt khÈu giµy dÐp ViÖt nam sang EU t¨ng gÊp 10 lÇn, hiÖn chiÕm gÇn 80% gi¸ trÞ xuÊt khÈu toµn ngµnh. HiÖn nay, EU ¸p dông møc thuÕ quan ­u ®·i phæ cËp tõ 5 ®Õn 12% ®èi víi c¸c s¶n phÈm giµy dÐp cña ViÖt Nam. Dù b¸o trong vßng 5 n¨m tõ 2001 – 2005, EU sÏ tiÕp tôc lµ thÞ tr­êng tiªu thô lín cña ViÖt Nam vµ kim ng¹ch thu vÒ chiÕm kho¶ng 55% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng nµy. Tuy vËy, ViÖt Nam cÇn ph¶i chuÈn bÞ tr­íc chiÕn l­îc nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu mÆt hµng nµy vµo EU sau khi ­u ®·i thuÕ quan phæ cËp chÊm døt trong n¨m 2004. Kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng nµy vµo tõng n­íc trong EU rÊt kh¸c nhau, nh­ trong n¨m 2000, Anh chiÕm vÞ trÝ sè 1 víi 211 triÖu USD xÊp xØ 15% trong khi ®ã §øc kho¶ng 108 triÖu USD chiÕm 14%. GiÇy dÐp sang thÞ tr­êng EU chñ yÕu lµ giµy thÓ thao, giÇy v¶i, giÇy n÷ vµ c¸c lo¹i da cao cÊp th­êng lµ giÇy da vµ da thuéc. BiÓu ®å 6: Kim ng¹ch xuÊt khÈu giÇy dÐp ViÖt Nam – EU §¬n vÞ: triÖu USD. Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Trung t©m tin häc vµ thèng kª - Tæng côc H¶i quan. H×nh thøc xuÊt khÈu mÆt hµng nµy chñ yÕu lµ gia c«ng nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ ch­a cao chñ yÕu ®­îc ®¸nh gi¸ cao ë chØ tiªu x· héi nh­: gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm, thÊt nghiÖp. Theo biÓu trªn cho thÊy nh×n chung kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng kh¸ æn ®Þnh, n¨m 1997 vµ n¨m 2000 ®· cã b­íc ®ét ph¸ lín. N¨m 1997, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 851 triÖu USD ®øng thø hai sau xuÊt khÈu g¹o cña n­íc ta vµ trong giai ®o¹n 1997 – 2000 mÆt hµng nµy ®· cã b­íc ®ét ph¸ ngo¹n môc víi gi¸ trÞ kim ng¹ch v­ît qua mÆt hµng dÖt may tiÕn dÇn lªn ng«i vÞ ®øng ®Çu trong “top ten” mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam. §Ó ®¹t ®­îc thµnh c«ng nµy, c¸c doanh nghiÖp ®· chñ ®éng thiÕt kÕ mÉu m·, triÓn khai s¶n xuÊt nhanh chãng ®¸p øng yªu cÇu cña kh¸ch hµng. Bªn c¹nh ®ã, c¸c doanh nghiÖp ®· n¨ng ®éng trong viÖc t×m kiÕm b¹n hµng vµ ®­îc b¹n hµng trùc tiÕp ®Çu t­ m¸y mãc víi quy m« hîp lý ®ång thêi còng rÊt tÝch cùc trong c«ng t¸c xóc tiÕn mËu dÞch. N¨m 2000 ®¸nh dÊu b­íc thµnh c«ng trong quan hÖ hîp t¸c tÝch cùc cña hai bªn víi kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ 1040 triÖu USD, t¨ng gÊp 40 lÇn so víi n¨m 1992 (26 triÖuUSD) vµ lµ mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam sang EU. N¨m 2001, do bÞ ¶nh h­ëng bëi sù kiÖn ngµy 11/9 nªn gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU cã chiÒu h­íng t¨ng chËm so víi n¨m 2000, víi 233 467 394 ®«i t­¬ng ®­¬ng víi 1260 triÖu USD. HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang ®øng ë vÞ trÝ sè 8 trªn thÕ giíi vÒ s¶n l­îng giµy dÐp( kho¶ng 300 triÖu ®«i/n¨m) chiÕm 2,1% tæng s¶n l­îng giµy dÐp thÕ giíi. MÆc dï Trung Quèc trë thµnh thµnh viªn WTO nh­ng kh¶ n¨ng EU sÏ ¸p dông h¹n ng¹ch giÇy dÐp ®èi víi Trung Quèc ®Õn n¨m 2005. Ngoµi ra, giÇy dÐp xuÊt khÈu vµo EU cña Trung Quèc chØ ®­îc h­ëng thuÕ suÊt MFN nh­ng bÞ EU ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ quan do thÞ phÇn hµng giÇy dÐp n­íc nµy ë EU ®· lªn tíi 33,4% tæng l­îng giÇy dÐp nhËp khÈu cña EU. §©y lµ c¬ héi t¨ng thªm tÝnh c¹nh tranh cho giÇy dÐp ViÖt Nam t¹i thÞ tr­êng EU trong n¨m 2002. Dù kiÕn kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2002 ®¹t 1,9 tû USD, t¨ng kho¶ng 25% so víi n¨m 2001. Hµng thñy s¶n: Do ngµnh ®¸nh b¾t thñy, h¶i s¶n cña khu vùc nµy kh«ng ®ñ tho¶ m·n nhu cÇu tiªu thô hµng ngµy cña ng­êi d©n nªn EU ph¶i nhËp khÈu. EU b¾t ®Çu nhËp khÈu hµng thñy, h¶i s¶n cña ViÖt Nam tõ ®Çu thËp niªn 90 nh­ng kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng trong nh÷ng n¨m 1993 – 1994 vµ b¾t ®Çu cã sù khëi s¾c trªn thÞ tr­êng EU tõ n¨m 1998 trë l¹i ®©y. N¨m 1998, tæng s¶n l­îng ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n cña n­íc ta ®¹t 1.668.530 tÊn c¸c lo¹i, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 858,6 triÖu USD trong ®ã xuÊt khÈu sang EU ®¹t 91.539 ngh×n USD, ®­îc xÕp h¹ng 19 trªn thÕ giíi vÒ s¶n l­îng thñy s¶n vµ ®· ®­îc xÕp vµo danh s¸ch c¸c n­íc ®­îc xuÊt khÈu thñy s¶n sang EU – mét thÞ tr­êng khã tÝnh, chän läc, chØ nhËp nh÷ng mÆt hµng cã chÊt l­îng chÕ biÕn cao, ®¶m b¶o nghiªm ngÆt vÖ sinh thùc phÈm. Liªn minh Ch©u ¢u cã riªng mét hÖ thèng luËt trong lÜnh vùc hµng thñy s¶n, ®­îc x¸c ®Þnh nh»m kiÓm so¸t c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh tõ nu«i trång ®Õn ®¸nh b¾t, vËn chuyÓn cho ®Õn b¶o qu¶n vµ ®­a ra thÞ tr­êng tiªu thô. Tuy vËy, ®èi víi c¸c doanh ngiÖp thñy s¶n n­íc ta ®©y lµ thÞ tr­êng æn ®Þnh vµ nhiÒu tiÒm n¨ng (thñy s¶n nhËp khÈu hµng n¨m vµo EU chiÕm tíi 40% nhËp khÈu toµn thÕ giíi), ®Æc biÖt lµ gi¸ c¶ cao h¬n thÞ tr­êng kh¸c. ñy ban nghÒ c¸ cña EU ra tuyªn bè c¾t gi¶m 1/3 s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n trong giai ®o¹n 1997 – 2000 nh»m ®¶m b¶o vÒ nguån lîi h¶i s¶n. §©y lµ c¬ héi t«t cho c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n cña ViÖt Nam, v× vËy n¨m 1997 kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n cña n­íc ta t¨ng m¹nh so víi n¨m 1996. Theo biÓu d­íi ®©y cho thÊy n¨m 1998, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña n­íc ta ®¹t 91,539 triÖu USD, chiÕm gÇn 11% so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ngµnh vµ t¨ng gÇn 32% so víi n¨m 1997. Nguyªn nh©n t¨ng ®ét ngét nh­ vËy lµ do tõ ngµy 1/7/1998, EU ®· quyÕt ®Þnh cho phÐp ViÖt Nam xuÊt khÈu hµng thñy s¶n lo¹i nhuyÔn thÓ 200 (nghªu, sß) mµ n¨m 1997 bÞ ®×nh chØ. N¨m 1999, kim ng¹ch thñy s¶n cã chiÒu h­íng gi¶m sót (gi¶m gÇn 3% so víi n¨m 1998) do t×nh tr¹ng nhiÔm ®éc ®i«xin ë mét sè n­íc Ch©u ¢u khiÕn viÖc xuÊt khÈu vµo EU gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®ång thêi do thiªn tai trong n­íc còng lµm gi¶m mét khèi l­îng ®¸ng kÓ thñy s¶n xuÊt khÈu. BiÓu ®å 7: Kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng thñy s¶n ViÖt Nam sang EU §¬n vÞ: 1000 USD. Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Trung t©m tin häc vµ thèng kª - Tæng côc H¶i quan. N¨m 2000, kim ng¹ch thñy s¶n ®· t¨ng trë l¹i (t¨ng 12,5% so víi n¨m 1999) bëi b¾t ®Çu tõ th¸ng 11/1999, trong khu«n khæ thÞ tr­êng EU thèng nhÊt vµ theo tinh thÇn HiÖp ®Þnh hîp t¸c, c¬ quan chøc n¨ng EU ®· cïng thñy s¶n kiÓm tra ®iÒu kiÖn xuÊt. KÕt qu¶ lµ: Th¸ng 3/2000 EU c«ng nhËn thªm 29 doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ®¸p øng ®­îc yªu cÇu tiªu chuÈn chÊt l­îng vµ vÖ sinh. §Õn cuèi th¸ng 6/2000, EU ®· c«ng nhËn thªm 11 doanh nghiÖp ®­a tæng sè doanh nghiÖp lªn 40% so víi ®ît ®Çu th¸ng 11/1999 lµ 18 doanh nghiÖp, hiÖn nay con sè nµy ®· t¨ng lªn 79 doanh nghiÖp. Tuy vËy, trong n¨m 2001 s¶n l­îng thñy s¶n xuÊt sang EU cã chiÒu h­íng gi¶m v× mét phÇn do cuéc khñng ho¶ng ngµy 11/9/2001 mÆt kh¸c do bÞ ¶nh h­ëng cña chÊt l­îng s¶n phÈm xuÊt khÈu vµ nguyªn do chñ yÕu lµ ViÖt Nam ®· cã thÞ tr­êng míi lµ Mü víi khèi l­îng nhËp khÈu kho¶ng trªn d­íi 500 triÖu USD. Võa qua, ®Ó ®¶m b¶o thuû s¶n xuÊt khÈu cña n­íc ta kh«ng vi ph¹m quy ®Þnh cña EU, Bé Thuû s¶n ®· cã quyÕt ®Þnh cÊm sö dông 10 lo¹i ho¸ chÊt chÕ biÕn, b¶o qu¶n thuû s¶n, EU ®· chÊp nhËn cho l¹i 7 trong sè c¸c doanh nghiÖp bÞ kiÓm tra cña n­íc ta ®­îc xuÊt khÈu th¼ng vµo thÞ tr­êng EU. Tuy nhiªn, EU th«ng b¸o lµ sÏ kiÓm tra l00% s¶n phÈm thuû s¶n nhËp khÈu tõ ViÖt Nam víi hai lo¹i ho¸ chÊt lµ: Chloramphenicol v Nitrofurans, ®ång thêi c¶nh b¸o lµ sÏ ¸p dông biÖn ph¸p kiÓm tra nghiªm ngÆt h¬n n÷a ®èi víi thuû s¶n cña ViÖt Nam(theo th«ng tin b¸o c¸o kÕ ho¹ch th­¬ng m¹i th¸ng 3 vµ quý I n¨m 2002). C¸c mÆt hµng chÝnh EU nhËp khÈu tõ ViÖt Nam lµ t«m, c¸, nhuyÔn thÓ, ë d¹ng t­¬i vµ ®«ng l¹nh. ThÞ tr­êng chÝnh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong khèi ph¶i kÓ ®Õn BØ (29,9%), Italia (17,2%), Hµ Lan (15,9%),... HiÖn nay, theo thèng kª cña FAO, ViÖt Nam ®øng thø 29 trªn thÕ giíi vµ thø 4 trong ASEAN vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n. XuÊt khÈu thñy s¶n trong ®ã mét tû lÖ ®¸ng kÓ vµo EU ®· gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp, ®¶m b¶o viÖc lµm vµ n©ng cao ®êi sèng cña ng­ d©n. Bªn c¹nh c¸c mÆt hµng chñ lùc trªn, ViÖt Nam cßn thóc ®Èy nhanh ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng n«ng s¶n vµ chÕ biÕn kh¸c, nh­: g¹o, cµ phª, n­íc m¾m, hµng thñ c«ng mü nghÖ,... §Æc biÖt lµ hµng thñ c«ng mü nghÖ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chiÕm ®­îc sù quan t©m cña c¸c n­íc Ch©u ¢u víi c¸c s¶n phÈm: m©y tre, ®å sµnh sø,... Thùc tÕ cho thÊy EU rÊt më trong lÜnh vùc nµy nh­ng ViÖt Nam vÉn ch­a chiÕm lÜnh ®­îc thÞ tr­êng do nhiÒu nguyªn nh©n, nh­ng chñ yÕu vÉn lµ: Tr­íc hÕt lµ s¶n phÈm cña n­íc ta cßn ®¬n ®iÖu, chÊt l­îng kh«ng ®ång ®Òu, ch­a ®¸p øng ®­îc thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng vÒ tÝnh ®éc ®¸o trong kiÓu d¸ng vµ mÉu m·. Thø hai, do nguyªn liÖu thùc vËt ch­a ®­îc xö lý tèt, th­êng biÕn d¹ng khi cã thay ®æi vÒ thêi tiÕt vµ kh«ng chÞu ®­îc khÝ hËu l¹nh, thËm chÝ ph¸t sinh mèc mät ngay trªn ®­êng vËn chuyÓn. Thø ba, do s¶n xuÊt ph©n t¸n còng gãp phÇn lµm cho kh©u hoµn thiÖn s¶m phÈm kh«ng ®ång ®Òu, h¬n thÕ do ®Æc ®iÓm thuÕ chång lªn thuÕ khiÕn cho phÝ vËn t¶i víi gi¸ tÝnh c­íc cao lµm gi¶m søc c¹nh tranh cña hµng thñ c«ng mü nghÖ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng EU. Thùc tÕ xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy Ph¸p lµ quèc gia nhËp khÈu nhiÒu hµng thñ c«ng mü nghÖ nhÊt cña n­íc ta, chiÕm 25,85% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng nµy sang EU trong n¨m 2000, sau ®ã míi lµ §øc chiÕm 22,83%, tiÕp ®Õn lµ Anh víi 15,86%. Theo nhËn ®Þnh cña Bé Th­¬ng m¹i, trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2001 xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang khu vùc EU gi¶m sót so víi cïng kú n¨m 2000. Trong sè 15 n­íc thuéc thÞ tr­êng EU chØ cã Ph¸p, §øc, Thuþ §iÓn lµ kh«ng gi¶m (t¨ng díi 2%), cßn c¸c thÞ tr­êng kh¸c ®Òu gi¶m m¹nh (T©y Ban Nha, Bå §µo Nha gi¶m 42%; PhÇn Lan gi¶m 20%; Hµ Lan gi¶m 15%; Anh gi¶m 10%; §an M¹ch gi¶m 7%; Italia gi¶m 5%...) Cã nhiÒu nguyªn nh©n nguyªn nh©n, nh­ng theo mét quan chøc cÊp cao cña Bé Th­¬ng m¹i cho r»ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do hËu qu¶ t¸c ®éng cña ®ång EURO bÞ mÊt gi¸ kh¸ nhiÒu (kho¶ng 20%) so víi ®ång USD, khi ®ã ®¬n hµng nhËp khÈu vµo EU gi¶m xuèng do ng­êi nhËp khÈu kh«ng cã l·i nhiÒu, dÉn ®Õn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam gi¶m. XÐt trªn mét khÝa c¹nh kh¸c, kÓ tõ n¨m 1995, EU quyÕt ®Þnh cho hµng ho¸ cã xuÊt xø tõ 48 n­íc chËm ph¸t triÓn nhÊt trªn thÕ giíi xuÊt khÈu vµo EU ®­îc h­ëng møc thuÕ b»ng 0 vµ kh«ng bÞ qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch, nh­ng trong ®ã kh«ng cã ViÖt Nam (v× ViÖt Nam n»m trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt trªn thÕ giíi nh­ng kh«ng n»m trong nh÷ng n­íc chËm ph¸t triÓn nhÊt v× ViÖt Nam cã chØ sè ph¸t triÓn t­¬ng ®èi cao). §Æc biÖt gÇn ®©y EU ®· quyÕt ®Þnh bæ sung thªm mét sè mÆt hµng cã xuÊt xø tõ 48 níc nµy, trong ®ã cã mét sè mÆt hµng ViÖt Nam còng cã, mµ ViÖt Nam l¹i ph¶i chÞu møc thuÕ nhËp khÈu kho¶ng tõ 10-20% vµ bÞ qu¶n b»ng h¹n ng¹ch dÉn ®Õn hµng ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng nµy bÞ gi¶m. Trªn thùc tÕ nh÷ng s¶n phÈm cña ch©u ¢u nãi chung kh«ng rÎ nh­ng chóng l¹i thu hót ®­îc kh¸ch hµng ë nhiÒu khÝa c¹nh nh­: c«ng nghÖ tiªn tiÕn, uy tÝn l©u bÒn, thiÕt kÕ kiÓu d¸ng phong phó... (qua c¸c s¶n phÈm nh­ « t«, m¸y mãc thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng...). Së dÜ hµng ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh ch­a cao lµ do ch­a chó träng nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ cña nh÷ng n­íc cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh­ ch©u ¢u, Mü mµ hÇu nh­ chØ nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ tõ nh÷ng n­íc Ch©u ¸ gi¸ rÎ nh­ng cã chÊt l­îng kh«ng cao nªn kh«ng thÓ lµm ra s¶n phÈm cã chÊt l­îng cao. ViÖc ViÖt Nam xuÊt khÈu sang EU trong quý I/2000 ®¹t 783.444.653 USD vµ nhËp khÈu tõ EU ®¹t 330.253.070 USD còng ch­a nãi lªn ®iÒu g× trong kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ EU. VÊn ®Ò lµ hai bªn vÉn ch­a khai th¸c hÕt thÕ m¹nh cña nhau. ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh­ lËp quü trî gióp xuÊt khÈu, th­ëng xuÊt khÈu... Trong thêi gian tíi, mét mÆt ViÖt Nam sÏ th­¬ng l­îng víi EU ®Ó t¨ng thªm ­u ®·i vÒ thuÕ quan ë mét møc ®é nµo ®ã ®Ó cho hµng cña ViÖt Nam vµ c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn kh«ng chªnh lÖch nhau qu¸. MÆt kh¸c, cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó h­íng cho c¸c doanh nghiÖp vµo viÖc nhËp thiÕt bÞ nguån cã tr×nh ®é kü thuËt cao ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸. Cã vÊn ®Ò mµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn ph¶i l­u ý: Trong hiÖp ®Þnh hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ EU, vÒ phÇn th­¬ng m¹i, cã mét ®iÒu kho¶n hai bªn cam kÕt më cöa thÞ tr­êng cho nhau tíi møc tèi ®a. Theo ®ã, trong qu¸ tr×nh xuÊt khÈu sang EU nÕu nh­ doanh nghiÖp ViÖt Nam gÆp khã kh¨n g× vÒ c¬ chÕ qu¶n lý th× ph¶n ¸nh ngay víi Bé Th­¬ng m¹i ®Ó Bé Th­¬ng m¹i t×m c¸ch gi¶i quyÕt. Nh­ng trªn thùc tÕ th× ch¼ng cã sù ph¶n ¸nh nµo tõ phÝa doanh nghiÖp c¶, cho nªn Bé Th­¬ng m¹i rÊt khã t×m ra c¸c nguyªn nh©n ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kÞp thêi gióp ®ì doanh nghiÖp xuÊt khÈu. §Æc biÖt ®èi víi hµng n«ng s¶n thùc phÈm, do quy ®Þnh cña EU vÒ an toµn thùc phÈm rÊt cao, vÝ dô nh­ chÌ vµ cµ phª, EU lo ng¹i nh÷ng dung l­îng cña thuèc trõ s©u cßn tån t¹i trªn s¶n phÈm. NÕu nh­ ViÖt Nam kh«ng chó ý ®Õn ®iÒu nµy th× sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong xuÊt khÈu. EU lµ mét thÞ tr­êng xuÊt khÈu lín cña ViÖt Nam, do vËy viÖc gi¶m xuÊt khÈu ë thÞ tr­êng nµy trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m sÏ ¶nh h­ëng ®Õn môc tiªu t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu 16% trong n¨m 2001 cña ViÖt Nam. V× thÕ, ngay tõ b©y giê ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a Nhµ n­íc víi doanh nghiÖp nhiÒu h¬n n÷a. 5. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ViÖt Nam – EU thêi gian qua 5.1. Quy m« th­¬ng m¹i Quy m« th­¬ng m¹i gi÷a hai bªn ch­a xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng kinh tÕ hiÖn cã, tû träng kim ng¹ch cña ViÖt Nam trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña EU cßn qu¸ nhá, kho¶ng 0,04% (1999). EU chñ yÕu thùc hiÖn bu«n b¸n víi Mü, NhËt B¶n, Trung Quèc, ngay c¶ trong kim ng¹ch mËu dÞch cña EU víi riªng Ch©u ¸ ViÖt Nam vÉn cßn ë vÞ trÝ khiªm tèn: gi¸ trÞ xuÊt khÈu sang EU chØ chiÕm 2% trong tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña Ch©u ¸. Nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn ViÖt Nam xuÊt khÈu h¹n chÕ h¬n c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc ASEAN sang EU lµ: C¸c n­íc ASEAN ®· thiÕt lËp quan hÖ kinh tÕ víi EU tõ nh÷ng n¨m 70s, do ®ã ®· x©y dùng c¬ së kh¸ch hµng EU réng lín v÷ng ch¾cViÖt Nam míi chØ thùc sù trao ®æi ngo¹i th­¬ng víi khu vùc nµy kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90. C¸c n­íc ASEAN còng cã nhiÒu lîi thÕ so s¸nh gièng ViÖt Nam, nh­ nh÷ng lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, con ng­êi,... nªn còng cã nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc nh­: g¹o (Th¸i Lan), giÇy dÐp (In®«nªxia, Trung Quèc), cµ phª, chÌ (Malaysia, Brunei),linh kiÖn ®iÖn tö,... do vËy c¹nh tranh gi÷a c¸c n­íc nµy lµ tÊt yÕu. ViÖt Nam ch­a trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi WTO - ®iÒu mµ c¸c n­íc trong khu vùc ®· lµm ®­îc, nhÊt lµ Trung Quèc. Do vËy, nÕu ViÖt Nam kh«ng cã nh÷ng biÖnph¸p h÷u hiÖu th× khã mµ cã thÓ c¹nh tranh víi hµng ho¸ Trung Quèc. ThÞ tr­êng EU lµ thÞ tr­êng h¹n ng¹ch ®èi víi nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh­ dÖt may, thñ c«ng mü nghÖ, l©m s¶n, h¶i s¶n, c«ng nghÖ. Do ®ã, ViÖt Nam kh«ng thÓ tù do xuÊt khÈu hµng ho¸ vµo thÞ tr­êng nµy mµ cßn phô thuéc vµo sè l­îng h¹n ng¹ch quy ®Þnh hµng n¨m. MÆt kh¸c, c¸c mÆt hµng chñ lùc cña ViÖt Nam l¹i lµ s¶n xuÊt gia c«ng lµ chÝnh, v× thÕ tiÒn thu ®­îc chñ yÕu lµ tiÒn c«ng lao ®éng. Tû träng ngo¹i th­¬ng EU trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam cßn thÊp. Kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam – EU n¨m 1999 tuy lÇn ®Çu tiªn v­ît qua ng­ìng 3 tû USD, nh­ng nÕu xÐt tû träng EU trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam th× chØ chiÕm kho¶ng 28%. ViÖt Nam chñ yÕu lµ bu«n b¸n víi c¸c n­íc nh­: ASEAN, Trung Quèc, NhËt B¶n. Sù mÊt c©n ®èi qu¸ lín gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu, tuy r»ng th©m hôt th­¬ng m¹i cña EU víi ViÖt Nam gi¶m, nh­ng gi¸ trÞ nhËp khÈu tõ ViÖt Nam lu«n gÊp hai ®Õn ba lÇn gi¸ trÞ xuÊt khÈu sang ViÖt Nam. Thùc tr¹ng ®ã Ýt nhiÒu g©y nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu ®Õn quan hÖ b×nh ®¼ng ®«i bªn cïng cã lîi gi÷a ViÖt Namvµ EU. Theo ®¸nh gi¸ ph©n tÝch cña mét uû viªn phô tr¸ch vÒ th­¬ng m¹i cña ñy ban Ch©u ¢u “ C¸c quan chøc ViÖt Nam cÇn thõa nhËn ®· cã mét “vai trß ®Æc biÖt”, t¹o nªn mét “ thÓ chÕ ®Æc biÖt” trong mèi quan hÖ song ph­¬ng nµy”. Vai trß ®Æc biÖt ë ®©y ®­îc thÓ hiÖn trong quyÒn ®iÒu hµnh trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo ho¹t ®éng xu©t nhËp khÈu ®· t¹o nªn “ mét thÓ chÕ ®Æc biÖt”. §ã lµ chÝnh s¸ch b¶o hé cña nhµ n­íc ®­îc ¸p dông mét c¸ch trµn lan víi c¸c c«ng cô thuÕ quan vµ phi thuÕ quan. Tr­íc hÕt vÒ hµng rµo thuÕ quan: nh×n chung thuÕ suÊt cßn qu¸ cao vµ nhiÒu møc. BiÓu thuÕ nhËp khÈu hiÖn hµnh cã 18 møc thuÕ suÊt kh¸c nhau, dµn tr¶i tõ 0% ®Õn 100%. B¶ng 7: Kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ cña ViÖt Nam vµo Liªn Minh Ch©u ¢u n¨m 2000. ThÞ tr­êng Kim ng¹ch (USD) Tû träng (%) Ailen 234.927 0,21 Anh 17.643.246 15,86 ¸o 412.876 0,37 §an M¹ch 3.476.789 3,12 §øc 25.399.425 22,83 BØ 7.897.425 7,09 Bå §µo Nha 324.728 0,29 Hµ Lan 15.111.239 13,58 Ph¸p 28.757.978 25,85 PhÇn Lan 71.518 0,06 T©y Ban Nha 4.367.128 3,92 Thôy §iÓn 3.314.798 2,98 Italia 4.277.671 3,84 Tæng 111.290.109 100,00 Nguån: Sè liÖu thèng kª cña Trung t©m tin häc vµ thèng kª - Tæng côc H¶i quan. C¸c møc thuÕ cao nhÊt (100%, 60%,...) ®­îc ¸p dông cho c¸c mÆt hµng tiªu thô ®Æc biÖt nh­: r­îu, bia, xe m¸y, «t«,... trong ®ã cã mÆt hµng r­îu vµ «t« nhËp tõ EU. Tuy hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam cã nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh, theo quyÕt ®Þnh 1853 cña Bé Tµi chÝnh ký ngµy 11/12/1988 vµ cã hiÖu lùc thùc thi hµnh vµo ®Çu 1999 vÒ nhËp khÈu, viÖc ph©n biÖt møc thuÕ ®¸nh vµo hµng ho¸ nhËp khÈu c¨n cø xuÊt xø hµng ho¸: Møc thuÕ ­u ®·i ®Æc biÖt, ¸p dông cho c¸c mËt hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc mµ ViÖt Nam ký HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i tù do nh­: ASEAN theo CEPT trong khu«n khæ cña AFTA. Møc thuÕ ­u ®·i t­¬ng øng víi c¸c n­íc mµ ViÖt Nam cho h­ëng chÕ ®é tèi huÖ quèc nh­: EU, NhËt B¶n vµ c¸c n­íc Ch©u ¸ ngoµi ASEAN. BiÓu ®å 8: C¸c ®èi t¸c th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam n¨m 2000 (%). Nguån: Bé th­¬ng m¹i. Møc thuÕ th­êng, Ên ®Þnh ë møc 50% trªn møc thuÕ ­u ®·i cho c¸c n­íc cßn l¹i . Bªn c¹nh ®ã, ViÖt Nam còng gi¶m møc thuÕ tèi ®a tõ 80% xuèng 50% víi 12 biÓu thuÕ thay cho 35 nh­ tr­íc. §ång thêi miÔn thuÕ xuÊt khÊu ®èi víi mét sè mÆt hµng thñy s¶n, g¹o, than, mñ cao su,... ch­a qua chÕ biÕn. Tõ ®ã cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ møc thuÕ ­u ®·i ®Æc biÖt vµ møc thuÕ ­u ®·i ®Ó thÊy sù kh¸c biÖt gi÷a hµng nhËp khÈu tõ EU vµ tõ c¸c n­íc ASEAN . Cã nhiÒu sù kh¸c biÖt trong c¸ch tÝnh thuÕ, vÝ dô: møc thuÕ ­u ®·i trung b×nh cao h¬n møc thuÕ CEPT 11 (trong khi ®ã l¹i chØ cao h¬n 10 ®iÓm ®èi víi møc thuÕ TG), tõ ®ã t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh lín cho c¸c nhµ xuÊt khÈu trong khu vùc so víi c¸c c«ng ty cña EU. MÆt kh¸c, ViÖt Nam ®· vµ ®ang cã xu h­íng b¶o vÖ tæng møc thuÕ cña m×nh do cã sù gi¶m thuÕ vµ lo¹i thuÕ nh­ng møc thuÕ trung b×nh cña n¨m 1999 l¹i t¨ng so víi møc thuÕ trung b×nh n¨m1998 lµ 5,3%. Do vËy, ®èi víi EU, ViÖt Nam ®ang mÊt dÇn ®i vÞ thÕ cña mét nÒn kinh tÕ ®Çy triÓn väng, nhÊt lµ khi ViÖt Nam ®ang gÊp rót ra nhËp WTO. Bªn c¹nh ®ã hµng rµo thuÕ quan ­u ®·i ®ang b¶o vÖ m¹nh mÏ nh÷ng mÆt hµng nh­ thùc phÈm vµ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, mét sè mÆt hµng tiªu dïng vµ s¶n phÈm trung gian. Tõ ®ã, cã thÓ kÕt luËn ViÖt Nam ®· vµ ®ang b¶o vÖ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kÐm hiÖu qu¶. C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan: cÊm nhËp khÈu, h¹n chÕ sè l­îng, cÊp giÊy phÐp, kiÓm so¸t hµnh chÝnh, h¹n ng¹ch,... ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nµy ®· kÝch thÝch bu«n lËu trèn thuÕ. Theo ®¸nh gi¸ cña ph¸i ®oµn ®¹i diÖn EU t¹i Hµ Néi, 80% l­îng r­îu trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt t¹i EU. Tuy nhiªn phÇn lín sè r­îu ®ã lµ r­îu nhËp lËu, nªn EU ®· v« h×nh mÊt ®i kho¶n lîi khi nh÷ng lo¹i r­îu nhËp chÝnh ng¹ch ®¾t h¬n nhiÒu sã víi nhËp lËu do ph¶i chÞu møc thuÕ nhËp khÈu qu¸ cao. Bªn c¹nh ®ã, t©n d­îc cña ViÖt Nam th­êng nh¸i mÉu m· cña Ch©u ¢u, chÊt l­îng kÐm trong khi ®ã t©n d­îc cña Ch©u ¢u lu«n bÞ h¹n chÕ bëi nhiÒu biÖn ph¸p kiÓm so¸t hµnh chÝnh phøc t¹p. 5.2. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ch­a ®a d¹ng, chØ míi tËp trung vµo dÖt may, thñy s¶n, giÇy dÐp. §iÒu ®ã lµm cho hµng ViÖt Nam trë nªn nh¹y c¶m vµ dÔ bÞ tæn th­¬ng khi EU thay ®æi chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ khi thÞ tr­êng thÕ giíi biÕn ®éng. Nh÷ng mÆt hµng ViÖt Nam cã nhiÒu lîi thÕ so s¸nh vÒ tù nhiªn nh­ cµ phª, chÌ, cao su, hoa qu¶,... thÞ phÇn cßn ch­a ®¸ng kÓ. Trong khi ®ã c¸c mÆt hµng yªu cÇu nh­: linh kiÖn ®iÖn tö, phÇn mÒm vi tÝnh míi cã kim ng¹ch xuÊt khÈu rÊt nhá sang EU. MÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam lµ hµng tiªu dïng. Cho dï hiÖn nay EU lµ b¹n hµng nhËp khÈu lín nhÊt nh­ng l¹i phô thuéc vµo h¹n ng¹ch mµ EU cÊp. Do ®ã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i cña Th¸i Lan, Hµn Quèc, Trung Quèc cßn rÊt thÊp. Theo xu h­íng hiÖn nay, ®Õn cuèi n¨m 2004 EU sÏ chÊm døt thùc hiÖn giai ®o¹n hai cña ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP) vµ xo¸ bá h¹n ng¹ch hµng dÖt may ®èi víi c¸c n­íc thµnh viªn cña WTO, cßn ®èi víi c¸c n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO nh­ ViÖt Nam th× ch­a cã chÝnh s¸ch cô thÓ. Nh­ vËy, trong giai ®o¹n 2005 – 2010, c¸c n­íc sÏ ph¶i c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi nhau khi x©m nhËp thÞ tr­êng EU. §èi víi ViÖt Nam sÏ x¶y ra hai t×nh tr¹ng sau: Thø nhÊt, cã thÓ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo EU sÏ kh«ng ph¶i chÞu h¹n ng¹ch hoÆc ph¶i chÞu h¹n ng¹ch nh­ng vÉn ®­îc h­ëng ­u ®·i GSP. Thø hai, cã thÓ hµng xuÊt khÈu vµo EU cña ViÖt Nam kh«ng ph¶i chÞu h¹n ng¹ch còng nh­ ®­îc h­ëng GSP. Cho dï x¶y ra trong tr­êng hîp nµo th× thêi gian tíi sÏ rÊt khã kh¨n vµ nhiÒu th¸ch thøc ®èi víi hµng ho¸ cña n­íc ta khi x©m nhËp vµ tån t¹i trªn thÞ tr­êng EU víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh m¹nh nh­ Trung Quèc vµ Th¸i Lan,... HiÖn nay, mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam nh­: giÇy dÐp, dÖt may, thuû s¶n ®ang cã ­u thÕ h¬n c¸c mÆt hµng cïng lo¹i cña c¸c n­íc trong ASEAN, Trung Quèc,... V× nh÷ng mÆt hµng nµy cña c¸c n­íc ®· bÞ lo¹i bá khæi danh s¸ch ­u ®·i GSP hoÆc ®ang bÞ h¹n chÕ khèi l­îng nhËp khÈu nh­ tÝnh tr¹ng cña Trung Quèc. Thùc tÕ cho thÊy trong trong nh÷ng n¨m tíi, khi cã sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ­u ®·i th× Trung Quèc vµ c¸c n­íc ASEAN sÏ lµ nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh “nÆng kÝ” nhÊt cña n­íc ta. Bëi lý do chñ yÕu cña hä lµ h¹ng rµo c¶n GSP chø kh«ng ph¶o lµ vÊn ®Ò chÊt l­îng hay mÉu m·, trong khi ®ã ViÖt Nam vÉn ®ang ph¶i xö lý c¸c vÊn ®Ò vÒ chÊt l­îng hµng ho¸ nh­: xö lý s¶n phÈm thuû s¶n xuÊt khÈu vµ mÉu m· chñ yÕu theo yªu cÇu cña ®èi t¸c thuª gia c«ng. Nh­ vËy, ®èi míi nhãm hµng ho¸ chñ lùc cña ViÖt Nam sÏ cã kh¶ n¨ng t¨ng chËm l¹i, thËt vËyh, cÝt trªn thÞ tr­êng giÇy dÐp ta thÊy cã nh÷ng dÊu hiÖu ®iÒu chØnh l¹i cña thÞ tr­êng EU nh­: B¶ng 8: Khèi l­îng giÇy nhËp khÈu cña EU (ph©n theo mét sè n­íc) §¬n vÞ: 1000 ®«i N­íc 1998 1999 2000 2001 §øc 325301 343386 348823 334521 Ph¸p 251965 252899 277588 277000 Anh 262484 291260 275260 290000 T©y Ban Nha 59000 75000 80100 82500 ý 162300 183000 196000 204000 Bå §µo Nha 25000 25000 25299 23500 Nguån: National Federation, Eurostat Theo b¶ng trªn cho thÊy tèc ®é nhu cÇu s¶n phÈm giÇy dÐp trªn thÞ tr­êng chung cña EU cã chiÒu h­íng ch÷ng l¹i t¨ng víi tèc ®é gi¶m dÇn mÆc dï s¶n l­îng giÇy s¶n xuÊt trong khèi gi¶m 2,1% trong n¨m 2001 vµ l­¬ng giÇy dÐp nhËp khÈu vÉn t¨ng 0,6% so víi n¨m 2000. C¬ cÊu b¹n hµng nhËp khÈu còng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ. B¶ng 9: NhËp khÈu giÇy cña EU n¨m 1999- 2000 §¬n vÞ: ®«i giÇy N¨m 1999 2000 % Tæng 904241113 957532598 5,9 Trung Quèc 301743203 323386132 7,2 ViÖt Nam 176374790 189669174 7,5 In®«nªxia 63711968 62701203 - 1,6 Romania 42540495 50441649 18,6 Thailan 33605000 33136948 - 1,4 Ên®é 27930551 29115012 4,2 Balan 16413191 15148461 - 7,7 Hungari 13907216 15034943 8,1 Macao 9428081 14517547 54 §µiloan 44052223 42434748 - 3,7 Nguån: Eurostat 7/2001 Theo b¶ng trªn cho thÊy kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng Trung Quèc lµ rÊt lín, bëi Trung Quèc bÞ EU h¹n chÕ xuÊt khÈu nh­ng sè l­¬ng giµy cña Trung Quèc vÉn ®øng ®Çu b¶ng víi 323386132 ®«i trong khi ®ã ViÖt Nam ®­îc h­ëng ­u ®·i mµ vÉn chØ ®øng ë vÞ trÝ thø hai. Mét sè n­íc kh¸c kh«ng ®­îc h­ëng ­u ®·i GSP nh­ng vÉn cã mÆt trong vÞ trÝ 10 n­íc xuÊt khÈu lín trªn thÞ tr­êng EU nh­: Thailan, In®«nªxia,... §iÒu nµy cho thÊy søc c¹nh tranh cña c¸c n­íc nµy lµ rÊt lín trªn thÞ tr­êng EU. NÕu nh­ trong hai n¨m 1999 vµ 2000, xÐt theo tû lÖ t¨ng % th× ViÖt Nam cã lîi thÕ h¬n Trung Quèc (7,5>7,2) nh­ng n¨m 2001 l¹i cã sù thay ®æi thø h¹ng cña mét sè n­íc nh­ sau: Trung Quèc xuÊt khÈu vµo EU t¨ng kho¶ng 5% trong khi ®ã ViÖt Nam l¹i gi¶m 4%, In®«nªxia gi¶m 11%, Th¸ilan gi¶m 50%. Nh­ vËy, sau khi chÝnh thøc ra nhËp WTO Trung Quèc ngµy cµng trë nªn “ nguy hiÓm” ®èi víi c¸c n­íc ch©u ¸ trong viÖc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng EU. V× vËy, cã thÓ thÊy râ r»ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam lµ ch­a cao. §iiªï nµy cµng thÓ hiÖn râ h¬n trªn nhãm hµng chñ lùc nhê lîi thÕ so s¸nh cña n­íc ta: g¹o, cµ phª,... VÝ dô trªn thÞ tr­êng g¹o, s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu sang EU ch­a lín l¾m v× bÞ ®¸nh thuÕ cao(100%) vµ ®ang cã xu h­íng gi¶m m¹nh nh­ n¨m 2000gi¶m xuèng cßn 170689 tÊn. Së dÜ cã kÕt qu¶ nh­ vËy lµ do ch©t l­îng g¹o ViÖt Nam ch­a c¹nh tranh næi víi g¹o cña Thailan vÒ c¶ kh©u gièng, b¶o qu¶n, sÊy kh«,... nªn g¹o th­êng bÞ g·y vµ thiÕu ®é bãng. ChÝnh v× vËy, dï khèi l­îng g¹o xuÊt khÈu hµng n¨m cña ViÖt Nam kh«ng ngõng t¨ng lªn nh­ng kh¶ n¨ng tån t¹i vµ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng EU lµ rÊt thÊp. Bªn c¹nh ®ã c¸c s¶n phÈm vÒ cao su vµ s¶n phÈm tõ cao su, ®å gç,... chiÕm tû trong rÊt nhá trong c¬ cÊu xuÊt khÈu sang EU, lý do chÊt l­îng s¶n phÈm, mÉu m· vÉn lµ rµo c¶n ®Ò hµng ho¸ ViÖt Nam cã thÓ x©m nhËp vµo thÞ tr­ßng nµy. Tãm l¹i, mét nguy c¬ kh«ng thÓ tr¸nh khái lµ hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU trong nh÷ng n¨m tíi ®©y sÏ ph¶i c¹nh tranh khèc liÖt víi c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i cña Trung Quèc vµ Thailan, In®«nªxia,... Do vËy, c¸c doanh nghiÖp cïng nh­ chÝnh phñ cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p kÞp thêi mét mÆt n©ng cao, c¶i tiÕn c«ng nghÖ mÆt kh¸c ph¶i tranh thñ vµ më réng sù ­u ®·i cña c¸c ®èi t¸c nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam. ViÖt Nam ch­a cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng ®ßi hái c«ng nghÖ kü thuËt cao. §©y chÝnh lµ ®iÓm yÕu khiÕn n­íc ta ch­a thÓ n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu sang c¸c quèc gia thµnh viªn EU. Ch¼ng h¹n, theo mét b¶ng thèng kª cña c¬ quan sè liÖu EU (Eurostat) c¬ cÊu nhËp khÈu cña EU lµ: ThiÕt bÞ ®iÖn, ®iÖn tö: 17,85% §¸ quý: 6,92% DÖt, may mÆc:24,05% C¸c lo¹i kh¸c:30,0% N«ng nghiÖp: 4,25% ThiÕt bÞ v¨n phßng: 11,78% Cao su: 5,3% Theo h­íng nµy c¸c n­íc nh­ Th¸i Lan, Singapo, Trung Quèc ®· nhanh chãng n¾m b¾t vµ t¨ng c­êng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®ã ®Ó ®¸p øng nh­ cÇu cña EU. VÝ dô: c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng cña Th¸i Lan sang EU tõ n¨m 1998 ®· cã sù ®iÒu chØnh nh­ sau: B¶ng 10: C¬ cÊu nhËp khÈu cña EU MÆt hµng Tû träng M¸y mãc thiÕt bÞ v¨n phßng 34,4% Thùc phÈm, ®å uèng 8,3% S¶n phÈm ho¸ häc 9,4% ThÐp 3,4% DÖt, may mÆc 5,5% Kho¸ng s¶n 6,4% ViÖt Nam lu«n ¸p dông mét m« h×nh xuÊt khÈu ®· trë nªn bÊt cËp. Tho¹t tiªn lµ xuÊt khÈu phÇn lín hµng n«ng s¶n vµ n¨ng l­îng sang c¸c n­íc Ch©u ¸. C¸c n­íc b¸n cho ViÖt Nam hµng trung gian vµ mét sè l­îng thiÕt bÞ m¸y mãc. ViÖt Nam s¶n xuÊt trªn thiÕt bÞ nµy ®Ó xuÊt khÈu sang EU. C¸c c«ng nghÖ cña ViÖt Nam sö dông hÇu nh­ kh«ng cßn míi vµ hiÖu qu¶ sö dông kh«ng cao do ®ã ®©y lµ mét c¬ cÊu xuÊt khÈu rÊt bÊt cËp, cÇn söa ®æi. B¶ng 11: C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam n¨m 1999(%). XuÊt khÈu vµo ViÖt Nam EU NhËt Mü ASEAN HKvµ Hµn Quèc Trung Quèc ANZ Tæng Ns vµ thùc phÈm 6,7% 5,5% 3,7% 8,6% 2,0% 0,5% 0,7% 27,7% ThiÕt bÞ 0,3% 0,6% 0,0% 0,5% 0,2% 0,4% 0,0% 2,1% Hµng trung gian 2,8% 6.10% 1,7% 4,5% 1,4% 1,7% 4,7% 22,9% M¸y mãc 0,9% 1,6% 0,0% 3,1% 0,6% 0,1% 0,1% 6,3% Hµng tiªu dïng 28,5% 8,1% 1,9% 0,7% 0,9% 0,1% 0,7% 40,9% Tæng 39,2% 21,9% 7,4% 17,4% 5,1% 2,7% 6,3% 100% (Nguån: UNCTAD/WTO) 5.3. Quan hÖ gi÷a c¸c ®èi t¸c MÆc dï EU ®· xÕp ViÖt Nam vµo danh s¸ch nh÷ng n­íc ­u tiªn hîp t¸c, nh­ng b¶n th©n n­íc ta ch­a coi EU nh­ mét ®èi t¸c chiÕn l­îc. HiÖn nay, vÞ thÕ cña EU míi chØ ®­îc nh×n nhËn trªn gãc ®é mét thÞ tr­êng tiªu thô hµng ho¸ nh»m n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, chø ch­a ë tÇm chiÕn l­îc. Do vËy, cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn th¸o gì, ®Ó t¹o ra sù thay ®æi vÒ chÊt trong quan hÖ nµy. Mét sè vÝ dô cho thÊy, trong lÜnh vùc dÖt may, quan hÖ ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam – EU chñ yÕu lµ quan hÖ xin cho kh«ng ph¶i lµ quan hÖ ®èi t¸c. Ngay khi hÕt h¹n ng¹ch bªn ViÖt Nam tiÕn hµng ®µm ph¸n ®Ó xin thªm h¹n ng¹ch cho giai ®o¹n míi. Sau khi ®­îc xin thªm h¹n ng¹ch, ViÖt Nam tiÕn hµnh ph©n bæ h¹n ng¹ch cho c¸c doanh nghiÖp theo c¬ chÕ xin cho diÕn ra rÊt phæ biÕn. C¸c doanh nghiÖp dùa vµo mèi quen biÕt, tµi chÝnh ®Ó xin cho ®­îc h¹n ng¹ch xuÊt khÈu dÖt may, giÇy dÐp vµo EU. Do ®ã, hµng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy ch­a nãi lªn tÝnh c¹nh tranh kh¶ n¨ng hiÖn cã cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. B¶ng 12: XuÊt khÈu ViÖt Nam sang mét sè n­íc EU §¬n vÞ tÝnh: triÖu USD Quèc gia 1996 1997 9 th¸ng ®Çu n¨m 1998 §øc 228 396 265 Hµ Lan 147 251 209 Ph¸p 145 227 233 Anh 125 256 224 BØ 61 114 149 Italia 50 111 86 Nguån: b¸o Th­¬ng m¹i, sè 50, ngµy 15.12.1998. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng cÇn xem ®èi t¸c cña m×nh lµ ai v× ®· cã h¹n ng¹ch ®Ó xuÊt khÈu vµo EU. §©y lµ mét quan ®iÓm hÕt søc nguy hiÓm, t¹o tÝnh thô ®éng cho c¸c doanh nghiÖp trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ vµ t¹i thÞ tr­êng trong n­íc diÔn ra ho¹t ®éng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp xin cÊp h¹n ng¹ch. II. ThuËn lîi vµ khã kh¨n, th¸ch thøc cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ sang thÞ tr­êng EU trong thêi gian tíi. ThuËn lîi Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam –EU ®ang cã mét sè yÕu tè c¬ b¶n ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh trong thêi gian tíi, gãp phÇn thóc ®Èy kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng hãa ViÖt Nam. * Xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ, t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi sau s¾c trong nÒn kinh tÕ- th­¬ng m¹i thÕ giíi. C¸c n­íc vµ khu vùc tuy cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau nh­ng còng xÝch l¹i gÇn nhau vµ ngµy cµng phô thuéc lÉn nhau. Trong bèi c¶nh ®ã, EU ®ang cã chÝnh s¸ch “ h­íng vÒ Ch©u ¸” mét c¸ch râ rÖt, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam còng ®ang ®Þnh h­íng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr­êng h­íng vÒ EU – n¬i ®ã cã nÒn c«ng nghÖ nguån vµ thÞ tr­êng æn ®Þnh, søc mua lín. §©y còng chÝnh lµ lÝ do dÉn ®Õn quan hÖ kinh tÕ, th­¬ng m¹i ¢u-¸ b¾t ®Çu cã sù chuyÓn biÕn râ nÐt vÒ chiÒu s©u trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kØ XX. Víi mong muèn cã mét vÞ trÝ ngµy cµng lín ë trªn thÕ giíi trong xu thÕ héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, c¸c n­íc EU còng muèn ph¸t huy truyÒn thèng v¨n minh v¨n ho¸ tiÕn bé cña Ch©u ¢u, chèng l¹i xu thÕ c­êng quyÒn muèn sö dông søc m¹nh ®Ó lÊn ¸t c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn. Muèn lµm ®­îc viÖc ®ã EU cÇn cã ®­îc nhiÒu tiÕng nãi ñng hé tõ phÝa ViÖt Nam, hä t×m ®­îc tiÕng nãi ®ång thuËn cã uy tÝn, t¸n thµnh viÖc x©y dùng mét quan hÖ quèc tÕ hoµ b×nh hîp t¸c, b×nh ®¼ng vµ hai bªn cïng cã lîi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña diÔn ®µn hîp t¸c ¸-¢u ( ASEM ) lµ kÕt qu¶ hîp l«gic cña xu thÕ toµn cÇu hãa kinh tÕ, xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i. ASEM lµ c¬ chÕ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c cao cÊp gi÷a Ch©u ¢u vµ Ch©u ¸. Trong c¸c héi nghÞ nµy, c¸c n­íc EU ®· ®­a ra cam kÕt vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ nh»m hç trî c¸c n­íc ASEAN, trong ®ã cã ViÖt Nam. Song vÒ th­¬ng m¹i c¸c n­íc EU cam kÕt n©ng h¹n ng¹ch cho hµng xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ASEAN vµo EU vµ gi¶m c¸c lo¹i hµng chÞu giíi h¹n quota. Trªn cë së vÒ diÔn ®µn ASEM ngay trong k× häp 2 cña uû ban hçn hîp ViÖt Nam –EU vµo th¸ng 10 n¨m 1996, ViÖt Nam chÝnh thøc ®­a ra ®Ò nghÞ EU më cöa nhiÒu h¬n cho hµng dÖt may, giµy dÐp vµ n«ng s¶n cña ViÖt Nam. ViÖc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc gi÷a ViÖt Nam vµ EU n¨m 1990, HiÖp ®Þnh khung vÒ bu«n b¸n hµng dÖt may (1992) vµ HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c ViÖt Nam –EU ( 1995) cïng hµng lo¹t hiÖp ®Þnh song ph­¬ng gi÷a chÝnh phñ ViÖt Nam vµ chÝnh phñ c¸c n­íc thµnh viªn EU ®· ®­îc kÝ kÕt trong thêi gian qua ®· t¹o ra b­íc ngo¹t quan träng trong lÞch sö quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ EU vµ t¹o c¬ së ph¸p lÝ ®Ó c¶ hai bªn ®­a mèi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ-th­¬ng m¹i lªn mét tÇm vãc míi, nh»m khai th¸c tiÒm n¨ng nhiÒu h¬n cña mçi bªn. §Æc biÖt, víi viÖc ViÖt Nam ®­îc EU dµnh cho quy chÕ tèi huÖ quèc vÒ th­¬ng m¹i vµ ®­îc h­ëng nh÷ng thuËn lîi ­u ®·I thuÕ quan phæ cËp (GSP) mµ EU dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ nh©n tè quan träng t¹o ra nh÷ng thuËn lîi lín cho hµng ViÖt Nam cã thÓ vµo thÞ tr­êng EU. H¬n n÷a, phÝa EU ®· cam kÕt trî gióp vÒ mÆt c«ng nghÖ, kü thuËt gióp ViÖt Nam c¶I tiÕn vÒ mÆt mÉu m·, ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt tiªn tiÕn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸, gióp hµng ho¸ ViÖt Nam cã mét vÞ trÝ trªn thÞ tr­êng EU. * ViÖt Nam ®· x©y dùng mèi quan hÖ truyÒn thèng tèt ®Ñp víi tõng thµnh viªn EU. §©y thùc sù lµ b­íc ®Öm quan träng trong quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ EU. Quan hÖ hîp t¸c song ph­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ Ph¸p, §øc ®· trë thµnh “ hßn ®¸ t¶ng” ®Ó ViÖt Nam tiÕn s©u vµo EU víi nh÷ng tiÒm n¨ng kinh tÕ vµ ¶nh h­ëng cña 2 c­êng quèc nµy trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai Ph¸p vµ §øc lµ cÇu nèi v÷ng ch¾c gi÷a ViÖt Nam víi EU. * Sù h×nh thµnh thÞ tr­êng EU thèng nhÊt tõ ngµy 1-1-1993 vµ sù ra ®êi cña vßng tiÒn chung Ch©u ¢u- ®ång EURO tõ ngµy 1-1-1999 lµ yÕu tè thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i quan hÖ ViÖt Nam –EU, më ra c¬ héi thuËn lîi cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng EU. §ång EURO ra ®êi còng ®· më ra c¬ héi thuËn lîi cho viÖc më réng chñng lo¹i vµ khèi l­îng hµng ho¸ ViÖt Nam th©m nhËp vµo thÞ tr­êng EU. Më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, nÕu nh­ tr­íc ®©y c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam cßn gÆp khã kh¨n trong viÖc th©m nhËm thÞ tr­êng EU do gÆp c¶n trë trong thanh to¸n th× nay víi mét ®ång tiÒn duy nhÊt, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ b¸n s¶n phÈm ®Õn tÊt c¶ c¸c n­íc trong khèi EU. * C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng EU hiÖn nay lµ nh÷ng mÆt hµng ViÖt Nam ®ang cã tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ nguån lùc ®Ó s¶n xuÊt, khai th¸c ®Ó xuÊt khÈu nh­ thuû s¶n, n«ng s¶n. * ViÖt Nam cã mét nguån nh©n lùc dåi dµo gãp phÇn lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng EU. Nhãm hµng xuÊt khÈu chiÕm tû träng kh¸ lín vµ ®¹t kim ng¹ch cao cña ViÖt Nam sang EU dùa vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cã lîi thÕ c¹nh tranh lµ hµm l­îng lao ®éng cao, chñ yÕu dùa trªn nguån lao ®éng dåi dµo. Trong sè c¸c ngµnh chÕ biÕn nµy,hµng gia c«ng cßn chiÕm tØ träng lín nh­ dÖt may,giµy dÐp. * Qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ vµ thùc hiÖn chiÕn l­îc CNH h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu ®ang gia t¨ng nhu cÇu vÒ ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam –EU. Mét mÆt ®Ó ®¸p øng yªu cÇu CNH-H§H chóng ta ph¶I nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ c¸c thÞ tr­êng cã nÒn “ c«ng nghÖ nguån” nh­ EU. MÆt kh¸c ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng chiÕn l­îc kinh tÕ h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu ®ßi hái ph¶I nhanh chãng më réng thÞ tr­êng ngoµI n­íc, nhÊt lµ thÞ tr­êng cã søc mua lín vµ æn ®Þnh. * Ngoµi c¸c yÕu tè thuËn lîi trªn cßn cã nh÷ng yÕu tè thuËn lîi kh¸c gãp phÇn thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam –EU ®ã lµ sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, ViÖt Nam ®ang tÝch cùc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lµ thµnh viªn tÝch cùc trong quan hÖ EU-ASEAN 2. Nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc xuÊt khÈu sang EU 2.1. Nhãm khã kh¨n liªn quan tíi ViÖt Nam ChÊt l­îng hµng ho¸ ViÖt Nam ch­a tho¶ m·n thÞ tr­êng EU lµ thÞ tr­êng kh¸ kü tÝnh, chän läc, ng­êi tiªu dïng EU sÏ kh«ng chÊp nhËn nh÷ng th«ng sè kÜ thuËt vÒ sù sai sãt, hµng ho¸ kh«ng râ nguån gèc. MÆt kh¸c, c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm còng ®­îc quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ, ®©y lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n c¬ b¶n cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nh­îc ®iÓm cña hµng thñy s¶n lµ ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÖ sinh, tiªu chuÈn vÒ ®é t­¬i sèng, kÝch cì, khèi l­îng cña EU. Do vËy, trung b×nh mçi n¨m cã gÇn 10 tr­êng hîp hµng thñy s¶n ViÖt Nam xuÊt sang EU bÞ c¸c n­íc khuyÕn c¸o do nhiÔm vi sinh vËt. §©y lµ kÕt qu¶ cña thiÕu vèn, thiÕu c¸n bé kü thuËt vµ c¸n bé giái nªn c«ng nghiÖp chÕ biÕn ch­a ph¸t triÓn, ®iÒu kiÖn an toµn vÖ sinh vµ trang thiÕt bÞ chÕ biÕn b¶o qu¶n ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña b¹n hµng. Do vËy, tuy nhu cÇu nhËp khÈu thñy s¶n cña EU hµng n¨m rÊt lín nh­ng thÞ phÇn hµng thñy s¶n cña n­íc ta trªn thÞ tr­ßng nµy cßn rÊt nhá, chØ míi cã 79 doanh nghiÖp ViÖt Nam ®­îc cÊp chøng chØ ®ö tiªu chuÈn chÊt l­îng vÖ sinh cña EU. MÆt kh¸c, tuy r»ng kim ng¹ch dÖt may, giµy dÐp t¨ng m¹nh nh­ng chÊt l­îng s¶n phÈm vÉn lµ mét khã kh¨n lín cña ngµnh. Sù kh«ng ®ång ®Òu trong tay nghÒ cña c«ng nh©n dÉn ®Õn sù kh«ng ®ång nhÊt trong s¶n phÈm. H¬n thÕ, ViÖt Nam míi chØ tËp trung xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng truyÒn thèng nh­: ¸o jacket, ¸o s¬ mi, quÇn t©y, cßn c¸c s¶n phÈm cã yªu cÇu kü thuËt phøc t¹p chÊt l­îng cao th× ch­a s¶n xuÊt ®­îc hoÆc s¶n xuÊt víi tû lÖ thÊp. C¸c c«ng ty nh­: Legamex, Bita’s, May 10 ®· ph¶i th­¬ng l­îng l¹i vÒ gi¸ c¶ víi c¸c ®èi t¸c EU khi nh÷ng mÆt hµng nµy bÞ ph¸t hiÖn sai quy c¸ch phÈm chÊt. Mét sè thÞ tr­êng phi h¹n ng¹ch bÞ gi¶m xuÊt khÈu lµ §µi Loan (2%), Nga (56%), Singapore (45%). Tuy nhiªn, theo b¸o c¸o cña Bé Th¬ng m¹i, nguyªn nh©n chÝnh khiÕn kim ng¹ch bÞ gi¶m kh«ng ph¶i do gi¶m nhiÒu vÒ sè l­îng xuÊt mµ lµ gi¶m gi¸ FOB. Gi¸ dÇu t¨ng cao thêi gian qua ®· khiÕn phÝ vËn t¶i t¨ng vµ kÐo gi¸ FOB xuèng t­¬ng øng. Bªn c¹nh nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng khÝch lÖ, ngµnh dÖt may còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n, khã kh¨n lín nhÊt vÉn lµ thÞ tr­êng. Thêi gian qua, ®éng lùc t¨ng tr­ëng chÝnh cña ngµnh phô thuéc nhiÒu vµo thÞ tr­êng cã h¹n ng¹ch EU. Tuy nhiªn, theo nghiªn cøu cña Bé Th­¬ng m¹i, søc tiªu thô t¹i thÞ tr­êng nµy ®ang cã dÊu hiÖu gi¶m. H¬n n÷a, ViÖt Nam ®· ký víi EU vÒ h¹n ng¹ch ®Õn hÕt 2002. Sau 2004, khi cam kÕt xo¸ bá h¹n ng¹ch trong WTO cã hiÖu lùc, liÖu EU cã tiÕp tôc cÊp h¹n ng¹ch cho ViÖt Nam hay kh«ng cßn ch­a râ rµng. (b) Hµng xuÊt khÈu phô thuéc vµo nguån nguyªn liÖu bªn ngoµi Kh¶ n¨ng tù chñ nguyªn liÖu lµ mét yÕu tè ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm, ®Æc biÖt lµ mÆt hµng dÖt may. Ngµnh dÖt chñ yÕu ph¶i nhËp nguyªn vËt liÖu tõ n­íc ngoµi (trªn 90%), do hÖ thèng m¸y mãc c«ng nghÖ cña c¸c xÝ nghiÖp trong n­íc rÊt l¹c hËu, s¶n xuÊt ra sîi vµ v¶i kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu chÊt l­îng cho c¸c xÝ nghiÖp xuÊt khÈu nªn chñ yÕu tiªu thô trong n­íc ®Õn trªn 70% doanh thu. Nguyªn liÖu nhËp khÈu ®«i khi chÊt l­îng còng kh«ng ®¶m b¶o vµ chØ cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc trong qóa tr×nh s¶n xuÊt. MÆt hµng ch­a t¹o ®­îc uy tÝn vÒ chÊt l­îng trªn thÕ giíi nªn s¶n phÈn may cña ViÖt Nam ph¶i m­în m¸c n­íc ngoµi ®Ó xuÊt khÈu. Tõ nh÷ng yÕu tè trªn, ngµnh dÖt may bÞ Ðp gi¸ cao khi nhËp khÈu nguyªn vËt liÖu, sau ®ã l¹i bÞ Ðp h¹ gi¸ khi b¸n s¶n phÈm ra n­íc ngoµi. Chi phÝ ®Çu vµo cao trong khi gi¸ c¶ ®Çu ra l¹i thÊp dÉn tíi hiÖu qu¶ xuÊt khÈu trong ngµnh dÖt may cña ViÖt Nam thÊp h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c. (c) BÞ thiÖt do lµm hµng gia c«ng xuÊt khÈu MÆc dï kim ng¹ch xuÊt khÈu giµy dÐp cña ViÖt Nam sang EU t¨ng nhanh, nh­ng chñ yÕu xuÊt khÈu theo h×nh thøc gia c«ng ( chiÕm 70% kim ng¹ch) nªn hiÖu qu¶ thùc tÕ rÊt nhá(25 – 30% tæng doanh thu). Nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nµy lµ: Ngµnh giµy kh«ng ®­îc sù hç trî cña ngµnh da vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt nguyªn vËt liÖu phô kh¸c. C¸c doanh nghiÖp kh«ng n¾m b¾t ®­îc nhu cÇu mÉu m· giµy dÐp lµ do kh©u tiÕp cËn thÞ tr­êng kh«ng quan hÖ trùc tiÕp víi c¸c nhµ nhËp khÈu EU mµ chñ yÕu lµ qua trung gian. Thêi gian qua, c¸c doanh ngiÖp chñ yÕu lµm gia c«ng cho n­íc ngoµi nªn kh«ng cã c¬ së nµo quan t©m ®Õn ®a d¹ng ho¸, n©ng cao chÊt l­îng vµ c¶i tiÕn mÉu m· s¶n phÈm xuÊt khÈu. do vËy chÊt l­îng giµy dÐp cña ViÖt Nam ch­a cao, kiÓu d¸ng cßn ®¬n ®iÖu. NÕu kÐo dµi t×nh tr¹ng nµy th× trong nh÷ng n¨m tíi ®©y khi kh«ng cßn ®­îc b¶o trî bëi GSP thÞ mÆt hµng nµy sÏ kh«ng thÓ ®øng v÷ng khi s¶n phÈm cïng lo¹i cña Trung Quèc vµ ASEAN c¶ vÒ gi¸ c¶ vµ mÉu m·. Doanh nghiÖp ch­a coi träng vai trß cña c«ng nghÖ hiÖn ®¹i Theo ph©n tÝch trªn ta nhËn thÊy c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a cã ý thøc vÒ vai trß cña c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i. §a sè c¸c doanh nghiÖp ®Òu ham rÎ; hä chän mua hoÆc c«ng nghÖ lo¹i thÕ hÖ hai cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn; hoÆc c«ng nghÖ rÎ tiÒn cña c¸c n­íc Ch©u ¸. Hai lo¹i c«ng nghÖ nµy cã tuæi thä kh«ng l©u, hiÖu qu¶ th× l¹i thÊp. Rèt côc, c¸c doanh nghiÖp chØ cã thÓ khai th¸c c«ng nghÖ trong mét thêi gian ng¾n, mµ c¸c s¶n phÈm l¹i kh«ng cã chÊt l­îng vµ mÉu m· ®¹t tiªu chuÈn c¹nh tranh quèc tÕ. HiÖn nay, EU ®· tiÕn tíi c«ng nghÖ “s¹ch”, cã nghÜa lµ c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm ®Òu kh«ng g©y t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr­êng. NÕu kh«ng b¾t kÞp ®­îc xu h­íng nµy, ch¼ng bao l©u n÷a hµng ho¸ ViÖt Nam sÏ kh«ng cßn ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng EU bëi hµm l­îng c«ng nghÖ qu¸ thÊp mµ møc ®é ¶nh h­ëng xÊu ®Õn m«i tr­êng l¹i cao. (e) HÖ thèng luËt ph¸p kinh tÕ, th­¬ng m¹i cña n­íc ta cßn cång kÒnh, kh«ng æn ®Þnh MÆc dÇu cã thay ®æi trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i n¨m 1999, song ViÖt Nam vÉn thÓ hiÖn râ sù b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. Trªn ®­êng tíi AFTA vµ WTO, ViÖt Nam ®· ph¶i c¾t gi¶m hµng rµo phi thuÕ quan (c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu, phô thu,...). Tuy nhiªn, míi ®©y n­íc ta ®· t¨ng thuÕ nhËp khÈu 13 nhãm mÆt hµng, trong ®ã cã r­îu, «t«, xe t¶i, g¹ch èp l¸t, ®å thuû tinh, qu¹t d©n dông,...Møc t¨ng dao ®éng tõ 5% ®Õn 50%. ViÖc t¨ng thuÕ sÏ g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng nµy nh­ng l¹i sÏ cã lîi cho c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt trong n­íc. Do ®ã, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn cña mét sè doanh nghiÖp lín sÏ n¶y sinh vµ ng­êi tiªu dïng tÊt yÕu ph¶i tr¶ thªm mét kho¶n tiÒn cho hµng ho¸, mµ nÕu xÐt trong bèi c¶nh c¹nh tranh tù do, hä sÏ kh«ng ph¶i mÊt kho¶n tiÒn nµy. Nh÷ng hµng ho¸ nhËp khÈu tõ EU ®­¬ng nhiªn còng kh«ng cã ngo¹i lÖ. Cho dï cã ®ang ®­îc h­ëng thuÕ diÖn ­u ®·i ®i ch¨ng n÷a, nh­ng viÖc t¨ng thªm 1% thuÕ nhÊt ®Þnh trªn møc thuÕ cò còng sÏ g©y nhiÒu khã kh¨n cho hµng ho¸ EU vµo ViÖt Nam. Nhãm khã kh¨n liªn quan ®Õn EU EU ch­a cã mét chiÕn l­îc thóc ®Èy xuÊt khÈu cô thÓ ®èi víi ViÖt Nam ViÖt Nam ch­a ®­îc coi lµ kh¸ch hµng quan träng cña EU nªn hä ch­a cã mét chiÕn l­îc th©m nhËp thÞ tr­êng ViÖt Nam ®Çy ®ñ. Th«ng tin vÒ c¸c s¶n phÈm cña EU cßn Ýt, kh«ng ®Çy ®ñ vµ liªn tôc. C¸c mÆt hµng mµ chóng ta nhËp tõ EU chñ yÕu lµ c¸c mÆt hµng truyÒn thèng víi c¸c nh·n hiÖu quen thuéc, chóng ta kh«ng cã nhiÒu th«ng tin vÒ c¸c mÆt hµng míi víi c«ng nghÖ thùc sù mang tÝnh ®ét ph¸. Th­¬ng vô cña c¸c ®¹i sø qu¸n c¸c n­íc EU t¹i ViÖt Nam thùc sù còng ch­a ph¸t huy hÕt vai trß giíi thiÖu c¸c s¶n phÈm cña c¸c c«ng ty n­íc m×nh cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng nh­ t×m hiÓu nhu cÇu tõ phÝa ViÖt Nam. Gi¸ hµng ho¸ cña EU cßn cao, kh«ng phï hîp víi tiÒm n¨ng tµi chÝnh cña ViÖt Nam S¶n phÈm cña EU ®­îc s¶n xuÊt víi c«ng nghÖ cao, theo nh÷ng tiªu chuÈn vÒ kü thuËt cao nhÊt, gi¸ nh©n c«ng cao v× vËy gi¸ thµnh th­êng cao h¬n so víi c¸c mÆt hµng cïng lo¹i cña mét sè quèc gia kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia ch©u ¸ nh­ NhËt B¶n, Hång K«ng, Trung Quèc. Doanh nghiÖp ViÖt Nam l¹i cã tiÒm n¨ng vÒ tµi chÝnh h¹n chÕ nªn khi quyÕt ®Þnh nhËp khÈu hµng hãa tõ n­íc ngoµi, nhÊt lµ thiÕt bÞ m¸y mãc phôc vô cho s¶n xuÊt, hä sÏ cã xu h­íng lùa chän c¸c s¶n phÈm cã chÊt l­îng t­¬ng tù vµ gi¸ thµnh hîp lý h¬n. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi mµ vßng ®êi s¶n phÈm ngµy cµng ng¾n ®i th× gi¶i ph¸p cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng lµ hîp lý. EU ch­a cã mét kªnh ph©n phèi s¶n phÈm chung t¹i thÞ tr­êng ViÖt Nam còng nh­ mét ®Çu mèi xuÊt khÈu thèng nhÊt sang thÞ tr­êng c¸c n­íc §«ng Nam ¸ C¸c s¶n phÈm EU hiÖn ®ang cã mÆt t¹i ViÖt Nam ®Òu do c¸c h·ng s¶n xuÊt, c¸c quèc gia EU riªng biÖt tæ chøc giíi thiÖu vµ ph©n phèi. EU ch­a cã mét kªnh ph©n phèi s¶n phÈm chung cho c¶ khèi nh»m giíi thiÖu s¶n phÈm mét c¸ch quy m«, thèng nhÊt. EU còng ch­a thµnh lËp ®­îc nh÷ng ®Çu mèi xuÊt khÈu chÝnh thøc sang ViÖt Nam v× thÕ nhiÒu khi cïng mét mÆt hµng xuÊt khÈu cña EU cã gi¸ c¶ vµ chÕ ®é b¶o hµnh kh¸c nhau khi chóng ®­îc xuÊt ®i tõ c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c nhau. §iÒu ®ã ®· g©y ra kh«ng Ýt trë ng¹i cho c¸c nhµ nhËp khÈu ViÖt Nam vèn ®· thiÕu th«ng tin. NhiÒu tr­êng hîp chóng ta ®· ph¶i kh¶o gi¸ t¹i c¶ 15 n­íc EU tr­íc khi ®­a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng. EU vÉn xem ViÖt Nam lµ n­íc cã nÒn th­¬ng nghiÖp quèc doanh khi ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸ Nh÷ng ®Þnh kiÕn trªn ®· khiÕn cho hµng ho¸ cña ViÖt Nam trë nªn bÊt lîi h¬n so víi c¸c n­íc kh¸c. Ch¼ng h¹n, EU lÊy gi¸ thµnh s¶n phÈm cña mét n­íc ph¸t triÓn lµm chuÈn, trong khi gi¸ nh©n c«ng vµ nguyªn vËt liÖu cña n­íc ®ã l¹i cao h¬n n­íc ta, do ®ã hµng ViÖt Nam trë nªn rÎ h¬n nh­ng l¹i bÞ EU cho r»ng cã sù b¶o hé cña nhµ n­íc. EU vÉn dïng c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu ®èi víi hµng ho¸ ViÖt Nam Trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam, b¶n th©n EU còng ch­a ®èi xö cëi më. Tuy EU ®· më réng cöa ®èi víi hµng ho¸ ViÖt Nam sau khi ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh, nh­ng vÒ møc ®é th× EU vÉn dÌ dÆt, ch­a thùc sù níi láng, vÉn dïng h¹n ng¹ch ®èi víi hµng nhËp khÈu tõ ViÖt Nam cã n¨ng lùc s¶n xuÊt lín nh­ hµng dÖt may. MÆt kh¸c, EU cßn cã nh÷ng yªu cÇu kh«ng b×nh ®¼ng: ViÖt Nam muèn t¨ng h¹n ng¹ch th× ph¶i gi¶m thuÕ nhËp khÈu nguyªn vËt liÖu(dïng trong s¶n xuÊt dÖt may). NÕu so s¸nh biÓu thuÕ nhËp khÈu cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ th× møc thuÕ nµy chØ ngang b»ng. ViÖc nhËp khÈu nguyªn vËt liÖu tõ EU ®Ó lµm hµng dÖt may xuÊt khÈu trë l¹i thÞ tr­êng nµy tá ra lµ mét biªn ph¸p tèn kÐm, lµm gi¶m gi¸ gia c«ng cña ViÖt Nam. Mét thùc tÕ ®¸ng lo ng¹i n÷a lµ trªn thÞ tr­êng dÖt may ®ang cã sù thay ®æi nhanh chãng vÒ mÉu mèt. ¸o jacket, mÆt hµng chñ lùc mét thêi chiÕm tíi 50% l­îng hµng xuÊt khÈu sang EU nay tá dÊu hiÖu tiªu thô ch©m l¹i. N¨m th¸ng ®Çu n¨m 2000, l­îng ¸o jacket xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy gi¶m kho¶ng 1 triÖu c¸i, chØ b»ng 60 – 65% so víi cïng kú n¨m ngo¸i. Ngoµi ra, gi¸ gia c«ng ¸o jacket còng gi¶m 10%. Kh«ng chØ mÆt hµng dÖt may bÞ h¹n chÕ nhËp khÈu mµ giµy dÐp còng ®ang r¬i vµo t×nh tr¹ng t­¬ng tù do ¸p lùc cña mét sè n­íc buéc Uû ban Ch©u ¢u phØa thùc thi nh÷ng biªn ph¸p ®ã tr­íc t×nhtr¹ng t¨ng bÊt th­êng l­îng hµng ViÖt nam xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy. §· thÕ, víi c¶ hai mÆt hµng dÖt may vµ giµy dÐp EU ®Òu kiÓm tra ngÆt nghÌo vÒ xuÊt xø. Ngoµi ra, EU cßn ®¸nh thuÕ hai lÇn víi mét sè mÆt hµng n«ng s¶n nh­ g¹o, s¾n l¸t,... Trong mét thêi kú dµi, theo nh÷ng biÕn ®éng cña lÞch sö, quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - EU thùc sù ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng: tõ chç kh«ng cã quan hÖ th­¬ng m¹i thùc sù ®Õn chç chóng ta ®· lµ mét b¹n hµng kh¸ tin cËy cña EU. Sù chuyÓn biÕn ®ã ®¸nh dÊu nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng cña c¶ hai bªn theo h­íng tÝch cùc, phï hîp víi xu h­íng cña thêi ®¹i. Hai bªn ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ tèt ®Ñp, høa hÑn nhiÒu triÓn väng trong t­¬ng lai. Trong thêi gian qua, c¶ hai bªn còng ®· nhËn ra nh÷ng khã kh¨n cßn tån t¹i, nh÷ng th¸ch thøc cÇn gi¶i quyÕt mét c¸ch nghiªm tóc sao cho quan hÖ ®«i bªn ph¸t triÓn lªn mét møc míi, t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng s½n cã. Lµm ®­îc ®iÒu ®ã, ®ßi hái c¶ hai bªn ph¶i cïng nhau nç lùc, t¹o cho nhau nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt theo h­íng hîp t¸c hai bªn cïng cã lîi. Ch¾c ch¾n r»ng trong t­¬ng lai, kÕt qu¶ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn minh Ch©u ¢u sÏ ®¹t ®­îc nh÷ng tÇm cao míi. MôC LôC